Afstudeeronderzoek Internationaliseren in het onderwijs: over de implementatie van vvto Engels Onderzoeksverslag

[Geef een citaat uit het document of de samenvatting van een interessant punt op. Het tekstvak kan overal in het document worden neergezet. Ga naar het tabblad Hulpmiddelen voor tekstvakken als u de opmaak van het tekstvak voor het blikvangercitaat wilt wijzigen.]

Afstudeeronderzoek

Internationaliseren in het onderwijs: over de implementatie van vvto Engels Onderzoeksverslag

Early foreign language education

Datum: Opgesteld door:

november 2011 Cindy Blok Natascha Siebers

484568 473040

[email protected] [email protected]

Pagina | 2

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Voorwoord Alkmaar, november 2011

In september 2009 zijn wij van start gegaan met onze studie aan de Hogeschool In Holland in Alkmaar. Al snel werd duidelijk dat de keuze voor de opleiding leerkracht basisonderwijs de juiste was. Wij besloten, na een jaar, ons studie traject te versnellen. Vorig jaar hebben wij jaar 2 en 3 in één jaar afgerond. Afgelopen september zijn wij begonnen aan het vierde jaar. Passie, bevlogenheid, doorzettingsvermogen en discipline hebben ons door dit traject geleid. Nu, twee en een half jaar later, presenteren wij ons afstudeeronderzoek vvto Engels in het basisonderwijs. Wij zijn heel trots op dit product. In de toekomst hopen wij dat (onze huidige of andere) scholen van onze expertise gebruik gaan maken als zij besluiten om vvto Engels daadwerkelijk in te voeren in een doorgaande lijn binnen de school. Wij zijn gaandeweg het project zelf in ieder geval zeer enthousiast geworden over het aanbieden van een tweede taal aan jonge kinderen. Tijdens ons onderzoek hebben wij verschillende expertise benut van uiteenlopende bedrijven, scholen en personen. Wij zeggen dank aan degenen die belangstellend hebben meegewerkt aan dit onderzoek; iPockets (Jurgen Verhaegen en Els Nap); Monique Opdam, adjunct-directrice OBS De Zuidwester; OBS de Molenweid te Velserbroek (met speciale dank aan Danielle); OBS de Bongerd, Odijk; Basisschool Het Talent, Emmen; basisschool De Ark, Barendrecht; basisschool De Boomgaard, Dieren; het Europees Platform in Haarlem. Wij zijn ook erg dankbaar voor de constructieve adviezen die wij kregen bij het maken van dit onderzoeksverslag. We noemen in het bijzonder Colleen Clinton, die ons tijdens deze fase begeleid heeft. Daarnaast danken wij ook Rob Bartels. Hij heeft ons niet alleen begeleid bij het maken van een plan van aanpak voor dit afstudeeronderzoek, maar hij is ook degene die ons heeft begeleid tijdens ons versnellingstraject en de afstudeerfase. Verder danken wij onze stagescholen OBS de Zuidwester en OBS de Jagersplas en in het bijzonder onze stagebegeleidsters Jutta Garali en Marjan van het Kaar en natuurlijk de kinderen en ouders uit onze stageklassen. Zij hebben ons de gelegenheid gegeven om dit onderzoek goed uit te kunnen voeren. Niet in de laatste plaats bedanken wij ook onze gezinnen, die zoveel geduld met ons hebben gehad. Dankzij hen hebben wij ons voor 100% kunnen toewijden aan ons afstudeeronderzoek en is het product dat hier voor u ligt, geworden tot wat het nu is.

Cindy Blok & Natascha Siebers

Pagina | 3

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Samenvatting Met ingang van schooljaar 2011-2012 wordt op meer dan zeshonderd basisscholen een extra vreemde taal (meestal Engels) gegeven aan leerlingen vanaf groep 1. Steeds meer scholen zien het belang van het leren van een vreemde taal op jonge leeftijd als een kans. Maar hoe kun je vvto implementeren op school? En welke methodes zijn er? Op deze vragen geven wij antwoord in dit onderzoek. Het doel van dit onderzoek is om: 1. meer informatie te verzamelen over vvto 2. de methode iPockets te onderzoeken op geschiktheid voor de invoering van vvto Engels op de stagescholen 3. een implementatieplan te kunnen schrijven voor een succesvolle invoering van vvto Engels op onze stagescholen Wij geven in dit onderzoek antwoord op de volgende vragen; Wat houdt vvto Engels in en waarom is vvto Engels belangrijk? Hoe verwerven jonge kinderen een tweede taal en welke didactische uitgangspunten zijn er op het gebied van het jonge kind en tweede taalverwerving? Welke rol kan het Europees Platform spelen, welke modellen zijn er voor de invoering van vvto Engels? We bespreken welke methodes er bestaan voor vvto Engels en doen praktijkonderzoek naar het werken met één van deze methodes: iPockets. Daaruit vloeit een samenvatting voort van onze bevindingen met betrekking tot de opbrengst van de gegeven lessen en de meningen van de ouders en die van andere scholen. Een opsomming van de belangrijkste bevindingen van ons onderzoek; -

Vvto is vroeg vreemde talen onderwijs: het aanbieden van een tweede taal op de basisschool in een doorgaande lijn van groep 1-8.

-

Vvto engels is vroeg vreemde talen onderwijs waarbij engels als tweede taal wordt aangeboden.

-

Verschillende wetenschappelijke onderzoeken hebben aangetoond dat kinderen tot zeven jaar taalgevoelig zijn en een tweede taal op een natuurlijke manier verwerven. Bovendien heeft het vroeg aanleren van een vreemde taal een positief effect op de cognitieve ontwikkeling. Hersenonderzoek toont bovendien aan dat meertaligen gemiddeld een beter geheugen hebben dan ééntaligen. Het maakt niet uit of er één of twee taalsystemen in de basis worden opgebouwd. Een voorwaarde is wel, dat er een duidelijke scheiding is door personen en situaties waarin de beide talen gesproken worden.

-

Startleeftijd vvto; het verdient aanbeveling om bij de kleuters te starten met het aanbieden van een tweede taal. De periode van groep 3 tot en met 6 lijkt minder gunstig te zijn.

-

Onderdompelingprogramma’s (Total immersion) zijn bij uitstek geschikt voor jongere kinderen.

Pagina | 4

-

Het Europees platform heeft als landelijk expertisecentrum en coördinatiepunt voor vvto diverse initiatieven geïnitieerd en ondersteund. Zij heeft verschillende instrumenten en modellen beschikbaar, die gebruikt kunnen worden bij de implementatie van vvto Engels.

-

Er zijn verschillende, binnen- en buitenlandse methodes, die aangeschaft kunnen worden met betrekking tot vvto Engels in de onderbouw. De meest complete methode is iPockets.

-

Er zijn vier didactische modellen met betrekking tot het geven van Engelse lessen. iPockets, de methode waar wij onderzoek naar hebben gedaan, gaat uit van de receptieve methode. Deze methode gaat uit van de natuurlijke taalverwerving die gebaseerd is op de theorieën van Krashen en Asher.

-

De profilering van een school is een belangrijk argument om te kiezen voor vvto. Andere redenen om vvto engels in te voeren kunnen zijn; de toenemende internationalisering, burgerschapsvorming en een betere aansluiting op het vervolgonderwijs.

-

De ouders van de leerlingen die Engelse lessen hebben gevolgd, zijn zeer enthousiast hierover. Een grote meerderheid is voorstander van de invoering van vvto op de stagescholen.

-

In alle door ons onderzochte groepen zijn de opbrengsten van de lessen hoog.

-

De randvoorwaarden voor succesvolle invoering van iPockets; ondersteuning vanuit het team, digiborden in alle klassen, voldoende budget, het aanstellen van een vvto coördinator en nascholing.

Tot slot schrijven wij een conclusie en aanbevelingen aan onze stagescholen met betrekking tot de eventuele invoering van vvto Engels, waarbij wij gebruik maken van de modellen die het Europees Platform daarvoor hanteert.

Pagina | 5

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Inhoudsopgave

Voorwoord ............................................................................................................................... 3 Samenvatting............................................................................................................................ 4 Inhoudsopgave.......................................................................................................................... 6 Inleiding en definities ................................................................................................................ 7 Hoofdstuk 1: doel van het onderzoek ......................................................................................... 9 Hoofdstuk 2: verkenning...........................................................................................................12 Hoofdstuk 3: onderzoeksvragen ................................................................................................14 Hoofdstuk 4: aanpak en fasering ...............................................................................................16 Hoofdstuk 5: implementatie vvto Engels in het primair onderwijs ...............................................20 Hoofdstuk 6: de verwachtingen van OBS de Zuidwester ten aanzien van de methode iPockets .....53 Hoofdstuk 7: praktische problemen naar aanleiding van het werken met iPockets .......................61 Hoofdstuk 8: bevindingen / meningen van de ouders van de leerlingen.......................................66 Hoofdstuk 9: betekenis van de implementatie van vvto Engels voor de leerkrachten en de schoolorganisatie .....................................................................................................................77 Hoofdstuk 10: opbrengsten van de lessen met betrekking tot het werken met iPockets ...............94 Hoofdstuk 11: randvoorwaarden voor het succesvol invoeren van iPockets in de groepen 1 tot en met 4..................................................................................................................................... 115 Hoofdstuk 12: conclusie praktijkonderzoek .............................................................................. 124 Hoofdstuk 13: aanbevelingen .................................................................................................. 133 Discussie ................................................................................................................................ 137 Suggesties voor verder onderzoek ........................................................................................... 139 Nabeschouwing...................................................................................................................... 140 Literatuurlijst ......................................................................................................................... 142 Bijlagen.................................................................................................................................. 144

Pagina | 6

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Inleiding en definities

Op de conferentie ‘Vvto in opmars’ spraken op 12 mei 2011 diverse onderzoekers, beleidsmakers, bestuurders en ook de minister van Onderwijs: Marja van Bijsterveld. Zij vindt dat we met vvto investeren in de toekomst van de huidige generatie leerlingen; een toekomst die meer en meer internationaal georiënteerd zal zijn. Tijdens de conferentie zei zij daarover het volgende: “ Engels is al sinds 1986 een verplicht vak op de basisschool. Vanuit de overheid hebben we daar geen verplichte startleeftijd aan gegeven en in principe kunnen en konden scholen al in groep 1 starten met Engels, of - bijvoorbeeld in grensregio's - met Duits. In de praktijk begonnen veel scholen daar toch meestal pas in groep 7 mee. Toch zou je kunnen zeggen dat het met taal is zoals met ballet, of turnen: hoe meer je beweegt, hoe leniger je wordt. Hoe eerder je begint met het leren van een vreemde taal, hoe taliger je wordt. We zien dan ook - ook vandaag op deze conferentie - dat steeds méér scholen hun leerlingen vroeg een vreemde taal aanbieden, of plannen hebben in die richting. Zo'n vijfhonderd basisscholen hebben inmiddels al een vvto programma. Omdat ze hun leerlingen vroeg willen laten kennismaken met een wereld die groter is dan Nederland. En omdat ze merken dat jonge kinderen een vreemde taal heel natuurlijk en snel oppikken. Deze ontwikkeling sluit naadloos aan bij een belangrijke conclusie die de Onderwijsraad in juni 2008 trok, in zijn advies 'Vreemde talen in het onderwijs': "Begin vroeg met een vreemde taal, liefst al in groep 1. Zodat kinderen in hun latere leven echt goed op niveau zitten." Dat niveau is belangrijk. Het advies van de Onderwijsraad geeft namelijk ook aan, dat veel volwassen Nederlanders hun taalbeheersing te hoog inschatten en zelfs dat Europese bedrijven internationale omzet verliezen door een gebrek aan taalbeheersing van hun medewerkers (onderzoek van Onna & Hansen 2007 en ELAN 2005). Met andere woorden: als we kinderen vroeg een vreemde taal aanbieden, komen ze verder in hun beheersing van die taal. Iemand die zes jaar Engels heeft gehad is nu eenmaal verder gevorderd dan iemand die maar drie jaar Engels heeft gehad. Daar komt nog iets bij. Vanochtend hoorde u al dat wetenschappers v ermoeden dat vroeg vreemde talen onderwijs niet alleen goed is voor de beheersing van die vreemde talen, maar óók voor de beheersing van het Nederlands, met name bij taalzwakke leerlingen. Dat is een razend interessante hypothese natuurlijk. Een van mijn speerpunten is dat de taal- (en reken-) prestaties van leerlingen in alle sectoren in het onderwijs omhoog moeten. Taal is de basis van de onderwijscarrière van iedere leerling. Die basis moet op orde zijn, want een taalachterstand belemmert leerlingen om optimaal te presteren bij andere vakken.”( Europees Platform, 2011) Op de website van het Europees platform staat vermeld dat vvto , oftewel vroeg vreemdetalenonderwijs, in 2010-2011 met bijna 70 procent is gegroeid ten opzichte van 2009-2010. Met ingang van het schooljaar 2011-2012 wordt op meer dan zeshonderd basisscholen een extra vreemde taal (meestal Engels) gegeven aan leerlingen vanaf groep 1. Steeds meer scholen zien het belang van het leren van een vreemde taal op jonge leeftijd als een kans. Maar hoe kun je vvto implementeren op je school? Welke methodes zijn er? En hoe werken deze methodes? Op deze (en andere) vragen gaan wij na ons onderzoek een antwoord proberen te geven. In dit verslag wordt door ons verder de afkorting vvto Engels gebruikt. Dit staat voluit voor: vroeg vreemde talenonderwijs Engels. Pagina | 7

Definities Voor de duidelijkheid staan, op alfabetische volgorde, hieronder de belangrijkste termen die wij in dit onderzoek hanteren, uitgelegd. CLIL= Content and Language Integrated Learning Internationale term voor zowel po, vo als mbo, waarbij uitgangspunt is dat leerlingen les krijgen in een andere taal dan hun moedertaal (Groot, 2009). EarlyBird EarlyBird maakt deel uit van het landelijk platform vvto en werkt nauw samen met het Europees Platform aan de landelijke invoering. Oorspronkelijk maakte EarlyBird deel uit van het Bestuur Openbaar Onderwijs Rotterdam, maar in de afgelopen jaren heeft EarlyBird zich ontwikkeld van een bestuursgebonden project tot een landelijk centrum voor vvtoE. Voor de ontwikkeling van vvto Engels heeft EarlyBird zelf veel wetenschappelijk onderzoek geïnitieerd (Groot, 2009). Flashcard ‘Flashcards’ of flitskaarten zijn kaarten met informatie (plaatjes, woorden of cijfers). Flashcards worden gebruikt als steun om iets uit het hoofd te leren door middel van herhaling. Flitskaarten oefenen het mentale proces van actief herinneren (Wikipedia, 2011). Native speaker Een moedertaalspreker, dus een persoon voor wie de doeltaal van het vvto de moedertaal is (Oskam, 2008). Topic-based language learning Bij het ‘topic-based language learning’ staat het werken in thema’s centraal. Het vreemde talenonderwijs krijgt invulling aan de hand van thema’s en kan daardoor een waardevolle bijdrage leveren aan het leren van een vreemde taal (Groot, 2009). Total Immersion De laatste jaren duikt in het moderne vreemde talenonderwijs in Nederland steeds vaker de term ‘onderdompeling’ op. Dit is de letterlijke vertaling van het Engelse woord ‘immersion’. Hiermee worden situaties bedoeld waarin een leerling gedurende langere tijd zeer intensief aan een vreemde taal wordt blootgesteld. Leerlingen en docenten communiceren nagenoeg volledig in de te leren taal (Groot, 2009). TPR= Total Physical Response Een belangrijk element in de meeste methoden is het principe van ‘Total Physical Response’. Deze door James Asher ontwikkelde theorie gaat uit van de veronderstelling dat leerprocessen pas dan effectief verlopen en kennis wordt verankerd als ook de visuele, auditieve en fysieke waarneming e n beleving worden aangesproken (Oskam, 2008). Vvto= vroeg vreemdetalenonderwijs Term voor het basisonderwijs waarbij kinderen al op jonge leeftijd met de vreemde taal in aanraking komen, bijvoorbeeld in groep 4, maar vaak ook zelfs al vanaf groep 1 (Groot ,2009).

Pagina | 8

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Hoofdstuk 1: doel van het onderzoek

Aanleiding Er zijn grote verschillen tussen basisscholen als het gaat om Engels. In vergelijking met andere Europese landen beginnen veel Nederlandse scholen relatief laat met het aanbieden van Engels. De overheid stelt Engels nog niet verplicht, maar stelt wel de voorwaarde dat vvto Engels niet ten koste mag gaan van de vakken taal en rekenen (Europees platform. z.d.). Vanuit onze stagescholen is het verzoek gekomen om “iets met Engels” te gaan doen in de onderbouw. Een breed begrip, maar het onderwerp onderwijsvernieuwing, door middel van internationalisering in het onderwijs, sprak ons meteen erg aan. Nadat wij ons verder verdiept hebben in het vroeg vreemde talen onderwijs Engels , raakten wij zelf ook heel enthousiast. Dit onderwerp sluit goed aan bij onze keuze voor het jonge kind. Wij willen onderzoek doen naar de invoering van vvto Engels in de onderbouw van onze stagescholen. Waar moeten we rekening mee houden? Wat is er al bekend en beschikbaar? Waar loop je in de praktijk tegen aan?

Probleemstelling Tijdens onze oriëntatie op het onderwerp blijkt dat OBS de Zuidwester beschikt over een proeflicentie van de methode iPockets. OBS De Zuidwester wil graag een proef doen met deze methode bij de kleuters en kijken wat de bevindingen zijn. Als deze bevindingen positief zijn, wil OBS de Zuidwester in november starten met Engelse lessen in de andere kleutergroepen, om mogelijk uiteindelijk vvto te implementeren in de hele school. De keuze voor iPockets is niet verder onderbouwd door de school. De school heeft wel aangegeven beslist met een methode te willen gaan werken. Ook OBS De Jagersplas wil zich oriënteren op vvto Engels. Dit om zich mogelijk hiermee te onderscheiden van andere scholen. De Jagersplas wil kinderen zo goed mogelijk voorbereiden op de multiculturele samenleving. Vanwege de internationalisering in het onderwijs kan de invoering van vvtoE goed aansluiten op de doelen die de Jagersplas nastreeft. Bovendien staat de school in een wijk waarin de vergrijzing is toegeslagen. Door middel van vvto Engels en internationalisering kan de school zich duidelijk profileren ten opzichte van collegascholen. Tegenwoordig kiezen ouders heel bewust voor een school. Het feit dat een school Engels vanaf groep 1 aanbiedt, kan zeer wervend werken. Volgens Groot (2009) is er een toename van het leerlingaantal bij vrijwel alle scholen die met een vreemde talenprogramma beginnen. Aan de hand van deze probleemstelling willen wij ons verdiepen in het vvto Engels en de implementatie daarvan op onze stagescholen. Dit onderwerp sluit tevens goed aan bij onze persoonlijke profilering, namelijk de keuze voor het jonge kind. In de oriëntatiefase hebben wij veelvuldig contact gehad met de ui tgever van iPockets: Pearson Education. De uitgever heeft belangstelling voor (de resultaten van) ons onderzoek en gevraagd of wij , in ruil voor hun medewerking, onze bevindingen ook aan hen willen presenteren. Pearson Education Benelux is daarom, naast onze stagescholen, ook opdrachtgever van dit onderzoek.

Pagina | 9

Doelstelling Het doel van dit onderzoek is om enerzijds de methode iPockets te onderzoeken op geschiktheid voor de invoering van vvto Engels en anderzijds om een implementatieplan te maken voor een succesvolle invoering van vvto Engels in de onderbouw op onze stagescholen. Opbouw van het onderzoeksverslag Na een eerste verkenning en het formuleren van de hoofdvraag, zijn in hoofdstuk 3 de deelvragen geformuleerd. In hoofdstuk 4 gaan wij verder in op de aanpak en fasering. Tevens worden hier de onderzoeksdoelen vermeld. In hoofdstuk 5 tot en met 11 staan de deelvragen beschreven. Hoofdstuk 5 is geheel gewijd aan ons theoretisch onderzoek. Naar aanleiding van dit onderzoek gaan wij deelvraag 1 proberen te beantwoorden. In hoofdstuk 6 tot en met 10 gaan wij antwoord geve n op de deelvragen 2 tot en met 6; het praktijkonderzoek. In hoofdstuk 11 komt deelvraag 7 aan bod. Hier beschrijven wij aan welke randvoorwaarden onze stagescholen moeten voldoen om vroeg vreemde talen onderwijs te implementeren. Uiteindelijk volgt in hoofdstuk 12 eerst een samenvatting van de onderzochte deelvragen met daaruit de conclusie. Vanaf hoofdstuk 5, kent elk hoofdstuk ook paragrafen. In deze paragrafen wordt antwoord gegeven op de subvragen die bij betreffende deelvragen zijn geformuleerd . Zie hoofdstuk 3. Aan het einde van elk hoofdstuk (indien van toepassing) volgt een samenvatting en de conclusie op de deelvraag. Hoe gaan wij dit onderzoeken? Onderzoeksprocedure Om ons onderzoek gedegen aan te pakken, en antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag (en deelvragen) werken wij via de volgende onderzoeksprocedure: 1. Oriëntatie op het onderwerp; bezoek aan het Europees platform en de onderwijswerkplaats InHolland in Haarlem. 2. Literatuurstudie 3. Praktijkonderzoek In dit praktijkonderzoek komt het volgende aan de orde:  Wij voeren een gesprek met de directie van de Zuidwester met betrekking tot de verwachtingen van de methode iPockets en de invoering van vvto Engels.  Wij brengen een bezoek aan een school die al geruime tijd met de methode iPockets werkt.  Wij bevragen vijf andere scholen die met de methode iPockets werken  Wij interviewen de methodemaker (iPockets). Onderzoeksgroep Het onderzoeksteam bestaat uit Cindy Blok en Natascha Siebers. Samen onderzoeken wij hoe je vvto Engels kunt implementeren in de basisschool, rekening houdend met de visie van de school. Daarnaast gaan wij, gedurende een periode, in de groepen 1, 2, en 3 Engelse lessen verzorgen op onze stagescholen. Vanuit onze stagescholen is de vraag gekomen hoe zij zich kunnen profileren. OBS de Zuidwester heeft een concrete vraag neergelegd en is daarmee de hoofdopdrachtgever van ons onderzoek. OBS de Jagersplas wil zich graag profileren middels vvto, maar heeft geen directe onderzoeksvraag neergelegd. Daarnaast is ook de methodemaker iPockets opdrachtgever van dit onderzoek. Zij willen heel graag op de hoogte gebracht worden van onze bevindingen. Onderzoeksmethodiek/meetinstrumenten De onderzoeksmethodiek en meetinstrumenten staan uitgebreid beschreven in hoofdstuk 4. Hier nog een kleine opsomming; 1. Bezoek Europees Platform Haarlem (beschikbare informatie vvto Engels) 2. Literatuuronderzoek (zie hoofdstuk 4 voor een opsomming van de literatuur) Pagina | 10

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Interview directie OBS de Zuidwester Enquêteformulieren ouders Interview stagebegeleidsters Interview methodemaker iPockets Interview en bezoek de Molenweid Vragenlijsten vvto scholen Observatieformulieren (geleverd bij de methode iPockets) Toetsen leerlingen (woordentoets, gemaakt door de methode iPockets).

Analyseermethode Bij het ontwerpen en uitvoeren van ons onderzoek en het verzamelen en analyseren van de diverse data, gebruiken wij de skillsheets D 19 t/m 39 uit ‘ Ontwikkeling door onderzoek, een handreiking voor leraren’ (Kallenberg e.a. 2007). Opbouw verslag Wij geven steeds eerst de resultaten neer per school en vervolgens de conclusie per onderdeel. De conclusie per onderdeel is terug te vinden onder het kopje “Samenvatting……”.

Pagina | 11

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Hoofdstuk 2: verkenning

In onze internationaal georiënteerde maatschappij is goede kennis van het Engels van steeds groter belang. Ook jonge kinderen komen steeds vaker en vroeger in aanraking met het Engels. Steeds meer basisscholen in Nederland bieden vroeg Engels aan. Want zonder dat dit jonge kinderen extra inspanning kost, hebben zij het vermogen om spelenderwijs meerdere talen te leren (iPockets. z.d.). Steeds meer scholen kiezen ervoor om het vak eerder aan te bieden: op dit moment zijn ruim 500 basisscholen projectmatig bezig om het vak Engels aan te bieden vanaf groep 1 (Europees platform, z.d.). Op de vraag waarom scholen beginnen met vvto Engels worden de volgende factoren genoemd: 1. Taalgevoeligheid bij jonge kinderen Leerkrachten geven aan dat ze de taalgevoelige leeftijd van kinderen niet zomaar voorbij willen laten gaan. Door te luisteren en zelf te oefenen (praten) kunnen jonge kinderen de klanken, grammatica en woorden leren herkennen en toepassen. Na het zevende jaar leren kinderen een vreemde taal vooral via hun moedertaal, terwijl ze daarvoor heel gemakkelijk simultaan een andere taal oppikken. Recent onderzoek wijst bovendien uit dat vroege tweetaligheid een gunstige invloed heeft op de cognitieve ontwikkeling. Kinderen verwerven op die manier een grotere intellectuele flexibiliteit (Groot, 2009). Er is veel onderzoek gedaan naar de taalgevoeligheid bij jonge kinderen. Volgens van den Hout (2009) begint het taalonderwijs te laat. In groep 7 krijgen de meeste kinderen pas Engelse les. Vanuit het brein gezien, is dat niet zo’n goede timing. Eveline Crone, hoogleraar neuro-cognitieve ontwikkelingspsychologie aan de Universiteit van Leiden stelt dat de hersenen zich niet op eigen kracht kunnen ontwikkelen. Ze hebben prikkels nodig. Voor het aanleren van taal geldt een vrij strikte ‘gevoelige periode’: wie niet voor zijn zesde wordt gevoed met talige prikkels zal nooit meer in staat zijn een taal vloeiend te spreken. Voor tweede of derde talen zijn de hersendeadlines minder bindend. Gelukkig maken steeds meer scholen gebruik van het natuurlijke vermogen van het brein om talen te leren. Die scholen bieden Vroeg Vreemde Talenonderwijs aan. (Van den Hout, 2009). 2. Voorbereiding op de toekomst De methode ‘My name is Tom’ stelt dat leerkrachten hun leerlingen zo goed mogelijk willen voorbereiden op een maatschappij die steeds verder internationaliseert en waarin kennis van vreemde talen nodig is. Door zo jong mogelijk te beginnen, zorg je ervoor dat leerlingen de vreemde taal goed beheersen. 3. Vervolgonderwijs Ook het bieden van een goede voorbereiding of aansluiting op een vervolgopleiding is volgens ‘My name is Tom’ een belangrijke reden om vroeg te beginnen met vroeg vreemdetalenonderwijs. Veel vervolgopleidingen na het voortgezet onderwijs bieden Engelstalige programma’s aan en ook studieboeken zijn veelal in het Engels of Duits geschreven. 4. Begrip voor andere talen en culturen Het op jonge leeftijd leren van een vreemde taal verhoogt het bewustzijn van kinderen voor culturele diversiteit. Vvto zorgt voor meer begrip voor kinderen die een andere taal als eerste taal hebben (My name is Tom. z.d.).

Pagina | 12

5. Profilering van de school Ouders kiezen vaak bewust voor een school die vvto aanbiedt; dat heeft op een aantal scholen tot een stijging van het leerlingenaantal gezorgd (My name is Tom. z.d.). Verkennende activiteiten Engels voor kleuters, Engels in de onderbouw; overal is het in het nieuws. Iedereen praat er over mee, maar wat houdt het in? Welke voor- en nadelen kleven er aan de beslissing om eerder met Engels te starten? Is er wel materiaal? Wat vraagt het van de school en van de leerkrachten om he t op school in te kunnen voeren? In de oriëntatiefase hebben we ons verdiept in de beschikbare literatuur over het onderwerp en op Internet. We hebben naar aanleiding hiervan contact opgenomen met het Europees Platform en ons verder in het onderwerp verdiept. Het verzoek van onze praktijkschool was om gericht onderzoek te doen naar de methode iPockets in de onderbouw en naar de randvoorwaarden voor een succesvolle implementatie van vvtoE op de stagescholen. Die vraag heeft geleid tot onze probleemstelling “Hoe kunnen wij succesvol Engels implementeren in de onderbouw?” Uiteindelijk heeft onze verkenning en oriëntatie geleid tot de volgende onderzoeksvraag: “Hoe kunnen OBS De Jagersplas en OBS De Zuidwester succesvol Vroeg Vreemde Talen Onderwijs Engels (vvtoE) implementeren?” Hoe wij dit gaan onderzoeken staat in hoofdstuk 2 al uitgebreid beschreven. In hoofdstuk 4 gaan wij hier nog verder op in.

Pagina | 13

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Hoofdstuk 3: onderzoeksvragen

De onderzoeksvraag “Hoe kunnen OBS De Jagersplas en OBS De Zuidwester succesvol Vroeg Vreemde Talen Onderwijs Engels (vvtoE) implementeren?”

Deelvragen I.

Hoe kun je succesvol vvto Engels implementeren in het primair onderwijs? a. Welke informatie is al beschikbaar over vvto Engels ? - Wat is vvto Engels? - Welke onderzoeken zijn er gedaan op het gebied van vvto Engels? (Lopende en afgeronde onderzoeken vvto Engels) - Waarom vvto Engels? b. Hoe kun je vvto Engels invoeren in het basisonderwijs? - Wat staat er in de theorie over het invoeren van vvto Engels in het basisonderwijs (randvoorwaarden)? - Welke rol kan het Europees platform spelen met betrekking tot vvto Engels? c. Hoe verwerven jonge kinderen een tweede taal? - Welk didactische modellen zijn er met betrekking tot vvto Engels ? - Welke informatie is er beschikbaar over tweede taal leren? d. Welke methodes (vvto Engels) zijn er beschikbaar voor de onderbouw? - Welke Nederlandse methodes zijn er op de markt? - Welke Engelse methodes zijn er op de markt?

II.

Voldoet de methode iPockets aan de verwachtingen van OBS de Zuidwester? a. Welke verwachtingen heeft OBS de Zuidwester van ?

III.

Welke praktische problemen komen wij tegen naar aanleiding van het werken met iPockets? a. Met betrekking tot de voorbereiding van de lessen? b. Met betrekking tot het geven van de lessen?

Pagina | 14

IV. a. b.

V. a. b. c. d. e. f. g.

Wat vinden de ouders van de leerlingen, die proeflessen Engels volgens de methode iPockets hebben gekregen hiervan? in verband met de profilering van de school? in relatie tot de opbrengst en het plezier dat de kinderen eraan beleven?

Wat is de betekenis van de implementatie van vvto Engels voor de leerkrachten en de schoolorganisatie? Welke ervaringen hebben andere vvto Engels scholen met de implementatie van de methode IPockets? Waarom hebben deze scholen voor iPockets gekozen? Binnen welk tijdsbestek is vvto Engels geïmplementeerd in de school? In welke groepen is met de methode gestart? Hoeveel tijd wordt er elke week in de onderbouw aan iPockets besteed? Hoe is de aansluiting van iPockets op de doorgaande lijn in de bovenbouw? Wat is het ideale moment om te starten met iPockets - Is het wenselijk om in groep 1/2 te starten met iPockets? - Kun je in groep 3 en/of 4 starten met de methode iPockets? - Hoe is de aansluiting van iPockets op de doorgaande lijn in de bovenbouw?

VI.

Wat is de opbrengst van de lessen met betrekking tot het werken met ? a. Wat weten en kunnen de kinderen aan het einde van de lessenserie? b. Welke verschillen zijn er in opbrengst tussen de groep 1/2 enerzijds en groep 3 anderzijds? c. Wat vinden de andere leerkrachten van het werken met iPockets?

VII.

Wat zijn de randvoorwaarden voor het succesvol invoeren van iPockets in de groepen 1 tot en met 4 a. op OBS De Jagersplas? b. op OBS De Zuidwester?

Pagina | 15

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Hoofdstuk 4: aanpak en fasering

Oriëntatie 1. Bezoek Onderwijswerkplaats Haarlem (beschikbare methodes) 2. Bezoek Europees Platform Haarlem (beschikbare informatie vvto Engels)

Deelvraag I: hoe kun je succesvol Vroeg Vreemde Talen Onderwijs Engels (vvtoE) implementeren in het primair onderwijs? Onderzoeksinstrumenten Onderzoeksmethodiek/ meetinstrumenten Literatuuronderzoek Wij maken onder andere gebruik van de volgende literatuur; 1. Informatie vvtoE / informatie implementatie vvtoE  Stepping Stones…op weg naar vroeg vreemdetalenonderwijs Stappenplan voor de invoering van vvto Engels, Paul Groot, 2009  Conferentiebundel Early English: a good start! Naslagwerk met artikelen van wetenschappers over taalverwerving bij jonge kinderen, Engels als derde taal, Engels en dyslexie, Vvto in Europa, etc. Ook praktijkverhalen van scholen, 2007  Het Europees Platform  SLO: nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling  Praktische taalvaardigheid voor Engels in het basisonderwijs: uitspraak en grammatica en Spreekvaardigheid 2. Verwerven tweede taal en didactiek  Praktische didactiek voor Engels in het basisonderwijs Een boek met uitleg over hoe je op een creatieve manier Engels geeft aan jonge kinderen. Samengesteld voor Pabo-studenten.

Doel

Door literatuurstudie willen we te weten komen hoe je (in theorie) vvto Engels kunt implementeren in de groepen 1,2 en 3 met als doel om een (goed) implementatieplan te kunnen schrijven. Zo kunnen wij onze stagescholen een gedegen advies geven over hoe zij hier mee om kunnen gaan.

Door literatuurstudie willen we te weten komen hoe jonge kinderen een tweede taal verwerven met als doel om onze bevindingen die wij tijdens dit onderzoek doen te kunnen onderbouwen.

Pagina | 16





English for very young learners Boek met activiteiten voor in de Engelse les voor kleuters. Opgedeeld in activiteiten om te leren verstaan en spreken. Ook met TPR-activiteiten. Conferentiebundel Early English: a good start! Naslagwerk met artikelen van wetenschappers over taalverwerving bij jonge kinderen, Engels als derde taal, Engels en dyslexie, Vvto in Europa, etc. Ook praktijkverhalen van scholen, 2007

3. Methodeonderzoek  Website Educasent  Websites van diverse methodes Engels Naast een literatuuronderzoek maken wij voor het methodeonderzoek gebruik van:  Het Europees Platform Haarlem (bezoek aan de bibliotheek)  Onderwijswerkplaats Haarlem (bezoek aan OWP/beschikbare methodes)

Het doel van een methodeonderzoek is om vergelijkingsmateriaal te verzamelen en dat materiaal met de methode iPockets te vergelijken. Zo willen wij de sterke en minder sterke kanten van iPockets ontdekken. Bovendien is het van belang om inzicht te hebben in welke methodes er voor de groepen 1,2 en 3 op de markt beschikbaar zijn.

Deelvraag II: voldoet de methode iPockets aan de verwachtingen van OBS De Zuidwester? Onderzoeksinstrumenten Interview met de directie van OBS De Zuidwester met betrekking tot de verwachtingen van de methode iPockets.

Doel Wij willen van de opdrachtgever weten wat de verwachtingen zijn omtrent de methode iPockets. Zij zijn immers (een van) de opdrachtgever(s) van dit onderzoek. Tevens is het voor ons van belang om op de hoogte te zijn van de verwachtingen van de school om een op maat gemaakt advies te schrijven.

Pagina | 17

Deelvraag III: welke praktische problemen komen wij tegen naar aanleiding van het werken met iPockets? Onderzoeksinstrumenten Met betrekking tot de voorbereiding van de lessen: 1. Lesvoorbereidingen maken en verslag doen van eigen bevindingen. 2. Met betrekking tot het geven van de lessen: Lessen geven en verslag doen van eigen bevindingen.

Doel We vinden het heel belangrijk dat het onderzoek betrouwbaar en valide is. Om dat te kunnen bewerkstelligen is het belangrijk om hetzelfde instrument te gebruiken waar we mee werken. De lesvoorbereidingen en verslaglegging worden op dezelfde manier uitgevoerd, zoals de methode dat aangeeft. Met als doel om zo objectief mogelijk de praktische problemen te onderzoeken met het werken met iPockets.

Deelvraag IV: wat vinden de ouders van de leerlingen, die proeflessen Engels volgens de methode iPockets hebben gekregen hiervan in verband met de profilering van de school en het plezie r dat de kinderen eraan beleven? Onderzoeksinstrumenten Enquête onder ouders van de leerlingen die meegewerkt hebben aan ons praktijkonderzoek.

Doel Naast de resultaten, vinden wij ook het plezier dat de kinderen aan de Engelse lessen beleven een belangrijke maatstaf om te kiezen voor een methode. Tevens willen wij weten hoe de ouders van de leerlingen op de stageschool over de eventuele invoering van vvto Engels denken.

Deelvraag V: wat is de betekenis van de implementatie van vvto Engels voor de leerkrachten en de schoolorganisatie? Onderzoeksinstrumenten 1. Bezoek vvto school die met de methode iPockets werkt 2. Drie vvto scholen aanschrijven (enquête) die met iPockets werken. 3. Gesprek met de uitgever van iPockets 4. Onze eigen bevindingen op basis van de opbrengst van de lessen

Doel Onderzoek naar deze deelvraag is nodig om een implementatieplan te kunnen schrijven. Tevens vinden wij het belangrijk om ervaringen met anderen uit te wisselen. Om die reden gaan we een kijkje nemen op een andere school die reeds 2 jaar met iPockets werkt. Op deze manier willen wij een goed beeld krijgen van de ervaringen die andere scholen al hebben met het werken met iPockets.

Pagina | 18

Deelvraag VI: wat is de opbrengst van de lessen met betrekking tot het werken met iPockets? Onderzoeksinstrumenten Toetsen van de leerlingen (methodetoets) Evaluatiegesprek met stagebegeleiders.

Doel Wij willen weten wat de opbrengst is in de groepen 1/2, en 3 om een goed advies te kunnen geven aan onze stagescholen. Is de opbrengst bijvoorbeeld groter in groep 1/2 of in groep 3?; Is het wel haalbaar en didactisch verantwoord om in groep 3 te beginnen met Engels? ; Of is het beter om te starten in groep 1/2 met de methode? Om deze vragen te kunnen beantwoorden is het toetsen van de leerlingen en een evaluatiegesprek met de stagebegeleiders noodzakelijk.

Deelvraag VII: wat zijn de randvoorwaarden voor het succesvol invoeren van iPockets in de groepen 1 tot en met 4 (op beide stagescholen)? Onderzoeksinstrumenten 1. Gesprek met de uitgever van iPockets 2. Overleg op de stageschool met directie en/of werkgroep Engels voeren

Doel Om een advies te kunnen geven aan beide stagescholen is het van belang om goed op de hoogte te zijn van de randvoorwaarden voor een succesvolle implementatie van iPockets.

Advies aan de school 1. Conclusie 2. Presentatie/ advies

Pagina | 19

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Hoofdstuk 5: implementatie vvto Engels in het primair onderwijs

5.1. Welke informatie is al beschikbaar over vvto Engels 5.1.1. Wat is vvto Engels? Het Europees platform zegt hierover dat scholen die vvto Engels geven, meer aan vreemde talenonderwijs doen, dan het verplichte Engels in het basisonderwijs (EIBO), dat meestal in groep 7 en 8 wordt gegeven. Deze vvto scholen beginnen al met Engels vanaf groep 1. Het doel van vvto is om leerlingen een vreemde taal te leren spreken zodat ze bijvoorbeeld met leerlingen uit het buitenland kunnen praten en samenwerken. Internationalisering dus! Deze onderwijsvernieuwing wordt steeds populairder, zowel in Nederland als in Europa. De Europese Unie stelt zich zelfs ten doel dat alle EU-burgers minimaal twee vreemde talen leren op een zo jong mogelijke leeftijd (Europees Platform.z.d.) 5.1.2. Welke onderzoeken zijn er gedaan op het gebied van vvto Engels in het basisonderwijs? Lopende onderzoeken De resultaten van deze onderzoeken zijn nog niet of alleen gedeeltelijk gepubliceerd.   

www.project-FLiPP.com Lopend onderzoek naar de effecten van vvto op Nederlands en Engels van leerlingen. Universiteiten Groningen en Utrecht. Early Language Learning in Europe Vergelijkend onderzoek naar vroeg Engels in verschillende landen, Radbouduniversiteit Nijmegen. Vroeg Engels - een studie over de verwerving van woorden en klanken van het Engels als vreemde taal in vroege fases van het taalverwervingsproces. Promotieonderzoek van Vanessa Lobo via de Radbouduniversiteit Nijmegen. (Europees platform, z.d.) Afgeronde onderzoeken



De ontwikkeling van de Nederlandse taalvaardigheid van kleuters met vroeg vreemdetalenonderwijs Een onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen naar de effecten van vvto Engels op de Nederlandse taalvaardigheid van zowel leerlingen met Nederlands als moedertaal als leerlingen met een andere moedertaal. S.M. Goorhuis-Brouwer, Rijksuniversiteit Groningen, 2005

Dit onderzoek wijst uit dat het aanbieden van vvto niet ten koste gaat van de Nederlandse taalontwikkeling. Taalzwakke leerlingen wijken niet af in hun ontwikkeling van leerlingen met een hogere score. Bovendien wijken leerlingen met een niet-Nederlandse taalachtergrond niet significant af van de rest van de groep. Leerlingen met een niet-Nederlandse taalachtergrond die zwak scoren op het eerste meetmoment, maken over het algemeen een Pagina | 20

versnelde ontwikkeling door die ervoor zorgt dat zij bij het tweede moment nauwelijks meer afwijken van de rest van de groep. Volgens Herder en Bot (2005) zijn de resultaten uit dit onderzoek in overeenstemming met gegevens uit (buitenlandse) onderzoeken naar vvto. 

Vroeg Engels in het Nederlandse taalcurriculum Literatuurstudie Anke Herder & Kees de Bot, Rijksuniversiteit Groningen, 2008.

Dit onderzoek gaat vooral in op de startleeftijd van vvto, de didactiek en intensiteit met betrekking tot vvto Engels. In Hoofdstuk 5.3 verwijzen wij een aantal keren naar dit onderzoek. 

Bilingual language education, its neurocognitive effect and opportunities for integration Onderzoek van de Vrije Universiteit Brussel naar tweetaligheid. Piet van de Craen, Vrije Universiteit Brussel, 2002

Uit dit onderzoek blijkt dat tweetalige kinderen sneller en met minder hersenactiviteiten aandachts- en rekenopdrachten kunnen uitvoeren dan eentalige kinderen. 

Research on critical age factor and second language aquisition University of Pécs, Hongarije, 2009

In dit onderzoek wordt beschreven dat de duur van blootstelling aan een vreemde taal bij tweede taalverwervers , de tweede taal op een gunstige manier kan beïnvloeden, alhoewel het niet automatisch tot betere resultaten leidt. Daarnaast blijkt het vroeg beginnen met het leren van een vreemde taal bijdraagt aan het waarderen van verschillende culturen, waarden en normen. Belangrijk in een multiculturele samenleving als de onze. Het Europees platform onderschrijft het belang van internationalisering, evenals Oskam. Oskam besteedt hier aandacht aan in zijn boek ‘Praktische didactiek voor Engels in het basisonderwijs’. In hoofdstuk 5.1.3. staat hier het een en ander over beschreven. In het onderzoek wordt ook ingegaan op het feit dat het leren van een tweede taal de cognitieve ontwikkeling kan verbeteren. Wat het tweedetaal leren op zijn beurt weer gunstig beïnvloed. Meer over dit onderwerp staat in hoofdstuk 5.3.

Pagina | 21

5.1.2. Waarom vvto Engels? Internationalisering De wereld wordt steeds kleiner, ook voor kinderen die op de basisschool zitten. Via moderne media komen ze al jong in aanraking met het buitenland. Scholen spelen daar steeds vaker op in door samen te werken met een school in een ander land. Contacten kunnen gelegd worden via mail, internet of soms gewoon per post. Jong geleerd is oud gedaan en dat geldt ook voor het leren van andere talen. Vreemde talen openen deuren naar andere landen en culturen. Ook het feit dat, ook in de ons omliggende landen (met uitzondering van Luxemburg), Engels een –vaak wettelijk voorgeschreven- onderdeel vormt van het lesprogramma van de basisschool, is een reden om voor Engels te kiezen. De invoering van Engels op de basisschool kan gezien worden als een logische stap in het licht van de toenemende internationalisering (Oskam, 2008) . Waarom in de onderbouw? Diverse onderzoeken naar de taalgevoeligheid van kinderen hebben uitgewezen dat de meest taalgevoelige leeftijd voor het zevende jaar ligt. Na het zevende jaar leren kinderen een vreemde taal vooral via hun moedertaal, terwijl ze daarvoor heel gemakkelijk simultaan een andere taal oppikken. Recent onderzoek wijst bovendien uit dat vroege tweetaligheid een gunstige invloed heeft op de cognitieve ontwikkeling. Kinderen v erwerven op die manier een grotere intellectuele flexibiliteit (Groot, 2009). Volgens van den Hout (2009) is er veel onderzoek gedaan naar de taalgevoeligheid bij jonge kinderen. Hij zegt dat het taalonderwijs te laat begint. In groep 7 krijgen de meeste kinderen pas Engelse les. Vanuit het brein gezien, is dat niet zo’n goede timing. Eveline Crone, hoogleraar neuro cognitieve ontwikkelingspsychologie aan de Universiteit van Leiden stelt dat de hersenen zich niet op eigen kracht kunnen ontwikkelen. Ze hebben prikkels nodig. Voor het aanleren van taal geldt een vrij strikte ‘gevoelige periode’: wie niet voor zijn zesde wordt gevoed met talige prikkels zal nooit meer in staat zijn een taal vloeiend te spreken. Voor tweede of derde talen zijn de hersendeadlines minder bindend. Gelukkig maken steeds meer scholen gebruik van het natuurlijke vermogen van het brein om talen te leren. Die scholen bieden Vroeg Vreemde Talenonderwijs aan. Vervolgonderwijs In de handleiding van de methode ‘My name is Tom’ staat beschreven dat het bieden van een goede voorbereiding of aansluiting op een vervolgopleiding ook een belangrijke reden is om vroeg te beginnen met vroeg vreemdetalenonderwijs. Veel vervolgopleidingen na het voortgezet onderwijs bieden Engelstalige programma’s aan en ook studieboeken zijn veelal in het Engels of Duits geschreven. Begrip voor andere talen en culturen Het op jonge leeftijd leren van een vreemde taal verhoogt het bewustzijn van kinderen voor culturele diversiteit. Vvto zorgt voor meer begrip voor kinderen die een andere taal als eerste taal hebben. Sinds 2006 is het wettelijk verplicht dat scholen zich bezig houden met burgerschapsvorming. Onze wereld nationaliseert in een razend tempo. De leerlingen van nu zijn de burgers van de toekomst die in zo’n internationale samenleving zullen leven, leren en werken. Het is van groot belang dat het onderwijs hen daarop voorbereidt en internationalisering opneemt in het onderwijsprogramma. Dat kan op veel verschillende manieren: vvto kan hier een onderdeel van zijn. (Europees platform z.d.) Profilering van de school Volgens de methode ‘My name is Tom’ kiezen ouders kiezen vaak bewust voor een school die vvto aanbiedt; dat heeft op een aantal scholen tot een stijging van het leerlingenaantal gezorgd. Pagina | 22

Buiten het feit dat vvto kinderen extra kansen biedt, betekent het invoeren van vvto ook een duidelijkere profilering en een nieuwe kwaliteitsimpuls. In de enquête aan de ouders vragen wij gericht of het aanbieden van vvto daadwerkelijk een rol speelt bij de keuze voor een school. Na het analyseren van de enquêtes zal eventueel blijken of vvto invloed heeft op de keuze van ouders bij het kiezen van een school. Leuk Kinderen vinden het leren van een ander taal vaak erg leuk en spannend en zijn heel snel enthousiast. Het Europees Platform noemt dezelfde argumenten in dit verband: waarom is het nou zo belangrijk om vroeg te beginnen met tweede taalonderwijs?     

de taalgevoelige leeftijd ligt voor 7 jaar het stimuleert de algemene taalontwikkeling het geeft een kwaliteitsimpuls aan het taalonderwijs profilering van de school het bevordert internationale contacten en samenwerking

Pagina | 23

5.2. Hoe kun je vvto Engels invoeren in het basisonderwijs?

Wat vraagt de invoering van vvto Engels van een school? Het Europees platform heeft een modellenboekje vvto Engels uitgegeven waarin een model voor vvto Engels is opgenomen. Het betreft een streefmodel voor een school die in groep 1 met vvto Engels start. Wij geven hieronder het model weer. De verschillende kwaliteitscriteria zijn onderverdeeld in de volgende categorieën:      

Curriculum Taallessen & Lesmateriaal Evaluatie Internationalisering Extra vvto-taken Profiel van de vvto-leerkracht

Model voor vvto Engels vanaf groep 1 Curriculum:  Het Engels wordt gegeven in groep 1 t/m 8.  Leerlingen krijgen in hun gehele schoolloopbaan tussen de 320 en 960 uur Engels (gemiddeld is dat tussen de 60 en 180 minuten per week).  Er is een doorlopende leerlijn door alle groepen.  Er is een coördinator vvto Engels.  Er wordt op school naar gestreefd om de doelen in dit model te verwezenlijken. Dit staat omschreven in het beleidsplan van de school. Taallessen en lesmateriaal  De vvto-coördinator kan taaldoelen voor de school als geheel opzetten, maar ook per bouw en per leerling.  De vvto-coördinator heeft zicht op een duidelijke doorgaande leerlijn voor vvto Engels binnen de school en op de aansluiting naar het VO.  Engels wordt onderwezen in samenhang met andere vakken en activiteiten.  Er wordt gebruik gemaakt van Engelstalige lesmaterialen en/of methoden.  Er wordt veel gebruik gemaakt van muziek, liedjes, rijm, verhalen, drama, TPR (Total Physical Response) et cetera, waarbij rekening gehouden wordt met de cognitieve ontwikkeling en leeftijd.  Lesmaterialen zijn in voldoende mate aanwezig.  Bibliotheek/mediatheek heeft ondersteunend materiaal (leesboekjes, documentatie voor zelfstandig werken, cd-roms, spelletjes, computerfaciliteiten etc.).  Eventueel kunnen de leerlingen in groep 8 een toets/examen doen (dit is bedoeld ter stimulering).  Doeltaal = voertaal in de hele les. Evaluatie:  Er vindt regelmatig een evaluatie plaats van de lessen Engels.  De vorderingen van de leerlingen worden gemonitord. Internationalisering:  De school organiseert internationale activiteiten die het vvto-programma en de ontwikkeling van de doeltaal ondersteunen.  De school heeft partnerscholen in het buitenland, waar men mee samenwerkt aan een bepaald project. Pagina | 24

  

De leerlingen e-mailen met buitenlandse leerlingen. Het team heeft een internationale oriëntatie. Het team organiseert internationale activiteiten die het vvto-programma en de ontwikkeling van de doeltaal ondersteunen, zoals e-mailprojecten, Comenius-samenwerkingsprojecten, uitwisselingen et cetera.

Extra vvto-taken Tussen de vvto-school en de omliggende VO-scholen vindt interactie plaats wat betreft het vreemdetalenonderwijs (wederzijds informeren, samenwerking en overleg over doorgaande leerlijn). Het aanstellen van een vvto-coordinator is daarom gewenst. Een vvto-coördinator houdt zich actief bezig met de ontwikkelingen op het gebied van vvto (Europees platform; modellenboekje vvto Engels. 2009. p. 5.). Profiel van de vvto-leerkracht:  Taalvaardigheid Engels van de leerkracht Wil men vaststellen of alle competenties in het vvto-team aanwezig zijn, dan zal men eerst moeten stilstaan bij de keuze of de groepsleerkrachten het vvto Engels gaan verzorgen of dat er een vakleerkracht komt. Het meest praktisch is dat de groepsleerkracht vvto geeft, maar soms heeft een school budget voor een vakleerkracht. Het nadeel van het aanstellen van een vakleerkracht is, dat het tot gevolg heeft dat het vvto Engels afhankelijk is van een persoon en niet meer van het team als geheel. Vaak wordt dan door de groepsleerkrachten weinig meer gedaan aan Engels. Een manier om dat tegen te gaan is, om de vakleerkracht een gedeelte van de vvto-lessen te laten geven, waarna de groepsleerkracht de stof op een later moment in de week nog eens herhaald. Een andere vraag die opkomt is of de school wil werken met een native speaker of niet. Het is geen vereiste voor een vvto-school, maar wel aan te raden. Belangrijk is echter, dat deze native speaker wel over een onderwijsbevoegdheid beschikt en thuis is in de didactiek van het vreemdetalenonderwijs voor jonge kinderen. Een native speaker in het team kan de anderen helpen bij hun eigen leerproces in taalvaardigheid en ondersteuning bieden bij de materiaalkeuze en dergelijke. Sommige scholen hebben een vrijwilliger als native speaker aangesteld. Natuurlijk zijn er ook andere manieren om een native speaker in de klas te halen. Cd’s met liedjes, luisterboeken en dvd’s zijn vaak allemaal opgenomen met native speakers. Via het digitale schoolbord zijn er vele mogelijkheden om naar een ‘fictieve’ native speaker te luisteren (Europees platform; modellenboekje vvto Engels. 2009). Verder kunnen er vragen opkomen bij de bespreking van de competenties van de leerkrachten, zoals: Hoe ziet de formatie van het personeel er uit? Hoe gaat men om met de werving van nieuw personeel en de scholing van het huidige personeel? Wat gebeurt er als de vakleerkracht wegvalt?  Pedagogische en didactische kennis en vaardigheden Het is belangrijk dat elk kind zich veilig voelt in de les. Elk kind leert op zijn eigen manier en in zijn eigen tempo. Het is absoluut niet erg als kinderen het eerste jaar nog niets terugzeggen in het Engels. Bij sommige kinderen duurt dat proces heel lang, maar dat wil niet zeggen dat ze niets geleerd hebben. De receptieve taalkennis wordt opgebouwd en wanneer het kind klaar is om de vreemde taal te produceren zal het dat doen en niet eerder. Stille kinderen zullen door het gezamenlijk zingen van liedjes bijvoorbeeld wel hun uitspraak oefenen ook al zijn ze nog niet in staat om een gesprek aan te gaan. Het is belangrijk dat de vreemde taal aangeboden wordt in een context die de kinderen aanspreekt en past bij hun leeftijd. Maar veelvuldig gebruik van gebarentaal, zodat kinderen ook zien wat de bedoeling is. Vraag een kind niet naar woorden die het nog niet kent, maar volg altijd het principe: eerst een woord aanbieden, bijvoorbeeld met een plaatje of in een verhaal, dan herhalen in Pagina | 25

de vorm van een spelletje, nog een verhaal, een liedje en daarna pas vragen of een kind het woord al kent. Onthoud dat het doel van vvto Engels op de basisschool voornamelijk de spreekvaardigheid en luistervaardigheid betreft. Het allerbelangrijkste is dat kinderen plezier hebben in het leren van Engels. Spelenderwijs leren dus! (Europees platform; modellenboekje vvto Engels. 2009. p. 5.).  Achtergrondkennis vvto Elk kind heeft ooit zijn moedertaal geleerd. Niet volgens een voorgedrukte methode, maar gewoon door heel veel taal om zich heen te horen en er daarna mee te oefenen. Iedereen kan op deze manier een taal leren, ook op oudere leeftijd. Voor de vvto-leerkracht is het nuttig om te weten hoe taalverwerving in de hersenen plaatsvindt. (Europees platform; modellenboekje vvto Engels. 2009. p. 13-14.).

5.2.1.Wat staat er in de theorie over het invoeren van vvto Engels in het basisonderwijs? De start met vvtto moet grondig worden voorbereid. Het is te simpel te veronderstellen dat bijvoorbeeld het aanschaffen van een methode voldoende is om te kunnen beginnen. Aan de daadwerkelijke realisering van vvto gaat een langdurig traject vooraf. Het Europees platform heeft als landelijk expertisecentrum en coördinatiepunt voor vvto diverse initiatieven geïnitieerd en ondersteund. In de loop van de jaren hebben ze regel matig een beroep gedaan op Paul Groot, die het vvto op enkele scholen heeft opgezet, ontwikkeld, geëvalueerd, aangepast en opnieuw geïmplementeerd. Hij schreef daarover het boek ‘Stepping Stones’. In ‘Stepping Stones… op weg naar vroeg vreemdetalenonderwijs’ is in een schematische vorm een stappenplan opgenomen, met daarin een mogelijke blauwdruk voor de opzet van vvto. Het stappenplan, zoals beschreven in ‘Stepping Stones’ vindt u hieronder (Groot, 2009). 10 ‘steps’ voor voorbereiding en invoering vvto VOORBEREIDINGSFASE Step 1

Visie op onderwijs/ Missie van de school (kader voor vvto)

-gesprekken team / ouders / bestuur -besluit: onderzoeken van mogelijkheden voor invoering vvto Engels

Doelstelling en uitgangspunten formuleren

Step 2

Step 3

Oriëntatie: scholen bezoeken, contact leggen met het Europees Platform en Schoolbegeleidingsdienst, materialen Bekijken, studiedagen/ seminars bezoeken, eventueel een studiereis maken

Communicatie en terugkoppeling - team - bestuur - ouders - instanties (zie step 2)

- vorming van werkgroepen vvto -informatie verzamelen; scholenbezoek -contacten leggen, onder meer met het Europees Platform, Anglia, etc. -verkenning financiële bronnen -ev. Begeleiding inschakelen via Europees Platform, Pabo of Early Bird. - overleg met ouders (MR) -inspectie op de hoogte stellen van plannen -doelstellingen formuleren -globaal meerjarenplan maken (kaders vaststellen) -terugkoppelen naar bestuur

Pagina | 26

BESLISSING: WEL OF NIET DOORGAAN

VOORTGANG BIJ POSITIEVE BESLISSING

Step 4

Organisatiemodel en financiën

Step 5

Voorbereidingen – Beginsituatie - Planning

Step 6

Afbakening leerstofgebieden Didactisch perspectief: TPR / Topic Based Language Learning Rol native speaker(s)

Step 7

Aanschaf materialen (leermiddelenoverzicht) Nascholing team Aantrekken native speaker(s)

AANVANGFASE Step 8

Starten met de lessen vvto!

Step 9

Evaluatie en terugkoppeling (zie ook communicatie – fase 3)

Step 10

- organisatie binnen team: -coördinator -taakverdeling (werkgroep) -verkrijgen van financiële middelen (schoolbudget, bestuur, subsidies)

Beleidsplan – vastleggen beleidslijnen voor komende jaren

IMPLEMENTATIEFASE Step 11 t/m…! Vvto blijft altijd in ontwikkeling

- definitieve vaststelling leerlijnen -leermiddelen: welke methode(n) (uitgevers) -zichtzendingen leermethoden -vervaardigen materialen (onderbouw) -aanvang nascholing personeel (groepscursus) (werkgroep) -verkrijgen van financiële middelen (schoolbudget, bestuur, subsidies) - boeken aanschaffen: rechtsreeks uit GrootBrittannïe -proefperiode voorbereiden (een aantal lessen) -afspraken over de didactiek -native speaker erbij betrekken (vrijwilliger) - ouderavond organiseren: voorlichting

- methoden aanschaffen -vervolg nascholing team (differentiatie)

- ouderavond (plenair gedeelte, daarna in de groep): -voorbeeldlessen -thee en scones serveren -start vvto Engels met bijvoorbeeld High Tea in elke groep! -eerste (tussentijdse) vergadering op teamniveau - evaluatie met ouders: ouderavond -evaluatie vvto onder ouders en leerlingen - evaluatie: bijstelling beleid - beleidsplan (voor komende vier jaar) vaststellen met team, MR en bestuur - extra ouderavond: evaluatie en discussie – - presentatie door leerlingen, bijvoorbeeld in de vorm van een Engelse avond - evaluatie: eventueel besluit invoering vakoverstijgende elementen -ouderavond: informatie geven over deze nieuwe vakoverstijgende componenten -vaststelling Engelstalige woordenlijst -uitbreiding Engelstalig (lees)materiaal -besluit tot invoering nieuwe methoden -aanschaf en implementatie nieuwe methoden -bijstellen beleidsplan voor komende jaren -vvto raamplan gereed -tweejaarlijkse herziening beleidsplan

De voorbereidingen aanvangsfasen zullen in de praktijk ongeveer 1 à 1 ½ jaar beslaan. Personele aspecten en communicatie met bestuur en ouders zijn in deze fase essentieel. De aanschaf van lesmaterialen moet weloverwogen geschieden (Groot, 2009).

Pagina | 27

5.2.2. Welke rol kan het Europees platform spelen met betrekking tot vvto Engels? Wat is het Europees platform? Het Europees platform is het centrum voor internationalisering in het Nederlandse basisonderwijs, het voorgezet onderwijs en de lerarenopleidingen. Het Europees platform is door het ministerie van OCW aangewezen als nationaal coördinatiepunt voor onder andere vroeg vreemde talen onderwijs. Het platform geeft voorlichting en advies op het gebied van vvto, maar ook over internationalisering in het algemeen. Het Europees platform verstrekt subsidies en organiseert kennisnetwerken. Daarom werkt het Europees Platform onder andere samen met Pabo’s, uitgevers, onderzoekers en ze onderhouden contacten in het binnen- en buitenland (Europees platform. z.d.). Kosten en subsidie Vvto hoeft niet duur te zijn. De meeste scholen hebben in hun reguliere budget voldoende middelen om materialen aan te schaffen. Vaak gaat het dus om de opstartkosten. Het Europees platform kan hierbij op verschillende manieren hulp bieden. Het Europees Platform ondersteunt basisscholen die met vvto willen starten door middel van subsidies. Er bestaan verschillende soorten subsidieprogramma's, beschikbaar gesteld door het Ministerie van OCW en/of door de Europese Commissie. Er kan zowel voor scholen als voor individuele leerkrachten subsidie aangevraagd worden. 1. Subsidie via 'Bios Talen vvto' Het subsidieprogramma Bios Talen vvto is voor basisscholen die vvto aanbieden. Een voorwaarde voor subsidie is dat het vvto een structureel onderdeel wordt in het curriculum van de school en dus onder schooltijd wordt gegeven aan alle leerlingen in een klas. De subsidie is bedoeld als bijdrage in de kosten voor het implementeren van vvto en kan alleen uitgegeven worden aan:  lesmateriaal (lesboeken en methodes, leesboeken, spelletjes, video's en dvd's; geen hardware)  nascholing van leerkrachten (via een scholingsinstituut in Nederland) In principe kunnen scholen maximaal drie achtereenvolgende jaren een beroep doen op Bios Talen subsidie. 2. Subsidie via 'Comenius Nascholing' Via het Europese subsidieprogramma Comenius Nascholing, kunnen basisscholen een beurs aanvragen voor een cursus in het buitenland. Een leerkracht kan bijvoorbeeld een week met een studiebeurs naar Canterbury en ter plaatse leren hoe al spelenderwijs, Engels aan jonge kinderen gegeven kan worden. De beurs dekt de reis-, verblijf- en cursuskosten (Europees platform.z.d.).

Pagina | 28

5.3. Hoe verwerven jonge kinderen een tweede taal? Onze maatschappij is zich er in toenemende mate van bewust dat kinderen veel gemakkelijker een tweede taal aanleren als ze jonger zijn. Verschillende wetenschappelijke onderzoeken hebben onder andere aangetoond dat kinderen tot een jaar of zeven taalgevoelig zijn en een tweede taal natuurlijk verwerven. Het vroeg aanleren van een tweede taal heeft ook een positief effect op de cognitieve ontwikkeling, het vermogen om nieuwe dingen te leren en op de cognitieve flexibiliteit. Kinderen die vroeg een tweede taal aanleren blijken beter in staat te zijn om de wereld door een andere bril te bekijken. Het verbreedt hun horizon en draagt o die manier ook bij aan de algemene en emotionele ontwikkeling van het kind. Hersenonderzoek toont bovendien aan dat meertaligen gemiddeld een beter geheugen hebben dan ééntaligen. Kortom; tweede taalverwerving op jonge leeftijd draagt bij aan het emotionele en intellectuele welzijn van kinderen met alle positieve gevolgen van dien (Stichting 12educate. Vroeg Engels op de basisschool. z.d.). In dit hoofdstuk zullen wij hier verder op ingaan.

Startleeftijd In hoofdstuk 5.1.3. hebben wij verschillende onderzoeken met betrekking tot vvto Engels kort besproken. In een van die onderzoeken, uitgevoerd door Drs. A. A. Herder en Prof. dr. C.L.J. de Bot,het Expertisecentrum taal, onderwijs en communicatie (Etoc)van de Faculteit der Letteren/ Rijksuniversiteit Groningen, in opdracht van projectgroep Early Bird, Rotterdam wordt ingegaan op de perfecte startleeftijd voor vvto. In deze literatuurstudie staat daar het volgende over: “Voor alle leeftijden gelden voordelen voor wat betreft het leren van een vreemde taal, maar van belang is dat verschillende leeftijden om verschillende onderwijsmethoden vragen. Oudere kinderen zijn bijvoorbeeld in staat om wekelijks met grammaticale structuren aan de slag te gaan, omdat zij kunnen abstraheren. Dat geldt niet voor jongere leerlingen, voor wie een meer concrete, functionele aanpak noodzakelijk is; zij hebb en het nodig om de taal op het moment zelf te relateren aan sensomotorische ervaringen (zie o.a. Clyne, 1986; De Bot & Philipsen, 2007; Groot, 2006). GoorhuisBrouwer & Schaerlaekens (2000) bevestigen dit door aan te geven dat de taalontwikkeling een neurologische basis kent, die leidt tot een model waarin kinderen op verschillende manieren kunnen beginnen met het leren van een vreemde taal:  in groep 1 en 2 spelenderwijs, waarbij de leerlingen dus veel input moeten krijgen;  de groepen 3 tot en met 6 zijn minder geschikt om te starten met Engels, omdat de leerlingen in die fase hun schriftelijke vaardigheden (Nederlands) en rekenvaardigheid ontwikkelen, waar ze al hun tijd voor nodig hebben;  in groep 7 en 8 meer formeel vreemdetaalonderwijs, omdat de leerlingen dan weer meer open staan voor en in staat zijn tot regels leren. Kortom: onderdompelingprogramma’s zijn bij uitstek geschikt voor jongere kinderen (Clyne, 1986). En zo is een meer traditioneel programma, waarin taal als object wordt beschouwd en dus niet als medium wordt ingezet, meer geschikt voor oudere leerlingen, aangezien zij het stadium van formele (denk)operaties bereiken. De bevindingen en ideeën rond de verschillende startleeftijden en de relatie met het succes van het leren van een vreemde taal, wordt bevestigd door onderzoek van Del Pilar García Mayo (2003). Zij beschrijft een onderzoek waarin vier groepen tweetalige leerlingen van verschillende leeftijden een vreemde taal leren, dus een derde taal. Het gaat om Baskisch/ Spaanssprekende leerlingen die instructie krijgen in Engels. De groepen leerlingen zijn dezelfde hoeveelheid tijd blootgesteld aan het Engels, overigens alleen binnen de Pagina | 29

klassensituatie en niet daar buiten, en ook hebben alle leerlingen hetzelfde type instructie ontvangen. Zij verschilden echter in de leeftijd waarop zij voor het eerst met de Engelse taal in aanraking kwamen. Voor de ene helft (groep A en C) was dat op de leeftijd van 8-9 jaar en voor de andere helft (groep B en D) 11-12 jaar. Groepen A en B (vier jaar blootgesteld aan Engels) ontvingen 396 uur Engels. Groepen C en D (zes jaar blootgesteld aan Engels) ontvingen 594 uur Engels. Resultaten werden vastgesteld via een taak waarin leerlingen een grammaticaliteits oordeel moesten geven (een grammaticalityjudgement task). De leerlingen kregen instructie in het Baskisch en moesten vervolgens de grammaticaliteit van Engelse zinnen beoordelen. Zo bevatte de toets van zeventien items onder andere ongrammaticale zinnen omdat het onderwerp ontbrak of omdat er sprake was van inversie van onderwerp en werkwoord. Leerlingen moesten aangeven of een zin correct of incorrect was, of dat ze het niet wisten. Op het moment dat de leerlingen de taak uitvoerden, waren alle leerlingen in het vierde jaar van het onderwijs in het Engels. De onderzoeksvragen waren kortweg: is de hoeveelheid tijd waarin kinderen worden blootgesteld aan de vreemde taal van invloed op de prestaties op de grammaticaliteits beoordelingstaak en is een hogere cognitieve ontwikkeling gerelateerd aan een hogere mate van metalinguïstisch bewustzijn? De conclusies van het onderzoek luiden als volgt: de hoeveelheid tijd waarin leerlingen worden blootgesteld aan de te leren vreemde taal, heeft een positief effect op de prestaties van leerlingen, in elk geval voor wat betreft de grammaticaliteits beoordelingstaak. De leerlingen die langer onderwijs in het Engels ontvingen, waren beduidend beter in het juist identificeren van grammaticaal onjuiste zinnen en bovendien gaven zij minder vaak het antwoord ‘weet ik niet’. Wat betreft de leeftijd waarop de leerlingen met Engels in aanraking kwamen, is gebleken dat de oudere leerlingen, die voor het eerst op hun 11 e of 12 e jaar onderwijs Engels kregen, beter presteerden dan de leerlingen die op hun 8 e of 9 e jaar voor het eerst werden blootgesteld aan Engels. Dat betekent dat in een onderwijssetting van instructie in Engels als vreemde taal (doeltaal als vak) een start in die leeftijdsperiode geen positief resultaat geeft. Ook bleken de oudere leerlingen met een latere start over betere metacognitieve vaardigheden te beschikken. Dit sluit aan bij bevindingen in het kader van onderzoek naar tweedetaalverwerving, waaruit is gebleken dat het beter is om de instructie in de tweede taal later te beginnen, wanneer de beschikbare tijd beperkt is. Wanneer leerlingen iets ouder zijn, kunnen ze gebruik maken van verschillende leerstrategieën en ook hun vaardigheid in de moedertaal. Del Pilar García Mayo betoogt dat introductie van Engels voor 8-9-jarigen in een klassensituatie niet tot gewenste resultaten leidt, zo lang die instructie-uren niet effectief worden benut en het aantal uren Engels niet toeneemt. Dit pleit volgens de onderzoekster voor een plan waarin de vreemde taal wordt gebruikt als instructiemiddel en voor communicatie in de klas: ‘students should be given the opportunity to have communicative and significant interaction. Regarding the increase in hours of exposure, contentbased teaching should be considered a possibility and work should also be done in the area of changing motivation and attitudes toward the study of foreign language’ (Del Pilar García Mayo, 2003: 107). Ondanks het feit dat verschillende startleeftijden mogelijk zijn voor het leren van een vreemde taal, zijn er sterke argumenten voor een begin in groep 1. Het betreft zowel leerpsychologische als neurologische argumenten, die te maken hebben met de taalgevoelige periode van kinderen in de leeftijd van 0 tot 7 jaar (GoorhuisBrouwer, 2007). Zo kent het vroeg introduceren van een tweede taal aan basisschool leerlingen volgens Clyne, Jenkins, e.a. (1995) onder andere de volgende voordelen: · kinderen die op vroege leeftijd ervaring hebben opgedaan met de verwerving van een vreemde taal, ontwikkelen hun metalinguïstisch bewustzijn (de mogelijkheid om na te denken over en te reflecteren op de eigenschappen en functies van taal) eerder en Pagina | 30

beter; · leerlingen die vroeg beginnen met het leren van een tweede taal hebben een betere uitspraak, omdat jonge kinderen goed zijn in het nabootsen van klanken; · jonge leerlingen vertonen ook meer psychologische flexibiliteit (in tegenstelling tot pubers/ adolescenten) waardoor ze bereid zijn in de huid te kruipen van iemand die een andere taal spreekt; · kinderen die op natuurlijke wijze aan een vreemde taal worden blootgesteld op jonge leeftijd, hebben uiteindelijk meer tijd om die taal te verwerven. Herder & De Bot (2005) constateerden dat er in onderzoek overwegend positieve effecten worden gevonden voor vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto). Dit geldt met name voor de onderdompelingmodellen (immersiemodellen) waarin een aanzienlijk deel van het curriculum in de vreemde taal wordt aangeboden, maar ook voor modellen waarin het taalonderwijs beperkt blijft tot vier of vijf uur per week. De positieve effecten werden gevonden voor 3 aspecten:   

de ontwikkeling van de vaardigheid in de vreemde taal; de ontwikkeling van de vaardigheid in de moedertaal; de ontwikkeling van metalinguïstische en metacognitieve vaardigheden, zoals analytisch denken, grammaticaal bewust zijn en inzicht in de woordstructuur en betekenisopbouw.

Samenvattend kan worden gesteld dat er verschillende leeftijden zijn waarop met het vreemdetalenonderwijs kan worden begonnen, al is de periode van groep 3 tot en met 6 niet gunstig. De startleeftijd is bepalend voor de wijze waarop het onderwijs het beste gegeven kan worden. Beginnen met Engels in groep 1, oftewel vroeg vreemdetalenonderwijs Engels, kent wel belangrijke voordelen.”

Intensiteit De Rijksuniversiteit Groningen heeft onderzoek laten doen naar de didactiek van vvto Engels, zie hoofdstuk 5.1.3. In deze literatuurstudie ‘Vroeg Engels in het Nederlandse Taalcurriculum, die gedaan is in 2007, uitgevoerd door Drs. A. A. Herder en Prof. dr. C.L.J. de Bot,het Expertisecentrum taal, onderwijs en communicatie (Etoc)van de Faculteit der Letteren/ Rijksuniversiteit Groningen, in opdracht van projectgroep Early Bird, Rotterdam, staat over de intensiteit het volgende geschreven. “Hoeveel uren Engels zouden er per week op het lesrooster moeten staan, om het taalonderwijs effectief te laten zijn? De Bot en Philipsen (2007) benadrukken dat kinderen vooral tijd nodig hebben om een vreemde taal te verwerven en te verwerken, waarbij ruimte (en dus tijd) moet zijn voor verschillen tussen leerlingen. Edelenbos, Johnstone & Kubanek (2006) zetten de resultaten op een rij van onderzoek dat verricht is naar effecten van de intensiteit van het programma. Zo verwijzen zij naar onderzoek van Bors uit 1999, die vaststelde dat jonge Hongaarse leerlingen in een intensief programma beter presteerden dan de leerlingen die de vreemde taal in een meer conventioneel programma. Aarts en Ronde (2006) voerden een exploratief onderzoek uit naar het functioneren van een tweetalig onderwijsprogramma waarin naast het Nederlands ook Engels werd aangeboden in de onderbouw van de basisschool. Aan het einde van groep 2 blijken de opbrengsten tegen te vallen: leerlingen beschikten slechts over basale receptieve vaardigheden in het Engels en het productieve niveau was eveneens vrij laag. Bovendien was de woordenschatverwerving nog zeer beperkt. Een van de kanttekeningen die de onderzoekers bij hun studie plaatsen, is het feit dat het aanbod Engels maar zeer gering was: het ging maar om één uur per week. Een belangrijke aanbeveling is dan ook dat de hoeveelheid instructietijd in het Engels, door een native speaker, veel meer zou moeten zijn dan één uur. ‘Daarnaast kan de hoeveelheid taalaanbod in het Engels die de Pagina | 31

kinderen krijgen sterk uitvergroot worden door bij meer lessen gebruik te maken van Engels als instructietaal. […]’ (Aarts en Ronde, 2006: 13). Edelenbos (2003) schetst een aantal mogelijke scenario’s voor de toekomst van vreemde talenonderwijs, waarvan het geïntegreerd talenonderwijs de meest intensieve is. Deze variant is hoofdzakelijk gericht op de vergroting van de taalvaardigheid Engels van de leerlingen. Edelenbos (2003: 72) geeft daarbij ook aan welke tijdsinvestering wenselijk is: ‘Per week wordt maximaal vier uur besteed aan vreemde talenonderwijs en dat betreft dan de uren waarin de vreemde taal in andere programmaonderdelen wordt ingezet. Het onderwijsprogramma gaat van start in groep 2 en loopt door tot en met groep 8. Het uiteindelijke doel van deze vorm van geïntegreerde vreemdetalenonderwijs is een zeer hoog taalvaardigheidsniveau te bereiken, zodat de leerling beschikt over instrumenten om in de klas natuurlijk te kunnen communiceren. Het spreekt vanzelf dat de mondelinge taalvaardigheid prioriteit heeft, maar doordat de vreemde taal in allerlei onderdelen is verwerkt, nemen lezen en schrijven een steeds belangrijker plaats in’ (Edelenbos 2003: Het Rotterdamse EarlyBirdmodel voor vroeg vreemdetalenonderwijs (zie volgende paragraaf) kent drie fases met elke een eigen intensiteit voor wat betreft het aanbod Engels: · In groep 1 en 2 krijgen leerlingen vier tot vijf uur activiteiten in het Engels aangeboden door een native speaker (iemand die Engels als moedertaal heeft), via klassikale en groepsgebonden activiteiten. In de kleutergroepen vindt het leren vooral impliciet en spelenderwijs plaats; · In groep 3, 4 en 5 is sprake van één á twee uur activiteiten in het Engels, eveneens door een native speaker; deze periode is gericht op consolidatie, met andere woorden de verworven vaardigheden worden vastgehouden en uitgebreid; · In groep (5), 6, 7 en 8 wordt Engels als vak aangeboden gedurende gemiddeld zo’n negen uur per week, in combinatie met activiteiten of (delen van) vakken, door de eigen leerkracht of een leerkracht Engels. Te zien is dat in groep 3 tot en met 5 het aantal uren Engels minder is dan in andere groepen. Hiervoor is gekozen omdat in de middenbouw alle aandacht uitgaat naar het leren lezen en schrijven; bovendien gaat een kind reflecteren op zijn eigen taalontwikkeling. Al met al kan worden gesteld dat leerlingen meer taal leren naarmate het programma intensiever is, waarbij sprake moet zijn van wisselende intensiteit gedurende de schoolloopbaan van een leerling, in verband met de leeractiviteiten voor het Nederlands (reguliere taalonderwijs). Een aanverwant aspect van het vreemdetalenonderwijs dat van essentieel belang is voor een goede taalontwikkeling is continuïteit: ‘Empirical evidence has not yet definitively established an ‘optimum age’ for starting a foreign language. An early start offers a longer overall period of learning and has the potential to influence children’s personal development when they are still at a highly developmental stage. However, an earlier start means an [..] increase in the importance of continuity from one year to another. On its own, an early start is unlikely to make substantial difference. These changes will improve if an early start is accompanied by quality teaching from teachers who have developed the required range of knowledge and skills’ (Edelenbos, Johnstone & Kubanek, 2006: 15). Ook Hunt e.a. (2005) geven aan dat een vroege start op zichzelf niet voldoende is voor succesvol vreemde taalleren; aandacht voor continuïteit en voortgang moet geborgd zijn.”

Pagina | 32

Gaat het leren van een vreemde taal niet ten koste van het Nederlands? In het boek praktische didactiek voor Engels in het basisonderwijs (Oskam, 2008) staat dat er de vraag is gerezen of een intensief aanbod van een vreemde taal aan zeer jonge kinderen niet ten koste gaat van het Nederlands. Het antwoord op deze vraag is negatief. Uit een onderzoek blijkt dat een dergelijke intensieve aanpak (zoals bij het Earlybird model) de taalgevoeligheid voor het Nederlands in het algemeen juist bevordert. Hetzelfde onderzoek geeft ook aan dat er geen enkele reden is om aan te nemen dat vvto nadelig werkt voor kinderen met een allochtone achtergrond (Oskam, 2008). Uit een enquête onder leerkrachten die betrokken zijn bij vvto blijkt, dat deze de volgende voordelen signaleren: - de leerlingen krijgen meer inzicht in taal in het algemeen; - ze krijgen meer zelfvertrouwen; - het draagt bij aan meer verdraagzaamheid voor anderstaligen; - de attitude met betrekking tot het leren van talen wordt positief beïnvloed; - het stimuleert internationalisering; - de kinderen krijgen een betere uitspraak en woordenschat. (Deelder, Maljers, 2005).

Pagina | 33

5.3.1. Welk didactische modellen zijn er met betrekking tot vvto Engels ? Didactiek De literatuurstudie, eerder kort besproken in hoofdstuk 5.1.3, uitgevoerd door de Rijksuniversiteit Groningen (2007) zegt over de didactiek het volgende: “Op scholen waar vroeg vreemdetalenonderwijs wordt gegeven en leerlingen vanaf groep 1 in aanraking komen met Engels, is sprake van de receptieve methode: de nadruk ligt op receptieve vaardigheden (luisteren) en communicatie. Voor de jongste leerlingen staan routines, spel vormen, liedjes en activiteiten vanuit de Total Physical Responsebenadering centraal. De gedachte die hieraan ten grondslag ligt, is dat visuele, auditieve en fysieke waarneming en beleving er voor zorgen dat het leerproces effectief verloopt en dat kennis wordt verankerd (Groot,2006). Om te zorgen dat kennis beklijft, is het zinvol om aan te sluiten bij bestaande kennis (via thematisch werken) en om leerlingen de kans te geven kennis op verschillende manieren op te slaan, oftewel multimodaal leren, bijvoorbeeld met behulp van muziek, bewegen of schrijven (De Bot & Philipsen, 2007). De jongste leerlingen leren Engels met name spelenderwijs. Voor leerlingen in groep 7 en 8, die Engels als vak op het programma hebben staan (Eibo), is dat echter anders”. Afhankelijk van het doel van het leren van een vreemde taal, zijn er verschillende opvattingen over de manier waarop dat het beste kan. Gaat het bijvoorbeeld om communicatieve redzaamheid in het land met de vreemde taal, of is het de bedoeling ook literaire of wetenschappelijke teksten te kunnen lezen? ‘Deze verschillende doelstellingen komen ook tot uiting in de inhoud van het lesprogramma voor vreemde talen op school. Leren we een taal het beste door veel te lezen? Of door grammatica en woorden te leren ? Door te vertalen of door veel te luisteren en te spreken in de klas?’ Oskam (2005, p. 51). De vier didactische methoden De vier belangrijkste didactische stromingen zijn te onderscheiden op vier kenmerken: enerzijds de vraag of de nadruk ligt op receptieve dan wel productieve vaardigheden en anderzijds de vraag of de nadruk ligt op de structuur van de vreemde taal , dan wel op de communicatie in die taal. Zodoende kunnen er vier didactische benaderingen gekarakteriseerd worden (Oskam 2005. p. 54): De belangrijkste opvattingen over de manier waarop kinderen het beste een vreemde taal leren zijn, volgens Oskam (2008): 1. De structurele benadering  de grammatica- vertaalmethode;  de audiolinguale methode. 2. De communicatieve benadering  de functioneel-notionele methode (F-N), ook wel de communicatieve methode genoemd;  de receptieve methode. De twee methoden verschillen vooral in de manier waarop de leerstof is opgebouwd. De structurele benadering stelt in de lessen een bepaald grammaticaal probleem centaal, terwijl bij de communicatieve benadering het overbrengen van de boodschap centraal staat. De methode iPockets, waar wij in ons onderzoek mee werken, gaat uit van de communicatieve benadering en de receptieve methode. Deze methode gaat uit van de natuurlijke taalverwerving die gebaseerd is op de theorieën van Krashen en Asher (Oskam, 2008).

Pagina | 34

In het vervolg van de literatuurstudie van de Rijksuniversiteit Groningen (2007) staat verder: “Uit de kerndoelen voor Engels komt naar voren dat leerlingen het Engels in betekenisvolle, communicatieve contexten dienen te leren en gebruiken (BoddeAlderlieste & Van der MeijDijkman,2007). Dat betekent dat er in de context van Eibo met name sprake is van een functioneel-notionelemethode, waarbij Engels als apart vak wordt onderwezen. Vanuit de didactiek van contentbased taalleren of CLIL (Content and Language Integrated Learning is zowel taalleren als kennisoverdracht (via de vreemde taal) belangrijk. Het is een benadering van tweede taalonderwijs waarbij het onderwijs is georganiseerd rondom (vak)inhoud of informatie die de leerlingen zullen verwerven, in plaats van rond de taalinstructie 7 (zie ook taalgericht vakonderwijs, § 1.1). Engels is dus voertaal in de klas. Dit kan eveneens verbonden worden aan activiteiten en routines (classroom language), zoals aan het begin en einde van de les, bij het geven van instructies, bij het formeren van groepjes of organiseren van activiteiten (Oslam 2005; zie ook de voorbeelden in § 2.2 van de scholen waar Vroeg Engels wordt gegeven). Het taalaanbod neemt hierdoor toe en daarmee eveneens de kans op incidenteel taalleren (woordleren). Verschillende modellen voor vreemdetalenonderwijs, zoals natuurlijk taal leren, contentbased language teaching (vakgericht taalonderwijs), toepassing van taalleren bij andere vakken, onderdompeling, taakgerichte instructie en interactief leren zijn volgens VanPatten (2002) allemaal voorbeelden van communicatief onderwijs, al hebben alle benaderingen hun eigen uitgangspunten. De voornaamste zijn: 1) 2) 3) 4)

Betekenis moet altijd de focus zijn; De leerling en het leerproces moeten het middelpunt van het curriculum zijn; Communicatie is niet alleen schriftelijk, maar ook mondeling en met gebaren; Voorbeelden van authentiek taalgebruik door native speakers (zowel mondeling als schriftelijk) moeten vanaf het begin van de instructie beschikbaar zijn; 5) Communicatieve activiteiten in de klas moeten betekenisvol zijn; leerlingen moeten uitgenodigd worden tot ‘the interpretation, expression and negotiation of new meaning’ (VanPatten 2002. p.107). De Bot en Philipsen (2007) beklemtonen dat een leerling tijd nodig heeft om een vreemde taal te leren. Ontdekkend leren moet daarin een plaats hebben; ieder kind heeft zijn eigen manier om taal te verwerken en er moet ruimte zijn voor die verschillen. Deze ruimte is te vertalen als tijd en plaats en de auteurs gebruiken hiervoor de term tijdzones. ‘Om te leren moeten kinderen in verschillende tijdzones zijn: een zone waarin de leerkracht ze op weg helpt, een taak geeft, een spelletje speelt of iets voorleest, en een zone om die kennis te laten beklijven, niet door op een stoel te gaan zitten en te wachten tot het systeem klaar is, maar door dingen te doen met taal als instrument. Dat zal meestal met anderen samen zijn, andere kinderen, de leerkracht of de buitenlandse onderwijsassistent’ (De Bot Philipsen, 2007: 113). Kortom: er moet een aparte tijdzone zijn waarin het Engels gewoon is. De Bot & Philipsen onderscheiden drie tijdzones:   

Zone 1, Kern, is een leerkrachtgebonden zone, waarin leerlingen worden blootgesteld aan Engels en Engels spreken; Zone 2, Toepassing, is een zone waarin leerlingen zelfstandig aan opdrachten werken die er op gericht zijn de kennis te laten beklijven; Zone 3, Vrije ruimte, is een zone met veel differentiatiemogelijkheden, waarin leerlingen werken aan opdrachten in het Engels, voor (delen van) vakken of activiteiten. In de bovenbouw kan sprake zijn van Content and Language Integrated Learning, oftewel CLIL. Pagina | 35

Omdat de intensiteit van het Engels verschilt voor de verschillende bouwen, zouden de verschillende zones volgens De Bot & Philipsen op meer of minder prominente plaats moeten krijgen. In de onderbouw is zone 1 het belangrijkst, met daarbij een kleiner aandeel voor zone 2 (toepassing). In de middenbouw zouden de drie zones ongeveer gelijk verdeeld kunnen zijn. De zone waarin onder leiding van een leerkracht (lees: native speaker) activiteiten in het Engels plaatsvinden, wordt dan aanzienlijk beperkt. In de bovenbouw vindt vervolgens opnieuw een verschuiving plaats, waarbij het accent op de toepassing (zone 2) en vooral op de vrije ruimte (zone 3) ligt”. Het vierfasenmodel Er zijn verschillende modellen ontworpen die ten doel hebben door een effectieve volgorde van leeractiviteiten een zo groot mogelijk rendement te krijgen van de lessen. Het concept dat al deze modellen gemeenschappelijk hebben, is dat de kinderen steeds een cyclus doorlopen van receptieve oefeningen naar productieve oefeningen. Hier geldt : input gaat voor output! iPockets gaat uit van dezelfde cyclus.

Input

absorberen en imiteren

taalproductie(output)

Deze logica is volgens Oskam (2008) echter vaak ver te zoeken bij het onderwijs in de vreemde talen. Voor EIBO zijn daarom al verschillende leerfase modellen vereenvoudigd en teruggebracht tot vier fasen. Zo ontstond het vierfasemodel. In dit model is de taalaanbod gebaseerd op realistische taalsituaties die aangeboden worden binnen thema’s die aansluiten bij de belevingswereld van kinderen (Oskam, 2008). De gespecificeerde kerndoelen vermelden in detail welke thema’s dat zijn.

De leerstof binnen een thema wordt opgebouwd in de vier fasen. De eerste twee zijn receptief (input) en de laatste twee productief (output). Fase introductiefase (prereceptief) inputfase (receptief) oefenfase (gesloten productief) overdrachtsfase (open productief)

Inhoud activeren van de voorkennis warming-up voor inputfase aanbod van nieuwe taal verwerking nieuwe taal door middel van gerichte opdrachten oefenen van nieuwe taal en vaardigheden in gesloten taalsituaties toepassen van een nieuwe taal en vaardigheden in combinatie met (geactiveerde) voorkennis in open taalsituaties

Volgens Oskam draagt het vierfasenmodel bij tot een veilige manier van taalverwerven.: de leerling hoeft nooit taal te produceren die hij niet eerst op vele manieren heeft gehoord en waaraan het heeft kunnen wennen, eerst in de receptieve fase en daarna in de productieve fase. De belangrijkste doelstelling van het EIBO is dat kinderen een positieve houding blijft houden ten opzichte van het leren van een vreemde taal. Daarom, zoals al eerder gezegd, gaat de input altijd voor de output (Oskam, 2008).

Pagina | 36

5.3.4. Welke informatie is er beschikbaar over tweede taal leren? Simultane en successieve tweetaligheid In het boek “Early English, a good start’ dat is uitgegeven door het Europees platform staat dat elk kind een gevoelige periode heeft. Een tweede taal kan tijdens deze gevoelige periode van taalverwerving (0-7) worden geleerd naast de moedertaal; ook wel simultane tweetaligheid genoemd. In dat geval worden er twee moedertalen geleerd. Een tweede taal kan ook na het aanleren van de moedertaal worden geleerd, de moedertaal is dan al verworven. Dit wordt in het boek ook wel de successieve tweetaligheid (vanaf ongeveer 10 jaar) genoemd. Dit schema komt uit een publicatie van de Onderwijsraad “Advies Vreemde talen in het onderwijs”.

Meertaligheid via verschillende routes Simultane taalverwerving Wie en waar? Kinderen van ouders met een andere moedertaal dan het Nederlands die vanaf de geboorte of jonge leeftijd opgroeien met twee talen. Of: Kinderen die vanaf jonge leeftijd (voldoende) buitenshuis (school, les) in aanraking komen met een tweede taal. Of: Kinderen die op jonge leeftijd naar Nederland zijn geëmigreerd en (buitenshuis) het Nederlands leren. Hoe? Een onbewust proces, spelenderwijs leren door de taal te gebruiken in communicatie met anderen (onderdompeling) voordat de gevoeligheid voor taal begint af te nemen en voordat de moedertaal is verworven. Het beste gaat dit – voor zover bekend – als talen naar persoon of situatie gescheiden zijn. (One Parent One Language, One Situation One Language)

Successievelijke taalverwerving Kinderen die pas als zij ouder zijn in aanraking komen met een nieuwe taal, bijvoorbeeld via het onderwijs. Kinderen die al ouder zijn en naar Nederland zijn geëmigreerd. Volwassenen die beginnen met een nieuwe taal, al of niet na emigratie.

Een bewust proces van denken en vertalen. Dat kan via de formele weg van grammatica, woordenschat en oefening. Ook dit proces verloopt beter door gebruik te maken van onderdompeling: een taal leer je het best door deze te gebruiken. Dit gaat bij voorkeur als je in een omgeving bent waar de taal veel gesproken wordt.

(Onderwijsraad, 2008)

Pagina | 37

Werking van de hersenen De hersenen van jonge kinderen van nul tot zeven staan open voor het opslaan van informatie. Het maakt niet uit of er één of twee taalsystemen in de basis worden opgebouwd. Er zijn hersencellen genoeg. De hersenen kunnen op deze jonge leeftijd net zoveel verbindingen aangaan als door stimulatie vanuit de omgeving mogelijk wordt gemaakt. Een voorwaarde is wel, dat er een duidelijke scheiding is door personen en situaties waarin de be ide talen gesproken worden. Twee onderzoekers (Neville en Bavelier, 1998) hebben kunnen aantonen dat kinderen die tweetalig zijn opgevoed, een overlappende corticale activiteit vertonen voor beide talen. De beide talen hebben zich vastgelegd in zes hersengebieden (zie figuur).

De gebieden 1, 2 en 3 vormen samen het vermogen tot het begrijpen van taal De gebieden 4, 5 en 6 vormen gezamenlijk het vermogen tot het produceren van taal.

Het taalverwervingsproces hebben wij hieronder in een schema weergegeven. 1ste levensjaar Ontwikkeling klankherkenning (1) Ontwikkeling klankproductie (4) Ontwikkeling van de auditieve waarneming hierdoor wordt klankherkenning mogelijk Vanaf 6 maanden zijn kinderen in staat taalspecifieke klankpatronen en intonatiekarakteristieken te herkennen om vervolgens op te slaan in het auditief geheugen. 2e levensjaar Ontwikkeling woordgeheugen (2) Ontwikkeling woordproductie (5) Kinderen ontdekken dat bepaalde klankcombinaties betekenis dragen e 3 levensjaar Ontwikkeling van zinsbegrip (3) Ontwikkeling van zinsproductie Herkennen zinsstructuren Zelf formuleren van zinnen Rond 3de verjaardag drie- tot vijf woordzinnen e e 4 + 5 levensjaar Volledige en grammaticaal goed opgebouwde zinnen e 6 jaar Alle klanken van de moedertaal worden goed uitgesproken Er is een articulatiebasis ontstaan die verankerd ligt op de hersenschors (Europees platform: Early English a good start, 2007).

Pagina | 38

5.4. Welke methodes (vvto Engels) zijn er beschikbaar voor de onderbouw?

5.4.1. Welke Nederlandse methodes zijn er op de markt?

1. Cool! English at school (2007 )

Uitgeverij: Anglia Jaar van verschijning: 2007 Doelgroep: jaargroep 1 t/m 8 Algemeen Cool! is een project van de Very Young Learners werkgroep van het Anglia Netwerk. Een project waarin de kennis en ervaring van collega’s die al jaren Engels geven in het basisonderwijs aan jonge kinderen is gebundeld. Gestart als methode voor brede school activiteiten, maar momenteel op al meer dan 50 Anglia scholen in gebruik als methode voor het geven van Engels vanaf groep 1 onder schooltijd. Structuur Cool! kent drie niveaus: Niveau 1: * Starlets > ongeveer 4-6 jarigen / First Step level Anglia (uitsluitend mondeling) Niveau 2: ** Bright Sparks > voor 7-9 jarigen / First Step en Junior level Anglia (ook lezen en schrijven) Niveau 3: *** Super Stars > voor 10-12 jarigen / Primary en Preliminary level Anglia (ervaring met Engels is nodig) Bij de niveaus Starlets en Bright Sparks zijn er flashcards en op alle niveaus kan gebruik gemaakt worden van ondersteunende oefeningen, die te vinden zijn op de speciaal ontwikkelde website. Uitgangspunten van Cool! ? • Alles in het Engels • Engels leren door middel van communicatieve activiteiten en oefeningen • Op basis van de Anglia niveaus • Web gebaseerde ondersteuning voor docenten en studenten • Cool! Kids "Portfolio verkrijgbaar met extra oefeningen • Certificaat van deelname Differentiatie Geen informatie beschikbaar Evaluatie en registratie Geen informatie beschikbaar (Cool!Englisch. z.d.) Kosten De methodemaker doet geen uitspraak over de kosten van de implementatie, aangezien de kosten geheel afhankelijk zijn van de wensen van een school. Pagina | 39

2. Bilingual Kids Uitgeverij: Bilingual Kids Jaar van verschijning: 2010 Doelgroep: jaargroep 1-5 Algemeen Bilingual Kids maakt Engels lesmateriaal aan de hand van thema's. De Engelse lessen van Bilingual Kids zijn er voor kinderen vanaf 4 jaar die graag Engels wil leren, of bij willen houden, als ze al tweetalig zijn. Bilingual Kids heeft in 2008 haar eigen curriculum ontwikkelt voor al haar lessen. De methode wordt continue door ontwikkeld om aan de eisen van het modern vroeg talen onderwijs te voldoen. Sinds 2010 heeft Bilingual Kids ook een lesmethode ontwikkeld voor het basisonderwijs. Om deze geschikt te maken voor gebruik binnen vvto (vroeg vreemde talen onderwijs) binnen het basisonderwijs, is ‘Stichting educate’ opgericht. Stichting 12educate is een organisatie die niet door de overheid wordt gesteund en volledig afhankelijk is van sponsorgelden, fondsen, donaties, subsidies, vrijwilligers, getalenteerde stagieres en gepassioneerde professionals. De digitale leerlijn EasyPeasy Lemon Squeezy is het product van deze stichting dat in het basisonderwijs kan worden ingezet. EasyPeasy Lemon Squeezy is een eigentijdse leerlijn, door en voor leerkrachten in het basisonderwijs ontwikkeld. Structuur Easy Peasy Lemon Squeezy is een leerlijn met aansprekende illustraties en uitdagende en afwisselende activiteiten. De leerlijn bestaat uit o.a. een Nederlandse docenten handleiding. De lesplannen zijn in het Engels, omdat de lessen in het Engels gegeven worden en omvatten o.a. instructies voor pakkende spelletjes, liedjes, TPR, creatieve activiteiten en werkbladen op verschillende niveau’s. De leerlijn is per thema van 4 lessen opgebouwd. De leerkracht kan er zelf voor kiezen om de thema’s in chronologische volgorde te doorlopen of de thema’s als een soort bronnenboek uit de digitale kast te halen passend bij de thema’s die op dat moment actueel zijn binnen de school of groep. Bij ieder thema horen flashkaarten, die zowel te printen zijn als op een digitaal schoolbord te vertonen. Zonder al te veel voorbereidingstijd kan iedere leerkracht zo een uitdagende Engelse les geven. Uitgangspunten van Easy Peasy Lemon Squeezy • Alles in het Engels • Engels leren door middel van communicatieve activiteiten en oefeningen • Digitale leeromgeving • Certificaat van deelname Differentiatie Er zijn werkbladen op verschillende niveaus. Evaluatie en registratie Geen informatie beschikbaar(Stichting 12educate. z.d.) Kosten De methodemaker doet geen uitspraak over de kosten van de implementatie, aangezien de kosten geheel afhankelijk zijn van de wensen van een school. Pagina | 40

3. My name is Tom - versie 1 (2008)

Uitgeverij: Groen Educatief Jaar van verschijning: 2008 Doelgroep: jaargroep 1 t/m 4

Algemeen My name is Tom sluit goed aan bij het vroeg vreemdetalenonderwijs (VVTO), het aanbieden van een vreemde taal (Engels) vanaf de eerste groepen van het basisonderwijs. Er wordt uitgegaan van het natuurlijk leren binnen een rijke leeromgeving. Door de inzet van de software in combinatie met kringgesprekken, kringactiviteiten en werkbladen komen leerlingen spelenderwijs met Engels in aanraking. Structuur Het lesprogramma is bedoeld voor de onderbouw van de basisschool (groep 1 t/m 4). Spelenderwijs worden woorden en zinnen in een kleine, betekenisvolle thema aangeboden. De vier thema’s zijn: My family, My school, My house en My birthday. My name is Tom, part 1 is opgebouwd uit drie segmenten: kringgesprekken, kringactiviteiten en het digitale gedeelte. Tijdens de kringgesprekken wordt de handpop Tom ingezet als mediator. De kringactiviteiten staan uitgeschreven in de handleiding. De handleiding bevat ook kopieerbladen en praatplaten. De kringgesprekken staan ingesproken op de audio-cd, waar ook 15 liedjes op staan. Differentiatie My name is Tom bestaat uit een digitaal programma, waarbij de thema’s worden aangeboden op vier cd-roms. Het programma heeft een leerlingvolgsysteem en de geluidsfragmenten op de cd-roms zijn ingesproken door native speakers. Evaluatie en registratie In het leerkrachtgedeelte van het computerprogramma kan de leerkracht zien in hoeverre een leerling zich ontwikkelt. Als een leerling 80 procent van een oefening goed doet, wordt de oefening als voldoende beoordeeld in het leerlingvolgsysteem. Bij de analyse van deze gegevens doo r de leerkracht blijft een ander oordeel mogelijk. Uiteindelijk bepaalt immers de school (Methodewereld. z.d.).

Pagina | 41

Kosten Docentenhandleiding Luister cd CD-roms: My birthday My familie My house My school Prentenboek: my family Praatplaten (My name is Tom. z.d.)

€149.00 € 49.00 variabel variabel variabel variabel € 9.95 € 49.95

Pagina | 42

5.4.2. Welke buitenlandse methodes zijn er op de markt?

1. Join Us for English Uitgeverij: Cambridge University Press Jaar van verschijning: niet bekend Doelgroep: jaargroep 1 t/m 4

Algemeen Join Us for English is een nieuwe editie van de zeer succesvolle Join In. Er zijn 5 levels beschikbaar. Alle levels zorgen voor een motiverende en plezierige manier om Engels te leren. Join Us for English is grondig geherstructureerd voor optimale helderheid en gebruiksgemak en bevat nieuwe illustraties, onderwerpen, cartoon verhalen en liedjes. De herziene druk sluit aan bij de Common European Framework richtlijnen: deze omvat vakoverschrijdend onderwijs en creëert mogelijkheden voor reflectie en portfolio-opbouw. Structuur Join Us for English heeft een uitgebreid pakket aan leermiddelen. Geanimeerde video’s brengen de liedjes en actie verhalen tot leven. Net als de afzonderlijke liedjes. De bijgeleverde cd’s omvatten zowel de gezongen liedjes als een karaoke versie. Het duidelijke en uitgebreide Leerkrachtboek biedt veel extra activiteiten aan, zowel voor heterogene als homogene groepen. Join Us for English is gebaseerd op de theorie van de meervoudige intelligenties en bevat een scala aan activiteiten om de behoeften van kinderen met verschillende leerstijlen. Total Physical Response- activiteiten worden ingezet ter ondersteuning van het taalbegrip. Regelmatig laat Join Us for English hun leerproces consolideren. Hierbij maken ze gebruik van een activiteitenboek voor de leerlingen. Differentiatie Join Us for English heeft een apart taalportfolio voor elk niveau. Join Us for English werkt met verschillende niveaus. Te weten: starters level, niveau 1,2, 3 en 4. Evaluatie en registratie Geen informatie beschikbaar. Kosten De kosten zijn afhankelijk van de wensen van een school. Er zijn verschillende pakketen leverbaar. (Cambridge English Language Learning. z.d.)

Pagina | 43

2. Hello Robby Rabbit

Uitgeverij: MacMillan Education Jaar van verschijning: niet bekend Doelgroep: jaargroep 1 t/m 2

Algemeen Hello Robby Rabbit is een methode Engels voor zeer jonge kinderen. Het uitgangspunt is om plezier te creëren en het vertrouwen in het leren van Engels op jonge leeftijd kinderen te vergroten. De kinderen genieten van het leren van Engels met de verhalen over Robby Konijn en zijn vrienden. De aansprekende verhalen met verwante activiteiten weerspiegelen de wereld van het jonge kind. Liedjes, versjes, dansen en muzikale spelletjes zijn een geïntegreerd onderdeel van de methode. Structuur Hello Robby Rabbit heeft vier doe-bladen en aansprekende verhalen met verwante activiteiten. Bovendien maakt het gebruik van scheurblokken voor de leerlingen met verhaaltjes en stickers. Het boek over Robby Rabbit is een vertrouwd onderdeel van de les. In de leerkrachthandleiding staan tevens gedetailleerde lessuggesties met liedjes en activiteiten voor in de klas. De flashcards en storycards die bij de methode gebruikt worden, zijn gratis te downloaden op de website van de uitgever. Differentiatie De methode is al geschikt voor zeer jonge kinderen. De methode heeft 2 niveaus. Over differentiatie en de verschillende niveaus doet de methode verder geen uitspraken. Evaluatie en registratie Geen informatie beschikbaar Kosten De kosten zijn afhankelijk van de wensen van een school. Er zijn verschillende pakketen leverbaar. (MacMillan. z.d.).

Pagina | 44

3. Here’s Patch the Puppy

Uitgeverij: MacMillan Education Jaar van verschijning: niet bekend Doelgroep: jaargroep 1 t/m 2

Algemeen Here’s the Patch Puppy is een leuke en zeer visuele methode voor zeer jonge kinderen die rekening houdt met de problemen van het managen van een klas van leerlingen van deze leeftijd. Kinderen leren door middel van een serie van korte leuke activiteiten (Total Physical Response), liedjes, zingen, spelletjes en sticker-activiteiten. Structuur Here’s the Patch Puppy werkt met 2 niveaus. Elk niveau heeft zes units met zeer visuele (korte) verhalen met instructies voor de leraar. Kinderen worden aangemoedi gd om deel te nemen en Engels te leren op een natuurlijke manier. Net als t de methode Hello Robby Rabbit, werkt deze methode met doebladen. Differentiatie De methode heeft 2 niveaus. Over differentiatie en de verschillende niveaus doet de methode verder geen uitspraken. Evaluatie en registratie Geen informatie beschikbaar Kosten De kosten zijn afhankelijk van de wensen van een school. Er zijn verschillende pakketen leverbaar. (MacMillan. z.d.).

Pagina | 45

4. Cookie and friends Uitgeverij: Oxford University Press Jaar van verschijning: niet bekend Doelgroep: jaargroep 1 t/m 3 Algemeen Cookie and Friends is een methode voor jonge kinderen met een rijk pakket aan middelen die praktisch en leuk zijn. De methode is rijk aan materialen, bijvoorbeeld: posters, flashcards, een marionet, cd-rom, werkbladen en een audio-cd. De prachtige verhalen worden tot leven gebracht door mooie A4 verhaal kaarten. Structuur De grote verscheidenheid aan materialen, gecombineerd met een stap-voor-stap handleiding voor de leerkracht, bieden alles wat nodig is om Engelse lessen te geven. De lessen zijn gevarieerd en goed gestructureerd. De materialen hebben een pedagogisch doel in de klas. De vriendelijke Cookie marionet wordt gebruikt om te communiceren met de leerlingen en de Lulu poster wordt gebruikt om nieuwe woorden te leren. De liedjes met traditionele melodieën helpen de kinderen met het leren en onthouden van de taal. De A4 verhaal kaarten helpen om de verhalen van Cookie de kat, Densel de eend en Lulu de kangoeroe, drie vrienden die wonen in een boom te vertellen. De context en de taal is voor zeer jonge kinderen gemakkelijk om te begrijpen. De werkbladen kunnen ook ingezet worden om de motorische vaardigheden, hand-oog coördinatie, de lees- en schrijfvaardigheden en de persoonlijke vaardigheden (bijvoorbeeld werken met anderen) te leren. Belangrijke kenmerken  Praktisch en aantrekkelijk pakket, inclusief marionet, cd-rom, interactieve Lulu poster, verhaal kaarten, flashcards en video.  Verhalen op A4 kaarten met leuke personages.  Scheurblok met kleurrijke werkbladen om de ontwikkeling van het (voorbereidend) lezen en schrijven te stimuleren.  Klassenmanagement: routines met pakkende liedjes  Stap-voor-stap leerkrachthandleiding voor verschillende activiteiten.  Liedjes maken gebruik van traditionele muziek, zodat kinderen ze gemakkelijker kunnen leren. Differentiatie: De methode heeft 3 niveaus. Over differentiatie en de verschillende niveaus doet de methode verder geen uitspraken. Evaluatie en registratie: Geen informatie beschikbaar Kosten De kosten zijn afhankelijk van de wensen van een school. Er zijn verschillende pakketen leverbaar. (Oxford University Press. z.d.).

Pagina | 46

5. iPockets - versie 1 (2010) Uitgeverij: Pearson Education Jaar van verschijning: 2010 Doelgroep: jaargroep 1 t/m 4

Algemeen: iPockets is een volledig digitale methode voor Engels in de onderbouw. Er wordt gebruik gemaakt van audio, video en interactieve oefeningen om leerlingen op een natuurlijke manier Engels aan te leren. Met leuke en uitdagende activiteiten begint de methode eerst met luisteren, begrijpen en spreken. Halverwege groep 4 komen daar lezen en schrijven bij. Er is veel aandacht voor de communicatieve vaardigheid. De woordenschatverwerving werkt vanuit de Viertakt van Verhallen, waarbij voorbewerking, semantisering, consolidatie en toetsing plaatsvindt. Behalve de handpoppen, is iPockets helemaal digitaal en interactief met audio en video. Structuur: De thema’s volgen de 4 seizoenen en belangrijke gebeurtenissen als bijvoorbeeld Sinterklaas, Pasen en Kinderboekenweek kunnen naast de thema’s apart worden behandeld. De methode bestaat uit 3 niveaus, waarbij elk niveau wordt gekenmerkt door een grappige handpop die ook in de lesstof verschijnt. Niveau 1 is voor groep 1/2, niveau 2 voor groep 3 en niveau 3 voor groep 4. Elk niveau bevat 8 thema’s die aansluiten op de belevingswereld van de leerlingen. Per thema zijn er 9 lessen, afwisselend van duur. Elke les bevat een introductie, verwerking en een afsluiting. Differentiatie: De thema’s binnen iPockets zijn zo opgebouwd, dat deze gelijk opgaan met de ontwikkeling van de leerlingen en parallel lopen met de bewustwording van de wereld om hun heen. De methode kan ingezet worden voor de hele groep, kleine groepjes of individueel. Het is ook mogelijk om alle leerlingen op hetzelfde niveau en tempo te laten werken of juist in verschillende combinaties. De handleiding geeft aan welke activiteiten te gebruiken zijn afhankelijk van de tijd die de school aan Engels wil besteden. Digitaal zijn er extra opdrachten en verrijkingsmateriaal beschikbaar. Evaluatie en registratie: Per les staat in de digitale handleiding aangegeven wat de kernwoorden en lesdoelen zijn. Als leerkracht controleer je tijdens de les of de kinderen deze lesdoelen en kernwoorden hebben begrepen/ toegepast. Daarnaast is er ook een eenvoudige digitale toets opgenomen, waarmee de aangeboden woorden kunnen worden getoetst (Methode wereld.z.d.) Kosten Abonnementsprijs € 695,= per schooljaar. Toegang tot de hele lesmethode. Handpoppen (Monkey, Tiger, Giraffe) € 25,= per stuk.

Pagina | 47

Een vergelijking van twee veel gebruikte methodes

Methode iPockets - versie 1 ontwikkeling

My name is Tom - versie 1

Uitgeverij

Groen Educatief

Pearson Education

Jaar van 2010 verschijning

2008

Doelgroep

jaargroep 1 t/m 4 Gereformeerd onderwijs

Algemeen

jaargroep 1 t/m 4 openbaar onderwijs     

digitale methode Engels voor onderbouw natuurlijk Engels leren door audio, video en interactieve oefeningen focus op luisteren en spreken onderwerpen sluiten aan bij thema’s onderbouw uitgangspunt woordenschatverwerving is de Viertakt van Verhallen

  

  

Structuur

  



Differentiatie

    

doorlopende leerlijn Engels natuurlijke taalverwerving biedt een rijke leeromgeving waarin natuurlijk leren bijdraagt aan betekenisvol leren ziet Engels niet slechts als vak, maar als een ‘window to the world’ is doordrongen van het belang van een digitale leeromgeving in de toekomst sluit aan bij de ideeën over vroeg vreemdetalenonderwijs in de landen om ons heen

thema’s zijn gekoppeld aan de 4 seizoenen en actualiteit 3 verschillende niveaus voorzien van een eigen handpop niveau 1 is gekoppeld aan groep 1/2, niveau 2 aan groep 3 en niveau 3 aan groep 4 elk niveau bevat 8 thema’s

  

kringactiviteiten (aangegeven in het blauw) kringgesprekken (aangegeven in het rood) computeractiviteit (aangegeven in het groen)

differentiatie naar tempo, niveau en groepsgrootte stof aanbieden hele groep, kleine groepjes of individueel lestijd kan vergroot worden door extra activiteiten handleiding digitaal extra opdrachten en verrijkingsmateriaal beschikbaar zelfstandige verwerkingsoefeningen door aparte leerling ingang in de software



werken op het niveau van de individuele leerling adaptieve aanpak; thema’s aanbieden op het moment dat het kind eraan toe is gezamenlijke kringgesprekken met behulp van de audio-cd en de handpop Tom verwerking van de behandelde stof op de computer kopieerbladen voor kringactiviteiten

   

Pagina | 48



Evaluatie

 

per les staan lesdoelen en kernwoorden aangegeven eenvoudige digitale toets

   

Materialen

   

Handleiding gratis te downloaden op de iPockets website Bordboek via digibord voor klassikale instructie Online zelfstudie materialen voor individuele verwerking Handpoppen voor elke groep:

   

leerlingvolgsysteem waarin de individuele leerling wordt gevolgd aan het eind van elk thema (les 15) automatische toets digitale toets beoordeling kan worden aangepast aan de visie en doelstelling(en) van de school Handleiding 4 cd-roms 1 cd met liedjes en kringgesprekken Handpop Tom

 Groep 1 en 2: Aap  Groep 3: Tijger  Groep 4: Giraffe Bron: www.methodewereld.nl (z.d.).

Pagina | 49

5.4.3. Wel of geen methode? Het Europees platform zegt hierover dat er voor de creatieve leerkracht voldoende materiaal is om Engelse lessen te geven. Het is dus niet noodzakelijk om een methode aan te schaffen. Een methode geeft echter wel meer houvast. Sommige scholen kopen van een bepaalde methode slechts 1 exemplaar voor de leerkracht, zodat zij die kunnen gebruiken om een duidelijke opbouw en structuur te geven aan de lessen. Voor de groepen 1 t/m 5 is dat voldoende. Die leerlingen hebben zelf namelijk nog geen lesboeken nodig, omdat zij nog niet leren lezen en schrijven. De meeste Nederlandse methodes zijn gemaakt voor groep 5 t/m 8. Veel scholen kiezen daarom voor activiteiten zonder methode in groep 1 t/m 4 om daarna verder te gaan met een methode in de hogere groepen. Onze stagescholen zijn voorstander van het werken met een methode, omdat werken volgens een methode meer gestructureerd is en de leerkrachten duidelijke handvatten krijgen om mee aan de slag te gaan. Voor leerkrachten die ‘minder creatief’ zijn biedt een methode een duidelijk kader. OBS de Zuidwester heeft expliciet aangegeven met een methode te willen werken, als zij ervoor kiezen om vvto in te voeren. Er zijn vele Britse methodes op de markt die gemaakt zijn voor leerlingen die Engels als tweede taal leren. Deze boeken zijn voor de internationale markt gepubliceerd en niet speciaal voor Nederland. De meeste methodes werken thematisch en vaak kan het thema in de Engelse les met een beetje creativiteit aangepast worden aan thema’s die ook op andere momenten in de klas naar voren komen. Het Europees platform heeft een lijst met materialen samengesteld die een school kan gebruiken voor het geven van Engelse lessen aan de groepen 1-4. Zij adviseert een school die start met vvto Engels vanaf groep 1, om deze materialen aan te schaffen. Via he t subsidieprogramma ‘Bios Talen’ kan een school subsidie aanvragen voor de aanschaf van dit lesmateriaal. Hieronder een overzicht : Liedjesboeken  Let’s chant, Let’s sing Liedjes om vocabulaire te leren. Deel 1 begint met de basiswoordenschat wat steeds verder wordt uitgebreid in de volgende delen. Het eerste lied is bijv. ‘Hello, what’s your name?’. Deel 1 t/m 6, incl. cd’s.  The big book of Nursery Rhymes & Children's Songs - Amsco Publications 169 klassieke Engelse liedjes en rijmpjes (met bladmuziek) voor piano, gitaar en om te zingen. Lesideeën en activiteiten voor vvto Engels  English for primary teachers Boek met activiteiten voor in de Engelse les. Opgedeeld in activiteiten om te leren verstaan, spreken, lezen en schrijven. Veel oefeningen zijn gebaseerd op Total Physical Response (TPR), waarbij je meerdere zintuigen tegelijk aanspreekt.  English for young learners Boek met activiteiten voor in de Engelse les. Opgedeeld in activiteiten om te leren verstaan, spreken, lezen en schrijven. Ook met TPR-activiteiten (voor 6 tot 12-jarigen).  English for very young learners Boek met activiteiten voor in de Engelse les voor kleuters. Opgedeeld in activiteiten om te leren verstaan en spreken. Ook met TPR-activiteiten.  Games for children Boek met spelletjes waarbij je veel taal leert. Pagina | 50





Storytelling with Children Hoe gebruik je verhalen bij de Engelse les? Drama with Children Drama/toneelspel in de Engelse les De Box-serie zijn boeken met informatie over leuke taalverwervende activiteiten met kopieerbladen voor de kinderen met allerlei oefeningen en spellen. - Vocabulary Cards (flash cards) - Vocabulary Cards (flash cards) - Primary Activity Box - Primary Music Box - Primary Communication Box - Primary Reading Box - Primary Vocabulary Box - Primary Pronunciation Box - Primary Curriculum Box

Bibliotheek  Van Dale basiswoordenboek Engels Woordenboek Engels dat speciaal voor leerlingen op de basisschool is samengesteld. Van Dale, 2008  Oxford Children’s Picture Dictionary Woordenboek met plaatjes  Cambridge Picture Dictionary Woordenboek met plaatjes  Classic Tales Sprookjes om voor te lezen of voor de oudere leerlingen om zelf mee te lezen met de cd.  Dolphin Readers Leesboekjes voor leerlingen met cd’s (zowel fictie als non-fictie op verschillende niveau’s). Rigby Star Independant Readers Leesboekjes voor leerlingen met cd’s (zowel fictie als non-fictie op verschillende niveau’s). Rigby Publisher  Heinemann English Readers Leesboekjes voor leerlingen met cd’s (zowel fictie als non-fictie op verschillende niveau’s. Heinemann Publisher  Wings leesboekjes Leesboekjes voor leerlingen met cd’s (zowel fictie als non-fictie op verschillende niveau’s ).  Voorleesboeken met voor leerlingen al bekende verhalen zijn een groot succes. Vaak zijn deze boeken in verschillende maten te koop. Extra grote boeken zijn leuk, omdat iedereen de plaatjes goed kan zien. Enkele voorbeelden: - The very Hungry Caterpillar - Eric Carle (Rupsje Nooitgenoeg) - Brown Bear, Brown Bear, What do you see? - Eric Carle - We’re going on a bear hunt - Michael Rosen (We gaan op berenjacht). Ook extra materiaal beschikbaar zoals een cd, oefeningen en spelletjes. - Sad book – Michael Rosen - Poppy Cat - Lara Jones (Poekie poes) - Spot - Eric Hill (Dribbel) - De boeken van Roald Dahl (voorleesboeken voor de oudere leerlingen) - Dirty Bertie - David Roberts - There was an old lady who swallowed a fly - Simms Taback - Dr. Seuss – Dr. Seuss Pagina | 51

-

Maisy - Lucy Cousins (Muis)

Materialen voor leerkrachten Informatie vvto  Stepping Stones…op weg naar vroeg vreemdetalenonderwijs Stappenplan voor de invoering van vvto Engels, Paul Groot Europees Platform, 2009  Conferentiebundel Early English: a good start! Naslagwerk met artikelen van wetenschappers over taalverwerving bij jonge kinderen, Engels als derde taal, Engels en dyslexie, Vvto in Europa, etc. Ook praktijkverhalen van scholen. Voorbereiding leerkracht  Classroom English Naslagwerk met standaardzinnen voor in de klas, zoals instructies als ‘Steek je vinger op’.  Practical Classroom English Naslagwerk met standaardzinnen voor in de klas, zoals instructies als ‘Steek je vinger op’. Deze zinnen worden het vaakst gezegd en dus zullen leerlingen dat juist onthouden. Daarom is het heel belangrijk dat de instructies grammaticaal correct zijn. Leer ze dus uit je hoofd!  Praktische taalvaardigheid voor Engels in het basisonderwijs: Uitspraak en grammatica en spreekvaardigheid Deze boeken zijn samengesteld voor Pabo-studenten om te oefenen met de Engelse taal. Ook staan er lessuggesties in.  Praktische didactiek voor Engels in het basisonderwijs Een boek met uitleg over hoe je op een creatieve manier Engels geeft aan jonge kinderen.

Pagina | 52

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Hoofdstuk 6: de verwachtingen van OBS de Zuidwester ten aanzien van de methode iPockets

Voordat we de verwachtingen van de methode iPockets door OBS de Zuidwester onderzoeken, verdiepen wij ons eerst verder in de methode. Hieronder een beschrijving van de methode iPockets. Deze informatie over iPockets hebben wij onder andere verkregen uit de algemene handleiding van de methode en uit ons gesprek met de uitgeverij Pearson Education Benelux op 18 oktober 2011. iPockets iPockets is ontwikkeld om basisscholen te ondersteunen en helpen in het overbrengen van de Engelse taal aan jonge kinderen. Binnen een rijke digitale taalklankomgeving leren de kinderen spelenderwijs Engels. iPockets is een volledig digitale methode Engels voor de groepen 1 tot en met 4 die uit gaat van natuurlijke taalverwerving. De methode is vooral gericht op woordenschatverwerving, zowel intentioneel als incidenteel. iPockets stelt dat woorden de bouwstenen vormen van taal. Woordkennis leidt dus tot taalverwerving. Volgens de methode iPockets ligt de nadruk op het luisteren, begrijpen en spreken. iPockets is opgebouwd vanuit het Earlybird curriculum en voldoet hiermee aan de wensen en eisen die vanuit het Earlybird project zijn ontstaan. De viertakt Bij de verwerving van de woordenschat werkt iPockets volgens de viertakt van het woordenschatonderwijs. De viertakt bestaat uit: 1. Voorbewerken (een context creëren die aansluit bij de belevingswereld van de kinderen en de voorkennis van de kinderen te activeren). iPockets doet dit met behulp van de diverse thema’s. Elk thema start met een digitale praatplaat om de voorkennis te activeren en nieuwe woorden te leren. 2. Semantiseren (de begrippen betekenis geven, bij voorkeur met concreet materiaal en ondersteunende gebaren). Behalve activiteiten met behulp van het Interactive Whiteboard zijn er ook veel (kring) activiteiten waar concreet materiaal voor nodig is. 3. Consolideren (de nieuwe begrippen een aantal keren terug laten komen (herhalen!) in verschillende contexten). 4. Controleren (de kennis van de woorden controleren). In de laatste les van elk thema wordt aandacht besteed aan het controleren. Door observatie of met behulp van de computer kan de voortgang van de leerlingen vastgelegd worden. Total Immersion iPockets gaat uit van Total Immersion. Dit houdt in dat de leerkracht les geeft in het Engels. Door het gebruik van gebaren (Total Physical Response) en andere visuele ondersteuning begrijpen de kinderen wat de leerkracht bedoelt. Hoe meer de kinderen worden blootgesteld aan het Engels, des te beter is dit voor hun taalontwikkeling.

Pagina | 53

Aansluiten bij de kerndoelen iPockets sluit aan bij de kerndoelen Engels, zoals die zijn opgesteld door het ministerie van OC&W. Voor de groepen 1 tot en met 4 zijn vooral kerndoel 13 en 14 belangrijk. In onderstaand schema staan de tussendoelen Engels in de onderbouw van de basisschool. Kerndoel 13: De leerlingen leren informatie te verwerven uit eenvoudige gesproken en geschreven Engelse teksten. Groep 1/2 Groep 3/4 Doel: de kinderen ontwikkelen een positieve Doel: consolidering van luistervaardigheid houding ten opzichte van het leren Engels, zoals opgebouwd in groep 1 en 2 Kerndoel 14: De leerlingen leren in het Engels informatie te vragen of geven over eenvoudige onderwerpen en zij ontwikkelen een attitude waarbij ze zich durven uit te drukken in die taal. Groep 1/2 Groep 3/4 Doel: de kinderen ontwikkelen een positieve Doel: consolideren van de spreekvaardigheid en houding ten aanzien van het spreken in het het bevorderen van taalproductie of speech Engels. emergence (kinderen kunnen antwoord geven in het Engels). Hoe werkt iPockets? Niveaus iPockets bestaat uit drie niveaus. Te weten: Groep ½: niveau 1 Groep 3: niveau 2 Groep 4: niveau 3 Thema’s Elk niveau bevat 8 thema’s die de seizoenen volgen en voor de kinderen heel herkenbaar zijn. Bij elk niveau hoort ook een handpop, die een belangrijke rol speelt tijdens de lessen. In de groepen ½ is het de bedoeling dat niveau 1 twee keer aangeboden wordt. Door de vele extra activiteiten die bij elk thema gegeven worden, herhalen de kinderen de woorden twee jaar achter elkaar in wisselende contexten. Dit zorgt ervoor dat de woorden goed beklijven. Voor elk thema staat 4 weken. Hierdoor blijft er voldoende tijd over om een actueel thema in te zetten, of iets langer stil te staan bij een thema dat meer aandacht behoeft. Elk thema heeft een handleiding die 8 lessen bevat en extra activiteiten. De bedoeling is dat er per week twee lessen gegeven worden; een les van 30 minuten en een les van 40 minuten.

Thema’s per niveau niveau 1: groep ½ A new school year Autumn Monkey’s birtday Food My familie Around my house Nature around us My body

niveau 2: groep 3 At school Autumn- clothes for all weather Let’s party Winter- Food we like People we know Zoo animals Our neighbourhood Our senses

niveau 3: groep 4 Healty Habits The sky Celebrations At the restaurant Let’s go to the farm Going to town Let’s go somewere Going camping

Pagina | 54

Opbouw van de les Elke les heeft dezelfde opbouw. De les start met de “Hello song”. Dit is voor de leerlingen het teken dat de Engelse les gaat beginnen. De handpop (monkey in groep ½ of Tiger in groep 3 of Giraffe in groep 4) is ook aanwezig en assisteert de leerkracht bij de Engelse activiteiten die na het liedje volgen. De les eindigt met de “Goodbye song”als teken dat de Engelse les is afgelopen. De eerste les van het thema: De kinderen zien een filmpje waarin een grote hoeveelheid aan beelden, die met het thema te maken hebben en waarin de kernwoorden expliciet aan bod komen, te zien is. De vierde- zesde en zevende les: De kinderen verwerken , verdeeld in drie groepen, de woorden. Hier vindt een roulatiesysteem plaats.  Groep 1 maakt een werkblad op zijn/haar niveau.  Groep 2 verwerkt de aangeboden woorden door een knutsel - of tekenopdracht te maken rondom het thema. Van belang is daarna de kinderen de kans te geven iets over hun gemaakte werk te vertellen.  Groep 3 zit afhankelijk van het aantal computers, twee aan twee achter de computer en doet verschillende activiteiten, waarbij zij de woorden nog een keer oefenen. De achtste les: De achtste les van het thema is een controleles. Er wordt teruggeblikt, herhaald en geobserveerd door de leerkracht. Welke woorden kennen de kinderen al? Durven de kinderen zich te uiten in het Engels? Durven zij mee te zingen?  Controlemiddelen - Observatielijsten - Woordentoets (de toets is op twee niveaus, A (basisniveau) en B (meer gevorderd), beschikbaar. Digitale materialen Elk thema bestaat uit de volgende digitale materialen, die zowel in de leerkrachtversie als in de leerlingenversie beschikbaar zijn, zodat de kinderen het geleerde achter de computer kunnen herhalen: 1. Film In de film van 2 tot 5 minuten komen de kernwoorden expliciet aan bod. De kinderen kunnen het filmpje klassikaal op het digitale bord bekijken. 2. Liedjes en chants In elk thema wordt minimaal een lied en een chant aangeboden. Zingen en scanderen zijn belangrijke onderdelen van vreemde taalverwering. De kinderen leren op deze manier de juiste intonatie en klemtoon. Het is belangrijk alle liedjes en chants visueel te ondersteunen met bewegingen en/of beelden. Als u op de activiteit klikt, ziet u een afbeelding, die het lied of de chant ondersteunt. 3. Poster met audio hotspots Elk thema begint met een praatplaat. Deze wordt gebruikt om de voorkennis te acti veren en om nieuwe woorden aan te bieden. De praatplaat heeft audio hotspots. Deze hotspots kan de leerkracht aanklikken en bevatten audio. Bij de praatplaat is een button om het geluid aan en uit te zetten. 4. Prentenboek Het prentenboek komt in elk thema aan de orde. Het prentenboek is in te zetten als onderdeel van de les en als extra activiteit die de kinderen op de computer bekijken. 5. Flashcard activiteiten De flashcards zijn door middel van “click and drag” klaar te zetten op het digitale schoolbord. Er kunnen ook verschillende activiteiten mee gedaan worden, zoals memorie (memory), Pagina | 55

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

maak een paar (make a pair) en kies het juiste plaatje (choose the right picture). De flashcards bevatten audio, zodat de kinderen de juiste klanken horen. Vertel een verhaal De kinderen zien 4 plaatjes en er wordt een kort verhaal bij verteld. Daarna moeten zij de plaatjes in de juiste volgorde zetten. Deze activiteit komt in elk thema aan de orde. Vertel een verhaal is bedoeld als activiteit die zowel klassikaal als individueel gedaan kan worden. Kleurplaat De kleurplaat wordt digitaal ingekleurd. Als het kind op de kleur klikt, hoort hij/zij de naam van de kleur en kan een vlak met een digitaal kleurpotlood ingekleurd worden. Ook kan de kleurplaat geprint worden. De kleuren Dit is een activiteit waarin de kinderen de kleuren individueel kunnen oefenen. Als het kind op de kleur klikt, hoort hij/zij de naam van de kleur. Tellen Hier vindt de leerkracht verschillende telactiviteiten. De kleutergroepen kunnen het tellen tot 10 oefenen. De groepen 3 en 4 oefenen het tellen tot twintig. Assessment In het assessment worden de kernwoorden getoetst. Het kind hoort een woord en ziet twee plaatjes waartussen het moet kiezen. Uiteindelijk wordt er geteld hoeveel antwoorden het kind in een keer goed had. De woorden die niet direct goed gekozen waren, kunnen nog een keer geoefend worden. A short conversation Deze activiteit is alleen te vinden in het leerkrachtgedeelte. Bij deze activiteit horen de kinderen een klein gesprekje, waarna ze in tweetallen kunnen oefenen. Te downloaden materiaal De te downloaden materialen zijn in het leerkrachtgedeelte te vinden. - Handleiding (beschrijving per les) - Werkbladen - Flashcards

Leerkracht- en/of leerlingeningang Zodra je op de hoofdpagina van de methode beland bent, kun je kiezen uit de leerkracht - of de leerlingeningang. De leerkrachtingang is bedoelt als de activiteit aan de hele klas aangeboden wordt. De leerlingeningang wordt gebruikt als kinderen individueel of in tweetallen aan het werk gaan.

Pagina | 56

6.1. Welke verwachtingen heeft OBS de Zuidwester van iPockets Om een antwoord te kunnen geven op de vraag ‘welke verwachtingen OBS de Zuidwester heeft van de methode iPockets?’, houden wij een interview met de directrice van de Zuidwester, Monique Opdam. De vragenlijst is opgenomen in de bijlagen (zie bijlage I). Volgens Kallenberg (2007) is een interview een min of meer doelgericht gesprek, waarbij het erom gaat met vragen te achterhalen wat er bij een bepaalde persoon leeft aan ideeën, opinies, meningen en dergelijke. Wij kiezen voor een gestructureerd interview, waarbij alleen vooraf opgestelde vragen gesteld zullen worden. Op 10 oktober hebben wij de directrice de volgende vragen voorgelegd: 1. Kunt u aangeven waarom u het werken met de methode iPockets wilt onderzoeken? Antwoord: Ik denk dat we ons kunnen profileren met vvto. Verder denk ik dat kinderen enthousiast en taalgevoelig zijn. 2. Waar moet de methode volgens u aan voldoen om geschikt te zijn voor OBS De Zuidwester? Antwoord: Ik vind het belangrijk dat de methode zelfcorrigerend is en gemakkelijk toegankelijk, zowel voor de leerkracht als voor de leerling. Verder lijkt het me goed om terug te kunnen zien wat een kind heeft gedaan. 3. Welke wensen heeft u ten aanzien van bijvoorbeeld gebruiksgemak/werkbaarheid voor de teamleden? Antwoord: Ik verwacht dat de methode gebruiksvriendelijk is, zodat de collega’s er goed mee kunnen werken. Het gebruiksgemak is een belangrijke voorwaarde, anders gaan de collega’s er tegenop zien om met de methode te werken. 4. Heeft u verwachtingen van de opbrengst van het werken met de methode? Antwoord: Niet in die zin, ik ben gewoon heel benieuwd. 5. Heeft u verwachtingen ten aanzien van de mening van de ouders van de leerlingen in relatie tot het invoeren van de methode iPockets? Antwoord: Ik verwacht dat de ouders het fantastisch zullen vinden, het team zie ik als een grotere drempel. Het is toch weer iets erbij.

Pagina | 57

6. Heeft u een verwachting van het tijdspad voor de eventuele implementatie van iPockets in de onderbouw? Antwoord: Ik verwacht dat dit schooljaar het onderzoeksjaar is en dat we eventueel volgend schooljaar kunnen starten. 7. Overweegt u, bij gebleken geschiktheid van iPockets, om iPockets te implementeren in de onderbouw? Antwoord: Ja, in overleg met de werkgroep Engels, het managementteam en uiteraard het hele team. Het is belangrijk dat een grote meerderheid achter de invoering staat. 8.

Overweegt u eventueel de doorgaande lijn te handhaven en met Backpack Gold te gaan werken in de groepen 5-8? Antwoord: Ja, dat vind ik dan min of meer wel een vereiste. We werken nu in groep 7 en 8 met Junior en we zijn ons aan het oriënteren op vervanging van deze methode. Backpack Gold dat aansluit op iPockets en geschikt is voor de groepen 5-8 zou dan een logische keuze kunnen zijn.

9. Heeft u verwachtingen ten aanzien van de kosten voor de aanschaf van de methode? En/of is er eventueel een budget beschikbaar voor de aanschaf? Antwoord: Nee, daar heb ik geen zicht op. Er is wel rekening gehouden met de vervanging van Junior. 10. Zijn er nog verwachtingen of onderwerpen die u heeft, die wij nog niet besproken hebben ten aanzien van het werken met iPockets? Antwoord: Misschien is het een goed idee als je eind november in de andere onderbouwgroepen een les Engels zou geven. Dit om ook de andere leerkrachten een indruk te geven van de methode iPockets. Het zou dan gaan om 2 groepen 1/2, 2 groepen 3 en 2 groepen 4. We spreken af dat Cindy en Natascha deze lessen in de laatste weken van november zullen verzorgen. Conclusie verwachtingen De directie van OBS De Zuidwester spreekt de verwachting uit dat de school zich mogelijk kan profileren door middel van de invoering van vvto Engels. Van iPockets verwacht zij dat de methode gebruiksvriendelijk is, gemakkelijk toegankelijk, zelfcorrigerend en dat de voortgang van de leerlingen bij te houden is. Een belangrijke voorwaarde voor de eventuele implementatie van vvto Engels en iPockets is dat de meerderheid van het team de invoering steunt. De directie houdt rekening met mogelijke weerstand tegen de invoering van vvto Engels en iPockets onder de teamleden. Met name de factor tijd kan een argument zijn voor de leerkrachten om niet aan vvto te willen beginnen. De directie heeft geen verwachtingen ten aanzien van de kosten van de aanschaf. Een eventuele invoering van de methode zou vanaf schooljaar 2012-2013 kunnen plaatsvinden.

Pagina | 58

Bespreken verwachtingen met Uitgeverij Pearson Education Op 18 oktober 2011 hebben wij een gesprek met Jurgen Verhaegen, consultant basisonderwijs van Pearson Education. Wij leggen hem uiteenlopende vragen voor ten aanzien van de implementatie en het werken met iPockets. Ook de verwachtingen die OBS De Zuidwester heeft ten aanzien van iPockets, leggen wij aan hem voor. Ten aanzien van het ‘volgen van de leerlingen’ binnen iPockets, hetgeen de directie van OBS De Zuidwester graag zou willen, zegt de Pearson het volgende; “Een soort leerlingvolgsysteem waarbij de voortgang van de leerlingen vastgelegd wordt, is wel een wens van iPockets. Daar zijn ech ter hoge kosten en een behoorlijke investering mee gemoeid. Naar verwachting kan dit binnen 3 jaar gerealiseerd worden, als het aantal scholen dat met iPockets werkt is toegenomen. iPockets is wel zelfcorrigerend.” Met betrekking tot de implementatie geeft Pearson ook aan dat het inderdaad heel belangrijk is voor een eventuele implementatie van vvto Engels en iPockets dat de meerderheid van het team de invoering steunt. Samenvatting: voldoet de methode iPockets aan de verwachtingen van OBS de Zuidwester? Profilering De directie van OBS De Zuidwester spreekt de verwachting uit dat de school zich mogelijk kan profileren door middel van de invoering van vvto Engels. In Heiloo zijn elf basisscholen, waarvan nog geen enkele basisschool een vvto Engels school is. Uit de enquête onder de andere basisscholen blijkt dat de ouders van de leerlingen op deze scholen unaniem enthousiast zijn over het vvto Engels, middels iPockets, op deze scholen. Uit de enquête onder de ouders van de leerlingen op de Zuidwester die Engelse lessen gekregen hebben vanuit de methode iPockets, blijkt dat 63% van de ouders zeer enthousiast is over het voorstel om vvto Engels in te voeren in een doorgaande lijn op OBS De Zuidwester. De overige 37% is ook positief over invoering van vvto Engels op de Zuidwester, maar met een aantal kanttekeningen. De verwachting dat OBS De Zuidwester zich kan profileren door middel van de invoering van vvto Engels is aannemelijk. Gebruiksvriendelijk Van iPockets verwacht OBS De Zuidwester dat de methode gebruiksvriendelijk is, gemakkelijk toegankelijk, zelfcorrigerend en dat de voortgang van de leerlingen bij te houden is. Uit de eigen bevindingen in de praktijk en tevens uit het gesprek met de andere leerkrachten, blijkt dat iPockets inderdaad gemakkelijk gebruiksvriendelijk en toegankelijk is, overzichtelijk en prettig in gebruik. De voorbereidingen van de lessen en het geven van de lessen leiden tot weinig problemen. Verder si de methode zelfcorrigerend. De voortgang van de leerlingen is bij te houden middels de scoringslijsten en de observatielijsten. Een leerlingvolgsysteem maakt nog geen onderdeel uit van iPockets. De uitgeverij, Pearson Education, geeft aan dat dit naar verwachting nog ca 3 jaar zal duren, alvorens een dergelijk volgsysteem gerealiseerd kan worden. Dit heeft te maken met de hoge kosten die met een dergelijke investering gemoeid gaan. Het team Een belangrijke voorwaarde voor de eventuele implementatie van vvto Engels en iPockets is dat de meerderheid van het team de invoering steunt. De directie houdt rekening met mogelijke weerstand tegen de invoering van vvto Engels en iPockets onder de teamleden. Uit de informatie van de andere scholen die wij ondervraagd hebben over dit onderwerp, blijkt dat ook deze scholen tot op zek er hoogte te maken hebben gehad met weerstand tegen de invoering van vvto Engels binnen het team. Pagina | 59

Met name de beschikbare lestijd en de eigen (spreek)vaardigheid en beheersing van het Engels van de leerkrachten zouden mogelijk kunnen leiden tot weerstand binnen het team van OBS De Zuidwester tegen het werken met iPockets. Kosten en tijdspad De directie heeft geen verwachtingen ten aanzien van de kosten van de aanschaf. Bij de randvoorwaarden voor een succesvolle invoering komen wij hier op terug . Een eventuele invoering van de methode zou volgens de directie vanaf schooljaar 2012-2013 kunnen plaatsvinden.

Pagina | 60

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Hoofdstuk 7: praktische problemen naar aanleiding van het werken met iPockets

In de periode van 12 september tot 7 november zijn de Engelse lessen wekelijks gegeven op beide scholen. Een verslag van de voorbereidingen en de gegeven lessen geven wij hieronder. Wij beschrijven onze bevindingen per school en groep. Daarna geven wij een samenvatting van onze beider bevindingen.

7.1. Praktische problemen met betrekking tot het voorbereiden van de lessen OBS De Zuidwester Opstart De eerste schoolweek was er nog geen toegang geregeld tot het programma iPockets. Hiervoor heb ik het IP-adres van de school aan de vertegenwoordiger van iPockets gestuurd. Aan het eind van de tweede schoolweek had ik toegang tot het programma op school. Het voorbereiden van de lessen moest op school plaatsvinden, omdat de licentie van iPockets verbonden is aan het IP-adres van de school. Handleiding De handleiding heb ik uitgeprint en in een mapje gedaan. De didactiek, de lessen, de materialen, de observatielijsten en werkbladen zijn allemaal overzichtelijk in de handleiding te vinden. Per thema, per les wordt helder uitgelegd wat de werkwijze is en worden eventuele aanvullende suggesties gegeven. Lastig Het voorbereiden van de les kost ca 30 minuten per les per keer. Het is handig om even de instructietaal te beluisteren en de liedjes en chants van tevoren te beluisteren. Ook is het aan te raden om de video’s te bekijken, zodat je weet wat er aan bod komt in de les. De methode is in principe digitaal en bij de kleuters hebben wij geen digibord. Om toch goed te kunnen voorbereiden en zo nu en dan een liedje in de kring te doen, heb ik muziekboxjes laten aansluiten op 1 van de computers in de klas. Verder vind ik het toch lastig dat ik de lessen niet thuis kan voorbereiden. De tijd op school om voor te bereiden is vaak beperkt, even opruimen, schoonmaken, een vergadering of overleg, een nascholing etc. Het kwam voor dat ik door de schoonmaker naar huis werd gestuurd, als deze klaar was om af te sluiten.

OBS De Jagersplas Opstart De eerste schoolweek was er nog geen toegang geregeld tot het programma iPockets. Hiervoor heb ik het IP-adres van de school aan de vertegenwoordiger van iPockets gestuurd. Vanwege problemen op ICT gebied had ik aan het eind van de derde schoolweek pas toegang tot het programma op school. Er werd in mijn klas namelijk een digibord geplaatst. Vorig jaar zat in mijn lokaal nog een kleutergroep. Pas in de derde schoolweek had ik beeld en geluid op het digibord. Handleiding Ook ik heb de handleiding uitgeprint en in een mapje gedaan. De didactiek, de lessen, de materialen, de observatielijsten en werkbladen zijn allemaal overzichtelijk in de handleiding te vinden. Per Pagina | 61

thema, per les wordt helder uitgelegd wat de werkwijze is en worden eventuele aanvullende suggesties gegeven. De lessen zijn daardoor eenvoudig voor te bereiden. Tijd voorbereidingen Het voorbereiden van de les kost ca 30 minuten per les per keer. Het is handig om even de instructietaal te beluisteren en de liedjes en chants van tevoren te beluisteren. Ook is het aan te raden om de video’s te bekijken, zodat je weet wat er aan bod komt in de les. Overigens denk ik wel dat de methode zo makkelijk van opzet is dat zelfs als je minder tijd besteed aan het voorbereiden, je de lessen heel gemakkelijk kunt geven, mits je weet hoe de methode in elkaar steekt. Hoe meer ervaring je met het werken met deze methode hebt, hoe makkelijker het voorbereiden wordt. Dit heb ik zelf ook ondervonden. Lastig Het voorbereiden van de lessen moest op school plaatsvinden. De methode is digitaal en de licentie van iPockets moet verbonden worden aan het IP-adres van de school. Ik heb het als lastig ervaren dat ik de lessen niet thuis kon voorbereiden. De tijd op school om voor te bereiden is vaak beperkt, even opruimen, schoonmaken, een vergadering of overleg, een nascholing etc. Het kwam vaak voor dat ik als laatste de deur uitging. 1

Conclusie praktische problemen met de voorbereidingen van de lessen Met betrekking tot de voorbereiding van de lessen kunnen we een aantal conclusies trekken;    

De handleiding is helder, duidelijk, compleet en overzichtelijk. Het is belangrijk om van tevoren even de instructietaal te beluisteren en het lesmateriaal te bekijken en/of te beluisteren. De voorbereidingen kosten steeds minder tijd, naarmate je meer ervaring hebt met het werken met de methode. Het bezwaar dat de lessen uitsluitend op school voor te bereiden zijn, is vervallen, zie noot 1.

1

Nadat wij onze bevindingen gedeeld hebben met de methodemaker, hebben zij ervoor gezorgd dat we de lessen ook thuis konden voorbereiden.

Pagina | 62

7.2. Praktische problemen met betrekking tot het geven van de lessen OBS De Zuidwester Digibord In de kleutergroep is geen digibord beschikbaar. Dit is opgelost door 1x per week op een vast moment naar het lokaal van groep 3 te gaan, waar wel een digibord aanwezig is. Iedere dinsdagmorgen van 9.15 uur tot 10.00 uur verhuisden we met de groep naar het andere lokaal. De kinderen vonden dit interessant, maar het andere lokaal zorgde ook voor afleiding. Het zou prettiger zijn, om een digibord in de kleutergroep te hebben. Dan is het werken met iPockets nog eenvoudiger te organiseren. Even een liedje tussendoor, of een kringmoment gebruiken om Engels te kunnen geven. Activiteiten Er is overlap tussen sommige activiteiten. Soms is het niet handig om een bepaalde activiteit op een bepaald moment aan te bieden. Bij 1 van de opdrachten stond bijvoorbeeld dat we een herfstboom moesten maken, deze opdracht heb ik zelf niet uitgevoerd, omdat we net voor de methode Schatkist een herfsttafel gemaakt hadden. Ik vond het prettig dat de thema’s goed aansloten en dat de methode in principe flexibel is, zodat je zelf een keuze kunt maken welke activiteiten je wanneer aanbiedt. Computer De spelletjes en andere activiteiten die op de computer gedaan moeten worden, heb ik zelf toegevoegd op de weektakenlijst van de groep. Zo konden we goed bijhouden, of iedereen de verwerking op de computer gedaan had. Wat wel lastig bleek, is dat niet alle kleuters voldoende vaardig zijn op de computer. Een aantal konden nog niet met de muis overweg bijvoorbeeld. Hier was wel intensieve begeleiding door een leerkracht bij nodig. Een voordeel is echter, dat er veel ‘zelfstandig werken’ tijd is bij de kleuters, waarbinnen deze activiteit dan uitgevoerd en begeleid kon worden.

OBS De Jagerplas Activiteiten In drie lessen werd een circuit als werkvorm aangeboden. De klas moest in drie groepen worden verdeeld. Groep 1 moest een werkblad maken. Groep 2 kreeg een knutselopdracht en groep 3 moest, twee aan twee, achter de computer werken. De les erna moesten de groepjes ruilen van activiteit. Aangezien dit organisatorisch niet haalbaar was, omdat er maar twee computers in de klas staan, heb ik ervoor gekozen om niet in circuitvorm te werken, maar er steeds een klassikale les van te maken. De eerste les gingen de kinderen een werkblad maken (what’s in my suitcase). De tweede les gingen de kinderen knutselen ( What I wear in winter, spring, autumn, summer) De derde les gingen we met de hele klas, in de ‘computertijd’, naar het computerlokaal. Soms is het dus niet handig om een bepaalde activiteit op een be paald moment aan te bieden. Gelukkig kun je de methode flexibel inzetten, zodat je zelf een keuze kunt maken welke activiteit je wanneer aanbiedt. Computer De spelletjes en andere activiteiten die op de computer gedaan moeten worden, heb ik in een klassikale les aangeboden. In groep 3 moeten de kinderen dagelijks ook al op de computer aan de slag met de taal- en rekensoftware. De computers in de klas zijn dan ook de hele dag bezet. Geen Pagina | 63

tijd dus om hier met Engels aan de slag te gaan. Daarom heb ik besloten om de kinderen tegelijkertijd achter de computers in het computerlokaal te zetten. Praktische problemen die ik daarbij tegenkwam: - Er staat geen icoon van iPockets op de desktop. De kinderen moeten dus (op elke computer!) het webadres van iPockets zelf intoetsen. Dit kunnen ze nog niet. Het vraagt van de leerkracht dus veel tijd om alle computers gebruiksklaar te maken. Ik heb dit opgelost door een bovenbouwgroep de computers van te voren even te laten opstarten. Maar dit is natuurlijk geen structurele oplossing. - Veel koptelefoons werkten niet. Een aantal kinderen heeft de spelletjes zonder geluid moeten doen. Gedurende de les hebben kinderen wel met elkaar gewisseld, zodat iedereen in ieder geval drie spelletjes ‘met geluid’ heeft kunnen doen. Heel belangrijk voor de uitspraak.

Hiaten in de methode Soms klopt de handleiding niet met de aangeboden materialen op het smartbord. Bovendien wordt in de ‘weather chant’ het volgende gezongen: ‘Sunny, Sunny, I want my hat. Windy, windy, I want my scarf. Rainy, rainy, I want my raincoat. Snowy, snowy, I want my jacket.’ Tijdens het zingen zorgde dit liedje voor enige verwarring. In de winter draagt je toch een sjaal? Misschien kan de tekst beter omgedraaid worden. Windy, windy, I want my jacket. Snowy, snowy, I want my scarf.’

Samenvatting met betrekking tot het geven van de lessen Activiteiten In de praktijk blijkt dat de planning van de activiteiten van de lessen van iPockets soms niet goed aansluiten op, of in te passen zijn in het andere programma. Een pluspunt is dat de methode een flexibele werkwijze eenvoudig toestaat. Je kunt activiteiten naar eigen inzicht op een andere manier organiseren, aanbieden, overslaan of samenvoegen. Digibord Een belangrijke randvoorwaarde voor het werken met een digitale methode als iPockets, is het tot je beschikking hebben van een digibord. Of anders tenminste een computer in de klas met werkend geluid. Verder is het handig om tenminste twee computers met koptelefoon in de klas te hebben voor de zelfstandige verwerking van de activiteiten door de leerlingen. Viertakt Uit ons praktijkonderzoek blijkt dat iPockets inderdaad werkt volgens de viertakt van het woordenschatonderwijs; voorbewerken, semantiseren, consolideren en controleren.

Pagina | 64

Naast het geven van de Engelse lessen hebben wij nog andere activiteiten ondernomen.

Figuur 1: een ‘Engelse’ verjaardag in groep 1/2

Figuur 2: lampion ‘Tiger’ . gemaakt in groep 3 NB. Groep ½ heeft een “Engelse telefooncel gemaakt.

Figuur 3: verjaardagskalenders in groep 3

Pagina | 65

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Hoofdstuk 8: bevindingen / meningen van de ouders van de leerlingen

Onderstaande vragen hebben betrekking op de lessen Engels die gegeven zijn in de groepen 1/2 of 3. Een enquête of vragenlijst is volgens Kallenberg (2007) een onderzoeksinstrument dat veel gebruikt wordt als de onderzoeker meningen, opvattingen of kennis van het publiek wil leren k ennen. De mening van ouders van de leerlingen die Engelse les hebben gekregen, zijn van belang voor ons onderzoek. Wij willen weten hoe de ouders van de leerlingen op de stageschool over de eventuele invoering van vvto Engels denken. Naast de resultaten, vinden wij ook het plezier dat de kinderen aan de Engelse lessen beleven belangrijk. De Zuidwester spreekt bij haar verwachtingen niet over het plezier van de kinderen, maar wij vinden plezier wel een belangrijke voorwaarde om tot leren te komen en dus ook voor de keuze voor een methode. Om die reden stellen wij ook vragen over het plezier dat de kinderen aan de lessen beleven aan de ouders. De vragen die wij de ouders middels de vragenlijst gaan stellen, zijn: 1) Heeft uw kind thuis verteld over de Engelse lessen op school? 2) Zo ja, wat heeft hij/zij dan verteld? 3) Heeft uw kind misschien al Engelse woordjes of uitdrukkingen gebruikt thuis? Zo ja, welke en hoe vaak? 4) Denkt u dat uw kind plezier heeft in de Engelse les? Zo ja/nee, waarom denkt u dat? 5) Vindt u het nuttig om te beginnen met Engelse lessen bij de kleuters? Waarom (niet)? 6) Zou u overwegen om uw kind naar een andere basisschool te laten gaan, als die school Engels aanbiedt in een doorgaande lijn in de groepen 1-8? 7) Wat zou u ervan vinden als OBS De Zuidwester Engels zou aanbieden in een doorgaande lijn van groep 1-8? 8) Heeft u nog vragen of opmerkingen in verband met ons onderzoek? De vragenlijsten voor de ouders van OBS de Jagersplas en OBS de Zuidwester zijn opgenomen in bijlage II.

Pagina | 66

Resultaten enquête De antwoorden en resultaten worden per school weergegeven en samengevat. Opvallende uitkomsten en antwoorden worden apart vermeld. Op OBS de Zuidwester zijn 26 vragenlijsten uitgedeeld, 19 daarvan zijn ingevuld geretourneerd. OP OBS de Jagersplas zijn 28 vragenlijsten uitgedeeld, 16 daarvan zijn ingevuld geretourneerd. In totaal heeft 65 % van de ondervraagde ouders de vragenlijst ingevuld en geretourneerd. Hieronder een weergave van de antwoorden van de ondervraagde ouders. 2 1) Heeft uw kind thuis verteld over de Engelse lessen op school? OBS de Zuidwester: 74% van de kinderen heeft thuis over de Engelse lessen verteld. 26% heeft niet, of pas na vragen van de ouders over de lessen verteld.

Heeft uw kind thuis verteld over de Engelse lessen? 26% 74%

Ja Enigzins/pas na vragen

Figuur 4

OBS de Jagersplas: 94% van de kinderen heeft thuis over de Engelse lessen verteld. 6% heeft niet, of pas na vragen van de ouders over de lessen verteld 6% heeft niet,verteld of pas na vragen vande de ouders over delessen? lessen verteld Heeft uw kind thuis over Engelse 6% 94%

Ja Enigzins/pas na vragen

Figuur 5

2) Zo ja, wat heeft hij/zij dan verteld? OBS De Zuidwester, een aantal uiteenlopende antwoorden:  ‘Tellen in het Engels’  ‘Goodmorning’  ‘Gewoon, juf Cindy geeft Engels’  ‘Ik weet het niet meer precies, maar ik dacht hoe kom je daar nu weer aan?’  ‘Over het liedje, happy monkey’

2

In figuur 4 t/m 15 vindt u de uitkomsten van het onderzoek in grafieken weergegeven.

Pagina | 67

OBS De Jagersplas, een aantal uiteenlopende antwoorden:  ‘Ik heb leren tellen, one-two-three-four’  ‘Over smiley Tiger’  ‘Ik heb Engelse woordjes geleerd’ (trots; de kinderen vertellen ook welke woorden)  ‘Ik vind de Engelse lessen heel leuk’  ‘Ik heb Engelse les gehad’  ‘Ik heb in de klas cat, rat, windy, snowy en rainy geleerd’

3) Heeft uw kind misschien al Engelse woordjes of uitdrukkingen gebruikt thuis? Zo ja, welke en hoe vaak? OBS de Zuidwester (groep ½) Laarzen zijn boots Tellen in het Engels tot 10 Hello happy monkey Yes miss Red, blue, purple, pink,yellow, orange Dog, cat, spider Tree, leave Socks, coat, shoes Goodbye

OBS de Jagersplas (groep 3) What’s your name? My name is… One-Two-Three- enz. (tot tien) Hello - goodbye It’s sunny- It’s rainy- It’s snowy- It’s windy t-shirt – gloves Yes- no Goodmorning –good afternoon –good night Tiger

Hoe vaak worden er thuis Engelse woordjes gebruikt door de kinderen van groep ½ op OBS De Zuidwester:

Hoe vaak gebruikt uw kind Engelse woordjes thuis? Dagelijks 17%

Soms 63%

Regelmatig 20%

Figuur 6

Pagina | 68

Hoe vaak worden er thuis Engelse woordjes gebruikt door de kinderen van groep 3 op OBS De Jagersplas:

Hoe vaak gebruikt uw kind Engelse woordjes thuis? Dagelijks 25%

Soms 63%

Regelmatig 12%

Figuur 7

4) Denkt u dat uw kind plezier heeft in de Engelse lessen? OBS de Zuidwester: Misschien te spannend? 5%

Denkt u dat uw kind plezier heeft in de Engelse lessen?

Ja 95%

Figuur 8

1 ouder geeft aan dat ze de Engelse lessen weer een spannende factor erbij vindt voor haar 4-jarige tijdens de eerste schoolweken. OBS de Jagersplas:

Denkt u dat uw kind plezier heeft in de Engelse lessen?

100% Figuur 9

Pagina | 69

Verder is de vraag gesteld waarom ouders denken dat hun kind wel/geen plezier heeft in de Engelse lessen. De antwoorden komen overwegend overeen: OBS de Zuidwester - groep ½- :  ‘Mijn kind is heel enthousiast’  ‘Mijn kind vertelt er veel over thuis, is heel enthousiast’  “Ik merk het door zijn enthousiasme tijdens het vertellen’  ‘Mijn kind vertelt nooit wat, maar nu wel’  ‘Mijn kind zingt Engelse liedjes’ OBS de Jagersplas - groep 3- :  ‘Mijn kind komt heel enthousiast thuis met nieuwe Engelse woordjes, die ze heel trots tegen mij vertelt. Ze zegt ze elke keer weer.”  ‘Mijn kind zegt thuis iedere dag Engelse woordjes’  ‘’ Mijn kind is er thuis veel mee bezig’  ‘Mijn kind is heel enthousiast als ze over de Engelse les vertelt’  ‘Mijn kind wil van alles weten. Hoe je iets in het Engels zegt. Bijvoorbeeld de datum en de dagen van de week.’  ‘Mijn kind zingt het liedje van Tiger met een lach’

5) Vindt u het nuttig om te beginnen met Engelse lessen a) bij de kleuters? b) in groep 3? a) OBS de Zuidwester(groep ½)

Vindt u het nuttig om te starten in groep 1/2? 5%

5%

Ja zeker Leuk, maar niet noodzakelijk 90%

Nee, liever tijd aan Nederlandse taal

Figuur 10

Aanvullende opmerkingen van de ouders:    

‘Ja, hoe jonger ze zijn, hoe beter ze leren’ ‘Ja, omdat het nu sponsjes zijn en ze sneller leren’ ‘Ja spelenderwijs leren’ ‘Absoluut ben er voorstander van om meer talen vroeg aan te leren’

Pagina | 70

b) OBS de Jagersplas (groep 3)

Vindt u het nuttig om te starten in groep 3? 6%

Ja Nee

94%

Figuur 11

1 ouder geeft aan:’  ‘ Niet echt nuttig, maar het is wel handig als je wat Engelse woorden kent’ Aanvullende opmerkingen van de ouders:       

‘Zo leren ze op jonge leeftijd Engels’ ‘Zeker’ ‘Absoluut. Kinderen pakken dit sneller op en hoe eerder je ermee begint, hoe beter. ’ ‘Rustig aan woordjes leren of een paar begrippen.’ ‘Zeker. Op deze leeftijd pikken ze makkelijker een andere taal op.’ ‘Hoe jonger, hoe makkelijker de taal wordt opgepikt’ ‘Nooit eerder bij stilgestaan, maar ze pakt het erg snel op, dus ja nuttig.’

6) Zou u overwegen om uw kind naar een andere basisschool te laten gaan, als die school Engels aanbiedt in een doorgaande lijn in de groepen 1-8 ? OBS de Zuidwester:

Zou u een andere school overwegen als deze Engels in een doorgaande lijn aanbiedt? 5%

Nee

16%

79%

Wel doorslaggevende factor i.g.v. 1ste keuze Ja

Figuur 12

Pagina | 71

16% van de ouders geeft aan dat zij, weliswaar hun kinderen niet van school halen, maar dat het aanbieden van het Engels wel doorslaggevend voor hen zou zijn geweest bij het maken van een keuze voor een school! Verder geeft 90 % aan tevreden te zijn over OBS de Zuidwester. Aanvullende opmerkingen van de ouders:  ‘Nee, ik vind Engels in de onderbouw niet noodzakelijk’  ‘Nee, we zijn tevreden met de school, maar Engels zou wel een leuke aanvulling zijn’  ‘We gaan niet over naar een andere school, maar als het mijn eerste kind zou zijn, zou ik dat wel meenemen.’  ’Ja, want hoe vroeger je begint, hoe beter voor de woordenschat en grammatica’

OBS de Jagerplas:

Zou u een andere school overwegen als deze Engels in een doorgaande lijn aanbiedt? 18% Nee

18% 64%

Misschien Ja

Figuur 13

36% overweegt een andere school als deze Engels in een doorgaande lijn aanbiedt. Aanvullende antwoorden van de ouders:  ‘Ik zou graag zien dat ze Engels leren van 3-8, maar wisselen van school gaat wat ver.’  ‘Ja, mits niet te ver weg’  ‘Misschien, afhankelijk of het in de buurt is waar wij wonen’  ‘Vind ik wel ver gaan, kinderen zijn vertrouwd op deze school’  ‘Nee, omdat ik zeer tevreden ben over de Jagersplas’  ‘Mogelijk, indien die school ook aan onze andere voorwaarden voldoet, dus niet alleen om de Engelse les.’

Pagina | 72

7) Wat zou u ervan vinden als de school Engels zou aanbieden in een doorgaande lijn van groep 18? OBS de Zuidwester:

Wat vindt u ervan als OBS De Zuidwester Engels zou aanbieden in een doorgaande lijn? 37% Goed, maar….. 63%

Geweldig/fantastisch!

Figuur 14

Van de ouders die ’Goed, maar….’ aangaven lopen de antwoorden uiteen:    

‘Prima, als er maar plezier in is…’ ‘Leuk , maar waar gaat dit ten kosten van? Ik vind groep 7 wel weer laat om met Engels te beginnen’ ‘Goed, als basisvaardigheden als lezen en rekenen er maar niet onder lijden…’ ‘Goed, zolang het spelenderwijs gaat en er niet teveel druk op wordt gelegd, prima’

Andere reacties van ouders  ‘Geweldig!’  ‘Goed idee, zeker een toevoeging!’  ‘Heel goed’  ‘Top!’  ‘Lijkt me fantastisch, wij zijn voor’

Pagina | 73

OBS de Jagerplas:

Wat vindt u ervan als OBS De Jagersplas Engels zou aanbieden in een doorgaande lijn? 25% Goed, maar……. 75%

Heel goed/fantastisch!

Figuur 15

Van de ouders die ’Goed, maar….’ aangaven lopen de antwoorden uiteen:   

‘Prima, maar verstandiger om vanaf groep 4 of 5 met de Engelse lessen te beginnen..’ ‘Goed, als de cognitieve vakken daardoor maar niet in het gedrang komen’ ‘Erg goed, vooruitstrevend, zolang er niet teveel druk op komt, i.v.m. presteren’

Een belangrijke reden die ouders aangeven om een doorgaande lijn Engels aan te bieden, is dat Engels een belangrijke voertaal is wereldwijd. Andere reacties van ouders:  ‘Prima, lijkt een plan om snel mee te starten’  ‘Zouden we zeer blij mee zijn’  ‘Heeeeel goed!’  ‘Vind ik nuttig’

8) Heeft u nog vragen of opmerkingen? Hieronder staan de vragen en opmerkingen op een rijtje: OBS de Zuidwester  ‘Veel succes en wij hopen op Engelse les. Het zou een goede basis zijn voor de middelbare school’  ‘Als ouders aangeven graag Engels in een doorgaande lijn te vinden! Overweegt u dit dan ook aan te bieden? En op welke termijn?’  ‘Leuk onderzoek. Ben benieuwd naar de uitkomst. Veel succes ermee!’  ‘Erg leuk. GOED IDEE! Bedankt. Jammer dat het zo kort was.’  ‘Leuk onderzoek! Zou fijn zijn als de Zuidwester daadwerkelijk Engelse les van 1-8 zou overwegen’.

Pagina | 74



‘Ben wel bang voor halfbakken Engels door leerkrachten. Afleren is moeilijker dan aanleren, Engels is moeilijker dan vaak wordt gedacht (hand ook in eigen boezem). Misschien een projectweek gekoppeld aan K.K.M. (noot: = Kinderkunstmarkt)’.

OBS de Jagersplas  ‘Ik ben heel benieuwd naar de einduitslag en de eindconclusie’  ‘Gaat de les nu per direct stoppen of gaat ‘de test’ dit hele jaar verder? (liefst laatste optie)’  ‘Ik vond het heel positief, kon ook echt merken dat J. de Engelse les leuk heeft gevonden.’  ‘Erg leuk onderzoek en ik hoop dat de Jagersplas ermee doorgaat.’  ‘Ik hoop dat dit een positieve stimulans of uitkomst heeft op de Engelse lessen op de basisschool.’  ‘De Jagersplas scoort qua Engels erg slecht op het voortgezet onderwijs’  ‘Engels is een wereldtaal en om die reden is het belangrijk als het op de basisschool al wordt meegegeven.’ De samenvatting van de ouderenquêtes kunt u vinden in paragraaf 8.1. en 8.2. In bijlage III vindt u een selectie van de ingevulde vragenlijsten.

Pagina | 75

8.1. Wat vinden de ouders van de leerlingen, die de Engelse lessen volgen (in verband met de profilering van de school)? Van de ondervraagde ouders op beide scholen vindt meer dan 90% het nuttig om te beginnen met Engelse lessen in de onderbouw; bij de kleuters of in groep 3. Argumenten die zij noemen zijn onder andere het spelenderwijs leren op jonge leeftijd, het belang van vroeg vreemde talen aanleren, de taalgevoeligheid van jonge kinderen. Een veelgenoemde reden die ouders aangeven om een doorgaande lijn Engels aan te bieden, is dat Engels een belangrijke voertaal is wereldwijd. Van de ondervraagde ouders op beide scholen is 100% enthousiast als de school Engels in een doorgaande lijn van groep 1-8 zou aanbieden. De ouders plaatsen wel een paar kanttekeningen daarbij. Zij vinden het belangrijk dat het leren van Engels de andere vakken als rekenen en taal niet mag beïnvloeden en dat het plezier voorop moet staan. 1 ouder uit zijn /haar bezorgdheid met betrekking tot het niveau van Engels van de leerkrachten. Op OBS De Zuidwester geeft 16% van de ondervraagde ouders aan dat het aanbieden van Engels voor hen doorslaggevend zou zijn geweest bij het maken van de keuze voor een school. Belangrijke argumenten om hun kind nu niet naar een andere school te laten gaan, zijn de mate van tevredenheid over De Zuidwester en het feit de overstap voor de kinderen te ingrijpend zijn. Op OBS De Jagersplas zou 36% overwegen om hun kind naar een andere school te laten gaan, als die school Engels aanbiedt in een doorgaande lijn van groep 1-8. Uit de reacties van de ondervraagde ouders blijkt dat men overwegend zeer positief is over het onderzoek en de mogelijkheid dat de scholen overwegen om Engels aan te bieden in een doorgaande lijn van groep 1-8.

8.2. Wat vinden de ouders van de leerlingen, die de Engelse lessen volgen (in relatie tot de opbrengst en het plezier dat de kinderen eraan beleven)? De meeste kinderen hebben spontaan thuis verteld over de Engelse lessen die zij op school kregen; 74% van de kleuters op OBS De Zuidwester en 94% van de kinderen uit groep 3 op OBS De Jagersplas. Ze hebben regelmatig thuis Engelse woordjes en uitdrukkingen gebruikt. Variërend van tellen in het Engels, het noemen van de namen van de kledingstukken, de kleuren, dieren, het zingen van liedjes tot het gebruiken van uitdrukkingen als hello/goodmorning/goodbye. Maar liefst 95% tot 100% van de ondervraagde ouders geeft aan dat hun kinderen plezier hebben in de Engelse lessen. Dit blijkt uit het enthousiasme waarmee de kinderen vertellen over de Engelse lessen en de verhalen, uitdrukkingen, liedjes en woordjes waar ze mee thuiskomen. Een aantal ouders geeft aan dat hun kind normaliter weinig vertelt thuis over school, maar juist nu wel thuis vertelt over de Engelse lessen.

Pagina | 76

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Hoofdstuk 9: betekenis van de implementatie van vvto Engels voor de leerkrachten en de schoolorganisatie

Om vvto Engels goed te kunnen implementeren op school is in de eerste plaats kennis nodig van wat er allemaal bij een goede implementatie komt kijken. Welke ervaring hebben ander scholen al met vvtoE en het werken met iPockets? Met welke factoren zouden de leerkrachten en schoolorganisatie rekening kunnen houden? Om deze vragen e beantwoorden e n de betekenis van de implementatie van vvto Engels goed in kaart te kunnen brengen, verdiepen wij ons in dit hoofdstuk in de vraag: wat is de betekenis van de implementatie van vvtoE voor de leerkrachten en schoolorganisatie?

9.1. Welke ervaringen hebben andere vvto Engels scholen met de implementatie van de methode iPockets? Om deze deelvraag te beantwoorden, maken wij gebruik van de aanwezige kennis op andere scholen die al geruime tijd met de methode iPockets werken. Dit onderzoeken we op twee verschillende manieren om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de ervaring van andere scholen. 1. We brengen een bezoek aan een school die werkt met iPockets in de groepen 1-4 en BackPack Gold in de groepen 5-8. Doel van dit onderzoek is om ervaringen met anderen uit te wisselen, in dit geval met een andere school die reeds 2 jaar met iPockets werkt. Op deze manier willen wij een goed beeld krijgen van de praktijk ervaring die een andere school al heeft met het implementeren van vvto Engels en het werken met iPockets. Dit relateert als volgt aan onze doelstelling/overkoepelende onderzoeksvraag: “Hoe kunnen OBS De Jagersplas en OBS De Zuidwester succesvol Vroeg Vreemde Talen Onderwijs Engels (vvtoE) implementeren?” Wij hebben een vragenlijst opgesteld die we voorleggen aan OBS De Molenweid. De vragenlijst voor OBS de Molenweid is opgenomen in bijlage IV. Wij leggen OBS de Molenweid in Velserbroek de volgende vragen voor: 1) Waarom heeft uw school voor het werken met de methode iPockets gekozen? (I.p.v. bijvoorbeeld een andere methode?) 2) Binnen welk tijdsbestek is vvtoE geïmplementeerd in de school? Hoeveel maanden of jaar voordat de hele school met iPockets/Backpack werkt? 3) In welke groep(en) is er gestart met iPockets? 4) Hoeveel tijd wordt er elke week in de onderbouw aan iPockets besteed? 5) En hoeveel tijd in de bovenbouw? 6) Hoe is de aansluiting van iPockets op de methode in de bovenbouw? 7) Zijn er praktische problemen ten aanzien van het werken met iPockets die uw school heeft ondervonden in de praktijk? 8) Wat vinden (andere) leerkrachten van het werken met iPockets? 9) Heeft het team een speciale nascholing gevolgd om met iPockets te kunnen werken? 10) Heeft u iets gemerkt van weerstand tegen de implementatie van VVTO Engels binnen het team? En zo ja, hoe bent u daarmee omgegaan? 11) Kunt u iets zeggen over de mening van de ouders van de leerlingen sinds de start met iPockets (i.v.m. profilering)? Pagina | 77

12) Zou u de methode iPockets aanbevelen aan een andere school? Waarom wel/niet? 13) Kunt u iets zeggen over de opbrengst en resultaten van de Engelse lessen in de groepen ½ en 3? 14) Heeft u nog overige, relevante opmerkingen of aanvullingen die interessant zijn voor ons onderzoek?

2. Verder hebben wij 5 scholen een enquête toegestuurd met de volgende vragen. Een enquête of vragenlijst is volgens Kallenberg (2007) een onderzoeksinstrument dat veel gebruikt wordt als de onderzoeker meningen, opvattingen of kennis van het publiek wil leren kennen. Dit sluit goed aan bij onze doelstelling om meer informatie (kwantitatief) te verkrijgen van andere scholen die reeds ervaring hebben met de implementatie van vvto Engels en het werken met iPockets. Zodat op deze manier beantwoord wordt aan onze onderzoeksvraag met betrekking tot de ervaringen van andere vvto Engels scholen. De enquête is opgenomen in bijlage V.

1) Waarom heeft uw school voor het werken met de methode iPockets gekozen? (I.p.v. bijvoorbeeld een andere methode?) 2) Binnen welk tijdsbestek is vvtoE geïmplementeerd in de school? Hoeveel maanden of jaar voordat de hele school met iPockets/Backpack werkt? 3) In welke groep(en) is er gestart met iPockets? 4) Hoeveel tijd wordt er elke week in de onderbouw aan iPockets besteed? 5) En hoeveel tijd in de bovenbouw? 6) Hoe is de aansluiting van iPockets op de methode in de bovenbouw? 7) Zijn er praktische problemen ten aanzien van het werken met iPockets die uw school heeft ondervonden in de praktijk? 8) Heeft het team een speciale nascholing gevolgd om met iPockets te kunnen werken? 9) Heeft u iets gemerkt van weerstand tegen de implementatie van VVTO Engels binnen het team? En zo ja, hoe bent u daarmee omgegaan? 10) Kunt u iets zeggen over de mening van de ouders van de leerlingen sinds de start met iPockets? 11) Zou u de methode iPockets aanbevelen aan een andere school? Waarom wel/niet? 12) Heeft u nog overige, relevante opmerkingen of aanvullingen die interessant zijn voor ons onderzoek?

Pagina | 78

Bezoekverslag OBS De Molenweid Op 14 november 2011 wonen wij twee lessen van iPockets bij op OBS De Molenweid. Een les in groep ½ en een les in groep 3. In de kleutergroep is een digibord aanwezig en het valt ons beiden op hoe eenvoudig het is voor d e leerkracht om een digibord in de kleuterklas te hebben. De leerkracht schakelt heel eenvoudig en effectief vanuit het kringgesprek naar de Engelse les op het digibord. Zij gebruikt de handpop Money en volgt verder de methode strikt. In groep 3 wordt de handpop Tiger gebruikt. Tijdens deze les valt op dat de kinderen vorig jaar al Engels aangeboden hebben gekregen. Zij reageren enthousiast op de Engelse les. Bepaalde basisuitdrukkingen zijn al bekend bij de leerlingen en zij durven al Engels te spreken.

Hieronder volgen de uitkomsten van ons interview op de Molenweid en de opbrengst van de enquête van de aangeschreven scholen: Interview met Daniëlle van OBS de Molenweid: 1) Waarom heeft uw school voor het werken met de methode iPockets gekozen? (I.p.v. bijvoorbeeld een andere methode?) Wij hadden iemand van de OBD die had twee methodes mee naar school genomen; 1 daarvan was iPockets, de andere naam weet ik niet meer. Ipockets sprak direct aan, de methode is modern en interactief. Via het digibord is er makkelijk mee te werken, er zijn weinig aanvullende materialen nodig zoals boeken enzovoort 2) Binnen welk tijdsbestek is vvtoE geïmplementeerd in de school? Hoeveel maanden of jaar voordat de hele school met iPockets/Backpack werkt? We zijn er nog steeds mee bezig. Vorig jaar hebben we het hele jaar als testjaar gebruikt. Dit jaar zijn we gestart in alle groepen, dus ook in de bovenbouw met Backpack Gold. De werkgroep Engels heeft samen met de OBD een plan van aanpak gemaakt, omdat we ons op deze manier kunnen profileren. De OBD begeleidt ons bij de implementatie. 3) In welke groep(en) is er gestart met iPockets? In 1-4 met iPockets, in 5-8 met Backpack Gold 4) Hoeveel tijd wordt er elke week in de onderbouw aan iPockets besteed? 30 + 40 minuten, die staan ingeroosterd 5) En hoeveel tijd in de bovenbouw? 60 minuten per week 6) Hoe is de aansluiting van iPockets op de methode in de bovenbouw? Daar hebben we nog niet voldoende zicht op, maar tot nu toe is de aansluiting goed. 7) Zijn er praktische problemen ten aanzien van het werken met iPockets die uw school heeft ondervonden in de praktijk? Ik vind dat je altijd bij de lesvoorbereiding het lesmateriaal moet checken, naast de handleiding. Je kunt niet alleen met de handleiding toe, die is wel overzichtelijk, maar niet zo compleet als de methode zelf. 8) Wat vinden (andere) leerkrachten van het werken met iPockets? Alle leerkrachten zijn heel enthousiast. Pagina | 79

9) Heeft het team een speciale nascholing gevolgd om met iPockets te kunnen werken? Ja, door middel van de begeleiding van de OBD. Daar was ook een stukje Native Speaking bij, maar dat vonden wij overbodig. Dit aspect wordt ondervangen door iPockets, waarin veel Native Speaking aanbod komt via de video’s, liedjes en instructietaal. Degenen wiens eigen vaardigheid nog extra aandacht behoeft, kan dan beter een individuele training volgen. 10) Heeft u iets gemerkt van weerstand tegen de implementatie van VVTO Engels binnen het team? En zo ja, hoe bent u daarmee omgegaan? Dit betrof met name de oudere leerkrachten, die waren vooral onzeker over hun eigen vaardigheid. Inmiddels is iedereen over zijn eigen angst heen en zijn alle leerkrachten enthousiast. 11) Kunt u iets zeggen over de mening van de ouders van de leerlingen sinds de start met iPockets (i.v.m. profilering)? De ouders zijn ook enthousiast, we hopen als school ons te profileren door middel van vvto Engels. De school staat in een groeiwijk, maar nu komt de krimp eraan. 12) Zou u de methode iPockets aanbevelen aan een andere school? Waarom we l/niet? Ja absoluut, zeker. iPockets spreekt aan, is modern, het ziet er leuk uit. Ik ben er heel enthousiast over. 13) Kunt u iets zeggen over de opbrengst en resultaten van de Engelse lessen in de groepen ½ en 3? Wij hebben in het testjaar nog niet getoetst. Ik merk wel veel resultaat. Ik heb nu in groep 3 een kleutergroep die vorig jaar Engels heeft gehad en er is veel blijven hangen. Verder is er afgelopen jaar bij mijn collega’s ook veel enthousiasme ontstaan. 14) Heeft u nog overige, relevante opmerkingen of aanvullingen die interessant zijn voor ons onderzoek? Nee, veel succes verder!

Figuur 16: een Engelse les op de Molenweid in groep ½

Figuur 17: een Engelse les op de Molenweid in groep 3

Pagina | 80

Vragenlijst aan 5 scholen, die met iPockets werken Van de 5 scholen die aangeschreven zijn, hebben er 4 gereageerd. Hieronder een overzicht van de gegeven antwoorden. 9.1.1.

Waarom hebben deze scholen voor vvto Engels gekozen?

Alle scholen hebben om andere, verschillende redenen vvto Engels ingevoerd.3

De scholen hebben voor vvto Engels gekozen omdat: 25%

25%

Groter aanbod Onderwijsvernieuwingen

25%

25%

PR Bovenschools besluit

Figuur 18

Antwoorden die de scholen gaven: 1. Om de kinderen meer te bieden dan de gebruikelijke vakken. 2. Om aan te sluiten bij de onderwijsvernieuwingen: Engels is er daar een van. 3. Vanwege de PR en de voorkeur van de leerkrachten. 4. Vanuit de bovenschoolse stichting aangegeven. Leerkrachten hebben dit opgepakt omdat zij veel voordelen zien om jonge kinderen een vreemde taal te leren (gevoelige periode). 9.1.2.

Waarom hebben deze scholen voor de methode iPockets gekozen?

De redenen om voor de methode iPockets te kiezen lopen zeer uiteen.

Redenen waarom de scholen voor iPockets hebben gekozen: 25%

25%

Laagdrempelig, goede handleiding, korting Positieve ervaringen andere scholen

25%

25%

Digitaal pakket Vanuit stichting bepaald

Figuur 19

3

In figuur 18 t/m 29 vindt u de uitkomsten van het onderzoek met betrekking tot de vier ondervraagde scholen.

Pagina | 81

Antwoorden die de scholen gaven: 1. Laagdrempelige methode, goede handleiding en we kregen korting in het 1 e jaar. 2. Op advies van Earlybird en positieve adviezen van andere scholen. 3. Omdat het een digitaal pakket is en er nog niet zo veel keuze is. 4. Vanuit de bovenschoolse stichting besloten om met Earlybird/iPockets in zee te gaan

9.1.3.

Binnen welk tijdsbestek is vvto Engels geïmplementeerd in de school?

De antwoorden op deze vraag verschillen per school. De ene school geeft aan vvto Engels geïmplementeerd te hebben binnen een jaar. Een andere school geeft aan dat het traject 3 jaar geduurd heeft. Twee scholen geven hier geen uitsluitsel over.

Tijdsbestek van implementatie vvto Engels: 25%

50%

Binnen half jaar/jaar

25%

3 jaar Geen antwoord

Figuur 20

Antwoorden die de scholen gaven: 1. Binnen een halfjaar tot een jaar. 2. Door de hele school op hetzelfde moment gestart. 3. Wij gebruiken alleen iPockets. 4. Binnen 3 jaar geïmplementeerd. Sinds 2 jaar werkt de school met Earlybird.

Pagina | 82

9.1.4.

In welke groepen is met de methode gestart?

Alle scholen geven aan in de groepen 1 t/m 4 te zijn gestart met vvto Engels. Twee scholen geven aan daarnaast ook in de groepen 5 t/m 8 te zijn gestart met Engels. Een andere school is het eerste jaar gestart in de groepen 1 t/m 4, om vervolgens het tweede jaar te starten in de groepen 5 t/m 8.

In welke groepen is met iPockets gestart: 50%

50%

Gestart in de groepen 1 t/m 4 Gestart in de groepen 1 t/m 8

Figuur 21

Antwoorden die de scholen gaven: 1. Groep 1 t/m 4 2. Groep 1/8 3. Groep 1 t/m 4 iPockets en 5-8 Backpack Gold 4. Groep 1 t/m 4 (2e jaar groep 5 t/m 8)

9.1.5.

Hoeveel tijd wordt er elke week in de onderbouw aan iPockets besteed?

75 % van de scholen geeft aan tenminste 1 uur per week Engelse les te geven. Eén school geeft 45-60 minuten per week de Engelse lessen.

Hoeveel tijd wordt er elke week besteed in de onderbouw aan de Engelse lessen: 25% 60 minuten p.w. 75%

45-60 minuten per week

Figuur 22

Pagina | 83

Antwoorden die de scholen gaven: 1. 60 minuten per week 2. 60 minuten (2x30) per week 3. Tussen de 45-60 minuten, verdeeld over een aantal dagen 4. 60 minuten per week

9.1.6.

En hoeveel tijd in de bovenbouw?

In de bovenbouw wordt minimaal 60 minuten per week Engelse les gegeven, op alle ondervraagde scholen, die Engels geven in groep 5-8.

Hoeveel tijd wordt er elke week besteed aan de Engelse lessen in de bovenbouw: 25% 60 minuten p.w. 75%

60-90 minuten per week

Figuur 23

Antwoorden die de scholen gaven: 1. 90 minuten 2. 60 minuten (2x 30) per week 3. N.v.t. 4. 60 minuten per week

Pagina | 84

9.1.7.

Hoe is de aansluiting van iPockets op de doorgaande lijn in de bovenbouw?

Een school geeft aan dat zij de overgang van de ene naar de andere methode als positief hebben ervaren. De andere scholen geven aan hier nog onvoldoende zicht op te hebben.

Aansluiting van iPockets op de doorgaande lijn in de bovenbouw: 25% Positief Nog geen inzicht

75%

Figuur 24

Antwoorden die de scholen gaven: 1. Nog weinig ervaring mee 2. Nog geen zicht op (zijn pas 1 jaar bezig) 3. We hebben de overgang van de ene naar de andere methode als positief ervaren. De leerlingen vinden het erg leuk en spannend om in de boeken te werken. 4. Nog niet voldoende zicht op.

9.1.8.

Zijn er praktische problemen die uw school heeft ondervonden?

De scholen geven verschillende antwoorden. De helft van de scholen geef aan geen problemen te ondervinden. De andere helft heeft wel praktische problemen ondervonden.

Praktische problemen 50%

50%

Ja Nee

Figuur 25

Pagina | 85

Antwoorden die de scholen gaven: 1. Soms klopt de handleiding niet met de aangeboden materialen op het smartbord en niet alle plaatjes bestaan als Flashcard. 2. In het begin opstartproblemen, de handpoppen waren in het begin niet beschikbaar 4

9.1.9.

Heeft uw team een speciale nascholing gevolgd?

75 % van de scholen geeft aan een nascholing te hebben gevolgd. De instanties waar deze nascholing gevolgd is, is echter per school verschillend.

Nascholing 25% Ja 75%

Nee

Figuur 26

Antwoorden die de scholen gaven: 1. Ja, van Step by Step, 2 jaar lang, 6 avonden 2. Ja, nascholing van Earlybird 3. Nee 4. Ja, bij de H4-Utrecht

4

Na contact met iPockets opgelost. Het betreft hier een communicatiestoornis tussen de uitgever en de school. Hierin hebben wij bemiddeld.

Pagina | 86

9.1.10. Heeft u iets gemerkt van weerstand in het team? De helft van de ondervraagde scholen geeft aan dat zij, tijdens de invoering van vvto Engels, met weerstand binnen het team te maken heeft gehad.

Weerstanden

50%

50% Ja Nee

Figuur 27

Antwoorden die de scholen gaven: 1. Sommige leerkrachten zagen op tegen het geven van Engels i.v.m. hun eigen vaardigheid en de tijd die van andere lessen afgaat. De vakleerkracht is hier de activerende en bindende kracht. 2. Ja, de leerkrachten vinden dat het Engels niet ten koste mag gaan van het Nederlands. Tevens zijn sommigen iets onzeker.

9.1.11. Kunt u iets zeggen over het enthousiasme van de ouders? Alle ondervraagde scholen geven aan dat de ouders positief reageren op de Engelse lessen.

Enthousiasme van ouders

enthousiast

100%

Figuur 28

Pagina | 87

Antwoorden die de scholen gaven: 1. Iedereen is heel enthousiast! 2. Ouders en leerlingen zijn erg positief. Nieuwe ouders noemen Engels als positief punt. De kinderen staat te springen. 3. Ouders vinden het fijn dat we Engels aanbieden, ze vinden dat hun kinderen snel Engels leren. 4. In de onderbouw: ouders vertellen dat hun kinderen thuis ‘uit volle borst’ de Engelse liedjes zingen. Ook vertellen de kinderen thuis de Engelse woordjes.

9.1.12. Zou u de methode iPockets aanbevelen aan een andere school? Alle scholen die met iPockets werken, zouden de methode aanbevelen aan andere scholen.

iPockets aanbevelen aan andere scholen?

ja

100%

Figuur 29

Antwoorden die de scholen gaven: 1. Ja 2. Ja, aansprekende onderwerpen die op niveau worden aangeboden. Duidelijke instructie voor de leerkracht. 3. Misschien, de methode is laagdrempelig en zit goed in elkaar. De prijs voor een kleine school is wel hoog. 4. iPockets: ‘ja kan ik aanbevelen.’ Backpack: ‘nog niet voldoende inzicht.’

Pagina | 88

9.1.13. Heeft u nog overige opmerkingen die relevant zijn voor ons onderzoek? De scholen geven verschillende opmerking die relevant kunnen zijn voor ons onderzoek. Hieronder staan de opmerkingen weergegeven: 1. ‘Het is lastig dat iPockets alleen op school voorbereid kan worden. Het is verbonden aan het IP-adres van de school.’ 5 2. ‘Het is bij iPockets altijd noodzakelijk om de handleiding en de software te checken op voldoende materiaal, dit klopt niet altijd’. 3. ‘Het work book Backpack is overbodig. Alles kan op het digibord en niet in het boek.’ In bijlage VI vindt u de enquêteformulieren die wij retour hebben gekregen. Samenvatting… Welke ervaring hebben andere vvto Engels scholen met de implementatie van de methode iPockets? Implementatietraject De ene school geeft aan vvto Engels geïmplementeerd te hebben binnen een jaar. Een andere school geeft aan dat het totale traject 3 jaar geduurd heeft. Gemiddeld duurt de implementatie 1 tot 2 jaar. De start met vvto Engels komt veel voor in 2 varianten; alleen eerst in de onderbouw van groep 1-4 en het tweede jaar ook in groep 5-8. Of direct starten in de groepen 1-8. Lestijd per week In de onderbouw 45-60 minuten per week gemiddeld met iPockets. In de bovenbouw 60-90 minuten per week gemiddeld met BackPack Gold. Weerstand Op de ondervraagde scholen zagen sommige leerkrachten op tegen het geven van Engels i.v.m. onzekerheid over hun eigen vaardigheid en de tijd die van de andere lessen afgaat. Andere leerkrachten vinden dat het Engels niet ten koste mag gaan van het Nederlands. Nascholing 75 % van de scholen geeft aan een nascholing te hebben gevolgd. De instantie waar deze nascholing gevolgd is, is echter per school verschillend.

Waarom hebben andere vvto Engels scholen voor iPockets gekozen? Als belangrijke reden wordt genoemd de voortvloeiïng uit het Earlybird project. EarlyBird maakt deel uit van het landelijk platform vvto en werkt nauw samen met het Europees Platform aan de landelijke invoering. Voor de ontwikkeling van vvto Engels heeft EarlyBird zelf veel wetenschappelijk onderzoek geïnitieerd (Groot, 2009). iPockets is ontwikkeld op basis van het Earlybird curriculum. Andere redenen die werden gegeven om voor iPockets te kiezen, zijn dat de methode laagdrempelig is, modern, interactief en over een goede handleiding beschikt.

5

Dit is inmiddels opgelost. De leerkrachten kunnen ook thuis de lessen voorbereiden, mits ze het extern IP adres van thuis aan iPockets doorgeven.

Pagina | 89

Hoe is de aansluiting van iPockets op de methode voor de bovenbouw Backpack Gold? De scholen die wij ondervraagd hebben, geven aan nog weinig zicht te hebben op de aansluiting van iPockets op Backpack Gold. OBS De Molenweid, die wij bezocht hebben, geeft aan dat ook zij nog niet zo heel lang zicht hebben hierop, maar dat de aansluiting op Backback Gold tot nu toe naar tevredenheid is. Wat geven andere scholen aan over de invoering van vvto Engels in relatie tot de profilering? Uit ons bezoek aan OBS De Molenweid blijkt ook dat zij gekozen hebben voor de implementatie van vvto Engels om zich te kunnen onderscheiden van andere scholen. Zij geven aan, net als de door ons aangeschreven scholen, dat ouders zeer enthousiast reageren op de invoering van vvto Engels.

Pagina | 90

9.2. Wat is het ideale moment om te starten met iPockets? 9.2.1. Is het wenselijk om in groep 1/2 te starten met iPockets? De uitgever van iPockets, Pearson Education Benelux, zegt in ons gesprek hierover het volgende. “Het is ideaal om te starten in groep 1/2, omdat de kinderen op speelse wijze in aanraking komen met een tweede taal. Zij leren makkelijk en onbevangen.” Ook in de theorie is hier e.a. over geschreven. De taalgevoelige periode van kinderen ligt namelijk onder de 7 jaar. In deze periode leren kinderen makkelijk een ‘vreemde’ taal. Bovendien leren we kinderen, door imitatie, heel gemakkelijk een goede uitspraak aan. Om die reden zijn er al verschillende materialen op de markt voor jonge kinderen . Zelfs voor hele jonge kinderen (<4) zijn er verschillende materialen op de markt te vinden om ze Engels te leren. Terugkomend op de onderzoeksvraag of het wenselijk is om in groep ½ te starten met iPockets , kunnen wij vanuit het theoretisch kader beantwoorden met ja. Zo vroeg mogelijk beginnen, luidt immers het advies! Herder & De Bot (2005) constateerden dat er in onderzoek overwegend positieve effecten worden gevonden voor vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto). Dit geldt met name voor de onderdompelingmodellen (immersiemodellen) waarin een aanzienlijk deel van het curriculum in de vreemde taal wordt aangeboden, maar ook voor modellen waarin het taalonderwijs beperkt blijft tot vier of vijf uur per week. De positieve effecten werden gevonden voor 3 aspecten:   

de ontwikkeling van de vaardigheid in de vreemde taal; de ontwikkeling van de vaardigheid in de moedertaal; de ontwikkeling van metalinguïstische en metacognitieve vaardigheden, zoals analytisch denken, grammaticaal bewust zijn en inzicht in de woordstructuur en betekenisopbouw.

Onze eigen ervaring is dat de kinderen in groep ½ inderdaad heel speels en makkelijk leren. Even tot tien tellen in het Engels als we toch al in de kring zitten bijvoorbeeld. Happy birthday zingen of een Engels Sint Maarten liedje. Het was eenvoudig om het Engels op een speelse manier aan te bieden bij de kleuters. Kortom, als we kijken naar wat de theorie hierover schrijft en daarbij onze eigen bevindingen in de praktijk nemen, kunnen we concluderen dat beginnen met Engels bij de kleuters beslist aanbeveling verdient.

Figuur 30: een Engelse les in groep ½ op OBS de Zuidwester

Pagina | 91

9.2.2. Kun je in groep 3 en/of 4 starten met de methode iPockets? De uitgever van iPockets, Pearson Education Benelux, zegt in ons gesprek hierover het volgende. “Wij raden een gefaseerde invoering aan. Als leerlingen in groep ½ geen Engels aangeboden hebben gekregen, dan adviseren wij te starten in groep 3 met het eerste halfjaar van de methode voor de groep 1/2. Op die manier wordt basiskennis die al aan bod is geweest bij de kleuters, alsnog aangeboden. De tweede helft van het jaar kan overgeschakeld worden naar het aanbod van groep 3. Voor het starten in groep 4 geldt hetzelfde. Begin met het eerste halfjaar van de methode voor groep 3. De tweede helft van het jaar kan dan overgeschakeld worden naar het aanbod voor groep 4.” Op onze vraag naar de beschikbare tijd voor Engels in de groepen 3 en 4 (waar immers veel aandacht moet zijn voor het leesonderwijs, het schrijfonderwijs en het rekenonderwijs) geeft Pearson Education het volgende antwoord. “De methode adviseert om wekelijks 1 les van 40 minuten en 1 les van 30 minuten te geven. In de praktijk komt het regelmatig voor dat er minder beschikbare tijd in de groepen 3 en 4 is. Als er minimaal 40 minuten per week aandacht aan Engels wordt besteedt, is dat voldoende om de methode te kunnen blijven volgen”. De scholen die wij aangeschreven hebben, zijn in de groepen 1 t/m 4 met de methode iPockets gestart. Zij hebben aangegeven positieve ervaringen met de methode te hebben in de groepen 1-4. OBS De Molenweid heeft ook in de groepen 3 en 4 zeventig minuten lestijd ingeroosterd voor lessen van iPockets. Zij geven aan dat je goed in deze groepen kunt starten met iPockets. Ook al verdient het de voorkeur om in groep ½ te starten. Hier liggen met name leerpsychologische en neurologische argumenten, die te maken hebben met de taalgevoelige periode van kinderen in de leeftijd van 0 tot 7 jaar aan ten grondslag. Onze eigen ervaring is dat starten in groep 3 goed te doen is, maar het startmoment van de lessen kan beter verplaatst worden naar de week na de herfstvakantie. Ook de mogelijkheid om wekelijks 1 les te geven, vinden wij op basis van onze praktijkervaring een goede mogelijkheid. Immers het programma van groep 3 en 4 is al behoorlijk vol. Samenvattend kan worden gesteld dat er verschillende leeftijden zijn waarop met het vreemdetalenonderwijs kan worden begonnen, al is de periode van groep 3 tot en met 6 minder gunstig dan in groep ½. Hier liggen verschillende oorzaken aan ten grondslag, de taalgevoelige periode van de kinderen tot 7 jaar en het drukke programma in de groepen 3 en 4. Beginnen met Engels in groep 1, oftewel vroeg vreemdetalenonderwijs Engels, kent hele belangrijke voordelen.”

Figuur 31: een Engelse les in groep 3 op OBS de Jagersplas

Pagina | 92

9.2.3.Hoe is de aansluiting van iPockets op de methode voor de bovenbouw? De uitgever van iPockets, Pearson Education Benelux, zegt in ons gesprek hierover het volgende. “Backpack Gold is de opvolger van iPockets in de groepen 5-8. Samen met iPockets vormt Backpack Gold een doorlopende leerlijn van groep 1 t/m 8. De methode sluit goed aan bij het gebruik van iPockets, maar kan ook ingezet worden als er geen Engels in de onderbouw is gegeven. Wij adviseren dan een gefaseerde invoering. Dit geldt ook voor het starten in de groepen 6,7 en 8. Het eindresultaat is dan minder dan wanneer gestart is met iPockets in de onderbouw, maar nog altijd beduidend hoger dan wanneer uitsluitend in de groepen 7 en 8 Engels is aangeboden. Wanneer gestart wordt in groep 5-8, dan werk je met 4 basislessen. Als je in de onderbouw ook Engels hebt onderwezen, dan kun je differentiëren door middel van uitbreiding in de methode Backpack Gold.” 75 % van de scholen die wij aangeschreven hebben, geeft aan nog geen zicht te hebben op de aansluiting van iPockets met de methode voor de bovenbouw. Een school geeft aan positieve ervaringen te hebben met de aansluiting van iPockets op de bovenbouw. Zij gebruiken naast iPockets, de methode BackPack Gold voor de bovenbouw. De implementatie van beide methodes heeft tegelijk plaats gevonden. OBS De Molenweid zegt hierover dat zij nog niet zo lang zicht heeft op deze aansluiting, maar dat deze tot nu toe (1 jaar) naar tevredenheid is en goed verloopt. De aansluiting van BackPack Gold op iPockets lijkt goed te zijn, deze conclusie kunnen wij voorzichtig trekken op basis van de bevindingen. De methode is nog relatief kort op de markt, dus er zijn nog weinig scholen die ervaring hebben met de aansluiting.

Pagina | 93

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Hoofdstuk 10: opbrengsten van de lessen met betrekking tot het werken met iPockets

Om ons onderzoek valide en betrouwbaar te kunnen uitvoeren, hebben wij samen een aantal afspraken gemaakt met betrekking tot het geven van de Engelse lessen. Het is belangrijk dat we onze informatie met elkaar kunnen vergelijken om na afloop een conclusie te kunnen trekken. De vergelijkbaarheid kunnen wij realiseren door de condities van onze lessen hetzelfde te houden. Maar hoe doen wij dat? Wij richten ons in ons onderzoek op de groepen 1, 2 en 3. Natuurlijk zijn er verschillen in het lesgeven in deze groepen. Maar de opbouw van de methode is voor alle niveaus hetzelfde. Om de betrouwbaarheid van ons onderzoek te waarborgen, hebben wij verschillende afspraken gemaakt. Hierdoor zijn onze gegevens representatief en voldoen daarmee aan de onderzoeksvoorwaarden. Ons lesprogramma hebben wij in een schema weergegeven:

Thema 2- Herfst Voorwaarden voor beide groepen: - Elke week 2 lessen lesduur les 1: 30 minuten lesduur les 2: 40 minuten - Aan het einde van het thema (les 8) wordt een observatieformulier door onze begeleiders ingevuld (= objectief). - Na het thema wordt een woordentoets afgenomen - De handleiding wordt strikt (letterlijk) gevolgd. We bedenken geen extra activiteiten bij de lessen. Lessen groep ½: Thema herfst Lessen groep 3 : Thema herfst “Clothes for all weathers” Les 1: 30 minuten Les 1: 30 minuten - Zingen: hello song - Zingen: hello song - Activiteit: praatplaat - Activiteit: praatplaat - Chant: the weather chant - Chant: the weather chant - Film - Film - Zingen: goodbye song - Zingen: goodbye song Les 2: 40 minuten Les 2: 40 minuten - Zingen: hello song - Zingen: hello song - Activiteit: what’s the weather - Activiteit: what’s the weather like? (chant: good idea) like? (chant: good idea) - Activiteit: what to wear? - Activiteit: what to wear? - Zingen: goodbye song - Zingen: goodbye song Les 3: 30 minuten Les 3: 30 minuten - Zingen: hello song - Zingen: hello song - Activiteit: chant (herhaling) - Activiteit: chant (herhaling) - Activiteit: clothes line - Activiteit: clothes line - Zingen “Goodbye song” - Zingen “Goodbye song” Pagina | 94

Les 4: 40 minuten Les 4: 40 minuten - Zingen: hello song - Zingen: hello song - Activiteit: a clapping game - Activiteit: a clapping game (flashcards) (flashcards) - Circuit: - Circuit: groep 1: werkblad groep 1: werkblad groep 2: groep 2: teken/knutselopdracht teken/knutselopdracht groep 3: computer groep 3: computer - Zingen: goodbye song - Zingen: goodbye song Les 5: 30 minuten Les 5: 30 minuten - Zingen: hello song - Zingen: hello song - Activiteit: big and little - Activiteit: big and little - Activiteit: a short conversation - Activiteit: a short conversation - Zingen: goodbye song - Zingen: goodbye song Les 6: 40 minuten Les 6: 40 minuten - Zingen: hello song - Zingen: hello song - Activiteit: verhaal 1,2,3! - Activiteit: verhaal 1,2,3! - Circuit: - Circuit: groep 1: werkblad groep 1: werkblad groep 2: groep 2: teken/knutselopdracht teken/knutselopdracht groep 3: computer groep 3: computer - Zingen: goodbye song - Zingen: goodbye song Les 7: 40 minuten Les 7: 40 minuten - Zingen: hello song - Zingen: hello song - Lied: let’s get dressed - Lied: let’s get dressed - Circuit: - Circuit: groep 1: werkblad groep 1: werkblad groep 2: groep 2: teken/knutselopdracht teken/knutselopdracht groep 3: computer groep 3: computer - Zingen: goodbye song - Zingen: goodbye song Les 8: 30 minuten Les 8: 30 minuten - Zingen: hello song - Zingen: hello song - Terugblik: praatplaat (herhaal - Terugblik: praatplaat (herhaal weather chant- flashcards) weather chant- flashcards) - Voortgang: woordentoets - Voortgang: woordentoets - Zingen “Goodbye song” - Zingen “Goodbye song” NB: in overleg hebben wij besproken om de woordentoets af te nemen, na de laatste les. Figuur 32: lesprogramma thema herfst

Aanvullingen Hoed: we gebruiken een ‘Engelse’ hoed om de scheiding aan te geven tussen de Nederlandse les en de Engelse les. Vooral voor de jonge kinderen is de scheiding tussen de talen heel belangrijk. Pop: we gebruiken de handpop die bij de methode hoort,die alleen maar Engels spre ekt en verstaat om op die manier de talen te scheiden. Hoek: we kleden de klas aan en/of maken een Engels hoekje in ons klaslokaal met Engelse woorden aan de muur, posters, een vlag, et cetera. Pagina | 95

Figuur 33: Engelse hoek in groep ½ op de Zuidwester

Figuur 34: Engelse hoek in groep 3 op de Jagersplas

Pagina | 96

Analyse observatielijsten en vergelijken toetsresultaten Voordat we de observatielijsten kunnen beoordelen en analyseren en de toetsresultaten kunnen vergelijken, geven we hieronder een overzicht van wat er in de gegeven lessen behandeld is. In beide groepen (1/2 en 3) is over het thema ‘herfst’ (Autumn) gewerkt.

Groep 1/2

Groep 3

Kernwoorden tree, leaf, leaves, kite sweater- pants- coat- rain- hat- bootsraincoat- schoes- socks- clothes- underwear cat- dog- spider- bird one- two- three- four- five- six- seveneight- nine- ten purple- orange- brown put ontake off your this is a….- it’s a purple umbrella it’s a blue table- they’re orange shoes they’re yellow pants a-an

it’s sunny (sun)- it’s windy (wind)- it’s rainy (rain)- it’s snowy (snow)- hot- cold short- t-shirt- dress- scarf- gloves- jacketbathing suit

Uitbreidingswoorden chestnut(s)- acorn(s)- umbrella squirrel, hedgehog it’s rainy- it’s windy is it red? Yes it is- no it isn’t- march black- white

Autumn- Winter- Spring- Summer- seasons take off- put on suitcase

Herhaling sweater- trousers (of pants)- coat- rain hatboots- raincoat- shoes- socks- big- little- put ontake offDe kleuren Tellen tot 10

Toetsing niveau 1 sweater- pants- shoes- socks- coat- boots

underwear- short- scarf- bathing suit- dresst-shirt

Toetsing niveau 2 sweater- pants- shoes- socks- coat- boots- dogcat- spider

underwear- shorts- scarf- bathing suit- dresst-shirt- it’s rainy- it’s sunny- it’s windy- it’s snowy

Figuur 35: overzicht van de behandelde woorden in het thema herfst

Pagina | 97

10.1. Wat weten en kunnen de kinderen aan het einde van de lessenserie? Na afloop van de lessenserie nemen wij de kinderen een twee korte woordentoetsen af. Wij onderzoeken of, en in welke mate, de kinderen de aangeboden lesstof tot zich hebben genomen. De methode biedt deze woordentoets in haar pakket aan. De toets is op twee niveaus beschikbaar. Scorelijst woordentoets iPockets groep 1/2 Niveau 1: hier wordt getest of de leerlingen 6 kernwoorden receptief kennen; sweater, trousers, shoes, socks, coat, boots Niveau 2: hier wordt getest of de leerlingen 10 kernwoorden receptief kennen: sweater, trousers, shoes, socks, coat, boots, dog, bird, cat, spider We nemen beide niveaus af, ongeacht het resultaat van de eerste toets. Om een complete indruk te krijgen van het niveau van de leerlingen. Dit in tegenstelling tot het advies van iPockets; iPockets adviseert om alleen die kinderen de tweede toets af te nemen die 4 van de 6 goed scoren in de eerste toets. Thema Niveau (aantal goed) Naam leerlingen Leerling 1 Leerling 2 Leerling 3 Leerling 4 Leerling 5 Leerling 6 Leerling 7 Leerling 8 Leerling 9 Leerling 10 Leerling 11 Leerling 12 Leerling 13 Leerling 14 Leerling 15 Leerling 16 Leerling 17 Leerling 18 Leerling 19 Leerling 20 Leerling 21 Leerling 22 Leerling 23 Leerling 24

2 1

2

6 6 1 2 5 5 4 4 5 6 2 6 6 6 3 4 vakantie 3 4 4 4 6 4 5 5

10 8 7 6 7 9 6 5 8 10 6 10 10 10 4 4 vakantie 8 4 5 10 10 4 8 10 Pagina | 98

Leerling 25 3 7 N.B. alle persoonsgegevens zijn geanonimiseerd. Resultaten toetsing woorden groep 1/2

Hieronder is het resultaat van de toetsing van de woorden, in grafieken weergegeven. Toets 1

Aantal kinderen 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

Aantal kinderen

1 goed 2 goed 3 goed 4 goed 5 goed 6 goed Figuur 36: resultaten woordentoets 1 groep 1/2

Toets 2

Aantal kinderen 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

Aantal kinderen

4 5 6 7 8 9 10 goed goed goed goed goed goed goed Figuur 37: resultaten woordentoets 2 groep 1/2

Pagina | 99

Samengevat betekenen deze resultaten het volgende voor de score:

Toets 1 Goed

Ruim voldoende

12%

13%

Toets 2

Voldoende

Matig

Goed

Ruim voldoende 17%

25%

Voldoende

Matig

33%

21% 50%

29%

Figuur 38: resultaten woordentoets 1 groep ½

Figuur 39: resultaten woordentoets 2 groep 1/2

Deze resultaten zijn als volgt tot stand gekomen;

Toets 1+2 Goed

Ruim voldoende

14%

Voldoende

29%

Matig

   

90% of meer goede antwoorden = goed 70% of meer goede antwoorden = ruim voldoende 55% of meer goede antwoorden = vol doende Mi nder dan 50% goed = ma tig

17%

40% Figuur 40: resultaten woordentoets 1+2 groep 1/2

Samenvatting: wat weten en kunnen de kinderen uit groep ½ aan het eind van de lessenserie? Na het afnemen van de woordentoets blijkt dat;  86% van de leerlingen kent 55% of meer van de aangeboden kernwoorde n receptief kent  69% van de leerlingen kent 70% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief kent  29% van de leerlingen kent 90% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief kent

Pagina | 100

Observatielijst iPockets groep 1/2 In de methode iPockets worden diverse instrumenten aangeboden om de voortgang van de leerlingen te volgen. Een daarvan is een observatielijst. Naast de woordentoets, gebruiken wij de observatielijst van de methode iPockets. Wij laten onze begeleider/mentor de observatielijst, tijdens de laatste twee lessen, invullen. Om op deze manier een zo objectief mogelijk resultaat te verkrijgen. Deelname

Begrip

Datum: 1 +7 november 2011

Leerlingen: Leerling 1 Leerling 2 Leerling 3 Leerling 4 Leerling 5 Leerling 6 Leerling 7 Leerling 8 Leerling 9 Leerling 10 Leerling 11 Leerling 12 Leerling 13 Leerling 14 Leerling 15 leerling 16 Leerling 17 Leerling 18 Leerling 19 Leerling 20 Leerling 21 Leerling 22 Leerling 23 Leerling 24 Leerling 25

Toont interesse

Herhaalt woorden

Doet mee op verzoek Doet uit van de zichzelf leerkracht mee

3 3 3 3 3 1 3 1 3 2 3 2 3 3 1 2 2 2 3 3 1 2 3 3 3

3 1 2 3 3 1 2 2 3 2 3 2 3 3 1 2 2 1 3 2 1 1 2 3 2

3 1 2 3 3 2 2 2 3 3 3 3 3 2 1 2 2 2 3 3 2 2 2 3 2

3 1 2 3 3 2 2 1 3 2 3 2 3 2 1 1 2 1 3 2 1 2 2 2 2

Durft in het Engels te praten 3 3 2 3 3 1 2 2 3 2 3 2 3 3 1 2 1 1 3 2 1 1 3 3 2

Kan de instructies in het Kent de Engels kernwoorden uitvoeren 3 3 2 3 3 2 2 2 3 3 3 3 3 3 1 2 1 1 3 2 1 1 3 3 2

3 2 2 3 3 2 2 2 3 3 3 2 3 3 1 2 2 2 3 3 2 1 3 2 2

N.B. alle persoonsgegevens zijn geanonimiseerd.

Pagina | 101

Resultaten observatielijst groep ½ Hier vindt u de uitkomsten van de observatielijst van groep 1/2 schematisch weergegeven.

Toont interesse Zelden

Soms

Vaak

Herhaalt woorden Zelden

Soms

Vaak

16% 24%

36% 24%

60%

40%

Figuur 41: resultaten observatielijst groep ½


Doet mee op verzoek Zelden

Soms

Vaak

Doet uit zichzelf mee Zelden

Soms

Vaak

8%

24%

28%

44% 48%



Durft Engels te praten Zelden

Soms

48%

Vaak

Kent kernwoorden Zelden

52%

32%


Vaak 20%

24% 44%

Soms

28%


Pagina | 102

Kan instructie volgen Zelden

Soms

Vaak

8% 44% 48%


Samenvatting: wat weten en kunnen de kinderen uit groep ½ aan het eind van de lessenserie? Uit de observatie blijkt het volgende;  84% van de kinderen toont interesse tijdens de lessen (soms tot vaak)  76% van de leerlingen durft Engels te praten (soms tot vaak)  80% van de leerlingen kent de kernwoorden (soms tot vaak)  92% van de leerlingen kan de Engelse instructie volgen (soms tot vaak)

Pagina | 103

Scorelijst woordentoets iPockets groep 3 Ook in groep 3 is de toets op twee niveaus beschikbaar: Niveau 1: hier wordt getest of de leerlingen 6 kernwoorden receptief kennen: underwear, short, scarf, bathing suit, dress, t-shirt Niveau 2: hier wordt getest of de leerlingen 10 kernwoorden receptief kennen: underwear, short, scarf, bathing suit, dress, t-shirt, it’s rainy, it’s Sunny, it’s windy, it’s snowy Wij hebben afgesproken om de kinderen beiden niveaus af te nemen als de kinderen op niveau 1 tenminste 4 van de 6 woorden ‘kennen’. Thema Niveau (aantal goed) Naam leerlingen Leerling 1 Leerling 2 Leerling 3 Leerling 4 Leerling 5 Leerling 6 Leerling 7 Leerling 8 Leerling 9 Leerling 10 Leerling 11 Leerling 12 Leerling 13 Leerling 14 Leerling 15 Leerling 16 Leerling 17 Leerling 18 Leerling 19 Leerling 20 Leerling 21 Leerling 22 Leerling 23 Leerling 24 Leerling 25 Leerling 26 Leerling 27 Leerling 28

2 1

2

6 5 6 4 5 4 6 5 6 5 6 4 6 3 5 5 6 4 5 6 5 6 5 4 6 5 6 6 4

10 8 9 10 8 8 10 9 9 9 10 9 7 9 7 9 9 10 10 8 7 9 9 6 10 9 10 9 8

N.B. alle persoonsgegevens zijn geanonimiseerd. Pagina | 104

Resultaten toetsing woorden groep 3

Hieronder is het resultaat van de toetsing van de woorden in grafieken weergegeven. Toets 1

Aantal kinderen 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

Aantal kinderen

3 goed

4 goed

5 goed

6 goed

Figuur 48: resultaten woordentoets 1 groep 3

Toets 2

Aantal kinderen 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

Aantal kinderen

6 goed 7 goed 8 goed 9 goed

10 goed


Pagina | 105

Samengevat betekenen deze resultaten het volgende voor de score:

Toets 1 Goed

Toets 2

Ruim voldoende 4%

0%

Voldoende

39%

Goed

Ruim voldoende

28%

4%

Voldoende

0%

57% 68% Figuur 50: resultaten woordentoets 1 groep 3


Toets 1+2 Goed

Ruim voldoende 3%

43%

Voldoende

Deze resultaten zijn als volgt tot stand gekomen;  90% of meer goede antwoorden = goed  70% of meer goede antwoorden = ruim vol doende  55% of meer goede antwoorden = vol doende  Mi nder dan 50% goed = ma tig

54%

Figuur 52: resultaten woordentoets 1+2 groep 3

Samenvatting: wat weten en kunnen de kinderen uit groep 3 aan het eind van de lessenserie? Na het afnemen van de woordentoets blijkt dat;  100% van de leerlingen kent 55% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief kent  97% van de leerlingen kent 70% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief kent  54% van de leerlingen kent 90% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief kent

Pagina | 106

O bservatielijst iPockets groep 3 In de methode iPockets worden diverse instrumenten aangeboden om de voortgang van de leerlingen te volgen. Een daarvan is een observatielijst. Naast de woordentoets, gebruiken wij de observatielijst van de methode iPockets. Wij laten onze begeleider/mentor de observatielijst, tijdens de laatste twee lessen, invullen. Om op deze manier een zo objectief mogelijk resultaat te verkrijgen. Deelname

Begrip

Datum:

Toont Leerlingen: interesse

Herhaalt woorden

Doet mee op verzoek Doet uit van de zichzelf leerkracht mee

Leerling 1 Leerling 2 Leerling 3 Leerling 4 Leerling 5 Leerling 6 Leerling 7 Leerling 8 Leerling 9 Leerling 10 Leerling 11 Leerling 12 Leerling 13 Leerling 14 Leerling 15 leerling 16 Leerling 17 Leerling 18 Leerling 19 Leerling 20 Leerling 21 Leerling 22 Leerling 23 Leerling 24 Leerling 25 Leerling 26 Leerling 27 Leerling 28

3 3 3 3 3 1 3 3 3 3 3 2 2 3 3 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

3 3 3 3 3 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

3 3 3 3 2 1 3 3 3 3 2 3 3 3 2 3 3 2 3 3 2 2 3 2 3 3 3 3

Durft in het Engels te praten 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 2 3 3 3 2 3 3 2 3 3 2 3 2 3 3 2 3

Kan de instructies in het Kent de Engels kernwoorden uitvoeren 2 3 3 3 2 3 3 3 3 3 2 2 2 1 3 3 3 3 2 1 3 3 1 3 3 3 3 2

2 3 3 3 1 3 3 3 3 3 2 2 2 2 2 3 3 3 3 2 3 2 2 2 3 3 2 3

N.B. alle persoonsgegevens zijn geanonimiseerd.

Pagina | 107

Resultaten observatielijst groep 3 Hier vindt u de uitkomsten van de observatielijst van groep 3 schematisch weergegeven.

Toont interesse Zelden

Vaak

Herhaalt woorden Zelden

4% 0%

Soms 4%

Vaak 11%

85%

96%

Figuur 53: resultaten observatielijst groep 3


Doet mee op verzoek Vaak

Doet uit zichzelf mee Zelden

Soms

Vaak

4% 25% 71%

100%



Durft Engels te praten Zelden

Soms

4%

Vaak

Kent kernwoorden Zelden

Soms

Vaak

11%

21%

25% 75%


64%


Pagina | 108

Kan instructie volgen Zelden

Soms

Vaak

4%

39% 57%


Samenvatting: wat weten en kunnen de kinderen uit groep 3 aan het eind van de lessenserie? Uit de observatie blijkt het volgende;  96% van de kinderen toont interesse tijdens de lessen (soms tot vaak)  96% van de leerlingen durft Engels te praten (soms tot vaak)  89% van de leerlingen kent de kernwoorden (soms tot vaak)  96% van de leerlingen kan de Engelse instructie volgen (soms tot vaak)

Pagina | 109

10.2. Welke verschillen zijn er in opbrengst tussen de groep 1/2 enerzijds en groep 3 anderzijds? Opbrengst groep ½ Wat weten en kunnen de kinderen uit groep ½ aan het einde van de lessenserie? Na het afnemen van de woordentoets blijkt dat;  86% van de leerlingen kent 55% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief kent  69% van de leerlingen kent 70% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief kent  29% van de leerlingen kent 90% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief kent Wat weten en kunnen de kinderen uit groep ½ aan het eind van de lessenserie? Uit de observatie blijkt het volgende;  84% van de kinderen toont interesse tijdens de lessen (soms tot vaak)  76% van de leerlingen durft Engels te praten (soms tot vaak)  80% van de leerlingen kent de kernwoorden (soms tot vaak)  92% van de leerlingen kan de Engelse instructie volgen (soms tot vaak)

Opbrengst groep 3 Wat weten en kunnen de kinderen uit groep 3 aan het eind van de lessenserie? Na het afnemen van de woordentoets blijkt dat;  100% van de leerlingen kent 55% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief kent  97% van de leerlingen kent 70% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief kent  54% van de leerlingen kent 90% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief kent Wat weten en kunnen de kinderen uit groep 3 aan het eind van de lessenserie? Uit de observatie blijkt het volgende;  96% van de kinderen toont interesse tijdens de lessen (soms tot vaak)  96% van de leerlingen durft Engels te praten (soms tot vaak)  89% van de leerlingen kent de kernwoorden (soms tot vaak)  96% van de leerlingen kan de Engelse instructie volgen (soms tot vaak)

Kennis aangeboden kernwoorden Als we kijken naar de kennis van de aangeboden kernwoorden, valt op dat beide groepen goed scoren. Bij de kleuters kent 86% van de leerlingen meer dan 55% van de aangeboden kernwoorden receptief. In groep 3 zijn dat alle leerlingen, die meer dan 55% van de aangeboden woorden kennen. Een verschil in opbrengst is dat in groep 3 meer dan de helft van de leerlingen, namelijk 54%, 90% van de aangeboden kernwoorden receptief kent, bij de kleuters is dat aantal lager, namelijk 29%. Vaardigheden deelname en begrip Uit de observaties blijkt dat beide groepen goed scoren op het gebied van deelname en begrip tijdens de lessen. Bij de kleuters toont 84% soms tot vaak interesse tijdens de lessen, in groep 3 is dat percentage zelfs 96%.Volgens de resultaten van de observaties kunnen ongeveer evenveel leerlingen uit groep 1/2 , als uit groep 3 de Engelse instructie goed volgen.

Pagina | 110

Een verschil in opbrengst, volgens de resultaten van de observaties, is het aantal leerlingen dat Engels durft te praten. In groep 3 ligt dat percentage iets hoger dan bij de kleuters, namelijk 96% van de leerlingen in groep 3 en 76% van de kleuters durft Engels te praten. De theorie over het verschil in opbrengst bij het leren van een vreemde taal tussen groep ½ enerzijds en groep 3 anderzijds, zegt dat er sterke argumenten zijn voor een begin in groep 1. Het betreft zowel leerpsychologische als neurologische argumenten, die te maken hebben met de taalgevoelige periode van kinderen in de leeftijd van 0 tot 7 jaar (Goorhuis-Brouwer,2007). In die context valt het resultaat van ons praktijkonderzoek wel op. Het resultaat geeft aan dat er een verschil in opbrengst is tussen beide groepen, dat juist positief uitpakt voor de leerlingen van groep 3, in relatie tot de opbrengst in groep ½. Immers een verschil in opbrengst is dat in groep 3 meer dan de helft van de leerlingen, namelijk 54%, 90% van de aangeboden kernwoorden receptief kent, bij de kleuters is dat aantal iets lager, namelijk 29%. De percentages zijn weliswaar klein, al kunnen wij wel concluderen dat de resultaten van ons praktijkonderzoek de theorie niet helemaal onderschrijven. Vermoedelijk is het geringe verschil in resultaat in ons praktijkonderzoek ten aanzien van wat de theorie hierover schrijft, terug te voeren op het feit dat er in de onderzochte ½ groep relatief veel hele jonge kinderen zitten, die op het moment van onderzoek net naar school gaan. Het gaat om ruim 20% van de groep ½ die op dat moment net 4-jarig zijn. Deze 4-jarigen gaan nog geen hele dagen naar school. Mogelijk beïnvloeden zij de percentages in relatie tot de opbrengst. Zij zijn nog erg druk met hun gevoel voor veiligheid bezig en met het leren van de algemene klassenregels en routines.

Pagina | 111

10.3. Wat vinden de andere leerkrachten van het werken met iPockets? Na het geven van de lessen gedurende 6 weken, houden wij een interview met onze stagebegeleiders. De interviewvragen zijn opgenomen in bijlage VII. Volgens Kallenberg (2007) is een interview een min of meer doelgericht gesprek, waarbij het erom gaat met vragen te achterhalen wat er bij een bepaalde persoon leeft aan ideeën, opinies, meningen en dergelijke. Wij kiezen voor een gestructureerd interview, waarbij alleen vooraf opgestelde vragen gesteld zullen worden. Wij willen weten wat de bevindingen van de leerkrachten zijn met betrekking tot het werken met iPockets. De vragen die wij hen bij dit interview voorleggen, zijn: 1. Wat vinden jullie van de gebruiksvriendelijkheid van de methode? 2. Wat vinden jullie van de lay-out van het programma? 3. Wat vinden jullie van de opbouw van het programma: de thema’s, de liedjes, video’s, interactieve oefeningen, werkbladen? 4. Hoe beoordelen jullie de lessen, als makkelijk, moeilijk of geschikt voor de doelgroep 1/2 of 3? En waarom? 5. Volgens iPockets werk je optimaal met het pakket als je iedere week 30 minuten en 40 minuten met de methode kunt werken. Denken jullie dat dit in te passen is in het programma? 6. Kunnen jullie iets zeggen over het plezier van de kinderen? 7. Zouden jullie zelf willen werken met iPockets? Waarom niet/wel?

Interview met stagebegeleiders van OBS de Zuidwester en OBS de Jagersplas 1. Wat vinden jullie van de gebruiksvriendelijkheid van de methode? OBS de Zuidwester: Ik vind dat het heel goed te doen is. Het programma zit goed in elkaar. OBS de Jagersplas: Ik heb er zelf niet mee gewerkt, maar voor zover ik het kan beoordelen vind ik de methode er overzichtelijk uitzien. De handleiding is handzaam en zit goed in elkaar. De lessen zijn door de leerkracht makkelijk te geven. Dit maakt het programma laagdrempelig. 2. Wat vinden jullie van de lay-out van het programma? OBS de Zuidwester: Het is een leuk en heel kleurrijk programma. Ik vind het er gezellig uitzien. Heel mooi gedaan. OBS de Jagersplas: Ik vind het een mooi, overzichtelijk programma. De digibordsoftware maak het programma heel aantrekkelijk. Bovendien is het beeld heel rustig. 3. Wat vinden jullie van de opbouw van het programma: de thema’s, de liedjes, video’s, interactieve oefeningen, werkbladen? OBS de Zuidwester: De thema’s sluiten goed aan bij de doelgroep en de liedjes, oefeningen enzovoort zijn goed in te passen in het kleuterprogramma. OBS de Jagersplas: Ik vind het fijn dat de methode vooral gericht is op het luisteren. De methode werkt met veel herhaling. De ‘hello song’ en de ‘goodbye song’ waren heel herkenbaar voor de kinderen. De handpop vond ik echt super. Pagina | 112

Tip: Natascha gebruikte ook een Engelse hoed. Deze hoort niet bij de methode. Ik raad de methodemaker aan hier iets mee te gaan doen. De combinatie hoed-song-handpop was voor de kinderen een heel duidelijk teken dat de Engelse les begon. 4. Hoe beoordelen jullie de lessen, als makkelijk, moeilijk of geschikt voor de doelgroep 1/2 of 3? En waarom? OBS de Zuidwester: Voor een deel van de kinderen is het makkelijk, voor een deel geschikt en voor een deel te moeilijk. Je merkt dat een aantal kinderen na een paar herhalingen al verder kunnen, maar voor de jongste is de gewone stof soms nog te moeilijk. Dat komt onder andere omdat er een verschil is tussen de jongste en de oudste kleuters. OBS de Jagersplas: Ik vind dat er soms al best wel moeilijke woorden gebruikt worden. De kinderen pikken de woorden echt door de herhaling op. De kinderen kunnen (receptief) al snel de woorden aanwijzen. De actieve woordenschat is echter veel kleiner. Bij de laatste 2 lessen merkte ik dat kinderen de woorden ook actief gingen benoemen. Ik denk wel dat als je langer de lessen geeft dat de kinderen het steeds beter op gaan pikken. In dit eerste project was alles nog nieuw en best moeilijk. De kinderen hebben de lessen wel als heel leuk ervaren. Er haakten geen leerlingen af omdat ze het te moeilijk vonden of vanuit desinteresse. 5. Volgens iPockets werk je optimaal met het pakket als je iedere week 30 minuten en 40 minuten met de methode kunt werken. Denken jullie dat dit in te passen is in het programma? OBS de Zuidwester: Ja, makkelijk. OBS de Jagersplas: Nee, je moet prioriteiten stellen. Om de Engelse lessen te kunnen geven moet je veel andere dingen laten. Mijn prioriteit ligt bij de cognitieve vakken. Het leren lezen is een heel ingewikkeld proces en vraagt continu om herhaling. 6. Kunnen jullie iets zeggen over het plezier van de kinderen? OBS de Zuidwester: De kinderen vinden het echt heel erg leuk. OBS de Jagersplas: De kinderen hebben de Engelse lessen als heel leuk ervaren. Er haakten geen kinderen af. Ook na de lessen werd er ineens Engels gesproken. De kinderen tellen in het Engels en er worden steeds Engelse woordjes geroepen. Als Natascha op school is, vragen de kinderen wanneer ze weer Engelse les krijgen. Op het moment dat de Engelse les begint en Tiger uit zijn bedje gehaald moet worden, staan alle kinderen te springen. De liedjes kennen de kinderen uit hun hoofd! 7. Zouden jullie zelf willen werken met iPockets? Waarom niet/wel? OBS de Zuidwester: Ja, zeker wel! Deze kinderen zijn nog zonder gêne en ik denk jong geleerd, oud gedaan. Het is ook erg leuk voor kinderen die iets extra’s willen. OBS de Jagersplas: Ja, ik vond de Engelse lessen heel erg leuk. De methode is, voor zover ik het heb kunnen beoordelen, handzaam en heel overzichtelijk. Maar zoals ik bij vraag 5 al gezegd heb is hier in groep 3 niet veel tijd voor. Op de vraag van Natascha of ik hier anders later in het jaar mee zou willen starten, is mijn antwoord: “dan echt pas na de kerstvakantie, of nog later. Meer dan één les per week zit er dan niet in”. Pagina | 113

Samenvatting: wat vinden de andere leerkrachten van het werken met iPockets? Gebruiksvriendelijkheid, -lay-out en opbouw De beide stagebegeleiders vinden het programma zeer gebruiksvriendelijk en laagdrempelig. De handleiding is duidelijk en de methode zit goed in elkaar. Zij zijn ook tevreden over de lay-out van het programma; mooi, aantrekkelijk, overzichtelijk en kleurrijk. De thema’s sluiten goed aan bij de doelgroep. Verder vinden de andere leerkrachten het positief dat het programma met name is gericht op luisteren (liedjes, video’s) en veel herhaling. De ondervraagde leerkrachten van de OBS De Molenweid sluiten zich hier volledig bij aan, zij vinden het programma makkelijk om mee te werken, overzichtelijk, aansprekend en kleurrijk. Niveau van de lessen Het blijkt dat het niveau in beide groepen vooral in het begin, voor sommige kinderen wat hoog is. Later, door veel herhaling, blijkt dat het volgen van de lessen beter gaat. Voor een aantal kinderen wordt het niveau dan weer wat gemakkelijk. Eigenlijk geven de beide leerkrachten aan dat het goed te doen is, zeker gezien de hoeveelheid herhalingen. Tijdsplanning Volgens iPockets werk je optimaal met de methode als je iedere week 30 minuten en 40 minuten met de methode kunt werken. Als we dit aan de leerkrachten voorleggen, lopen de antwoorden uiteen. De leerkracht in groep ½ geeft aan dat het heel makkelijk in te passen is in het programma van groep 1/2. De leerkracht van groep 3 geeft aan dat het voor haar in groep 3 lastiger is. De prioriteit in groep 3 ligt bij het leren lezen. Zij zou maximaal 1 les per week willen inpassen en bijvoorbeeld na de kerstvakantie met Engels willen starten in groep 3. De leerkracht van groep 3 OBS de Molenweid geeft daarentegen aan iedere week 30 en 40 minuten Engels te geven. Op de Molenweid staat deze lestijd wekelijks ingeroosterd, voor groep 3 pas vanaf de herfstvakantie. Plezier van de kinderen Alle ondervraagde leerkrachten geven aan dat de kinderen de Engelse lessen echt heel erg leuk vinden. Ze kijken uit naar de Engelse lessen en beleven er veel plezier aan. Zelf werken met iPockets? De beide leerkrachten van de stagescholen geven aan dat zij graag met iPockets zouden willen werken. Ze vinden de Engelse lessen erg leuk en het programma mooi en overzichtelijk. De leerkracht van groep 3 is wel terughoudend ten aanzien van het drukke programma in groep 3.

Pagina | 114

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Hoofdstuk 11: randvoorwaarden voor het succesvol invoeren van iPockets in de groepen 1 tot en met 4

Het Europees platform stelt dat het belangrijk is voordat men op een basisschool wil starten met vvto Engels, om na te gaan wat men op school wil bereiken met het aanbieden van vvto Engels. Wat is de reden om te starten met vvto Engels? Wat is de visie van de school en hoe past vvto daarin? Elke school heeft natuurlijk zijn eigen redenen, maar hier zijn enkele veelvoorkomende overwegingen:          

De taalgevoelige periode is totdat kinderen 7 jaar zijn. Kleuters leren een vreemde taal zoals ze hun moedertaal geleerd hebben. Spelenderwijs een taal leren is leuk. Het belang van Engels als internationale communicatietaal. Profilering van de school. Jonge leerlingen de mogelijkheid bieden met buitenlandse leerlingen te communiceren, bijvoorbeeld via e-mail en Skype. Zo vroeg mogelijk begrip voor andere talen en culturen willen meegeven aan de le erlingen. Goede voorbereiding op de toekomst in onze internationale samenleving. Vervolgonderwijs wordt steeds vaker (gedeeltelijk) in het Engels aangeboden. English is fun!

Natuurlijk is het van groot belang dat alle betrokkenen binnen de school achter het vvto Engels staan. Het vvto Engels vraagt namelijk om een investering in tijd, nascholing, materialen, organisatie, coördinatie etcetera, dus ondersteuning vanuit het bestuur, de directie, het gehele team en de ouders is noodzakelijk (Europees platform; modellenboekje vvto Engels. 2009.). In dit hoofdstuk gaan wij in op de randvoorwaarden voor het succesvol invoeren van iPockets op onze stagescholen. Wij geven aan de hand van de visie van de beide stagescholen aan hoe de visie in relatie staat tot de redenen om vvto-Engels in te voeren.

Pagina | 115

11.1. Wat zijn de randvoorwaarden voor het succesvol invoeren van iPockets op OBS de Jagersplas? Het Europees platform heeft een modellenboekje vvto Engels uitgegeven waarin een model voor vvto Engels is opgenomen. Het betreft een streefmodel voor een school die in groep 1 met vvto Engels start. Wij gebruiken dit modellenboekje om de stand van zaken rondom ons praktijkonderzoek en dus de randvoorwaarden voor het succesvol invoeren van iPockets o p de Jagersplas in te kaderen. De verschillende kwaliteitscriteria die in het modellenboekje zijn gebruikt, zijn onderverdeeld in de volgende categorieën.      


Achtergrond OBS de Jagersplas ligt midden in de wijk Het Kalf in Zaandam. Het schoolgebouw is ruim van opzet. Het bestaat uit 13 klaslokalen (er zijn 9 groepen), een multifunctionele ruimte (de Kuil), een speellokaal, een handenarbeidlokaal en aparte ruimtes voor de orthotheek, het documentatiecentrum, een personeelskamer, een kamer voor de IB-ers en één voor de directie. Een van de leslokalen is omgebouwd tot computerlokaal met 30 (!) computers. De school telt ongeveer 250 leerlingen. De school ziet de afgelopen jaren een daling in het aantal leerlingen. Dit komt voort uit de vergrijzing in de omliggende wijken. Door het aanbieden van vvto Engels kan de school zich profileren. Dit kan een positieve invloed hebben op het aantal kinderen op de school. Uit verschillende theoretische bronnen blijkt dat scholen die vvto Engels aanbieden, een groei zien in het aantal leerlingen dat de school telt (Europees platform, z.d.). De Jagersplas is een reguliere openbare basisschool waar elk kind van harte welkom is, ongeacht zijn of haar culturele, etnische of godsdienstige achtergrond. Door veel aandacht te schenken aan deze verschillen in de maatschappij, willen ze bereiken dat hun leerlingen zich goed kunnen ontwikkelen en thuis voelen in een multiculturele samenleving. De Jagersplas hecht zeer aan de sociale ontwikkeling van kinderen. Verantwoordelijkheid en betrokkenheid spelen een grote rol in en om de klas. Op de Jagersplas staan de volgende begrippen centraal: veiligheid, zelfstandigheid en betrokkenheid. Curriculum Wat de leerlingen moeten kennen aan het eind van groep 8, staat vanaf 1993 beschreven in kerndoelen voor Engels in het basisonderwijs. Uit de eerste doelen van 1993 blijkt dat communicatief Engels het uitgangspunt is. De leerl ingen leren om in het Engels met anderen te communiceren over een aantal alledaagse thema’s zoals persoonlijke gegevens, wonen, eten en drinken. Dat de boodschap overkomt, is belangrijker dan de vraag of die correct wordt geproduceerd: ‘It is of greater importance that the expression used in a context is understandable, rather than linguistically correct (Engel et al. 2007). Het streven is leerlingen door de lessen Engels te motiveren een vreemde taal te leren. De kerndoelen worden geclusterd in vier domeinen: spreekvaardigheid, schrijfvaardigheid, luistervaardigheid en leesvaardigheid. Het uitgangspunt is 'Waystage English', afgeleid van 'Threshold Level', een Europees taalniveau dat de voorloper is van het Europees Referentiekader voor talen. Pagina | 116

De communicatieve aanpak sluit aan bij het inzicht dat je een taal leert om te gebruiken, waarbij het correct toepassen van grammaticaregels niet meer als enig doel geldt. Dit betekent een belangrijke koerswijziging in het talenonderwijs. De kerndoelen 13. De l eerlingen leren informatie te verwerven uit eenvoudige gesproken en geschreven Engelse teksten. 14. De l eerlingen leren in het Engels i nformatie te vra gen of geven over eenvoudige onderwerpen en zi j ontwikkelen een a tti tude waarbij ze zich durven uit te drukken in die taal. 15. De l eerlingen leren de schrijfwijze va n enkele eenvoudige woorden over alledaagse onderwerpen. 16. De l eerlingen leren om woordbetekenissen en schrijfwijzen van Engelse woorden op te zoeken met behulp va n het woordenboek

Waar moet de Jagersplas aan voldoen als het vvto Engels wil gaan geven:  Het Engels wordt gegeven in groep 1 t/m 8.  Leerlingen krijgen in hun gehele schoolloopbaan tussen de 320 en 960 uur Engels (gemiddeld is dat tussen de 60 en 180 minuten per week).  Er is een doorlopende leerlijn door alle groepen.  Er is een coördinator vvto Engels.  Er wordt op school naar gestreefd om de doelen te verwezenlijken. Dit staat omschreven in het beleidsplan van de school. Taallessen & lesmateriaal OBS de Jagersplas heeft geen voorkeur voor het werken met een bepaalde methode, echter de school geeft aan dat zij graag een ICT school wil worden. De methode iPockets, waar wij tijdens dit onderzoek mee gewerkt hebben, sluit hier goed op aan. iPockets is namelijk een volledig digitale methode Engels voor de groepen 1 tot en met 4. Een andere reden om voor iPockets te kiezen is dat de methode goed aansluit bij het openbaar onderwijs, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de methode ‘My name is Tom’, waar alle meisjes per definitie gekleed zijn in een rokje of jurk. De school moet natuurlijk ook voldoende budget hebben om de verschillende lesmaterialen aan te kunnen schaffen. Het Europees platform kan een rol hierbij spelen. Zij verstrekt subsidie aan scholen die vvto Engels willen implementeren, waarmee een tegemoetkoming in de kosten voor aanschaf van de verschillende lesmaterialen verkregen kan worden. Bij het uitzoeken van de methode en lesmaterialen moet de Jagersplas rekening houden met:  De doorgaande lijn in de bovenbouw: Op dit moment werkt de Jagersplas in de groepen 6, 7 en 8 met de methode ‘Take it easy’. Als de school besluit om tot implementatie over te gaan en in zee te gaan met de methode iPockets, is een logische volgende stap het aanschaffen van een ‘nieuwe’ methode in de bovenbouw, die de doorgaande lijn binnen de school kan waarborgen. De aanschaf van BackPack Gold zou hier een logisch vervolg op zijn.  De eventuele aanschaf van 2 digiborden bij de kleuters. IPockets is een digitale methode waar optimaal mee gewerkt kan worden als er in het klaslokaal een digibord beschikbaar is.  Er moet gebruik gemaakt worden van Engelstalige lesmaterialen en/of methoden.  In plaats van (of naast) een methode kan er ook voor gekozen worden om met andere materialen te gaan werken. Er kan gebruik gemaakt worden van muziek, liedjes, rijm, verhalen, drama, TPR (Total Physical Response) et cetera, waarbij rekening gehouden wordt met de cognitieve ontwikkeling en leeftijd. Pagina | 117

 

Lesmaterialen moeten in voldoende mate aanwezig zijn. Bibliotheek/mediatheek heeft ondersteunend materiaal (leesboekjes, documentatie voor zelfstandig werken, cd-roms, spelletjes, computerfaciliteiten etc.).

Daarnaast is het belangrijk dat:  De vvto-coördinator taaldoelen voor de school als geheel kan opzetten, maar ook per bouw en per leerling.  De vvto-coördinator zicht heeft op een duidelijke doorgaande leerlijn voor vvto Engels binnen de school en op de aansluiting naar het VO.  Engels wordt tevens onderwezen in samenhang met andere vakken en activiteiten.  Doeltaal = voertaal in de hele Engelse les.

Evaluatie Er moet regelmatig een evaluatie plaatsvinden van de lessen Engels. Ook is het belangrijk dat de vorderingen van de leerlingen worden geregistreerd en bijgehouden. Dit om inzicht te krijgen in de vorderingen van de leerlingen. Tevens kan hiermee aangetoond worden dat de school aansluit bij de Kerndoelen Engels, zoals die zijn opgesteld door het ministerie van OC&W en zijn vastgelegd in de SLO. Internationalisering In de schoolgids van OBS de Jagersplas staat dat zij de kinderen zo goed mogelijk willen voorbereiden op de multiculturele samenleving. Internationalisering is dus heel belangrijk. Het implementeren van Engels in de onderbouw sluit hier goed bij aan. Maar bij internationalisering kom meer kijken dan alleen het geven van Engelse lessen. ‘Steeds meer worden wij naast Nederlander, ook Europeaan en wereldburger. Hoe vroeger kinderen leren om ons land en onze cultuur in perspectief te zien, des te makkelijker hebben ze het in het voortgezet onderwijs, tijdens hun studie en later in een baan. De basisschoolleeftijd is, naast de perfecte leeftijd voor het leren van een vreemde taal, dé leeftijd waarin het blikveld van een leerling verruimd kan worden.’ (Europees platform. z.d.) Het geven van Engelse lessen is een middel om aan deze doelstelling te werken. Randvoorwaarden waar de Jagersplas aan moet voldoen m.b.t. internationalisering, die passen bij de school:  De school zoekt partnerscholen in het buitenland, waar men mee samenwerkt aan een bepaald project. Samenwerken is een belangrijk aspect dat uitgebreid aan bod komt in de visie van de school.  Het team heeft een internationale oriëntatie. Extra vvto-taken Tussen de Jagersplas en de omliggende scholen voor Voortgezet Onderwijs zal interactie moeten plaatsvinden, wat betreft het vreemdetalenonderwijs (wederzijds informeren, samenwerking en overleg over de doorgaande leerlijn). Het aanstellen van een vvto-coördinator op de Jagersplas is daarom gewenst. De vvto-coördinator zal functioneren als aanspreekpunt en zich actief bezig moeten houden met de ontwikkelingen op het gebied van vvto Engels op de Jagersplas. De OBD (Onderwijs Begeleidings Dienst) zou een ondersteunende rol kunnen vervullen bij het implementatietraject op OBS de Jagersplas.

Pagina | 118

Profiel van de leerkracht Wil men vaststellen of alle competenties in het vvto-team aanwezig zijn, dan zal men eerst moeten stilstaan bij de keuze of de groepsleerkrachten het vvto Engels gaan verzorgen of dat er een vakleerkracht komt. Het meest praktisch is dat de groepsleerkracht vvto geeft. Maar niet alle leerkrachten voelen zich hier voldoende competent in. Een nascholing van de leerkrachten die gaan werken met iPockets en Backpack Gold is in dat geval te adviseren. Beide methodes werken met veel gesproken materiaal, instructietaal, liedjes, video’s. Op deze manier wordt de native speaker in de klas gehaald en een correcte uitspraak aan de leerlingen aangeboden. Eventueel kunnen daarnaast cd’s met liedjes, luisterboeken en dvd’s(die zijn opgenomen met native speakers) worden gebruikt. Dit lesmateriaal is aan te schaffen met behulp van de subsidie die te verkrijgen is bij het Europees platform. Het eventueel aanstellen van een vakleerkracht heeft als nadeel dat het vvto Engels dan afhankelijk is van een persoon en niet meer van het team als geheel. Vaak wordt dan door de groepsleerkrachten weinig meer gedaan aan Engels. Daarnaast brengt het aanstellen van een vakleerkracht de nodige kosten met zich mee. Hier is op het moment van schrijven geen budget voor op de Jagersplas. Overig Op de Jagersplas wordt op dit moment hard gewerkt aan het verbeteren van het taal - en rekenonderwijs. Een randvoorwaarde voor invoering van vvto Engels is dat eerst deze aspecten op de Jagerplas worden aangepakt. De school moet ervoor zorgdragen dat haar onderwijs op voldoende niveau is, voordat zij tot implementatie van vvto Engels over kan gaan. Anders worden er te veel vernieuwingen gelijktijdig ingevoerd, waardoor een succesvolle implementatie van vvto Engels niet goed gerealiseerd kan worden. En daarnaast kan de focus minder goed op de verbetering van het taal- en rekenonderwijs worden gelegd. Als de Jagersplas besluit tot invoering van vvto Engels zou de OBD (Onderwijs Begeleidings Dienst) een ondersteunende rol kunnen vervullen met betrekking tot implementatie op de Jagersplas.

Pagina | 119

11.2. Wat zijn de randvoorwaarden voor het succesvol invoeren van iPockets op OBS de Zuidwester? Het Europees platform heeft een modellenboekje vvto Engels uitgegeven waarin een model voor vvto Engels is opgenomen. Het betreft een streefmodel voor een school die in groep 1 met vvto Engels start. Wij gebruiken dit modellenboekje om de stand van zaken rondom ons praktijkonderzoek en dus de randvoorwaarden voor het succesvol invoeren van iPockets op de Zuidwester in te kaderen. De verschillende kwaliteitscriteria die in het modellenboekje zijn gebruikt, zijn onderverdeeld in de volgende categorieën.      


Achtergrond OBS De Zuidwester is een openbare school die ligt in het westelijke deel van Heiloo. Sinds 1 januari 1999 wordt het bestuur gevormd door een stichting voor openbaar onderwijs. Deze stichting bestuurt de 22 openbare basisscholen van 9 gemeenten binnen de I.S.O.B. (Intergemeentelijke Stichting Openbaar Basisonderwijs). De school heeft 290 leerlingen, verdeeld over 11 groepen. Er zijn 15 leerkrachten en 2 intern begeleiders werkzaam. Uitgangspunt van de Zuidwester is om de leerlingen tijdens hun ontwikkeling van kleuter tot aanstaand brugklasser zo goed mogelijk te begeleiden. Leren wordt gezien als een vanzelfsprekende en plezierige activiteit, met het doel steeds zelfstandiger te worden. Dit gebeurt in de onderbouw aanvankelijk spelenderwijs en geleidelijk verschuift het accent naar zelfstandig werken en gericht leren. De kinderen doorlopen de groepen volgens het jaargroepensysteem. Daarbij worden vanuit een veilige en vertrouwde achtergrond vaardigheden aangeleerd op sociaal, cognitief, motorisch, emotioneel en creatief gebied. Op de Zuidwester staan de volgende begrippen centraal: structuur, creativiteit en beweging. Openheid vormt de basis voor een goed schoolklimaat. Ieder moet de ruimte hebben om zichzelf te zijn en naar zijn of haar gevoel optimaal te kunnen functioneren. Door samen te leren en te spelen, kunnen de kinderen ook leren samen te leven en andere meningen, denkbeelden en culturen te respecteren.

Curriculum Wat de leerlingen moeten kennen aan het eind van groep 8, staat vanaf 1993 beschreven in kerndoelen voor Engels in het basisonderwijs. Uit de eerste doelen van 1993 blijkt dat communicatief Engels het uitgangspunt is. De leerlingen leren om in het Engels met anderen te communiceren over een aantal alledaagse the ma’s zoals persoonlijke gegevens, wonen, eten en drinken. Dat de boodschap overkomt, is belangrijker dan de vraag of die correct wordt geproduceerd: ‘It is of greater importance that the expression used in a context is understandable, rather than linguistically correct (Engel et al. 2007). Het streven is leerlingen door de lessen Engels te motiveren een vreemde taal te leren. De kerndoelen worden geclusterd in vier domeinen: spreekvaardigheid, schrijfvaardigheid, luistervaardigheid en leesvaardigheid. Het uitgangspunt is 'Waystage English', afgeleid van 'Threshold Level', een Europees taalniveau dat de voorloper is van het Europees Referentiekader voor talen.

Pagina | 120

De communicatieve aanpak sluit aan bij het inzicht dat je een taal leert om te gebruiken, waarbij het correct toepassen van grammaticaregels niet meer als enig doel geldt. Dit betekent een belangrijke koerswijziging in het talenonderwijs. De kerndoelen 13. De l eerlingen leren informatie te verwerven uit eenvoudige gesproken en geschreven Engelse te ksten. 14. De l eerlingen leren in het Engels i nformatie te vra gen of geven over eenvoudige onderwerpen en zi j ontwikkelen een a tti tude waarbij ze zich durven uit te drukken in die taal. 15. De l eerlingen leren de schrijfwijze va n enkele eenvoudige woorden over alledaagse onderwerpen. 16. De l eerlingen leren om woordbetekenissen en schrijfwijzen van Engelse woorden op te zoeken met behulp va n het woordenboek

Waar moet de Zuidwester aan voldoen als het vvto Engels wil gaan geven:  Het Engels wordt gegeven in groep 1 t/m 8.  Leerlingen krijgen in hun gehele schoolloopbaan tussen de 320 en 960 uur Engels (gemiddeld is dat tussen de 60 en 180 minuten per week).  Er is een doorlopende leerlijn door alle groepen.  Er is een coördinator vvto Engels.  Er wordt op school naar gestreefd om de doelen te verwezenlijken. Dit staat omschreven in het beleidsplan van de school.

Taallessen & lesmateriaal OBS de Zuidwester heeft aangegeven dat zij expliciet met een methode wil werken bij het eventueel invoeren van vvto Engels op de school. De voorkeur hiervoor gaat uit naar iPockets. Op het eerste gezicht sprak de methode de directie aan, vandaar het verzoek om ons onderzoek op deze methode te richten. Een andere reden om voor iPockets te kiezen, kan zijn dat de methode goed aansluit bij het openbaar onderwijs, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de methode ‘My name is Tom’, waar alle meisjes per definitie gekleed zijn in een rokje of jurk. Bij het uitzoeken van de methode en lesmaterialen moet de Zuidwester rekening houden met:  De eventuele aanschaf van 2 digiborden bij de kleuters. IPockets is een digitale methode waar optimaal mee gewerkt kan worden als er in het klaslokaal een digibord beschikbaar is. Een alternatief kan zijn om ervoor te zorgen dat de kleutergroepen ten minste 40 minuten per week gebruik kunnen maken van een ander lokaal waar een digibord beschikbaar is.  De doorgaande lijn in de bovenbouw. Op dit moment werkt de Zuidwester in de groepen 7 en 8 met de methode ‘Junior’. Als de school besluit om tot implementatie over te gaan en in de onderbouw te werken met de methode iPockets, is een logische volgende stap het aanschaffen van een nieuwe methode in de bovenbouw, die de doorgaande lijn binnen de school kan garanderen. De aanschaf van BackPack Gold zou dan hier een logisch vervolg op zijn.  Er moet gebruik gemaakt worden van Engelstalige lesmaterialen en/of methoden.  Lesmaterialen moeten in voldoende mate aanwezig zijn.  Bibliotheek/mediatheek heeft ondersteunend Engels materiaal (leesboekjes, documentatie voor zelfstandig werken, cd-roms, spelletjes, computerfaciliteiten etc.).

Pagina | 121

De school moet natuurlijk ook voldoende budget hebben om de verschillende lesmaterialen aan te kunnen schaffen. Het Europees platform kan een rol hierbij spelen. Zij verstrekt subsidie aan scholen die vvto Engels willen implementeren, waarmee een tegemoetkoming in de kosten voor aanschaf van de verschillende lesmaterialen aangeschaft verkregen kan worden. Daarnaast is het belangrijk dat:  Een vvto-coördinator taaldoelen voor de school als geheel kan opzetten, maar ook per bouw en per leerling.  Een vvto-coördinator zicht heeft op een duidelijke doorgaande leerlijn voor vvto Engels binnen de school en op de aansluiting naar het VO.  Engels wordt tevens onderwezen in samenhang met andere vakken en activiteiten.  Doeltaal = voertaal in de hele Engelse les. Evaluatie Er moet regelmatig een evaluatie plaatsvinden van de lessen Engels. Ook is het belangrijk dat de vorderingen van de leerlingen worden geregistreerd en bijgehouden. Dit om inzicht te krijgen in de vorderingen van de leerlingen. Tevens kan hie rmee aangetoond worden dat de school aansluit bij de Kerndoelen Engels, zoals die zijn opgesteld door het ministerie van OC&W en zijn vastgelegd in de SLO. Internationalisering Internationalisering is in toenemende mate belangrijk. Het implementeren van Engels in de onderbouw sluit hier goed bij aan. Maar bij internationalisering kom meer kijken dan alleen het geven van Engelse lessen. ‘Steeds meer worden wij naast Nederlander, ook Europeaan en wereldburger. Hoe vroeger kinderen leren om ons land en onze cultuur in perspectief te zien, des te makkelijker hebben ze het in het voortgezet onderwijs, tijdens hun studie en later in een baan. De basisschoolleeftijd is, naast de perfecte leeftijd voor het leren van een vreemde taal, dé leeftijd waarin het blikveld van een leerling verruimd kan worden.’ (Europees platform. z.d.) Het geven van Engelse lessen is een middel om aan deze doelstelling te werken. Randvoorwaarden waar de Zuidwester aan kan voldoen m.b.t. internationalisering, die passen bij de school:  De school zoekt bijvoorbeeld een of meerdere partnerscholen in het buitenland, waar men mee samenwerkt aan een bepaald project.  De school organiseert internationale activiteiten die het vvto-programma en de ontwikkeling van de doeltaal ondersteunen.  De leerlingen e-mailen met buitenlandse leerlingen.  Het team heeft een internationale oriëntatie.

Extra vvto-taken Tussen de Zuidwester en de omliggende scholen voor Voortgezet Onderwijs zal interactie moeten plaatsvinden, wat betreft het vreemdetalenonderwijs (wederzijds informeren, samenwerking en overleg over de doorgaande leerlijn). Het aanstellen van een vvto-coördinator op de Zuidwester is daarom gewenst. De vvto-coördinator zal functioneren als aanspreekpunt en zich actief bezig moeten houden met de ontwikkelingen op het gebied van vvto Engels op de Zuidwester.

Pagina | 122

Profiel van de leerkracht Wil men vaststellen of alle benodigde competenties in het vvto-team aanwezig zijn, dan zal men eerst moeten stilstaan bij de keuze of de groepsleerkrachten het vvto Engels gaan verzorgen of dat er een vakleerkracht komt. Het meest praktisch is dat de groepsleerkracht vvto geeft. Maar niet alle leerkrachten voelen zich hier voldoende competent in. Een nascholing van de leerkrachten die gaan werken met iPockets en Backpack Gold is in dat geval te adviseren. De beide methodes werken met veel gesproken materiaal, instructietaal, liedjes, video’s. Op deze manier wordt de native speaker in de klas gehaald en een correcte uitspraak aan de leerlingen aangeboden. Eventueel kunnen daarnaast cd’s met liedjes, luisterboeken en dvd’s(die zijn opgenomen met native speakers) worden gebruikt. Dit lesmateriaal is aan te schaffen met behulp van de subsidie die te verkrijgen is bij het Europees platform. Het eventueel aanstellen van een vakleerkracht heeft als nadeel dat het vvto Engels dan afhankelijk is van een persoon en niet meer van het team als geheel. Vaak wordt dan door de groepsleerkrachten weinig meer gedaan aan Engels. Daarnaast brengt het aanstellen van een vakleerkracht de nodige kosten met zich mee. Overig Een belangrijke randvoorwaarde is dat de werkgroep Engels de eventuele keuze voor implementatie van vvto Engels ondersteunt en daarnaast een belangrijke voorwaarde voor de eventuele implementatie van vvto Engels en iPockets is dat de meerderheid van het hele team de invoering steunt. De OBD (Onderwijs Begeleidings Dienst) zou een ondersteunende rol kunnen vervullen bij het implementatietraject op OBS De Zuidwester.

Pagina | 123

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Hoofdstuk 12: conclusie praktijkonderzoek

Wat is vvto Engels? Het Europees platform zegt hierover dat scholen die vvto Engels geven, meer aan vreemde talenonderwijs doen, dan het verplichte Engels in het basisonderwijs (EIBO), dat meestal in groep 7 en 8 wordt gegeven. Deze vvto scholen beginnen al met Engels vanaf groep 1. Het doel van vvto is om leerlingen een vreemde taal te leren spreken zodat ze bijvoorbeeld met leerlingen uit het buitenland kunnen praten en samenwerken. Internationalisering dus! Deze onderwijsvernieuwing wordt steeds populairder, zowel in Nederland als in Europa. De Europese Unie stelt zich zelfs ten doel dat alle EU-burgers minimaal twee vreemde talen leren op een zo jong mogelijke leeftijd (Europees Platform.z.d.) Waarom vvto Engels? Internationalisering  Vreemde talen openen deuren naar andere landen en culturen.  In de ons omringende landen (met uitzondering van Luxemburg) is Engels een vaak wettelijk voorgeschreven onderdeel van het lesprogramma van de basisschool  de invoering van Engels op de basisschool:een logische stap in het licht van de toenemende internationalisering Waarom in de onderbouw beginnen?  Omdat de meest taalgevoelige leeftijd voor het zevende jaar ligt  Recent onderzoek wijst bovendien uit dat vroege tweetaligheid een gunstige invloed heeft op de cognitieve ontwikkeling. Vervolgonderwijs  Vvto engels is een goede voorbereiding of aansluiting op een vervolgopleiding Begrip voor andere talen en culturen  Sinds 2006 is het wettelijk verplicht dat scholen zich bezig houden met burgerschapsvorming. Profilering van de school  Ouders kiezen vaak bewust voor een school die vvto aanbiedt; dat heeft op een aantal scholen tot een stijging van het leerlingenaantal gezorgd.  Het invoeren van vvto betekent ook een duidelijkere profilering en een nieuwe kwaliteitsimpuls. Leuk  Kinderen vinden het leren van een ander taal vaak erg leuk en spannend en zijn heel snel enthousiast.

Pagina | 124

Het Europees Platform noemt dezelfde argumenten in dit verband: waarom is het nou zo belangrijk om vroeg te beginnen met tweede taalonderwijs?     

de taalgevoelige leeftijd ligt voor 7 jaar het stimuleert de algemene taalontwikkeling het geeft een kwaliteitsimpuls aan het taalonderwijs profilering van de school het bevordert internationale contacten en samenwerking

Hoe kun je vvto Engels invoeren in het basisonderwijs? Het Europees Platform Het Europees platform is het centrum voor internationalisering in het Nederlandse basisonderwijs, het voorgezet onderwijs en de lerarenopleidingen. Het Europees platform is door het ministerie van OCW aangewezen als nationaal coördinatiepunt voor onder andere vroeg vreemde talen onderwijs. Het platform geeft voorlichting en advies op het gebied van vvto, maar ook over internationalisering in het algemeen. Het Europees platform verstrekt subsidies en organiseert kennisnetwerken. Een stappenplan De start met vvtto moet grondig worden voorbereid. Het is te simpel te veronderstellen dat bijvoorbeeld het aanschaffen van een methode voldoende is om te kunnen beginnen. Aan de daadwerkelijke realisering van vvto gaat een langdurig traject vooraf. Het Europees platform heeft als landelijk expertisecentrum en coördinatiepunt voor vvto diverse initiatieven geïnitieerd en ondersteund. Paul Groot, die het vvto op enkele scholen heeft opgezet, ontwikkeld, geëvalueerd, aangepast en opnieuw geïmplementeerd. Hij schreef daarover het boek ‘Stepping Stones’. In ‘Stepping Stones… op weg naar vroeg vreemdetalenonderwijs’ is in een schematische vorm een stappenplan opgenomen, met daarin een mogelijke blauwdruk voor de opzet van vvto. Een model Daarnaast heeft het Europees platform een modellenboekje vvto Engels uitgegeven waarin een model voor vvto Engels is opgenomen. Het betreft een streefmodel voor een school die in groep 1 met vvto Engels start. De verschillende kwaliteitscriteria ten aanzien van vvto Engels zijn onderverdeeld in de volgende categorieën:      

Curriculum( doelen en het leerplan) Taallessen & Lesmateriaal (methode) Evaluatie Internationalisering Extra vvto-taken Profiel van de vvto-leerkracht

Onderzoek Verder is er veel onderzoek gedaan en gepubliceerd naar vvto Engels in het basisonderwijs en aanverwante onderwerpen, een opsomming;  

De ontwikkeling van de Nederlandse taalvaardigheid van kleuters met vroeg vreemdetalenonderwijs Vroeg vreemdetalenonderwijs in internationaal perspectief: literatuurstudie over vvto in Nederland Pagina | 125

   

Vroeg Engels in het Nederlandse taalcurriculum Vreemde talen in het onderwijs, adviesrapport van de Onderwijsraad aan de regering naar hoe het talenonderwijs in Nederland verbeterd kan worden Engels met digibord of boek, vergelijking van gebruik en opbrengsten van twee lesmethoden Engels voor het basisonderwijs Bilingual language education, its neurocognitive effect and opportunities for integration: onderzoek naar tweetaligheid, waaruit blijkt dat tweetalige kinderen sneller en met minder hersenactiviteiten aandachts- en rekenopdrachten kunnen uitvoeren dan eentalige kinderen

Deze onderzoeken onderschrijven, net als dat van ons, het belang van het leren van een vreemde taal op jonge leeftijd.

Hoe verwerven jonge kinderen een tweede taal? Verschillende wetenschappelijke onderzoeken hebben onder andere aangetoond dat kinderen tot een jaar of zeven taalgevoelig zijn en een tweede taal natuurlijk verwerven. Het vroeg aanleren van een tweede taal heeft ook een positief effect op de cognitieve ontwikkeling, het vermogen om nieuwe dingen te leren en op de cognitieve flexibiliteit. Kinderen die vroeg een tweede taal aanleren blijken beter in staat te zijn om de wereld door een andere bril te bekijken. Het verbreedt hun horizon en draagt op die manier ook bij aan de algemene en emotionele ontwikkeling van het kind. Hersenonderzoek toont bovendien aan dat meertaligen gemiddeld een beter geheugen hebben dan ééntaligen. Kortom; tweede taalverwerving op jonge leeftijd draagt bij aan het emotionele en intellectuele welzijn van kinderen met alle positieve gevolgen van dien. Werking van de hersenen De hersenen van jonge kinderen van nul tot zeven staan open voor het opslaan van informatie. Het maakt niet uit of er één of twee taalsystemen in de basis worden opgebouwd. Er zijn hersence llen genoeg. De hersenen kunnen op deze jonge leeftijd net zoveel verbindingen aangaan als door stimulatie vanuit de omgeving mogelijk wordt gemaakt. Een voorwaarde is wel, dat er een duidelijke scheiding is door personen en situaties waarin de beide tale n gesproken worden. Startleeftijd Er verschillende leeftijden zijn waarop met het vreemdetalenonderwijs kan worden begonnen, al blijkt de periode van groep 3 tot en met 6 minder gunstig te zijn. De startleeftijd is bepalend voor de wijze waarop het onderwijs het beste gegeven kan worden. Onderdompelingprogramma’s (Total immersion) zijn bij uitstek geschikt voor jongere kinderen. -

-

in groep 1 en 2 spelenderwijs, waarbij de leerlingen dus veel input moeten krijgen; de groepen 3 tot en met 6 zijn minder geschikt om te starten met Engels, omdat de leerlingen in die fase hun schriftelijke vaardigheden en rekenvaardigheid ontwikkelen, waar ze veel tijd voor nodig hebben; in groep 7 en 8 meer formeel vreemdetaalonderwijs, omdat de leerlingen dan weer meer open staan voor en in staat zijn tot regels leren.

Samengevat, beginnen met Engels in groep 1, oftewel vroeg vreemdetalenonderwijs Engels, kent zeer belangrijke voordelen.

Pagina | 126

Intensiteit Een vroege start op zichzelf is niet voldoende voor succesvol vreemde taalleren; aandacht voor continuïteit en voortgang is belangrijk. Over de intensiteit van het aanbod bestaan verschillende ideeën, iPockets geeft aan dat wekelijks 40 + 30 minuten aanbod in groep 1-4 voldoende is en minimaal 60 minuten per week in groep 5-8 om een bepaald minimum niveau in groep 8 te realiseren. Earlybird gaat uit van de volgende intensiteit;   

In groep 1 en 2 krijgen leerlingen vier tot vijf uur activiteiten in het Engels aangeboden In de kleutergroepen vindt het leren vooral impliciet en spelenderwijs plaats; In groep 3, 4 en 5 is sprake van één á twee uur activiteiten in het Engels, deze periode is gericht op consolidatie, met andere woorden, de verworven vaardigheden worden vastgehouden en uitgebreid In groep (5), 6, 7 en 8 wordt Engels als vak aangeboden gedurende gemiddeld zo’n negen uur per week, in combinatie met activiteiten of (delen van) vakken

Ook hier is te zien dat in groep 3 tot en met 5 het aantal uren Engels minder is dan in de andere groepen. De vier didactische modellen De vier belangrijkste didactische stromingen zijn te onderscheiden op vier kenmerken: enerzijds de vraag of de nadruk ligt op receptieve dan wel productieve vaardigheden e n anderzijds de vraag of de nadruk ligt op de structuur van de vreemde taal, of op de communicatie in die taal. Zodoende kunnen er volgens Oskam vier didactische benaderingen waarop jonge kinderen een vreemde taal leren; * de structurele benadering 1. de grammatica- vertaalmethode; 2. de audiolinguale methode. * de communicatieve benadering 3. de functioneel-notionele methode (F-N), ook wel de communicatieve methode genoemd; 4. de receptieve methode. De structurele benadering en de communicatieve benadering verschillen vooral in de manier waarop de leerstof is opgebouwd. De structurele benadering stelt in de lessen een bepaald grammaticaal probleem centaal, terwijl bij de communicatieve benadering het overbrengen van de boodschap centraal staat. De methode iPockets, waar wij onderzoek naar hebben gedaan, gaat uit van de receptieve methode. Deze methode gaat uit van de natuurlijke taalverwerving die gebaseerd is op de theorieën van Krashen en Asher.

Welke methodes (vvto Engels) zijn er beschikbaar voor de onderbouw? Er zijn verschillende methodes voor onder- en bovenbouw op de markt. Ze gebruiken allemaal verschillende benaderingen en uitgangspunten, de een is meer compleet dan de ander. Sommigen beschikken niet over een Nederlandstalige handleiding, of beschikken uitsluitend over digitaal materiaal. Het Europees platform geeft verder aan dat er voor de creatieve leerkracht voldoende materiaal is om Engelse lessen te geven, dus ook zonder methode. Een methode geeft echter wel meer houvast. iPockets is,van de door ons onderzochte methodes, de meest complete methode geschikt voor het openbaar onderwijs, die aansluit bij het curriculum opgesteld door het Europees platform. Er wordt gebruik gemaakt van audio, video en interactieve oefeningen om leerlingen op een natuurlijke Pagina | 127

manier Engels aan te leren. Met leuke en uitdagende activiteiten begint de methode eerst met luisteren, begrijpen en spreken. Halverwege groep 4 komen daar lezen en schrijven bij. Er is veel aandacht voor de communicatieve vaardigheid. De woordenschatverwerving werkt vanuit de Viertakt van Verhallen, waarbij voorbewerking, semantisering, consolidatie en toetsing plaatsvindt.

Voldoet de methode iPockets aan de verwachtingen van OBS de Zuidwester? Profilering De directie van OBS De Zuidwester spreekt de verwachting uit dat de school zich mogelijk kan profileren door middel van de invoering van vvto Engels. In Heiloo zijn elf basisscholen, waarvan nog geen enkele basisschool een vvto Engels school is. Uit de enquête onder de andere basisscholen blijkt dat de ouders van de leerlingen op deze scholen unaniem enthousiast zijn over het vvto Engels, middels iPockets, op deze scholen. Uit de enquête onder de ouders van de leerlingen op de Zuidwester die Engelse lessen gekregen hebben vanuit de methode iPockets, blijkt dat 63% van de ouders zeer enthousiast is over het voorstel om vvto Engels in te voeren in een doorgaande lijn op OBS De Zuidwester. De overige 37% is ook positief over invoering van vvto Engels op de Zuidwester, maar met een aantal kanttekeningen. De verwachting dat OBS De Zuidwester zich kan profileren door middel van de invoering van vvto Engels is aannemelijk. Gebruiksvriendelijk Van iPockets verwacht OBS De Zuidwester dat de methode gebruiksvriendelijk is, gemakkelijk toegankelijk, zelfcorrigerend en dat de voortgang van de leerlingen bij te houden is. Uit de eigen bevindingen in de praktijk en uit ons onderzoek, blijkt dat iPockets inderdaad gebruiksvriendelijk en toegankelijk is, overzichtelijk en prettig in gebruik. De voorbereidingen van de lessen en het geven van de lessen leiden tot weinig problemen. Verder is de methode zelfcorrigerend. De voortgang van de leerlingen is bij te houden middels de scoringslijsten en de observatielijsten. Een leerlingvolgsysteem maakt nog geen onderdeel uit van iPockets. De uitgeverij, Pearson Education, geeft aan dat dit naar verwachting nog ca 3 jaar zal duren, alvorens een dergelijk volgsysteem gerealiseerd kan worden. Dit heeft te maken met de hoge kosten die met een dergelijke investering gemoeid gaan. Het team Een belangrijke voorwaarde voor de eventuele implementatie van vvto Engels en iPockets is dat de meerderheid van het team de invoering steunt. De directie houdt rekening met mogelijke weerstand tegen de invoering van vvto Engels en iPockets onder de teamleden. Uit de informatie van de andere scholen die wij ondervraagd hebben over dit onderwerp, blijkt dat ook deze scholen tot op zeker hoogte te maken hebben gehad met weerstand tegen de invoering van vvto Engels binnen het team. Met name de beschikbare lestijd en de eigen (spreek)vaardigheid en beheersing van het Engels van de leerkrachten zouden mogelijk kunnen leiden tot weerstand. Echter de door ons bevraagde scholen in het praktijkonderzoek geven aan dat de weerstand van de leerkrachten snel afneemt en zelfs verdwijnt nadat zij met iPockets zijn gaan werken. Kosten en tijdspad De directie heeft geen verwachtingen ten aanzien van de kosten van de aanschaf. Bij de randvoorwaarden voor een succesvolle invoering komen wij hier op terug . Een eventuele invoering van de methode zou volgens de directie vanaf schooljaar 2012-2013 kunnen plaatsvinden.

Pagina | 128

Welke praktische problemen komen wij tegen naar aanleiding van het werken met iPockets? Conclusie met betrekking tot de voorbereidingen en het geven van de lessen Met betrekking tot de voorbereiding van de lessen kunnen we een aantal conclusies trekken;  De handleiding is helder, duidelijk, compleet en overzichtelijk  Het is belangrijk om van tevoren even de instructietaal te beluisteren en het lesmateriaal te bekijken en/of te beluisteren  De voorbereidingen kosten steeds minder tijd, naarmate je meer ervaring hebt met het werken met de methode  Het oorspronkelijke bezwaar dat de lessen uitsluitend op school voor te bereiden zijn, is gedurende ons onderzoek opgelost door iPockets en komt hiermee te vervallen, zie noot 1. Activiteiten Soms sluiten activiteiten minder goed aan bij de rest van het lesprogramma of bij een bepaald thema. Een pluspunt is dat de methode een flexibele werkwijze eenvoudig toestaat. Je kunt activiteiten naar eigen inzicht en flexibel op een andere manier organiseren, aanbieden, overslaan of samenvoegen. Digibord Een belangrijke randvoorwaarde voor het werken met een digitale methode als iPockets, is het beschikken over een digibord in het klaslokaal. Of anders tenminste een computer in de klas met werkend geluid. Verder is het handig om tenminste twee computers met koptelefoon in de klas te hebben voor de zelfstandige verwerking van de activiteiten door de leerlingen.

Wat vinden de ouders van de leerlingen, die proeflessen Engels volgens de methode iPockets hebben gekregen? Van de ondervraagde ouders op beide scholen vindt meer dan 90% het nuttig om te beginnen met Engelse lessen in de onderbouw; bij de kleuters of in groep 3. Argumenten die zij noemen zijn onder andere het spelenderwijs leren op jonge leeftijd, het belang van vroeg vreemde talen aanleren, de taalgevoeligheid van jonge kinderen. Een veelgenoemde reden die ouders aangeven om een doorgaande lijn Engels aan te bieden, is dat Engels een belangrijke voertaal is wereldwijd. Van de ondervraagde ouders op beide scholen is 100% enthousiast als de school Engels in een doorgaande lijn van groep 1-8 zou aanbieden. De ouders plaatsen wel een paar kanttekeningen daarbij. Zij vinden het belangrijk dat het leren van Engels de andere vakken als rekenen en taal niet mag beïnvloeden en dat het plezier voorop moet staan. 1 ouder uit zijn /haar bezorgdheid met betrekking tot het niveau van Engels van de leerkrachten.

Pagina | 129

Wat is de opbrengst van de lessen met betrekking tot het werken met iPockets? Opbrengst groep ½ Wat weten en kunnen de kinderen uit groep ½ aan het einde van de lessenserie? Na het afnemen van de woordentoets blijkt dat;  86% van de leerlingen kent 55% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief  69% van de leerlingen kent 70% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief  29% van de leerlingen kent 90% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief Wat weten en kunnen de kinderen uit groep ½ aan het eind van de lessenserie? Uit de observatie blijkt het volgende;  84% van de kinderen toont interesse tijdens de lessen (soms tot vaak)  76% van de leerlingen durft Engels te praten (soms tot vaak)  80% van de leerlingen kent de kernwoorden (soms tot vaak)  92% van de leerlingen kan de Engelse instructie volgen (soms tot vaak) Opbrengst groep 3 Wat weten en kunnen de kinderen uit groep 3 aan het eind van de lessenserie? Na het afnemen van de woordentoets blijkt dat;  100% van de leerlingen kent 55% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief  97% van de leerlingen kent 70% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief  54% van de leerlingen kent 90% of meer van de aangeboden kernwoorden receptief Wat weten en kunnen de kinderen uit groep 3 aan het eind van de lessenserie? Uit de observatie blijkt het volgende;  96% van de kinderen toont interesse tijdens de lessen (soms tot vaak)  96% van de leerlingen durft Engels te praten (soms tot vaak)  89% van de leerlingen kent de kernwoorden (soms tot vaak)  96% van de leerlingen kan de Engelse instructie volgen (soms tot vaak) Kennis aangeboden kernwoorden Als we kijken naar de kennis van de aangeboden kernwoorden, valt op dat beide groepen goed scoren. Bij de kleuters kent 86% van de leerlingen meer dan 55% van de aangeboden kernwoorden receptief. In groep 3 zijn dat alle leerlingen, die meer dan 55% van de aangeboden woorden kennen. Een verschil in opbrengst is dat in groep 3 meer dan de helft van de leerlingen, namelijk 54%, 90% van de aangeboden kernwoorden receptief kent, bij de kleuters is dat aantal lager, namelijk 29%. Vaardigheden deelname en begrip Uit de observaties blijkt dat beide groepen goed scoren op het gebied van deelname en begrip tijdens de lessen. Bij de kleuters toont 84% soms tot vaak interesse tijdens de lessen, in groep 3 is dat percentage zelfs 96%.Volgens de resultaten van de observaties kunnen ongeveer evenveel leerlingen uit groep 1/2 , als uit groep 3 de Engelse instructie goed volgen. Een verschil in opbrengst, volgens de resultaten van de observaties, is het aantal leerlingen dat Engels durft te praten. In groep 3 ligt dat percentage iets hoger dan bij de kleuters, namelijk 96% van de leerlingen in groep 3 en 76% van de kleuters durft Engels te praten.

Pagina | 130

Wat is de betekenis van de implementatie van vvto Engels voor de leerkrachten en de schoolorganisatie? Een school die vvto E ngels wil implementeren, kan/moet rekening houden met de volgende aspecten met betrekking tot de implementatie van vvto Engels;  De implementatie van vvto Engels duurt gemiddeld 1 tot 2 jaar  De start met vvto Engels komt het meest voor op 2 manieren; 1. Eerst starten in groep 1-4 en het jaar daarna ook in de groepen 5-8 2. Direct starten in groep 1-8  De tijd die in de onderbouw aan de lessen besteed wordt is gemiddeld 40 tot 70 minuten per week.  In de bovenbouw is dat gemiddeld 60 minuten per week.  De ideale start is in groep ½, maar ook in groep ¾ kun je starten met vvto Engels.  De meeste scholen kiezen voor een nascholing van het team.  Weerstand, sommige leerkrachten zien op tegen het geven van Engels i.v.m. onzekerheid over hun eigen vaardigheid en maken zich zorgen om de tijd die van de andere lessen afgaat.

Wat zijn de randvoorwaarden voor het succesvol invoeren van iPockets in de groepen 1 tot en met 4? Ondersteuning Het is van groot belang dat alle betrokkenen binnen de school achter het vvto Engels staan. Het vvto Engels vraagt namelijk om een investering in tijd, nascholing, materialen, organisatie, coördinatie etcetera, dus ondersteuning vanuit het bestuur, de directie, de werkgroep Engels, het gehele team en de ouders is noodzakelijk. Digibord De eventuele aanschaf van 2 digiborden bij de kleuters. IPockets is een digitale methode waar optimaal mee gewerkt kan worden als er in het klaslokaal een digibord beschikbaar is. Een alternatief kan zijn om ervoor te zorgen dat de kleutergroepen ten minste 40 minuten per week gebruik kunnen maken van een ander lokaal waar een digibord beschikbaar is. Budget De school moet natuurlijk ook voldoende budget hebben om de verschillende lesmaterialen aan te kunnen schaffen. Het Europees platform kan een rol hierbij spelen. Zij verstrekt subsidie aan scholen die vvto Engels willen implementeren, waarmee een tegemoetkoming in de kosten voor aanschaf van de verschillende lesmaterialen gekregen kan worden. Vvto-coördinator Een vvto-coördinator stelt taaldoelen voor de school als geheel, maar ook per bouw en per leerling. Een vvto-coördinator heeft zicht op een duidelijke doorgaande leerlijn voor vvto Engels binnen de school en op de aansluiting naar het Voortgezet Onderwijs. Daarnaast functioneert de coördinator als contactpersoon en aanspreekpunt. Nascholing Een nascholing van de leerkrachten die gaan werken met iPockets en Backpack Gold is te adviseren. Mogelijk kan de OBD een rol daarin vervullen.

Pagina | 131

Conclusie “Hoe kunnen OBS De Jagersplas en OBS De Zuidwester succesvol Vroeg Vreemde Talen Onderwijs Engels (vvtoE) implementeren?” kunnen wij het volgende concluderen: De start met vvto moet grondig worden voorbereid en vraagt veel van een team en schoolorganisatie. Er is veel informatie beschikbaar over vvto Engels en het Europees platform kan als expertisecentrum een grote rol vervullen met betrekking tot de verschillende modellen en stappen waarmee een vvto school rekening moet houden. Ook kunnen zij een tegemoetkoming ( subsidie) in de kosten voor aanschaf van de verschillende lesmaterialen verzorgen. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat jonge kinderen gemakkelijk een tweede taal verwerven. Verder is aangetoond dat de tweede taalverwerving ook positieve invloeden heeft op de algemene ontwikkeling van het kind (zelfvertrouwen, algemene taalvaardigheid en zelfs de rekenvaardigheid). De tweede taalverwerving gaat niet ten kosten van het Nederlands. Belangrijke argumenten dus om te starten met vvto Engels in de onderbouw. iPockets is een interactieve, fraaie methode gebaseerd op het Earlybird curriculum. Uit ons onderzoek blijkt dat veel scholen naar tevredenheid werken met deze methode en zouden deze methode aan een andere school aanbevelen. De leerkrachten waarbij wij de lessen verzorgd hebben, sluiten zich hier ook bij aan. Ouders reageren zeer enthousiast op vvto Engels en de verwachting is dat de scholen zich goed kunnen profileren middels de implementatie van het onderwijs in een doorgaande lijn Engels in de groepen 1-8. Tot slot, verdient het aanbeveling om bij een eventuele implementatie gebruik te maken van het modellenboekje vvto van het Europees Platform, of het stappenplan ‘Stepping Stones’ van Paul Groot. In het volgende hoofdstuk gaan wij hier verder op in. Wij hebben het stappenplan van Paul Groot gebruikt om vorm te geven aan de implementatie. Alhoewel er veel overeenkomsten zijn, hebben wij voor beide scholen stappenplan op maat gemaakt.

Pagina | 132

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Hoofdstuk 13: aanbevelingen

13.1. Algemeen De start met vvto moet grondig worden voorbereid. Het is te simpel te veronderstellen dat bijvoorbeeld het aanschaffen van een methode voldoende is om te kunnen beginnen. Aan de daadwerkelijke realisering van vvto gaat een langdurig traject vooraf. Het Europees platform heeft als landelijk expertisecentrum en coördinatiepunt voor vvto diverse initiatieven geïnitieerd en ondersteund. In de loop van de jaren hebben ze regelmatig een beroep gedaan op Paul Groot, die het vvto op enkele scholen heeft opgezet, ontwikkeld, geëvalueerd, aangepast en opnieuw geïmplementeerd. Hij schreef daarover het boek ‘Stepping Stones’. In ‘Stepping Stones… op weg naar vroeg vreemdetalenonderwijs’ is in een schematische vorm een stappenplan opgenomen, met daarin een mogelijke blauwdruk voor de opzet van vvto. Dit stappenplan gebruiken wij hieronder bij het uitwerken van de aanbevelingen voor de beide scholen.

13.2. OBS de Jagersplas Wij adviseren om de eventuele start voor vvto Engels op de Jagersplas goed voor te bereiden. Een deel van de oriëntatiefase heeft al plaats gevonden middels dit onderzoek en de proeflessen die gegeven zijn in de onderbouw. VOORBEREIDINGSFASE Step 1


-gesprekken met het team en het bestuur -besluit: onderzoeken van mogelijkheden voor invoering vvto Engels


Step 2

Step 3

Oriëntatie: bestudering van het afstudeeronderzoek m.b.t. vvto Engels op OBS De Jagersplas, contact leggen met het Europees Platform en de OBD (Onderwijs Begeleidingsdienst) Schoolbegeleidingsdienst, materialen Bekijken, studiedagen/ seminars bezoeken, eventueel een studiereis maken Communicatie en terugkoppeling - team - bestuur - ouders - instanties (zie step 2)

- vorming van werkgroepen vvto -informatie bestuderen; -contacten leggen, onder meer met het Europees Platform, etc. -verkenning financiële bronnen/budget -evt. begeleiding inschakelen via Europees Platform, Pabo, OBD of Early Bird.

- overleg met ouders (MR) -de inspectie op de hoogte stellen van plannen -doelstellingen formuleren -globaal meerjarenplan maken (kaders vaststellen) -terugkoppelen naar bestuur

BESLISSING: WEL OF NIET DOORGAAN Pagina | 133


Step 4

- organisatie binnen team: coördinator vvto aanstellen -taakverdeling (werkgroep) -verkrijgen van financiële middelen (schoolbudget, bestuur, subsidies)


Step 5


Step 6

Afbakening leerstofgebieden

- definitieve vaststelling leerlijnen -Pearson uitgeverij benaderen -presentatie en demo iPockets en Backpack Gold -aanvang nascholing personeel (groepscursus/ (werkgroep) -verkrijgen van financiële middelen (schoolbudget, bestuur, subsidies) - ouderavond organiseren: voorlichting -eventuele native speaker?

Rol eventuele native speaker(s)

Step 7


AANVANGFASE Step 8

Starten met lessen vvto!

Step 9


Step 10



- methodes aanschaffen -vervolg nascholing team (differentiatie)

- ouderavond (plenair gedeelte, daarna per groep): -voorbeeldlessen -thee en scones serveren -start vvto Engels met bijvoorbeeld High Tea in elke groep! -eerste (tussentijdse) vergadering op teamniveau - evaluatie met ouders: ouderavond -evaluatie vvto onder ouders en leerlingen - evaluatie: bijstelling beleid - beleidsplan (voor komende vier jaar) vaststellen met team, MR en bestuur - extra ouderavond: evaluatie en discussie – - presentatie door leerlingen, bijvoorbeeld inde vorm van een Engelse avond - evaluatie: eventueel besluit invoering vakoverstijgende elementen -ouderavond: informatie geven over deze nieuwe vakoverstijgende componenten -vaststelling Engelstalige woordenlijst -uitbreiding Engelstalig (lees)materiaal -bijstellen beleidsplan voor komende jaren -vvto raamplan gereed -tweejaarlijkse herziening beleidsplan

Pagina | 134

13.3. OBS de Zuidwester Wij adviseren om de eventuele start voor vvto Engels op de Zuidwester goed voor te bereiden. Een deel van de oriëntatiefase heeft al plaats gevonden middels dit onderzoek en de proeflessen die gegeven zijn in de onderbouw. VOORBEREIDINGSFASE Step 1


-gesprekken met het team, de werkgroep Engels en het bestuur/ISOB -besluit: onderzoeken van mogelijkheden voor invoering vvto Engels


Step 2

Step 3

Oriëntatie: bijwonen van de presentatie en bestudering van het afstudeeronderzoek m.b.t. vvto Engels op OBS De Zuidwester, contact leggen met het Europees Platform en de OBD (Onderwijs Begeleidingsdienst) Schoolbegeleidingsdienst, materialen Bekijken, studiedagen/ seminars bezoeken, eventueel een studiereis maken Communicatie en terugkoppeling - team - bestuur - ouders - instanties (zie step 2)

- vorming van een werkgroep vvto -informatie bestuderen; -contacten leggen, onder meer met het Europees Platform, etc. -verkenning financiële bronnen/budget -evt. begeleiding inschakelen via Europees Platform, Pabo, OBD of Early Bird.

- overleg met ouders (MR) -de inspectie op de hoogte stellen van plannen -doelstellingen formuleren -globaal meerjarenplan maken (kaders vaststellen) -terugkoppelen naar bestuur

BESLISSING: WEL OF NIET DOORGAAN


Step 4

- organisatie binnen het team: coördinator vvto aanstellen -taakverdeling (werkgroep) -verkrijgen van financiële middelen (schoolbudget, bestuur, subsidies)


Step 5


Step 6

Afbakening leerstofgebieden

- definitieve vaststelling leerlijnen -Pearson uitgeverij benaderen -presentatie en demo iPockets en Backpack Gold -aanvang nascholing personeel (groepscursus/ (werkgroep) -verkrijgen van financiële middelen (schoolbudget, bestuur, subsidies) - ouderavond organiseren: voorlichting -eventuele native speaker?

Rol eventuele native speaker(s)

Step 7


- methodes aanschaffen -vervolg nascholing team (differentiatie)

Pagina | 135

AANVANGFASE Step 8

Starten met lessen vvto!

Step 9


Step 10



- ouderavond (plenair gedeelte, daarna per groep): -voorbeeldlessen -thee en scones serveren -start vvto Engels met bijvoorbeeld High Tea in elke groep! -eerste (tussentijdse) vergadering op teamniveau - evaluatie met ouders: ouderavond -evaluatie vvto onder ouders en leerlingen - evaluatie: bijstelling beleid - beleidsplan (voor komende vier jaar) vaststellen met team, MR en bestuur - extra ouderavond: evaluatie en discussie – - presentatie door leerlingen, bijvoorbeeld inde vorm van een Engelse avond - evaluatie: eventueel besluit invoering vakoverstijgende elementen -ouderavond: informatie geven over deze nieuwe vakoverstijgende componenten -vaststelling Engelstalige woordenlijst -uitbreiding Engelstalig (lees)materiaal -bijstellen beleidsplan voor komende jaren -vvto raamplan gereed -tweejaarlijkse herziening beleidsplan

Pagina | 136

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Discussie

Een aantal aspecten van ons onderzoek hebben geleid tot een discussie. Deze ‘kritische noten’ nemen wij in dit hoofdstuk op. Methode iPockets Wij realiseren ons dat de vertegenwoordiger van iPockets ook een ander belang heeft o p het moment dat wij een vraaggesprek met hem hebben. Dit heeft geen gevolgen voor ons onderzoek verder, maar wij wilden dit punt wel meenemen bij de ter discussie stelling. Verschillende leerkrachten, verschillende aanpakken ( qua organisatie, didactisch, en sociaalemotioneel). De manier waarop leerkrachten werken, verschilt sterk, ook binnen een school. Het gaat dan om verschillen in de omgang met het digibord, in de voertaal tijdens de les en de invulling van de rol van leerkracht. Elke leerkracht heeft een eigen didactische aanpak. Een eigen stijl van lesgeven. De gegeven lessen zijn nooit precies hetzelfde. Hoe goed je je ook aan de handleiding van de methode houdt. Om de verschillen zo klein mogelijk te houden, hebben wij afgesproken om de methode ‘letterlijk’ te volgen. Indien dit om een of andere reden niet mogelijk was, hebben wij hier van te voren overleg over gehad. Wij denken daarom dat dit een te verwaarlozen invloed heeft gehad op ons onderzoek. Ook het feit dat de lessen in het Engels al ingesproken stonden op het digibord heeft hier een bijdrage aan geleverd. De kinderen hebben dus in beide klassen de Engelse instructies gekregen, zoals die in de methode aangeboden wordt. De invloed van de verschillende uitspraken van de leerkrachten is dus te verwaarlozen. Het is belangrijk dat de kinderen een correcte uitspraak krijgen aangeboden, bij voorkeur zelfs door een native speaker. De methode iPockets speelt goed hierop in. De methode ondervangt aspect door digitale middelen in te zetten. De digitale middelen worden ingezet om de kinderen een goede uitspraak aan te leren (over te nemen). Dit maakt, tevens , dat de methode heel laagdrempelig is voor leerkrachten die net met het geven van de Engelse lessen beginnen. Ouderenquêtes In totaal hebben wij 54 vragenlijsten uitgedeeld, waarvan er 35 zijn ingevuld. 65% van de ouders heef dus de vragenlijst ingevuld. Dat betekent ook dat 35% van de ouders de vragenlijst niet heeft ingevuld. De conclusie op de vraag ‘wat ouders van de Engelse lessen vinden’ is gebaseerd op deze 65 % en heeft dus een relatief kleiner draagvlak. Wij gaan ervan uit dat deze 65% representatief zijn voor de hele oudergroep. Interview met begeleiders Op de vraag ‘Wat andere leerkrachten van het werken met iPockets vinden?’ hebben wij onze begeleidsters een aantal vragen voorgelegd. De conclusies op deze vragen zijn gebaseerd op de antwoorden die zij gaven. Om een groter draagvlak te creëren, hebben wij de leerkrachten van de Molenweid en de andere 5 scholen die wij geïnterviewd hebben, deze vraag ook voorgelegd. Op deze manier hopen wij een completer beeld te krijgen van wat ‘andere’ leerkrachten vinden van het werken met iPockets. Desalniettemin blijft ook hier het draagvlak waarop wij onze conclusie baseren, relatief klein.

Pagina | 137

Kleinschalig Wij realiseren ons dat ons onderzoek kleinschalig van opzet is. Wij hebben gedurende 2 maanden lessen gegeven (in een aantal groepen) en vanwege het korte tijdsbestek waarbinnen ons onderzoek wordt uitgevoerd, ons tot één thema van iPockets beperkt. Desalniettemin zijn wij van mening dat ons onderzoek representatief en valide is, aangezien wij ons onderzoek baseren op veel uiteenlopende activiteiten met als doelstelling een zo compleet mogelijk beeld te krijgen. We hebben vanuit verschillende gezichtspunten het onderwerp bekeken. Verder hebben we op 2 verschillende scholen ons praktijkonderzoek uitgevoerd en een bezoek gebracht aan een andere school die met iPockets werkt, OBS de Molenweid. Daarnaast het gesprek met de maker van de methode van iPockets, de verschillende scholen die wij aangeschreven hebben (die reeds met iPockets werken en vvto Engels in de hele school geïmplementeerd hebben). Observaties leerkrachten m.b.t. de opbrengsten van de leerlingen Wij realiseren ons terdege dat de observaties, met betrekking tot de opbrengsten van de Engelse lessen, altijd subjectief zijn. Ook al is er uiteraard objectiviteit betracht bij het maken ervan.

Pagina | 138

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Suggesties voor verder onderzoek

Native speakers In hoeverre is het belangrijk om als school een native speaker aan te trekken? In ons onderzoek is naar voren gekomen dat een native speaker geen vereiste is om Engelse lessen te geven, zeker nie t als scholen besluiten om met de methode iPockets in zee te gaan. De methode iPockets voorziet hierin door haar activiteiten digitaal aan te bieden. Op deze manier horen kinderen gedurende de les de goede uitspraken via het digibord. Je zou kunnen onderzoeken of dit daadwerkelijk het gewenste effect heeft. Neem bijvoorbeeld twee groepen. In de ene groep wordt de Engelse les gegeven door een native speaker. In de andere klas door de leerkracht. Om te zien wat voor effect dit oplevert, is het belangrijk om dit onderzoek grootschalig aan te pakken en in meerdere groepen uit te voeren. Onderdompelingstheorie Onderdompelingprogramma’s zijn bij uitstek geschikt voor jongere kinderen (Clyne, 1986). Een meer traditioneel programma, waarin taal als object wordt beschouwd en dus niet als medium wordt ingezet, blijkt meer geschikt te zijn voor juist de oudere leerlingen, aangezien zij het stadium van de formele (denk) operaties veelal al bereikt hebben. Dit onderwerp lijkt ons interessant om vervolgonderzoek naar te doen. De theorie die hierover te vinden is, zou dan in de praktijk getest kunnen worden. Is het inderdaad nodig om te werken met onderdompelingprogramma’s. En wat zijn de verschillen in opbrengsten op korte en op lange termijn? Daarnaast zou je een groep oudere leerlingen ook lessen kunnen aanbieden met behulp van een onderdompelingprogramma en een andere groep oudere kinderen een ‘meer traditioneel’ programma. Ook hier kunnen, na verloop van tijd, de verschillen in opbrengst gemeten worden. Vvto Engels en anderstalige leerlingen In hoofdstuk 5.1.3. hebben wij verslag gedaan van diverse onderzoeken met betrekking tot vvto Engels. Een van die onderzoeken gaat over de effecten van vvto Engels op de Nederlandse taalvaardigheid van zowel leerlingen met Nederlands als moedertaal, als leerlingen met een andere moedertaal. In het onderzoek zijn in totaal 88 leerlingen uit de eerste twee groepen van 2 scholen in Rotterdam onderzocht. De test is twee keer afgenomen in oktober 2003 en in oktober 2004. Dit onderzoek is kleinschalig van opzet, wij zien hier een uitdaging om verder onderzoek naar te doen. Om de validiteit te vergroten, kunnen een groter aantal scholen, over een langere periode, bij het onderzoek betrokken worden.

Pagina | 139

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Nabeschouwing

Tot slot, wat heeft het onderzoek ons opgeleverd? Wij zijn in Juli 2011 gestart met de oriëntatie op het onderwerp vvto Engels. Het onderwerp sprak ons beiden direct aan. Vooral bezien in het licht van de toenemende internationalisering en het belang van burgerschapsvorming in het basisonderwijs. Vroeg vreemde talen onderwijs is een vooruitstrevend onderwerp dat bij ons past. Tijdens het afkaderen van ons onderzoek en het schrijven van het plan van aanpak ontdekten we dat vvto een breed onderwerp is, waar al veel onderzoek naar gedaan is en informatie over is verschenen. De verscheidenheid aan aspecten maakte het voor ons extra aantrekkelijk. De didactiek van he t tweede taal verwerven, het onderzoek naar het brein van het jonge kind, de studies die naar de invoering van vvto zijn gedaan, de expertise van het Europees platform, het methode onderzoek en natuurlijk het praktijkonderzoek. Binnen het praktijkonderzoek hebben we veel leerkrachtcompetenties aan bod kunnen laten komen. Een opsomming van de activiteiten;              

Lessen voorbereiden Lessen geven Evalueren Toetsen en observeren Bezoek andere scholen Verwerken resultaten interviews en enquêtes Gesprekken met leerlingen Gesprekken met andere leerkrachten Contact onderhouden met externen (Pearson Uitgeverij, het Europees Platform etc) Bijdrage leveren aan de informatie avond Contact onderhouden met ouders Plannen en de voortgang bewaken Inzet en gebruik van nieuwe media Reflecteren op onszelf en ons onderzoek

En vooral; samenwerken in taakgerichte teams. Wij hebben heel goed met elkaar samengewerkt en zo optimaal mogelijk gebruik gemaakt van ieders kwaliteiten en capaciteiten. Dit heeft ertoe geleid dat wij ons uitstekend bekwaam voelen om een onderzoek op HBO-niveau uit te voeren zoals dat bedoeld is. We hebben geleerd van elkaar en van onze begeleiders. Met betrekking tot het onderwerp kunnen we beiden stellen dat we gedurende het onderzoek zelf steeds enthousiaster zijn geworden over de invoering van vvto Engels. Wij zien grote voordelen van het aanbieden op jonge leeftijd van een tweede taal. Verder zijn ons vooral het plezier en het enthousiasme van de kinderen opgevallen. Wij denken, met name dankzij de positieve verhalen op andere scholen en het enthousiasme van de ouders dat wij zelf hebben ervaren, dat een school zich heel goed kan profileren door middel van de invoering van vvto Engels. Tot slot zijn wij dankbaar dat we een verbindende rol hebbe n kunnen spelen tussen Uitgeverij Pearson en een van de scholen die wij aangeschreven hebben. Wij ontdekten namelijk tijdens het onderzoek dat deze school nog steeds geen handpoppen bezat en geen korting op de aanschafprijs had gekregen, die een school met minder dan 100 leerlingen normaal gesproken wel krijgt. Wij

Pagina | 140

hebben deze informatie aan Pearson Uitgeverij doorgespeeld en zowel Pearson, als de betreffende school zijn ons daar dankbaar voor.

Pagina | 141

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Literatuurlijst

Bot, de K., Goorhuis-Brouwer, S. (2005). Toegepaste taalwetenschappen RUG Groningen. Gevonden op 14 oktober 2011 op http://www.europeesplatform.nl/sf.mcgi?3856&cat=769 Bot, de C.L.J. , Herder, A.A. (2007) ,Vroeg Engels in het Nederlandse taalcuriculum-Literatuurstudie Rijksuniversiteit Groningen. Gevonden op 14 oktober 2011 op http://www.europeesplatform.nl/sf.mcgi?3856&cat=769 Bot, de C.L.J. , Herder, A.A. (2005) ,Vroeg vreemdetalenonderwijs in internationaal perspectiefLiteratuurstudie. Rijksuniversiteit Groningen Cambridge English Language Learning. (z.d). Join Us for English. Gevonden op 2 oktober 2010 op http://www.cambridge.org/us/esl/catalog/subject/project/item405107/join-us-forenglish/?site_locale=en_US¤tSubjectID=2562984 Cool English at/after school. (z.d.). Informatie voor leerkrachten. Gevonden op 2 oktober 2011 op http://www.coolenglish.eu/teachers/cool%20info%20in%20English%202010.pdf Deelder, E. & Maljers, A. (2005). Vroeg vreemdetalenonderwijs in het primair onderwijs in Nederlandstand van zaken per februari 2005. Haagse vestiging Europees Platform. Europees platform. (2009). Modellenboekje vvto Engels. Gevonden op 1 oktober 2011 op http://www.europeesplatform.nl/sf.mcgi?3843&cat=765 Europees platform. (2011). Speech minister Van Bijsterveldt bij de conferentie 'Vvto in opmars' over vroeg vreemde talen onderwijs. Gevonden op 5 juli 2011 op http://www.europeesplatform.nl/sf.mcgi?3958 Groen Educatief. (z.d.). My name is Tom: vroeg vreemdetalenonderwijs. Gevonden op 5 juli 2011 op http://www.mynameistom.nl/pagina/weergeven/18 Groot, P. (2009). Stepping Stones… op weg naar vroeg vreemdetalenonderwijs: een plan voor de invoering van vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto) in het primair onderwijs. Alkmaar: Ter Burg offset. Hout, van den. F. (2009). Psychologie Magazine juni 2009: Wat is er mis met ons onderwijs? Gevonden op 26-07-2011 op http://www.brainanddevelopmentlab.nl/files/Psychologie%20Magazine%20juni.pdf iPockets. (2010). Algemene handleiding methode iPockets. Amsterdam: Pearson Kallenberg, A.J., Koster,B., Onstenk,J. & Scheepsma, W. (2007). Ontwikkeling door onderzoek: een handreiking voor leraren. Utrecht: ThiemeMeulenhoff. MacMillan. (z.d.). Hello Robby Rabbit. Gevonden op 2 oktober 2011 op http://www.macmillanenglish.com/Course.aspx?id=28302

Pagina | 142

MacMillan Education. (z.d.). Here’s the Patch Puppy. Gevonden op 2 oktober 2011 op http://www.macmillanenglish.com/Course.aspx?id=28300

Methodewereld. (z.d.). Methodeonderzoek iPockets. Gevonden op 1 oktober 2011 op http://www.methodewereld.nl/nl/methoden/Methodestap3.aspx?vakgebied=Engels&methodeID1=199

Methodewereld. (z.d.). Methodeonderzoek my name is Tom . Gevonden op 1 oktober 2011 op http://www.methodewereld.nl/nl/methoden/Methode stap3.aspx?vakgebied=Engels&methodeID1=177 Methodewereld. (z.d.). Methodevergelijking my name is Tom & iPockets. Gevonden op 1 oktober 2011 op http://www.methodewereld.nl/nl/vergelijk/Vergelijkstap3.aspx?vakgebied=Engels&methodeID1=199 Methodewereld. (z.d.) Methodevergelijking My name is Tom & iPockets. Gevonden op 1 oktober 2011 op http://www.methodewereld.nl/nl/vergelijk/Vergelijkstap3.aspx?vakgebied=Engels&methodeID1=177 My name is Tom. (2008). Algemene handleiding methode my name is Tom. Heerenveen: Groen educatief. My name is Tom. (z.d.). Producten: prijslijst materialen. Gevonden op 16-10-2011 op http://www.mynameistom.nl/producten Onderwijsraad. (2008). Advies Vreemde talen in het onderwijs. Den Haag: uitgave van de Onderwijsraad. Oskam, S. (2008). Praktische didactiek voor Engels in het basisonderwijs. Bussum: Coutinho Oxford University Press. (z.d.). Cookie and friends. Gevonden op 2 oktober 2011 op http://elt.oup.com/catalogue/items/global/preschool/cookie_and_friends/?cc=global&selLanguage=en Stichting 12educate. (z.d.). Vroeg Engels op de basisschool: EasyPeasy Lemon Squeezy. Gevonden op 2 oktober 2011 op http://www.12educate.org/index.php?option=com_content&view=frontpage&Itemid=1 Stichting 12educate. (z.d.). Vroeg Engels op de basisschool. Gevonden op 2 oktober 2011 op http://www.12educate.org/index.php?option=com_content&view=article&id=64&Itemid=82). Wikipedia. (2011). Flashcards. Gevonden op 23 november 2011 op http://en.wikipedia.org/wiki/Flashcard

Pagina | 143

AFSTUDEERONDERZOEK VVTO ENGELS Bijlagen

Pagina | 144

Afstudeeronderzoek Internationaliseren in het onderwijs: over de implementatie van vvto Engels Onderzoeksverslag

Recommend Documents