Agenda Euregioraadsvergadering op , uur Herenboerderij De Hucht, Stationsstraat 24, 6662 BB Elst

Agenda Euregioraadsvergadering op 28-05-2014, 14.00 uur Herenboerderij De Hucht, Stationsstraat 24, 6662 BB Elst

Punt 1

Opening en begroeting

Punt 2

Goedkeuring van het verslag van 27-11-2013

Punt 3

Korte presentatie gemeente Overbetuwe

Punt 4

Strategische Agenda Euregio Rijn-Waal 2020

Punt 5

Voorbereiding INTERREG V 2014 - 2020

Punt 6

70 jaar vrijheid

Punt 7

INTERREG IV A - Stand van zaken

Punt 8

Financiën - Jaarrekening 2013

Punt 9

Afscheid vertrekkende Euregioraadsleden

Punt 10

Rondvraag en sluiting

(toegestuurd op 16-01-2014)

Aansluitend interactieve workshop “samenwerken” 15.30 – 16.30 uur met afsluitend gelegenheid voor een hapje en een drankje. Stevig schoeisel wordt aanbevolen.

Ulrich Francken voorzitter

Euregioraad 28-05-2014 Punt 4 Strategische Agenda Euregio Rijn-Waal 2020 Tijdens de Euregioraadsvergadering in november 2013 zijn een aantal opmerkingen gemaakt over de destijds voorliggende basistekst. Naar aanleiding van deze opmerkingen heeft het dagelijks Bestuur in februari 2014 een aantal extra bijeenkomsten georganiseerd met vertegenwoordigers uit onderwijs en bedrijfsleven. Tevens heeft een gesprek plaatsgevonden met een aantal bestuurders uit de Euregio. Op basis van de resultaten van deze stakeholderbijeenkomsten, alsmede een extra discussiebijeenkomst met de Euregioraadsleden op 12 maart 2014, is de nu voorliggende concepttekst van de Strategische agenda Euregio Rijn-Waal 2020 samengesteld. Het Dagelijks Bestuur zal ter vergadering achtergrond en inhoud van de concept Strategische Agenda Euregio Rijn-Waal 2020 nader toelichten. Tijdens de vergadering zal er tevens gelegenheid zijn tot vragen en zal het verdere tijdpad toegelicht worden. Het tijdpad is als volgt : 9 mei 2014 28 mei 2014 Medio juni tot 25 september Eind september / begin oktober 10 oktober 2014 26 november 2014

Bespreking concepttekst in het Dagelijks Bestuur Bespreking concepttekst in de Euregioraad Consultatie lidorganisaties Stakeholderbijeenkomst Bespreking van de reacties in het Dagelijks Bestuur Vaststelling Strategische Agenda in de Euregioraad

Besluitvoorstel: Bespreking van de concept Strategische Agenda Euregio Rijn-Waal 2020 en instemmen met het voorgestelde tijdpad.

Strategische Agenda 2020 Euregio Rijn-Waal Grensallianties in de Rhein-Waal-Regio

Inhoud Voorwoord voorzitter Inleiding Euregionale Verankering Draagvlak Overeenkomsten Verbindingen en kansen Euregionale duurzame economische ontwikkeling Euregionale soft skills Onderweg naar 2020 Informeren Inspireren Internationaliseren Innoveren Investeren Overzicht kansen en activiteiten Geraadpleegde bronnen

Strategische Agenda 2020

2

VOORWOORD


3

INLEIDING Voor u ligt de Strategische Agenda 2020 van de Euregio Rijn-Waal. Deze Strategische Agenda hebben wij de ambitie “Grensallianties in de Rhein-Waal-Regio” meegegeven, omdat deze ambitie precies tot uitdrukking brengt, wat de kracht van de Euregio Rijn-Waal is: mensen / bedrijven / onderwijsinstellingen / organisaties en verenigingen grensoverschrijdend samenbrengen om zo gezamenlijk meer te bereiken. Zoals de naam al zegt wordt een toekomstvisie geschetst voor het jaar 2020. De Strategische Agenda is echter meer dan alleen een toekomstvisie. Een visie is mooi, maar deze moet wel gerealiseerd kunnen worden. Daarom biedt de Strategische Agenda 2020 diverse handvatten om de Rhein-WaalRegio te ontwikkelen tot een aantrekkelijke regio, die economisch voorop loopt. Vanzelfsprekend gaat de Strategische Agenda 2020 daarom niet over de organisatie Euregio RijnWaal, maar wordt hier het gebied Rhein-Waal bedoeld. (kaartje gebied invoegen – nieuw kaartje laten maken) Uiteraard is bij het opstellen van deze agenda ook naar de organisatie Euregio RijnWaal en haar rol richting 2020 gekeken. De Euregio Rijn-Waal is sinds haar oprichting in 1971 een voorbeeld voor Europese integratie op lokaal en regionaal niveau. Samenwerken over de landsgrenzen heen is sinds die tijd steeds belangrijker geworden. Consumenten en bedrijven zijn mobieler geworden. Afzetmarkten zijn steeds internationaler van karakter. De maatschappelijke en economische vervlechtingen tussen Nederland en Duitsland zijn zo intensief als nooit tevoren. Waar de geografische ligging aan de grens vroeger een nadeel was, wordt deze ligging dankzij het wegvallen van de binnengrenzen in de EU nu steeds meer als een kans gezien. Daarnaast hebben ook globale ontwikkelingen hun uitwerking op de Rhein-Waal-Regio: voor welvaart is niet alleen geld maar steeds meer ook de kwaliteit van leven bepalend. Het bewustzijn groeit, dat er grenzen zitten aan de economische groei. Duurzame energie, duurzame mobiliteit, maar ook het gebruik van regionale en biologische producten worden vanzelfsprekend. Daarnaast worden sociale waarden als betrokkenheid, contact met familie, vrienden en buren en zelfontplooiing steeds belangrijker. De Euregio Rijn-Waal heeft oog voor deze globale en Europese ontwikkelingen en is er van overtuigd, dat daarmee een nieuwe impuls ontstaat voor de grensoverschrijdende samenwerking. Bij de ontwikkeling van de Strategische Agenda 2020 staat daarom de volgende vraag centraal: “Hoe kan het positieve potentieel voor de grensoverschrijdende samenwerking geïdentificeerd worden en hoe kunnen gelijktijdig overheden, bedrijven, instellingen en organisaties hierin meegenomen worden?” De Strategische Agenda 2020 is tevens de opvolger van het strategiedocument “Euregio Rijn-Waal 2007-2013” en sluit qua looptijd en inhoudelijk aan op de Europa 2020 strategie. De Europa 2020 strategie kent drie speerpunten: 1. Innovatieve groei; 2. Duurzame groei; 3. Inclusieve (integratieve) groei. De Euregio Rijn-Waal sluit bij de realisatie van deze doelstellingen aan bij het beleid van de provincies Gelderland, Noord-Brabant en Limburg en de deelstaat Nordrhein-Westfalen. Als Euregio Rijn-Waal hebben wij tot doel de uitgangspunten van beide landen te verbinden en samen met de regionale partners tot uitvoer te brengen. Strategische Agenda 2020

4

In de Strategische Agenda 2020 zal allereerst de euregionale verankering, de achtergrond en het hoe en waarom van deze Strategische Agenda worden toegelicht. Ook wordt er in het kader van de euregionale verankering ingegaan op de vele overeenkomsten tussen de verschillende deelregio’s, steden en gemeenten. Deze overeenkomsten vormen de verbindende schakel in de euregionale samenwerking en verdienen daarom extra aandacht. De analyse van de huidige en potentiële verbindingen en kansen laat zien waar de Rhein-Waal-Regio nu al sterk in is en hoe deze sterke punten nog beter benut kunnen worden. Hier is met name aandacht voor de euregionale duurzame economische ontwikkeling en de soft skills van het gebied. Tenslotte wordt de Rhein-Waal-Regio en de rol van de Euregio Rijn-Waal op weg naar 2020 beschreven. Aan de hand van de vijf speerpunten: Informeren, Inspireren, Internationaliseren, Innoveren, Investeren, zijn handvatten ontwikkeld, om de hier geschetste ontwikkelingen tot 2020 te realiseren.

Quote D / NL Stakeholder


5

EUREGIONALE VERANKERING De Strategische Agenda 2020 Euregio Rijn-Waal heeft alleen kans van slagen als de gezamenlijke visie daadwerkelijk in de regio is verankerd. Om zorg te dragen voor deze noodzakelijke euregionale verankering, heeft de Euregio Rijn-Waal de Strategische Agenda 2020 in nauwe samenwerking met haar partners ontwikkeld. Dit proces zal in dit hoofdstuk kort worden toegelicht. Tevens is er in dit hoofdstuk aandacht voor de historische en landschappelijke verbondenheid in de Rhein-Waal-Regio. Draagvlak De Euregio Rijn-Waal is een samenwerkingsverband van ca. 55 gemeenten, steden, regionale overheden en kamers van koophandel aan weerszijden van de grens. De oppervlakte van het werkgebied van de Euregio Rijn-Waal (de Rhein-Waal-Regio) bedraagt 8.446 km² en in dit gebied wonen ca. 3,7 miljoen inwoners. Er zijn ruim 300.000 bedrijven, die samen 2,2 miljoen banen bieden en o.a. 15 universiteiten en hogescholen met 160.000 studenten in de Rhein-Waal-Regio gevestigd. De Strategische Agenda 2020 wil recht te doen aan de belangen van al deze groepen en aan de verscheidenheid in de regio. Ook moet de Strategische Agenda gedragen worden door de leden ( 55 Nederlandse en Duitse gemeenten, regionale overheden en de Kamer van Koophandel / Industrieund Handelskammer en LVR) en overige stakeholders. Daarom is voor het opstellen van deze agenda gekozen voor een meersporige aanpak. Leden Vanzelfsprekend heeft de Euregio Rijn-Waal haar leden intensief betrokken bij het opstellen van de Strategische Agenda 2020. Alleen een Strategische Agenda, die gedragen wordt door haar leden, kan daadwerkelijk uitgevoerd worden. Sinds maart 2013 hebben er daarom diverse workshops en discussies met de Euregioraad, de commissies en de Euregio-contactpersonen binnen de lidgemeenten plaatsgevonden. Tijdens deze bijeenkomsten is intensief gediscussieerd over de toekomstige richting van de Euregio Rijn-Waal. Alle tussenstappen zijn uitgebreid geëvalueerd. Tevens hebben alle lidorganisaties de gelegenheid gekregen door middel van een enquête hun wensen en ideeën kenbaar te maken. Het Dagelijks Bestuur heeft in dit kader met vertegenwoordigers van diverse lidorganisaties gesproken over de thema´s en activiteiten die in de komende jaren voor de Euregio Rijn-Waal centraal moeten staan. De ideeën, opmerkingen en impulsen vanuit deze workshops en discussies vormen de basis voor deze Strategische Agenda. Alle stappen in de ontwikkeling van de Strategische Agenda 2020 zijn ter beoordeling naar de lidorganisaties teruggekoppeld. Alle leden hebben in de zomer van 2014 de gelegenheid om schriftelijk stelling te nemen, voordat de Strategische Agenda in november 2014 ter vaststelling aan de Euregioraad wordt voorgelegd.

Quote Ratsmitglied / Bürgermeister D/NL


6

Stakeholders Naast draagvlak onder de lidorganisaties is het ook essentieel, dat de overige stakeholders in de Rhein-Waal-Regio zich in de werkzaamheden van de Euregio Rijn-Waal kunnen vinden en hun belangen in de Strategische Agenda 2020 weerspiegeld zien. Hiervoor is gebruik gemaakt van diverse studies over kansrijke economische en maatschappelijke ontwikkelingen in de regio. Dit zijn o.a. de diverse lokale en regionale toekomstvisies van de regionale en lokale stakeholders in de Rhein-Waal-Regio, de grensoverschrijdende potentieelanalyse van de Kennisalliantie Rijn-Waal 2020 en de thema-analyse in het kader van het project Euregionale 2020. Tevens is de Euregio Rijn-Waal de directe dialoog aangegaan met Nederlandse en Duitse vertegenwoordigers vanuit het bedrijfsleven, wetenschap en maatschappelijk middenveld over thema´s en activiteiten die de komende jaren grensoverschrijdend opgepakt en ontwikkeld dienen te worden. De inbreng van de stakeholders was een belangrijke verdieping en concretisering van de speerpunten van de lidorganisaties. Voordat de Strategische Agenda ter vaststelling aan de Euregioraad is aangeboden hebben ook de externe stakeholders tijdens een stakeholderdag de gelegenheid om hun oordeel over de Strategische Agenda 2020 uit te spreken. Uitvoering Flankerend is tenslotte de (financiële) uitvoerbaarheid van de diverse ideeën getoetst. Het INTERREG V A programma Deutschland-Nederland kent een looptijd van 2014- 2020 en loopt hiermee parallel met de geldigheidsduur van de Strategische Agenda 2020. Bij het opstellen van de Strategische Agenda 2020 wordt zoveel mogelijk geprobeerd, de mogelijkheden die het INTERREG-programma biedt, ten bate te laten komen van de ontwikkeling van de Rhein-Waal-Regio tot een geïntegreerde, dynamische grensregio. Waar ondersteuning in het kader van INTERREG V niet realistisch is, dient gekeken te worden naar andere mogelijkheden om deze wensen te realiseren. Input leden - Workshops - Bijeenkomsten - Enquête Input Stakeholders Regionale studies - Potentieelanalyse Kennisalliantie - Lokale en regionale visies - Thema-analyse Euregionale 2020 Operationeel Programma INTERREG V A DeutschlandNederland / andere programma‘s

Strategische Agenda 2020 Euregio Rijn-Waal

Totstandkoming Strategische Agenda 2020 Euregio Rijn-Waal

Overeenkomsten De Rhein-Waal-Regio omvat een zeer groot en enerzijds op het eerste gezicht een zeer divers gebied, maar anderzijds zijn er ook belangrijke overeenkomsten te herkennen. Deze overeenkomsten kunnen als uitgangspunt voor een succesvolle euregionale samenwerking dienen. Dit zijn met name de lange gemeenschappelijke geschiedenis, taal, cultuur, dezelfde normen en waarden en de bijzondere geografische eigenschappen (Rijn en Waal) en de ligging tussen Randstad en Ruhrgebiet. Strategische Agenda 2020

7

Gemeenschappelijke geschiedenis De ligging van de huidige grens tussen Nederland en Duitsland is voor ons een vanzelfsprekendheid. In het dagelijkse leven realiseren we ons niet, dat deze grens een relatief jonge grens is. Het Koninkrijk der Nederlanden bestaat sinds 1813. In dat jaar werd ook de grens met Duitsland vastgelegd. Toen waren er echter in het Koninkrijk der Nederlanden nog diverse Duitse, of beter gezegd Kleefse enclaves. Deze stukjes Duitsland in Nederland zijn in 1816 officieel bij Nederland gekomen. De meest recente grensverschuivingen hebben zich na de Tweede Wereldoorlog voorgedaan. Nederland kreeg ten compensatie diverse Duitse plaatsen aan de grens bij haar grondgebied. Het merendeel van deze Duitse plaatsen, zoals Elten, is in 1963 weer aan Duitsland teruggeven. Slechts één gebiedje is nu nog steeds Nederlands, de Duivelsberg bij Berg en Dal. De definitieve grens tussen Nederland en Duitsland is dus pas 50 jaar oud. Dat deze grens gedeeltelijk toevallig is getrokken blijkt ook uit de lange gezamenlijke geschiedenis van het Nederlandse en Duitse grensgebied. Zo doorsneed in de Romeinse tijd de Limes de RheinWaal-Regio. Het zuidelijke deel van deze regio tot aan de Rijn behoorde tot het Romeinse rijk. Noordelijk van de Limes hadden de diverse Germaanse stammen het voor het zeggen. De huidige Rhein-Waal-Regio was ten tijde van het Hertogdom Gelre (1339 – 1795) ook al een bijna aangesloten gebied en deelt dus sinds die tijd een gezamenlijke geschiedenis. Hierdoor hebben de inwoners van deze grensregio nog steeds eenzelfde culturele achtergrond die het onderlinge begrip vergroot. Taal en cultuur Deze gezamenlijke culturele achtergrond wordt nog versterkt door de grote overeenkomsten in taal tussen Duitsland en Nederland. De inwoners van de steden en dorpen vlak langs de grens spreken een vergelijkbaar dialect (Platt) en met name de oudere inwoners verstaan elkaar zo prima. Deze gezamenlijke communicatiebasis neemt af naarmate de afstand tot de grens groter wordt. Dit was ooit anders. Naarmate de grenzen tussen Nederland en Duitsland een vaster karakter kregen, werd de invloed van het Nederlands en het Hoogduits op de plaatselijke dialecten sterker en werden de verschillen groter. Gezien deze lange gezamenlijke taalgeschiedenis is het verheugend, dat er op steeds meer scholen in Duitsland, ook verder weg van de grens, Nederlands wordt aangeboden. In Nederland is Duits niet vast verankerd in het lesprogramma op de middelbare scholen. De kennis van het Duits is met name bij de jonge generaties sterk afgenomen. Gelukkig komt langzaam het besef, dat deze ontwikkeling bijzonder nadelig is voor de grensoverschrijdende (economische) betrekkingen. Er worden diverse initiatieven ontplooid om Duits weer een grotere plek in het onderwijs te geven. De Ler(n)ende Euregio is een van de trekkers.

Quote D / NL Botschafter


8

Geografische eigenschappen De bijzondere geografische ligging vormt een sterke verbindende factor voor de Rhein-Waal-Regio. De basisstructuur voor ons huidige landschap is in de laatste ijstijd ontstaan. Het landijs vanuit Scandinavië schoof het land voor zich uit en dwong de rivieren om hun loop te veranderen. De sporen hiervan zijn nog steeds duidelijk herkenbaar in de Rhein-Waal-Regio. Bijvoorbeeld door de stuwwallen op de Veluwe, bij Arnhem, Montferland en Nijmegen, die zich tot in Duitsland uitstrekken. Door dit landschap stromen de Rijn en Waal, maar ook de Maas, Niers en IJssel zijn belangrijke rivieren die door onze regio stromen. Rivieren vormen van oudsher belangrijke handelsverbindingen. Langs de rivieren in de Rhein-Waal-Regio is in de loop der eeuwen een goede infrastructuur met dorpen en steden ontstaan, die ook nu nog kenmerkend is. Met name Rijn en Waal worden vaak genoemd als identiteitsvormend voor dit gebied. Men profiteert van de voordelen en strijdt gezamenlijk tegen hoogwater en overstromingen. Dit schept een band, die over de staatsgrens heen bestaat en komt onder andere tot uitdrukking in ons gedeelde pakket van normen en waarden: verantwoordelijkheidsbesef, solidariteit en toekomstgerichtheid. (foto splitsing Rijn en Waal bij Pannerden) Door deze zelfde culturele achtergrond en de bijzondere geografische ligging wordt de grens in steden en dorpen direct langs de grens de grens niet waargenomen in het dagelijkse leven. Familie en vrienden wonen in het buurland, men heeft er werk gevonden en ook het verenigingsleven bij de buren wordt goed bezocht. Verder weg van de grens wordt het verschil tussen Nederland en Duitsland sterker waargenomen. De belangstelling voor grensoverschrijdende samenwerking is ook hier sterk aanwezig. De bestaande verschillen of tegenstellingen tussen Nederland en Duitsland worden als een verrijking gezien en vormen zo een belangrijke inspiratiebron om nieuwe wegen in te slaan. Verbindende schakel tussen Randstad en Ruhrgebiet Bijzonder is ook de positie van de Rhein-Waal-Regio tussen Randstad en Ruhrgebiet. Vanuit de RheinWaal-Regio zijn beide metropoolregio´s goed bereikbaar. De Rhein-Waal-Regio is hiermee de natuurlijke en vanzelfsprekende verbindende schakel tussen deze beide economische centra in Nederland en Nordrhein-Westfalen. De ligging tussen Randstad en het Ruhrgebied biedt een uitmuntende kans voor de regio zich economisch verder te ontwikkelen, waarbij de logistiek en handel traditioneel belangrijke factoren zijn. Belangrijk is dat dit besef ook tot het bedrijfsleven doordringt, want de bedrijven in het buurland worden nog te vaak als concurrenten gezien in plaats van als mogelijke partners. Verbonden zijn Nederland en Duitsland in hun sociaaleconomische streven naar continuïteit en consensus tussen overheid, werkgevers en werknemers, het zogenoemde Rijnlandse model. Deze samenwerking staat garant voor een krachtige mensgerichte economische ontwikkeling. Toekomst Hoewel de Strategische Agenda in eerste instantie tot 2020 reikt, betekent dit niet dat de Euregio Rijn-Waal zich alleen op de nabije toekomst richt. Ook met de verre toekomst dient rekening gehouden te worden. De mensen, bedrijven, instellingen en organisaties in de Rhein-Waal-Regio maken niet alleen deel uit van Nederland, Duitsland of Europa maar ook van de wereld. De uitdagingen op wereldniveau zijn ook uitdagingen, die in de Rhein-Waal-Regio aangegaan moeten worden. Hierbij dient niet alleen gedacht te worden aan het behoud van de economische welvaart maar met name ook aan het behouden van de leefbaarheid in ons gebied (bio-energie, duurzaamheid, voeding). Samenwerking in een coöperatief systeem is daarbij noodzakelijk. Ons gedeelde pakket van normen en waarden (verantwoordelijkheid, solidariteit en toekomstgerichtheid) biedt hiervoor een stabiele basis.


9

De gezamenlijke geschiedenis, taal- en culturele achtergrond, de geografische eigenschappen en de ligging tussen Randstad en Ruhrgebiet verbinden de inwoners aan weerszijden van de grens en vormen een stevige gemeenschappelijke basis om gezamenlijk betekenisvolle grensallianties te smeden.


10

VERBINDINGEN EN KANSEN Om de Rhein-Waal-Regio verder te ontwikkelen tot een duurzame en economisch daadkrachtige regio met een aangenaam leefklimaat wil de Euregio Rijn-Waal de komende jaren inzetten op 1) Euregionale duurzame economische ontwikkeling en 2) het behoud en verbetering van de Euregionale soft skills. Het zijn ook deze twee onderwerpen, die naar voren zijn gekomen als speerpunten uit ledenenquête, de diverse workshops en discussies in de Euregiogremia, de lokale en regionale visies, de grensoverschrijdende potentieelanalyse van de Kennisalliantie Rijn-Waal 2020 en de voorstudie voor de Euregionale 2020 en uit de gesprekken met de stakeholders uit bedrijfsleven, kennis- en maatschappelijke instellingen. Een belangrijke voorwaarde voor succes op deze twee speerpunten is het versterken van bestaande netwerken en het leggen van nieuwe verbindingen oftewel grensallianties. Een belangrijke voorwaarde hierbij is dat er onder de leden, inwoners en stakeholders een gevoel van “euregionale betrokkenheid” ontstaat. De beschreven overeenkomsten in geschiedenis, taal, cultuur, geografische eigenschappen en de ligging tussen twee metropoolregio’s bieden hiervoor een goede basis. Onderstaand worden de euregionale duurzame economische ontwikkeling en de euregionale soft skills verder geconcretiseerd en worden de kansen en uitdagingen voor elk van deze punten benoemd.

Euregionale duurzame economische ontwikkeling De Euregio Rijn-Waal ziet het als haar primaire taak om de grensoverschrijdende samenwerking te stimuleren. Voor een succesvolle regionale ontwikkeling is de grensoverschrijdende samenwerking tussen wetenschap en bedrijfsleven de motor voor een succesvolle positionering in de mondiale concurrentiestrijd. Met meer dan 3,7 miljoen inwoners omvat de Euregio Rijn-Waal grote delen van de provincie Gelderland, Noord-Oost-Brabant en Noord-Limburg en de Kreise Kleve en Wesel en de Stadt Duisburg. Of het nu gaat om agro-food, design, toerisme of logistiek, elke regio heeft zijn eigen sterke punten. Kansrijke sectoren voor grensoverschrijdende samenwerking in de Euregio Rijn-Waal zijn: 1) Agrofood 2) Arbeidsmarkt / beroepsopleiding 3) Energie / milieu / klimaat 4) Logistiek 5) Hightech industrieën 6) Vrijetijdseconomie / Toerisme 7) Gezondheid en Life Sciences 8) Creatieve Industrie

Zoals ook in andere grensgebieden hebben in de Rhein-Waal-Regio veel economische activiteiten grensoverschrijdende raakvlakken vanwege de bereikbaarheid, de regionale structuur en de gemeenschappelijke belangen. Op een aantal gebieden, zoals in de transport- en logistieke sector, zijn deze gemeenschappelijke belangen evident. In andere sectoren wordt de noodzaak tot structurele samenwerking nu pas zichtbaar en staat de samenwerking tussen het MKB en onderzoeksinstellingen nog in de kinderschoenen. Binnen de Rhein-Waal-Regio is geen sprake van één specifieke economische sector die overal in het gebied even sterk vertegenwoordigd is. Er is eerder sprake van een wat diffuus beeld met regionale concentraties van uiteenlopende sectoren. Gezamenlijk vormt deze diversiteit een stevig fundament. Strategische Agenda 2020

11

Daarom ligt de keuze voor één specifieke economische sector als focus voor toekomstige samenwerkingsinitiatieven in de Euregio Rijn-Waal niet voor de hand. Deze grote verscheidenheid aan economische activiteiten is een belangrijk voordeel: het economisch landschap is te vergelijken met een taart met verschillende smaken, alles is mogelijk. (foto taart verschillende smaken) Voor elk van de genoemde sectoren zijn er voldoende grensoverschrijdende aanknopingspunten voor intensivering van de samenwerking. Bovendien bieden de geografische verschillen in bedrijvigheid juist aanknopingspunten voor zogenaamde “cross overs”; samenwerkingsinitiatieven waarbij de expertise van verschillende sectoren met elkaar gecombineerd wordt. Het vormen van strategische grensallianties van bedrijven (ook toeleveranciers) en kennisinstellingen (per sector) is hiervoor de basis. De strategische grensallianties moeten leiden tot verbeterde bedrijfsstrategieën, meer innovatie en internationalisering. Daarmee verbetert uiteindelijk niet alleen de marktpositie van de afzonderlijke sectoren, maar ook de algehele marktpositie van de Rhein-Waal-Regio. Duurzaamheid centraal Voor alle economische kernsectoren geldt dat er in toenemende mate aandacht besteed wordt / moet worden aan het thema duurzaamheid, gemeten in het verminderen van de CO₂ uitstoot. Een duurzame economische ontwikkeling van de Rhein-Waal-Regio draagt bij aan een sterke concurrentiepositie van de regio. De Rhein-Waal-Regio is daarmee ook in de toekomst een gezonde plek om (samen) te leven. De grensoverschrijdend kansrijke economische kernsectoren in de Rhein-Waal-Regio bieden ieder voor zich belangrijke aanknopingspunten, waarvan wij als bewoners van dit grensgebied kunnen profiteren: Agrofood De Agrofood sector is een belangrijke economische sector in de Rhein-Waal-Regio en biedt werk aan ca. 60.000 mensen. Het belang van deze sector wordt ook duidelijk in het grote aantal kennisinstellingen in de Rhein-Waal-Regio dat Agrofood gerelateerde studies aanbiedt. Ook zijn er veel netwerken op dit gebied: o.a. Food Valley, Agro Food Capital, Agrobusiness Niederrhein Genussregion Niederrhein, Oregional en Agropole. De Agro Food sector speelt bovendien een belangrijke rol in de oplossing van meerdere van de grote maatschappelijke vraagstukken van de toekomst, die ook terugkomen in de Europe 2020 strategie; een duurzame voedselvoorziening en een gezonde bevolking. Een uitdaging voor de komende jaren ligt in het verbeteren van het organiserend vermogen: tussen de deelregio’s, in de koppeling tussen agro en food en tussen de Agrofood sector en de clusters waarmee interessante combinaties te verwachten zijn. De verbinding met energie en milieu (biobased economy), de verbinding met de life sciences en biotechnologie, en de verbinding met machinebouw en procestechniek bieden veel aanknopingspunten voor innovatieve projecten. Er dient daarom versterkt ingezet te worden op de valorisatie van kennis, waarbij de aandacht nadrukkelijk uit moet gaan naar de toegang van het bedrijfsleven tot de kennisinstituten. Arbeidsmarkt / beroepsopleiding (foto jonge mensen) In het kader van de grensoverschrijdende samenwerking heeft Rhein-Waal-Regio zich in de laatste 20 jaar tot de meest mobiele regio langs de Nederlands-Duitse grens ontwikkeld. Sinds de jaren ´90 is de stroom van grensoverschrijdende beroepspendelaars, scholieren en studenten voortdurend gestegen. Ondertussen pendelen dagelijks ca. 20.000 personen tussen beide landen om in het buurland te werken of te studeren. Dit is o.a. te danken aan de grensoverschrijdende samenwerking binnen de Rhein-Waal-Regio. Veel projecten en initiatieven hebben de mobiliteit van de mensen met betrekking tot werk en studie gestimuleerd. Als voorbeeld op het gebied van beroepsonderwijs wordt hier gewezen op “de lerende Euregio”. Aan een beter functioneren van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt draagt EURES (EURopean Employment Services) bij met zijn veelzijdige projectinitiatieven als het spreekuur voor grensgangers en de online banenzoekmachine Strategische Agenda 2020

12

www.euregio-jobroboter.com. Zowel voor arbeidsmarkt als voor beroepsopleidingen bestaan grensallianties, om de grensoverschrijdende arbeids- en opleidingsmarkt op een kwalitatief hoogwaardiger niveau te brengen. Projecten als “Lerende Euregio”, “Competent werken” of ook het pilotproject “Actief over de Grens 2.0” kunnen hierbij voor de gehele Nederlands-Duitse grensstreek een voorbeeldfunctie vervullen. Voor het speerpunt arbeidsmarkt / beroepsopleiding ligt het voor de hand om op de ingeslagen weg door te gaan. Tegelijkertijd dienen initiatieven gestart te worden, die de ontwikkeling van een euregionale arbeidsmarkt blijvend ondersteunen en antwoorden geven op toekomstige uitdagingen als demografische ontwikkeling (vergrijzing), tekort aan vakkrachten en krimp.

Beroepsonderwijs “Lerende Euregio” wordt naar verwachting uitgebouwd tot een alomvattend opleidingsproject, waarin een brede verbinding tussen de opleidingsaanbieders scholen en bedrijven gelegd wordt: - Euregionaal onderwijscertificaat voor MBO, HBO en universiteit met aandacht voor de taal en cultuur in het buurland. Duits resp. Nederlands is leuk! - Grensoverschrijdende stages maken deel uit van beroepsopleidingen - Het aantal geautoriseerde beschrijvingen van beroepsopleidingen wordt uitgebreid - Het netwerk Lerende Euregio beperkt zich niet alleen tot de Rhein-WaalRegio, maar wordt een expertisecentrum voor de gehele grens.

Energie / milieu / klimaat De sector energie en milieu is een belangrijke sector in de oplossing van meerdere van de grote maatschappelijke vraagstukken van de toekomst (Europe 2020 strategie): een duurzame energievoorziening; duurzame mobiliteit; een stabiel klimaat, milieu en grondstoffenvoorraad. Milieubescherming en klimaatbescherming vormen daarmee ook in de Rhein-Waal-Regio een steeds belangrijkere randvoorwaarde voor een duurzame economische groei. Voor een op lange termijn concurrerende economie is een zorgvuldige omgang met de natuurlijke hulpbronnen noodzakelijk. Nieuwe uitgangspunten en methoden op het gebied van bijvoorbeeld landschap, waterbeheer en regionale infrastructuur zijn hiervoor een voorwaarde. Omdat milieu- en klimaatvraagstukken niet aan de grens ophouden, is er meer grensoverschrijdende samenwerking op dit gebied nodig. De Rhein-Waal-Regio zal versterkt moeten inzetten op de valorisatie van energie- en milieukennis in de hightech sector, agrofood, bouw en logistiek. Daarbij moet de aandacht nadrukkelijk uitgaan naar de toegang van het bedrijfsleven (MKB) tot innovatieve kennis en samenwerkingspartners. Belangrijke thema’s voor de komende jaren zijn: efficiënt gebruik van grondstoffen, gebruik van reststromen en afvalproducten, recycling en energiebesparing in de bebouwde omgeving. Voor de Euregiogemeenten ligt hier een interessante uitdaging. Het KliKER initiatief, waarin nu al 10 Nederlandse en Duitse gemeenten samen werken aan een duurzaamheidsagenda met concrete actiepunten kan bijvoorbeeld verder uitgebouwd worden.


13

Quote Projektpartner

Logistiek Logistiek en transport zijn van oudsher belangrijk voor de Rhein-Waal-Regio vanwege de ligging tussen Randstad en Ruhrgebiet. Niet voor niets zijn de Waal en de Rhein de meest bevaren rivieren en heeft Duisburg de grootste binnenhaven van Europa. Voor een op lange termijn concurrerende economie is een zorgvuldige (door-)ontwikkeling van de transportcorridors noodzakelijk. Nederland en NRW spelen een belangrijke rol in de afhandeling van internationale transportstromen. In de strook van de Randstad naar het Ruhrgebiet worden transport over water, weg en rail gezamenlijk ingezet. De sector logistiek wil transport combineren met activiteiten van méér toegevoegde waarde: regie van handelsstromen, E-fulfilment, supply chain finance etc.. Hierbij wordt o.a. ingezet op synchromodaal transport: op ieder tijdstip is het mogelijk flexibel te switchen tussen verschillende modaliteiten. Dit betekent ook meer standaardisatie, meer overslagplaatsen en meer ICTondersteuning. Daarnaast wordt ook duurzaam transport door schonere vrachtauto’s en schepen en door een verschuiving van weg naar rail en water steeds belangrijker. In steden wordt gezocht naar duurzame alternatieven als elektrisch vervoer. Ook speelt de sector een rol in hergebruik van grondstoffen. In de Rhein-Waal-Regio is er een hoog economisch potentieel in de logistieke sector. Er zijn diverse netwerken en activiteiten die aanknopingspunten vormen voor innovatieactiviteiten in de logistieke sector. Daarnaast biedt ook het aanbieden van gespecialiseerde logistiek kansen; van staal tot voedingsindustrie is er behoefte aan gespecialiseerde logistieke kennis en leveranciers. Tenslotte biedt ook internationale samenwerking, m.n. meer afstemming, meer overslagfaciliteiten bij de grens en minder vertraging en kosten door douane en inspecties, kansen. Om bovenstaande kansen te realiseren zijn grensallianties met andere sectoren (voeding, gezondheid, afvalverwerking) en overheden (rijk, provincies, Land en Bund) noodzakelijk. Gezamenlijk kunnen de uitdagingen van nieuwe mobiliteitsconcepten grensoverschrijdend aangegaan worden, waarbij elektrische mobiliteit, Green Logistics en Vallue-Added Logistics een euregionale meerwaarde kunnen bieden. Hightech industrieën Onder de hightech sector wordt hier verstaan de machines en apparaten producerende en reparerende bedrijven en de ICT-bedrijven. In de Rhein-Waal-Regio werken in deze sector in totaal ruim 85.000 mensen. Deze sector is de meest brede in technologisch en economisch opzicht, variërend van ICT tot automotive en van nanotech tot metaalbewerking. De sector omvat zowel kleine start-ups als grote multinationale bedrijven en alles daar tussen in. Deze sector is van groot belang voor de Rhein-Waal-Regio, omdat de hightech sector oplossingen levert voor veel maatschappelijke uitdagingen. Te denken valt hierbij aan de vergrijzing, duurzaamheid en klimaatveranderingen, vernieuwing van traditionele sectoren, duurzame energie, landbouw en verkeer. Voor al deze ontwikkelingen worden ook in onze regio oplossingen gezocht. Veel van de ontwikkelingen in de hightech industrie vinden hun oorsprong in nieuwe wetenschappelijke inzichten. Om de nieuwe wetenschappelijke inzichten te transfereren naar toepassing in een zeer divers landschap van goederen producerende bedrijven is een intensieve samenwerking tussen kennisinstituten onderling en in hun relatie met het bedrijfsleven noodzakelijk. Ook cross-overs met andere sectoren dienen gelegd te worden. Een uitdaging voor de komende jaren ligt in het verbeteren van het verbindend vermogen tussen de kennisleveranciers en de kennistoepassers. Vrijetijdseconomie / Toerisme De regio Zuid-Oost-Nederland en de Niederrhein worden gekenmerkt door een grote culturele verscheidenheid en bijzondere natuur. De musea, attractieparken, dierentuinen, kastelen en andere Strategische Agenda 2020

14

bezienswaardigheden trekken jaarlijks miljoenen bezoekers. Hiermee zijn het toerisme en de vrijetijdseconomie zeer belangrijke sectoren voor de euregionale economie. Het gevarieerde toeristische aanbod biedt voldoende aanknopingspunten om deze belangrijke economische sector in de Rhein-Waal-Regio verder te ontwikkelen. Voor de Rhein-Waal-Regio is de verdere ontwikkeling van duurzaam toerisme (streekproducten, beleving van natuur en cultuur) een kans, die door de lokale toerismeaanbieders, de horeca en natuurbeschermingsorganisaties gegrepen zou moeten worden. Een verdere bundeling van het toeristische aanbod aan weerszijden van de grens zet de regio als toeristische bestemming beter op de kaart. Dankzij nieuwe technologieën (mobiele websites, Apps etc.) kan het grote toeristische aanbod beter dan voorheen ontsloten worden. Het platform Coolbreaks.com heeft deze ontwikkelingen succesvol opgepakt. Het is belangrijk dat de bekende merken en platforms als Coolbreaks.com en Oregional (streekproducten, agro-toerisme) blijvend voor een gezamenlijke toeristische promotie van de regio worden ingezet. De toeristische grensallianties dienen verstevigd te worden, bijvoorbeeld tussen de marketingorganisaties en aanbieders van toeristische producten. Productvernieuwing en inspelen op trends staan hierbij centraal. Gezondheid en Life Sciences Met Gezondheid en Life sciences wordt hier naast de gezondheidszorg zelf ook de vervaardiging van farmaceutische producten en verpleging en verzorging bedoeld. In de Rhein-Waal-Regio werken in deze sector in totaal ruim 270.000 mensen. Het Euregionaal Forum Grensoverschrijdende Gezondheidszorg verbindt meer dan 50 ziekenhuizen, zorgcentra, zorgverzekeraars, patiënten en artsenorganisaties. Hier wordt informatie uitgewisseld en worden innovatieve zorgconcepten in grensoverschrijdende pilots uitgevoerd. Via Health Valley (NL) en Gesundheitsinitiative Niederrhein worden de belangen van zorg gerelateerde bedrijven en instellingen behartigd. De maatschappelijke en sectorale trends met grote invloed op de gezondheidszorg in de komende jaren zijn voortgaande demografische veranderingen en een vergrijzende samenleving; een tekort aan vakmensen (vooral onder laagopgeleiden); behoefte aan hogere kwaliteit en meer efficiëntie in verzorging en verpleging; nieuwe ontwikkelingen zoals ambient assisted living (AAL) en telecare. De bovenstaande inzichten betekenen voor de Rhein-Waal-Regio dat de focus op proces- en organisatorische innovaties zal komen te liggen. Interessante thema’s voor grensoverschrijdende samenwerking en innovatie, waar gezamenlijk een meerwaarde te behalen is, zijn het tekort aan talent, kwaliteit en efficiëntie in de gezondheidszorg, health technology en verpleging en cross-sectorale mogelijkheden. Hierbij kan aangeknoopt worden bij huidige initiatieven in de Rhein-Waal-Regio als Telemedicine and Personalized Care en grensoverschrijdende projecten als E-health, Senior Apotele en Zorg op Afstand. De Euregio Rijn-Waal fungeert hierbij via het Euregionaal Forum Grensoverschrijdende Gezondheidszorg als het verbindende netwerk voor dergelijke initiatieven. Creatieve Industrie Tot de creatieve industrie behoren o.a. uitgeverijen, film- en tv-productie en geluidsopname, telecommunicatie, dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatietechnologie, diensten op het gebied van informatie en design, mode, fotografie en vertaalbureaus. Verder horen ook aanbieders op het gebied van kunst, cultuur, cultureel erfgoed en entertainment bij deze sector. Een belangrijke trend is de medialisering van de samenleving (mobiele media, gebruik van Apps, sociale media en sociale netwerken). Ook wordt er bij productontwikkeling in diverse sectoren steeds een beroep gedaan op de creatieve industrie (design, marktintroductie). In de Rhein-Waal-Regio concentreren de grensoverschrijdende projecten in deze sector zich op kunst en cultuur. De RheinWaal-Regio beschikt over een rijk cultureel aanbod, dat veel perspectieven biedt voor grensoverschrijdende samenwerking. Hierbij zijn de diverse al bestaande netwerken en activiteiten een belangrijk aanknopingspunt. De grensoverschrijdende contacten tussen musea, theaters, etc. liggen er vaak al. Op het gebied van mode en design zijn er goede mogelijkheden om de grensallianties verder uit te bouwen. Het is zaak deze grensallianties te laten uitgroeien tot een grensoverschrijdend cultureel aanbod, dat bijdraagt aan een aantrekkelijke regio (zie daartoe ook Strategische Agenda 2020

15

“Euregionale Soft Skills”). De creatieve industrie fungeert als creatieve motor voor innovatie in andere sectoren. Te denken valt hierbij aan Cloud Computing, Smart Cities, Intelligente ziekenhuizen / Health Care Design en AAL (ambiant assistant living) en Telecare. Belangrijk is het creatieve grensallianties tussen Nederlandse en Duitse instellingen, organisaties en initiatieven rondom mode en design te vormen en via cross overs met andere sectoren.

Euregionale soft skills De kwaliteit van een regio en daarmee ook die van de Rhein-Waal-Regio wordt niet alleen bepaald door de economische vooruitzichten. Belangrijke aspecten die een aantrekkelijke regio kenmerken zijn bijvoorbeeld voorzieningen als openbaar vervoer, huisvesting, onderwijsinstellingen, culturele inrichtingen, zorgvoorzieningen en recreatiemogelijkheden. Deze zogenaamde soft skills zijn ook voor de Rhein-Waal-Regio van groot belang. Deze bepalen namelijk voor een belangrijk deel het vestigingsklimaat van een regio. Met name de onderstaande soft skills spelen een centrale rol voor de toekomstige ontwikkeling van de Rhein-Waal-Regio als aantrekkelijke regio in het hart van Europa: 1) Bereikbaarheid 2) Kennisregio / onderwijs / buurtaal 3) Cultuur/toerisme/recreatie/natuur 4) Demografische ontwikkeling en inclusie 5) Zorg

Bedrijven ervaren in toenemende mate de beschikbaarheid van goed opgeleid personeel als problematisch. Om werknemers naar de regio te lokken of voor de regio te behouden is de leefomgeving van zeer groot belang. De Rhein-Waal-Regio, met haar mix van stedelijke en landelijke omgeving, voorzieningenniveau, onderwijsaanbod en aantrekkelijke woonomgeving scoort hier goed. Door het leggen van grensoverschrijdende verbindingen en het gezamenlijk anticiperen op de toekomstige uitdagingen dragen deze “soft skills” in belangrijke mate bij aan een goed vestigingsklimaat als randvoorwaarde voor het versterken van de euregionale economie. Ook hier geldt het strategische grensallianties van bedrijven, instellingen, organisaties en kennisinstellingen in te richten, die zich gezamenlijk inzetten voor een aantrekkelijke regio. De soft skills hebben elk hun unieke sterke punten en vragen ieder om een eigen aanpak: Bereikbaarheid De Rhein-Waal-Regio is met haar 3,7 miljoen inwoners een van de meest dichtbevolkte Euregio ´s langs de Nederlands-Duitse grens. De Rhein-Waal-Regio ligt in het hart van de TEN-T corridor Rotterdam-Genua. Dit komt in de Rhein-Waal-Regio tot uitdrukking in het grote aantal grensoverschrijdende weg, water- en spoorverbindingen. Daarnaast beschikt de Euregio Rijn-Waal met Airport Weeze over een internationale luchthaven. De internationale luchthavens van Eindhoven en Düsseldorf zijn eveneens dichtbij. De snelwegen A12/A3 en A77/A57 doorsnijden de regio en hebben diverse afritten aan beide zijden van de grens. Daarnaast zijn er diverse lokale en regionale wegverbindingen tussen Nederland en Duitsland. Ook voor fietsers, voetgangers en ruiters zijn er goede grensoverschrijdende verbindingswegen aanwezig. Deze infrastructuurverbindingen hebben zich veelal ontwikkeld langs de belangrijke waterwegen Rijn, Waal en Maas. De Waal/Rhein is de meest bevaren Nederlandse rivier, die Rotterdam met Duisburg, de grootste binnenhaven van Europa verbindt. Daarnaast bieden deze rivieren samen met de Niers en IJssel in de zomer ook vele toeristische mogelijkheden. Een goed functionerend openbaar vervoerssysteem over weg en spoor is essentieel voor de bereikbaarheid en vormt een van de basisvoorwaarden voor de ontwikkeling van de Euregio Rijn-Waal tot een echt geïntegreerde grensregio. Hier is de laatste jaren veel gebeurd, Strategische Agenda 2020

16

maar het grensoverschrijdende OV-netwerk kan nog beter. Een lichtpunt is, dat vanaf januari 2017 weer een personentrein tussen Arnhem en Emmerich zal rijden. Met name voor de inwoners van de Achterhoek (Montferland en Oude IJsselstreek) en de Kreis Kleve biedt deze verbinding extra mogelijkheden. Algemeen liggen er kansen voor een gezamenlijk verkeersinformatiesysteem en tariefintegratie voor de gehele grensregio, alsmede voor innovatieve vormen van vraag gestuurd OV. De Euregio Rijn-Waal wil en kan in haar functie als belangenbehartiger van haar inwoners en leden een belangrijke rol spelen bij het leggen van contacten, het faciliteren van overleg en het uitwerken van concrete projectideeën en grensallianties. Kennisregio / onderwijs / buurtaal Sinds vele jaren zet de Euregio Rijn-Waal zich er voor in om mensen en daarmee ook hun kennis en kunde voor de grensregio te winnen resp. te behouden. Er bestaan veel kleinere en grotere grensoverschrijdende initiatieven, die ditzelfde doel nastreven. Belangrijk voor het slagen hiervan is daarbij dat men al op jonge leeftijd in contact komt met grensoverschrijdend onderwijs en de buurtaal. Met haar meer dan 15 universiteiten en hogescholen en ca. 30 ROC ´s/Berufskollegs, die ruime ervaring hebben met grensoverschrijdende samenwerking, zijn in de Rhein-Waal-Regio de voorzieningen aanwezig om jonge mensen te behouden of hier naar toe te trekken. Een van de basisvoorwaarden om jonge mensen voor de regio te boeien of hier naar toe te trekken is dat aan beide zijden van de grens een grensoverschrijdend (taal-) onderwijs voor alle schoolvormen gegarandeerd is. Dit betekent, dat kinderen niet slechts sporadisch met de cultuur en taal van de buren in aanraking komen, maar dat zij al in de onderbouw van de basisschool les krijgen in de buurtaal. Het vroege contact met de buurtaal draagt bij aan een goed begrip voor het andere land. Gezamenlijk met de nationale onderwijsministeries en regionale/provinciale overheden dient naar mogelijkheden gezocht te worden, hoe taalonderwijs verankerd kan worden in het lesprogramma van alle dicht bij de grens gelegen scholen. Om er voor te zorgen, dat kennis niet voor de regio verloren gaat en de Rhein-Waal-Regio als werkgebied voor jonge mensen interessant blijft, is het belangrijk dat studenten al tijdens hun studie de interessante bedrijven in de regio leren kennen. Daarvoor is een nauwe samenwerking tussen de universiteiten/hogescholen het bedrijfsleven en overheidsinstellingen aan beide zijden van de grens noodzakelijk.

Kennis en innovatie De verbinding tussen het MKB, onderwijs en wetenschap dient verder geïntensiveerd te worden. De Kennisalliantie Rijn-Waal zou hier een rol in kunnen spelen door haar activiteiten uit te breiden met: - Allianties tussen wetenschappers van Nederlandse en Duitse onderwijsinstellingen in de Rhein-Waal-Regio - Het aanbieden van double degrees voor excellente studenten - Innovatiecheques voor innovatieve ondernemers in het MKB - Een Euregionaal stagebureau i.s.m. onderwijsinstellingen, bedrijven en overheidsinstanties - Actieve bevordering van grensoverschrijdende cross-overs.

Cultuur/Toerisme/Recreatie/natuur De Rhein-Waal-Regio heeft een rijk aanbod op het gebied van toerisme, cultuur en natuur. Intact natuurlijk en cultureel erfgoed biedt de bewoners en bezoekers van deze grensregio goede recreatiemogelijkheden en is een belangrijke omgevings- en vestigingsfactor. Het afwisselende Strategische Agenda 2020

17

landschap en het hoge voorzieningenniveau zijn voor iedereen dichtbij en bereikbaar. Zeker als we de grens wegdenken. Het uitdragen en promoten van deze natuurlijke kwaliteiten voor de toekomst bijzonder belangrijk. Waar vergrijzing vaak gezien wordt als negatieve ontwikkeling, vormen de vitale ouderen juist een aantrekkelijke doelgroep voor de Rhein-Waal-Regio (toerisme, wonen). Kansen liggen er verder met name in de verbinding van grensoverschrijdend toerisme met het grensoverschrijdende culturele aanbod in de Rhein-Waal-Regio. Kansen dienen ook benut te worden in de verbinding van grensoverschrijdend toerisme met natuurbeschermingsinitiatieven, bijv. door de promotie van de natuurlijke bijzonderheden van de regio of de opwaardering van een landschapsvriendelijk natuurbelevening- en recreatieaanbod. De mogelijkheden die voortkomen uit de ecologische, grensoverschrijdende verbindingen tussen biotopen etc. dienen eveneens benut te worden. Deze ecologische verbindingszones leveren een bijdrage aan de biodiversiteit van het gebied. Door op een duurzame verantwoorde manier om te gaan met de culturele en natuurlijke schatten van onze regio, behouden wij een leefbare en aantrekkelijke regio voor de komende generaties, waarin het prettig wonen, werken en recreëren is. Demografische ontwikkeling en inclusie Zowel in Nederland als in Duitsland is er een streven naar meer inclusie. Dit betekent dat jongeren, volwassenen en ouderen die een lichamelijke of geestelijke beperking hebben, voor zover mogelijk meedraaien in de gewone maatschappij. Een ontwikkeling die een aanpassing vraagt van de huidige structuren. Daarnaast heeft de gehele Rhein-Waal-Regio in meer of mindere mate te maken met demografische veranderingen. Vergrijzing en ontgroening vragen om een adequate aanpak. De bevolking wordt ouder, mensen krijgen minder kinderen en er trekken meer mensen vanuit de landelijke gebieden naar de grotere steden. Uitdagingen waar beide zijden van de grens mee geconfronteerd worden. Veel gemeenten, organisaties en instellingen zijn al begonnen om oplossingen voor deze vraagstukken te ontwikkelen. Een eerste grensoverschrijdende initiatief is INCLUSIE – CONCREET van Pluryn Nijmegen in samenwerking met Benediktushof Reken en de Caritas Werkstätten Moers. Doel is het een grensoverschrijdend kennis- en actienetwerk op te richten om mensen met een handicap te ondersteunen bij het vinden van een baan. Dit pilotproject verdient een grootschaliger vervolg. Ook op het gebied van demografische ontwikkeling worden de mogelijkheden voor grensoverschrijdende samenwerking op dit moment verkend. Zo onderzoekt bijv. de organisatie “Gelders Genootschap” uit Arnhem samen met het LWL Münster o.a. de ontwikkelingen in landelijke gebieden (sanering, dorpsontwikkeling en demografie). Ook is er een grensoverschrijdende werkgroep “kleine kernen” geformeerd op initiatief van de Nederlandse vereniging “Landelijke vereniging Kleine Kernen” die ervaringen uitwisselt en waar mogelijk gezamenlijk oplossingen ontwikkelt. Parallel ontwikkelen de HAN en de Hochschule Rhein-Waal een grensoverschrijdend onderzoeksproject met betrekking tot dit thema. Hiermee is de Rhein-WaalRegio op weg naar een samenleving, waarin mensen met een beperking volwaardig onderdeel van de maatschappij uitmaken en de leefbaarheid van de kleine kernen behouden blijft. Zorg en veiligheid Grensoverschrijdende samenwerking in de zorg kan van levensbelang zijn. Hulp uit het buurland is in sommige gevallen sneller ter plaatse dan die uit eigen land. Ook in de niet-spoedeisende maar gerichte medische zorg zijn goede grensoverschrijdende zorgmogelijkheden voor de burgers in de grensregio belangrijk en wenselijk. Patiënten moeten gebruik kunnen maken van de gezondheidszorgvoorzieningen die zo dicht mogelijk bij de eigen woonplaats liggen. De verschillen op het gebied van regelgeving en vergoedingssystemen vormen echter nog steeds een grote belemmering. De Euregio Rijn-Waal zet zich er voor in om deze belemmeringen op te lossen. Daartoe is het netwerk “Euregionaal Forum Grensoverschrijdende Gezondheidszorg” opgericht (ca. 50 organisaties waaronder overheden, ziekenhuizen, “Ärztekammer”, “Kassenärztliche Vereinigung”, verzekeraars etc.) Het Euregionaal Forum initieert grensoverschrijdende projecten en intensiveert de grensoverschrijdende contacten in de zorg. Hierdoor is het voor de inwoners van deze regio eenvoudiger gemaakt om gebruik te maken van medische zorg in het buitenland. Hoewel veel Strategische Agenda 2020

18

grensbelemmeringen al zijn verdwenen, vraagt de transitie in de gezondheidszorg om nieuwe vormen van grensoverschrijdende samenwerking. Met name de deelthema’s innovatie en technologie, preventie, patiënten mobiliteit en zorgaanbod bieden een toegevoegde waarde voor verdere ontwikkeling op euregionaal niveau. Samen zorgen wij voor een goede grensoverschrijdende gezondheidszorg. Om de veiligheid van de inwoners van de Rhein-Waal-Regio te garanderen werken de diverse veiligheidsregio´s, politie-eenheden, brandweer, hulpdiensten en de Koninklijke Marechaussee nauw samen met hun Duitse collega´s van de Kreise Kleve en Wesel, de Feuerwehr, Rettungsdiensten, Polizeibehörden en de Bundespolizei. Deze samenwerking vindt o.a. plaats in het kader van de door de Euregio Rijn-Waal gefaciliteerde Ronde Tafel Openbare Orde en Veiligheid. Daarnaast is de Euregio Rijn-Waal gesprekspartner bij de samenwerking bij hoogwaterbescherming. Deze samenwerking zal de komende jaren worden voortgezet en waar mogelijk geïntensiveerd. Maatschappelijke ontwikkelingen vragen om innovatieve oplossingen De demografische ontwikkelingen, de toename van het aantal ouderen en de aandacht voor inclusie vragen om innovatieve oplossingen. Aan weerszijden van de grens ontwikkelt men hiervoor passende initiatieven. Belangrijk is dat dergelijke succesvolle initiatieven gedeeld worden. Het wiel hoeft niet telkens opnieuw te worden uitgevonden. Hierbij kan gedacht worden aan zorg op afstand, domotica, leefbaarheid in kleine kernen, maar ook kinderen met leerproblemen laten deelnemen aan het reguliere onderwijs. Grensoverschrijdende cross-overs tussen de life sciences, hightech industrieën en de creatieve industrie en samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen, overheden en maatschappelijke organisaties bieden hiervoor de oplossing.


19

ONDERWEG NAAR 2020 De voorgaande analyses hebben duidelijk laten zien waar kansen en mogelijkheden voor een succesvolle en zinvolle grensoverschrijdende samenwerking liggen. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de rol, die de Euregio Rijn-Waal de komende jaren voor zichzelf ziet weggelegd en hoe de Euregio Rijn-Waal deze rol wil vervullen. De Euregio Rijn-Waal wil zich nog duidelijker positioneren en onderscheiden als expert op het gebied van grensoverschrijdende samenwerking. De Euregio Rijn-Waal is vertegenwoordigd in vele netwerken aan beide zijden van de grens en heeft veel expertise in huis om grensoverschrijdende vragen te kunnen beantwoorden. De Euregio Rijn-Waal is niet alleen expert op het gebied van het Europese subsidieprogramma´s als INTERREG en Eures, maar is ook het aanspreekpunt voor haar inwoners als het gaat om grensoverschrijdend wonen en werken. De Euregio Rijn-Waal faciliteert actief de netwerken op het gebied van o.a. intergemeentelijke samenwerking, kennisvalorisatie, gezondheidszorg en openbare orde en veiligheid. Met haar brede kennis wil de Euregio Rijn-Waal haar leden, stakeholders en motiveren grensoverschrijdend actief te worden. Hiertoe wordt een gecoördineerde branding- en communicatiestrategie opgezet en uitgevoerd. Hoe ziet de Rhein-Waal-Regio er in 2020 uit? In 2020 is in de Rhein-Waal-Regio grensoverschrijdende samenwerking vanzelfsprekend. Er zijn nieuwe, duurzame sociaaleconomische grensallianties gelegd (ook cross-over) waarin overheden, bedrijfsleven, kennisinstellingen en het maatschappelijk middenveld informatie uitwisselen en nauw samenwerken. Bedrijfsleven, kennisinstellingen, overheden en het maatschappelijk middenveld weten elkaar in alle sectoren grensoverschrijdend te vinden. Zij profiteren van elkaars kennis en netwerken en beantwoorden samen de vraagstukken van de toekomst. Men ziet elkaar niet langer als concurrent maar als partner. In 2020 treedt de Rhein-Waal-Regio daarom ook als eenheid op in haar contacten met Den Haag, Düsseldorf, Berlijn en de Europese Unie. Dankzij de volgroeide strategische grensallianties is kennis over grensoverschrijdend zakendoen, studeren, wonen en werken letterlijk binnen handbereik gekomen. Grensoverschrijdend samenwerken is net zo eenvoudig en vanzelfsprekend als samenwerken in eigen land. De gezamenlijk geschiedenis en culturele achtergrond bieden een solide basis om de Europese integratie in de praktijk te brengen. Daarom is grensoverschrijdende samenwerking in de RheinWaal-Regio vanzelfsprekend én succesvol. De voorgaande analyses hebben laten zien, dat er binnen de Rhein-Waal-Regio voldoende verbindingen, grensallianties en kansen voorhanden zijn om deze toekomstvisie te realiseren. Daarvoor moet bij alle actoren het besef aanwezig zijn dat de kansen die dit geweldige gebied ons biedt alleen gezamenlijk en grensoverschrijdend, verzilverd kunnen worden. Met een proactieve open houding van haar leden en stakeholders zal de grens alleen nog een grens op papier zijn. Om dit proces te faciliteren en te stimuleren zet de Euregio Rijn-Waal in op vijf speerpunten: Informeren Inspireren Internationaliseren Innoveren Investeren Informeren Informatie over de mogelijkheden, kansen en uitdagingen aan de andere kant van de grens is essentieel. Vaak wordt de meerwaarde die grensoverschrijdende samenwerking biedt, niet benut, Strategische Agenda 2020

20

omdat men onbekend is met de situatie aan de andere kant van de grens en de weg in het buurland letterlijk en figuurlijk niet kent. De Euregio Rijn-Waal wil zich er met haar leden en stakeholders de komende jaren voor inzetten, de informatiestromen te optimaliseren. Hierbij kan gedacht worden aan een overzicht met alle actoren, initiatieven en projecten op het gebied van de euregionale samenwerking. Een App zou hier op informatieve en speelse wijze uitkomst kunnen bieden. Verder zijn netwerkbijeenkomsten met een informatieve component uitermate geschikt als platform voor informatieoverdracht. De Euregio RijnWaal wil daartoe zichtbaarder in de regio worden. Deelname aan en het organiseren van informatiebijeenkomsten, branche-events, workshops etc. dragen hier aan bij. Voor een succesvolle informatiestroom is er een wisselwerking tussen de Euregio Rijn-Waal en alle andere euregionale actoren noodzakelijk. Ook zij hebben een brengfunctie in richting van de Euregio Rijn-Waal en hun euregionale partners. Inspireren Goede voorbeelden inspireren. Daarom is het belangrijk, dat mensen in de gelegenheid gesteld worden elkaar te ontmoeten en elkaar te inspireren. Conferenties, themabijeenkomsten en ‘Stammtische’ voor jonge ondernemers kunnen deze inspirerende rol vervullen. Door elkaar over wederzijdse en gezamenlijke successen te vertellen, ontstaat een wij-gevoel voor de regio. Men voelt zich ambassadeur van de regio en wil zijn kennis, ervaring en netwerk delen. De Euregio Rijn-Waal wil dergelijke activiteiten nog sterker dan tot nu toe het geval is faciliteren en ondersteunen. Om de zichtbaarheid van de Euregio Rijn-Waal op al deze terreinen te vergroten, wil de Euregio RijnWaal de komende jaren een Euregio-Wegwijzer ontwikkelen, waarin de volgende activiteiten worden ondergebracht: - (Eu)regio promotie - Informatie en cursussen op gebied van taal, cultuur, grensoverschrijdend zakendoen - Advies voor grenspendelaars - Communicatie platform voor instanties op het gebied van openbare orde en veiligheid De Euregio-Wegwijzer is voor iedereen toegankelijk en houdt rekening met de verwachte regionale ontwikkelingen. Informeren en inspireren: - Doelen: o Optimaliseren informatiestromen o Wisselwerking tussen Euregio Rijn-Waal en haar leden, stakeholders en partners versterken o Enthousiasmeren - Middelen: o Euregio-Wegwijzer o Overzicht van alle actoren, projecten en initiatieven op gebied van euregionale samenwerking o App met spel om de Rhein-Waal-Regio met alle spelers, projecten etc. te leren kennen o Netwerkbijeenkomsten, workshops etc. o Stammtische voor jonge ondernemers

Internationaliseren De Rhein-Waal-Regio is een zeer actieve regio, waar veel interesse is voor grensoverschrijdende samenwerking. Nederlanders en Duitsers kijken vaker over de grens voor nieuwe ideeën en partners. Strategische Agenda 2020

21

Ook de jeugd is internationaal georiënteerd en de roep om goed buurtaalonderwijs wordt weer luider. Grensoverschrijdende euregionale stages bereiden jongeren voor op een baan in een internationale omgeving. Grensoverschrijdend ondernemen wordt gestimuleerd, zowel door informatieverstrekking als ook financieel door subsidies voor marktonderzoek of concrete samenwerkingsvoorstellen. Maar internationalisering houdt niet op in de grensregio en gaat verder dan alleen Nederland en Duitsland. De Rhein-Waal-Regio is een belangrijke economische speler in Europa, maar ook daarbuiten. Het is noodzakelijk om in dit verband als Rhein-Waal-Regio gezamenlijk op te trekken. Internationaliseren: - Versterken van bestaande grensallianties als o Ler(n)ende Euregio  Euregionale onderwijsmodule  Euregionale stages / Euregionaal stagebureau o Kennisalliantie Rijn-Waal  Double degrees  Uitwisseling studenten  Innovatievouchers voor grensoverschrijdende innovaties o Duurzame ontwikkeling  Euregionaal Energiebureau o Euregionaal Forum Grensoverschrijdende Gezondheidszorg  E-health  Promotie zorgberoepen o Ronde Tafel Openbare Orde en Veiligheid  Centraal coördinatiepunt voor grensoverschrijdende veiligheidszaken

Innoveren Continue innovatie van producten en processen vormt de basis van een gezond midden en kleinbedrijf. Nieuwe, energiezuinige toepassingen en productinnovaties zijn nodig om ook in de toekomst een goede concurrentiepositie ten opzichte van de rest van Europa en de wereld te behouden. Tevens dragen deze bij aan een beter leefklimaat, waarin minder energie en grondstoffen verbruikt worden. Hierbij staat het valoriseren van kennis centraal, bijvoorbeeld door middel van de het uitbreiden van de Kennisalliantie Rijn-Waal, de inrichting van grensoverschrijdend energiebureau etc. De Euregio Rijn-Waal wil daarnaast inzetten op innovatieve allianties. Dit zijn innovaties in structuren en samenwerkingsverbanden. Een optie hiervoor is het werken in regionale clusters. Er zijn op dit moment al diverse gemeenten die zich in regionale clusters hebben verbonden om op bepaalde terreinen samen te werken. Te denken valt daarbij aan het Land van Cuijk of Region Niederrhein. Grensoverschrijdend werken de buurgemeenten Emmerich en Montferland nauw samen op gebied van transport en logistiek en recent zijn de gemeenten in het Land van Cuijk en de kop van NoordLimburg samen met de Duitse gemeenten Weeze, Goch en Uedem een nauwere samenwerking aangegaan. Maar ook grote steden als Nijmegen en Duisburg hebben elkaar gevonden. Het optrekken van meerdere gemeenten in regionale (grensoverschrijdende) clusters kan de grensoverschrijdende samenwerking een extra impuls geven. Innoveren: - Technologische innovatie: o Productinnovaties  Energiezuinige toepassingen Strategische Agenda 2020

22

 E-Health Valorisatie van kennis  Samenwerking tussen kennisinstellingen Innovatieve allianties: o Herzien van bestaande structuren o Samenwerking in regionale clusters o Cross-overs tussen economische sectoren o Samenwerking tussen overheden, bedrijfsleven, kennisinstellingen en maatschappelijk middenveld o

-

Investeren Bij het begrip “investeren” denkt men meestal als snel aan financiën, maar om succesvol in de regio te kunnen investeren moet dit begrip breder worden getrokken. Er dient ook geïnvesteerd te worden in verbindingen, mensen en grensallianties en daarmee in het bewustzijn van de meerwaarde van euregionaal samenwerken. Een belangrijke investering in verbindingen is die in de euregionale betrokkenheid van overheden, bedrijfsleven, kennisinstellingen, het maatschappelijk middenveld, maar ook van de inwoners van de Rhein-Waal-Regio. Wij zijn allemaal grensbewoners. De Euregio Rijn-Waal zet zich er daarom voor in de bestaande verbindingen te behouden en te versterken en nieuwe duurzame grensallianties te leggen. Een verbeterde samenwerking voert niet alleen tot een nauwere betrokkenheid bij de RheinWaal-Regio, maar biedt ook perspectief voor nieuwe vormen van grensoverschrijdende samenwerking op allerlei vlakken (innovatie, arbeidsmarkt en onderwijs). Ook voor thema´s als ondernemerschap, vergrijzing (demografische ontwikkeling), CO₂ reductie en duurzame ontwikkeling is een functionerend grensoverschrijdend bestuurlijk netwerk tussen bedrijven, instellingen, organisaties en de Euregio Rijn-Waal van belang. Daarbij dienen burgerinitiatieven en cultuurprojecten niet vergeten te worden. Met name deze projecten dragen sterk bij aan het draagvlak voor grensoverschrijdende samenwerking. Door een structurele samenwerking tussen overheden, bedrijfsleven, kennisinstellingen en maatschappelijke instellingen kunnen betere en sterkere grensallianties gevormd worden, waarvan een extra impuls uitgaat voor de grensoverschrijdende samenwerking. De al eerder genoemde regionale clusters vormen hiervoor een aanzet, maar ook een sterkere branding en marketing van de Rhein-Waal-Regio als verbindende schakel tussen Randstad en Ruhrgebiet. Europese en nationale stimuleringsfondsen kunnen bijdragen aan de investeringscapaciteit van de regio. Voor de hand liggend is hierbij het EU-programma INTERREG V A Deutschland-Nederland 2020. In dit kader kunnen investeringen ondersteund worden, die de grensoverschrijdende innovatiekracht van de grensregio versterken of bijdragen aan de sociaal-culturele en territoriale cohesie van de grensregio. In de periode 2014-2020 is hiervoor voor de Nederlands-Duitse grensregio € 440 miljoen euro beschikbaar, waarvan een substantieel deel voor de Rhein-Waal-Regio. Op het gebied van arbeidsmarkt en opleiding biedt het EURES-programma mogelijkheden. Maar ook andere Europese subsidieprogramma’s kunnen voor grensoverschrijdende initiatieven ingezet worden: Horizon 2020, Ten-T, Erasmus+, Europa voor burgers of het Europese Cultuur Programma (Creative Europe) bieden hiervoor mogelijkheden. Verder dienen ook de landelijke, regionale of lokale subsidiemogelijkheden en ondersteuning door het bedrijfsleven (sponsoring) niet vergeten te worden.


23

Investeren: - Verbindingen: o Euregionale betrokkenheid o Duurzame grensallianties o Nieuwe vormen van samenwerking o Regionale clusters o Branding en marketing van de regio - Financieel: o Europese fondsen  INTERREG V, EURES Horizon 2020, Erasmus +, TEN-T, Creative Europe o Nationale, regionale of lokale stimuleringsfondsen o Sponsoring

De kracht van de Rhein-Waal-Regio is sterker dan de som der delen: de Euregio Rijn-Waal is aanjager en inspirator. Gemeenten, de provincies Gelderland, Noord-Brabant en Limburg, de Bezirksregierung Düsseldorf, de deelstaat Nordrhein-Westfalen, bedrijven, onderwijs- en maatschappelijke instellingen en organisaties vormen het hart en de dynamiek van een regio die haar verantwoordelijkheid neemt onderweg naar 2020.


24

OVERZICHT KANSEN EN ACTIVITEITEN


25

GERAADPLEEGDE BRONNEN


26

Euregioraad 28-05-2014 Punt 5 Stand van zaken voorbereiding INTERREG V 2014 - 2020 De definitieve structuurfondsverordeningen 2014-2020 zijn eind december 2013 door de Europese Commissie vrijgegeven. De EU-begroting is inmiddels door het Europese parlement goedgekeurd. Het Operationeel Programma voor het INTERREG V A Deutschland-Nederland is op basis van de discussies in de voorbereidingsgroep tot stand gekomen. Vastgesteld kan worden, dat het de Euregio´s is gelukt, ook thema´s als toerisme en cultuur in het Operationele Programma te integreren. Bij de uitvoering van het programma blijven de regionale programma-managements behouden en wordt de decentrale besluitvorming over projecten in de regionale stuurgroepen gehandhaafd. De investeringsprioriteiten van het nieuwe programma concentreren zich op: 1. Verhoging van de grensoverschrijdende innovatiekracht in het programmagebied 2. Sociaal-culturele en territoriale cohesie binnen het programmagebied. Het INTERREG V A programma Deutschland-Nederland kan rekenen op een EU-budget ter hoogte van € 222.159.418,-. De procentuele verdeling over de mogelijke investeringsprioriteiten bedraagt voor prioriteit 1 65 % en voor prioriteit 2 35 % van de beschikbare middelen. De totale omvang van het programma bedraagt € 444.318.336,-. Dit betekent een stijging van 61 % ten opzichte van het huidige INTERREG IV A programma. In het kader van de publieksconsultatie, die begin februari in opdracht van de beheersautoriteit van het Gemeenschappelijk INTERREG Secretariaat werd doorgevoerd, was het tot 25 februari voor het gehele werkgebied van de Euregio Rijn-Waal mogelijk om aanvullingen en aanmerkingen met betrekking tot het concept van het Operationeel Programma INTERREG V A in te dienen. De publieksconsultatie met betrekking tot het Operationeel Programma INTERREG V A werd op 25 februari gesloten. Vanuit de Euregio Rijn-Waal hebben de volgende lidorganisaties gereageerd: Gemeente Nijmegen, mede namens de steden Apeldoorn, Arnhem en Ede en een raadslid van de gemeente Cuijk. De steden en gemeenten die in het kader van de publieksconsultatie hebben gereageerd, hebben van het Gemeenschappelijk INTERREG Secretariaat een reactie met betrekking tot hun opmerkingen over het Operationeel Programma ontvangen. De beheersautoriteit van de deelstaat Nordrhein-Westfalen had de INTERREG-partners (ministeries, provincies, Bezirksregierungen en Euregio´s) verzocht om indien mogelijk uiterlijk 14 maart 2014 in te stemmen met het Operationeel Programma INTERREG V A. Met de belangen van de Euregio Rijn-Waal is in het Operationeel Programma, zoals gezegd in verregaande mate rekening gehouden. Daarom heeft het Dagelijks Bestuur van de Euregio Rijn-Waal in haar vergadering op 14 maart 2014 besloten om in te stemmen met het Operationeel Programma, waarbij tevens aandacht is gevraagd voor de volgende punten:

-

De administratieve lasten verder terugdringen Een sterk regionaal programmamanagement met dienovereenkomstige financiële middelen voor een proactieve grensoverschrijdende projectontwikkeling in een groter programmagebied Naast de strategische initiatieven dienen regionale budgets voor elke Euregio te worden gereserveerd.

Het definitieve Operationeel Programma werd op 2 april 2014 bij de Europese Commissie in Brussel als eerste grensoverschrijdende programma in Europa ingediend. De goedkeuring van het Operationeel Programma wordt in de tweede helft van 2014 verwacht. Het Operationeel Programma kunt u raadplegen via de volgende link: https://www.deutschland-nederland.eu/uploads/media/140331_publ_conc_OP_nl.pdf De actuele stand van zaken betreffende de onderhandelingen over de uitvoeringsstructuren zal in de vergadering worden toegelicht. Op dit moment wordt parallel aan de ontwikkeling van de richtlijnen voor de Strategische Initiatieven Health & Life Science, Hightech Systems and Materials, Logistiek, Agrobusiness & Food en Energie & CO2-reductie gewerkt.

Besluitvoorstel: Ter kennisneming

Euregioraad 28-05-2014 Punt 6 Ondersteuning gezamenlijke Nederlands-Duitse activiteiten in het kader van 70 jaar vrijheid Dit jaar is het 70 jaar geleden, dat de bevrijding van Nederland begon. 2015 is het 70 jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog werd beëindigd. In de Euregio Rijn-Waal worden in 2014 en 2015 diverse herdenkingsbijeenkomsten en bevrijdingsactiviteiten georganiseerd, waaronder diverse gezamenlijke Nederlands-Duitse activiteiten. Inmiddels hebben zich meerdere gemeenten, verenigingen en organisaties bij de Euregio Rijn-Waal gemeld, die dit jaar of volgend jaar samen met een Duitse partner een herdenkingsactiviteit of festiviteit willen organiseren. Tevens heeft de Euregio Rijn-Waal de vraag ontvangen, of voor dergelijke activiteiten middelen beschikbaar zijn. Gezien het belangrijke signaal voor de grensoverschrijdende samenwerking, dat van dergelijke gezamenlijke activiteiten uitgaat, hebben de leden van de Commissie voor Grensoverschrijdende Verstandhouding de Euregio Rijn-Waal verzocht, het Dagelijks Bestuur voor te stellen, om grensoverschrijdende activiteiten in het kader van “70 jaar vrijheid” binnen de “mini-projecten” met voorrang te subsidiëren. Het Dagelijks Bestuur heeft in zijn vergadering van 9 mei jl. dit voorstel aangenomen. De voorwaarden, waaraan deze activiteiten moeten voldoen worden op dit moment nader uitgewerkt. De mogelijkheid om voor activiteiten met Euregionale betrokkenheid middelen aan te vragen zal op korte termijn doelgericht met de lidgemeenten gecommuniceerd worden. Besluitvoorstel: Korte bespreking en ter kennisneming.

Euregioraad 28-05-2014 Punt 7 Actuele stand van zaken INTERREG IV A In het kader van het IV A-programma Duitsland-Nederland was voor de Euregio Rijn-Waal ca. € 34 mln. aan EU-middelen voor regionale en majeure projecten inclusief het project Technische Bijstand beschikbaar. Samen met de nationale en regionale cofinanciering kon een financieel projectvolume ter hoogte van ca. € 75 mln. worden gerealiseerd. Voor de uitvoering van het programma in het werkgebied van de Euregio Rijn-Waal kan worden geconstateerd dat het programma met 100% is gecommitteerd. Hierdoor zijn € 22,5 mln. in regionale projecten en € 11,5 mln. in majeure projecten gebonden. Op dit moment zijn er nog beperkte subsidiemogelijkheden in het kaderproject Focus Innovatie. In 2014 zullen de resultaten en effecten van het INTERREG IV A-programma DeutschlandNederland gedetailleerd door het Gemeenschappelijk Interreg-secretariaat worden geëvalueerd. Tot de resultaten van deze analyse bekend zijn kunnen slechts in beperkte mate conclusies worden getrokken. Voor de prioriteit 1 “Economie, technologie en innovatie” kan worden vastgesteld dat het betrekken van het MKB bij de grensoverschrijdende samenwerking en het vormen van grensoverschrijdende clusters en netwerken succesfactoren van het programma zijn. De meerderheid van de technologie-georiënteerde projecten verloopt succesvol. Dit wordt onder andere duidelijk door het grote aantal innovaties en verbeteringen in ondernemingen. Algemeen wijzen de indicatorenwaarden en het overzicht van de organisaties die bij de projecten betrokken zijn er op dat de grensregio op het gebied van economie, technologie en innovatie steeds meer samengroeit. Dit is vooral voor het MKB belangrijk. Voor MKB’ers biedt de grensoverschrijdende samenwerking niet alleen nieuwe markten, maar voornamelijk nieuwe mogelijkheden voor samenwerking met andere ondernemingen en kennisinstellingen voor doeleinden op het gebied van R&D. In de praktische samenwerking is dit ook te herkennen aan het aantal MKB’ers dat deel uitmaakt van de begeleidende netwerken van de gesubsidieerde projecten. Veel partners en met name MKB’ers nemen hieraan deel hoewel zij niet de eindbegunstigden zijn. Hun interesse ligt vooral bij de vakinhoudelijke uitwisseling op het gebied van innovatieve ontwikkelingen. Bijna zonder uitzondering zijn ook de universiteiten, hogescholen en onderzoeksinstellingen is het programmagebied actief betrokken bij het programma. Dit laat zien dat ook deze organisaties van de voordelen van de grensoverschrijdende samenwerking willen profiteren en hun contacten aan de andere kant van de grens willen intensiveren. Op het gebied van de tweede programmaprioriteit “Duurzame regionale ontwikkeling” zijn de resultaten van het INTERREG-programma vaak direct zichtbaar en tastbaar. Een voorbeeld van een project met directe en tastbare resultaten is het project “VIEW - Speuren naar bosgeschiedenis” waarin het cultuurhistorisch erfgoed van het bos in stand wordt gehouden en toegankelijk wordt gemaakt voor het publiek. De programmadoelen van de tweede prioriteit zullen ruimschoots gehaald worden. Ook in prioriteit 3 “Integratie en maatschappij“ laat de meerderheid van de reeds bereikte indicatorenwaarden de conclusie toe dat het programma in deze prioriteit succesvol verloopt. Hier is de doelstelling om met projecten op het gebied van gezondheidszorg, consumentenbescherming, arbeidsmarkt, onderwijs, cultuur en binnenlandse veiligheid de levenskwaliteit in de grensregio te verbeteren en de nadelen in het dagelijks leven die het gevolg van de grens zijn te verminderen. Bovendien is het de bedoeling om door uiteenlopende initiatieven

door het betrekken van zowel burgers als ook verschillende organisaties, ondernemingen en overheden nieuwe netwerken op te bouwen. Op deze manier wordt een sterke fundering voor de grensoverschrijdende samenwerking als geheel en een basis voor nieuwe activiteiten, ook binnen de andere prioriteiten, gecreëerd. Dit lijkt te zijn gelukt. Er werden en worden met name een groot aantal kleine projecten uitgevoerd die als directe doelgroep de bewoners van de grensregio hebben. Vooral op het gebied van cultuur en onderwijs worden op deze manier vele grensoverschrijdende ontmoetingen en interactie tussen burgers gesteund. Naast deze meestal ‘eenmalig’ ondersteunde activiteiten waaruit ook duurzame samenwerking kan ontstaan, telt het programma een groot aantal ‘reguliere’ projecten binnen de focus-thema’s van de derde prioriteit. Deze projecten richten zich vaak op burgers en instituties die in het kader van hun dagelijkse activiteiten ook grensoverschrijdend actief zijn of voor wie de andere kant van de grens attractieve mogelijkheden biedt die vaak door praktische problemen of door een gebrek aan informatie en netwerkvorming onbenut zijn gebleven. Een publieksversie van een projectenpublicatie is voor de tweede helft van het jaar gepland. Er bestaat altijd de mogelijkheid om projecten die in de Euregio Rijn-Waal worden uitgevoerd op de programma-website via de rubriek Projectdatabank te bekijken: https://www.deutschland-nederland.eu/projecten/?L=2

Besluitvoorstel: Ter kennisneming

Euregioraad 28.05.2014 Punt 8

Financiën jaarrekening 2013 a) Verslag van de financiële controlecommissie en verlening van decharge Volgens § 13.4 van de statuten van het openbaar lichaam Euregio Rijn-Waal, versie 1 maart 2007, benoemt de Euregioraad uit zijn midden een financiële controlecommissie, waarvan momenteel lid zijn: -

Dhr. burgemeester Ahls, Gem. Alpen Dhr. burgemeester Driessen, Gem. Bedburg Hau Dhr. wethouder Bos, Gem. Grave Mevrouw Burgemeester Pelzer, Gem. Bergen

De financiële controlecommissie controleert de jaarrekening van de Euregio Rijn-Waal van 2013 en maakte hiervoor, conform § 13.4 van de statuten van het openbaar lichaam Euregio Rijn-Waal, versie 1 maart 2007, gebruik van de diensten van een extern accountantskantoor. Het accountantskantoor Concunia GmbH uit Münster heeft de jaarrekening voor het jaar 2013 gecontroleerd en hierover een controleverslag opgemaakt. Verslaggevingsperiode: maart 2014 Accountant: de heer Trost en de heer Schlottbom Dit verslag is met schrijven van 30 april 2014 aan de leden van de financiële controlecommissie verstuurd. Het secretariaat heeft dit verslag op 29 april 2014 ontvangen. Op 30 april 2014 heeft de secretaris, de heer Kamps, een schriftelijk commentaar afgegeven, dat samen met het controleverslag werd verstuurd. Op 9 mei 2014 heeft de financiële controlecommissie dit verslag in aanwezigheid van de accountant van Concunia GmbH, de heer Trost, met de secretaris, de heer Kamps, de plaatsvervangend secretaris, dhr. Kochs, en de voor financiën verantwoordelijk medewerkster, mevr. Knoor, besproken. Op grond van de resultaten van de hierboven genoemde bespreking over het controleverslag van 29 april 2014 brengt de financiële controlecommissie aan de Euregioraad het volgende verslag uit: Het controleverslag van accountantskantoor Concunia GmbH uit Münster over de controle van de jaarrekening van 2013 bevat geen controlebevindingen. Toelichting op de jaarrekening van de ERW 2013 Het resultaat van het jaar 2013 laat een positief resultaat zien ter hoogte van € 5.563,08. Het accountantskantoor Concunia GmbH heeft een accountantsverklaring zonder voorbehoud afgegeven. Ze bevestigt tegelijkertijd, dat de jaarrekening voldoet aan de wettelijke voorschriften en met inachtneming van de voorschriften voor correcte boekhouding een getrouw beeld geeft van het vermogen, de financiële positie en de resultaten van het openbaar lichaam. Het situatieverslag is in overeenstemming met de jaarrekening en geeft over het geheel genomen een juist beeld van het vermogen, de financiële positie en de resultaten van het openbaar lichaam en geeft de kansen en risico’s van de toekomstige ontwikkeling op juiste wijze weer.

De financiële controlecommissie heeft zich bij deze opvatting aangesloten en geadviseerd, het controleverslag inclusief balans, het situatieverslag en de accountantsverklaring te overleggen aan de Euregioraad en de bijbehorende bijlagen op de internetsite van de Euregio Rijn-Waal ter beschikking te stellen. Bijlagen:

1. Accountantsverklaring Balans per 31-12-2013, Aanhangsel met bijlagen en Situatieverslag staan als download ter beschikking op www.euregio.org organisatie organisatiestructuur  financiën van de Euregio Rijn-Waal 2. Verslag van de financiële controlecommissie

Besluitvoorstel: De Euregioraad neemt de verslagen van de financiële controlecommissie ter kennisgeving aan. Opmerkingen op het controleverslag zijn niet noodzakelijk. De Euregioraad stelt het resultaat van de controle van de jaarrekening voor 2013 vast en besluit het positief saldo van het jaar 2013 ter hoogte van € 5.563,08 aan de verrekening reserve toe te voegen. De Euregioraad besluit voor het begrotingsjaar 2013 tot verlening van decharge aan het Dagelijks Bestuur en de secretaris.

Emmericher Str. 24

Euregio Rhein-Waal

47533 Kleve

&la

L ,W

am[kTh lmmu@mlmml

"m#

2

a

;, N ? 7 %R E Glo

JAHRESABSCHLUSS

zum 31 . Dezember 2013

Euregio Rhein-Waal Emmericher Straße 24 47533 Kleve

Ö

C)(0 ö(0

a) CI)CI) Y 14') C'i00 @;l

C5 Q N « S a)

kl') kl')

OCO C)N CICI

S N

S

a) Y 1111)

ü S N I:Dü IX)t

ö f Cl)

üO I%lü

* CI) ?

N(0 (OS ?I'?I%

(0 ö ö S +- Cl)

N

CI) O C')

Ö

J:

(Q (/)

<

,CL ?6:) CLLI >

C%l

Ö

011') CO(') (X)Cl)

(N CC)

(0 C%l ?

14) (0

CL

(')

D a)

1%

CC) f (0

kl') l)0

(X)

S 0

rÖ') a)

l'5 14') N

(OLI') (')S

U)' ct):

'!:) f uu

C'i

11') ö

(011') 0011')

Y !

« 0 00

S kl') 0) CO S

N

(')

0

(Y J

(0 0 l)ö S (0 0

öf C3ü

Cl)

Cl) Y (') Ilm kl') D Y (') Il')

011') OCO

f a)

fCTh

Ij)CÖ

w

0')Cl)

ü Cl IJ') (X)("J

fC0 0*

C)Cl)Il')

€#

Ll')N

(j)(%ia)

NÖ

a)Cl# w CQK

C')

x, a=oi, B g :%=? !!} ul

aNa N P)

Ö 0

Ö l'a)

?l%l

7 C%: (?! f

25 11')

00 CC) (')

J:

,l[f (61?

?r:-:)

-ölIJ >

(')@)

4

0

Ö

S I'-

S ('l

Ö

C'

?

'.C%! ('i 'i

a)

i

J5 =:)

ual

11') S

Na) (X)N

N CI) Cl)

wCsl S (0 C') N

C')

N

NkQ

1% 0

CI) kl'5

al)

(0 (')

J-

'U)CCe:

0 0

0 0

kl')I'üN

ea) (')

S

0 CI)

0 I'(0

(') kl') e0

IJ) S S

N N

(N

N ('J

:!!I:) J:- ?y

Cl)

S (0

C')

f (D

0) kl') S I')

0

f O)

ce :) uu

0(0 CO(N

C';fö (')a) C)

'I:l

fö

!m

C

'ö

'Cl ; !

(1» o:

:(111

J:-0 (3J:-

m

(E

(:'a) 'Cla a)'öF, wl:D 12' .OCI)

011) a)a)

(i) I:l) :O

E

a -a)

iF >

?oa' N =tnE : Dü?: J.9Öi,,i C(0

Cl) C

Cl) gi

:O *, iC?o€ co = in.'-I"wec

!! !' Lo ;j;" " ,-o 'o 3

ffi O,fö" U) U) =suCl) !,) ,-, 5 --V(2-g ?:!,o'I:l

'Ö z'a'-ii-5 :'';' 'öe»a' QoO

:) ? ü j) a)

C z c .u»

? - ü ? e?

;eoo=.'o%,C,l'a:?' @E?D ??I?(??aF5? ., ?;,cfö 'o o""E? fö A5?jeV

os fö 2! u soÖws E s' os

Cll !Cl

E >

,E) ,' Ö Ea) Op

(/) '# 1111'

Th+#-

S x

<

Cl) U) C

E '0 (l) F. 11}

2 os z % o l-

< >

i/l a) Cll

N N

N

N

N

Cl)

Ö

5

N

N

a) j)

i)

< >

N

Ö

CQ CQ

N

CN l;r

#

f m0: (I)

(N Cö

S N Cö

>

kl) (D

Il') D

('i

C')

IÖ el)

11') a)

S

N

IJ)

11')

?E-:) ßuu

ff

2',

'ÖJCJi

? ?B i,o' O OS

CI) (0 S

(')

(')

Y :l u

Cl)

(N-

e

l")

3 N .c

0 N

j)

?:)

e?" ya?"'E ,NE ?:o' IL52

cü

b

I:l)

C') N

ü LLI

(")

Cl)

(N

';F

i::Hli er'i

Icri

@')N (')kl')

ff

11') 00

11')ö

SS

S Il')

:(il:)oi :::) oi ai

(ji

.fT'Ck:

SCI)

?1? kl')

(0 S

OS U)

?

(1)

(')

(Q

0

[Y :} u

C

I:l) j

Ö I:I) €

J:

P

< > S x

<

Im (Il

:ß

e ai D

::) ca';

Blatt 7

GEWINN- UND VERLUSTRECHNUNG vom 01 .01 .2013 bis 31 .12.2013 Euregio Rhein-Waal Kleve

EUR

Geschäftsjahr

Vorjahr

EUR

EUR

1 . Zuwendungen und allgemeine Umlagen 2. Sonstige ordentliche Erträge 3. Ordentliche Erträge

2.512.796,68 15.114,07

4. Personalaufwendungen

1 .424.269,84

1 .330.900,38

773.867,68 71.813,33

610.349,38 73.011 ,00

2.527.910,75

2. 150.489,32 71 665,63 2.222. 154,95

5. Aufwendungen für Sachund Dienstleistungen 6. Bilanzielle Abschreibungen 7. Sonstige ordentliche Aufwendungen 8. Ordentliche Aufwendungen

259.757,27 2.529.708,12

9. Ergebnis der laufenden Verwaltungstätigkeit 10. Finanzerträge 11 . Zinsen und sonstige Finanzaufwendungen

1 .797,37-

270.166,97 2.284.427,73

62.272,78-

17.297,88

75.325,35

9.937,43

10.428,67

12. Finanzergebnis

7.360,45

64.896,68

13. Ordentliches Ergebnis

5.563,08

2.623,90

14. Jahresergebnis

5.563,08

2.623,90

Anlage l 2.

ERGEBNISRECHNUNG

Produktber/Gesamt: P MonatlicheWer}e: 12{2013 BAB-Version: 58

Bezeichnung: Euregio Rhein-Waal Aufgelaufene Werte: (11120l3 - 12120l3 Auswertungswährung: EUR Verantworilicher Ansicht Ertrags- und Aufwandsarien

Spaltenindividuell For}gfüchriebenerAnsatz-des Ergebms des HBushaltslahres Vor%ahres

3

2

1

1st-Ergebnis des Haushaltslahres

j Steuern und ähnliche Abgaben 2.lso.489,32

2.793.348,00

2.512.796,68

71 .sss,s:

26.000,üCl

is.ium

10 = Ordentliche Erträge

2.222.i54,95

2.819.348,00

2.527.910,75

11 - Personalaufwendungen

1 .330.900,3E

1 .694.728.00

1 .424.269,84

610.349,3E

733.365,00

773.867,68

;ts.oii,o«

75.024,00

7Lal3,33

270.166,9?

313.257,00

259.757,27

2.284.427,73

2.816.374,00

2.529.7ü8,12

-62.272,78

2.974,00

-i .797,37

19 * Finanzer}räge

75.325,3E

22.000,00

17.297,88

20 - Zinsen und sonstige Finanzaufwendungen

10.428,6?

9.676,Clü

9.937,43

21 ii Finanzergebnis (= Zeilen 19 und 20)

64.896,6E

12.324,00

7.360,45

2.623,9C

15.298,00

5.563,08

2.623,9C

15.298,00

5.563,08

2 + Zuwendungen und allgemeine Umlagen 3 + Sonstige Transleterlyäge 4 + ÖfferAlich-rech(liche Leisfüngsentgelte 5 * Privatrechtliche LeisfüngserAgeffle 6 + Kostenerstat}ungen und Kostenumlagen 7 + Sonstige ordemliche Er}räge 8 + Aktivier}e Eigenleistungen 9 +/- Bestandsveränderungen

t2 - Versorgungsaufwendungen 13 - Aufwendungen für Sach- und Dienstleisjungen 14 - BilanzielleAbschreibungen 15 - Transferaufwendungen 16 - SonstigeordentlicheAufwendungen 17 = OrdentlicheAufwendungen

18 = OrdentlichesErgebnis

(= ZeilÖn '10 und 17)

' '

22 = Ergebnis derlaufenden Verwaltungstätigkeit (= Zeilen 18 und 21) 23 + AußerordentlicheEr}räge 24 - Außerordeniliche Aufwendungen 25 = AußerordentlichesErgebnis (= Zeilen 23 und 24) 26 = Jahresergebnis (= Zeilen 22 und 25)

Nachrichtlich: Verrechnung von Erträgen und Aufwendungen mit der allgemeinen Rücklage 27 = Verrechnete Enräge bei Vermögensgegenständen 28 = Verrechne{e Enräge bei Finanzanlagen 29 = Verrechnete Aufwendungen bei Vermögensgegenständen 30 = Verrechnele Aufwendungen bei Finanzanlagen 31 = Verrechnungssaldo (= Zeilen 27 biS 30)

Anlage 12.

TEILERGEBNISRECHNuNG

Produktber/Gesamt: PO1 MonatlicheWerle: l2120l3 BAB-Version: 58

Bezeichnung: Innere Verwaltun0 Aufgelaufene Werte: 01120l3 - 12/2013 Ausweriungswährung: EuR Veraniwortlicher: Ansicht: Spaltenindividuell Er}rags- und Aufwandsarken

Ergebrns des Vorlahres

Fongeschriebener Ansatz des %Bushaltsjahres

ist-t:rgebnis des Haushaltsjahres

1

2

3

j Steuern und ähnliche Abgaben 1 .727.364,32

2.370.323,00

2.089.271 .68

71 .665,63

26.000,00

15.114,07

10 = Ordentliche Erträge

1.799.029,95

2.396.323,00

2.104.385,75

11 - Personalaufwendungen

1 .330.900,38

1 .694.728.00

1424.269.84

610.349,38

733.3B5,00

773.867,68

rs.oii .oo

75.024,C)0

71813,33

270.166,97

313.257,00

259.757,27

2.284.427,73

2.816.374,00

2.529.708,12

-485.397,78

-420.051 ,oü

-425.322,37

19 + Finanzerträge

6.723,70

o,oo

2.272,05

20 - Zinsen und sons}ige Finanzaufwendungen

fü2,83

i .ooo,oo

1 .280,00

5.610,87

-1.000,00

1.012,05

-479.786,91

-421 .ost ,oo

-424.310,32

-479.786,91

-421 .051 ,00

-424.310,32

27 + Er}räge aus internen Leistungsbeziehungen

98.186,14

73.579,00

100.618,02

28 - Aufwendungen aus internen Leistungsbeziehungen

98.186,14

73.579,00

1ü0.618,02

o,oo

o,oo

o,üü

-479.786,91

-421.051 ,oo

-424.310,32

2 + Zuwendungen und allgemeine Umlagen 3 + Sonsjige Ttanslerer}räge 4 + Öffentlich-rechtliche Leisfüngsemgelte 5 + Privatrechtliche Leisfüngsentgelte 6 + Kostenerstatfüngen und Kostenumlagen 7 + Sonstige ordenjliche Erlräge 8 + Aktivier}e Eigenleisfüngen 9 +I- Bestandsveränderungen

12 - Versorgungsaufwendungen '13 - Aufwendungen für Sach- und Dienstleisfüngen 14 - BilanzielleAbschreibungen 15 - Transferaufwendungen 16 - Sonstige ordemliche Aufwendungen 17 ii OrdentlicheAufwendungen 18 ii OrdentlichesErgebnis

(=Zeilen lüund17)

21 = Finanzergebnis (= Zeilen 19 und 20)

22 ii Ergebnis der laufenden Verwaltungstätigkeit (= Zeilen 18 und 21) 23 + AußerordentlicheEmäge 24 - Außerordentliche Aufwendungen 25 = AußerordentlichesErgebnis (= Zeilen 23 und 24)

26 ii Jahresergebnis (= Zeilen 22 und 25)

Ergebnis aus internen Leistungsbeziehungen

29 = Ergebnis (= Zeilen 26, 27, 28)

Anlage l 2.

TEILERGEBNISRECHNUNG

Produkiber/Gesamt: P16 MonailicheWer}e: 12120l3 BAB-Version: 58

Bezeichnung: Allgemeine Finanzwirtschaft Aufgelaufene Wer}e: 01120l3-l212013 Ausweriungswäl'vung: EuR Verantwofüicher: Ansicht: Spaltenindividuell Er}rags- und Aufwandsarten

Ergebnis des Vorjahres

For}geschriebener Ansatz des Haushaltsjahres

1st-Ergebnis des Haushaltslahres

1

2

3

1 Steuern und ähnliche Abgaben 2 + Zuwendungen und allgemeine Umlagen

423.125,00

423.025,00

423.525,00

423.12s,(H)

423.025,00

423.525,00

423.1 zs,oü

423.025,00

423.525,00

68.6C)1,65

zz.txio,üü

15.025,83

9.315,81

8.676,üCl

8.677,43

59.285,81

13.324,00

6.348,40

482.410,81

436.349,00

429.873,40

482.410,81

436.349,00

429.873,40

482.410,81

ass.a
429.873,40

3 + Sonstige Transferer{räqe 4 + Öffentlich-rechtliche Leistungsentgelte 5 + Privatrechtliche Leisfüngsentgelte 6 + Kostenerstatiungen und Kostenumlagen 7 + Sonstige ordemliche Er}räge 8 + Aktivierte Eigenleistungen 9 +l- Bestandsveränderungen 10 ii Ordentliche Erträge

11 - Personalaufwendungen 12 - Versorgungsaufwendungen 13 - AufwendungenfürSach-undDienstleistungen 14 - BilanzielleAbschreibungen 15 - Transferaufwendungen 16 - SonstigeordentlicheAufwendungen 17 ii OrdentlicheAufwendungen 18 ii OrdentlichesErgebnis (= Zeilen 10 und 17) 19 + Finanzeriräge

2Y) - Zinsen und sons}ige Finanzaufwendungen 21 = Finanzergebnis (= Zeilen 19 und 20)

22 = Ergebnis der laufenden Verwaltungstätigkeit (=Zeilenl8und2'l) 23 + AußerordemlicheErkräge 24 - Außerordentliche Aufwendungen 25 = AußerordentlichesErgebnis (= Zeilen 23 und 24) 26 = Jahresergebnis (= Zeilen 22 und 25)

27 + Erlräge aus internen Leisfüngsbeziehungen 28 - Aufwendungen aus internen Leisfüngsbeziehungen Ergebnis aus internen Leistungsbeziehungen

29 = Ergebnis (= Zeilen 26. 27. 28)

Anlage 12.

TEILERGEBNISRECHNUNG

Produktber/Gesamt: P9ü Mona}licheWer}e: 12/2013 BAB-Version: 58

Bezeichnung: Fremdproj.Durchlauf Aufgelaufene Werte: 01/2013 - 12{2013 Auswer}ungswährung: EuR Verantworllicher Ansicht: Spaltenindividuell Erlrags- und Aufwandsar}en 1 S(euem und ähnliche Abgaben 2 * Zuwendungen und allgemeine Umlagen 3 + Sonsiige Transfeterlräqe 4 + Öffentlich-rechiliche Leistungsentgelje 5 + Privatrechtliche Leistungsemgelie 6 + Kostenerstatfüngen und Kostenumlagen 7 + Sonsöige ordentliche Erträge 8 + Aktivier}e Eigenleistungen 9 +/-Bestandsveränderungen 10 ii Ordentliche Er(räge

11 - Personalaufwendungen 12 - Versorgungsaufwendungen 13 - AufwendungenfürSach-undDiensileisfüngen 14 - BilanzielleAbschreibungen 15 - Transferaufwendungen 16 - SonstigeordemlicheAufwendungen 17 = OrdentlicheAufwendungen

18 = OrdentlichesErgebnis (= Zeilen 10 und 17) 19 + Finanzer}räge 20 - Zinsen und sonstige Finanzaufwendungen 21 ii Finanzergebnis (= Zeilen 19 und 20) 22 ii Ergebnis der laufenden Verwaltungstätigkeit (=Zeilenl8und21) 23 + AußerordentlicheErträge 24 - Außerordentliche Aufwendungen

25 = AußerordentlichesErgebnis (= Zeilen 23 und 24) 26 = Jahresergebnis (= Zeilen 22 und 25) 27 + Eiträge aus internen Leisfüngsbeziehungen 28 - Aufwendungen aus internen Leisfüngsbeziehungen Ergebnis aus internen Leistungsbeziehungen

29 = Ergebnis (= Zeilen 26, 27, 28)

Ergebnis des Vorjahres

For}geschriebener Ansatz des Haushaltsjahres

1

2

-' -1st-Ergebnis des Haushalislahtes 3

Anlage 13.

FINANZRECHNUNG

l !

Produktber/Gesamt P MonatlicheWer}e: l2120l3 BAB-Version: 61 Bezeichnung: Euregio Rhein-Waal Aufgelaufene Wer}e: Ol12013 - 1212(Y3 Auswer}ungswährung: EUR Verantworilicher Ansicht: Spaltenindividuell Ein- und Auszahlungsarken

Ergebnis des Vo6al'ires 1

F-or}geschriebener Ansatz des %,)i3shaltslahres

1st-Ergebms des Haushaltsjahres

2

3

j Steuern und ähnliche Abgaben 1 .694.377.24

2.731.348,00

2.447.46119

7 + Sonstige Einzahlungen

-7.890,23

i .üüo,oo

232.532,84

8 + Zinsen und sonstige Finanzeinzahlungen

25.147,54

zz.oüo,oo

17.063,94

9 = Einzahlungen aus laufender Verwaltungstätigkeit

1 .711 .634.55

2.754.348.00

2.697.057,97

10 - Personalauszahlungen

1.317 700.32

1691 728,00

1 .405.600,03

586.831 ,5C

733.365,00

627.877,77

io,aos,se

9.676,00

9.883,81

238.858,2C

313.257,00

262.153,39

2.153.796,58

2.748.026.00

2.305.515,OC)

-442.162,03

6.322,00

391 .542,97

2 + Zuwendungen und allgemeine Umlagen 3 + Sonsiige Transfereinzahlungen 4 + Öffentlich-rechtliche Leistungsenigelte 5 * Privatrechiliche Leisfüngsentgelte 6 + Kosieners(attungen, Kostenumlagen

11 - Versorgungsauszahlungen 12 - Auszahlungen für Sach- und Dienstleistungen 13 - Zinsen und sonstige Finanzauszahlungen 14 - Transferauszahlungen '15 - SonstigeAuszahlungen

16 = AuszahlungenauslaufenderVerwalfüngstfüigkeii 17 = SaldoauslaufenderVerwaltungstätigkeit (= Zeilen 9 und 16)

18 + Zuwendungen für Investitionsmaßnahmen '19 + EinzahlungenausderVeräußerungvonSachanlagen 20 + Einzahlungen aus der Veräußerung von Finanzanlagen 21 + Einzahlungen aus Beiträgen u.ä. Entgelten 22 + Sonstige Investijionseinzahlungen 23 = Einzahlungen aus Investilionstätigkeit 24 - Auszahlungen f. d. Erwerb v. Grundsfücken u. Gebäuden 25 - Auszahlungen für Baumaßnahmen 26 - Auszahlungen f. d. Erwerb v. bewegl. Anlagevermögen 27 - Auszahlungen ffk den Erwerb von Finanzanlagen 28 - Auszahlungen von aktivierbaren Zuwendungen 29 - Sonstige Investitionsauszahlungen 30 = Auszahlungen aus Investitionstföigkeit 31 = Saldo aus Investitionstätigkeit (= Zeilen 23 und 3C)) 32 = Finanzmittelüberschussl-fehlbetrag (= Zeilen 17 und 31)

18.387,19

8.556,00

8.556,üC

18.38719

-8.556,(H)

-18.387,19

-450.718,03

6.322,00

373.155,78

33 + Aufnahme und Rückflüsse von Darlehen

34 + Aufnahme von Krediten zur Liquiditfössicherung 35 - Tilgung und Gewährung von Darlehen 36 - Tilgung von Krediten zur Liquidfflfössicherung 37 ii Saldo aus Finanzierungstätigkeit

ia.eoa,ie

i<.s<s,oo

u.542,57

fta.eo<,*s

-14.543,00

-14.542,57

38 ii Änderung des Bestandes an eigenen Finanzmitteln

-464.622,iS

-8.221 ,00

358.613,21

(= Zeilen 32 und 37) 39 + Anfangsbestand an Finanzmiffeln 40 + Veränderung des Bestandes an fremden Finanzmiffeln 41 = LiquideMittel (= Zeilen 38, 39 und 40)

2.562.976,3G -252.981 ,91

1.845.372,29

1 .845.372,29 -262.752,23 1.941.233,27

Anlage 13.

TE?LFINANZRECHNUNG

Produktber}Gesamt: PO1 MonatlicheWerte: 12/2013 BAB-Version: 61

Bezeichnung: Innere Verwaltung Aufgelaufene 'Nerie: 01/2013 - 12/2013 Auswenungswährung: EUR Veraniwoitlicher Ansicht Spaltenindividuell For}geschriebener Ansatz des ergebnis des Haushaltslahres Votjahres Ein- und Auszahlungsarten

1st-ErgebniS des Haushaltslahres 3

2

1

LaurendeV5füvalfüngst'ätijkei} ---'- -' '-' S Steuern und ähnliche Abgaben : + Zuwendungen und allgemeine Umlagen 3 + Sonstige Transfereinzahlungen 4 * Öffentlich-rechtliche Leistungsentgelte 5 + Privatrecfüliche Leisfüngsentgelte 6 + Kostenersta}füngen, Kosjenumlagen 7 + Sonstige Einzahlungen 8 + Zinsen und sonstige Finanzeinzahlungen

9 = Einzahlungen aus-laufender Verwaltungstäiigkeit 10 - Personalauszahlungen 11 - Versorgungsauszahlungen 12 - Auszahlungen für Sach- und [)ienstleisfüngen 13 - Zinsen und sonstige Finanzauszahlungen 14 - Transferauszahlungen 15 - SonstigeAuszahlungen

16 = Auszahlungen aus laufender Verwaltungstätigkeii 17 = SaldoauslaufenderVerwaltungstätigkeit (= Zeilen 9 und 16)

1 .271 .252.24

2.308.323.00

2.023.936.19

-45.889,02 6.723,70 1 .232.086.92

i .ooo,oo 2.309.323,00

148.358,21 2.272,05 2.174.566,45

i.siz.zoo.sz

1 .691 .728,00

1 405.600.03

586.831 ,50 1 .090,72

733.365,üü i.üoo,ool

l 1.206,38

238.al8,20 2A44.440,74

313.257,00 z.zag.aso,oo

262.153,39 2.296.837,57

-912.353,82

-430.027,00

-122.271,12

B27.B77,77

Invesiitionstföigkeit Einzahlungen 18 + ausZuwendungenfürlnvestitionsmaßnahmen 19 + aus der Veräußerung von Sachanlagen 20 + aus der Veräußerung von Finanzanlagen 2'! + ausBeiträgenu.ä.Entgel!en 22 + Sonstige Investitionseinzahlungen 23 Summe:

(invest Einzahlungen) Auszahlungen 24 - für den Erwerb von Grundstücken und Gebäuden' 25 - für Baumaßnahmen

26 - fOr den Erwerb von beweglichem Anlagevermögen 27 - für den Erwerb von Finanzanlagen 28 - von aktMerbaren Zuwendungen 29 - Sonstige Investitionsauszahlungen

8.556,00

18.38719

30 Summe:

8.556,00

18.387,19

-8.556,00

-18.387,19

31 Saldo der Investitionstätigkeit (Einzahlungen ./ Auszahlungen))

l

(invest Auszahlungen)

Anlage l 3.

TEILFINANZRECHNUNG

r r

Produkiber/Gesamt P16 MonatlicheWerte: l2120l3 BAB-Version: 61

Bezeichnung: AllgemeineFinanzwinschaft AufgelaufeneWer}e:01{2013-12120l3 Auswer}ungswährung:EUR Verantwofüicher Ansicht: Spaltenindividuell Forigeschriebenet Ansatz des Ergebnis des Haushal}sjahres Vorjalves Ein- und Auszahlungsar}en

3

2

1

1st-Ergebrus des Haushaltsjahres

Lafüende Verwei:füngstätrgkeit j S(euern und ähnliche Abgaben 2 + Zuwendungen und allgemeine umlagen 3 + Sonstige Transfereinzahlungen 4 * Öffentlich-rechtliche Leistungsentgelte 5 + Priva}rechtliche Leisfüngsentgelöe s + Kostenerstaffungen, Kostenumlagen 7 + Sonstige Einzahlungen s + Zinsen und sonstige Finanzeinzahlungen

9 = Einzahlungen aus-laufender Verwalfüngstfüigke!! 10 - Personalauszahlungen 11 - Versorgungsauszahlungen 12 - Auszahlungen für Sach- und Dienstleistungen 13 - Zinsen und sonstige Finanzauszahlungen 14 - Transferauszahlungen 15 - SonstigeAuszahlungen

1B = Auszahlungen aus lau{ender Verwalfüngstätigkeii 17 = SaldoauslaufenderVerwaltungstätigkeit (= Zeilen 9 und 16)

Inves}itionstätigkeii Einzahlungen 18 + ausZuwendungenfürlnvestitionsmaßnahmen 19 + ausderVeräußerungvonSachanlagen 20 + aus der Veräußerung von Finanzanlagen 21 + aus Beilrägen u.ä. Entgelten 22 + Sonstige Investiöionseinzahlungen 23 Summe:

(invest. Einzahlungen) Auszahlungen 24 - für den Eiwer6 von Grundst(Icken und Gebäuden 25 - für Baumaßnahmen

26 27 28 29

- ffk den Erwerb von beweglichem Anlagevermögen - für den Erwerb von Finanzanlagen - von aktivierbaren Zuwendungen - Sonstige Investitionsauszahlungen

30 Summe:

(invest Auszahlungen) 31 Saldo der Investitionstätigkeit (Einzahlungen ./ Auszahlungen))

<:ia.izs,oo

423.ü25,ü0

423.525,[)0

18.423,84

441 .54884

22.000,00 445.025,00

14.791,89 438.:316,89

9.315,84

8.676,00

B.B77,43

40,00 9.355,84

8.676,00

8ß77,43

«sz.tgs,oa

436.349,00

429.639,46

TE?LFINANZRECHNLING

Anlage 13.

ProduklberlGesaM€: F'l€l - '-"--'-'-' M6naklicheVVerle: 1212013'-' B:AB-Version: - 61 Bezeichnung: Fremdproj.Durchlauf Aufgelaufene Wer}e: Olj20l3 - 12/2013 Auswertungswährung: EuR

Verantwortlicher: Ansicht' Spaltenindividuell iEin- und Auszahlungsarlen

Ergebniss' Vorjahres

For}geschriebener Ansatz aös ' 1st-ErjÖbrus des Haushaltsjahres

i Haushaltslahres 3

2

1

J l

Laufende Verwalfüngstfüigkeii

1 Steuern und ähnliche Abgaben 2 + Zuwendungen und allgemeine Umlagen 3 * Sonstige Transfereinzahlungen

4 + Öffentlich-rechtliche Leisjungsentgelte

6 + Kos{enerslat}ungen, Koslenumlaqen

Privattechtliche Leisfüngsentgelte 75 + Sonstige Einzahlungen

37.998,79

9 = Einzahlungen aus laufender Verwaltungstätigkeit' ii

37.998,79

84.174,63 l

8 + ZinsenundsonstigeFinanzeinzahlungen .

84.174,82

ü0 - Personalauszahlungen

12 - Auszahlungen fur Sach- und Dienstleistungen

13 und sonstige Finanzauszahlungen 111- -Zinsen versorgungsauszahlungen 14 - Transferauszahlungen ü5 - SonstigeAuszahlungen

il

16 = AuszahlungenauslaufenderVÖrwalfüngstätigkeit 17 ii SaldoauslaufenderVeniiialtungstätigkeit

84.174,63

37.998,79

(= Zeilen 9 und 16) .

l

Investitionstätigkei(

l

Einzahlungen

18 + ausZuwendungenlürlnvestitionsmaßnahmen '19 + ausderVeräußerungvonSachanlagen 20 + aus der Veräußerung von Finanzanlagen '2'l + ausBeilräqenu.ä.Enlgellen 22 + Sonsiige Investitionseinzahlungen 23 Summe:

(invest. Einzahlungen) Auszahlungen

24- - für den-Hffierb von Gtuna;tücken und Gebäuden 25 - für Baumaßnahmen

26 - für den Erwerb von beweglichem Anlagevermögen 27 - für den Eniverb von Finanzanlagen 28 - von aktivierbaren Zuwendungen 29 - Sonstige Investitionsauszahlungen

31 Saldo der Investitionstätigkeit (Einzahlungen .1. Auszahlungen))

j

30 Summe:

(invest. Auszahlungen) .

l

Vertaling Accountantsverklaring

Wij hebben de jaarrekening - bestaande uit balans, resultatenrekening, financiäle rekening, gedeeltelijke resultatenrekeningen, gedeeltelijke financiälerekeningen alsmede de bijage - rekening houdend met de boekhouding, de inventarisatie, de inventaris, het overzicht van plaatselijk vastgelegde resterende gebruiksduur van de eigendommen en het situatieverslag van het openbaar lichaam Euregio Rijn-Waal, Kleve, voor het begrotingsjaar van 1 januari tot 31 december 2013 gecontroleerd.

De boekhouding en het opstellen van deze documenten volgens de gemeenterechtelijke voorschriften van Noordrijn-Westfalen liggen onder de verantwoordelijkheid van het Dagelijks Bestuur van het opnebaar lichaam. Het is onze taak om op basis van de door ons uitgevoerde controle een beoordeling over de jaarrekening af te geven, rekening houdend met de boekhouding, de inventarisatie, de inventaris en het overzicht van de plaatselijk vastgelegde resterende gebruiksduur van de eigendommen alsmede het situatieverslag.

Wij hebben onze controle van de jaarrekening uitgevoerd volgens de § 101 alinea 1 GO NRW en volgens § 317 HGB, met inachtneming van de door het Institut der Wirtschaftsprüfer (IDW) (Duitse Instituut voor Accountants) vastgestelde Duitse voorschriffen ten aanzien van een correcte balanscontrole. De controle moet zodanig worden gepland en uitgevoerd, dat onjuistheden en overtredingen, die een wezenlijk effect hebben op de weergave van het door de jaarrekening, met inachtneming van de voorschriften ten aanzien van een correcte boekhouding, en het situatieverslag geschetste beeld van het vermogen, de financiäle positie en de resultaten met voldoende zekerheid worden herkend.

Bij de vastlegging van de controlehandelingen wordt rekening gehouden met de kennis van de werkzaamheden en van de economische en juridische omgeving van het openbaar lichaam alsmede de verwachtingen van mogelijke fouten. In het kader van de controle worden rechtsgeldigheid van het interne controlesysteem met betrekking tot de rekening en verantwoording alsmede bewijzen voor de gegevens in de boekhouding, inventaris, overzicht over plaatselijk vastgelegde gebruiksduren van de

eigendommen, jaarrekening en situatieverslag overewgend op basis van steekproeven beoordeeld. De controle omvat de beoordeling van de toegepaste grondslagen voor financiäle verslaggeving en van de belangrijke schattingen van het Dagelijks Bestuur van het openbaar lichaam, alsmede de beoordeling van het globale overzicht van de jaarrekening en het situatieverslag. Wij zijn van mening, dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor onze beoordeling. Onze controle heeft niet tot bedenkingen geleid.

Concunia GmbH

Wirtschaftsprüfungsgesellschaft Jürgens Wirtschaftsprfüer

Standpunt bij het rapport van accountantskantoor Concunia GmbH

betreffende de controle van de jaarrekening 2013 van de Euregio Rijn-Waal

Ten aanzien van het controlerapport wordt het volgende standpunt ingenomen:

De controle door accountantskantoor Concunia GmbH heeft niet tot bedenkingen geleid.

Toelichting

De jaarrekening 2013 sluit af met een positief resultaat ter hoogte van € 5.563,08. De lopende kosten

en fökomsten zijn verglijkbaar met die van het vorige jaar. Voor de opgelopen overuren en verlofdagen tot en met :31 december 2013, en voor uitgesteld onderhoud zijn echter voorzieningen getroffen.

Op 18 September 2012 trad de aangepaste wetgeving betreffende het financiele

rn'anagementsysteem voor gemeenten in werking. Deze bepalingen werden in de jaarrekening 2013 in acht g-enomen-. Naar aanleiding van deze wetswijziging kunnen positieve resultaten uit de afgelopen jaren-de bijzondere reserve worden bijgeschreven zolang de bijzondere reserve niet hoger dan een derde van de eigenen middelen wordt.

De algehele reserve blijft beneden de toegestane bovengrens.

positief resultaat 2013

€ 417.730,70 € 5.563,08

bijzondere reserve op 31.12.2013

€ 423.293,78

bijzondere reserve op 31.12.2012

Samenvatting

Het controlerapport heeft niet tot bedenkingen geleid. Op basis van de bij de controle verworven inzichten voldoet de jaarafsluiting aan de wettelijke voorschriften en verschaft met inachtneming van

de principes van boekhouden volgens goed koopmanschap een beeld van de vermogenspositie,

sföuldenpositie, rentabiliteit en financiäle positie van het openbaar lichaam dat in overeenstemming is met de daadwerkelijke situatie. Het jaarverslag voldoet aan de voorschriften van § 48 GemHVO NRW en aan de aanvullende voorschriffen in de statuten en is in overeenstemming met de jaarafsluiting,

verschaft in zijn totaliteit een juist beeld van de vermogenspositie, schuldenpositie, rentabiliteit en

financiäle pos'!tie van het openbaar lichaam en geeft de mogelijkheden en risico's voor de toekomstige ontwikkeling op de juiste wijze weer.

Kleef,30 april 2014 r

e-'1

/0

Secretaris

Verslag van de financiäle controlecommissie van de Euregio Rijn-Waal d.d. 09. Mei 2014

Op grond van §13.4 van de statuten van het openbaar lichaam Euregio Rijn-Waal van 1 maart 2007 benoemt de Euregioraad uit haar midden een financiäle controlecommissie. De commissie bestaat thans uit:

Burgemeester Ahls, Gem. Alpen Burgemeester Driessen, Gem. Bedburg-Hau Vertegenwordiger, Gem. Grave Burgemeester Pelzer, Gem. Bergen

De financiäle controlecommissie controleert de jaarrekening van de Euregio Rijn-Waal van 2013 en heeft daarbij overeenkomstig §13.4 van de statuten van het openbaar lichaam Euregio Rijn-Waal in de versie van 1 maart 2007 gebruik gemaakt van een extern accountantskantoor.

Het accountantskantoor Concunia GmbH uit Münster heeft de jaarrekening over het jaar

2013 gecontroleerd en hiervan een controlerapport opgemaakt. Periode waarin de controle is uitgevoerd: 31 maart t/m 04 april 2014 Controleurs: de heer Trost en de heer Schlottbom

Het controlerapport is toegezonden aan de leden van de financiäle controlecommissie per schrijven van 30 april 2014. Het secretariaat van de Euregio Rijn-Waal heeft het rapport op 29 april 2014 ontvangen. Op 30 april 2014 heeft de secretaris van de Euregio Rijn-Waal, de heer Kamps, schriftelijk gereageerd op de inhoud van het controlerapport. Deze reactie is samen met het controlerapport verstuurd.

Op 09 mei 2014 heeft de financiäle controlecommissie dit rapport in aanwezigheid van de heer Kamps, secretaris, de heer Kochs, plaatsvervangend secretaris, mevrouw Knoor, de voor financiän verantwoordelijke medewerker en de heer Trost, belastingadviseur van accountantskantoor Concunia GmbH, besproken.

Naar aanleiding van de resultaten van de bespreking van 09 mei 2014 brengt de financiäle controlecommissie aan de Euregioraad het volgende rapport uit:

Het controlerapport van accountantskantoor Concunia GmbH uit Münster betreffende de controle van de jaarrekening 2013 bevat geen controlevaststellingen. De jaarrekening 2013 vertoont een overschot ter hoogte van € 5.563,08. Het accountantskantoor Concunia GmbH heeft een goedkeurende accountantsverklaring

afgegeven. Het accountantskantoor bevestigt tegelijkertijd dat de jaarafsluiting aan de wettelijke voorschriften voldoet en met inachtneming van de principes van boekhouden volgens goed koopmanschap een beeld verschaft van de vermogenspositie, schuldenpositie, rentabiliteit en financiäle positie van het openbaar lichaam dat in overeenstemming is met de daadwerkelijke situatie. Het jaarverslag is in overeenstemming met de jaarafsluiting, verschaft in zijn totaliteit een juist beeld van de vermogenspositie, schuldenpositie, rentabiliteit en financiäle positie van het openbaar lichaam en geeft mogelijkheden en risico's voor de toekomstige ontwikkeling op de juiste wijze weer.

De financiäle controlecommissie sluit zich bij deze conclusie aan en adviseert tegelijkertijd het controlerapport inclusief balans, de totale winst- en verliesrekening en de totale liquiditeitsrekening aan de Euregioraad voor te leggen en de bijbehorende bijlagen op de website van de Euregio Rijn-Waal ter inzage ter beschikking te stellen.

Besluitvoorstel:

De Euregioraad neemt kennis van de rapporten van de financiäle controlecommissie. Kanttekeningen bij het controlerapport zijn niet noodzakelijk. De Euregioraad stelt de jaarrekening 2013 vast en besluit het overschot over 2013 ter hoogte van € 5.563,08 aan de bijzondere reserve toe te voeren. De Euregioraad besluit over het begrotingsjaar 2013 aan het dagelijks bestuur en aan de secretaris decharge te verlenen.

Kleef, 09 mei 2014 'v

'l

.ffäe? Gemeinde, Bedburg-Hau

(T. Ahls) Gemeinde Alpen

Gemeente Grave

(M.H.E. Pelzer) Gemeente Bergen

Euregioraad 28-05-2014 Punt 9

Afscheid vertrekkende Euregioraadsleden Als gevolg van de gemeenteraadsverkiezingen in Nederland op 19 maart 2014 verandert de samenstelling van de Euregioraad. In de vergadering zal kort stilgestaan worden bij de veranderde samenstelling van de Euregioraad en zullen de vertrekkende (Nederlandse) Euregioraadsleden bedankt worden voor hun inzet in de afgelopen raadsperiode. In Nordrhein-Westfalen vinden op 25 mei Kommunalwahlen plaats. Van de vertrekkende Duitse Euregioraadsleden zal in de Euregioraadsvergadering van november afscheid genomen worden.

Agenda Euregioraadsvergadering op , uur Herenboerderij De Hucht, Stationsstraat 24, 6662 BB Elst

Recommend Documents