Afbeelding cover: Spotprent uit de Eerste Wereldoorlog, Stadsarchief Leuven

Actieplan CAG 2015

Afbeelding cover: Spotprent uit de Eerste Wereldoorlog, 1914 - 1918 © Stadsarchief Leuven

Homepage projectwebsite Boter bij de vis. Landbouw, Voeding en Eerste Wereldoorlog www.boterbijdeviswo1.be

1 Inhoudstafel 1

INHOUDSTAFEL ................................................................................................................................ 1

2

VOORWOORD .................................................................................................................................. 3

3

ORGANISATIE ................................................................................................................................... 5 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

4

ORGANIGRAM ............................................................................................................................................ 6 RAAD VAN BESTUUR EN ALGEMENE VERGADERING ............................................................................................ 6 PERSONEEL ................................................................................................................................................ 7 ADVIESRAAD .............................................................................................................................................. 8 KLANKBORDGROEPEN .................................................................................................................................. 9 EXPERTISECENTRUM AGRARISCH ERFGOED ................................................................................... 11

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 5

CAG VERWERFT EN ONTWIKKELT EIGEN EXPERTISE (SD 1)................................................................................. 11 CAG BRENGT DE ERFGOEDGEMEENSCHAP IN KAART EN ONTWIKKELT DEZE VERDER (SD 2)....................................... 14 ONTSLUITEN VAN EIGEN EN EXTERNE EXPERTISE TENEINDE DE SECTOR EN HET BREDE PUBLIEK TE INFORMEREN EN TE ONDERSTEUNEN (SD 3) .............................................................................................................................. 16 PARTICIPATIE AAN EN ONTWIKKELEN VAN VORMINGSACTIVITEITEN (SD 4) ............................................................ 23 VERZORGEN VAN EEN MODERNE EN ATTRACTIEVE COMMUNICATIE (SD 5)............................................................ 30 ORGANISEREN EN STIMULEREN VAN EN PARTICIPEREN IN NETWERKEN IN BINNEN- EN BUITENLAND (SD 6) .................. 32 CONCRETISEREN VAN EEN BELEID MET AANDACHT VOOR DUURZAAMHEID EN MAATSCHAPPELIJKE EN CULTURELE DIVERSITEIT (SD 7) .................................................................................................................................... 34 UITBOUWEN VAN EEN WERKING ROND IMMATERIEEL CULTUREEL ERFGOED EN MONDELINGE GESCHIEDENIS (SD 8) .... 36 PROJECTEN .................................................................................................................................... 41

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7

INVENTARISATIE EN REGISTRATIE AGRARISCHE ERFGOEDCOLLECTIES WEST-VLAANDEREN ......................................... 41 BINNEN BIJ BOEREN, BAKKERS EN BROUWERS.................................................................................................. 42 EUROPEANA FOOD AND DRINK (EFD) ........................................................................................................... 42 REGISTRATIE BROUWERSMUSEUM BRUSSEL ................................................................................................... 43 FRUITVERHALEN HASPENGOUW ................................................................................................................... 43 DOCUMENTAIRE ‘DE GESCHIEDENIS VAN HET VARKEN (IN ONS)’ ......................................................................... 44 70 JAAR BODEMKUNDIGE DIENST VAN BELGIË ................................................................................................ 44

Actieplan CAG 2015

1

Sorteren en omwikkelen van het fruit op de Sint-Truidense fruitveiling, 1949 © Mark Dusar

2 Voorwoord Dit actieplan beschrijft beknopt de geplande activiteiten van het Centrum Agrarische Geschiedenis in 2015 en koppelt deze plannen aan de strategische en operationele doelstellingen zoals die zijn bepaald in de beheersovereenkomst afgesloten met de Vlaamse overheid (beleidsperiode 20122016). Ondanks de besparingen van de Vlaamse regering kan CAG alle acties zoals eerder voorgenomen en afgesproken verder zetten en realiseren. De bijgevoegde begroting 2015 maakt dat duidelijk. In dit actieplan wordt zowel de basiswerking van het expertisecentrum als de projectenwerking voorgesteld. De basiswerking van CAG steunt op vijf pijlers of werkvelden, namelijk Roerend Erfgoed, Erfgoedbank en digitalisering, ICE en Mondelinge Geschiedenis, Educatie en Publiekswerking. Vanuit deze themavelden, waarvoor telkens een stafmedewerker verantwoordelijk is, worden in 2015 opnieuw tal van acties opgezet en gerealiseerd, veelal in nauwe samenwerking met onze erfgoedgemeenschap. Uiteraard is het onmogelijk om hier alle ambities voor het komende jaar toe te lichten, maar toch willen we per werkveld één geplande actie extra in de kijker zetten. In 2015 zal CAG verder inzetten op het registreren en beschrijven van agrarische en culinaire collecties, onder meer via acties in het Openluchtmuseum Bachten de Kupe en het Brouwersmuseum in Brussel. Het verder ontwikkelen van een landbouwthesaurus past ook in dat kader. De resultaten van het project ‘Onderwijscollecties’, dat het erfgoed van land- en tuinbouwscholen, hotel- en restaurantscholen in kaart brengt, zullen worden verspreid via een rapport en via Archiefbank Vlaanderen. Het volgende jaar wordt onze erfgoedbank Het Virtuele Land verder uitgewerkt. Zo komt er een overzicht van alle publiek toegankelijke collecties landbouw en voeding in Vlaanderen en Brussel. De activiteiten rond het immaterieel cultureel erfgoed beogen vooral het verder stimuleren en begeleiden van traditiedragers uit de drie subdomeinen ‘mens en dier’, ‘mens en voeding’ en ‘mens en landschap’. De CAG-werking rond educatie spitst zich in 2015 toe op de presentatie van de serious game Farmony en op nieuwe lessenpakketten rond duurzame landbouw voor de tweede graad van secundair onderwijs. Eye catcher in de publiekswerking volgend jaar is de start van de rondreizende tentoonstelling ‘Boter bij de vis’. Deze expo belicht de voedselsituatie tijdens de Eerste Wereldoorlog en de rol van de landbouw- en visserijsector in deze moeilijke periode. Gedurende vier jaren zal de expo verschillende plaatsen in Vlaanderen en Brussel aandoen. Het is een mooi en concreet resultaat van een intense samenwerking tussen verschillende partners uit het gelijknamige samenwerkingsverband. Ook de projectenwerking zal in 2015 op volle toeren draaien. Via onder meer de projecten ‘Inventarisatie en registratie agrarische erfgoedcollecties West-Vlaanderen’, het Europese project ‘Europeana Food and Drink’ en de realisatie van twee erfgoeddocumentaires wordt een complementaire werking uitgebouwd en kunnen meerdere doelstellingen uit de beheersovereenkomst diepgaander worden gerealiseerd. Ten slotte zal in 2015 de nodige tijd en energie worden geïnvesteerd in de voorbereiding van een nieuw beleidsplan voor de periode 2017-2021. Uiteraard zal dat gebeuren in nauw overleg met alle stakeholders en de brede erfgoedgemeenschap. Joris Relaes, voorzitter

Yves Segers, coördinator

Actieplan CAG 2015

3

Fotografische opstelling bij de registratie van de collectie van het Brouwersmuseum te Brussel (Foto: Greet Draye, Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG) )

4

3 Organisatie Het Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG vzw) is door de Vlaamse Regering erkend als landelijk expertisecentrum voor het agrarisch erfgoed: het erfgoed van landbouw, platteland en voeding. Voor de beleidsperiode 2012-2016 ontvangt CAG jaarlijks een werkingssubsidie van 285.000 euro. Dit bedrag kan echter ten allen tijde door de Vlaamse overheid herzien worden omwille van speciale omstandigheden. In 2014 bedroeg de exacte subsidie 287.219 euro (geïndexeerd). En zo zal in 2015, wegens de geplande besparingsmaatregelen in de cultuur- en erfgoedsector, een bedrag van (slechts) 276.228 euro uitgekeerd worden. Naast deze werkingssubsidie, die de basisfinanciering van het centrum is, verwerft CAG echter ook nog andere inkomsten, onder meer via subsidies van andere overheden en organisaties en via (betaalde) projectopdrachten. Het Centrum is gevestigd in het Atrechtcollege van de KU Leuven en kan ook op een vlotte manier beroep doen op de faciliteiten (zoals logistiek, archief, bibliotheek, ICTS) van deze universiteit. Bovendien biedt de nauwe samenwerking met het Interfacultair Centrum voor Agrarische Geschiedenis (ICAG) van de KU Leuven een belangrijke troef voor CAG als expertisecentrum. Op de eerste plaats levert ICAG gefundeerde wetenschappelijke ondersteuning. Daarnaast worden coördinator prof. Yves Segers en stafmedewerker administratie Kristel Janssens door de universiteit deels vrijgesteld om ook alle taken en activiteiten van CAG in hun takenpakket op te nemen.

Actieplan CAG 2015

5

3.1 Organigram 3.1.1 Algemeen organigram

Adviesraad

3.2 Raad van Bestuur en Algemene Vergadering De samenstelling van de Raad van Bestuur van CAG zal er begin 2015 als volgt uitzien: • • • • • • • • •

6

De Heer Jan De Maeyer, directeur KADOC, KU Leuven, bestuurder De Heer Frans De Wachter, directeur VLAM, bestuurder De Heer Joris Relaes, directeur ILVO, voorzitter De Heer Yves Segers, coördinator CAG en ICAG KU Leuven en hoofddocent Faculteit Letteren, onderzoekseenheid MoSa, KU Leuven, bestuurder en secretaris zonder stemrecht De Heer Christian Stivigny, directeur Landelijke Gilden, bestuurder De Heer Matthieu Vanhove, directeur Cera, ondervoorzitter De Heer Peter Van Bossuyt, directeur Boerenbond, bestuurder De Heer Jules Van Liefferinge, secretaris-generaal departement Landbouw en Visserij, Vlaamse overheid, bestuurder Mevrouw Leen Van Molle, voorzitter ICAG KU Leuven en gewoon hoogleraar Faculteit Letteren, onderzoekseenheid MoSa, KU Leuven, bestuurder

In de Algemene Vergadering zetelen naast bovenstaande bestuursleden ook nog de volgende personen: • • • • • •

De Heer Steven De Waele, wetenschappelijk medewerker MOT De Heer Vic Goedseels, ere-algemeen beheerder KU Leuven De Heer Wouter Saeys, docent Faculteit Landbouw- en Bioingenieurswetenschappen, onderzoekseenheid Bio-systemen KU Leuven Mevrouw Hilde Schoefs, conservator Openluchtmuseum Bokrijk Mevrouw Anne-Marie Vangeenberghe, woordvoerder Boerenbond De Heer Norbert Vettenburg, stafmedewerker departement Landbouw en Visserij, Vlaamse overheid

Opmerking: er wordt in het licht van de nieuwe beleidsperiode 2017-2021 een uitbreiding van de bestuursmandaten voorbereid in 2015, waardoor het Vlaamse erfgoedveld nog sterker (en vooral nog breder) vertegenwoordigd zal zijn binnen het beleid van CAG.

3.3 Personeel De vaste staf van CAG zal in 2015 uit zeven medewerkers bestaan, waarvan vijf op de payroll staan bij CAG. • Chantal Bisschop, stafmedewerker ICE en mondelinge geschiedenis (100%) (moederschapsrust en aansluitend ouderschapsverlof voorzien tussen midden januari en midden juni) • Sarah Luyten, stafmedewerker Publiekswerking en Communicatie (100%) • Diantha Osseweijer, stafmedewerker Erfgoedbank en Digitalisering (100%) • Femke Paulussen, stafmedewerker Educatie (80%) • Bert Woestenborghs, stafmedewerker Roerend Erfgoed (100%) Voor de dagelijkse leiding en administratie kan CAG steunen op: • Kristel Janssens, administratie CAG (50%) • Yves Segers, coördinator CAG (50%) Beiden zijn niet rechtstreeks verbonden aan CAG, maar aan het Interfacultair Centrum voor Agrarische Geschiedenis (ICAG) van de KU Leuven. Zij worden door de universiteit vrijgesteld om de werking van CAG mee in goede banen te leiden. Naast de stafmedewerkers zal het team in 2015 ook bestaan uit ten minste vijf projectmedewerkers: • •

Brecht Demasure, projectmedewerker ‘Inventarisatie Agrarische Collecties WestVlaanderen’ en ‘Europeana Food & Drink’ (100%) Hanne De Winter, projectmedewerker ‘Jubileumboek 70 jaar Bodemkundige Dienst van België’ (100%)

Actieplan CAG 2015

7

• • •

Jonas Slegers, projectmedewerker ‘Binnen bij boeren, bakkers en brouwers’ en ‘Audiovisuele projectie fruitverhalen Haspengouw’ (50%) (tot eind april) Greet Draye, projectmedewerker ‘Brouwerscollectie’ en ‘Europeana Food and Drink’(60%) Joris Spolspoel, projectmedewerker ‘Onderwijscollecties’ (100%) (tot midden februari)

3.4 Adviesraad Om voldoende te kunnen overleggen met de eigen erfgoedgemeenschap en om het beleidsplan 2017-2012 voor te bereiden, zal de adviesraad in 2015 twee keer samenkomen. Dit initiatief brengt immers een wederzijdse informatiestroom op gang: enerzijds krijgt CAG op deze manier zicht op de noden vanuit het veld, anderzijds worden de partners ingelicht over de lopende en toekomstige activiteiten en onderzoeksinitiatieven van het expertisecentrum. Samenstelling van de adviesraad: • Caroline Audoor, diensthoofd KVLV • Rob Belemans, stafmedewerker FARO • Katrien Boeraeve, coördinator vzw Plattelandsklassen • Ann Breemersch, directeur boekhouding en begroting Beleidsdomein Landbouw en Visserij • Jacques Collen, voorzitter Academie Streekgebonden Gastronomie (ASG) • Karl Cordemans, archeoloog VLM • Jo De Cuyper, conservator Stedelijk Museum Aarschot • Karel Dendooven, stafmedewerker directie Herita, • Joke Gilles, projectcoördinator Streekproducten Vlaams-Brabant • Rebecca Gysen, coördinator erfgoedbeleid Erfgoedcel Leuven • Karel Haustraete, bestuurslid Steunpunt Industrieel en Wetenschappelijk Erfgoed (SIWE) • Davy Jacobs, coördinator/conservator Jenevermuseum Hasselt • Evelien Janssens, coördinator Regionaal Landschap Noord-Hageland • Marijke Jordens, voorzitter Groene Kring • Nicolas Mazeure, bestuurssecretaris erfgoed Provincie Vlaams-Brabant • Marin Menu, conservator Karrenmuseum Essen • Laure Messiaen, coördinator LECA • Lieve Opsteyn, erfgoedcoördinator Erfgoedcel Haspengouw • Nele Provoost, coördinator Heemkunde Vlaanderen • Erika T'Jaeckx, conservator-directeur 't GROM (Groentemuseum) Sint-Katelijne-Waver • Staf Van den Bergh, secretaris Steunpunt Levend Erfgoed vzw • Ann Van Nieuwenhuyse, conservator MIAT • Nele Van Uytsel, erfgoedconsulente Erfgoedcel Meetjesland Comeet • Dominique Velghe, gebiedswerker Cultuur Provincie West-Vlaanderen • Tijl Vereenooghe, coördinator ETWIE • Nathalie Vernimme, erfgoedonderzoeker Agentschap Onroerend Erfgoed • Jolien Verroeye, coördinator Platform Omgeving Leie/Schelde (POLS) • Lutgart Vrancken, conservator Suikermuseum Tienen

8

3.5 Klankbordgroepen In de loop van 2012 startte CAG met klankbordgroepen voor de vijf onderscheiden werkvelden. Ook in 2015 zullen deze werkgroepen elk een tweetal keren samenkomen. De samenstelling van de verschillende klankbordgroepen ziet er als volgt uit:

3.5.1 Klankbordgroep ICE en Mondelinge Geschiedenis • • • • • • • • •

Rob Belemans, FARO Chantal Bisschop, CAG Peter Heyrman, KADOC KU Leuven Ellen Janssens, tapis plein Karel Lhermitte, Landelijke Gilden Laure Messiaen, LECA Yves Segers, CAG Valerie Vermassen, Familiekunde Vlaanderen Jolien Verroeye, Platform Omgeving Leie/Schelde (POLS)

3.5.2 Klankbordgroep Voeding • • • • • • • • • • •

Liesbeth Inghelram, Bakkerijmuseum Davy Jacobs, Nationaal Jenevermuseum Sarah Luyten, CAG Nicolas Mazeure, Provincie Vlaams-Brabant Pieter Neirinckx, MIAT Raf Schepers, Openluchtmuseum Bokrijk Peter Scholliers, VUB Yves Segers, CAG Erika T’Jaeckx, ’t GROM Hendrik Vandeginste, Heemkunde Vlaanderen Bert Woestenborghs, CAG

3.5.3 Klankbordgroep Roerend erfgoed, focus landbouwcollecties • • • • • • • •

Johan David, oud-conservator MOT Steven De Waele, MOT Maarten Huybrechts, Boerenbond Marijn Menu, Karrenmuseum Raf Schepers, Openluchtmuseum Bokrijk Yves Segers, CAG Johan Vansteenkiste, Provinciale Collectie Domein Bulskampveld Bert Woestenborghs, CAG

Actieplan CAG 2015

9

3.5.4 Klankbordgroep Het Virtuele Land • • • • • • •

Bart Ooghe, Erfgoedcel Waasland Diantha Osseweijer, CAG Luc Schokkaert, KADOC, KU Leuven Yves Segers, CAG Rony Vissers, Packed Roxanne Weyns, LIBIS Bram Wierckx, FARO

3.5.5 Klankbordgroep Educatie Deze klankbordgroep bestaat uit Femke Paulussen (CAG), leerkrachten secundair onderwijs en docenten uit het hoger onderwijs. De samenstelling wisselt naargelang het thema dat wordt behandeld in het educatieve materiaal. In 2015 zal worden samengewerkt met leerkrachten en docenten techniek en aardrijkskunde in het kader van het te ontwikkelen materiaal voor deze vakken voor de eerste graad. Voor het lesmateriaal voor de tweede graad wordt een beroep gedaan op enkele leerkrachten en docenten natuurwetenschappen. Daarnaast wordt ook overleg gepleegd met experten uit de land- en tuinbouwsector en wetenschappelijke instellingen om het didactisch materiaal voor de derde graad af te toetsen.

10

4 Expertisecentrum Agrarisch Erfgoed In de beheersovereenkomst met de Vlaamse Gemeenschap en uit het overleg met het Agentschap Kunsten en Erfgoed werden diverse strategische (SD) en operationele doelstellingen (OD) in de werking van CAG als expertisecentrum voor het erfgoed van landbouw, platteland en voeding naar voor geschoven. De basis hiervoor is het beleidsplan voor de periode 2012-2016. In de voorbije jaren (2012-2014) werden reeds een aantal concrete acties ondernomen. In 2015 werken we enerzijds verder aan deze opgestarte activiteiten of verdiepen we ons in een specifiek aspect ervan, maar starten we anderzijds ook nieuwe actielijnen op. Het beleidsplan 2012-2016 is daarbij richtinggevend.

4.1 CAG verwerft en ontwikkelt eigen expertise (SD 1) 4.1.1 Externe kennis en expertise binnenhalen en ontwikkelen (OD 1.1) Alle medewerkers van CAG krijgen voldoende tijd om expertise te verwerven en op te bouwen in functie van hun specifieke taken en projecten. Dit gebeurt via het opvolgen van recente literatuur en nieuwe inzichten, het opzetten van eigen erfgoedonderzoek, het leggen van contacten in binnen- en buitenland etc. De nieuw verworven kennis wordt bovendien zo veel mogelijk gedeeld binnen het team, met de leden van de bestuursorganen en klankbordgroepen, en uiteraard ook met de eigen en andere erfgoedgemeenschappen. Tijdens de maandelijkse teamvergaderingen wordt de opgedane kennis en expertise tussen de stafen projectmedewerkers uitgewisseld. Elke vergadering staat één thema centraal, dat wordt voorbereid door telkens een andere medewerker. Het programma ziet er in 2015 als volgt uit: • • • • • • • • • •

januari: serious game Farmony (Femke Paulussen) februari: CAG-handleiding mondelinge geschiedenis (Chantal Bisschop) maart: conclusies project ‘Binnen bij boeren, bakkers en brouwers’ (Jonas Slegers) april: brainstorm voorbereiding beleidsplan 2017-2021 mei: concept tentoonstelling ‘Europeana Food and Drink’ (Greet Draye) juni: concept project ‘Jubileumboek 70 jaar Bodemkundige Dienst van België’ (Hanne De Winter) september: conclusies project ‘Registratie Brouwersmuseum’ (Greet Draye) oktober: voorstelling algemeen communicatieplan CAG (Sarah Luyten) november: bespreking ontwerp actieplan 2016 december: thesaurus landbouw (Brecht Demasure en Bert Woestenborghs)

Medewerkers van CAG worden aangemoedigd om (actief) te participeren en deel te nemen aan relevante studiedagen, workshops en congressen in binnen- en buitenland. In 2015 zijn dat onder meer de eigen ICAG-seminaries, geplande studiedagen en vormingsmomenten. Ook vormingsdagen en netwerkmomenten georganiseerd door FARO en andere (erfgoed)actoren zullen, indien zinvol, worden bijgewoond, zoals bijvoorbeeld het Cultuurforum en het Groot Onderhoud. In 2015 wordt Het Virtuele Land (zie ook 4.3.1.1) verrijkt met volgende verhalen:

Actieplan CAG 2015

11

• januari/februari: algemeen voedingsverhaal (Greet Draye) • maart/april: voorgeschiedenis van de Vlaamse Landmaatschappij (NMKL, NLM) (Peter van Windekens, VLM)

• mei/juni: bijenteelt (Sarah Luyten i.s.m. Achiel Geurts, Bijenteeltmuseum Lanaken) • • •

juli/aug: 125 jaar Belgische Boerenbond (Diantha Osseweijer en Chantal Bisschop) sept/okt: Mangia, mangia! Italiaanse eetcultuur (Chantal Bisschop) nov/dec: het imago van de landbouwer tijdens en na de Eerste Wereldoorlog (Brecht Demasure)

Wanneer het past binnen de basiswerking van het expertisecentrum begeleiden en ondersteunen CAG-medewerkers studenten bij de realisatie van hun bachelor- of masterproef. In 2015 worden zo studenten uit de richtingen geschiedenis en economie begeleid. Onder meer de volgende thema’s komen tijdens het academiejaar 2014-2015 aan bod: ‘De impact van de afschaffing van de melkquota op de zuivelsector’, ‘De emigratie van Belgische boeren naar Belgisch Congo, 1945-1960’, ‘Innovatie en kennisnetwerken in de aardbeiteelt in Hoogstraten (1980 tot vandaag)’. Enkele studenten focussen op de invloed van de Eerste Wereldoorlog op de landbouwsector en de voedselbevoorrading (onder meer van Mechelen). Via hun werk leveren deze masterstudenten extra inhoud aan voor de werking van CAG.

4.1.1.1

Concreet actiepunt: Reconstructie van de nationale landbouwrekeningen (1760-2010)

In 2012 werd de reconstructie van de nationale landbouwrekeningen op basis van de landbouwtellingen en -statistieken voltooid. Doelstelling van het project is de landbouwproductie van 1760 tot 2010 in kaart te brengen via een databank. De vroegere onderzoeksgegevens van academici werden afgewogen, waar nodig herberekend en aangevuld. Er werden methodologische keuzes gemaakt, bijkomende opzoekingen gedaan en hypotheses verfijnd aan de hand van recent onderzoek. Gegevens over onder meer de landbouwbevolking, het cultuurareaal en het aantal landbouwbedrijven vullen de databank verder aan. Het was de doelstelling om in 2014 het project te finaliseren via een Engelstalige publicatie (in de reeks ICAG-Studies, Universitaire Pers Leuven). Wegens andere prioriteiten zal deze publicatie pas in 2015-2016 verschijnen. Samen met LIBIS zal ook worden bekeken op welke wijze deze databank op een gebruiksvriendelijke manier ter beschikking kan worden gesteld via Het Virtuele Land.

4.1.1.2

Concreet actiepunt: Typologie en thesaurus landbouwwerktuigen

In 2014 had CAG gepland om een begin te maken van een landbouwthesaurus. Deze actie ligt in het verlengde van het project ‘Inventarisatie agrarische collecties West-Vlaanderen’. Precies omdat de registratiewerkzaamheden veel meer arbeid en begeleiding vereisten, werd de opstart verschoven naar 2015. Zoals eerder voorzien zal CAG hiervoor samenwerken met onder meer de leden van de klankbordgroep Roerend Erfgoed en de provinciale erfgoedmedewerkers van de provincies Oost- en West-Vlaanderen die in het verleden over andere erfgoedthema’s reeds thesauruservaring hebben opgebouwd. Op een eerste overleg in het voorjaar van 2015 zullen concrete doelstellingen worden

12

geformuleerd inzake timing, resultaten en bereik. Het is alleszins de bedoeling om inhoudelijk aansluiting te vinden bij de AAT.

4.1.1.3

Pilootproject semantisch en collaboratief managen en verrijken van de landbouwthesaurus

Samen met LIBIS is CAG eind 2014 gestart met de voorbereiding van een projectvoorstel rond het semantisch en collaboratief managen, mappen en verrijken van de landbouwthesaurus. Dit project zal worden ingediend door LIBIS als erfgoedproject bij Kunsten & Erfgoed (maart 2015). In dit project willen de betrokken partners nagaan op welke manier men in een ‘globale terminologie managements omgeving’ voor het eigen onderzoek/domein specifieke terminologieën kan beheren en linken aan gelijkaardige terminologieën, maar ook aan meer algemene thesauri zoals de AAT. In het laatste geval kan er eventueel ook onderzoek gedaan worden naar hoe de werkwijze voor toevoeging van nieuwe (landbouw)concepten aan de AAT kan geoptimaliseerd worden. Voor het project wordt er samengewerkt met ErfgoedPlus, die recent nieuwe software (Information Workbench van FluidOps) in gebruik heeft genomen voor het beheren van hun thesauri en ontologieën en de verrijking van hun data met externe bronnen. Partners in het pilootproject zijn naast LIBIS, CAG en Erfgoedplus, ’t MOT, Provincie West-Vlaanderen, Packed en VIAA.

4.1.1.4

Concreet actiepunt: Traject ‘Tractor’

CAG startte eind 2014 met de voorbereidingen van een nieuw onderzoeks- en publieksproject over de geschiedenis en het erfgoed van de tractor in Vlaanderen, België (en Europa). Het voorbereidend onderzoek zal in 2015 en 2016 gebeuren. Eventuele publieksprojecten kunnen worden gepland in de volgende beleidsperiode. In 2015-2016 wordt de geschiedenis van de tractor in Vlaanderen en België voor het eerst ten gronde bestudeerd met aandacht voor internationale ontwikkelingen. CAG brengt hiervoor een multidisciplinair team van experts samen dat een gedegen, wetenschappelijk onderbouwde publicatie voorbereid. Via gerichte prospecties wordt het tractorerfgoed in kaart gebracht: welke (erfgoed)instellingen en privé-verzamelaars hebben oude tractoren in hun bezit, welke archieven en documentaire collecties zijn gekend, welke vormen van ICE bestaan er rond de tractor? Op basis van de resultaten wordt in 2016 bekeken welke ontsluitingsmogelijkheden en publieksactiviteiten rond dit thema kunnen worden opgezet.

Actieplan CAG 2015

13

4.2 CAG brengt de erfgoedgemeenschap in kaart en ontwikkelt deze verder (SD 2) 4.2.1 In kaart brengen van actoren, expertise en cultureel erfgoed, zowel roerend als immaterieel (OD 2.1) 4.2.1.1 Basisoverzicht publiek toegankelijke erfgoedcollecties landbouw en voeding Dankzij de projecten ‘Veldwerk/denkwerk’ (2005) en ‘Traject Voeding’ (2012-2014) heeft CAG een goed algemeen overzicht van de publiek toegankelijke erfgoedcollecties landbouw en voeding in Vlaanderen en Brussel. De resultaten van deze onderzoeken werden al eerder gepubliceerd in een papieren onderzoeksrapport en worden verwerkt in de databank van CAG. Deze database is alleen raadpleegbaar door CAG-medewerkers. Begin 2015 zal deze info deels worden ontsloten via het nieuwe veld ‘Collecties’ op Het Virtuele Land. De communicatie hierover zal gebeuren in de nieuwsbrief van januari-februari 2015. In 2015 zullen deze gegevens tevens worden ontsloten via Archiefbank Vlaanderen.

4.2.1.2

Nieuwe collectiebezoeken en registratie basisgegevens

Staf- en projectmedewerkers van CAG bezoeken elk jaar meerdere reeds gekende maar ook nieuwe erfgoedcollecties landbouw en voeding. Van deze laatste wordt telkens een basisbeschrijving gemaakt en opgenomen in Collective Access. In 2015 worden de volgende ‘nieuwe’ collecties bezocht: het Volkskundemuseum Augustijns in Wuustwezel, Landbouwcollectie Vanacker in Poelkapelle, collectie Peumans in Riemst, collectie De Clercq in Heusden en Landboumuseum De Nostalgie in Maasmechelen.

4.2.1.3

Waardering en herbestemming voormalige landbouwcollectie Heuvelland

In het verleden heeft CAG deze collectie integraal geïnventariseerd, digitaal geregistreerd en ontsloten via www.HetVirtueleLand.be en www.Erfgoedinzicht.be. Dat gebeurde op vraag van de gemeente Heuvelland in een samenwerkingsverband met Erfgoedcel CO7 en de provincie WestVlaanderen. Ondertussen heeft het gemeentebestuur beslist om de collectie niet langer te behouden. In functie daarvan wordt in 2015 door CAG een inhoudelijk waarderingsonderzoek uitgevoerd om na te gaan wat het erfgoedbelang is van de voorwerpen en tuigen. Vervolgens wordt een rondvraag georganiseerd bij de diverse publieke en private collectiebeheerders in Vlaanderen om zo veel als mogelijk te herbestemmen. In een laatste fase zal de gemeente Heuvelland, in samenwerking met de andere partners waaronder CAG, het restant van de collectie via een kijkdag of rommelmarkt aan het grote publiek ter beschikking stellen. In elk geval wordt hierrond een gepaste en open communicatie gevoerd.

4.2.1.4 Registratie en inventarisatie agrarische erfgoedcollecties WestVlaanderen (zie ook 5.1) De provincie West-Vlaanderen is bezorgd om haar agrarisch erfgoed. In de provincie zijn talrijke collecties aanwezig, maar die om diverse redenen zijn bedreigd. Sommige collecties zoals het Landbouwmuseum Heuvelland en het Landbouwmuseum Leiedal (Kortrijk) zijn ondertussen fysiek

14

verdwenen. Gelukkig gebeurde dit niet vooraleer ze door CAG nauwkeurig geregistreerd en geïnventariseerd waren. In 2014 focuste dit project op de registratie van de landbouw- en voedingsobjecten van de Provinciale Collectie Domein Bulskampveld. In 2015 zal de aandacht uitgaan naar het Openluchtmuseum Bachten de Kupe in Alveringem.

4.2.1.5 Registratie Brouwersmuseum Brussel (zie ook 5.7) CAG inventariseerde in 2014 de collectie van het Brouwersmuseum in Brussel. In 2015 wordt onderzoek verricht naar de herkomst van de objecten (onder meer kuipers- en brouwersalaam, bierpotten en tapkranen) en zal een herbestemming van de collectie worden voorbereid. Alle bevindingen worden gebundeld in een eindrapport. De collectie wordt ingevoerd in de databank van CAG en ontsloten voor het brede publiek via Het Virtuele Land.

4.2.1.6 ICE (zie ook 4.8) CAG zal in 2015 zijn erfgoedgemeenschap via gerichte acties verder aanmoedigen om elementen van ICE te registreren op het vernieuwde platform www.immaterieelerfgoed.be. Verder zal ICE van landbouw, platteland en voeding regelmatig in de kijker worden gezet in de nieuwsbrief, op de website en op de Facebookpagina. Om de erfgoedgemeenschap actief te sensibiliseren wordt naar samenwerking gestreefd met organisaties als Landelijke Gilden, VLAM en de Regionale Landschappen.

4.2.1.7 Project ‘Binnen bij boeren, bakkers en brouwers’ (zie ook 5.2) In 2013 werd in samenwerking met Erfgoedcel Haspengouw gestart met het project ‘Binnen bij boeren, bakkers en brouwers’. In dit project worden de privé-archieven en -collecties en het immateriële erfgoed van landbouw en voeding in kaart gebracht voor de tien aangesloten gemeenten van de Erfgoedcel Haspengouw: Bilzen, Borgloon, Gingelom, Heers, Hoeselt, Nieuwerkerken, Riemst, Sint-Truiden, Tongeren en Voeren. Dit project loopt af in februari 2015. Tegen deze einddatum zullen alle bezochte collecties en privé-archieven ingevoerd en ontsloten zijn via de databank van CAG en Archiefbank Vlaanderen.

4.2.1.8

Project ‘Onderwijscollecties Landbouw en Voeding’

In 2014 startte CAG een nieuw inventarisatieproject om de nog aanwezige onderwijscollecties m.b.t. landbouw, platteland en voeding in Vlaanderen en Brussel in kaart te brengen. Een representatieve selectie van circa veertig scholen en collecties werd bezocht en geanalyseerd. Het gaat voornamelijk om actieve scholen secundair onderwijs, zoals land- en tuinbouwscholen, bakkerijscholen, beenhouwersscholen, hotelscholen,… Daarnaast zijn enkele bewaarplaatsen in kaart gebracht van scholen en congregaties die vroeger landbouw-huishoudonderwijs inrichtten. De collecties werden op macroniveau beschreven en geanalyseerd en er werd een SWOT-analyse opgemaakt. De beschrijving en verwerking oriënteerde zich waar mogelijk op de bevraging en registratiemethodes van het ‘Traject Voeding’, om een coherente en gestructureerde invoer en weergave in de eigen databank Collective Access mogelijk te maken. Het onderzoek werd eind 2014 afgerond en de resultaten worden begin 2015 ontsloten via een uitvoerig digitaal rapport dat wordt gepubliceerd op Het Virtuele Land. Samen met de leden van de klankbordgroep die dit project opvolgde, wordt bekeken hoe in de toekomst verder kan worden gewerkt rond en met dit specifiek erfgoed.

Actieplan CAG 2015

15

4.2.1.9

Repertorium Belgische landbouwerspers

De afwerking van het manuscript van dit repertorium liep in 2014 omwille van andere prioriteiten vertraging op. De publicatie van dit overzicht op Het Virtuele Land en/of als boek zal daarom pas kunnen worden gerealiseerd in 2015-2016. Het Repertorium van de Belgische landbouwerspers zal niet alleen louter technische informatie over de landbouwperiodieken bieden. Naast een identificatie en een lijst met bewaarplaatsen wordt bij elke titel ook een korte inhoudsbeschrijving, karakterisering en historiek van het tijdschrift opgenomen. Een deel van deze informatie zal op termijn ook worden ontsloten via de online consulteerbare databanken van ODIS en de Vlaamse Erfgoedbibliotheek (Abraham).

4.2.2 CAG ontwikkelt de aanwezige expertise in de erfgoedgemeenschap verder (OD 2.2) CAG ontwikkelt en stimuleert de aanwezige expertise in de eigen erfgoedgemeenschap via tal van inspanningen en activiteiten, zoals de organisatie van vormingsmomenten, het realiseren van publicaties, het intensief begeleiden van projecten en het opzetten van concrete projecten en samenwerkingsverbanden. Een voorbeeld hiervan is het samenwerkingsverband ‘Boter bij de vis’ (zie 4.4.2.3).

4.3 Ontsluiten van eigen en externe expertise teneinde de sector en het brede publiek te informeren en te ondersteunen (SD 3) 4.3.1 Ontsluiten van eigen expertise (OD 3.1) 4.3.1.1

Het Virtuele Land

De erfgoedbank Het Virtuele Land (www.HetVirtueleLand.be) is het digitale middel ter ontsluiting van de eigen en externe expertise op het vlak van de geschiedenis en het erfgoed van landbouw, platteland en voeding. De werking van CAG werd tot het najaar van 2014 voorgesteld op de website www.cagnet.be. In november van dat jaar werd deze website integraal opgenomen in Het Virtuele Land, waardoor het naast erfgoedbank ook de functie van organisatiewebsite kreeg. Het Virtuele Land werd met deze overzet ook aangepast met het oog op overzichtelijkheid en gebruiksvriendelijkheid. Zo kan de bezoeker in enkele klikken onder meer de (basis)werking, projecten en publicaties van CAG bekijken in een verbeterd overzicht, inclusief filteropties (medewerker, datum…). Met het nieuwe onderdeel ‘In de kijker’ op de startpagina zien de bezoekers bovendien direct de nieuwste initiatieven van CAG en ICAG. De erfgoedbank werd in het najaar van 2014 tevens uitgebreid met enkele nieuwe onderdelen, zoals een doorzoekbare kaart en tijdlijn met objecten uit de beeldbank. Enkele al bestaande onderdelen werden verbeterd, waaronder het collectieoverzicht (zie 4.3.1.1.2). Ook werd de mogelijkheid toegevoegd om diverse filters (vervaardiger, datering, trefwoorden…) toe te passen bij het zoeken naar objecten in de beeldbank. Met de opname van het onderdeel ‘Werktuigen’ in de beeldbank (zie

16

4.3.1.1.3) wordt tevens verdiepende informatie aangeboden aan de bezoeker terwijl hij naar specifieke objecten zoekt. In het voorjaar van 2015 zullen de verzamelde gegevens van de projecten ‘Binnen bij Boeren, Bakkers en Brouwers’ (zie 5.2) en ‘Onderwijscollecties Landbouw en Voeding’ (zie 4.2.1.7) ter beschikking worden gesteld op Het Virtuele Land via een module met een directe koppeling naar Archiefbank Vlaanderen. In 2014 werden een algemeen communicatieplan en -strategie uitgewerkt door een stagiair Marketingcommunicatie (KH Leuven). Uit het vooronderzoek voor het verbeteren van de communicatie bleek dat Wikipedia een grote generator van bezoekers voor de erfgoedbank was, via diverse artikels met een verwijzing naar Het Virtuele Land. Om de zichtbaarheid van de erfgoedbank te verhogen zal vanaf januari 2015 opnieuw worden gefocust op het schrijven van artikels op Wikipedia met onderwerpen gerelateerd aan de geschiedenis en het erfgoed van landbouw, platteland en voeding. Er wordt gestreefd naar een bijdrage van circa 25 artikels.

4.3.1.1.1 Databank CAG De erfgoedbank Het Virtuele Land ontsluit een uitgebreide databank waarin de verzamelde gegevens van de basis- en projectwerking van CAG worden geregistreerd en bewaard. Zoals in de voorgaande jaren wordt er continu naar gestreefd om de erfgoedbank te optimaliseren, zodat er actuele en relevante informatie aangeboden wordt aan de bezoeker. In 2015 wordt deze kwaliteitscontrole verdergezet, met speciale aandacht voor het verbeteren van de doorzoekbaarheid van de erfgoedbank (cfr. filteropties beeldbank, doorzoekbare kaart en tijdlijn). Concreet betreft dit het controleren en aanvullen van velden die door de overzet van Adlib naar het nieuwe databanksysteem veranderd werden, het uitzuiveren van de trefwoordenlijst (cfr. de woordenwolk) en het identificeren van gerelateerde plaatsen bij objecten, zodat deze getoond worden op de kaartmodule op Het Virtuele Land. In 2015 zullen tevens enkele oude clusters gedigitaliseerde objecten geactualiseerd worden. In eerste instantie betreft dit de oude collectie reproducties van dia’s van hoeves in Vlaanderen (verzameling Vic Goedseels). In sommige gevallen kan daarbij een beroep worden gedaan op externe expertise, zoals in het geval van de collectie van het ondertussen gesloten Hoevemuseum van Sint-Truiden. Voormalig conservator Mark Dusar werd bereid gevonden om in de loop van 2015 deze collectie (circa 1300 objecten) te evalueren en bij te werken. De databank wordt elk jaar uitgebreid met relevant en kwaliteitsvol materiaal en metadata. In het najaar van 2014 werd gestart met de invoer van de gegevens verzameld tijdens het inventarisatieproject ‘Registratie Brouwersmuseum Brussel’ en dit zal worden afgerond in het voorjaar van 2015. Alle geregistreerde objecten (665) zullen worden ontsloten via Het Virtuele Land. In de eerste helft van 2015 zullen de reeds geregistreerde collecties van het Landbouwmuseum Leiedal (982 objecten), de Provinciale Collectie Domein Bulskampveld (ca. 1300 objecten) en het Landbouwmuseum van Stekene (ca. 450 objecten) geïmporteerd worden vanuit de databank Erfgoedinzicht in de databank van CAG, en ontsloten voor het publiek via Het Virtuele Land. Het mappen en importeren van deze gegevens werd voordien altijd uitbesteed aan derden. Vanaf 2015 Actieplan CAG 2015

17

zal de stafmedewerker Erfgoedbank en Digitalisering hiervoor een opleiding volgen bij LIBIS, zodat ook deze expertise door CAG in huis wordt gehaald. Om te garanderen dat de nieuwe content aan de juiste standaarden voldoet (cfr. CEST-richtlijnen en COMETA-model) wordt in het voorjaar van 2015 een strategie uitgebouwd en een nieuwe handleiding geschreven voor de CAG-medewerkers voor het verzamelen en invoeren van materiaal bestemd voor de databank.

4.3.1.1.2 Collecties In 2014 is een overzicht gemaakt van 83 publiek toegankelijke musea en verzamelingen in Vlaanderen en Brussel die objecten bezitten met betrekking tot het erfgoed van landbouw, platteland en voeding. Van elke collectie wordt een fiche gepresenteerd (inclusief enkele foto’s) met informatie over de instelling, de collectie en de aanwezige expertise. In januari 2015 wordt dit overzicht ontsloten via het vernieuwde onderdeel ‘Collecties’ op Het Virtuele Land. Via deze actie krijgt de geïnteresseerde erfgoedzoeker een handig en informatief overzicht van wat waar bewaard wordt en wie er bij betrokken is.

4.3.1.1.3 Werktuigen Het onderdeel ‘Werktuigen’ op Het Virtuele Land werd in 2014 geïntegreerd in bestaande onderdelen. De contextuele informatie zal in 2015 verder worden herwerkt tot verscheidene themaverhalen. Concreet gaat het hier om de historische inleidingen op de thema’s ‘aandrijving’, ‘aardappelteelt’, ‘vervoer’ en ‘hopteelt’. In 2014 werd reeds het onderdeel ‘graanteelt’ vertaald in het themaverhaal Van haver tot gort. De voorbeeldbeschrijvingen van de type-werktuigen worden als aparte fiches aangeboden in de beeldbank onder de noemer ‘algemene info’.

4.3.1.1.4 Veldverkenners Midden 2013 werd een samenwerking gestart met de website www.veldverkenners.be. Veldverkenners probeert de burger dichter bij de boer te brengen. De website is een initiatief van het Vlaams Infocentrum Land- en Tuinbouw (VILT). Hoofddoel is om de dialoog over land- en tuinbouw te versterken en verdiepen. Via Veldverkenners wordt maandelijks een themaverhaal van Het Virtuele Land in de kijker gezet via de rubriek ‘Uit de Oude Doos’. Een opmerkelijke foto wordt uit het themaverhaal gelicht en een selectie van interessante weetjes omtrent het thema wordt aan de lezer aangeboden. Vervolgens wordt die doorverwezen naar Het Virtuele Land om het volledige themaverhaal te lezen. De rubriek wordt zowel op de website als op de Facebookpagina van Veldverkenners aangeboden. Volgens de statistieken worden de verhalen op Het Virtuele Land sinds deze samenwerking opmerkelijk vaker bezocht. In 2015 wordt deze rubriek voortgezet.

4.3.1.2

Papieren publicaties

In 2015 zullen de medewerkers van CAG ook een aantal publicaties afronden en worden nieuwe publicatieprojecten opgestart. •

18

In het voorjaar van 2015 wordt het proefschrift van Chantal Bisschop met als titel Als landbouw en platteland niet meer samenvallen: De Landelijke Gilden, Vlaanderen 1950-1990 uitgegeven in de reeks ICAG-Studies (Universitaire Pers Leuven)

• •

•

• •

• •

Chantal Bisschop schrijft een artikel over immaterieel erfgoed en dieren dat in maart 2015 in het tijdschrift van FARO zal worden gepubliceerd. Op donderdag 26 februari 2014 wordt een publicatie voorgesteld over de lezingenreeks van het project ‘Binnen bij boeren, bakkers en brouwers’, met bijdragen van onder meer Yves Segers en Bert Woestenborghs. Deze bijdragen zullen geïllustreerd worden met Haspengouws beeldmateriaal dat werd verzameld tijdens het project. Meerdere medewerkers van CAG schrijven een artikel voor het tijdschrift Eos Memo Geschiedenis, naar aanleiding van het themanummer ‘Landbouw’ en de Nacht van de Geschiedenis. Yves Segers schrijft een artikel over arbeid in de landbouw voor de publicatie Groupes sociaux en Belgique, 19e-20e siècles (CRISP). Yves Segers schrijft een bijdrage over de voedselbevoorrading van de stad Antwerpen sinds de late middeleeuwen voor de catalogus die zal worden uitgegeven door het MAS naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Feeding the city’ (in 2016). Sarah Luyten schrijft op basis van de resultaten van het ‘Traject Voeding’ enkele artikels voor erfgoedtijdschriften zoals Ons Erfdeel en Erfgoed van Industrie en Techniek. Bert Woestenborghs realiseert een rijkelijk geïllustreerde publicatie over de geschiedenis en impact van de melkquota. Deze brochure wordt voorgesteld op een studiedag op vrijdag 27 maart 2015 in Merelbeke (ILVO).

4.3.1.3

Educatief aanbod

CAG en Plattelandsklassen werken samen aan een structureel aanbod landbouweducatie voor het secundair onderwijs. Met dit aanbod willen we de thema’s landbouw, platteland en voeding binnen loodsen in het secundair onderwijs. Per graad wordt didactisch lesmateriaal uitgewerkt voor de eerste en tweede graad. Daarnaast wordt in 2015 de serious game Farmony gelanceerd waarbij leerlingen van de derde graad en bij uitbreiding het brede publiek kennismaken met concrete aspecten van verduurzaming binnen de Vlaamse landbouwsector (zie ook 4.4.2.1). Naast dit didactisch aanbod voor het secundair onderwijs wordt ook thematisch en projectmatig educatief materiaal aangemaakt. Aansluitend bij de expo ‘Boter bij de vis’ worden een educatief luik en didactische vertaalslag voorzien. In het kader van Erfgoeddag, Dag van de Landbouw en Week van de Smaak wordt telkens een activiteit op maat uitgewerkt waarmee CAG het educatieve aanbod in de kijker zet.

4.3.2 Informeren en helpen van andere erfgoedorganisaties en externen m.b.t. agrarische erfgoed (OD 3.2) 4.3.2.1

Vraagbaak

CAG blijft zich engageren om binnengekomen vragen zo snel en zo accuraat mogelijk te beantwoorden. Streefdoel is om ten laatste binnen één werkweek een sluitend antwoord te bezorgen. Eventueel wordt doorverwezen naar informatiebronnen of andere collectiebeheerders, erfgoedzorgers of steunpunten. Jaarlijks worden via het algemene contactadres, telefoon en via de medewerkers ongeveer 250 vragen gesteld. Actieplan CAG 2015

19

Via de erfgoedbank Het Virtuele Land blijft het mogelijk om reproducties in hoge resolutie aan te vragen van de objecten in de beeldbank, mits conform de regels omtrent auteursrechten en bronvermelding. Gezien CAG via de erfgoedbank voornamelijk materiaal aanbiedt afkomstig uit collecties van andere instellingen en personen, dient de aanvrager toestemming te hebben van deze derde partij alvorens CAG het materiaal ter beschikking stelt. Jaarlijks komen er circa 175 aanvragen binnen, afkomstig van zowel privépersonen als (openbare) instellingen en (lokale) overheden. Deze aanvragen worden binnen de vijf werkdagen behandeld.

4.3.2.2

Handbibliotheek

Nieuwe publicaties m.b.t. de geschiedenis en het erfgoed van landbouw, platteland en voeding worden aangekocht of via ruil verworven voor de CAG bibliotheek en ontsloten via LIMO. Op vraag kunnen studenten, erfgoed- en andere onderzoekers publicaties in de bibliotheek van CAG raadplegen. Het aantal bezoeken op jaarbasis is beperkt tot enkele tientallen. Niettemin bevinden zich in de bibliotheekcollectie van CAG vele werken die elders niet of moeilijk terug te vinden zijn. In 2015 is een actie gepland om werken die in de loop der jaren werden verzameld, maar die niet in aanmerking komen voor de bibliotheekcollectie van CAG te herbestemmen bij partners uit het erfgoedveld.

4.3.2.3

Begeleidingstrajecten, participatie stuurgroepen en projecten

Medewerkers van CAG worden dikwijls gevraagd om te participeren aan stuurgroepen en mee te werken aan externe projecten. Hieronder volgt een beknopt overzicht van de belangrijkste projecten en activiteiten in 2015. • • • • •

•

• •

20

Stuurgroep en begeleiding interviewproject ‘Winkelverkenners’ door MAS: Chantal Bisschop en Yves Segers Stuurgroep Expo ‘Feeding the city’ door MAS: Yves Segers Stuurgroep project ‘Cultureel erfgoed van het bouwbedrijf’ door Centrum Vlaamse Architectuurarchieven: Yves Segers Participatie beschermcomité Houtem Jaarmarkt ‘De ambassadeurs van Houtem Jaarmarkt’ door gemeentebestuur Sint-Lievens-Houtem: Chantal Bisschop Begeleiding en ondersteuning bij tal van ICE-elementen: Belgische frietkotcultuur, Waregem Koerse Feesten, het telen van grondwitloof, kermiscultuur, biercultuur, fokken van angorakonijnen en andere bedreigde neerhofdieren, garnaalvisserij te paard, hondenzwemming, gansrijden,… : Chantal Bisschop en Yves Segers Trekker en aanspreekpunt van het traject/netwerk rond ‘ICE en dieren’ (uitwisseling van ervaringen en expertise tussen iedereen die met ICE van dieren bezig is): Chantal Bisschop en Yves Segers Participatie werkgroep Mondelinge Geschiedenis Tuinbouwschool Sint-Truiden door Tuinbouwschool Sint-Truiden: Chantal Bisschop en Jonas Slegers Participatie stuurgroep erfgoedproject ‘Vlaams-Brabant drinkt!’ door provincie VlaamsBrabant en KADOC: Yves Segers

• •

• • •

Participatie stuurgroep erfgoedproject ‘Duiken in de machine. Industriële en agrarische machines in 3D’ door Texture Kortrijk: Bert Woestenborghs Participatie stuurgroep erfgoedproject ‘Inventarisatie en typologering van bewaarde historische bespannen, of door menselijke kracht aangedreven, handels- en dienstvoertuigen in Vlaanderen’ door Karrenmuseum Essen: Bert Woestenborghs Participatie stuurgroep ‘Herbestemming landbouwcollectie gemeente Heuvelland’ door Gemeente Heuvelland en Erfgoedcel CO7: Bert Woestenborghs Participatie stuurgroep ‘Inventarisatie West-Vlaamse agrarische erfgoedcollecties’, door provincie West-Vlaanderen: Brecht Demasure, Yves Segers en Bert Woestenborghs Trekker samenwerkingsverband ‘Boter bij de vis’, door beleidsdomein Landbouw en Visserij van de Vlaamse Overheid en CAG: Brecht Demasure, Sarah Luyten en Yves Segers

4.3.2.4

Lidmaatschap bestuursorganen (erfgoed)organisaties en commissies

Medewerkers van CAG bekleden mandaten in verschillende erfgoedorganisaties. Hieronder worden de belangrijkste opgesomd.

wetenschappelijke

en

Chantal Bisschop -Lid Commissie Erfgoed, Cultuurraad provincie Vlaams-Brabant -Lid Wetenschappelijk Comité MIAT -Lid Deelraad Erfgoed Leuven -Lid Expertencommissie Immaterieel Cultureel Erfgoed -Lid ICE-trekkersnetwerk Brecht Demasure -Lid Algemene Vergadering Heemkunde Vlaanderen -Lid Adviesgroep projectvereniging BIE -Lid Werkgroep ‘Heemkunde en Jongeren’ Heemkunde Vlaanderen -Lid Cultuurraad Ingelmunster Greet Draye -Lid Overlegplatform Europeana Vlaanderen Femke Paulussen -Lid teamvergadering Plattelandsklassen vzw -Lid Deelraad Erfgoed Leuven -Lid Overlegplatform Plattelandseducatie Yves Segers -Permanent lid Beoordelingscommissie Erfgoedprojecten en -convenanten Vlaamse overheid -Lid Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, afdeling Landschappen -Lid Adviesraad Centrum voor Architectuurarchieven (CVAa) -Lid Adviesraad Nationaal Visserijmuseum -Lid Wetenschappelijk Comité Texture. Museum over Leie en Vlas -Lid Adviesraad Academie Streekgebonden Gastronomie (ASG)

Actieplan CAG 2015

21

-Lid Cultureel-Erfgoedoverleg -Lid Metaforumwerkgroep ‘Duurzame landbouwproductie en voedselsystemen’ KU Leuven -Lid Redactie Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis / Low Countries Journal for Social and Economic History -Lid Editorial Board CORN Series (Comparative Rural History of the North Sea Area) Diantha Osseweijer -Lid Overlegplatform Europeana Vlaanderen -Lid Werkgroep Databanksystemen in de cultureel-erfgoedsector -Lid Overleg Cultureel Erfgoed en Auteursrecht -Lid Gebruikersgroep COMETA -Bestuurslid Cultuurraad Tienen Bert Woestenborghs -Lid Algemene Vergadering ETWIE -Extern expert Beoordelingscommissie Erfgoedprojecten en -convenanten Vlaamse overheid Jonas Slegers -Bestuurslid heemkring Landrada Munsterbilzen .

22

4.4 Participatie aan en ontwikkelen van vormingsactiviteiten (SD 4) 4.4.1 Ontwikkelen van of medewerking aan vormingsmomenten (OD 4.1) CAG organiseert in 2015 meerdere studiedagen en vormingsmomenten. Bovendien zullen medewerkers zoals elk jaar actief participeren aan tal van studiedagen en congressen, wanneer ze hiervoor worden gevraagd. Hieronder wordt een overzicht gegeven van activiteiten die nu al bekend zijn. Eigen initiatieven • Op donderdag 26 februari 2015 organiseert CAG in samenwerking met de Erfgoedcel Haspengouw een netwerkmoment ter afsluiting van het project ‘Binnen bij boeren, bakkers en brouwers’. Jo Billen zal een lezing geven over de limonademakers van Haspengouw. Een kleine tentoonstelling over hetzelfde thema zal die avond worden gepresenteerd. Tevens zal er een publicatie over de lezingenreeks worden voorgesteld. • CAG organiseert op 27 maart 2015 i.s.m. het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO, Merelbeke) een studiedag over de afschaffing van de melkquota en de impact ervan op de zuivelsector. • In april-mei 2015 wordt de publicatie Als landbouw en platteland niet meer samen vallen. De Landelijke Gilden, Vlaanderen 1950-1990 voorgesteld. • In mei-juni 2015 organiseert CAG de jaarlijkse Contactdag. Dit jaar worden de landbouwgerelateerde objecten en werktuigen belicht. In de voormiddag worden een viertal sprekers gevraagd die onder meer de volgende thema’s behandelen: netwerking, waarderen en selecteren, herbestemming en tot slot ontsluiting. In de namiddag zullen een aantal concrete praktijkvoorbeelden op een interactieve manier worden voorgesteld. • CAG organiseert in het voorjaar 2015 i.s.m. Inagro twee vormingsmomenten in het kader van het project ‘WOI op ’t erf’. • CAG organiseert in het voorjaar 2015 het vormingsmoment ‘Voedselveiligheid’ i.s.m. de klankbordgroep Voeding. • In het najaar van 2015 organiseert CAG i.s.m. het departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse Overheid en de WOI-kerngroep een vierde Inspiratiedag over landbouw, voeding en WOI. • CAG organiseert of participeert aan een vormingsmoment tijdens Erfgoeddag (26 april), Open Monumentendag (13 september) en de Week van Smaak (derde week van november). • CAG organiseert in 2015 opnieuw een seminariereeks i.s.m. ICAG waarop binnen- en buitenlandse sprekers de resultaten van recent (erfgoed)onderzoek komen toelichten. Participatie en bijdrage aan andere initiatieven • Op maandag 23 februari 2015 geeft Brecht Demasure een lezing over ‘Boter bij de vis. Landbouw en voeding tijdens WOI’ in de gemeentelijke bibliotheek van Ingelmunster. • Op dinsdag 16 juni 2015 geeft Brecht Demasure een voordracht over landbouw en voeding tijdens de Eerste Wereldoorlog in het Bezoekerscentrum Bulskampveld in Beernem. Geïnteresseerde natuurgidsen zijn het doelpubliek. Hij begeleidt ook mee de aansluitende kookdemonstratie ‘Eten in oorlogstijd’

Actieplan CAG 2015

23

•

•

Op woensdag 6 mei 2015 houdt Brecht Demasure een lezing over ‘Boter bij de vis. Landbouw en voedselbevoorrading tijdens en na WOI’ in het Belevingscentrum ’14-’18 te Tildonk (Haacht). Alle medewerkers van CAG participeren aan de Nacht van de Geschiedenis (24 maart) waarbij het thema ‘landbouw en visserij’ centraal staat. o Brecht Demasure (Assebroek): ‘Boter bij de vis. Landbouw en voeding tijdens WOI’ o Greet Draye (Herent): ‘Leven van het land in Herent, 1750-2015’ o Sarah Luyten (Merksem): ‘Boter bij de vis. Landbouw en voeding tijdens WOI’ o Diantha Osseweijer (Hasselt): ‘Een geschiedenis van de landbouw in de regio Hasselt’ o Femke Paulussen (Bierbeek): ‘Boter bij de vis. Landbouw en voeding tijdens WOI’ o Yves Segers (Linden): ‘De oorlogskeuken. Voedselaanbevelingen en keukentips in België tijdens de Eerste Wereldoorlog’ o Joris Spolspoel (Laken): ‘De Landbouwhuishoudschool op de Heizel (1920-1958)’ o Bert Woestenborghs (Beerse): ‘Landbouw en de ontwikkeling van de mechanisering in de Antwerpse Noorderkempen (1800-2000)’

4.4.1.1

WOI op ‘t erf

In samenwerking met Inagro tekent CAG een traject uit voor een aantal bezoekboerderijen uit WestVlaanderen die willen werken rond het thema landbouw, voeding en Eerste Wereldoorlog. Landbouwverbreders uit die regio krijgen heel wat vragen van bezoekers of klanten met betrekking tot dit onderwerp. De landbouwers beschikken zelf reeds over heel wat interessante verhalen van de voorbije generaties die waardevol zijn om door te geven. Maar ze beschikken niet over voldoende onderbouwde info en methodieken om hun publiek als een professionele gids te woord te staan. De opzet van het project behelst vorming van de landbouwers via drie vormingsmomenten, het aanreiken van een handleiding, de ontwikkeling van een visuele drager en de publieksontsluiting van dit aanbod. Op 22 november 2014 ging de eerste sessie door op de Beauvoordse Walhoeve in Veurne. Het regionale landbouwverhaal tijdens de oorlog kwam daar aan bod en er werden tips gegeven hoe zelf aan de slag te gaan om het verleden van de eigen hoeve te ontdekken. De bijhorende handleiding zal in de loop van januari 2015 klaar zijn. In de periode januari-april 2015 vinden twee vormingssessies plaats voor West-Vlaamse landbouwverbreders en aanbieders van hoevelogies. Die twee sessie zijn praktijkgericht en voorzien naast de toelichting van de handleiding, een bezoek aan het Koninklijk Legermuseum, een kadaster of lokaal archief (naargelang beschikbaarheid relevant materiaal). Gezien dit verhaal niet tastbaar is, wil Inagro samen met de landbouwverbreders een gezamenlijke visuele drager creëren die als houvast dient om het verhaal van de betrokken hoeves te situeren, zowel geografisch als in tijd. Concreet wordt gedacht aan een informatiebord (ca. formaat A1) met een kaart van West-Vlaanderen met aanduiding van onder andere frontlijnen, dorpen en hoeves. Deze publieksontsluiting zal vermoedelijk in de loop van april (Erfgoeddag) worden voorgesteld. Promotie verloopt via een persmoment, flyers en diverse media (websites, lokale publicaties, nieuwsbrieven partners, diensten toerisme, sociale media …).

24

4.4.1.2

Vormingsmoment ‘Voedselveiligheid’

CAG organiseert op vraag van de klankbordgroep Voeding in het voorjaar van 2015 een vormingsmoment rond voedselveiligheid in het museum voor collectiebeheerders. Voor hen is het doorgaans zoeken naar extra financiële middelen om het museum draaiende te houden. Demonstraties en proevertjes trekken extra bezoekers, die vaak ook bereid zijn hiervoor te betalen. Toch is het niet evident voor musea om deze voedingsmiddelen te verkopen. In de praktijk maken slechts enkele voedingsmusea gebruik van dit kanaal om extra inkomsten te verwerven. Een belangrijke reden hiervoor is dat de verkoop van etenswaren gebonden is aan strenge hygiënische normen en een complexe belastingregeling. Hoe authentieker de setting, hoe meer problemen men heeft om te voldoen aan de hedendaagse regelgeving i.v.m. hygiëne. Via het vormingsmoment wil CAG samen met de klankbordgroep Voeding deze problematiek onder de aandacht brengen. Bij de organisatie zal CAG beroep doen op Heemkunde Vlaanderen, het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) en Foodcheck, een certificerings- en keuringsinstelling.

4.4.2 Opzetten van en participeren aan publieksprojecten en educatieve initiatieven (OD 4.2) 4.4.2.1

Educatie landbouw en voeding, secundair onderwijs

CAG en Plattelandsklassen werken samen aan een structureel aanbod landbouweducatie voor het secundair onderwijs. Dit aanbod concentreert zich op twee eindproducten: het ontwikkelen van didactisch lesmateriaal en het ontwikkelen van een serious game. Per graad wordt didactisch lesmateriaal voorzien. Centraal hierbij staat de wens een werkelijkheidsgetrouw beeld te schetsen van de Vlaamse landbouwsector. Voor de eerste graad ligt de focus op lesmateriaal voor de vakken techniek en aardrijkskunde. Het vak techniek heeft als doel om de rol van techniek in het dagelijkse leven te illustreren en te duiden. Landbouw- en voedingsgerelateerde onderwerpen staan bol van technische toepassingen waarvan het nut kan worden aangetoond aan jongeren. Ze zorgen er immers voor dat de mens in zijn dagelijks onderhoud kan voorzien. Deze technieken en technische processen belichten is een belangrijke doelstelling van de lesbundels die in dit kader worden uitgewerkt. De landbouw en het platteland die de leerlingen omringen, of net niet in het geval van stedelijke jeugd, vormen een wezenlijk onderdeel van het vak aardrijkskunde. In dit vak worden industriële, agrarische en toeristische landschappen met elkaar vergeleken. Het lesmateriaal dat wordt uitgewerkt in het kader van het vak aardrijkskunde zal inspelen op deze verschillen. Leerlingen laten kennis maken met de eigenschappen van landbouwlandschappen biedt ook de mogelijkheid om in te zoomen op de erfgoedaspecten van zowel agrarische als toeristische landschappen. De serious game Farmony, die werd uitgewerkt voor leerlingen uit de derde graad, heeft tot doel jongeren inzicht te verschaffen in ecologische, economische en sociale aspecten van verduurzaming binnen de landbouwsector. Via dit game krijgt de speler een concreet en realistisch beeld van de Vlaamse landbouwsector en maakt hij kennis met de dynamiek van verduurzaming op bedrijfsniveau.

Actieplan CAG 2015

25

Farmony is een webgame die kan worden gespeeld op elk toestel (smartphone, tablet, pc) met een browser en bestaat uit drie delen. Het eerste deel is de casual game of het computerspel zelf dat kan worden gespeeld door zowel leerlingen als het brede publiek. Al spelend ervaart men hoe landbouwers in de praktijk omgaan met duurzaamheidsaspecten en op welke manier zij hun bedrijf zo optimaal mogelijk proberen te managen. Met welke dilemma’s worden zij geconfronteerd, hoe speelt het beleid een concrete rol in hun bedrijfsvoering en hoe kunnen zij tegemoet komen aan de steeds veeleisender wordende consument? Ook onvoorspelbare parameters zoals het weer, de marktwerking of voedselcrisissen kunnen roet in het eten gooien. De speler maakt kennis met diverse bedrijfstypes en ontdekt dat landbouw meer doet dan enkel voedsel produceren. Door te vertrekken vanuit de realiteit van bestaande bedrijven, krijgt men inzicht in de uitdagingen waarmee de Vlaamse landbouw dagelijks wordt geconfronteerd. Het tweede en derde onderdeel van Farmony, namelijk de klassikale bespreking en het plenair debat, richten zich specifiek tot het onderwijs. Handige tools om spelverslagen van leerlingen op te volgen en te analyseren, alsook didactisch materiaal voor verschillende vakken, wordt aangeboden aan leerkrachten. Het plenair debat dat in mei 2015 zal worden georganiseerd in Brussel, is enkel toegankelijk voor een beperkt aantal leerlingen/klassen die hebben bewezen zeer bedreven te zijn in het spel. Zij worden uitgenodigd om in debat te gaan met beleidsmedewerkers, wetenschappers en vertegenwoordigers uit de sector.

4.4.2.2

Participatie publieksevenementen landbouw en erfgoed

In 2014 zal CAG opnieuw actief deelnemen aan enkele grote publieksactiviteiten, zoals Erfgoeddag (april), Open Monumentendag (september), Dag van de Landbouw (september) en Week van de Smaak (november). Hiervoor wordt telkens samengewerkt met andere organisaties. •

Erfgoeddag 26 april 2015, thema ‘ERF!’ o CAG organiseert in samenwerking met het Zoötechnische Centrum een activiteit op maat van gezinnen. Op de historische proefhoeve ‘De Corbeekhoeve’ van de KU Leuven zal een breed publiek kennis kunnen maken met de serious game Farmony. Al spelend ervaart men het belang van duurzame landbouw vandaag met het oog op wat toekomstige generaties zullen erven. Daarnaast zal aandacht uitgaan naar wat vandaag aan tradities en gebruiken kan geërfd worden van de landbouw. Ook het borgen van het agrarisch erfgoed aanwezig op het historische erf van de Corbeekhoeve staat op het programma. Bij de uitwerking van deze activiteit wordt gemikt op een divers publiek en meer specifiek op gezinnen. Door de vraag ‘Wat betekenen platteland en landbouw voor jou?’ te stellen aan verschillende generaties, wordt een kruisbestuiving gerealiseerd tussen meerdere leefwerelden. De intergenerationele dialoog die zo wordt opgestart, laat toe vanuit verschillende invalshoeken te kijken naar agrarisch erfgoed. CAG zal bij de uitwerking van de gezinsactiviteit beroep kunnen doen op de expertise van Mooss vzw via een samenwerking met de Erfgoedcel Leuven. o

26

Samen met Inagro wordt op Erfgoeddag de visuele drager van het project ‘WOI op ’t erf’ voor de West-Vlaamse landbouwverbreders officieel voorgesteld.

o

CAG organiseert in samenwerking met de Hoeseltse Geschiedkundige Studiegroep, gemeente Hoeselt, Straffe toeren Schalkhoven, de academie van Hoeselt en Erfgoedcel Haspengouw tijdens Erfgoeddag een tentoonstelling met als centraal thema het erfgoed van de gewezen brouwerij en limonadefabriek Peters en ‘De Es’ uit Schalkhoven. Verscheidene archief- en collectiestukken zullen het verhaal van deze onderneming opnieuw tot leven brengen. Er zullen ook workshops voorzien worden op maat van kinderen en gezinnen.

•

Open Monumentendag, 13 september 2015, categorie ‘Vergeet-me-nietje’ of ‘Herbestemming’. CAG organiseert een kleine publieksactiviteit in een historische boerderij of ander gebouw (bijv. koffiebranderij), waarbij het klein erfgoed in de kijker komt te staan en eventueel de mogelijkheden van herbestemming (bijvoorbeeld als modern landbouwbedrijf of als woonhuis) aan bod komen.

•

Dag van de Landbouw, 20 september 2015. CAG stelt op deze dag haar activiteiten rond landbouweducatie secundair onderwijs voor. Speciale aandacht zal hierbij uitgaan naar het spel Farmony.

•

Week van de Smaak, november 2015. CAG organiseert minstens één publieksactiviteit i.s.m. klankbordgroep Voeding en/of het samenwerkingsverband ‘Boter bij de vis’.

4.4.2.3

Samenwerkingsverband en expo ’Boter bij de vis’

CAG startte in 2012 met het onderzoeks- en publieksproject rond landbouw, voeding en Eerste Wereldoorlog. In het voorjaar 2013 verscheen de publicatie Boeren, boter en bezetters. Onderzoeksgids landbouw, voeding en Eerste Wereldoorlog. Van de onderzoeksgids werden ondertussen 300 boeken verkocht. In de zomer van 2014 verscheen het publieksboek Boter bij de vis. Landbouw en voeding tijdens de Eerste Wereldoorlog bij Uitgeverij Davidsfonds. In 2014 verschoof de focus van onderzoek naar publieksontsluiting. Het samenwerkingsverband ‘Boter bij de vis’ fungeert daarbij als trekker. Het doel van dit netwerk is om samenwerking te bevorderen en expertise uit te wisselen tussen actoren uit de erfgoedsector, landbouw en platteland. Daarnaast wil het de landbouwsector stimuleren om zijn agrarisch erfgoed meer in de kijker te zetten. De volgende musea, erfgoedcellen en andere partners zetten hun schouders onder ‘Expo: Boter bij de vis’: het Bakkerijmuseum (Veurne), het Brussels Museum van de Molen en de Voeding (Evere), Suikermuseum en Erfgoedsite Tienen, het Hopmuseum (Poperinge), het Miummm (Roeselare), de Oude Kaasmakerij (Passendale), ’t Grom (Sint-Katelijne-Waver), het Witloofmuseum (Kampenhout), de Erfgoedcel Comeet (Meetjesland, Oost-Vlaanderen) en de Erfgoedcel Haspengouw (Limburg), het Departement Landbouw & Visserij, de Vlaamse overheid en het Centrum Agrarische Geschiedenis. Met de expo wordt de rol van de landbouwproductie en de voedselsituatie tijdens de Eerste Wereldoorlog, een tot op heden onderbelicht thema in de geschiedenis van alledag, onder de aandacht gebracht van een breed publiek. De bezoekers, zowel jong als oud, zien de Eerste Wereldoorlog vanuit een nieuwe invalshoek waarbij de evolutie van de landbouw- en visserijsector, de ontwikkelingen op vlak van voedselvoorziening en de oorlogskeuken centraal staan.

Actieplan CAG 2015

27

In 2015 wordt de expo verder inhoudelijk voorbereid en praktisch gerealiseerd. Er worden twee identieke rondreizende (basis)tentoonstellingen gemaakt. Beide zullen gedurende meerdere jaren (2015-2018) op hetzelfde moment op verschillende locaties in Vlaanderen en Brussel te vinden zijn. De expo start eind maart 2015 zijn rondreis doorheen Vlaanderen en Brussel. De aftrap wordt gegeven in het Hopmuseum (Poperinge) in West-Vlaanderen en in de Huysmanhoeve in OostVlaanderen (initiatief Erfgoedcel Comeet). Vervolgens reist de expo naar andere regio’s, dit tot en met 2018. De partners die de expo ontvangen, bouwen naast de rondreizende expo – die in hoofdzaak een algemeen verhaal brengt - ook nog een meer lokaal, regionaal of thematisch luik uit. Uiteraard steunen ze hierbij in eerste instantie op hun eigen thematische en regionale expertise. Maar ook de andere partners van het samenwerkingsverband kunnen een handje toesteken, bijvoorbeeld door objecten ter beschikking te stellen. De rondreizende tentoonstelling wordt uitgewerkt in het Nederlands en kan het rijke thema van de voedselsituatie tijdens WOI slechts oppervlakkig behandelen. Een meer volledig en diepgaand relaas wordt gebracht in een expo-gids (40 pagina’s). Deze gids verschijnt in drie talen (Nederlands, Frans en Engels) en wordt gratis ter beschikking gesteld van de bezoekers. Zo is de expo ook toegankelijk voor anderstaligen en voor buitenlandse toeristen (wat vooral van belang is voor de musea in de Westhoek en in Brussel). Ten behoeve van het basisonderwijs en de eerste graad van het secundair onderwijs wordt in 2015 ook een educatief pakket opgesteld en gratis (digitaal) aangeboden. Een aparte werkgroep, met onder meer medewerkers van musea zoals ’t Grom (Sint-Katelijne-Waver), het Brussels Museum voor de Molen en de Voeding (Evere), het Huis van de Voeding (Miummm) en CAG, bereidt dit voor. De communicatie rond de expo ‘Boter bij de vis’ – bijvoorbeeld de agenda van de reis - verloopt grotendeels via de website www.boterbijdeviswo1.be. Deze site vertelt nog meer: via verhalen en getuigenissen komt de geschiedenis van de landbouw en voeding tijdens en kort na de Eerste Wereldoorlog tot leven. De site presenteert daarenboven een archievenoverzicht en een uitgebreide bibliografie over het onderwerp zodat de (amateur)onderzoeker zelf aan de slag kan. In 2014 is CAG voor de ontsluiting van 16 oorlogskookboekjes een samenwerking aangegaan met de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience (Antwerpen). In 2015 worden de oorlogskookboekjes, in totaal goed voor zo’n 600 pagina’s, ontsloten op de website. De site geeft ook een overzicht van alle activiteiten en nieuwsberichten in verband met landbouw, voeding en WOI. In 2015 zullen op regelmatige basis nieuwe verhalen worden gepubliceerd. Andere promotiekanalen voor de expo zijn de websites van de verschillende partners, sociale en ‘traditionele’ media en toeristische kanalen zoals de Uit-databank. Ter ondersteuning wordt vanuit het project in 2015 ook een aantrekkelijk promotiekaartje gemaakt (genre postkaart) en gratis verspreid. Net zoals de voorbije jaren zal CAG inhoudelijke ondersteuning geven aan partners en andere actoren die activiteiten organiseren rond dit themaveld. In het najaar van 2015 vindt de jaarlijkse Inspiratiedag plaats.

28

In 2015 wordt tevens gestart met de voorbereidingen van een internationaal congres met als thema ‘Agriculture, Food and the First World War in Europe, 1910-1920’. Het congres zal doorgaan in september 2016.

4.4.2.4

Tentoonstellingen CAG

Naast de rondreizende expo ‘Boter bij de vis’ beschikt CAG ook over een aantal kleinere, rondreizende tentoonstellingen die door organisaties en verenigingen kunnen worden gehuurd tegen een lage prijs. De foto-expo ‘Het Vlaamse platteland in de fifties’, het expo-kraam ‘Ge(s)maakt door de Brusseleir’, de foto-expo ‘Goesting in Vlaanderen’ en de expo ‘Fake Food’ worden ook in 2015 aangeboden. In 2015 wordt de mogelijkheid van het ontlenen van deze expo’s extra in de kijker gezet via de nieuwsbrief en Facebookpagina van CAG.

Actieplan CAG 2015

29

4.5 Verzorgen van een moderne en attractieve communicatie (SD 5) 4.5.1 Communicatie omtrent werking via eigen kanalen (OD 5.1) In 2014 zijn een algemeen communicatieplan en -strategie uitgewerkt door een stagiair Marketingcommunicatie (KH Leuven). In 2015 zal deze basis verder in detail worden uitgewerkt. Het is de bedoeling om ook aan moeilijk te bereiken doelgroepen zoals allochtonen, jongeren, senioren en minder bedeelden de nodige aandacht te schenken, zodat ook zij worden bereikt en gesensibiliseerd voor het erfgoed van landbouw, platteland en voeding. Multiculturaliteit en diversiteit krijgen in de werking (intern en extern, via basis- en projectenwerking) ook zo blijvende aandacht. De nu al gehanteerde communicatiemiddelen worden uiteraard in het nieuwe plan geïntegreerd. In 2015 worden zes reguliere nieuwsbrieven verstuurd in de CAG-huisstijl. In de nieuwsbrief zal telkens een ander verhaal aan bod komen dat op Het Virtuele Land is gepresenteerd (zie onder 4.1.1 voor het overzicht van de verhalen) en daarnaast worden de actuele activiteiten van de werking van CAG belicht. Via het nieuwsoverzicht en de agenda krijgen ook activiteiten en realisaties van andere verenigingen rond het erfgoed van landbouw, platteland en voeding de nodige aandacht. Naast de gewone nieuwsbrieven verschijnen ook enkele speciale edities naar aanleiding van studiedagen, de Nacht van de Geschiedenis, Erfgoeddag, Week van de Smaak, enz. CAG opteert (milieu-)bewust om deze nieuwsbrieven enkel digitaal te versturen. In samenwerking met LIBIS gebeurt de verzending van de CAG nieuwsbrief sinds najaar 2014 via een integraal mailsysteem. Deze integratie vereenvoudigt en versnelt de procedure voor het verzenden van de nieuwsbrieven en andere communicatie van CAG. Bijkomend voordeel is dat de verzending eenvoudig en op een gedetailleerde manier kan worden opgevolgd via het tellersysteem Google Analytics. Begin 2013 werd een folder, die in het kort de missie en werking van CAG schetst, gerealiseerd. Deze folder fungeert zo’n beetje als het visitekaartje van het Centrum en werd bewust zo algemeen mogelijk gehouden. Op die manier is hij niet snel gedateerd en kan hij ook de komende jaren nog aan alle geïnteresseerden worden uitgedeeld. Er wordt in deze folder duidelijk verwezen naar onze website voor meer specifieke, gedetailleerde en up-to-date informatie van actuele werkingsacties en activiteiten. In het najaar 2015 wordt hierbij aansluitend een filmpje gemaakt waarin het erfgoed van landbouw, platteland en voeding in Vlaanderen en Brussel (en tegelijk de werking van CAG) op een toegankelijke en attractieve manier wordt voorgesteld. Dit filmpje kan worden getoond tijdens vormingsmomenten en presentaties en krijgt ook een plaats op Het Virtuele Land. In november 2013 ging de Facebookpagina van CAG van start. Met een Facebookaccount zette CAG een verdere stap in de hedendaagse digitale wereld. Het Centrum maakt langs deze weg de eigen werking, activiteiten en oproepen aan een breed publiek kenbaar en deelt ook andere interessante activiteiten, artikels en nieuwsfeiten heet van de naald met de eigen erfgoedgemeenschap. Op deze manier bereikt CAG een nieuwe, jonge(re) doelgroep met interesse voor erfgoed. In 2015 wordt de strategie hierrond verder uitgetekend. Het doel is om eind 2015 minstens 450 likes te hebben.

30

Op de startpagina van Het Virtuele Land zijn snelkoppelingen voorzien voor enerzijds een RSS-feed en anderzijds de Facebookpagina van CAG. Met de RSS-feed kunnen mensen alle nieuwe informatie die op de website geplaatst wordt, zoals bijvoorbeeld de nieuwe themaverhalen en nieuwe objecten in de beeldbank, live opvolgen. In 2014 is CAG gestart met het updaten en uitbreiden van het adressenbestand. In eerste instantie werd het persbestand volledig geüpdatet. In 2015 worden de andere categorieën van het bestand aangepakt. Teamleden worden aangemoedigd om de gegevens van nieuwe contactpersonen door te spelen aan het secretariaat. Zo krijgen deze nieuwe contacten ook de tweemaandelijkse nieuwsbrief en uitnodigingen voor publieksactiviteiten. We streven er ook naar om de aparte adressenbestanden voor enerzijds de nieuwsbrief en anderzijds de algemene uitnodigingen in één database te integreren. De communicatie rond de educatieve initiatieven van CAG verloopt verder via de gespecialiseerde kanalen voor het onderwijs. Dit houdt in dat aankondigingen en promotie zullen worden verspreid via de website Klasse voor Leraren, de Nieuwsbrief voor Leraren (Lerarendirect, Wetenschappen), de portaalwebsite KlasCement.be, mailings, etc. Ook zal aan de hand van persoonlijke contacten met lectoren uit de lerarenopleidingen het aanbod onder de aandacht van leerkrachten-in spe gebracht worden. De Facebookpagina die in de loop van 2013 werd opgestart voor het educatieve project ‘Wat eten we morgen?’ zal uiteraard ook in 2015 up-to-date worden gehouden.

4.5.2 Overleg en communicatie met bevoegde overheden (OD 5.2) CAG informeert op een informele en formele manier de bevoegde (lokale, provinciale en nationale) overheden omtrent de eigen werking en signaleert knelpunten en troeven van het erfgoed van landbouw, platteland en voeding. Dat gebeurt onder meer via het verspreiden van uitnodigingen voor activiteiten, via gerichte contacten en het opzetten van samenwerkingsverbanden. In 2015 worden tevens gesprekken gehouden in functie van het nieuwe beleidsplan 2017-2021. Ook worden vertegenwoordigers van de overheid uitgenodigd om te participeren aan en te reflecteren over de werking van CAG, via bijvoorbeeld lidmaatschap van de bestuursorganen, klankbordgroepen en stuurgroepen van projecten (zie ook 4.3.2.3 en 4.3.2.4).

Actieplan CAG 2015

31

4.6 Organiseren en stimuleren van en participeren in netwerken in binnen- en buitenland (SD 6) 4.6.1 Afstemmen van eigen werking met het eigen veld en andere relevante organisaties en/of partners (OD 6.1) De adviesraad van CAG komt in 2015 twee keer samen, onder meer om het nieuwe beleidsplan 2017-2021 voor te bereiden. Daarnaast vindt CAG het belangrijk om bij nieuwe acties en projecten telkens overleg te plegen met relevante actoren en/of specialisten op het terrein. Indien nodig zal dit overleg ook gedurende het verloop van de actie bestendigd worden, bijvoorbeeld via de oprichting van een aparte stuurgroep (bv. het project rond het jubileumboek 70 jaar Bodemkundige Dienst, het project rond de realisatie van een film fruitverhaal Haspengouw, ....). Omgekeerd participeren medewerkers van CAG aan diverse externe stuur- en klankbordgroepen, (advies)commissies en overlegplatformen (zie 4.3.2.4). Op deze manier wordt in beide richtingen overleg gepleegd en afgestemd. De klankbordgroepen voor de vijf werkvelden binnen de basiswerking van CAG komen minstens één keer samen in 2015. Elke bijeenkomst wordt opgehangen aan een concrete problematiek, vraag of thema. Ook hier zal de voorbereiding van het nieuwe beleidsplan 2017-2021 een centrale plaats krijgen. CAG stemt ook in 2015 de samenwerking af met het Agentschap Kunsten en Erfgoed, het departement Landbouw en Visserij, het steunpunt FARO en met andere expertisecentra en relevante erfgoedinstellingen. Dit gebeurt onder meer ook via het coördinatorenoverleg van de LEOV’s (Landelijke Expertisecentra en Organisaties Volkscultuur), het Cultureel-Erfgoedoverleg en het ICE-trekkersoverleg.

4.6.2 Extra inzet op samenbrengen en activeren van actoren m.b.t. erfgoed van voeding (OD 6.2) In 2013 werd het ‘Traject Voeding’ afgerond en werden de conclusies op verschillende manieren aan de erfgoedgemeenschap gecommuniceerd. Sinds 2014 zijn de activiteiten rond het erfgoed van eten en drinken in de basiswerking van CAG verankerd. Dit betekent dat alle stafmedewerkers ook oog hebben voor het culinaire erfgoed. Desalniettemin zal CAG in 2015 een aantal (extra) acties opgezet met als doel om vooral de actoren m.b.t. het erfgoed van voeding samen te brengen en te activeren. De klankbordgroep Voeding zal daarom ook in 2015 en de volgende jaren actief blijven en hieromtrent advies verstrekken. Enkele acties die volgend jaar zeker zullen worden opgezet of gecontinueerd: •

32

In januari 2015 wordt Het Virtuele Land uitgebreid met een algemeen voedingsverhaal. Net als het algemene landbouwverhaal bestaat het uit drie chronologische luiken die samen de

• • • •

•

•

geschiedenis van voedselproductie, -distributie en -consumptie omspannen. Het verhaal werd opgesteld in overleg met de klankbordgroep Voeding. Die leverde bovendien advies i.v.m. illustratiemateriaal. Het samenwerkingsverband ‘Boter bij de vis’ zal tal van actoren die actief zijn rond het erfgoed van voeding samen brengen. Het vormingsmoment ‘Voedselveiligheid’ zal musea die actief zijn rond het erfgoed van voeding samenbrengen en informeren. Binnen de ICE-werking is een apart subveld ‘mens en voeding’ ontwikkeld (zie 4.8). CAG neemt het initiatief om in het kader van de jaarlijkse Week van de Smaak rond een welbepaald thema de erfgoedactoren inzake voeding samen te brengen. Dit gebeurt in nauw overleg met de organisatoren van de Week van de Smaak. ‘Europeana Food and Drink’: in 2015 wordt bekeken op welke manier de Vlaamse erfgoedcollecties m.b.t. voeding kunnen worden betrokken bij dit internationaal erfgoedproject. ‘Registratie Brouwersmuseum Brussel’: in 2015 worden de resultaten van dit registratieproject voorgesteld, met speciale aandacht voor de collectiebeheerders van drankerfgoed.

4.6.3 Verder uitwerken van netwerken in het buitenland (OD 6.3) CAG werkt in 2015 verder aan het uitbouwen van een internationaal netwerk. Dit verloopt onder meer via de bestaande netwerken en organisaties CORN (Comparative Rural History of the North Sea Area), EURHO (European Rural History Organisation), ICREFH (International Committee for the Research into European Food History), IEHA (Institut Européen d’Histoire de l’Alimentation, Tours), en CRICEC (Crises and Changes in the European Countryside), etc. Er wordt verder bekeken in hoeverre CAG het voortouw kan nemen in de creatie van een West-Europees netwerk m.b.t. agrarisch erfgoed. De deelname van CAG aan het project ‘Europeana Food and Drink’ (zie verder 5.3) zorgt eveneens voor de uitbreiding van het internationale netwerk. Aan dat project werken, naast CAG, 28 partners uit 16 Europese landen mee. Geregelde Skype-contacten en workshops zorgen voor concrete samenwerking. Karl Bruno, PhD-student aan de University of Agricultural Sciences, Uppsala, Zweden zal in het voorjaar van 2015 enkele maanden bij CAG/ICAG in Leuven verblijven als Visiting Scholar. Op deze manier worden de banden versterkt met Noord-Europese collega’s die op gelijkaardige thema’s werken als CAG en ICAG. Medewerkers van CAG worden aangemoedigd om (actief) deel te nemen aan studiedagen en congressen in het buitenland of met een internationaal karakter. Yves Segers neemt in 2015 onder meer deel aan het EURHO-congres in Girona (Spanje) en de CRICEC-workshop in Ascona (Zwitserland).

Actieplan CAG 2015

33

Omgekeerd nodigt CAG ook in 2015 enkele buitenlandse sprekers uit op de studiedagen waar ze zelf (mede-)organisator van is en tevens ook in het kader van de ICAG-Seminaries (die CAG jaarlijks opzet in samenwerking met ICAG).

4.7 Concretiseren van een beleid met aandacht voor duurzaamheid en maatschappelijke en culturele diversiteit (SD 7) 4.7.1 Aandacht voor diversiteit in zijn activiteiten en bij de samenstelling van zijn personeelsbestand en Raad van Bestuur (OD 7.1) CAG blijft in 2015 diversiteit en interculturaliteit als één van de aandachtspunten opnemen in de algemene werking en in de projectactiviteiten. Bij het openstellen van vacatures worden sollicitanten met een andere etnisch-culturele achtergrond aangemoedigd om te solliciteren. In de basis- en projectenwerking wordt telkens bekeken op welke manier een interculturele dimensie kan worden ingebouwd en op welke wijze er speciale aandacht kan gaan naar diversiteit. Zo ontwikkelt CAG in 2015 opnieuw een rijke, gevarieerde werking die aandacht heeft voor Belgen met een andere etnisch-culturele achtergrond, voor jongeren en voor senioren, en voor andere minder makkelijk te bereiken doelgroepen. Het gaat onder meer om de volgende activiteiten en acties: •

• •

•

• •

•

34

In het kader van de educatieve samenwerking met Plattelandsklassen worden in 2015 educatieve pakketten ontwikkeld rond duurzame landbouwproductie voor de eerste graad van het secundair onderwijs. Ook de serious game Farmony staat in teken van duurzaamheid in de landbouw. Sarah Luyten zal een studente van de KaHo Sint-Lievens te Aalst begeleiden die een lessenpakket maakt over de publicatie ‘In Brussel ge(s)maakt?’. Brecht Demasure krijgt in het voorjaar van 2015 de hulp van een stagiaire voor de registratie en inventarisatie van agrarische erfgoedcollecties. Charissa Delys is studente Kunstwetenschappen aan Universiteit Gent. CAG zal, net zoals in 2014, deelnemen aan de DUOdag die plaats vindt op 25 maart 2015. De DUOdag is een initiatief van GTB (Gespecialiseerde Trajectbepaling en -begeleiding) in samenwerking met FeGOB, Jobkanaal, VDAB en RESOC/SERR/ERSV. Tijdens de DUOdag zetten ondernemingen en organisaties hun deuren voor één dag open voor werkzoekenden met een arbeidshandicap. Die vormt dan samen met één van de werknemers een duo. De werkzoekende werkt mee op de werkplek en kan proeven van een nieuwe werkervaring. Medewerkers van CAG zullen in 2015 opnieuw meerdere lezingen geven voor seniorenclubs zoals Okra. Er wordt in 2015 nagegaan of de tentoonstelling ‘Het Vlaamse Platteland in de Fifties’ kan rondreizen langs Vlaamse rust- en verzorgingshuizen en of er interesse is bij deze instellingen om aansluitend ook activiteiten met/voor ouderen te organiseren. Er verschijnt een intercultureel verhaal op Het Virtuele Land, namelijk Mangia, mangia! De Italiaanse eetcultuur in België.

4.7.2 Aandacht voor duurzaamheid en ecologisch bewustzijn en duurzame opslag van digitale collecties (OD 7.2) CAG stimuleert staf- en projectmedewerkers om zo veel mogelijk het openbaar vervoer te gebruiken voor woon- en werkverkeer en voor externe verplaatsingen. In het verlengde daarvan werd eind 2013 een abonnement genomen op blue-bike. Medewerkers kunnen zo ook voor korte dienstverplaatsingen elders de fiets gebruiken. CAG tracht de resultaten uit projecten zo vaak als mogelijk te verduurzamen via Het Virtuele Land en sensibiliseert andere organisaties voor de waarde van het digitaal depot waarin de data uit Het Virtuele Land opgeslagen zitten. In 2015 blijft CAG digitale uitnodigingen voor studiedagen versturen en wordt de Facebookpagina verder onderhouden. Binnen de educatieve werking van CAG wordt getracht om duurzaamheid niet louter als onderwerp van landbouw- en erfgoededucatie aan bod te brengen, maar er zelf ook naar te handelen. Daarom wordt het didactisch materiaal via een speciaal hiervoor ontwikkelde website digitaal aangeboden aan leerkrachten. De communicatie hieromtrent gebeurt hoofdzakelijk elektronisch. In 2014 werd een beleid uitgestippeld voor de duurzame opslag en bewaring van de digitale interviewbestanden waarover CAG beschikt (verzameld in het kader van mondelinge geschiedenis projecten). In een teamvergadering in 2015 wordt het kleine draaiboek dat ter beschikking staat voor alle CAG-collega’s uitgebreid toegelicht.

4.7.3 Aandacht voor toegankelijkheid websites (OD 7.3) De vernieuwde website Het Virtuele Land streeft er naar Anysurfer-compliant te zijn, zodat de website toegankelijk is voor slechtzienden en blinden. Het Anysurfer-label werd kort na de publicatie van de vernieuwde website www.HetVirtueleLand.be aangevraagd en is in behandeling.

Actieplan CAG 2015

35

4.8 Uitbouwen van een werking rond Immaterieel Cultureel Erfgoed en Mondelinge Geschiedenis (SD 8) 4.8.1 Immaterieel Cultureel Erfgoed (ICE) CAG zet in de beleidsperiode 2012-2016 nadrukkelijk in op het Immaterieel Cultureel Erfgoed van landbouw, platteland en voeding. Wegens de voorziene moederschapsrust van stafmedewerker Chantal Bisschop in het voorjaar van 2015 hebben de onderstaande aandachtspunten en acties vooral betrekking op de maanden juni - december 2015. Waar mogelijk en wenselijk zal Yves Segers haar vervangen (bijvoorbeeld tijdens overlegmomenten van het ICE-trekkersnetwerk).

4.8.1.1

ICE-overleg, samenwerking en afstemming in het cultureel-erfgoedveld

CAG maakt deel uit van het ICE-trekkersnetwerk. In 2015 wordt het (min.) tweemaandelijks overleg tussen de ICE-domeintrekkers LECA vzw, ETWIE, CAG, Resonant vzw en Het Firmament, tapis plein, FARO en platform www.immaterieelerfgoed.be verdergezet in functie van de verdere netwerkontwikkeling, taakverdeling, afstemming en samenwerking rond dienstverlening en begeleiding alsook rond opvolging van het digitale ICE-platform voor elk van de (min.) 5 domeinen. Met het oog op samenwerking en afstemming van de ICE-praktijk in de professionele ICE-sector wordt op initiatief van het ICE-platform en het ICE-trekkersnetwerk structureel overleg geïnitieerd en opgevolgd. • Vanaf 2015 wordt een (half)jaarlijks ICE-overleg georganiseerd met de ICE-medewerkers van regionale en stedelijke erfgoedcellen. Op vraag van de erfgoedcellen wordt in het voorjaar van 2015 ook een praktische vorming omtrent ICE-makelaardij geprogrammeerd, m.n. over de rol van ondersteunende organisatie t.a.v. erfgoedgemeenschappen. Er wordt tevens mee nagedacht over mogelijke invullingen van complementair erfgoedbeleid, m.n. over de terugkerende (lokale) financiële en logistieke ondersteuning die ICE-elementen blijken te vragen. • In de eerste jaarhelft van 2015 worden respectievelijk landelijke musea en archiefinstellingen uitgenodigd voor twee rondetafels. Opzet is om een status quaestionis te maken van de ICE-werking in de betreffende deelsectoren en in overleg een routeplanning uit te tekenen omtrent prioritaire doelstellingen, troeven, drempels en daaruit volgende acties voor (samen)werking omtrent ICE in het museumveld, archiefwezen en brede ICE-veld. Vanuit samenwerking in het ICE-trekkersnetwerk wordt in 2015 verder werk gemaakt van de uitbouw en opvolging van het digitale ICE-platform, ter voorbereiding van een consortium zoals vermeld in de visienota ICE van de Vlaamse overheid (2010). Bijzondere aandacht gaat naar de uitbouw van de website en drempelverlagende acties. Verder worden ook enkele specifieke thema’s (in de praktijk en op het platform) ontwikkeld en opgevolgd: • ICE en toerisme

36

Exploitatie vormt bij de elementen op de ICE Inventaris Vlaanderen een terugkerend aandachtspunt. De omgang met ICE vanuit toeristische doelstellingen is een belangrijke uitdaging binnen de borgingspraktijk. Aspecten van duurzaam toerisme, borging, toeristische deontologie, opleiding van gidsen… moeten daar een plaats in krijgen. Het ICEtrekkersnetwerk werkt daarom online een themadossier uit met oog op het versterken en sensibiliseren van praktijk en beleid. •

Participatief documenteren van ICE ICE documenteren brengt andere werkwijzen en methodes binnen in de culturele erfgoedpraktijk van archief en documentatie dan de werkvormen die we tot hier toe kenden. In opvolging van de studiedag ‘ICE in Klank en Beeld’ (16/09/2014) wordt een themadossier omtrent participatief documenteren van ICE op www.immaterieelerfgoed.be opgestart en systematisch opgevolgd. Er zullen labo’s en vorming worden ontwikkeld. Samen met de erfgoedgemeenschappen zal ook worden bekeken hoe audiovisuele ICE-documentatie als digital born erfgoed duurzaam kan gedigitaliseerd worden (data, metadata) op basis van de principes van participatief documenteren. Vanuit het ICE-trekkersnetwerk wordt hiervoor een overleg geïnitieerd met Packed, VIAA e.a.

•

Controversieel erfgoed ICE en dierenwelzijn, ICE en diversiteit, Zwarte Piet, … De controverses liggen voor het rapen in de dagelijkse ICE-werking. Een reflexieve omgang is aangewezen, vorming van de erfgoedgemeenschappen die met deze maatschappelijke debatten en de bijhorende mediaaandacht in aanraking komen, zijn onontbeerlijk. Het ICE-trekkersnetwerk neemt daarom over de domeinen heen initiatief tot een themadossier op www.immaterieelerfgoed.be en een studiedag rond controversieel erfgoed in september/oktober 2015.

4.8.1.2

ICE van landbouw, platteland en voeding

De domeintrekkers nemen elk binnen hun ICE-domein een rol op als ‘makelaar’ en nemen het voortouw inzake de informatiedoorstroom binnen het professionele netwerk, onderlinge samenwerking en afstemming en de aanpak van specifieke noden binnen het domein. Als makelaar of trekker van het domein ‘natuur en universum’ verdeelt CAG dit domein in drie meer aanschouwbare subvelden: ‘mens en dier’, ‘mens en voeding’ en ‘mens en landschap’. Het aantal subvelden kan later uiteraard nog uitgebreid worden. •

Als aanspreekpunt voor ICE en dieren startte CAG in 2014 een traject op waarin bekeken wordt welke noden en vragen er leven rond dit thema, zowel binnen gemeenschappen als bij het brede publiek. CAG wil met alle relevante en geïnteresseerde spelers (erfgoedgemeenschappen, professionele erfgoedwerkers, dierenrechtenorganisaties, landbouworganisaties, overheidsinstanties, ethici …) ervaringen en expertise uitwisselen en een duurzame dialoog aangaan. In 2015 worden deze inspanningen verder gezet en wordt ook bekeken in hoeverre het dierenwelzijnsaspect kan geïntegreerd worden binnen de aanvraagprocedure voor de Inventaris Vlaanderen voor Immaterieel Cultureel Erfgoed. CAG onderzoekt in 2015 bovendien verder de mogelijkheden en wenselijkheden in verband met een geregeld praktijkoverleg rond ICE en dieren. Ook wordt de themapagina ‘ICE en dieren’ Actieplan CAG 2015

37

op het platform www.immaterieelerfgoed.be up to date gehouden. De eerste internationale contacten rond dit thema die in 2014 werden gelegd, worden in 2015 verder ontwikkeld. De internationale situatie rond ICE en dieren wordt nauwlettend opgevolgd en er wordt onderzocht of in 2015 een blogpost over ICE en dieren mogelijk is op de blog ‘Heritage Alive’ van het ICHNGO forum. •

Als aanspreekpunt voor ICE en voeding volgt CAG mee het traject op van het Agentschap Kunsten en Erfgoed dat vanuit een kwaliteitsvolle aanpak tot een herdefiniëring van het gebruik van het ICE-logo wil komen. Het thema ‘commercialisering en ICE’ wordt in het algemeen verder nauwgezet opgevolgd. In 2015 wordt samen met de erfgoedgemeenschap van de kermiscultuur ook een borgingstraject rond de kermisgastronomie opgestart. Samen met gelijkaardige trajecten die ETWIE en LECA zullen begeleiden, wordt toegewerkt naar een internationale studiedag, tentoonstelling of publicatie in het najaar van 2016.

•

Wat betreft het thema ICE en landschap, startte CAG samen met FARO, het Agentschap Onroerend Erfgoed, Heemkunde Vlaanderen, Landelijke Gilden en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete de eerste gesprekken over een mogelijke samenwerking rond Veldnamen. In 2015 worden deze inspanningen verder gezet met een zoektocht naar lokale partners. Medewerking aan een aanvraag voor een LEADER-project behoort tot de mogelijkheden.

CAG moedigt de eigen erfgoedgemeenschap aan om elementen immaterieel cultureel erfgoed te registreren via het platform www.immaterieelerfgoed.be. Verder zal ICE van landbouw, platteland en voeding regelmatig in de kijker worden gezet in de nieuwsbrief, op de website en Facebookpagina van CAG. ICE wordt ook in de andere lijnen van de basiswerking van CAG consequent meegenomen. Om de erfgoedgemeenschap actief te sensibiliseren wordt naar samenwerking gestreefd met organisaties zoals Landelijke Gilden, VLAM en de Regionale Landschappen. CAG begeleidt en ondersteunt (op vraag) organisaties, personen, verenigingen en overheden bij het borgen van ICE van landbouw, platteland en voeding. In sommige cases leidt een begeleidingstraject tot een registratie van het ICE-element op het platform www.immaterieelerfgoed.be. In 2015 wordt onder meer gedacht aan het element hoppeteelt. Bij andere ICE-elementen, zoals bv. het gansrijden in de Antwerpse Polders en de hondenzwemming te Sint-Baafs-Vijve kan dit leiden tot een aanvraagdossier voor erkenning op de ICE Inventaris Vlaanderen. CAG helpt de betrokken erfgoedgemeenschap bij het ontwikkelen van een erfgoedzorgplan en geeft advies en begeleiding bij het aanvraagdossier. Bij ICE-elementen die reeds op de Inventaris staan, houdt CAG de vinger aan de pols en informeert regelmatig naar de borgingsacties, onder meer i.f.v. de jaarlijkse voortgangsrapporten die de Vlaamse Overheid vraagt. In 2015 gaat dat onder meer om de volgende dossiers: de kermiscultuur, Belgische frietkotcultuur, de biercultuur, het telen van grondwitloof, Waregem Koerse Feesten en garnaalvisserij te paard. Een aantal ICE-elementen kijken nog verder en dienen een dossier in bij UNESCO. Ook hier verzorgt CAG advies en begeleiding op maat. In 2015 start CAG samen met ETWIE en LECA een eerste aftastend traject richting een internationaal dossier voor de kermiscultuur.

38

Als geaccrediteerde NGO door UNESCO werkt CAG ook in 2015 verder aan de uitbouw van een netwerk van contacten in binnen- en buitenland. CAG is lid van de Association for Critical Heritage Studies (ACHS) ICH (Intangible Cultural Heritage) Researchers Group en ontvangt via de maandelijkse nieuwsbrieven informatie en ideeën over ICE van over de hele wereld. In 2015 wordt ook bekeken om, in navolging van het D3O en D5O, ook een ’Domein 4 Overleg voor natuur en universum’ (D4O) te organiseren. Het D4O wil alle cultureel-erfgoedorganisaties die op het Vlaams niveau actief zijn rond ICE van natuur en universum (expertisecentra, erfgoedcellen, musea, archieven…), uitgebreid met andere relevantie organisaties (zoals bijvoorbeeld Steunpunt Levend erfgoed, Regionale Landschappen, Academie voor Streekgebonden Gastronomie, Boomgaardenstichting, …) geregeld samenbrengen. Zo kan de werking op elkaar worden afgestemd om een maximale kennisdeling, doorverwijzing en uitwisseling van informatie mogelijk te maken. Er wordt ten slotte gekeken op welke wijze de inhoudelijke kennis en expertise die CAG verwerft rond diverse ICE-dossiers en thema’s kan worden verankerd en gevaloriseerd, bijvoorbeeld op Het Virtuele Land en op www.immaterieelerfgoed.be. In het voorjaar van 2015 zal een artikel over ICE en dieren verschijnen in het tijdschrift van FARO.

4.8.2 Mondelinge geschiedenis Aansluitend bij de werking rond ICE zet CAG ook acties op rond mondelinge geschiedenis. CAG wil op het vlak van mondelinge geschiedenis een voortrekkersrol spelen. In 2015 focust CAG daarom op: • Ontwikkelen van een beleid rond afnemen en duurzame opslag en bewaren van interviews binnen CAG (zie ook 4.7.2) (voorstelling handleiding op teamvergadering) • Inventarisatie en duurzame opslag van reeds ontwikkelde mondeling geschiedenisprojecten binnen CAG • Uitbouwen en onderhouden van netwerk en contacten in academische en erfgoedwereld in binnen- en buitenland • Actieve (voortrekkers)rol in traject mondelinge geschiedenis, methodologie en ICE i.s.m. FARO. CAG opereert hier als brug tussen de academische en de erfgoedwereld. • Opvolgen van studiedagen, colloquia en congressen over mondelinge geschiedenis • Aanreiken van thema’s voor scripties en masterproeven, middelbare scholen inspireren die werken met modules rond mondelinge geschiedenis

Actieplan CAG 2015

39

Een boerin voedt haar biggen bij met ondermelk, een restant van de boterproductie, 1931 © KADOC - KU Leuven

40

5 Projecten Naast de basiswerking als expertisecentrum (zie de acties beschreven hierboven) initieert en participeert CAG ook aan tal van andere projecten m.b.t. de geschiedenis en het erfgoed van landbouw, platteland en voeding. Deze activiteiten zijn van uiteenlopende aard: sommige hebben veeleer een onderzoekscomponent, bij andere primeert dan weer het publiekskarakter. Een aantal projecten focust op het roerend agrarisch erfgoed, en dan landbouw- en andere gebruiksvoorwerpen in het bijzonder. Andere projecten hebben dan weer het onroerend erfgoed (landschappen en boerderijen) als hoofdthema. Via deze dynamische projectenwerking wil CAG een integrale aanpak van het agrarisch en ruraal erfgoed ontwikkelen en zo ook de basiswerking van het Centrum in heel Vlaanderen (en op termijn ook meer en meer in het buitenland) versterken. Bovendien genereren deze extern gefinancierde projecten extra middelen.

5.1 Inventarisatie en registratie agrarische erfgoedcollecties WestVlaanderen In 2014 startten CAG en de dienst Erfgoed van de provincie West-Vlaanderen met de aanpak van de problematiek van agrarische collecties in de provincie. Het project focuste vorig jaar op de basisregistratie van de Provinciale Collectie Domein Bulskampveld. De landbouw- en voedingsgerelateerde objecten werden op een kwalitatieve manier stuk per stuk gefotografeerd en fysiek beschreven (in totaal een 1300-tal objecten). Tijdens de eerste maanden van 2015 wordt de collectie Bulskampveld digitaal geregistreerd en beschreven. De projectmedewerker kan daarbij rekenen op de ondersteuning van een stagiaire. Vanaf april 2015 wordt het project verder gezet met de registratie van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe in Izenberge (Alveringem). De volledige collectie (geschat op 50.000 voorwerpen) wordt beschreven op deelcollectieniveau. De collectiestukken in verband met landbouw en de voornaamste voedingsobjecten worden per stuk geregistreerd. Op basis van de registratie op deelcollectieniveau wordt bekeken hoeveel stuks op objectniveau worden ontsloten. Gezien de omvang van de collectie is selectie aangewezen. Daarom wordt de hulp van externe expertise ingeschakeld (zoals bijvoorbeeld Tabaksmuseum, Bakkerijmuseum, MOT…) om het belang van de deelcollectie voeding in te schatten. Tijdens de laatste maanden van 2015 ligt de focus op de digitale verwerking en registratie van de collectiestukken van het Openluchtmuseum. Er wordt onderzocht in welke mate andere WestVlaamse landbouwcollecties mee in het project kunnen worden opgenomen. De resultaten van deze inventarisatie- en registratietrajecten worden in 2015 al gedeeltelijk zichtbaar op de websites Erfgoedinzicht.be en Het Virtuele Land. Ze worden geconfronteerd met de resultaten van de registratie van het Landbouwmuseum Leiedal (2013-2014) en het Landbouwmuseum Heuvelland (2011). Het vergelijkend onderzoek van vier belangrijke agrarische collecties in WestVlaanderen reikt nieuwe inzichten aan inzake waardering en selectie, en draagt bij aan de verfijning van de beschikbare terminologie rond agrarisch erfgoed. In overeenstemming met de dienst Erfgoed van de provincie West-Vlaanderen wordt in 2015 gestart met de opmaak van een agrarische thesaurus die wordt geïntegreerd in de AAT. Daarenboven past dit project in het provinciale depotbeleid. Op basis van de verzamelde gegevens kan een debat worden gevoerd over welke

Actieplan CAG 2015

41

objecten bewaard moeten worden en op welke wijze een kwalitatief depotbeheer en onderhoud op lange termijn kan gebeuren voor agrarische collecties. Dit project correspondeert met de volgende doelstellingen uit de basiswerking: OD 1.1, OD 2.1, OD 2.2, OD 3.1, OD 4.1, OD 5.2, OD 6.2 en OD 7.2.

5.2 Binnen bij boeren, bakkers en brouwers Het opzet van dit project, een samenwerking met Erfgoedcel Haspengouw, is het gedetailleerd in kaart brengen en het inventariseren van het roerend en immaterieel erfgoed van landbouw, platteland en voeding in Haspengouw en Voeren. De aandacht gaat hierbij uit naar archieven, documentair materiaal, verzamelingen en collecties m.b.t. landbouw, voedsel en eetcultuur (bv. landbouwwerktuigen, reclamemateriaal, kook- en bakgerei enz.) en vormen van immaterieel erfgoed. De focus van de prospectie ligt op het erfgoed sinds 1750. De gegevens van dit nieuwe onderzoek en de resultaten van ouder onderzoek (zoals het CAG project ‘Binnen bij boeren’ uit 2007) worden tegen februari 2015 verwerkt in een databank en ontsloten via de databank van CAG en Archiefbank Vlaanderen. Concrete acties in 2015 i.v.m. dit project zijn onder meer het organiseren van een contactmoment voor het erfgoedveld waarop een publicatie over de lezingenreeks over landbouw en eetcultuur in Vlaanderen en Haspengouw zal voorgesteld worden en het opstellen van een tentoonstelling over de gewezen brouwerij en limonadefabriek Peters / De Es in het kader van Erfgoeddag. Dit project correspondeert met de volgende doelstellingen uit de basiswerking: OD 1.1, OD 2.1, OD 3.1, OD 3.2, OD 4.1, OD 4.2, OD 6.2 en SD 8.

5.3 Europeana Food and Drink (EFD) Het project ‘Europeana Food and Drink’ (tevoren Ambrosia) ging van start in januari 2014. Met een tweedaagse workshop in Londen werd het concept van het project waaraan meerdere Europese partners deelnemen, verduidelijkt. EFD wil commercieel hergebruik van erfgoed in verband met eten en drink stimuleren. De eerste jaarhelft van 2014 werd gespendeerd aan ‘learning’. Door frequente contacten met de verschillende partners en potentiële klanten, werd de nadruk van het project verlegd. Het initiële plan om een zeer uitgebreide databank aan te leggen met ca. 50 000 hogeresolutiebeelden voorzien van metadata op basis waarvan in tweede instantie enkele commerciële producten zouden worden gecreëerd, werd verlaten. De focus werd verlegd van de databank naar de producten. Beslist werd om de verschillende partners op te delen in clusters en iedere cluster onder nauwkeurige begeleiding een specifiek product uit te laten werken met een concrete klant voor ogen. Op die manier kan doelgerichter worden gewerkt, en – nog belangrijker – kunnen uit dat van dicht opgevolgde traject lessen worden getrokken voor volgende publiek-private samenwerkingen. Op die manier wil EFD het Europese subsidiegeld verduurzamen. Voor CAG had deze wissel belangrijke gevolgen. Op basis van zijn netwerk en expertise werd CAG door de leidende partners – Collections Trust, We Are What We Do en Keepthinking – uitgekozen om samen met de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (KMKG) – het tentoonstellingstraject in te stappen als cluster lead. CAG en KMKG begonnen in november 2014 aan een gedetailleerd

42

uitgestippeld traject dat moet leiden tot een virtuele en een ‘fysieke’ tentoonstelling in het najaar van 2015. Thematisch blijft de klemtoon onveranderd: eten en drinken in Europa. CAG blijft, naast ontwikkelaar van beide tentoonstellingen, ook leverancier van beelden voor de databank en is betrokken bij het actiepunt voor het uitbouwen van een semantisch systeem en classificatieschema. Dit zal in 2015 verder worden gezet onder leiding van Postscriptum (Griekenland). CAG zal in de loop van 2015 duidelijk communiceren over het verloop van het EFD-project, zowel naar het erfgoedveld als naar het brede publiek via presentaties op de teamvergadering, bij de klankbordgroep Voeding en op het Overlegplatform Europeana Vlaanderen en via de elektronische nieuwsbrief. Dit project correspondeert met de volgende doelstellingen uit de basiswerking: OD 1.1, OD 2.1, OD 3.1, OD 3.2, OD 6.2, OD 6.3 en OD 7.2

5.4 Registratie Brouwersmuseum Brussel CAG inventariseerde van juli tot november 2014 de collectie van het Brouwersmuseum in Brussel. Die collectie, die bestaat uit achttiende- en negentiende-eeuws brouwers- en kuipersalaam, schenkkannen, bierpotten en tapkranen, is behoorlijk uniek in België. De fysieke registratie omvatte oppervlakkig poetswerk, het aanbrengen van labels, beschrijving en fotografie van 665 objecten. Na de fysieke registratie volgt de invoering in de databank van Het Virtuele Land en onderzoek naar de precieze herkomst van de objecten. Dat werk zal de eerste maanden van 2015 doorlopen. Het project zal, naast het verrijken van de databank en het uitbreiden van de expertise van CAG, ook leiden tot een eindrapport. Daarin zullen adviezen worden gegeven voor de (her)bestemming van de collectie. Vermoedelijk in 2018 zal het museum op de huidige locatie sluiten. In het Beursgebouw wordt een bierbelevingscentrum geopend. Mogelijks kan een deel van de collectie mee verhuizen. Voor het overblijvende deel wordt andere huisvesting gezocht. Dit project correspondeert met de volgende doelstellingen uit de basiswerking: OD 1.1, OD 2.1, OD 3.1, OD 3.2 en OD 6.2.

5.5 Fruitverhalen Haspengouw De voorbije jaren was CAG zeer actief rond het fruiterfgoed, met name in Haspengouw. In samenwerking met de erfgoedcel en met de Toeristische Dienst Sint-Truiden werden diverse onderzoeks- en publieksprojecten gerealiseerd, zoals ‘Appels met zwembandjes’ (expo) en ‘Sappig verteld. Het fruitverhaal in Haspengouw’ (boek, interviewproject, luisterverhalen). CAG was in 20102013 ook nauw betrokken bij de inventarisatie en registratie van de collectie van het Fruitstreekmuseum in Borgloon en de ontwikkeling van het concept voor de vernieuwde stroopfabiek in Borgloon.

Actieplan CAG 2015

43

Ter afsluiting van de voorbije opdrachten zal CAG in 2015 in opdracht van de stad Sint-Truiden een audio-visuele projectie realiseren met als thema het fruitverhaal van Haspengouw. Deze film wordt geproduceerd met reeds bestaande film- en beeldfragmenten, met oude en meer recente illustraties, en behandelt alle facetten van de fruitsector, van teelt over distributie tot consumptie. CAG zorgt voor de selectie van beeldmateriaal en de opmaak van een bijhorend scenario. CAG coördineert ook de regie van de audio-visuele productie. Dit project correspondeert met de volgende doelstellingen uit de basiswerking: OD 1.1, OD 3.1, OD 3.2, OD 4.2 en OD 6.2.

5.6 Documentaire ‘De geschiedenis van het varken (in ons)’ De Brusselse documentairemaker Jan Vromman bereidt een documentaire voor met als werktitel ‘De geschiedenis van het varken (in ons)’. Hiervoor ontving hij steun van het Vlaams Audiovisueel Fonds en de Commission de Sélection des Films de la Fédération Wallonie-Bruxelles. Opzet is om vanuit diverse invalshoeken de rol van het varken in onze samenleving en cultuur te belichten, van de oudheid tot vandaag en in de toekomst. Vromman omschrijft dit zelf als volgt: “Onze geschiedenis is vol van het varken, zoals het slachtrijke varken bol staat van het vlees dat wij lusten. Waar ook ter wereld kent het varken een met symboliek, verhalen en afbeeldingen beladen geschiedenis. De houding tot varkens en varkensvlees, het domesticeren, veredelen van varkens; de wijze waarop met voedselproductie, jacht & slacht wordt omgegaan; nooit en nergens was en is er onverschilligheid. Het varken torst onze hartstocht en verwerping. ‘Het varken’ reveleert ons ‘de mens’”. De kern van de documentaire bestaat uit interventies van specialisten. Aan die interventies worden documenten gekoppeld, zoals foto’s, afbeeldingen van kunstwerken, filmfragmenten, etc. CAG zorgt in dit project voor inhoudelijke ondersteuning en research over de geschiedenis van het varken. Dit project correspondeert met de volgende doelstellingen uit de basiswerking: OD 1.1, OD 3.1, OD 3.2, OD 4.2.

5.7 70 jaar Bodemkundige Dienst van België Voortbouwend op het doctoraatsonderzoek van dra. Hanne De Winter (ICAG) over de geschiedenis van de Bodemkundige Dienst in België, heeft deze instelling CAG gevraagd om een jubileumboek te schrijven in het kader van haar 70-jarig bestaan in 2016. Bedoeling is om een rijk geïllustreerd boek te schrijven voor een ruimer publiek, waarin ook de recente evolutie van deze instelling wordt opgenomen en een vooruitblik wordt geschetst. In het kader van de viering van 70 jaar Bodemkundige Dienst van België zal ook een tentoonstelling worden uitgewerkt en zullen een aantal publieksactiviteiten worden georganiseerd, die reeds in 2015 zullen worden voorbereid. Dit project correspondeert met volgende doelstellingen uit de basiswerking OD 1.1, OD 3.1, OD 3.2, OD 4.1, OD 4.2 en SD 8.

44

CENTRUM AGRARISCHE GESCHIEDENIS

Atrechtcollege Naamsestraat 63 B-3000 Leuven Tel. 016 / 32.35.25 [email protected] www.HetVirtueleLand.be