ARW 16 BDK
7823
RUB B E R
S C HOE I S E L
HAN D LEI DIN G
V0 0 R
BED R I J F SSP E L , DES PEL LEI DIN G
door: Idze Spilker
Rapport: BDK/ORS/78-23
V E R T R
~
Copyright: Vakgroep Operationele Research en Statistiek Afdeling der Bedrij£skunde Technische Hogeschool Eindhoven 1978
INHOUD VOORWOORD
bIz
o
I. INLEIDING
1.1. Doel van het spel 1.2. Gebruik van de handleidingen 2. DE ORGANISATIE VAN HET SPELEN 2.1. Aantal spelleiders en ruimtelijke indeling 2.2. Globaal tijdschema 2.3. Aantal deelnemers en groepsindeling 2.4. Introduktie 2.5. Indeling van een spelronde 2.6. Onderlinge beurs 2.7. Doelen en opdrachten 2.8. Evaluatie 2.9. Gebruik van computer en ponsmachine
3 3 3 4 5 6 8 9 10 10
3. MODEL 3. I. Algemeen 3.2. Marktmodel 3.3. Financieel model 3.4. Produktiemodel
12 14 17 20
4. ONDERLINGE BEURS 4.1. Inleiding 4.2. Werkwijze 4.3. Onderlinge transakties 4.4. Bijzondere transakties 4.5. Kontrole en korrektie
23 23 23 24 25 26
5. INVOER 5. I. Algemeen 5.2. Samenstelling kaartpakket 5.3. Computerbesturingskaarten 5.4. Verplichte kaarten spelleiding 5.5. Vrije kaarten spelleiding
28 28 28
12
30 31 31
6. RESULTATEN 6. I. Output en besturing 6.2. Kopblad en afsluiting 6.3. Kontroleblad 6.4. Kwartaaloverzicht en tabel 6.5. Grafieken
32 32 32 33 34
7. FOUTMELDINGEN 7.1. Inleiding 7.2. Foutsoorten 7.3. Foutmeldingen van het computersysteem 7.4. Waarschuwingen 7.5. Fatale fouten
36 36 36 37 37 38
BIJLAGEN I. Parameters 2. Formulier spelleiding 3. Voorbeeld kaartpakket 4. Koppeling programmatuur-machine 5. Checklist voor het spelen 6. Voorbeelden output
41 42 43 44 45
35
40
- 0 -
Voorwoord Ret Rubber Schoeisel Bedrijfsspel is geautomatiseerd ten dienste van het onderwijs in de bedrijfskunde aan de Technische Rogeschool Eindhoven. Enkele eisen die reeds in een vroeg stadium aan het ontwerp werden gesteld zijn: Eenvoudige verwerking. Ook mensen zonder computerervaring moe ten vlot met het programma kunnen werken. - "Foolproof"programma. Ret meest zotte gedrag van de spelers of opzettelijk verkeerd gebruik moet altijd een acceptabele reactie van het programma opleveren. - Portable. De verwerking moet op verschillende computers mogelijk zijn. - Flexibiliteit. De automatisering mag de flexibiliteit van het spel niet te sterk aantasten. Reeds bij de ontwikkeling van de geautomatiseerde versie bleek er ook bij andere instellingen voor wetenschappelijk en hoger beroepsonderwijs en bij het bedrijfsleven belangstelling te bestaan voor het spel. De ervaring bij de eerste spelen in die tijd heeft geleerd dat het programma zeer duidelijke foutmeldingen aan zowel de spelers als aan de spelleiding moet geven. Tevens dient de handleiding voor de spelleiding vrij uitvoerig op allerlei zaken in te gaan. De spelleiding kan in deze handleiding aIle informatie vinden die nodig is om het spel te laten draaien. De documentatie voor de programmeur wordt niet uitgegeven, deze blijft in handen van de ontwerpers.
(S)
Ret copyright van de programmatuur en de documentatie van het Rubber Schoeisel Bedrijfsspel berust bij de vakgroep Operationele Research en Statistiek, Afdeling Bedrijfskunde, Technische Rogeschool Eindhoven. Ret Rubber Schoeisel Spel wordt in de oorspronkelijke handgespeelde versie gebruikt bij de afdeling Werktuigbouwkunde, Technische Rogeschool Eindhoven. Ret afwegen van de voor- en nadelen van het handspel tegen de voor- en nadelen van de geautomatiseerde versie vraagt een goed inzicht in het doel van het spel, de mogelijkheden met het spel, en de omgeving waarin het spel wordt gespeeld. Eindhoven
1978
- 1 -
INLEIDING
I.
============
1.1. Doel van het spel
Het Rubber Schoeisel Bedrijfsspel is een stuk gereedschap, waarvan
de gebruiksmogelijkheden in grote lijnen vastliggen. Het spel
wordt globaal beschreven in het eerste hoofdstuk van de deelnemershandleiding. De aard van het spel is sterk kwantitatief, en er zijn ruime mogelijkheden voor sociale en groepsdynamische processen. De gebruiker bepaalt het doel van het spel, hij kiest de entourage en de wijze waarop het spel zal worden gespeeld.
V~~r
de spelleiding
zijn er voldoende mogelijkheden om bepaalde aspekten uit het spel te accentueren. De deelnemers zijn, naast hun persoonlijke doelstellingen, vrij in hun keuze van hun bedrijfsdoel en strategie. 1.2. Gebruik van de handleidingen De spelers gebruiken de deelnemershandleiding~ De ideale situatie is dat de spelers menen de werkelijkheid in het spel terug te vinden. Als er situaties ontstaan waarin een nadere uitleg is gewenst, dan is enige kennis van het model bij de spelleiding nodig. Om de oplossing van problemen zo werkelijk mogelijk te laten lijken, moet de spelleiding de situatie van de spelers en de mogelijkheden van het spel goed kunnen kombineren. In deze handleiding voor de spelleiding komen achtereenvolgens aan de orde: - Organisatie van het spelen. In dit hoofdstuk wordt een aantal zaken besproken die bij de organisatie van een spel belangrijk zijn of kunnen zijn. Bijlage 5 is een checklist voor het spelen. - Het onderliggende model. De besturing
en de kontroles met eventuele
korrekties en foutmeldingen van de diverse funkties van het programma worden uitgebreid behandeld. - Onderlinge beurs. De werkwijze op de onderlinge beurs, en de mogelijkheden worden besproken. De onderlinge transaktie wordt in een standaardvorm ingevoerd, en wordt gekontroleerd en zonodig gekorrigeerd. - Invoer. AIle gegevens voor het programma worden tesamen batchgewijs verwerkt. In dit hoofdstuk worden de verschillende kaartsoorten behandeld. - Resultaten. De hoeveelheid resultaten voor spelleiding en spelers kan worden bestuurd. De betekenis van de diverse tabellen en overzichten voor de spelleiding wordt besproken.
- 2 -
- Foutmeldingen. Ret laatste hoofdstuk behandelt de diverse foutsoorten en de bijbehorende foutmeldingen. Precies zoals de deelnemershandleiding aIleen die informatie geeft die speltechnisch gezien voor de spelers noodzakelijk is bij normaal gebruik, precies zo is deze handleiding op maat gesneden voor de speIIeiding. De documentatie voor de programmeur is geschreven om het programma onderhoudbaar te maken, en bIijft in handen van de ontwerpers.
- 3 -
2. DE ORGANISATIE VAN HET SPELEN
================================
2.1. Aantal spelleiders en ruimtelijke indeling Het aantal benodigde spelleiders hangt in sterke mate af van de doelen die met het spel worden beoogd. Organisatorisch kan een spelleider het gehele spel laten draaien. Daarnaast is er ruimte voor meer of minder intensieve begeleiding met het oog op bijvoorbeeld bedrijfseconomische of groepsdynamische aspekten. Ook de ruimtelijke indeling speelt een rol. Omdat de teams concurrent en zijn, is er voor ieder team een eigen werkruimte nodig. Bij een aantal van zes teams zijn er dus in het ideale geval zeven kamers vlak bij elkaar beschikbaar. De kamers moeten ook niet te ver van de computerapparatuur weg liggen. Als de kamers enigszins verspreid liggen, is er al gauw een extra spelleider nodig om een soepel en snel kontakt tussen de teams en spelleiding te waarborgen. 2.2. Globaal tijschema In grote lijnen onderscheiden we de aktiviteiten waarbij de spelers zijn betrokken in: - Voorbereiding en introduktie (zie - Het spelen (zie
§
§
2.3. en 2.4.).
2.5. en 2.6.).
- Het eventueel extra opdrachten uitvoeren (zie - Evaluatie (zie
§
§
2.7.).
2.8.).
In deze paragraaf wordt het tijdschema voor het eigenlijke spelen behandeld. Het spel bestaat uit maximaal 24 spelronden die elk een besl
singsperiode van een kwartaal voorstellen. Er moeten minstens
16 kwartalen worden gespeeld om het geheel goed uit de verf te laten komen. De tijd die nodig is om een kwartaal te spelen is
~
of meer, afhankelijk van de indeling van een spelronde (zie
60 minuten §
2.5.)
en o.a. de volgende faktoren: - Het aantal spelers per team (zie - Het betreffende kwartaal (zie
§
2.3.).
§
2.5.).
- De doelen van het spel en de daaruit voortvloeiende opdrachten. - De ruimtelijke indeling. De verwerking op de computer (zie
§
2.9.).
Hoewel iedere situatie zijn eigen eisen meebrengt, volgen hier toch een aantal opmerkingen m.b.t. het tijdschema. In uitersten
- 4 gesproken kan het spel geheel "geblokt" (bijv. 16 kwartalen in 3 dagen van 8 uur spelen) of geheel "gestrekt ll (bijv. 24 kwartalen in 24 weken van een uur per week) worden gespeeld. Enkele voor- en nadelen bij geblokt spelen zijn: - De sfeer werkt vaak zeer motiverend. - De tijdsdruk kan bewust worden aangebracht. Bier past weI een waarschuwing voor de spelleiding, om de tijd niet te krap te nemen. De kwaliteit van de beslissingen kan moeilijk hoog zijn als er onvoldoende voorbereidingstijd is. Ais de computer het Iaat afweten, staat het spel stil. In lesprogramma's kunnen roosterproblemen ontstaan. Enkele voor- en nadelen bij gestrekt spelen zijn: - De speIIeiding heeft veel tijd om eventuele problemen op te lossen. De verwerking op de computer geeft geen prob1emen. - De spelers hebben ruim de tijd om te analyseren, de vraag
1S
echter
of het ook werke1ijk gebeurt. - Er kunnen meestal gemakkelijk meer dan 16 kwartalen worden gespeeld. De aandacht van de spelers verslapt snel. Telkens weer zijn er aanloopproblemen. Men moet zich weer inleven in de situatie. Vooral in het begin van het spel is dit een ernstig probleem. Bet is aan te bevelen om een gepland tijdschema als richtlijn te gebruiken, en a1 spelend daar ruimte te geven waar nodig is. De spelers behoeven geen gedetailleerd overzicht van het tijdschema te hebben, omdat aanpassingen dan juist verwarrend werken. Bet geblokt spe1en van 16 kwartalen levert met introduktie en evaluatie samen ongeveer drie vo1bezette dagen van 8 uur op. 2.3. Aantal dee1nemers en groepsindeling De deelnemers worden over een aantal teams verdeeid. Elk team stelt een bedrijf
v~~r.
De teams kunnen homogeen of heterogeen
worden samengesteId, afhankeIijk van de doelen van het spel, en de kennis en vaardigheden van de deelnemers. Bet maximum aantal bedrijven is zes, een rede1ijk minimum is drie. Met minder dan drie bedrijven leeft het spel niet voldoende. Er is geen harde grens voor het aantal deelnemers per bedrijf. Er is voar vier tot zes personen werk te verdelen, wederom afhankelijk van hun kwaliteiten. Met minder mensen spelen betekent 6f Iangere speeltijd nemen, of minder goed gefundeerde beslissingen accepteren. Met meer mensen spelen is weI interessant ter bestudering van de groepsprocessen, doch de
- 5 -
ervaring leert dat dan niet aIle deelnemers meer aktief meedoen. Het minimum aantal deelnemers komt aldus op 3 x 4 6 x 6
= 36
=
12, het maximum op
personen. Als er meer dan 36 personen zijn, kan er in
twee of meer IIwereldenll zonodig parallel worden gespeeld. Hierbij kan de organisatie rond de computer een bottleneck opleveren bij geblokt spelen. 2.4. Introduktie Aan het begin van de spelcyclus wordt een introduktie gehouden voor aIle deelnemers. Tijdens de introduktie kunnen de volgende punten aan de orde worden gesteld: - Doel van het spel
= doelen der spelleiding.
- Organisatie van het spel zoals ruimtelijke indeling, globaal tijdschema, en huishoudelijke mededelingen. - Nadruk op de tijdstippen voor inleveren van formulieren die door de spelleiding worden gehanteerd. Als de teams slordig zijn met het op tijd inleveren, dan is er ieder kwartaal weI een die het tempo drukt. - Groepsindeling. Deelnemershandleiding. Het kost de spelers minstens een uur om de handleiding grondig door te nemen. Het is dus handig om de spelers reeds
tevoren de handleiding te laten bestuderen, als daar tijd
voor is. Algemene vragen kunnen tijdens de introduktie weI worden beantwoord. Het is niet nodig om te gedetailleerd op de vragen in te gaan. In principe moet de deelnemershandleiding voldoende verklarend zijn in combinatie met het gezond verstand. Realiteit van het model: In Moskou lop en de mensen 's winters niet op slippers over straat. - Aspecten die tijdens het spel bijzondere aandacht krijgen, zoals bijv. de groepsprocessen of extra opdrachten (zie
§
2.7.).
- Aktieformulier en/of startoverzichten uitreiken. - Eerste opdrachten, bijvoorbeeld: - Taakverdeling schriftelijk vastleggen, Kiezen van een bedrijisnaam, - Kiezen van bedrij£sdoelen,
en inleveren.
- Uitwerken van een strategie, Na het bekend maken van de groepsindeling en het verstrkken van de eerste opdrachten kunnen de teams verder vanuit hun eigen werkruimte opereren.
- 6 -
2.5. Indeling van een spelronde Bij de tijdsindeling van de spelronden zijn zowel de aktiviteiten van de teams als die van de spelleiding relevant. Schematische weergave met de tijdas naar beneden levert het beeld van figuur 2.1 op. Het schema dient om het verb and tussen de aktiviteiten in de tijd te verduidelijken; de informatiedragerstromen zijn niet aangegeven.
SPELERS
kwartaaloverzicht
LEI DIN G
~~---------'r---
s::Q) H Q)
til
,:; 1----"'1
onderlinge beurs
t'il
s::
t'il
formulier spelleiding I Lf"),
~I
a k tie f 0 rmu 1i e r t-----.....,H----------i----------------, H
Q) Q)
S
.
.....i::1 S
~ven
Lf")
uitblazen)
verklaring der tekens:
(aktiviteiO informatiedrager
I
informatiestroom • ~~..rl<~lUlt;..!i.id~~~~
Figuur 2.1. Aktiviteitenschema van een spelronde.
- 7 -
Een kwartaal spelen kost
~
60 minuten of meer. De eerste paar kwar-
talen hebben een iets andere indeling dan de daaropvolgende. Het is voor de teams prettig om te weten dat een kwartaal ongeveer een uur duurt. Als de spelleiding telkens naafloop van een aktiviteit aankondigt wat het werkelijke tijdstip van de volgende aktie is, dan kunnen er geen misverstanden ontstaan die een vlotte voortgang belemmeren. Dus bij het uitreiken van de kwartaaloverzichten zegt de spelleiding: "0m x.xx uur begint de onderlinge beurs.", en aan het eind van de
onderlinge beurs: "Om y.yy uur aktieformulier inleveren." In het eerste kwartaal moeten de deelnemers nog op elkaar ingespeeld raken. Het beslissen gebeurt onder grote onzekerheid in een nog nauwelijks draaiende organisatie. Het analyseren en administreren komt nog niet aan de orde. Er moeten procedures en informatiedragers worden ontwikkeld. De onderlinge beurs heeft nog geen enkele betekenis. De tijd die nodig is voor het eerste kwartaal ais de organisatie reeds met doel en strategie op poten staat bedraagt ongeveer een uur. In het tweede kwartaal wordt er voor de eerste keer een volledig beroep gedaan op de dan nog stroef draaiende organisatie. Procedures en informatiedragers kunnen dan worden uitgetest en zonodig verbeterd. Het analyseren en administreren neemt een aanvang. Het gedrag van de concurrenten en van de klanten is zichtbaar geworden. Op de onderlinge beurs kan er reeds enige handel ontstaan. De tijd die nodig is voor het tweede kwartaal kan meer dan een uur bedragen; de speIIeiding moet vooral hier soepel zijn, en enige uitloop toestaan. Vanaf het derde of vierde kwartaal begint de routine zicht te manifesteren. De beslissingen worden vlotter genomen, en er komt meer tijd voor analyse. Op de onderiinge beurs ontstaat dan meestal een voorzichtige handel. De spelleiding kan nu een schema van ongeveer een paar uur per kwartaal aahouden. Het begin van de onderlinge beurs mag niet te snel na het uitreiken van de kwartaaloverzichten vallen, er moet minstens 5 minuten (tijd A in figuur 2.1.) tussen bIijven. Hetzelfde geldt voor de tijd tussen einde onderlinge beurs en inieveren aktieformulier (tijd B). Waar de onderiinge beurs valt in de periode tussen uitreiken kwartaaloverzicht en inleveren aktieformulier is niet zo belangrijk, ais het totaal maar ruim genoeg is.
- 8 -
en de teams weten waar ze aan toe zijn. Rond het tiende kwartaal is de situatie redelijk stabiel geworden. Meestal is er een redelijke handel op de onderlinge beurs, die dan ook weI eens tot 15 minuten uitloopt. Ret beslissen gebeurt nog meer routinematig. De teams hebben tijd om nog eens na te denken over hun doelen en strategie. Er is dan ook wat meer bekend over het gedrag van concurrent en klant. 2.6. Onderlinge beurs De onderlinge beurs wordt in principe elk kwartaal gehouden. Het begintijdstip is bij het uitreiken van de kwartaaloverzichten bekendgemaakt. De teams hebben geen opkomstplicht. Laatkomers worden vanzelf gestraft als zij een gedeelte missen. Een der spelleiders bemant het zgn. beurs-bureau en noteert de transakties die door de vertegenwoordigers bij hem worden aangemeld. Een handige vorm is met z'n allen rond de tafel, dan kan de spelleider zonodig ingrijpen. De onderlinge beurs hoeft niet strak geleid te worden, het kan weI. Het spel laat een zeer intensieve zakelijke en sociale interaktie tussen de teams toe. Zo kunnen de teams vrijwel alles onderling verhandelen, tot vertegenwoordigers toe. Ze kunnen afspraken maken ter beperking van de concurrentie, kartels vormen, elkaar geld lenen, etc. Ook kunnen ze met elkaar onderhandelen buiten de beurs om, met dien verstande dat overeenkomsten aIleen ter beurze kunnen worden geregistreerd. Vooral in de eerste kwartalen van het spel kan het voorkomen dat er geen handel is. Naarmate het spel vordert gaan de beurzen meestal langer duren. Lage verkoopprijzen over de gehele linie veroorzaken vaak een levendige handel. In het begin duren de beurzen ongeveer 5 minuten, en dit loopt langzamerhand op tot soms weI een kwartier. De spelleiding.moet pas ingrijpen als de beurs langer dan een kwartier dreigt te gaan duren. Een vlotte beurs wordt bevorderd door slechts een vertegenwoordiger per bedrijf toe te laten, en hem bovendien te verbieden tel kens tussendoor informatie te gaan halen bij zijn eigen bedrijf. Verdere details worden beschreven in hoofdstuk 4. De onderlinge beurs wordt altijd afgesloten met het vermelden van het tijdstip van inleveren aktieformulier.
- 9 2.7. Doelen en opdrachten De spelleiding leidt uit het doel van het spel af opwelke wijze begeleiding wordt gegeven. De spelleiding heeft een strategie nodig waarin o.a. tot uitdrukking komt welke gebieden geaccentueerd moeten worden, hoe vaak en hoeveel feedback op welk gebied en op welke manier wordt gegeven, enz. Deze strategiekeuze bepaalt dan hoeveel spelleiders er nodig zijn. De situatie waarin de deelnemers zich bevinden is van inv10ed op de strategiekeuze. Bij een eerste kennismaking met de stof of een 1aatste oefening met reeds bekende stof is er vaak niet zovee1 begeleiding nodig. Als het spe1 wordt gebruikt om de deelnemers a1 spelend een inzicht te verschaffen in de samenhang van de stof, dan moet de begeleiding intensiever zijn. De spe1leiding kan eventuee1 de bedrijfsdoelen voor de teams vaststellen maar dit is speltechnisch gezien een niet noodzakelijke beknotting van de vrijheid der spelers. De spelleiding kan d.m.v. het geven van opdrachten aan de teams enke1e aspekten in het spel extra aandacht geven. Enkele voorbeelden van zu1ke opdrachten zijn: - Maak een budgetplan voor de eerste drie jaar. De uitgaven z1Jn redelijk zeker, maar de inkomsten niet. Waarvan afhankelijk? - Stel kostprijzen op. Wat zijn de onzekerheden in deze calcu1aties? - Analyseer de bijdrage in de winst van de verschillende beurzen. Laat u een negatieve beurs meteen schieten? Waarom eventueel niet? - Ontwerp een overzicht voor uw machinepark.Voor hoeveel machines? - Voorspel de verkoopcijfers voor de komende jaren. Al of niet gespecificeerd per produkt, kwartaa1 of stad. De totale afzet en het eigen aandeel hierin. Een lage, een normale, en een hoge schatting. Waarom heeft u dit allemaa1 nodig? Bij welke voorraad is een uitbreiding van het gebouw voordelig? Waar hangt dit van af, en kunt u een eenvoudige beslissingsrege1 maken? - Maak een resultatenrekening. De genoemde voorbeelden liggen aIle in de kwantitatieve hoek. De meeste opdrachten zu11en de noodzaak van de samenwerking van de functionarissen met verschil1ende deeltaken aantonen. Voor de bege1eiding van de groepsprocessen is enige kennis van de werking van het
-
10 -
spel weI vereist. maar de details zijn nauwelijks bepalend voor de groepsdynamika. 2.8. Evaluatie
In de loop van het spel kunnen de spelleiders voortdurend feedback geven aan de teams. Eventueel kan het spel worden onderbroken om een korte gezamenlijke bespreking te houden. De in de vorige paragraaf genoemde opdrachten zijn vooral gericht op het in teamverband bespreken van de stof. 50ms kan het nuttig zijn tussendoor een evaluatie te houden waarbij algemene zaken aan de orde komen. Ais aIle concurrent en bijeen zijn is het niet aan te raden v66r het einde van het spel concrete bedrijfsgegevens te bespreken. Ret is af te raden om enkele kwartalen als proefspel te gebruiken, en daarna opnieuw te beginnen. Bovendien is het niet nodig omdat enerzijds een team moedwillig slechte beslissingen moet nemen om de resultaten binnen enkele kwartalen te verprutsen. terwijl anderzijds de spelleiding snel genoeg kan bijsturen als een team al te gekke beslissingen neemt. Aan het einde van het spel is een evaluatie een zinvolle afsluiting. Het is duidelijk dat de spelers eerst over de "knikkers" en dan pas over het spel willen praten. Over het bereiken van de beoogde doelen der spelleiding kan op deze plaats weinig zinvols worden opgemerkt, over de knikkers daarentegen weI. Er kunnen tabellen en grafieken van geaggregeerde variabelen worden gebruikt ter bespreking van de bedrijfsresultaten. Het is altijd weer verrassend hoe teams zichzelf en de anderen beoordelen als het gaat om hun doel, strategie, en resultaat. De spelleiding kan tijdens de explicatie van de teams proberen verbanden te leggen tussen zichtbare resultaten. Er is zodoende meestal genoeg gelegenheid om in te spelen op wat er door de teams naar voren wordt gebracht. AIle belangrijke onderwerpen kunnen op deze manier nog een keer worden aangesneden. 2.9. Gebruik van computer en ponsmachine Ret computerprogramma is aIleen geschikt voor batchverwerking. D.w.z. dat eerst aIle gegevens worden verzameld en de kaarten worden geponst. De formulieren met gegevens zijn bedoeld als ponsconcept. Iedere regel van een formulier levert een ponskaart op. Kontroleponsen en/of kontroleren van de tekst op de kaart is sterk aan te raden. De spelleiding dient de geponste kaarten op de juiste manier aan het
-
11 -
pakket toe te voegen, en daarna het gehele pakket ter verwerking aan te bieden. Eventueel kan een ander invoermedium worden gebruikt. Tijdens de computerverwerking is ingrijpen niet mogelijk. Of het gewenste resultaat, 6f een afgebroken verwerking met foutmelding komt "uit de computer". De rest van deze paragraaf is aIleen van belang bij geblokt spelen. Als de spelleiding een ponsmachine en een computer voor zich aIleen had, dan waren er bij het gebruik van de apparatuur weinig problemen. Aangezien er vele gebruikers tegeIijk de apparatuur benutten, dienen er zeer goede afspraken te worden gemaakt voor een snelle verwerking. Alle grote rekencentra hebben een organisatie die er op is gericht veel gebruikers te helpen, en dat gaat ten koste van de snelheid. De turnaroundtijd bij de verwerking van het spel zou minstens een uur duren als er geen bijzondere afspraken werden gemaakt. Bedenk hierbij dat er veel gebruikers zijn die een bijzondere behandeling wensen, en tevens dat het voor het spel inderdaad nodig is om snel geholpen te worden als er geblokt wordt gespeeid. Bij de ponsmachine(s) is een snelle verwerking vaak eenvoudig te realiseren. Of er is een machine vrij en de spelleiding kan zelf ponsen,
6f er is een ponstypiste nodig
die even haar werk onderbreekt voor een paar kaarten van het spel. Bij de computer dient de afspraak zomogelijk zo te zijn dat de operateur direkt het programma start. Een welwillende en deskundige operateur ziet meestal weI kans om op een goed draaiend systeem een sneIIe verwerking te verwezenlijken. Output binnen een minuut is zeer snel, een paar minuten is normaal. De output is behaive de door het rekencentrum gehanteerde identificatie ook gemakkelijk te herkennen aan de grote letters RUBBER SCHOEISEL op het kopblad. Zorg ervoor (vraag erom) dat het resuitaat niet in de grote stapel andere output verdwijnt, want sorteren kost veel extra tijd. Bedenk dat de meeste rekencentra het de gebruikers verbieden de rekenzaal te betreden. Verdere bijzonderheden over de computer in bijlage 4.
-
12 -
3. MODEL
========
3.1. Algemeen Het is voor de spelleiding prettig om een aantal details uit het model te kennen. De spelers hebben in principe genoeg aan de werkelijkheid die zij moeten kunnen herkennen. Toch is er weI eens een toelichting nodig, vooral als het korrigerende akties vanuit het model betreft. De spelleiding kan m.b.v. een aantal parameters het verloop van het spel beinvloeden. De spelers hebben binnen de ruimte van hun eigen beslissingsvariabelen en de hun bekende onderlinge transakties volledige beslissingsvrijheid. De spelleiding behoeft niet bang te zijn voor pogingen van enkele of desnoods aIle teams om het spel numeriek "op te blazen". Het model is zodanig opgezet dat enerzijds de teams een redelijke beslissingsruimte hebben, en anderzijds te gekke beslissingen op korte of lange termijn worden afgestraft. Om een voorbeeld te noemen: Er mogen onderlinge prijsafspraken worden gemaakt, maar als iedereen te hoog zit met z'n verkoopprijs dan stort de markt in elkaar. Branchevreemde aktiviteiten zoals bijv. het verhuren van opslagruimte zijn niet verwerkbaar. AIle akties die geen verwerking behoeven zijn toegestaan. Beslissingen waarbij verwerking nodig is dienen binnen het kader der standaardbeslissingen volgens het aktieformulier of de onderlinge transaktie te liggen. De spelleiding kan met een twintigtal parameters de werking van het model en de hoeveelheid output beinvloeden. Er zijn twee parameters die het gehele spel een vaste aan het begin ingestelde waarde hebben. De overige kunnen in de loop van het spel worden gewijzigd. In de volgende tabellen staan onder het kopje WAARDE telkens drie getallen. De eerste is de ondergrens, de tweede is de standaard- tevens startwaarde, en de derde is de bovengrens. Getallen buiten de geldige range worden niet geaccepteerd. Als de parameters te forse variaties ondergaan, dan is het karakter van het spel ook telkens wisselend. Dit tast bij de spelers het gevoel van realiteit aan, en is dus af te raden. De vaste parameters staan in tabel 3.1. beschreven, de overige in de volgende paragrafen en in van aIle parameters.
§
6.1. Bijlage 1 geeft een kompleet overzicht
- 13 -
NR
WAARDE
NAAM
AANT 2
ONTZ
5
OMSCRRIJVING
4
6
40
200
Aantal bedrijven Ontwikkelingskosten machine Z in f 1000,-
Tabel 3.1. De vaste parameters. AANT is het aantal bedrijven (teams) dat meedoet. Ret is een eenmalige keuze. In de loop van het spel kunnen er geen teams bijkomen of afgaan. Een fusie is dus niet mogelijk; weI een 1t100% kartel". De grootte van de totale afzet is evenredig met AANT. ONTZ is de tweede vaste parameter. Riermede wordt de hoogte vastgesteld van het bedrag aan ontwikkelingskosten dat ieder bedrijf moet bijdragen om machine Z te kunnen bestellen. Een hoge waarde van deze parameter betekent een lange aanloopperiode naar machine Z. Bij een waarde van 100 of hoger is wellicht een wat grotere kredietruimte dan standaard nodig, omdat er dan langer met machines van het oude type wordt gewerkt terwijl de ontwikkelingskosten nog steeds geen vruchten afwerpen. Als er meerdere Itwerelden" tegelijk spelen, dan is het verstandig om verschillende parametersets te gebruiken. Vertel dan vooral ook aan de deelnemers dat de werelden zich niet identiek gedragen. Ret karakter van het gehele model en het gedrag der bedrijven in het spel kunnen dan verschillende beelden in bijv. afzet of financiele toestand opleveren. Vooral ONTZ en de marktparameters zijn geschikt om verschillen te kweken. De financiele parameters zijn minder geschikt voor dit doel. Deze zijn meer bedoeld als korrektie of hulpmiddel bij het benadrukken van bepaalde onderwerpen. Foutmeldingen vanuit het model worden d.m.v. een foutnummer op het kwartaaloverzicht aan de teams gepresenteerd. Een foutmelding betekent altijd dat er een beslissing is (of wordt) gekorrigeerd, zodanig dat de bedoelde aktie weI uitvoerbaar is. De korrektie wordt zorgvuldig uitgevoerd, zodat een eventuele vergissing niet streng wordt gestraft. Sommige spelers verwachten een korrektie die nog slimmer is dan zij zelf in eerste instant Ret is goed om deze spelers even
v~~r
zouden kunnen bedenken.
te houden dat ze dan zelf
-
14 -
beter moeten beslissen. Op het kontroieblad voor de spelleiciing staan de ingelezen beslissingen zonder de modelkorrekties. Op het kwartaaloverzicht staan de gekorrigeerde beslissingen. De foutmeldingen aan de spelers bij onderlinge transakties worden in
§
4.5. besproken, aIle overige foutmeldingen aan de spelers komen in dit hoofdstuk aan de orde. Hieronder volgen eerst de algemene foutmeldingen: NR. OMSCHRIJVING EN KORREKTIE 4. Het volgnummer van de stad die is opgegeven om niet te leveren 1S niet bruikbaar. Korrektie: De variabele wordt op nul gezet. 5. De aangevraagde informatie heeft een kode buiten de range 00-21, of de informatie voor machine Z is te vroeg aangevraagd. Korrektie: De variabele wordt op nul gezet. 6. Bij de aangevraagde informatie zijn doublures, deze Z1Jn weggelaten. Opmerking: Ook overbodige informatie, zoals ongespecificeerd als ook gespecificeerd is aangevraagd, wordt weggelaten. Korrektie: De variabele wordt op nul gezet. 15. De ontwikkelingskosten voor machine Z lagen boven de gestelde grens
(I 20.000,-). Opmerking: Samen met uitbreiding van het gebouw kan op deze plaats ook een getal in de range 75-95 worden ingevuld. Korrektie: De variabele wordt op nul gezet (of 95, als het getal boven de 95 lag). In een later stadium kan ook die 20 nog worden gewijzigd. PAS OP. Door sommige korrekties kan op een andere plaats een nieuwe fout ontstaan die nog een andere foutmelding oplevert. Zo kan het niet mogen bestellen van machine Z een fout in de machineplanning veroorzaken. 3.2. Marktmodel Het marktmodel zorgt voor de verdeling van de vraag over de teams, en
v~~r
de grootte van de totale vraag. De verdeling is afhankelijk van
de individuele inspanningen, de totale vraag van de gezamenlijke ins panningen. Het karakter van het model is vriendelijk bij redelijke onderlinge verschillen en onvriendelijk bij te grote verschillen. Extreme beslissingen zijn i.h.a. niet lonend; noch als eenling, noch gezamenlijk. Er is een basismarktpotentieel waarin seizoenpatroon en karakters van de
- 15 steden zijn verwerkt. Het sarnenspel van prijzen, inspanningen op de beurzen, eventuele leveringstekorten en assortiment, met een bepaalde parameterinstelling levert het uiteindelijke afzetpatroon op. Het marktpotentieel is in de eerste jaren groeiend. Door schaalvergroting en ontwikkeling van machine Z kunnen de kosten dalen. Het model houdt rekening met dalende prijzen in de eerste jaren. Hierdoor is er ruimte genoeg om te groeien, terwijl er toch financiele problemen blijven bestaan. Als aIle bedrijven de prijzen (te) hoog houden groeit de afzet niet (of daalt zelfs), en dan ontstaat er een verliesgevende branche. Te lage prijzen zijn vanzelfsprekend verliesgevend. Het optimum in verkoopprijs is afhankelijk van veel faktoren, waarvan de meeste door de teams zelf worden bepaald en dus voortdurend veranderen. De teams moeten soepel inspelen op de voorgeschotelde mogelijkheden. Het is haast onmogelijk om als eenling je eigen strategie aan het begin te bepalen en daar zonder aanpassing mee te werken. De invloed van het gedrag der andere teams is zo groot dat aanpassen nodig is om niet buitenspel te geraken. Er is in het model een beveiliging opgenomen tegen onverwacht hoge afzet. De bedrijven kunnen narnelijk hun verkopers geen maximum afzet voorschrijven, zodat bij een beursonderzoek zonder concurrentie ongewild een veel te hoge afzet zou kunnen ontstaan. Bij minimale verkoopinspanningen in het begin van het spel is er een grens van
4000 paar per
produkt per stad, waar de afzet moeilijk bovenuit komt. Bij forse marktinspanningen in een stad komt deze grens echter boven de 30000 te liggen, dus dan is de beveiliging uitgeschakeld. Als S,V,R=3,1,3 dan is de grens ongeveer 6000. Beperking van het assortiment geeft hogere grenswaarden. De spelleiding kan met een aantal parameters de gevoeligheid van de markt instellen, zie tabel 3.2. "WAARDE
NR
NAAM
14
50
100
150
15
MCOR PSyp
0
4
10
Psychologische prijs
16
E-PR
0
4
10
Elasticiteit prijs
17
E-VK
0
4
10
Elas tici tei! verkopers
18
E-SR
0
4
10
Elasticiteit stand en reklarne
19
HIST
0
4
10
Histor
20
D-ST
0
4
10
Verschil tussen de steden
OMSCHRIJVING Marktkorrektiepercentage
Tabel 3.2. De marktparameters.
(goodwill)
-
16 -
MCOR is een marktkorrektie op de totale afzet. De waarde van MCOR bepaalt hoeveel pro cent van de door het model berekende afzet zich als vraag manisfesteert. De parameter is bedoeld als noodoplossing; als aIle andere ingrepen de ondergang van de branche niet meer kunnen tegenhouden. De balancering van het financieel model is zodanig dat in een normaal geval een waarde van 80 of 120 reeds een forse verstoring in het financieel evenwicht veroorzaakt. Te snel oppeppen van de markt kan flinke leveringsproblemen veroorzaken. De parameters nummer 15 tim 20 bepalen de mate van effekt bij die betreffende parameter in het model. Deze parameters bepalen het karakter van de markt. Allemaal geringe effekten geeft een flauw beeld. AIleen maar grote effekten geeft een vinnig beeld. Een waarde van nul geeft geen of een gering effekt en tien geeft een groot effekt. PSYP geeft het aantal centen prijsverhoging aan dat extra wordt gevoeld bij de volgende gehele gulden. D-ST bepaalt het verschil tussen de overige parameterwaarden in de diverse steden. Als D-ST nul is, zijn dezelfde marktparameters in aIle steden gelijk. De andere verschillen zoals seizoenpatroon blijven hun karakter behouden. Bij een waarde van tien zijn de verschillen tussen dezelfde marktparameters in de diverse steden groot, afhankelijk van de stad. De uiteindelijke waarde van de parameters in de steden worden op het kontroleblad voor de spelleiding afgedrukt, zie
§
6.3.
Als er meerdere werelden tegelijk draaien kunnen bijvoorbeeld in de ene wereld drie parameters hoog worden genomen en de andere laag, en 1n de andere wereld juist andersom. Kontrole voorafgaand aan de marktverdeling kan de volgende foutmeldingen opleveren: NR. OMSCHRIJVING EN KORREKTIE. I.
Het aantal uitgezonden verkopers volgens het aktieformulier overtreft het aanwezige aantal. De verdeling is teruggebracht tot de aantallen op uw overzicht.
Korrektie: De volgorde waarin wordt verminderd is: Eerst de verkoper zonder stand, tot een of nul. Daarna de beurs met de meeste verkopers telkens een minder. Bij steden met gelijke aantallen in volgorde van het volgnummer van de stad.
- 17 -
Opmerking: Als er voldoende verkopers zijn, kan een verkoper zonder stand en reklame informatie over de concurrentie op die beurs verzamelen zonder iets te verkopen. 3.3. Financieel model Het financieel model
~s
te splitsen in twee delen. Er is een eerste
deel dat de beslissingen kontroleert, en een tweede deel dat de resultaten berekent. De presentatie van de resultaten op het kwartaaloverzicht geven samen met de beschrijving in de deelnemershandleiding een vrij kompleet deel van het tweede deel van het model. Hierna volgen nog een paar aanvullingen: De uitgavenpost produktiemiddelen is het bedrag aan nieuwe machines plus uitbreiding van het gebouw. In de produktiekosten zijn ook eventuele stilstandkosten verwerkt. De kredietlijn wordt berekend door als kredietbasis te nemen de som van het eigen vermogen en het bed rag van de orderportefeuille. De basis wordt gekorrigeerd voor niet in de balans opgenomen investeringen; de opleidingskosten voor verkopers en de ontwikkelingskosten voor machine Z. Deze kosten tellen in afnemende mate in de tijd mee. Verder is er nog een kleine extra waardering voor voorraden gereed produkt. De spelleiding kan een aantal financiele parameters instellen. Het wenselijk de bedrijven vooraf te informeren over eventuele veranderingen in deze parameters. NR
NAAM
II
VRRK
12
RENT
13
KRED
WAARDE 0
40
OMSCHRIJVING
10
30
2
5
60
100
Basisvoorraadkosten Rentepercentage Lening Kredietpercentage
Tabel 3.3. Financiele parameters VRRK is het basisvoorraadkosten-bedrag in centeno RENT is het rentepercentage per kwartaal van de lening. KRED is het percentage van de bovengenoemde gekorrigeerde kredietbasis, dat de kredietlijn bepaalt. Verandering van de waarde van deze parameter heeft een flinke invloed op de financiele ruimte, dus indirekt op de noodzaak van samenwerking binnen de teams. Bij 60% is na enkele kwartalen redelijk spel stijging van de kredietlijn te verwachten. De verhouding eigen vermogen/vreemd vermogen ligt dan op den duur ongeveer bij 1/1. De kredietlijn voIgt veranderingen in de kredietbasis en/of het kredietpercentage op gedempte wijze. Het duurt enkele kwartalen voordat
-
18 -
een wijziging het volledige effekt teweeg brengt. Het kontrolerend deel van het financieel model behoeft nog nadere uitleg om de korrigerende akties begrijpelijk te maken. Zolang de liquiditeitspositie van het bedrijf goed is blijft het korrigerend deel buiten werking. Pas in het kwartaal waarop de kredietlijn zou worden overschreden komt het korrektiedeel in aktie. Elk kwartaal worden aIle uitgaven en inkomsten die exakt zijn te bepalen berekend. Voor de overige uitgaven wordt er een schatting
gebrui~t.
De kredietlijn
wordt met een speling van f 20.000,- gehanteerd. De korrektie kent drie fasen: 1. Grove uitschieters in grondstofinkoop of nieuwe verkopers verwijderen. 2. Afremmen van een aantal uitgaven. 3. Zover mogelijk terugschroeven van de uitgaven. De korrektie stopt zodra een wijziging in een zekere fase de uitgaven voldoende heeft beperkt. Nogmaals, de korrektie is aIleen aktief bij overschrijding van de kredietlijn, dus eventuele dure blunders voor die tijd worden niet hersteld. Korrektiefase 1 werkt hoofdzakelijk als hersteller van vergissingen. De korrektie in grondstofinkoop wordt boven een totaaluitgave in het kwartaal van levering van f 450.000,- uitgevoerd.
V~~r
de grondstoffen
A, B en C gelden dan de maximale leveringshoeveelheden van 12000, 3000 resp. 6000 eenheden. Ais een bedrijf in het eerste jaar hierop wordt gekorrigeerd dan is er meestal een rekenfoutje gemaakt. Korrektie in nieuwe verkopers in opleiding wordt uitgevoerd als de totale kosten aan verkopers de f 60.000,- te boven gaan, en er meer dan twee nieuwelingen zijn aangetrokken. Het aantal nieuwelingen wordt dan op twee gezet. Korrektiefase 2 en 3 behandelen dezelfde beslissingen. In deze fasen komen in de hierna vermelde volgorde een aantal kontroles
v~~r.
In fase 2 zonodig een voorzichtig afremmen zodat nog een redelijke beslissing wordt uitgevoerd. In fase 3 komen aIle beslissingen in dezelfde volgorde weer aan de beurt, maar in deze fase blijft er van het initiatief van de beslissers weinig overeeind. De kontroles zijn: I.
Uitbreiding gebouw. In fase 2 wordt een tweede uitbreiding tegengehouden als de kredietoverschrijding groter dan f 30.000,- is.
-
19 -
Volgende uitbreidingen worden altijd gestopt. In fase 3 wordt zelfs de eerste uitbreiding al tegengehouden bij genoemde overschrijding. 2. Ontwikkelingskosten. In fase 2 geldt een maximum bijdrage van 10, en in fase 3 is dit nul. Als de bijdrage juist in dat kwartaal voldoende zou zijn om het benodigde totaal te bereiken, dan blijft de uitgave onveranderd. 3. Verkopers in opleiding. AIleen het aantal verkopers dat nieuw 1n de opleiding komt, wordt beperkt. In fase 2 staat het maximum aantal verkopers in dienst op 8, in fase 3 op 5. 4. Informatie. In fase 2 wordt informatie die gespecificeerd per produkt was gevraagd teruggebracht tot ongespecificeerd (de kode met tien verminderd). In fase 3 blijven aIleen kode 8 en 9 over. Kode 21 blijft buiten schot. 5. Stand en reklamekosten. Fase 2 korrigeert aIleen als het totaal aan stand en reklamekosten in dat kwartaal boven de f 50.000,- ligt. In elke stad geldt een maximum van 5 voor de beslissing standgrootte en 4 voor de beslissing reklame. In fase 3 wordt een extra overschrijding van f 20.000,- toegestaan. Daarna worden zonodig voor aIle steden de maxima 2 resp. I voor standgrootte en reklame gehanteerd. 6. Grondstofinkoop. In de beide fasen geldt er een maximum voor de som van de aanwezige voorraad en de te leveren hoeveelheid. Fase 2 heeft hiervoor dezelfde maxima als voor de levering in fase 1 gelden, terwijl fase 3 tweederde hiervan hanteert. De getallen zijn dus 12000, 3000, 6000 en 8000, 2000, 4000. Bovendien geeft fase 3 eerst nog eens een extra ruimte van f 20.000,-. Als een bedrijf inderdaad tot in de derde fase met grondstofinkoop wordt beperkt, dan is ingrijpen van de spelleiding dringend gewenst. De bedrijven kunnen niet failliet gaan; een negatief eigen vermogen is mogelijk. De foutmeldingen van de korrektie zijn ingedeeld naar groepen beslissingsvariabelen. Aan de foutmelding zelf is niet te zien tot welke fase de korrektie aktief is geweest. Dat is voor het bedrijf ook niet belangrijk. De foutmeldingen zijn: NR. OMSCHRIJVING EN TOELICHTING 12. De bank gaat niet meer akkoord met uw uitgaven. Er worden minder grondstoffen geleverd dan er zijn besteld. Toelichting: De wijziging is niet zichtbaar bij de beslissingen,
- 20 weI bij het grondstofoverzicht. 14. De bank besnoeit uw uitgaven t.a.v. een of meer van de volgende posten: - ontwikkelingsbijdrage machine Z. - verkopers in opleiding. - uitbreiding van het gebouw. 20. De bank besnoeit uw uitgaven t.a.v. een of meer van de posten: - informatie marktpotentieel. - stand- en reklamekosten. 3.4. Produktiemodel Het produktiemodel is zeer eenvoudig: Produktie overeenkomstig de planning en het produktiviteitspercentage. Planningsfouten veroorzaken echter toch nag weI een aantal problemen. Er zijn twee parameters die bij de produktie kunnen worden gerekend. NR
NAAM
WAARDE
9
PRIZ
0
10
PROD
0
OMSCHRIJVING Printen ontwikkelingskosten Z
100
110
Produktiviteitspercentage
Tabel 3.4. Produktieparameters. PRIZ behoort zowel bij de produktie als bij de financiele parameters. Als PRIZ op nul staat, weten de bedrijven niet hoe groot de ontwikkelingskosten per bedrijf zijn. De start van de produktie op machine Z is dan onzeker. De produktieplanning op lange termijn is dan ook onzeker, terwijl er natuurlijk ook financiele gevolgen zijn. Vooral in kombinatie met een hoge waarde van ONTZ (boven de 100), kan het niet bekend maken van de ontwikkelingskosten de financiele planning erg moeilijk maken. Als PRIZ op een staat worden de ontwikkelingskosten bij de informatie over machine Z weI afgedrukt. PROD is het produktiviteitspercentage van de normale machinecapaciteit. Bij PROD = 100 wordt er precies volgens de capaciteit gepland en geproduceerd. De invloed van PROD op de produktie is rechtstreeks, en onafhankelijk van de vorige waarde van PROD, dus ook afhankelijk van de vorige planningsaantallen voor het lopende kwartaal. PROD = 0 betekent dat er bij een volledige werkstaking van 3 maanden niets wordt geproduceerd. De produktiekosten lopen in zo'n geval gewoon door. De geplande aantallen voor het volgende kwartaal op pagina 2 van het kwartaaloverzicht worden afgeleid uit de waarde van PROD. Van 90 tim 110 wordthet juiste aantal (bij dezelfde waarde van PROD) afgedrukt.
- 21 -
Van nul tot 90 wordt er een " opt imistische" planning gegeven met een waarschuwing, d.w.z. de aantallen liggen midden tussen een planning met de lopende parameterwaarde en een planning met de norrnale capaciteit, met een maximum van 90%. Bij het produktiemodel behoren de volgende foutmeldingen: NR. OMSCHRIJVING EN KORREKTIE. 3. Machine Z is besteld voordat aan de ontwikkelingskosten
~s
voldaan. Korrektie: De bestelling wordt op nul gezet. Er kan pas worden besteld nadat de bijdrage is voltooid. Dit wordt aan het bedrijf gemeld. Ais het bedrijf goed heeft gepland dan ontstaat door deze fout tevens foutmelding 18. 8. In de vorige produktieplanning zijn teveel machines gebruikt. De produktie is aangepast volgens de tabel op pagina 2 van het overzicht. Korrektie: In volgorde van produktnurnrner worden machines toegekend tot het gehele bestand in gebruik is. De rest van de geplande produktie komt te vervallen. Deze kontrole gaat vooraf aan de kontrole van het grondstofverbruik. Bij de produktiekosten tellen aIleen de werkelijke gebruikte machines mee als produktie, eventueel niet gebruikte machines als stilstand. 9. Bij de produktie is een grondstoftekort gekonstateerd, zie voor de resultaten pagina 2 van het overzicht. Korrektie: AIle ingeplande en aanwezige machines produceren tegelijk totdat de aanwezige grondstof is verbuikt. Voorbeeld: Er zijn 3000 SA en 8000 5L ingepland. Bij de produktie blijkt dat er slechts de helft van de benodigde hoeveelheid C aanwezig is. Er worden dan 1500 5A en 4000 SL geproduceerd. Opmerking: AIle gebruikte machines veroorzaken de normale produktiekosten. 17. Bet gebouw is te klein om aIle machines te plaatsen. Levering van nieuwe machines wordt een kwartaal opgeschoven. Indien er te veel machines worden geplaatst, wordt de oudste niet ingeplande machine verschrot. Korrektie: Levering van nieuwe machines kan eventueel telkens weer
- 22 -
een kwartaal worden opgeschort. De machines verouderen 1n die tijd niet; ze komen als nieuwe machine binnen. Teveel oude machines kunnen aIleen via de onderlinge beurs binnenkomen. De volgorde van verschrotten is dan eerst de niet geplande machines X, dan Y, dan
Z. voor zover nodig. Daarna worden zonodig nog machines die weI in de produktieplanning zitten verschrot volgens de regel: Zoek telkens de oudste machine in volgorde X. Y, Z. De bedrijven krijgen aIleen de aantallen verschrotte machines gemeld; de oudste machines zijn verschrot. IS. Waarschuwing. De produktieplanning voor het volgende kwartaal
is niet in overeenstemming met het verwachte aantal machines. Te hoge planning geeft volgend kwartaal foutmelding S, te lage planning resulteert in stilstand van machine(s). Korrektie is niet nodig. Onderlinge transakties worden in de kontrole meegenomen. Stilstaande machines verouderen weI, maar zijn een kwartaal later weer direkt inzetbaar. 19. Machine Z is ten onrechte ingepland. De machine kan aIleen worden
ingepland als u 6f: - ontwikkelingskosten heeft voldaan, - een machine Z heeft gekocht, - informatie over Z heeft aangevraagd. Korrektie: De planning wordt op nul gezet. Opmerking: Ais de planning wordt toegestaan,
1S
dit nag geen garantie
voor produktie. Bij gebrek aan voldoende machines Z voIgt foutmelding nr. 8 op dezelfde wijze als na foutmelding nr. 18. Als een machine op de onderlinge beurs is gekocht zonder dat aan de ontwikkelingskosten is voldaan, dan is inplannen weI een korrekte werkwijze.
- 23 4. ONDERLINGE BEURS =================~
4.1. Inleiding De onderlinge beurs is voor de bedrijven in de eerste plaats een centrale ontmoetingsplaats voor al hun onderhandelingen. Daarnaast is de beurs een soort vluchtheuvel tussen produktie en afzet. Enerzijds kunnen hier planningsfoutjes worden goedgemaakt, anderzijds kunnen onverwachte afzetten worden opgevangen. De moeilijkheden van de afstemming van produktie en afzet op elkaar worden hierdoor enigszins verminderd. Bedrijven kunnen zich ook toeleggen op de handelsfunktie van de beurs. Er wordt zonder verkoopkosten gehandeld. Dit maakt de mogelijke prijsrange voor de eindprodukten zeer groot. De onderhandelaars bepalen met hun manier van vraag en aanbod hier zelf wie er het meeste voordeel behaalt bij een transaktie. Samenspannen tegen een marktbederver
met
Ieveringsproblemen is een normaal verschijnsel
op de onderlinge beurs. Als aIle bedrijven tesamen hun problemen in de branche niet meer kunnen oplossen, dan is er voor de spelleiding de leuke taak weggelegd om als redder in de nood op te treden. Rierbij is enige voorzichtigheid vereist, omdat te forse hulp te veel problemen oplost. De mogelijkheden van de spelleiding zijn beschreven in
§
4.4.
4.2. Werkwijze De vertegenwoordigers van de bedrijven weten wat de handelsmogelijkheden op de onderlinge beurs zijn. Ret onderhandelingsproces wordt door de vertegenwoordigers zelf op gang gehouden. Als de spelleiding merkt dat er geen handel (meer) is, dan dient de beurs, om tijdverlies te voorkomen, te worden gesloten. De onderlinge beurs is voor de spelleiding ook een handige plaats om allerlei mededelingen te doen. In §
5.5. staat beschreven hoe er een mededeling op het kwartaaloverzicht
kan worden geplaatst. Er is v.w.b. de soort transaktie een onderscheid in de onderlinge transaktie tussen twee bedrijven en de bijzondere transaktie tussen een bedrijf en de spelleiding. De vorm van beide soorten transakties is gelijk, maar het doel is verschillend. De diverse kategorieen zijn beschreven in de deelnemershandleiding. De spelleiding schrijft tijdens de beurs elke transaktie rechtstreeks op het formulier spelleiding. Ret schrijven met een potlood is handig, want het gummetje is weI eens lnodig als de bedrijven zich vergissen. Er zijn per formulier 10 regels met ieder 4 transakties mogelijk. Ret maximum aantal kaarten
- 24 wordt besproken in
§
5.2., maar 10 regels mag altijd. Omdat iedere
regel een ponskaart oplevert, is het verstandig om telkens de volle breedte van de regel te benutten, dus 4 transakties per regel. 4.3. Onderlinge transakties De transakties worden in standaardvorm volgens fig. 1.4. op het formulier spelleiding geschreven. P
R
I J
S
I I I I I figuur 4.1. Standaardvorm onderlinge transakties. De betekenis van de velden vlnr is: V
VAN, het verkopende bedrijf (nul is de spelleiding).
N
= NAAR, het kopende bedrijf (nul is de spelleiding).
AANTAL
= AANTAL
CD
= CODE,
KW
=
KWARTAAL, aIleen belangrijk bij machines.
PRIJS
=
PRIJS per eenheid
van de opgegeven soort. een afkorting van de soort in LETTERS.
in centen bij produkten en grondstoffen, in hele guldens bij de overige transakties. Alle velden zijn numeriek m.u.v. de CODE. De transaktie is aIleen geldig indien de gegevens aan de volgende eisen voldoen, waarbij de plaats in het veld niet belangrijk is:
o
N
O~N~AANT
> 0, ook bij geld.
AANTAL
CD produkten
KL D1 HO DO SA S1
grondstoffen
A
B
C
machines
X
Y
Z
verkopers
V
geld
F
eenlettercodes mogen links of rechts in het veld staan.
De onderstreepte vergissingen zijn toegestaan: produkten
KI DI Hnul Dnul 5A
machines
x
~
KW
< levensduur
Y
2
betreffende machine,
dus geen nieuwe machine.
- 25 -
PRIJS, geen beperking aan de waarde, mag nul zijn. Ret is weI overzichtelijk om de gegevens rechts aangesloten op te schrijven, maar het hoeft niet. Ret aantal transakties met machines in een kwartaal is gebonden aan een maximum van 20 (het aantal machines is niet beperkt). Ongeldige transakties worden als zodanig op het kontroleblad voor de spelleiding aangegeven. Figuur 4.2. geeft een aantal voorbeelden van geldige transakties.
V N
AANTAL
C
D
1
2
1
F
3
2
1
X
3
2
1
5
0
3
1
2
0
0
2
1
2
1
2
1
0
I
0 0
I
7
H
0
I J
R
5
1
0
B
3
0
S
5
0
0
0
0
0
0
0
5
0
0
2
0
0
0
5
0
0
0
1
5
0
0
0
0
A
Y
0
P
W
A
2
5
S
K
Figuur 4.2. Voorbeeld met geldige transakties. 4.4. Bijzondere transakties AIle transakties van of naar de spelleiding worden bijzondere transakties genoemd. De vorm is precies zoals in de vorige paragraaf is beschreven. Voor de spelleiding is een bijzondere transaktie een mogelijkheid van ingrijpen bij een ongewenste ontwikkeling van het spel. Rierna volgen enkele voorbeelden met wat opmerkingen om duidelijk te maken wat de bedoeling is: - Bij ernstige leveringsproblemen in de gehele branche kan de spelleiding een grote partij produkten aanbieden tegen een forse prijs. - Bij zeer slechte resultaten kan de spelleiding subsidie aan een of meer bedrijven geven. De ingekomen gelden worden bij het bedrijf als onderlinge transaktie geboekt en zijn aldus een dee 1 van het eigen vermogen.
- 26 -
- Bij ernstige grondstoftekorten kan de spelleiding een keer tussendoor grondstoffen aanbieden. - De spelleiding kan kleine fouten, die bij het invullen van de onderlinge transakties zijn ontstaan, eventueel naderhand korrigeren en vergoeden met geld. Als er leveringsproblemen door zijn ontstaan, kan de invloed op de marktverdeling zo groot zijn geweest, dat een nieuwe run eerlijker is voor het benadeelde bedrijf. Bedenk echter dat de eerst
niet getroffen bedrijven dit niet in dank zullen aan-
vaarden als ze de resultaten reeds hebben gezien. - De bedrijven kunnen vroegtijdig machines afvoeren via de spelleiding om ze te laten verschrotten. Hierbij behoeft geen prijs te worden opgegeven, het mag weI. - Verkopers kunnen niet door de spelleiding worden overgenomen; de bedrijven kunnen geen verkopers ontslaan. De spelleiding kan weI opgeleide verkopers aan de bedrijven "verkopen". Bij aIle bijzondere transakties, uitgezonderd het verschrotten van machines, dient de spelleiding te bedenken dat bijsturen ook een verstoring kan opleveren. Ais een bedrijf te goed wordt geholpen, dan is dat voor de andere bedrijven niet leuk. Bovendien wordt aIle hulp in geld via de oneigenlijke weg van de onderlinge transakties binnengehaald. Dit beinvloedt het beeld dat bij de evaluatie door de tabellen en de grafieken wordt voorgeschoteld. Dit zelfde probleem ontstaat trouwens ook als de bedrijven elkaar geld gaan lenen; de eigen vermogenspositie wordt hierdoor vertekend. 4.5. Kontrole en korrektie De verwerking van de transakties gaat ook gepaard met een aantal kontroles. Onderlinge leveringstekorten worden pas dan als tekort aangemerkt als alle onderlinge toeleveringen in het betrokken kwartaal zijn uitgevoerd. De kopers krijgen in principe altijd datgene geleverd wat ze hebben gekocht, dus het juiste aantal en bij machines de opgegeven leeftijd. Er is hierbij
een
uitzondering, en dat is machine Z. Ais
zowel de koper als de verkoper hun ontwikkelingskosten niet geheel hebben bijgedragen, dan ontvangt de koper geen machine Z als de verkoper er geen heeft. (De spelleiding kan weI machines Z aan de bedrijven verkopen). De in gebreke zijnde verkoper wordt altijd verplicht het tekort aan te wIlen met aankopen van elders. Hier,roor wordt hem
- 27 -
een prijs in rekening gebracht die 20% boven de hoogste in dat kwartaal voorkomende onderlinge prijs voor hetzelfde artikel ligt. Er is een ondergrens voor die prijs ter grootte van de balanswaarde. Deze regeling zorgt ervoor dat er geen winst is te maken door oneerlijk spel op de onderlinge beurs, terwijl toch de koper goed wordt beschermd tegen malafide praktijken. De kontrole kan resulteren in de volgende foutmeldingen:
NR. OMSCHRIJVING EN KORREKTIE. 7. De te verschrotten machine is niet aanwezig, misschien is het verkeerde kwartaal opgegeven. De opdracht wordt genegeerd. 10. Op de onderlinge beurs heeft u meer grondstoffen verkocht dan in voorraad waren. Ret tekort is aangevuld op uw kosten. 11. Op de onderlinge beurs heeft u meer verkopers afgestoten dan er bij u in dienst waren. Ret tekort is aangevuld op uw kosten. Opmerking: De waarde van een verkoper is de som van opleidingskosten plus salaris in de opleidingstijd. 13. Op de onderlinge beurs heeft u een machine verkocht die niet aanwezig is. Als u een nieuwere heeft van hetzelfde type, dan wordt deze geleverd. Als u een oudere heeft van hetzelfde type dan worden de revisiekosten door u betaald. Als u niet in het bezit bent van het juiste type, dan wordt er elders op uw kosten zo'n machine gekocht. Opmerking: De revisiekosten bedragen ten minste 120% van de afschrijving in hetzelfde aantal kwartalen. 16. Op de onderlinge beurs heeft u een machine Z gekocht/verkocht, terwijl er niet kan worden geleverd. Ret verkopende bedrijf krijgt een boete ter grootte van dat bedrag dat voor verplichte aankoop zou gelden. Opmerking: De levering wordt aIleen tegengehouden als beide bedrijven hun ontwikkelingskosten niet hebben voldaan, en de verkoper geen machine Z heeft. Bij machines komt de foutmelding pas in het kwartaal van levering, dus een kwartaal na het invoeren van de transaktie. Tekorten aan produkten bij onderlinge levering worden op pagina 2 van het kwartaaloverzicht gemeld. Er kamt geen extra foutmelding, maar de 20% extra kosten zijn weI berekend. Onderlinge transakties die niet voldoen aan de geldende regels, worden al in een eerder stadium gewipt. De foutmelding hierbij verschijnt op het kontroleblad voor de spelleiding, zie § 7.3.
- 28 -
5. INVOER
5.1. Algemeen. De invoer van gegevens in de computer wordt hierna beschreven voor het medium ponskaart. Andere media zijn ook bruikbaar, als ze zo zijn georganiseerd dat dezelfde opbouw van de invoerfile mogelijk is als voor de ponskaart is voorgeschreven. Ieder kwartaal worden telkens de nieuwe ponskaarten als kompleet kwartaal toegevoegd aan het reeds bestaande pakket. Ret pakket groeit dus in de loop van het spel. Reeds verwerkte kaarten kunnen zonodig worden gewijzigd voor het herstellen van fouten. Een kompleet kwartaal wordt gevormd door de kaarten van de spelleiding en die van de bedrijven in de juiste volgorde samen te nemen. AIle kaarten kunnen rechtstreeks vanaf een ponsdocument worden vervaardigd. De bedrijven gebruiken hiervoor het aktieformulier en de spelleiding het formulier volgens bijlage 2. Op beide formulieren staat per veld de betekenis van dat veld in de kop aangegeven. Bij het invullen van getallen op de formulieren zijn aIleen de cijfers nul tIm negen geldig. De spelleiding kan ook tekst gebruiken waar dit op het formulier staat aangegeven. Voor een numeriek veld gelden de volgende regels: - Andere tekens dan cijfers worden vervangen door een spatie, ook het minteken en de punt zijn ongeldig, en worden vervangen door een spatie. - De plaats in een veld van meerdere posities heeft geen betekenis. Spaties hebben geen betekenis, ook niet in een getal. - Een leeg veld krijgt de waarde nul, tenzij leeg een bijzondere betekenis heeft zoals bij de parameters. In een tekstveld zijn alle tekens die door het computersysteem kunnen worden verwerkt, geldig. Dus ook leestekens en bijv. %, & zijn geldig. Niet herkenbare gaatjespatronen in de ponskaarten kunnen leiden tot foutmeldingen van het computersysteem, en afbreken van de verwerking, 5.2. Samenstelling kaartpakket. Ret komplete kaartpakket bestaat uit twee hoofdtypes kaarten, die op hun beurt weer subtypes vormen. Het eerste type is de computer-
- 29 -
besturingskaart. Ret tweede type is de gegevenskaart voor het door u gebruikte programma. De volgorde is altijd: 1. Een of meer computerbesturingskaarten ter opening.
2. De gegevens voor het programma. 3. Soms een of meer computerbesturingskaarten ter afsluiting. In deze paragraaf komt de indeling van het kaartpakket met de gegevens voor het programma aan de orde. De computerbesturingskaarten worden in §
5.3. besproken. De eerste twee kaarten z1Jn verplichte kaarten voor de spelleiding,
zie
§
5.4. Daarna volgen telkens zoveel komplete kwartalen als er zijn
gespeeld, plus het nieuwe kwartaal. De kaarten die bij een bepaald kwartaal behoren, zijn te herkennen aan de eerste drie kolommen op de kaart. In de eerste kolom staat het jaar, en in de tweede kolom het kwartaal. Ais in de derde kolom een nul staat, dan is het een vrije kaart van de spelleiding. Kaarten met de beslissingen van de bedrijven hebben in kolom drie het volgnummer van het bedrijf. De vrije kaarten van de spelleiding zijn te splitsen in drie soorten in de volgorde: 1. Parameterkaart.
2. Onderlinge transaktiekaart{en). 3. Mededelingenkaart(en). Deze soorten zijn ook weer herkenbaar. De parameterkaart heeft in ko10m 4 en 5 een nul staan. De onder1inge transaktiekaart kan in kolom 4 en 5 willekeurige cijfers hebben of spaties, maar niet twee nullen of twee negens. De mededelingenkaart heeft twee negens in kolom 4 en 5. De volgorde in het kaartpakket moet zo zijn dat het geta1 dat door de eerste drie kolommen wordt gevormd, niet in waarde daa1t. Dus eerst de kaarten van de spelleiding en daarna die van de bedrijven. Voor de kaarten van de spel1eiding geldt de eerder genoemde volgorde, zoa1s die trouwens ook op het formulier spelleiding voorkomt. AIle kaarten van de spel1eiding zijn fakultatief, maar als ze voorkomen, dan in de standaardvo1gorde. De beslissingskaarten van de bedrijven zijn natuurlijk verplicht. Er geldt een maximum voor het aantal kaarten per kwartaal. Dit maximum is gebaseerd op 1 parameterkaart, 10 onderlinge transaktiekaarten, 2 mededelingenkaarten en 6 beslissingskaarten; dus totaal 19 kaarten. Ret programma kan niet meer dan 19 kaarten per kwartaal verwerken. Ais
- 30 er van de ene soort minder kaarten zijn, dan kan er van een andere soort meer zijn. Dit is aIleen bruikbaar voor de onderlinge transaktiekaarten. Ais er drie bedrijven spelen, dan is het maximum aantal transaktiekaarten dUB J6 zonder andere vrije kaarten. Bijlage 3 laat een voorbeeld zien van een kompleet kaartpakket. 5.3. Computerbesturingskaarten. De computerbesturingskaarten zijn nodig om aan het computersysteem te vertellen wie u bent, welk programma u gaat gebruiken, en op welke manier. Dit soort besturing gebeurt m.b.v. een eigen taal die bijv. bij IBM de naam JCL (Job Control Language) en bij BURROUGHS de naam WFL (Work Flow Language) heeft. Bij een bepaalde machine hoort een vaste set besturingskaarten ter opening en afsluiting. Deze set verandert niet in de loop van het spel, tenzij het rekencentrum waar u werkt volgnummers hanteert. Figuur 5.1. geeft een voorbeeld van de besturingskaarten bij gebruik van de BURROUGHS B7700 aan de T.H. Eindhoven, maar het kan natuurlijk ook anders zoals bijv. in bijlage 3.
? JOB RUBBER; QUEUE=3 ; USER=U123S456!PASSWORD ? PRINTLIMIT=5000 ; BEGIN ? RUN (U315S307)RUBBER!SCHOEISEL ON BDK2
? DATA INVOER hiertussen de gegevens voor het programma ? END JOB
Figuur 5.1. Voorbeeld van computerbesturingskaarten. Door de computerbesturingskaarten een andere kleur te geven dan de gegevenskaarten voor het programma, zijn ze duidelijk van elkaar te onderscheiden. Als er met meerdere "werelden" tegelijk wordt gewerkt, dan is het handig om per wereld de gegevens op een eigen kleur vast te leggen.
Als er voor de computerverwerking een standaardkleur of voor-
bedrukte kaart nodig
1S,
dan kan de eerste kaart ter onderscheid worden
voorzien van een kenmerk van de wereld. U mag altijd met viltstiften op ponskaarten schrijven.
-
31 -
5.4. Verplichte kaarten spelleiding. De eerste verplichte kaart is de stuurkaart voor het programma. Deze kaart bepaalt de startinstelling van de parameters. In de hoofdstukken 3 en 6 staan de parameters met hun werking beschreven, terwijl bijlage
een totaaloverzicht geeft. Iedere parameter heeft een eigen
numeriek veld. Een leeg veld betekent voor die parameter de standaardinstelling. Een getal in een veld veroorzaakt aIleen een nieuwe waarde als het binnen de grenzen voor die parameter ligt. Ongeldige tekens in een veld tasten het leeg zijn niet aan. De tweede verplichte kaart is de naamkaart. Op deze kaart komen de naam van het spel en de namen van de bedrijven te staan. De kaartindeling is: J tekstveld van 20 tekens voor het spel en daarna 6 tekstvelden van 10 tekens voor de bedrijven. In de eerste drie kolommen van de kaart mag geen EOF staan, want dit wordt door het programma gezien als het einde van de invoer. Ieder veld dat leeg is, wordt door het programma voorzien van een standaardnaam. De beide verplichte kaarten mogen geheel leeg zijn, maar ze moeten weI vooraan in het kaartpakket zitten. 5.5. Vrije kaarten spelleiding. De eerste vrije kaart in een kwartaal is de parameterkaart. Deze kaart verschilt aIleen in de eerste acht kolommen van de stuurkaart. In plaats van de toch niet meer te wijzigen eerste twee parameters staat de kaartherkenning in de eerste vijf kolommen. De parameterkaart is niet verplicht, maar als de kaart voorkomt, dan moeten de eerste vijf kolommen correct zijn ingevuld. Een kwartaal kan maximaal J parameterkaart bevatten. De tweede vrije kaartsoort is de onderlinge transaktiekaart. Na de kaartherkenning kunnen er vier transakties in standaardvorm, telkens gescheiden door drie betekenisloze kolommen, op een kaart worden gezet (zie
§
4.3. voor de standaardvorm). De volgorde van onderlinge trans-
akties binnen een kwartaal is niet belangrijk. De derde vrije kaartsoort is de mededelingenkaart. Er mogen nul, een of twee zulke kaarten per kwartaal worden opgenomen. De mededelingenkaart brengt een boodschap van de spelleiding op het kwartaaloverzicht op de vierde regel van pagina 1. Na de eerste vijf kolommen kaartherkenning zijn er per kaart 59 posities voor tekst beschikbaar. De rest van de kaart wordt door het programma genegeerd. Twee kaarten geven samen een regel output van 118 tekens.
- 32 -
6. RESULTATEN ====_:!::_===6.1. Output en besturing De totale output van het programma bestaat uit een kopblad, een kontroleblad, de resultaten, en een afsluiting. De spelleiding kiest de hoeveelheid resultaten m.b.v. de outputparameter volgens tabel 6.1. De volgorde van de output is: I. Kopblad.
2. Kontroleblad(en). 3.
AA.,.~T
x Kwartaaloverzicht(en).
}
meerdere kwartalen mogelijk
voor de spelleiding
4. AANTx Tabel. 5. AANTx a. Kwartaaloverzicht(en). b. Tabel. 6. Grafiekenset. 7~
Afsluiting.
} }
voor de spelers voor de spelleiding
Een kompleet voorbeeld van kopblad en kontrolebladen vindt u in bijlage 6.
~R
NAAM
3
GRAF
0
0
4
KO-L
0
4
5
TA-L
o
6
KO-T
0
7
TA-T
0
8
PRIN
0
WAARDE
4 2
OMSCHRIJVING Aantal malen grafiekenset 5
Kwartaaloverzicht voor de spelleiding: 0 = geen 1 pagina + voorraden van pagina 2 2 pagina 3 pagina 1 + financien van pagina 2 4 = pagina + 2 5 = alles dubbel
4
Tabellen voor de spelleiding: o = geen I, 2 of 3 = in elk vierde kwartaal 4 = ieder kwartaal
5
Kwartaaloverzicht team, zie parameter 4
4
Tabel voor het team, zie parameter 5
4
Kontroleblad spelleiding printen: o geen I laatste kwartaal met waarschuwingen 2 = laatste kwartaal, aIle waarschuwingen 3 = aIle volgende kwartalen 4 = als 3, met kwartaaloverzichten KO-L
Tabel 6.1. De outputparameters
6.2. Kopblad en afsluiting De output begint met een of enkele pagina's met gegevens van het computersysteem. Bijvoorbeeld het gebruikersnummer of de naam, de computerbesturingskaarten, en iets over het verloop van het reken-
- 33 proces. Het kopblad is de eerste pagina van het programma, zie bijlage 6.1. De naam RUBBER SCHOEISEL staat in grote letters bovenaan de pagina. Daaronder staan de parameterwaarden zoals die door de stuurkaart zijn ingegeven, de namen van de naamkaart, en de vermeiding "normale start". Als er na de twee verplichte kaarten voor de spelleiding geen invoer meer is, dan staat er Itstartoverzichten" onder aan de pagina. Startoverzichten zijn kwartaaloverzichten van jaar nul, kwartaal vier (zie de bijlage in de deelnemershandleiding). Het aantal startoverzichten per bedrijf wordt bepaald door de parameters KO-L en KO-T samen, met een minimum van een. De hoeveelheid gegevens op het startoverzicht is onafhankelijk van die parameters. Na de resultaten wordt ter afsluiting de tekst "normaal einde van het programma" afgedrukt, en daarna stopt het programma. Als het programma op een andere manier stopt, dan is er tijdens de verwerking iets mis gegaan, zie hoofdstuk 7. 6.3. Kontroleblad Het kontroleblad voor de spelleiding presenteert in het kort enkele gegevens over de invoer en de resultaten van een kwartaal. Zonodig bestrijkt dit gedeeite meer dan een pagina. De gegevens worden hierna per onderwerp besproken in de volgorde waarmee ze op het kontroleblad verschijnen, zie bijlage 6.2. en 6.3. 1. De invoer wordt gepresenteerd in de standaard volgorde van het kaartpakket. Eerst wordt de tabel met parameters afgedrukt. Als er geen parameterkaart was, dan staat er "ongewijzigd f1 boven de tabel. Als er weI een parameterkaart was, dan worden de nieuw ingelezen waarden gevolgd door de letter N. Als er onderlinge transakties zijn, dan worden deze eerst geinterpreteerd en daarna afgedrukt. Als er een mededeling is, dan wordt deze afgedrukt in dezelfde vorm als op het kwartaaloverzicht. De beslissingen worden in ruwe vorm gepresenteerd, d.w.z. eventuele getalfouten zijn er nog niet uitgehaald. Foutmeldingen en/of waarschuwingen bij de invoer komen in hoofdstuk 7 aan de orde. 2. AIle ingelezen kaarten worden per soort geteld, en de tabel " te llingen" geeft aan hoeveel de computer er gelezen heeft. Deze tabel dient vooral als hulpmiddel bij het opsporen van fouten. 3. Het marktoverzicht bestaat uit twee delen. De linker tabel bevat de waarde van de marktverdelingsparameters per stad (volgnummer).
-
34 -
De betekenis van de parameters staat beschreven in
§
3.2., Marktmodel.
De instelling met het waardebereik 0-10 levert de parameterwaarde voor het model op zoals die in de tabel op het kontroleblad staat. De rechter tabel bevat waarderingspercentages voor de marktinspanningen per stad. De percentages zijn afhankelijk van enerzijds de marktverdelingsparameters en anderzijds de beslissingen van de bedrijven. CORSI (llcorrectie'per stad) is een maat voor de gezamenlijke SVR (Stand, Verkopers, Reklame)-inspanning. De maat werkt in een ruim gebied rond de 100 ongeveer als richtgetal (percentage) voor de totale afzet in die stad bij normale prijzen, uitgaande van het basismarktpotentieel. In de volgende kolommen staat per produkt de waarderingsmaat (percentage) voor de gezamenlijke verkoopinspanningen. nu inclusief de prijs. Als een percentage 100 is, dan is de schatting bij het marktonderzoek precies de vraag die bij een volgende waardering van 100 optreedt. Als de cijfers laag zijn, dan bIijft de afzet aehter bij de sehatting. Bij hoge eijfers is de afzet hoger. Deze sehattingsmethode is gekozen om aan de bedrijven feedback te kunnen geven over de waardering van hun verkoopinspanningen. 4. Beursresultaten worden uitgesplitst per stad en per bedrijf. Het beursresultaat is berekend door het bedrag van de omzet te verminderen met de balanswaarde van de afzet. en daar dan de verkoopkosten van af te trekken. 5. Onder het
kopje "resultaten" staat vermeld welke resultaten er bij
de gegeven outputparameterinstelling worden afgedrukt. Het is mogelijk aIle resultaten te onderdrukken, zoals in bijlage 6.3., maar dan moet u ook niet verbaasd zijn als er niets komt. 6.4. Kwartaaloverzieht en tabel Het kwartaaloverzicht is de kern van de resultaten. In de deelnemershandleiding wordt het kwartaaloverzicht voor de bedrijven besproken. De kwartaaloverzichten voor de spelleiding
z~Jn
precies gelijk aan die
voor de bedrijven, met een extra vermelding "spelleiding" rechts boven aan de pagina. De tabellen voor de spelleiding
z~Jn
iets uitgebreider dan die voor
de bedrijven. Naast de normale gegevens verschijnt er nog wat extra informatie. In het eerste gedeelte van de tabel kunnen bij drie kolom-
- 35 men opmerkingen verschijnen in de vorm van een sterretje achter het getal: ONTW
Na dit kwartaal kan Z worden besteld. Een sterretje bij J.K. = 0.4 betekent dat er informatie over Z is gevraagd of dat er elders een machine Z is gekocht.
VOORR
In dit kwartaal
VOORRAAD PROD
Kwartaal van herwaardering.
1S
het gebouw uitgebreid.
De kolom beursresultaten geeft dezelfde cijfers als op het kopblad. Onder de totalen staat als dit van toepassing is, een opmerking met de volgende betekenis: MIN Bedrijf met het laagste totaal. --- AIle bedrijven hetzeIfde totaal. MAX Bedrijf met het hoogste totaal. Het tweede gedeelte verschijnt ieder kwartaal met de som over de kwartalen in het laatste jaar. Dit gedeelte is op alle pagina's hetzelfde, zodat een snelle vergelijking met de verschillende delen daarboven mogelijk is. Zie bijlage 6.7. 6.5. Grafieken Bij het opvragen van de grafiekenset wordt per variabele uit het eerste gedeelte van de tabel een grafiek afgedrukt. Langs de tijdas staan de kwartalen, langs de funktie-as staat de variabele. De punt en in de grafiek worden aangegeven met het volgnummer van het bedrijf. Om bij de presentatie de tijdas horizontaal te krijgen, moet het papier
een kwartslag worden gedraaid. Langs defunktie-as staan geschaalde ronde getallen zodanig dat de grafiek een maximale hoogte heeft. Als twee of meer bedrijven dezelfde funktiewaarde hebben, dan wordt er op die plaats een
=
afgedrukt. Indien op een andere positie op dezelfde
regel nog eenstwee of meer bedrijven samenvallen, dan komen ter onderscheid de volgnummers achter elkaar te staan. Voor een duidelijke presentatie is een bewerking van de grafieken nodig met viltstiften o.i.d. De cijfers in de grafiek kunnen per bedrijf met een eigen kleur worden verbonden. Het is handig om met een lichte kleur te beginnen, dan blijven eventuele fouten zichtbaar omdat de cijfers door de lichte inkt heen leesbaar blijven. Langs de funktie-as kunnen met grote cijfers de afgeronde waarden worden geschreven, terwijl de kop aan de bovenzijde komt. De funktie-as heeft in het midden een streepje dat bruikbaar is om het nulnivo aan te geven als er ook negatieve waarden voorkomen.
- 36 -
7. FOUTMELDINGEN
=============~==
7.1. Inleiding Het computerprogramma is zodanig ontworpen dat aIle gebruikersfouten door het programma worden gedetekteerd en gesignaleerd. Er is helaas een uitzondering, en dat betreft de computerbesturingskaarten en foutmeldingen van het computersysteem. Foutmeldingen vanuit het systeem zijn voor een leek vaak onbegrijpelijk, hierbij moet een kenner worden ingeschakeld. Voorts is een waarschuwing nodig voor het begrip fout. Niet bedoelde invoer kan voor het programma toch weI bruikbaar zijn, zonder dat de "fout" wordt gedetekteerd. Het is dus raadzaam om altijd even te kontroleren of de invoer op de bedoelde wijze is behandeld door het programma. 7.2. Foutsoorten De fouten en de bijbehorende foutmeldingen kunnen op verschillende manier worden ingedeeld. De eerste grove scheiding is gebaseerd op de plaats waar de foutmelding wordt gegeven: Pagina(s) met gegevens van het computersysteehl, zie
§
7.3.
- Kopblad of kontroleblad(en) voor de spelleiding. - Kwartaaloverzichten voor de bedrijven, zie hoofdstuk 3 en 4. De foutmeldingen aan de spelleiding worden nog onderverdeeld op twee manieren; ten eerste naar de soort fout: De kaartsoort is niet juist. Een gedeelte van de kaart is niet bruikbaar (ongeldig tekens). Een veld bevat een verkeerd getal. Als er ongeldige tekens of verkeerde getallen worden gekonstateerd, dan wordt de gehele kaart afgedrukt met een sterretje ter markering van de plaats van de fout. De tweede verdeling is naar de ernst van de fout: - De fout
1S
herstelbaar; er voIgt een waarschuwing.
De fout is fataal; het programma stopt. De laatste indeling is voor de spelleiding de meest opvallende. In de laatste paragrafen van deze handleiding worden deze fouten besproken. Bijlage 6.4, 6.5, en 6.6 is een voorbeeld met enkele fouten.
- 37 7.3. Foutmeldingen van het computersysteem Het opsporen van fouten m.b.v. foutmeldingen van het computersysteem behoort tot de categorie moeilijke gevallen. Weliswaar is het programma zo ontworpen dat aIle invoerfouten door het programma worden gemeld, maar daarmee kunnen niet aIle fouten worden opgespoord. Het eerste probleem is het aan de praat krijgen van het programma. Met de juiste besturingskaarten moet het programma zelf altijd reageren. Het programma begint met het afdrukken in grote letters RUBBER SCHOElSEL op het kopblad. lndien deze tekst niet tevoorschijn komt is 6f het programma niet gestart, 6f de outputfile (file 2) is niet als printerfile gedeklareerd. lndien de kop weI verschijnt, maar direkt daarna breekt het programma af, dan is waarschijnlijk de inputfile (file J) niet op de juiste wijze gedeklareerd of gebruikt. De laatste tekst van het programma is 6f: "RET PROGRAMMA STOPT T.G.V. EEN FATALE INVOERFOUT", Of: "NORMAAL EINDE VAN HET PROGRM1HA".
Als het programma niet op deze wijze stopt, dan moet er een foutmelding van het computersysteem zijn. Als die laatste tekst weI verschijnt, en de resultaten voldoen niet aan de verwachting, dan moet de fout door het programma zijn gemeld. Als er in het pakket kaarten zitten die vuil of krom zijn, of kaarten met onherkenbare gaatjespatronen door twee maal ponsen van dezelfde kaart o.i.d, dan is de reaktie van het computerprogramma niet in aIle gevallen hetzelfde. Sons wordt zo'n kaart botweg overgeslagen als de operateur de kaartlezer doorstart. Soms ook stopt de verwerking van het programma. Niet gelezen kaarten kunnen in geval van een vrije kaart toch een geldig pakket opleveren, zonder foutmeldingen van het programma. Een kontrole van de resultaten en/of de tabel tellingen is daarom altijd noodzakelijk. 7.4. Waarschuwingen Waarschuwingen bij de verkeerde kaartsoort zijn: Er zijn meer dan twee kaarten met mededelingen . - Na de laatste beslissingskaart voIgt nog een kaart van hetzelfde kwartaal. In be ide gevallen zijn de kaarten onbruikbaar en worden genegeerd.
- 38 -
Waarschuwingen bij ongeldige tekens zijn bij drie kaarten mogelijk: De parameterkaart. - De onderlinge transaktiekaart. - De beslissingskaart. In deze gevallen wordt er eerst een waarschuwing met foutmarkering afgedrukt, en daarna de normale interpretatie. Waarschuwingen bij een verkeerd getal komen voor als: - Een parameter buiten zijn grenzen is opgegeven. De waarde wordt dan niet veranderd. - Een onderlinge transaktie niet voldoet aan de daaraan gestelde eisen. Die transaktie wordt dan niet verwerkt. Bij de interpretatie staat dan in aIle numerieke velden een nul, en bij de code twee streepjes. Ais de parameter PRIN de waarde 2 heeft worden aIle waarschuwingen van voorgaande kwartalen ook afgedrukt op het kontroleblad, voordat het laatste kwartaal verschijnt. De spelleiding zal aan de hand van de uitkomsten moeten beslissen of de korrektie door het programma aanvaardbaar is. Zo nee, dan moet de fout worden hersteld en moet er opnieuw worden gedraaid. Sommige fouten zijn pas is een later kwartaal merkbaar, zodat deze zonder bezwaar bij het volgende kwartaal pas hersteld kunnen worden. Overdraaien kan zonder problemen voor het programma, omdat er geengegevensbestand wordt bewaard. 7.S. Fatale fouten Bij een of geen kaart in het pakket stopt het programma onmiddellijk na de foutmelding. In aIle andere gevallen van een fatale fout geeft het programma na de foutmelding nog wat informatie voor de stop. De tabel tellingen wordt afgedrukt met de aantallen tot de fatale fout. Als er na de fout nog andere kaarten in het pakket zitten, wordt de gehele invoer na de laatste goede invoerkaart afgedrukt. Foutmeldingen bij fatale fouten komen voor in de volgende gevallen: Er
geen of slechts een kaart in het pakket (voor de EOF) gelezen.
- De gelezen kaart is niet de verwachte kaart. Eerst wordt het kaartbeeld van de verkeerde kaart getoond, daarna een omschrijving van de
- 39 -
verwachte kaart. - Er staan meer dan 20 ongeldige tekens op een kaart. Dit geldt voor stuurkaart, parameterkaart, transaktiekaart en beslissingskaart. Als het aantal onderlinge transakties met machines in een kwartaal groter is dan 20, dan voIgt hierop ook een foutmelding. In aIle gevallen van een fatale fout moet er na hers tel worden overgedraaid.
- 40 -
Bij lage I.
Tabel met aIle parameters
*
NR
NAAN
1
AANT
I
4
6
2
ONTZ
5
40
200
3
GRAF
o
I
Aantal malen grafiekenset
4
KO-L
o o
4
5
Kwartaaloverzicht voor de spelleiding: o = geen I = pagina I 2 = pagina 1 + voorraden van pagina 2 3 = pagina 1 + financieen van pagina 2 4 = pagina 1 + 2 5 = alles dubbel
5
TA-L
o
4
Tabellen voor de spelleiding: o = geen 1,2 of 3 = in elk vierde kwartaal 4 = ieder kwartaal
6
KO-T
4
5
Kwartaaloverzicht team, Z1e parameter 4
7
TA-T
o o
I
4
Tabel voor het team, zie parameter 5
8
PRIN
o
2
4
Kontroleblad spelleiding printen: o = geen 1 = laatste kwartaal met waarschuwingen 2 = laatste kwartaal, aIle waarschuwingen 3 = aIle volgende kwartalen 4 = als 3, met kwartaaloverzichten KO-L
9
PRIZ
10
PROD
o o
100
110
II
VRRK
o
10
30
12
RENT
J
2
5
13
KRED
40
60
100
Kredietpercentage
14
HCOR
50
100
150
Marktkorrektiepercentage
IS
PSYP
4
10
Psychologische prijs
16
E-PR
4
10
Elasticiteit prijs
17
E-VK
4
10
Elasticiteit verkopers
18
E-SR
4
)0
Elasticiteit stand en reklame
19
HIST
4
)0
Historie (goodwill)
20
D-ST
o o o o o o
4
10
Verschil tussen de steden
WAARDE
OMSCHRIJVING Aantal bedrijven
3.1
Ontwikkelingskosten machine Z in f 1000,-
Printen ontwikkelingskosten Z
6. 1
3.4
Produktiviteitspercentage Basisvoorraadkosten
3.3
Rentepercentage lening
* Het eerste getal is de ondergrens, het tweede de standaard - tevens startwaarde, en het derde is de bovengrens.
3.2
RUBBER
SCHOEISEl
TA_ T PRIN PRIZ PROD VRRK RENT KREO MCOR PSyp E-PR E_VK E-SR HIST O-ST
AANT ON TZ GRAF KO-L TA-L KO_T
II III I I
ti lj 3
" s &! 111l
',101
ItI'Z 1l1'4 1'6
HET
II
III!III
.
~~
I·
J!
~
i
:-
'C' ;: I'Z 13;14151'& lil18
'ONDERlINGE
"1
!,
i
.
I
!
t
i I
I
!
I
, :
I
I
I
I
.i
'
I
"i,
5
~
~
-:
j I"
U,h 15
j';
!
, :
j
,
;1 : ~,19 :2) 2i:2l.2 2"i 25 ~6i2~28!2'JI)O
)1
,
i
1
I
,
,
,
I i
:
I
L
I
1
:
i
,
:
l
I I
I
i
I
i
:
i i
:,
I
J2 lJI34 3536p7 J8p q
i
i
I
I
i
I
1
!
I
I(
CODE
099 I
0919
(tekst) mededeling op een
1
!
I
I
II i
of
I ; ;
I
I
!
I
I
[
I
I
"
I
I .
t wee ! I
I I
1
1
j
I
I
I I
I1
I I I
I
I
I
i
I
: I
I
IiI
i
I
I
b:j
.....
I
J=
!
....
1....1.
I I I l l,,!l "'i"li" 4",l,5 46 471~8j4~150 51152 ~l 54j5~ SSi 57 iS bf> 67 f, gIS37C 71 '7<. tn;74 (5
kaarten
-
""'"
,
'MEDEDElING J
I
1
I
I
I
I
I
I
!
I
i I
i
I
I
, 1 I
I
:
I
I
I
I
J
78179180
VN AANTAl CO KW P R
g
I
I I
i
I
VN AANTAl CO KW P R I J S
I
!
I
I
I
~
,,"'59 6O!;1 6Z &364j&5" Ii 6S 6970717273741576"
OMST VRRk RENT KREO MCOR PSyp E PR E-VK E-SR HIST 0-51
VN AANTAl CO KW P A I J S
I
,
I
I CD In letters. over ige vel den numeriek I
TRANSAKTIES
I
1'1', . "
ZE S
I
I
VN AANTAl CO KW P R I J S ! ! I I I! I , io I I ! i ! I II : , , :0 I : i l 0 , , , I ! , i 0 ! : I i I I , ! : 10 ! , , I i i i , i :0 I : , . I , 10 I ! :0 i I i I , , :0 l i ! , , ! 0 ! 1 I I
VIE R BED RIJ F VIJF BEORIJF
n 2H4 251z61z7~8 ~9 ~p132 ~313't 35 ~s 37138 39 4V 4' 4? 4344 4St..6 4748 49jSOL51 15Z 53 5't!ssiS6 57[S8j 591GO S1/GZ!S3i&t. ~5 S6 67 6Si3 70 71 7z.73 74 175 76 'n ~ .,..
20 ZI
J!KI
I
i
160 ~, 626) &If liS &Ii &7 68 ~9 70 71 72 7371t 75i7li ~1 181j 80
(numeriek)
I!I I I
I!
- fl
'i
III
GRAF KO-L TA-l KO-T TA-T PRIN PRIZ
J:K CODE i 000 . . ..:
37)8 3940 I,14l 41 ~" ~5 4& 47 48 4950 Sf 52 53 Sit 5556 57 5859
:1110 1I;12i13 j I4 151'61'7 "~i'*C 212223 Z"i25IZ6iZ712Siz.,:30 311J1 33134 3SJ6l13839iloC 41102 IoH"45 4641 <48119 5115152 S3 Sit
'PARAMETERKAART
1
I
EEN BED RIJ F TWE E BED RIJ F OR IE BEDRIJF
BEORIJF
S PEL
VAN
4i 5j 61 713;
I
(tekst)
NAAM 31
II
Z1ZZ 23 Zit 2526127128 ~9130 )132 ~3!31, 3S 36
11 18 1920
15
'NAAMKAART
1, Zi
§PiLLiibiNd
(numeriek)
'STUURKAART
II
FORMULiEH
BEORIJFSSPEl
K:
I»
(lQ
!tl
.
tv
VOORBEELD KAARTPAKKET OPMERKINGEN
E-eerste kolom
kaartbeeld = 80 kolommen
laatste kolom-L
t
+ fcomputer~esturing
ter open1ng
{
? JOB RUBBER ; QUEUE=3
? RUN (U315S307)RUBBER/SCHOEISEL ON BDK2 ; DATA INVOER
stuurkaart
3
naamkaart
- VOORBEELD -
kwartaal 1.1
USER=UI23S456/PASSWORD ; PRINTLIHIT=5000 ; BEGIN 6
TEAM EEN
CLUB TWEE GROEP 3
III
313110313
112
11 515
515
6751065 8551365 525 420
20
113
31311
1I 1
900142011401820 700 560
20
{
450 710 570 910 350 280
19518
12000 kwartaal 1.2
4
19 20
5
123
7
121313414
I1
6751065 8551365 525 420
.t'N
515
122313414 123313414 13023 1000KL
7001100 9001400 500 400
2
20
611 900140012001900 700 600
2
20
131
616616
132 133
~mT
3
HET SPEL.
616616 6001000 8001300 500 400 2 939
3131 I
2
800
13099DE SPELLEIDING WENST U VEEL PLEZIER kwartaal 1.3
2 3
7001100 9001400
2
5
400 III
117 900140011002000 700 700 2 1
13 21
13
computerbesturin g { EOF { ter afsluiting
? END JOB ~----------------------------------------------------------------------~
N.B. De computerbesturingskaart ter afsluiting met de letters EOF is eigenlijk een invoerkaart, maar de spelleiding kan deze kaart behandelen als een besturingskaart. Meestal is deze kaart niet nodig. omdat de computer via een standaardmethode het einde van de file aan het programma doorgeeft.
b:l 1-'. c......
......
III
OQ
ro w
Bijlage 4. - 43 Koppeling programmatuur/machine Het programma is geschreven in standaard FORTRAN-IV, met de volgende uitbreidingen: 'STRINGS OP DEZE MANIER'. READ (file,format,END=label) . Deze vorm kan worden uitgeschakeld, maar dan is het gebruik van de EOF kaart nodig. De volgende files moeten nog korrekt worden gedefinieerd: FILE
=
input op de kaartlezer.
FILE 2 = output op de regeldrukker. Overige programmagegevens: Aantal programmaregels "-' 3400. Waardebereik van variabelen en arrays: INTEGER tot 10 miljoen. REAL
9 cijfers nauwkeurig (4 bytes is te weinig).
ALPHA
of 2 characters (type REAL).
Gebruikte intrinsics: lABS AINT en INT AMAXI en MAXO
AHINI en MINO FLOAT SQRT Verwerking met tijden van een Burroughs B7700 in 1978: geheugengebruik ..., 30 Kw
«
200 Kb).
IOtijd
< 20 sec CPU/run. < 20 sec IO/run.
input
10 - 200 kaarten, oplopend.
output
"-'1500 regels per keer, "",5000 maximaal.
rekentijd
- 44 -
Bijlage 5.
Checklist voor het spelen - Spelers - aantal - groepen ? - namen, adressen - Spelleiding - aantal - namen, adressen - Globaal rooster - kamers - zaaltje introduktie, evaluatie(s) - computer/operateurs - ponsmachine - spelers - spelleiding - Benodigdheden - handleidingen deelnemers - handleiding spelleiding - aktieformulieren - formulieren spelleiding - startoverzichten - ponskaarten - gekleurde merkstiften - Apparatuur/programmatuur - programma aanwezig - computerbesturingskaarten O.K. - test (startoverzichten) gedraaid - programmakaart ponsmachine voor onderlinge transakties - Introduktie - doelen - opdrachten - Laatste kontrole - kamers/zaaltjes - operateurs
- 45 -
Bij Iage 6.
Voorbeeiden output
In deze bijiage worden van het kopblad en de kontrolebladen voor de spelleiding voorbeelden gegeven. De eerste drie pagina's vormen een voorbeeld van de output bij een korrekte invoer. De volgende drie pagina's vormen een voorbeeld van dezeIfde invoer, maar dan met enkele fouten. Onder de naam "EVALUATIE" is een voorbeeid opgenomen van een tabel en een grafiek. Hierna voIgt de opsomming van de voorbeelden: bijlage-nr.
output
6.1.
Kopblad
6.2.
Kontroleblad
6.3.
Kontroleblad vervolg
6.4.
Kopblad
6.5.
Kontroleblad
6.6.
Kontroleblad vervolg
6.7.
Tabel
6.8.
Grafiek
naam
}
- VOORBEELD O.K. -
}
- VOORBEELD FOUTEN -
} - EVALUATIE -
UUUOtHlUlJOO ['[JOOUUUUlI(;U Ut'll t.lJO uoo UOll OOUOuOUUtJllU U0 UlUI ntJllll II (Jut tJUll OUU UOO CIlU UUU lOU OLlJ
UUUUUOUO OOCUCllUUOtJ lluO UGU U1111 (Jeu OUU UOIJ nuc uuu IJUUI)OUOIIOO UUUUUOOU
UOUOt;CUUIl UOO(;OULUIJU OOLI 000 OI,;UO(((OU
oooootono OliO UUO (J(OUUUtllOu OUUllOOCIJO
UOU OUU UOO tWU UOO UUU Uf)U
OOU 000
oun OUO UOO UIlO IJUIJ
OUO uuu 1J0IJllUIJ000O OOUUOUUO
IIOU U()O IJUlI
(lUll
OOOOUOOOII OOOUUOUOOO OUU uou 1}01) UOI} lJOOOOOIJOtJO IIUOOOOOOOOO 000 OUO 000 000 00000000000 UUOUOUUOOO
UOOOOOOO OUUOllOUUOU UfhJ OUO OUO uuu 000 000 OdO Ullu
OllU
uou
nUll IJUIIUUOUIJUUUU U(WUU 0 vIllI (JOU UDD OUu OUU UOIJ OIiU OUU UUIJ UUU
IJ (J II
onu
IIUU
IJUU UUU UtJouuouuoo OOUOUUUU
OOUOOOOOUOO UOOOOOOOOOO 000
oou
OIJUOIlOCOU OOOOOOUOlJ UCIO OOU uutJOOOOOOUO OOUOUOOOUOU
00000001100 OOOUOOOOOUO 000 DUO oou 000 00000000000 0000000000 000 UOO 000 DUO 000 000 000 000
IJOOOUOOOUUU UOUOOOOOUOO UOO
UOtlOUOUOU OOOOOOUOOO UOt uoo OOt 000 uooooooouo OOUOOOOOOOt OlO uno 0(;0 UOU OOOOOOOOOOl uouooooooo
oou
DDOOOOOOU
uooooouoo
000
UUU OUOOOOOOOOO uouooooouoo
000 OLO 000 000 000 000 OUO OUO
OeD 000
00000000000 OOOOOOUOOOO OOU 000 000000000 OOUOOOOOO OOU 000 00000000000 00000000000
000000000 OOOUOOOO(iU 000 000 000000000 UOOOUOOOO
toO DUO OOOUOUOOCU OOOOOUOOO
OUO OUO 000 000 OUO OUo 000 OUO 01.1000001.100 OOOOOOOOOU
¥ERSI[ OIH08£R
rARAH[IfRS
... --
-- --.--
AANl UNtl
5
80
GHH 1I1l-1.
IA-l
NAHEN
~
KO-f
fA-r
0
PRIN
"I
"IH l
"'hID
,. 1 l I 100
[-PR [-YK
KkEU
10 Z 60
HCOI(
100
HISf
vrcRk RlNI p~YI'
..
- VOURH[[lO U.K. I
7. l
f(jlM UN lEAH 'IIEt r[AM Ok IE
NORMAl[ sr ARJ
- VOOR8Hll) O.K. -
[-SR
U-H
4
'"
'"
" "" 4
1918
J>0-
- VOORO£ElD U.K. -
INvorR KMARTAAl 1.1
PARAHEfERS (H=NIEU\l )
-------------------Aur J " "
ONTl lIo-l
0 0
JA-l
0
GHAr
ONU£HlING£
KO-T lA-T
80 N
PIHN
If If
flRU P!lOO
o
N
II
If
VltRK R1Nr
l I
100
"
( -PH l-ltK [-SR IllS f o-s T
10 l
KR(O
&0
"tOil P l> '1'1'
100 "
4
4 4
" 4
TkA~SAKr[ES
---------------------VN AANTAl CO lUI II
1000
Kl
0
VN UMiat CO KW
PRYS((iliJ ) 10.00
1000 SA
2';
0
VN AANTAl CD
pI
D
DC
I.I.CO
VN AANTAl CO IHI PRY S( 6l0)
101 PIHS (HU)
D.nO
00
Xl YI rz
nzv
0
o.oa
0
0
.. £UEDElI NG -_._._--_ .. U KR1Jli f
oar KEER GEEN OUTPUT. OElL JEKST 1 S Oll S IINlOOS.
S£ SlI SS 1 "GEN
------_ .. _--U fR
LE[ fRA BAR IAIJ MOS LEI
ot
Kl
HO
ou
SA
Sl
U
lIZ Xl
ON -INfOHM- !tP
A
B C
J:-. --.I
0 0 000 0410 51> llJ 01)0 212 (l0!! '1.ao .... 00 12.00 20.00 8.00 e.lIo 10 10 10 10 10 to 01)00 0 tI 0 0 00 0 '1 • .,0 t 4.00 ll.00 111.00 9.00 8.00 10 10 10 to 10 In nooo 0 (l I) 0 00 0 0 0 000 000 51S J\j OliO 000 Hi 99 9'1 99 9991/ 99 99 99 99 9'1 99 99 99 999 999 999 999 9-}9 999 999 99.99 99.99 99.99 9'1.99 99. '19 99.$9 '19 99
"
TELL (MG(N Uti
U .. TAl "UIHEN OCl. S lUUR- IN NU,UtAARJ: PAU!1ETlR IlN[(RllNGl flU tiS All TIES H£Dl(J[lUG 8ESUSS(H£. TOlAAl
UhUl OIfDERl1HG£ 'RANSAKTl£S HARK'
- - ---
SUO J 4 (;
1
PS,(P
E-PH
0 2 0
Oll KW I 1
8
I J 6
4
l
b
TUTUl 1 J 1 9
14 6
(-VI(
E-SR
HIST
CURSI
I\l
Ol
tlO
DO
SA
0.61 0.60 0.'55 0.'52
0.)0 O. jZ O. j'i 0.51
1 ... , III
Ii j III Oft d5
111
lUI YI
112
&9 &1
')1
68 80 1>1 40
0.05
-/?G'I
0.81
3.04 0.0\ U.Ol
-Z.80
6.64 0.90
-j.Ol - ~.ll
votUGE
KWARTAAL
O. 'lift
85
68
lor 8l
1)0
tul 1&
Sl
.....
48
l:d
.4
w•
$.
:n
.... III
(J'Q
ro
0"N
B£t.RSH[SUl TA lUI ::::.::====~
- - ---
1014 ((N I(AH II. A" elf ft
'"£[
IOIAAl
fHAU""RT
IURC[lONA
foI OS 1(0 Ij
lllPllG
'~UAL
l\lYrO.O!.'
lUllo.on
JlbU.OO -1'160.00
-lhuOU.OO
0.00 134';0.00 28J8.00
119&0.(10 ",.,0.00
-lhO(lO.OO
I iUU.UO U.t1 0 -1&oOO.UO
15240.00
-1&bl(l.oO
-2110.00
.H.286.00
-4~)J
62 .co
405J8.(10
IU SULI AI[ N
VII KWAUfUl {iLL'" tJ'IlHlICIHfN Uf
U'l£lL£N
NORMAAl fiNOL VAN 110 PROGRAM .. A
==-===
0000000000 OOOOOOOOUOO 000 oou
O£lll Clill oooooouuooo
OOUOOOOOIiO DUO 000 000 UOU coo 000 (01.1 OOU
000000000 DUOOO()(OOO 000 UOU OOOOOU(OO
uoooooooo 000 000 IlVIlOOUOOO OOOOOOOUO
000 DUO UOU OIlU
000 000 lJO[J
000 0110 000 UOU OUO UOU DUO 000 000 0000000000 00000000
00000000 0000000000 000 UOIl 000 OOU 000 liDO 000 UOU 000 000 OUO UOll OUOOOOOOOO IJOUOOOUO
000 000 OOU 000 OUU OUO OOU noD OIJUIlOOUOOOOO UOIIOUOUOUOUIJ UOU DUO 000 000 000 000 UOlJ OLIO
00000000 COOOOOOUOO DUO 000 OOU UOU UCU 000 000 oou (000000(;00 001100000
000000000 OOOOOOOOUO 1100 000 (100 000 001.10000000 00000000000 000 000 ouo (Jon OOOOOOOOOUIl OOOOUOOOUO
ouo
Ollooooonuoo
ooe
uoo
000 OOL UOOOfJOOOOO UIlOOOlJlJOOOt
UOII
uno uuu
oouoooooo IJOOOllnOIlU OUO UtJO IIOOOOOUOOOO OOIlO(JOUOUOU
1l(0
OliO UOIIOOOOOOOl OOOOOOOOUO
00000000000 UOUflUOIJOOOO 000 UDU OOIlOOOOOU Ulwoooonu OOU 000 OOUOUOUUOOO OOuOOOliUUOO
0000000000 00000U'10000 000 000 000 000 00000000000 0000000000 000 000 OUO OUO 000 000 000 000
00000000000
OOOOUOOOO OouOUOOOOO
000
oeo DUO
DUO
OLO IJuO ClII
DUO DUO
OLD
000000000 OOOOOUOUOIJ UOO (JOO
OUUOOOOOO UOUOIJOU UU DUO DUO 0000000000 OOOOOUIJUO
00000000000 00000000000 UOO OOU 000000000 OOOOUOIJOU
000 000 000 DUO OUO
0011
000 OUO 0000000000
000 110000000000 OOUOUOOOUOO
ouo
ouoooooooo
V[R Sil OKJOUEH
f'ARAHHERS
----- ----UU Chfl lilUf
KU-l TA-l
NAHEN
J
80 0
•
KO-1 f A- f
•1
VRRK
10
ROlf
2
[-PR E-VK
60
r-!)R
100 to
illS T
f'RIN
l
rRll
1
Kk[(l MCOH
100
P Sf!'
p.mo "
- VOORO£ElO fOUTEN I
TUH £EN
Z
HAM fWH
1
lEA .. OI
NORMAl£ SUR f
- VLOPO£ElO fOUTEH -
II-~
r
• ."
..•
1918
.l::\0
INVUEk KllAlHAAl I. J
PARAH£I£dS tEl
or
- YCOR8(ElO rOUTE" -
(N~HllUWI
o
ONGElO IG: lJOIlO Uti' U/HZ
o
o
J
l
110-1
r .- r
II
N
j
N
0 0
fA-l
U
I~
l'tHN I'IH 1
N N
IIUI HN DE GR[tU[N
130ll
N
1 100
VJeRK R(NI
10 2
KitED H(Ok
IGO
HIS r
t,
D-Sf
E -fR
jI[
L-III( E -SR
60
PSyp
PRuG OPGlGlV£.N. OUS UNG£IcIJLJGO.
=
......
==
4
'" '"
..
'kAN~AKrllS
VN AANfAl CU KW PHYS(GlO) lEI OP ONGllO IG :
ALtA 100
80
IIU-l
UNUfHllNGl
o
••••o
LIUF
*
o
IUOD
1000 Kl
** 00
VN AANTAl CU KW
o
o
21
AA~TAl
CO KW PHY5CGlO)
VH AANfAl CD 11M PRYS(GlD'
8CO
IOU 0 SA
10UO SA
0.110
VN
PHYS(~lO)
0
8.00
o --
OC:
0
v.oO
o --
00
0.00
0
HElH:U£U "G
VI
o
U KRIJbt Olt K(ER GllN nurrut. DllL (EKS( IS DUS 11"lOOS.
U1R llf FRA HAR lAG MUS III 000
OO~
~13
515
000 ll? OUO
coo OUO 5J5 J1S UUO OUO SIS
FATALE
four.
============
G[I.[l[N KURT VlHWACH'E flAAHI
Ol
Kl
HU
OU
9.00 14.0U Il.UO 2U.00 9.QO 14.00 ll.UO 16.00
UE~l'5SINGlN
VAN HEOR1JF 1.
IElllh6lN UHUl KAAIH[N [j( Cl • :> fUUI.· 'CN NU'IKAARI: PARAHUU
lANT At
8.00 9.00
5l
Xl Xl Xl Xl Yi 'Z XYiV ON -lNfOkH- SP
e.QO 10 10 10 10 l~ 10 0000 8.00 10 10 10 10 10 10 0000
0 0
lJ4Y9"'9999999999919¥'Y99J?999¥999999999999999S999999'9999'9 •• 99999.99999999999
Ol
==.::.======
fRANSAl\l1ES
fl." VORlr.E fllfAR r A.\L
OIT
T(lUAl
KW
0
t
I
2
S 1 8
13
"£OlOtL It..{, BlSlI!>SINL IUtAH
(,
I I 2
8
')
OHlllRl J tl(;[ IRANSAKfI[!)
4
ONUlRLlNGl
SA
0
'5
v 0
0 0
0 00 0 00
ABC
0 0
0 0
0 0
OOVlN~£R"lLOE
NR
TELLING GA_T TOT OE r_TAL£ rOUT. VANAr OE LAAISfE GOEOE
I~VOE~KAART
IS Eft NUG INGElE1EN
---------------------------------- KAAR.OEELO ---------------------------------114999999999999999999999999999999999999999999~9999999999999~99999Y99999999999999
1
141111111 142Jl1313
4
14399999999999999999999999999999999999?99~99999999q999 99999S999999999~9999999999
l
HET TUTAAl
AANl~l
31311J111 31111331J
90UI400ll00l000 800 8001 I I 1 I 1 9001~OOll001800 100 3001 I 1 I I I
IhGlLElEN KA_HTEN EKCL.
sr~uR-
EN N'AHKAAHI IS
HEr PRUGR_HH_ STaPf
r.u.~.
11
EEN rArALE INVOERrour
=====~:====~=======~~====~=~~==~:====:===~==~~.:=
I£ORIJr
J .K
tOOnE
2
- EVA lU AT IE
K~ER
GEM. FRI J S
TE KDR T
I).
0.00
!9. 39. 55.
10.90 10.fl'; 10.1:0
71.
10. (, 7
0.0 0.0
10.0 e 10.0 e
6.5
~
;?').6
(,nee.
fj.7~
25.4
;: HuO. ___ a_a.
Z1nOO. ____ a_a.
20990C.
2C10~9(l.
KnSJEN-tN-OUIZENOEN-GUlOENS ONT!.. VO OR fl. VEIiKIJO~ INH.
-
SPEttEIOING
AfZET fPARENI
lIN f • )
BEURSRESULT.
E IG£N VE ~"Or.EN
TOTAAl VERMU;[N
VOORRUO PRr.O HI
0.(1
O.
G.
O.
6<:424".
£,t;~244.
77 1 Ge.
o.
17000.
0.0
,4600.
'4H6e.
(1.0
I7f,OC.
191:<:20.
e!HO. 5f770.
170"0 •
23100.
21,;6140.
1,53'.10.
%
OH/ET
ONOERlIlIOG ( 1110 f. I
PROO.
c_ P.
... -------------------------_._._-------_._--------------------._---------_.-------------------_._-------------------------_._---.O.
0.4 1.1
2.
1.2 1.3
1 4. 19.
1.4
14.
2.1
11•• lit • 14.
2.~
2.3 SOl'
JA~R
O.
:J.O
20. 20.
1. ,. 2.3 t. 1 0.9
20. ;:>0. (I.
0.3
61.
O.
6. 7 6.0
61.
-_.-.
O.
---t1.
---*
q
8~
HAlf
HAlf
til. 7
•
'" 1 • ----t
367.
HOC.
MIN
AA'lfAL VOORRK VERI« (P~ Pli f J S
2
- -----
•
•
T(KOIlT
ArlEl
bore,,'.
f(;11:44.
I '5 HUll •
O. O.
IPf.HC.
O.
40e~oo.
HSl'C.
Idb72f: •
69C9U. !fH/O. 1()f.72f. •
2~1~OO.
t.71~O.
5COSlf. '3 t4TTG.
17H1O.
-t4(00.
467f:O(J •
H!HC. H440.
5Ce150.
f3 £1 ,)C.
1£:1':(C.
,)l~O/12'.
sq'OI\".
lTf 1<;0.
~SSC{,.
5 H20 C.
e~(200.
1~42(O.
~'jC:l£;C.
-_ ....... MAX
O/otHY
HUJiS
·1,'00. -t,'j(OO.
-1!<0t;. --_ .....
a
17000 39500. 39'300.
-7l(0t) •
f£4HC.
MAX
•
170(/(i. 17000. t7CjOO.
[.V.
1. V •
VOORI!.
OffOffil.
PR. CAP VI
VrRII IPERS
'T von J£ l OOPl [KlIER kARI'PJ[S
N
12'1.
1
10.1 13. Ii
7. e 4
IP.~.
<;.97
19.2
9
19.1
:H 3.
19.72
/).0
')
TOTAAl ONTwIKKEtING 1
r HO 000.00 .
20.1>
94200.
770,<;';.
tose~'5.
fj U~32.
99300. 624\)0.
"')~" ~O.
!O';HIJ. ';1l€2C.
') E(
115750G.
H~.
l~<;7~O.
-£:6(00.
20e.
ee (' ?O(,.
19422Q.
-6 HOO.
f/tl'7e.
32!OIO.
H5CJO.
44G!!2I'.
12~Ctl':.
11000.
fiT
25500.
- £VAlUAT IE AtORAG OtR ONOERllNGE TRANSAKTIES -100000.(10
J.K
-200(10.00
-60000.00
20000.00
lCCOOO.OO
60000.00
:-----------------------:-----------------------:-- ••• _._---:-.--._._---:-----------------------:----_.-----._ ••• ----- •• :---
1.1 ---:
"
1.2 __ a:
1.3
---I
2
3
1.4 __ a:
:?1 __ a:
2.t
--- :
2
1
3
I:X'
2
3
t-'. I-'
P> (I)
2.3
--- :
2
3
.co'"
