Aedes Bijeenkomst Treasurers

1

Aedes Bijeenkomst Treasurers PATRIZIA Netherlands B.V. 9 november 2015

PATRIZIA Immobilien AG PATRIZIA Bürohaus | Fuggerstraße 26 | 86150 Augsburg | T +49 821 50910-000 | F +49 821 50910-999 | [email protected] | www.patrizia.ag

PATRIZIA Netherlands B.V. – Gaston Hupkens Introductie Director Operations & Finance PATRIZIA Netherlands B.V. 2014 - heden Investment Manager A.I. / Interim IM Professional o.a. ABN AMRO Bank N.V. 2012 - 2014 Senior Tax Manager / Senior Manager Structuring Rabo Real Estate Group / Bouwfonds IM 2005 - 2012 VP Senior Tax Manager ABN AMRO Bank N.V. 2002 - 2004 Senior Tax Manager Corio N.V. 2000 - 2002 Tax advisor Deloitte 1997 - 1999 PATRIZIA Immobilien AG| © 2015

2

PATRIZIA Immobilien AG

PATRIZIA Immobilien AG| © 2015

3

PATRIZIA | Verleden en heden

In 1984 opgericht door Wolfgang Egger, huidige CEO en groot aandeelhouder (51,6%) Beursgang (SDAX) 2006

PATRIZIA’s Real Estate Investment House, levert geïntegreerde investeringen in vastgoed en vastgoed management services

Het verstrekken van directe en indirecte beleggingen in woningen en commercieel vastgoed in Duitsland en Europa

As of 18 May 2015 PATRIZIA Immobilien AG| © 2015

4

Door heel Duitsland vertegenwoordigd met dedicated teams op 8 locaties (Augsburg, Berlin, Dusseldorf, Dresden, Frankfurt, Hamburg, Cologne, Munich, Stuttgart)

Aanwezig en actief in de Europese kernmarkten: Kantoren in Amsterdam, Copenhagen, Dublin, Helsinki, London, Luxembourg, Madrid, Paris and Stockholm

PATRIZIA | Vastgoed waardeketen Advisory of reinvestment options

Research & analysis

Realisation / cash inflow

Product development & identifying investment targets and investment potential

Sales management (housing privatisation, block sales)

Due diligence & acquisitions

Management

Structuring, optimisation, revitalisation, project development

(platform administration, portfolio, fund, asset and property management)


5

PATRIZIA | Corporate Performance ONTWIKKELING ASSETS UNDER MANAGEMENT

ONTWIKKELING

ASSETS UNDER MANAGEMENT (IN MLD EUR) 15,5 11,8

16,8

14,6

6,9

5,2 2011

2012

2013

2014

Co-investeringen

2008 – 2015

€0,4 - €7,0 mld

Eigen investeringen

2007 – 2015

€1,5 - €0,0 mld

Totale AuM

2007 – 2015

€2,2 - €16,8 mld

Werknemers (FTE)

2007 – 2015

334 – 800

Internationaal (FTE)

2013 – 2015

40 - 83

Q1 / 2015 Q2 / 2015

ONTWIKKELING AANTAL MEDEWERKERS NUMBER OF…

712

792

800

586

498

2011

757

2012


2013

2014

Q1 / 2015Q2 / 2015 6

PATRIZIA | Kantoren & investeringen PATRIZIA kantoren PATRIZIA investeringen PATRIZIA investeerders PATRIZIA actief en lokaal platform PATRIZIA actief


7

PATRIZIA | Sectoren, geografische spreiding en herkomst investeerders


8

PATRIZIA Netherlands - een Nederlandse organisatie | Actief management vanuit een lokaal team Actief sinds

juni 2014

Hoofdkantoor

Amsterdam

Medewerkers (nov 2015)

15

AuM in NL (nov 2015)

EUR 1 miljard

Asset classes

• Woningen • Retail (high street en boodschappencentra) • Kantoren (core and value add) • Logistiek

• Lange termijn investeringen • Focus op transactie management, asset management, financial controlling en reporting • Property management wordt volledig uitbesteed


PATRIZIA Netherlands B.V.

9

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Marktverhoudingen


10

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Marktverhoudingen VERHOUDINGEN WONINGVOORRAAD NEDERLAND Totaal = 100% Ca. 7.500.000 zelfstandige woningen

Koop = 57% Ca. 4.300.000 eenheden

Huur = 42% Ca. 3.200.000 eenheden 90% gereguleerd 10% niet-gereguleerd

Corporaties = 72% Ca. 2.300.000 eenheden

Beleggers = 19% Ca. 590.000 eenheden

Overig = 9% Ca. 288.000 eenheden

94% gereguleerd 6% niet-gereguleerd

Institutioneel = 23% Ca. 135.000 eenheden

Private beleggers = 77% Ca. 455.000 eenheden



‘ BELEGGERS DRAGEN MET CA. 400.000 GEREGULEERDE WONINGEN (CA. 16% VAN TOTALE GEREGULEERDE VOORRAAD) BIJ AAN DE SOCIALE WONINGMARKT’ Bron: CBS PATRIZIA Immobilien AG| © 2015

11

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Marktverhoudingen NEDERLANDSE BELEGGINGSMARKT 





In 2014 is voor ca. €10,1 miljard geïnvesteerd in direct vastgoed. 29% (€2,9 miljard) in woningen  Het aandeel woningbeleggingen was daarmee één van de populairste beleggingssegmenten. INVESTERINGSVOLUME 3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0

(excl. corporaties) 29%





Afgelopen decennia werd de NL woningbeleggingsmarkt voornamelijk gedomineerd door nationale beleggers. 2014 stond in het teken van de toetreding van internationale beleggers; tezamen goed voor ca. €1,5 miljard aan woningbeleggingen.

Nederlandse beleggers investeerden in 2014 ca.€1,4 miljard in woningbeleggingen, waarvan ca. €850 miljoen door institutionele beleggers.

35%

INVESTEERDERS NAAR BELEGGINGSVOLUME

30%

(2014) 25%

18% 18% 15%

9%

20%

23%

20%

11% 5%

Particuliere beleggers

15%

49%

10%

Nederlandse instutionele beleggers

5%

28%

0%

Internationale beleggers

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015f2016f2017f Investeringsvolume woningen Percentage van totale investeringsvolume PATRIZIA Immobilien AG| © 2015

Bron: CBRE

12

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Marktverhoudingen WELKE STRATEGIE ZIE JE ‘DOORGAANS’ OP WONINGMARKT IN NL? Nederlandse institutionele beleggers 



Voornamelijk aankoop nieuwbouw en toekomstige nieuwbouwontwikkeling  verjonging van de portefeuille. In mindere mate bestaand vastgoed.

Internationale beleggers 

Bestaande portefeuilles; direct beschikbaar en groot volume.



Verschuiving naar toekomstige nieuwbouwontwikkeling door tekort aan aanbod.

Private beleggers 



Diverse beleggingsprofielen (professionele grote woningbeleggers, family offices, particulieren met een beleggingsachtergrond in andere vastgoedsegmenten en nieuwkomers). Diverse beleggingsprofielen; buy & hold, uitponden, etc. Bron: CBRE & Capital Value


13

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Marktverhoudingen HERKOMST INVESTEERDERS NEDERLANDSE WONINGMARKT ‘(INTERNATIONALE) BELEGGERS IN SEARCH FOR YIELD’ 4% 3%

Nederland 2014: €1.367 mln 2013: € 1.040 mln 24%

UK 2014: €688 mln 2013: € -

47%

2014: €2,9 miljard 2013: €1,0 miljard

Duitsland 2014: €618 mln 2013: € -

98% 21%

Binnenste ring: 2007 - 2013 Buitenste ring: 2014

US 2014: €120 mln 2013: € -

Nederland Duitsland

Verenigd Koninkrijk

Overig internationaal 2014: €96 mln 2013: € -

USA Overig internationaal

Bronnen: CBRE en Colliers PATRIZIA Immobilien AG| © 2015

14

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Marktverhoudingen HERKOMST INVESTEERDERS NEDERLANDSE WONINGMARKT (DIRECTE INVESTERINGEN)

Bron: CBRE PATRIZIA Immobilien AG| © 2015

15

MISMATCH TUSSEN VRAAG EN AANBOD IN DE WONINGBELEGGINGSMARKT DREIGT TE ONTSTAAN…

Woningbeleggingen in Nederland | Nieuwbouw vs. bestaande woningbeleggingen


16

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Nieuwbouw vs. bestaande woningbeleggingen INVESTERINGSVOLUME VAN BESTAANDE- EN NIEUWBOUW WONINGBELEGGINGEN (DIRECTE INVESTERINGEN)

Bron: CBRE PATRIZIA Immobilien AG| © 2015

17

Woningbeleggingen in Nederland


18

Woningbeleggingen in Nederland | Waarom beleggen in Nederland?



Internationale strategie uitrol PATRIZIA



Duits track record en investeerders vertrouwen

DEMOGRAFISCHE TRENDS 18 million

WAAROM PATRIZIA IN NL?

Wachstumsrate Groei (%)

0,90% Bevölkerung Aantal inwoners

17

0,70%

Aanzienlijke prijsverschillen tussen Duitsland en Nederland

16

0,50%



Timing: opkrabbelende Nederlandse economie

15

0,30%



Demografische trends (groei van de populatie, etc.)

14

0,10%



INTERNATIONAAL BUSINESS MODEL PATRIZIA 

Geen transacties zonder platform



Lokaal platform bepaalt investering strategie



Alleen lange termijn strategie



Gecentraliseerde marketing & klanten benadering



Ondernemerschap eerst


BEVOLKINGSONTWIKKELING 2025

19

Woningbeleggingen in Nederland | Waarom beleggen in woningen? WAAROM NEDERLANDSE WONINGEN? 

Relatief veilige langjarige kasstromen



Aantrekkelijke verhouding tussen risico en rendement



Prijsontwikkeling: dieptepunt van de markt



Vraag & aanbod in NL: langjarig geringe bouwvolume



Sterke huurdersmarkt



Relatief goede kwaliteit woningen



Optimalisatiemogelijkheden woningen en huurstromen



Investeerders bekendheid met risico's van regulering



Kritische massa

SAMENSTELLING NEDERLANDSE WONINGMARKT Private rental

100%

Ownership

other

80% 60% 40% 20% 0% DE

DK

FR

BE

SE

AT

PT

FI

IT

IE

PL

NL

ES

RENDEMENT WONINGBELEGGINGEN

Yield range multi-family houses


Social rental

20

Yield spread prime

10y Gov. Bond 06/2015

UK

Woningbeleggingen in Nederland | Korte terugblik: verwerving Vestia portefeuille


21

Woningbeleggingen in Nederland | Verwerving Vestia portefeuille WAAROM WERD PORTEFEUILLE VESTIA DOOR PATRIZIA GEKOCHT? 

Gekocht juli 2014, deels in 2014, deels in 2015 geleverd



Investeren in woningen is interessant: diversificator, rendement en risicoprofiel (boring cash flow)



Volume, rendement risicoprofiel & kwaliteit



Demografisch, groeiende bevolking



NL kent sterke huurdersmarkt



Timing: dieptepunt van de markt



Vraag aanbod verhouding in NL



Lage bouwproductie / schaarste



Kwaliteit van sociale vastgoed in NL


22

Woningbeleggingen in Nederland | Verwerving Vestia portefeuille STRUCTUUR VESTIA PORTEFEUILLE

22%

29% EGW Single family MGW

Gereguleerd Regulated Te liberaliseren geliberaliseerd

71%

78%

Bouwjaar

5.136 woningen

Geografische spreiding Groningen

8% 1% 7% 15%

13%

< 1960 17%

Gelderland 23%

1960-1969 1970-1979

Drenthe

5%

19%

1980-1989 1990-1999

52%


> 2000

0% 7%

19%

14%

Amsterdam

Groningen Noord Totaal Brabant Noord Holland Gereguleerd

Overijssel Utrecht

23

Enschede Utrecht

Te liberaliseren

5,136

Rotterdam

3,669 (71%) Eindhoven

1,467 (29%)

Parkeren

473

Overig

179

Aantal complexen

129

Locations Not rent-regulated Rent-regulated Rent-regulated and not rent-regulated

Woningbeleggingen in Nederland | Verwerving Vestia portefeuille STRATEGIE & BELEID 

Langjarige belegging



Actief asset management



Verkopen en liberaliseren



Huurverhogingen



Onderhoud



Participatie: huurdersorganisatie en bewonerscommissies


24

Woningbeleggingen in Nederland | Welke locatie en welke woningen? GEOGRAFISCHE FOCUS 

Geografische focus: Randstad, Brabantse stedenrij en steden met > 50.000 inwoners. Belangrijke indicatoren zijn: 







Economisch: besteedbaar inkomen, werkloosheid, etc. Demografisch: inwoners, leeftijdsopbouw, huishoudens, samenstelling sociale klasse, groei, vergrijzing, ontgroening, etc. Ligging: binnenstedelijke gebieden, dichtbij voorzieningen, openbaar vervoer, uitvalswegen, etc. Randgebieden van grote steden: dichtbij voorzieningen, openbaar vervoer, uitvalswegen, etc.


INVESTERINGSFOCUS 

 

Woningmarkt: appartementen en eengezinswoningen.

Lange termijn focus; buy & hold. Geen ‘double-digit returns’ zoals de opportunistische (private equity) partijen



Bestaande bouw en nieuwbouw.



Samenwerking in nieuwbouwontwikkelingen.







25

Geliberaliseerde, middel dure huurwoningen (€710 - €1.000) of te liberaliseren huurwoningen. Gereguleerde woningen niet uitgesloten, maar we hebben geen sociale taak.

Co-investment (‘skin in the game’) mogelijk. Wij geloven in de producten waarin wij investeren.

Woningbeleggingen in Nederland | Welke locatie en welke woningen? KANSEN 





Middensegment huurwoningen 

Grote vraag



Bevordering doorstroming

Nieuwbouw 

Samenwerking met ontwikkelaars, bouwers en gemeenten (langjarige betrokkenheid).



Proactieve rol van gemeenten en PATRIZIA.

Commerciële beleggers en woningcorporaties vullen elkaar aan… 

Corporaties kunnen zich focussen op de kerntaken (DAEB-activiteiten).



Marktpartijen stappen in het gat voor het ontwikkelen, bouwen en exploiteren van middensegment huurwoningen.

UITDAGINGEN SOCIALE OF TE LIBERALISEREN WONINGEN 

Wet- en regelgeving: woningwaarderingstelsel, verhuurdersheffing



Onzekerheid en veranderende regelgeving



Discrepantie lokale politiek en landelijke politiek


26

Woningbeleggingen in Nederland | Samenwerking Gemeente Den Haag PATRIZIA EN GEMEENTE DEN HAAG WERKEN SAMEN AAN KWALITEITSVOLLE EN BETAALBARE WONINGEN 









11 maart 2015 hebben de gemeente Den Haag en PATRIZIA een overeenkomst gesloten. PATRIZIA gaat elk jaar in minstens 150 tot 200 Haagse woningen investeren. Eerste lange termijn contract van PATRIZIA met een Nederlandse gemeente. Wethouder Joris Wijsmuller (Den Haag Wonen en Stadsontwikkeling) en Managing Director Peter Helfrich van PATRIZIA Netherlands

Den Haag groeit jaarlijks met ca. 6.000 inwoners. De stad moet bouwen om de groei te verwezenlijken. Den Haag en PATRIZIA dragen bij aan voldoende kwaliteitsvolle en betaalbare woningen.

Met meer gemeenten in gesprek…


27

Woningbeleggingen in Nederland | HAGA: Eerste project met gemeente Den Haag NIEUWBOUW ONTWIKKELING „PROJECT HAGA“ - HIGHLIGHTS



Ca. 550 – 750 woningen koop en huur (midden segment en sociaal), commerciële voorzieningen en parkeergarage Binnenstedelijke herontwikkeling ziekenhuislocatie HAGA Betrokkenen Heijmans, Gemeente Den Haag, PATRIZIA Turn-key levering Samenwerkingovereenkomst Gemeente Den Haag maart 2015 LOI HAGA getekend oktober 2015 Vervolg: uitwerking plan, uitwerking contracten Funding (+ structurering) formaliseren Planning: ontwikkeling en realisatie in vier fases in de periode 2017 – 2019

Risico profiel



Core / Core+

Strategie



Buy & hold

Project

   

Acquisitie proces

   

Huidige situatie

Toekomstige situatie

Locatie

Stadscentrum

Haga locatie


28

Woningbeleggingen in Nederland | Aanpak SAMENBRENGEN PRODUCT & GELD 

Voortdurend zoeken naar (nieuwe) investeerders



Voortdurend zoeken naar wat (nieuwe) investeerders willen



Want… de investeerder bepaalt: moet passen in investeringsbeleid (spreiding, type vastgoed, rendement, etc.)



Voortdurend zoeken naar nieuwe producten

KORTOM… 

Vraag gedreven: investeerder heeft wens, of



Aanbod gedreven: wij brengen kansrijke investeringen en strategie bij investeerder onder de aandacht

VERVOLGENS… 

Business case maken, strategie uitwerken



DD (financieel, technisch, juridisch, fiscaal)



Deal maken en commitment investeerder



Structuur opzetten



Financiering optuigen


29

Woningbeleggingen in Nederland | Financiering


30

Financiering FINANCIERING PROCES 

Corporate finance afdeling PATRIZIA Immobilien AG



Real estate en corporate financieringen



 

Samenstellen data sheet over de te financieren portefeuille 

Beschrijving van het vastgoed



Huurstroom en WALT



Totale investering



Strategie



LTV afhankelijk van type belegger

Request for proposal bij circa 5 banken Vergelijking opstellen en onderhandelen over voorwaarden



Term sheet opstellen



Opstellen leningsdocumentatie


31

Financiering FINANCIERING CONDITIES 

PATRIZIA hanteert ‘eigen’ financiering condities



Bank moet ’full underwriting’ kunnen doen



Syndicering alleen na toestemming van PATRIZIA



Max 50%



Club deal mogelijk



Prijs?



Leningsovereenkomst zo eenvoudig mogelijk



Gebruikelijke garanties


32

Vragen?


33

Aedes Bijeenkomst Treasurers

Recommend Documents