Adoptiegroen Meer doen met uw buurtgroen!
1 Natuurlijk Zoetermeer
voorwoord Wist u dat u met het groen in uw buurt heel veel kunt doen? Dat bewijzen wel onze stadsgenoten die adoptiegroen beheren. Het gaat hier om groen in hun buurt, dat zij opnieuw inrichten én beheren. In Zoetermeer kennen we al tientallen voorbeelden van adoptiegroenprojecten. Ik ben enthousiast over de creativiteit en de vele, verschillende resultaten: een kruidentuin, een tuin om in te ravotten en een tuin waar veel dieren op afkomen zoals vogels en vlinders. Dat adoptiegroen de buurt opfleurt staat voorop. Wat mij ook opvalt is dat het de buurtbewoners dichter bij elkaar brengt. Er zijn veel stukken groen waarbij de hele buurt bij elkaar komt om op onderhoudsdagen samen aan de slag te gaan. Ook koken bewoners samen (met kruiden uit de adoptietuin!) of plukken ze gezamenlijk vruchten om er jam van te maken. Ik waardeer het zeer dat veel mensen betrokken zijn bij hun woonomgeving en dat zij daarvoor hun handen uit de mouwen steken. Het aantal deelnemers aan adoptiegroen zien we elk jaar toenemen. Bent u ook enthousiast? Ik zeg doen, dat adoptiegroen! In dit boekje krijgt u een indruk wat er allemaal mogelijk is met adoptiegroen en komt een aantal betrokkenen aan het woord. Ik hoop dat het u op leuke ideeën brengt om ook enthousiast in uw eigen straat of buurt aan de slag te gaan. De leefbaarheid van onze stad wordt er aanmerkelijk door vergroot.
Patrick van Domburg Wethouder wijk- en buurtbeheer
Fotoflex Nederland
Natuurlijk Zoetermeer
De tuin is leuk voor iedereen, voor volwassenen en kinderen. Je kunt hier een pruim plukken, daar een besje pikken en het mag allemaal!
inhoud 6
Blauw en geel maakt groen
10 In geuren en kleuren 12 Van hondentoilet naar nectarkroeg 14 Groen als gras 16 Lente in de tuin 18 Lekker voor in de pasta 20 Wie is de mooiste van het land? 22 Vrijheid blijheid 24 Zomer in de tuin 26 Boeren met buren 28 We wensen u een fijn verblijf 30 Natuurlijke schoonheid 32 Herfst in de tuin 34 Jantje zag eens pruimen hangen 36 Ochtenddate met de buren 38 Lach, werk en bewonder 40 Winter in de tuin
5
Natuurlijk Zoetermeer
blauw en geel maakt groen Voor u ligt het nieuwe boekje over adoptiegroen, buurtgroen dat door u, als inwoner van Zoetermeer, in beheer genomen kan worden. Inmiddels zijn er al 400 adoptiegroenplekken, die samen 4 hectare beslaan en waar een totaal van ruim 1000 bewoners actief is.
Kiezen
In dit boekje komen 12 adoptiegroenplekken aan bod om te laten zien dat
er adoptiegroen is in alle soorten en maten, van een boomspiegel (p20 en p30) tot een compleet schoolplein (p22 en p38). Wat u ook kiest, elk adoptiegroen fleurt het straatbeeld op. Naast het creatieve aspect maakt het adopteren van een stuk groen de buurt ook gezelliger. Er zijn veel stukken groen waar op onderhoudsdagen de hele buurt komt helpen. Kijkgroen
Zoetermeer wordt door het adoptiegroen nog groener en daarmee nog
mooier. Door de juiste planten te kiezen voor de tuin, kunt u bijvoorbeeld vogels, vlinders of egels lokken (p12 en p28). Zo neemt de biodiversiteit steeds verder toe en komt er steeds meer natuur in de stad. Gebruiksgroen
Zoals u in dit boekje zult lezen, is de stadslandbouw nu heel erg in
trek. Het kijkgroen is veranderd in gebruiksgroen. Voorbeelden hiervan zijn de eetbare tuinen (p20 en p34) en de kruidentuinen (p10 en p18). Deze tuinen zijn voor de hele buurt en iedereen is welkom om iets te plukken, een lekker appeltje voor de dorst of heerlijke zoete aardbeien. Speelgroen
Vooral de kinderen kunnen tussen het spelen door wel een verfrissing
gebruiken. Daarom is de combinatie van een eetbare tuin naast een natuurlijke speeltuin ideaal (p38). Door het speelgroen komen kinderen in aanraking met de
Met een paar takjes lavendel, een handje citroenmelisse en een heel klein takje tijm maak je een heerlijke thee uit eigen adoptiegroen.
natuur op een leuke manier, met spannende houtsnipperpaadjes, boomstronken en wilgentenen hutten (p22, p26 en p38). De kinderen kunnen in een natuurrijke omgeving ook goed leren over de wereld om hen heen (p14 en p22).
7
Natuurlijk Zoetermeer
Beter een goede buur
U kunt een tuin in uw eentje adopteren, met uw familie of met
buurtbewoners. In elk geval versterkt het adoptiegroen de gezelligheid in de buurt. De buren blijven kletsen als ze zien dat u bezig bent of u beheert het met hen en leert ze zo veel beter kennen (p36). Ook het samen koken met kruiden uit de tuin (p18) of jam maken van de vruchten die erin groeien (p26) versterkt de band. Dit kan leiden tot meer sociale controle en minder vandalisme (p22). Ik zeg doen, dat adoptiegroen!
En het mooiste van alles is dat het u geen geld kost,
alleen maar tijd. Het verwijderen van planten, de grondverbetering, de bekostiging van de planten en het gereedschap, alles komt voor de rekening van de gemeente. De gemeente investeert in het adoptiegroen en daarna neemt u het over. Velen zijn u al voorgegaan, maar wij willen meer. Dus doe ook mee en adopteer, het blauw en geel wordt groen in Zoetermeer!
Bent u ook geïnspireerd geraakt? Zo kunt u meedoen aan adoptiegroen! 1
Kies wat u op wilt fleuren. Bedenk goed of u daar genoeg tijd voor hebt.
2
Ga naar de wijkpost in uw wijk en meld u daar aan.
3
Een medewerker van de gemeente komt langs om de plek te bekijken
en de vervolgstappen en de mogelijkheden te bespreken.
4 Maak een plan. Bedenk welk doel het adoptiegroen moet hebben en welke
planten u daarvoor nodig heeft. Kiest u voor een vlindertuin, een eetbare
tuin of voor iets heel anders?
5
Samen met de gemeente wordt gekeken of het plan haalbaar is.
6 Informeer iedereen uit de buurt, zodat iedereen op de hoogte is van wat
er gaat gebeuren.
7 De gemeente maakt het terrein plantklaar, levert de planten en dan is
8
het aan u. Veel succes!
Er zijn veel voordelen aan een natuurspeelplek. Het toont veel vriendelijker dan een normale speeltuin en er is veel ruimte om verstoppertje te spelen of in bomen te klimmen.
Adoptiegroen
in geuren en kleuren Zes jaar geleden kwam Marianne Lambooij op het idee om een kruidentuin te starten, waarin iedereen welkom is en waar iedereen van mag plukken. Samen met buurtbewoners legde zij een tuin aan met vruchten, keukenkruiden en geneeskrachtige kruiden. Marianne koos voor een kruidentuin vanwege de veelzijdigheid in kleur, geur, smaak en gebruiksmogelijkheden.
De mooie bloemetjes van het komkommerkruid zijn ook erg leuk in ijsblokjes. Doe de bloemetjes in een ijsblokjesvorm en doe er een beetje water bij. Laat dit bevriezen. Haal de vorm uit de vriezer en vul het
Koken met kruiden
Naast bekende keukenkruiden als oregano, salie en
peterselie staan er ook minder bekende keukenkruiden in de kruidentuin, zoals de maggiplant en het komkommerkruid. Ook het bonenkruid is een smaakmaker in de keuken. Het is in Nederland niet zo bekend, maar in Denemarken krijg je het bonenkruid erbij wanneer je boontjes koopt. Bonen zijn voor je darmen namelijk erg zwaar en dit bonenkruid heeft een positieve uitwerking op je darmen. Krachtige kruiden
Ook voor geneeskrachtige kruiden kan je in deze kruidentuin
terecht. Zo staat er de goudsbloem met de mooie oranje bloemen, die onder andere gebruikt wordt in calendulazalf, tegen een droge huid en wondjes. De smeerwortel is ook wondhelend en wordt gebruikt bij de behandeling van spierblessures. Het Sint-Janskruid, dat gebruikt wordt in middelen tegen depressie, stond nog niet in bloei, maar zal dat dan ook pas officieel vanaf 24 juni, op Sint-Jan, gaan doen. Weer eens iets anders dan verse munt
Met een paar takjes lavendel, een handje
citroenmelisse en een heel klein takje tijm maakte Marianne een heerlijke thee voor ons. Om de thee te versieren kan je de mooie blauwe bloemetjes van het komkommerkruid erop laten drijven.
Een erg leuke plant in de kruidentuin is de maggiplant, officieel lavas genoemd. Wanneer je een blad kneust, komt de typische geur van maggi vrij. Deze blaadjes zijn bijvoorbeeld lekker in soep of in een stoofschotel.
10 WAT Kruidentuin
WAAR Argonautenrede
water aan. Doordat het bloemetje nu vastzit, kan het niet naar boven drijven. Stop de vorm weer terug en laat het geheel nu invriezen.
Adoptiegroen
van hondentoilet naar nectarkroeg Vijf jaar geleden was dit nog een hondenuitlaatveldje met een grasveld, een paar bomen, paardenbloemen en brandnetels. Bioloog Winfried van Meerendonk vond dat zo’n groot oppervlak beter gebruikt kon worden. Hij vond het tijd om er iets moois van te maken. Hij vroeg de gemeente om een paar plantjes en kreeg 1000 planten die In een vlindertuin moet je wat brandnetels laten
insecten en vogels aantrekken.
staan, omdat deze goed zijn voor een aantal vlinders. De brandnetel is voor hen namelijk een ideale plek om eitjes af te zetten.
Nectarkroegentocht
Winfried had een duidelijk thema voor ogen, hij wilde
biodiversiteit in ‘zijn’ adoptiegroen. Met een grote verscheidenheid aan planten, die veel verschillende dieren aantrekt, is hij hierin geslaagd. Er is overal aan gedacht, alle planten zijn geselecteerd op insecten, zoals hommels, bijen en vlinders. Eén van die planten is de buddleia, de vlinderstruik, die in de zomer witte of paarse bloemen krijgt. De buddleia vormt met andere planten die insecten van nectar voorzien een ‘nectarkroeg’. Met alle planten in dit perk is het een prima plaats voor een nectarkroegentocht, want het staat vol insectentrekkers, zoals Californisch koninginnekruid, smeerwortel, diverse geraniumsoorten en lavendel. Als God in Frankrijk
De strook lavendel aan de zijkant lijkt net een beeld uit
Zuid-Frankrijk. De insecten leven dan ook als God in Frankrijk in deze nectarbuurt met alle asters, akelei en kaardenbollen. Ook de vogels hebben niets te klagen in dit insectenrijk. Ze hebben voldoende eten, naast de insecten ook vruchten en zaden, en ze drinken van het water dat in de kaardenbol blijft staan. Egels spotten
Winfried heeft ook een egelwal gemaakt, die hij camoufleert
met groenblijvende varens, omdat niet alle buurtbewoners de kreet ‘dood hout doet leven’ kennen. Zij halen het hout namelijk weg of leggen hun eigen tuinafval erbij. Desondanks wordt er regelmatig een egel in de buurt gespot.
Wil je ook meer vogels in je tuin? Vogelwerkgroep Zoetermeer weet hoe! Ga voor tips naar www.vwgzoetermeer.nl.
WAT Insecten- en vogeltuin
WAAR Koningstraat
13
Adoptiegroen
groen als gras SBO De Prinsenhof heeft op twee locaties educatieve tuinen aangelegd, op de Carry van Bruggenhove en op het Kerkenbos. Adjunct-directeur Arjan Hoogerbrugge vertelt ons dat het eerder gezien kan worden als een schooltuin, dan als een groen schoolplein. De tuin is niet vrij toegankelijk voor kinderen en de kinderen kunnen er ook niet spelen. De educatieve tuin is een plek waar ze opdrachten doen en waar ze in aanraking komen met en iets leren over de natuur.
Een wereldvak
De school werkt elke middag met werkplekken, zoals koken, crea,
theater en wereld. Bij ‘wereld’ horen vakken als aardrijkskunde, geschiedenis en natuur. Wanneer het thema natuur is, gaan de kinderen in een klein groepje naar de tuin om vlinders of bodemdiertjes te bekijken. Voor de leerlingen van speciaal basisonderwijs is deze manier van werken, planten vasthouden en dieren zien, heel effectief. Vlinders bij de vijver
Op de vlinderheuvel staan veel bloemen en struiken die
vlinders aantrekken. Met mooi weer zien ze daar vaak vlinders en hommels. Ook de
De tuin biedt niet alleen veel om te leren, het is ook een
vijver is heel leerzaam, het is goed voor lessen over waterdiertjes, waterplanten en
stukje rust rond de school. Het werkt als een natuurlijke
kikkers. Aan de veiligheid van de kinderen is ook gedacht, in de vijver zit een rooster.
scheiding tussen de school en de ‘buitenwereld’. Hierdoor zijn de kinderen ook minder snel afgeleid.
Liefde voor groen
Een paar keer per jaar komt de firma Groenling, een hoveniers-
bedrijf, langs voor het onderhoud. Vlak voor onze komst was de firma langsgekomen om de tuin zomerklaar te maken. Het onderhoud doet de firma in samenwerking met de leerlingen. Ze leren de kinderen niet alleen hoe ze de tuin moeten onderhouden, zij brengen ze ook de liefde voor de natuur bij.
Wanneer de school uit is, houden de buren een oogje in het zeil. Bij onraad kunnen ze contact opnemen met de wijkagent en een contactpersoon van de school.
14 WAT Schooltuin
WAAR Basisschool De Prinsenhof
lente in de tuin
Iedereen blij
Help de luizeneters
Als je je tuin in het vroege voorjaar op wil fleuren zijn stinzenplanten ideaal.
Een onverwachte bondgenoot in de
Veel van deze planten bloeien als aan de bomen nog geen bladeren zitten.
tuin is de oorworm. Die eet namelijk,
Stinzenplanten zijn voornamelijk bol- en knolgewassen die eeuwen geleden in tuinen
net als de lieveheersbeestjes, graag
van landgoederen, boerenhoeven, pastorietuinen of bij stadswallen werden aangeplant.
bladluizen. Ook de larven en eieren van
Daar zijn ze verwilderd en door de jaren heen massaal ingeburgerd. De naam stinzenplant
bijvoorbeeld de appelmade en fruitmot
komt van het Friese woord ‘stins’ dat ‘versterkt stenen huis’ betekent.
zijn voor hen echte delicatessen. Zorg er daarom voor dat oorwormen
Bekende stinzenplanten zijn sneeuwklokjes, krokussen, wilde
en lieveheersbeestjes het naar hun zin
Smakelijk onkruid
hyacinten, bosanemonen, gevlekte dovenetels en longkruid.
hebben in je tuin, bijvoorbeeld door
Het zevenblad is een echte plaag voor je
Niet alleen jij wordt er blij van, de vroege hommels, bijen en
een schuilplek voor hen te maken.
tuin. Maar elk nadeel heeft zijn voordeel. Je kunt met dit kruid heerlijke gerechten
vlinders zullen smullen van de nectar en het stuifmeel.
W
ild e hy
acinten
WEETJE Net als een hoop andere kleine beestjes komen hommels in de lente uit de grond gekropen. Hommels die je nu laag over de grond ziet rondvliegen zijn allemaal koninginnen, op zoek naar een geschikt holletje om een nest te stichten.
Neem een aardewerken potje, een
maken, die ook nog eens heel gezond
handvol stro en een stukje touw. Bind
zijn, want het zit boordevol vitaminen
het ene eind van het touw om het
en mineralen. Een heerlijke pesto is zo
bosje stro, haal het andere eind door
gemaakt.
het gaatje van het potje en hang het potje in de buurt van bladluisgevoelige
Zevenbladpesto
planten. Zorg dat de potjes hangen in
• 80 gr jong zevenblad
het begin van de lente (maart-april),
• 20 gr verse kruiden, zoals bieslook,
want dan komen de oorwormen en
lieveheersbeestjes uit hun winterslaap
• 1 teentje knoflook
en trekken ze de tuin in.
• 50 gr oude kaas
oregano of tijm
• 50 gr pijnboompitten of walnoten • 100 ml olijfolie • zout en peper
l Made 16
iefj
es
Was de kruiden, droog ze en snijd ze fijn. Doe dan alle ingrediënten in een kom en pureer dit met de staafmixer. Deze pesto is heerlijk met een stokbroodje of door de pasta.
ot np e orm Oorw
je
WEETJE Al vroeg in het voorjaar zijn madeliefjes te zien. Deze vrolijke bloemen zijn perfect voor in de salade, want ze zijn mooi, lekker en ook nog heel gezond. Ze zitten vol vitamine C, calcium en magnesium. De jonge bloemen, die net uit de knop zijn of zelfs nog half in de knop zitten, zijn het lekkerst, die smaken een beetje nootachtig. Proef er maar eens eentje als je ze tegenkomt!
17
Adoptiegroen
lekker voor in de pasta Dat adoptiegroen inspireert, bewijst Jannie van Maldegem. Jannie hoorde van de kruidentuin die op de Argonautenrede ligt en is dat adoptiegroen wat bezoekjes gaan brengen. Door de geuren en kleuren van die kruidentuin kreeg Jannie zin om er zelf ook één te beginnen.
Naast de kruidentuin staat er een speelbosje waarin de kinderen ‘natuurlijk’ kunnen spelen. Er staat een prachtige klimboom en er wordt
Samen koken
Drie jaar geleden is ze hieraan begonnen met een aantal buren.
Doordat het hiervoor een grasveld was, was de grond erg vruchtbaar. In de kruidentuin staan bloemen, bessen en kruiden. Met de kruiden uit de tuin heeft de buurt enkele keren samen gekookt. Er werden tafels buiten gezet en het waren gezellige avonden waarop creatief werd gekookt, geen stukken vlees op de barbecue, maar verse tuinkruidensoep, couscous- en pastasalades. Jannie vindt dan ook vooral het ontmoetingsidee belangrijk, de kruidentuin brengt mensen met elkaar in contact. De tuin ligt achter een prachtige bank die uit een imposante boomstronk is gezaagd en is een ideale plek om wat na te kletsen. Labyrint
Jannies man Jan heeft voor de kinderen in de buurt een labyrint gemaaid in
het gras. Door met een grasmaaier een pad te lopen is er een hoogteverschil ontstaan. In de verhogingen zijn duizenden bollen geplant, voornamelijk narcissen, maar ook blauwe druifjes en sterhyacintjes. In het voorjaar ziet het er dus nog leuker uit! Voor iedereen
Bij dit adoptiegroen is het vooral belangrijk dat iedereen het leuk
vindt. Daarom zijn er geen vaste werkochtenden en iedereen kan plukken van de kruiden. Ook wij kregen een zakje met citroenmelisse, lekker voor in de thee, en oregano mee naar huis. De oregano is ’s avonds meteen in de pasta gegaan, heerlijk die verse kruiden!
Doordat je meer betrokken bent bij je omgeving, wordt de omgeving ook meer van jezelf.
18 WAT Kruidentuin
WAAR Kofschipkade
binnenkort een houtsnipperpad aangelegd.
Adoptiegroen
wie is de mooiste van het land? Zes jaar geleden begon Sophie Gravestein met het verfraaien van een boomspiegel in haar straat. Ieder jaar kwam er een nieuwe bij en dit jaar is Sophie begonnen aan haar zevende adoptiegroen. Boomspiegels zijn makkelijk te maken en het is ook een simpele manier om de straat op te fleuren.
Huis en hut
In de eerste boomspiegel hangen ijzeren gieters in de boom.
Ze dienen als vogelhuisjes, maar het ziet er ook heel erg leuk uit! Voor de kinderen in de buurt is er in deze boomspiegel een wilgentenen hutje, waar ze zich kunnen verstoppen. Deze boomspiegel was zes jaar geleden ingericht als bloementuin, maar staat nu vol met aardbeien, frambozen, bramen en munt. Moeder Natuur is de baas
Deze verandering van bloementuin naar meer
eetbare planten in de spiegel heeft alles te maken met Sophies kennismaking met de permacultuur. Dit houdt in dat je de natuur zijn gang laat gaan, op een natuurlijke wijze. Opvallend aan deze manier van tuinieren is het feit dat je niet meer hoeft te spitten. Het idee is dat je begroeiing plant in zeven verschillende lagen, van hoge bomen tot knolgewassen. Op deze manier wordt alle zonenergie opgevangen door het plantenmateriaal en gaat er geen energie verloren. Doordat je de planten in zeven lagen plant, wortelen ze ook in zeven lagen en daardoor hebben de planten geen last van elkaar. Bovendien laat je alle planten staan, ook de paardenbloemen. Hoewel deze plant gezien wordt als onkruid, is het eigenlijk een hippe plant die volledig eetbaar is. Van de bloemblaadjes kan je ook paardenbloemlimonade of –likeur maken.
Na afloop van het interview kregen wij een glaasje paardenbloemlimonade van Sophie. Het was echt lekker! Nieuwsgierig? Je hebt 200 gram gele bloemblaadjes nodig. Deze kook je in een half uur in
Enkele planten in de boomspiegels heeft Sophie kunnen
één liter water. Filtreer dit door een fijne zeef. Roer één kilo suiker en het sap van één citroen door
planten door de plantenruilbeurs van Groei en Bloei.
de vloeistof en laat dit dan inkoken tot een siroop. Water erbij - eventueel een takje tijm - en je hebt een superlekkere paardenbloemlimonade! WAT Eetbare boomspiegels
WAAR Bijvoetplan
21
Adoptiegroen
vrijheid blijheid Sinds 2011 is er een natuurspeelplek bij de Vrije School Vuurvogel. We spreken Foeke Groot, meester van groep 8, en Linda Koenen, initiatiefnemer, vrijwilliger en ouder. Zij vertellen dat de ouders in het begin bang waren dat een natuurlijke speelplek gevaarlijk zou zijn. Dat is het gelukkig niet. Het wordt ieder jaar gecontroleerd door een extern bedrijf en is dus 100% veilig.
Nu zijn er drie onderhoudsdagen per jaar waar Linda de supervisie over heeft. Wanneer haar kinderen van school gaan, moeten anderen het echter doen. Daarom zijn ze nu bezig met het maken van een
Bloemetjes en beestjes
Als speeltoestel staan er grote boomstronken.
Ze dachten dat de wilgen dood waren en dat ze dood hout gebruikten, maar het is weer gaan leven. Daardoor heeft het een nog natuurlijkere uitstraling en hebben de kinderen nog meer plekken om zich achter te verschuilen. In eerste instantie is het schoolplein een stuk speelnatuur, maar het is ook een leeromgeving voor de kinderen. Naar aanleiding van het schoolplein willen de leraren educatieve lessen gaan schrijven over de planten, bloemen en de beestjes, zoals de rups en het lieveheersbeestje. Rust in de tuin
Er zijn veel verschillende voordelen aan een natuurlijk school-
plein. Het toont veel vriendelijker dan een normale speelplaats en er is veel ruimte om verstoppertje te spelen. Foeke vertelt ons dat er meer spel is ontstaan en daardoor minder ruzie. De kinderen spelen veel meer in en met de ruimte. Bij de kleuters is het meer gecultiveerd, er zijn kleine perkjes omdat er ruimte moest zijn voor de kinderen om met de wagentjes te rijden. Een bijkomend voordeel van de natuurlijke speelplekken is dat er minder vandalisme is, omdat het opener is dan voorheen.
Tussen de twee natuurlijke speelplekken staat een aardbeientoren. Omdat de aardbeien al rijp waren, plukte Foeke er eentje voor ons allemaal. Ze waren heerlijk zoet!
22 WAT Natuurlijk schoolplein
WAAR Basisschool Vuurvogel
onderhoudsplan waarbij iedereen zijn steentje bij moet dragen, iedere groep, maar ook de ouders.
Sta ze bij
In de zomer bloeien de bloemen uitbundig en de felle kleuren
Het gaat niet goed met de wilde bij.
vrolijken je tuin geweldig op. De kleurrijke bloemen kun je ook
Bijen zijn belangrijk voor de natuur,
van bieslook zijn bijvoorbeeld heerlijk op een boterham met kaas,
ies lo
want ze zorgen voor de bestuiving van
B
in je eten gebruiken, want ze zijn nog lekker ook. De bloemetjes
Judaspe
Mooi en lekker
nni ng
zomer in de tuin
ok
allerlei planten tijdens hun dagelijkse
in de kruidenboter of in een salade. Doe in de salade ook eens de
tocht van bloem naar bloem. Doe iets
bloemen van de Oost-Indische kers, die zijn lekker pittig en smaken een beetje naar
terug voor de bij en verwelkom hem in
radijsjes. Hoe donkerder de bloemen zijn, hoe scherper de smaak is. De bloemblaadjes
je tuin met je eigen bijenhotel.
van goudsbloemen geven je gerechten een vrolijk geel kleurtje, maar ook een lekker
Ontpop je tuin
pittige smaak. Kook de bloemblaadjes bijvoorbeeld mee met aardappelen en stamp er
Neem een stuk hout, bijvoorbeeld
Hou je van vlinders en wil je dat je tuin
een feestelijke en kruidige oranje aardappelpuree van. Of maak eens heerlijke zomerse
een stuk boomstam, en boor hier een
zich ontpopt tot een vlindertuin, kies
lavendelkoekjes door een eetlepel verse lavendelbloemen door het deeg te mengen.
heleboel gaatjes in met verschillende
dan voor distels en vlinderstruiken.
diameters (tussen 4 en 12 mm).
Dagvlinders bezoeken graag hun roze en
Boor zo diep als de boor komt, maar
paarse bloemen. Ook een kruidenhoekje
zorg er wel voor dat één kant van het
met bijvoorbeeld rozemarijn, lavendel,
houtblok altijd dicht is. Hang het hotel
hysop, marjolein, tijm en bieslook
nu op een zonnige plek. Als je ziet dat
is een aanrader. Je trekt dan niet
de gaatjes dichtgesmeerd zijn, hebben
alleen vlinders aan, maar ook bijen en
de bijen hun eitjes in de gaatjes gelegd.
hommels. Nachtvlinders voelen zich
Laat het hotel in de winter buiten
juist aangetrokken door geurige witte
hangen, dan komen in het voorjaar de
of gele bloemen, bijvoorbeeld van
jonge bijtjes tevoorschijn.
de kamperfoelie en de teunisbloem.
WEETJE Bladluizen houden niet van de geur van kruiden zoals lavendel, bonenkruid, dille, salie, hysop, ui en knoflook. Plant deze kruiden dus tussen de planten waar bladluizen wel van houden en je hebt geen last van ze.
Teunisbloemen gaan in het schemerlicht van de avond niet dicht, maar juist
Bije n
ho
verder open. Om de vlinders terug te
WEETJE Wilde bijen zijn vredelievend en steken alleen in uiterste nood. Bovendien hebben alleen de vrouwtjesbijen een angel, maar die is niet sterk genoeg om door onze huid heen te prikken.
l te
laten komen, zet je waardplanten neer, zoals de judaspenning, Oost-Indische kers en pinksterbloem. Hierop zetten vlinders hun eitjes af en de rupsen eten de blaadjes op. Voor het afzetten van de eitjes is de brandnetel ook favoriet, zet
SPRANKELENDE ZOMERDRANK Maak een lekker frisse drank met kruiden uit je eigen tuin. Vul een karaf met bruisend mineraalwater. Ga dan naar buiten en pluk een handvol citroenmelisse en munt. Doe deze kruiden bij het water, laat het even trekken en klaar! Het is ook lekker met een klein beetje appeldiksap erdoorheen. 24
één pol in een emmer en je maakt de vlinders blij.
25
Adoptiegroen
boeren met buren In 2008 startte Monique Oliehoek met de adoptie van een binnenterrein. Nog geen jaar later volgde Monique le Large haar voorbeeld. Deze twee binnenterreinen zijn resultaten van een goede samenwerking tussen de buren, iedereen draagt Tijdens het oogstfeest hing er een heerlijk zoete geur over het plein
zijn steentje bij. Door het adoptiegroen is het contact tussen de buurtbewoners
terwijl de jam gekookt werd in grote soeppannen. Onder leiding
versterkt en de onderhoudsmiddagen eindigen altijd met een borreltje. Omdat op
van buurman Peter mengden de kinderen als volleerde koks de
beide plaatsen veel kinderen spelen, is hierin rekening gehouden met het buurtgroen.
geleisuiker door het verse fruit. Buurman Felix had verschillende soorten taartjesbodems gemaakt die de kinderen enthousiast versierden met allerlei soorten fruit. De taartjes smaakten heerlijk!
Wie niet weg is, is gezien
Het eerste initiatief bestaat uit verschillende
borders, waaronder een hortensiaborder, een fruitborder, een rozenborder, een vlinderborder, een kruidenborder, een verstopborder en een kinderborder. In de kinderborder staan elke keer nieuwe planten. Hier worden ook wedstrijdjes gehouden. Welk kind kweekt de grootste zonnebloem? De verstopborders staan vol robuuste en stevige planten zoals de laurier en er is ook een wilgentenenhut. Dat is pas een goede verstopplek! Homemade
Het andere binnenterrein heeft vier borders, namelijk een
boomhut, een geurborder, een natuurlijke border en een fruitborder. De fruitborder staat vol met gele en blauwe pruimen, de Japanse wijnbes, een appelboom, de kers, rode, blauwe, witte en zwarte bessen, kruisbessen en een perenboom. Eén keer per jaar maken ze met de hele buurt, inclusief het andere binnenterrein, jam. Iedere keer weer is het heel gezellig en naderhand krijgt iedereen een potje jam mee naar huis. Ook de buurtbarbecue is ieder jaar weer een groot succes. Door het adoptiegroen is er meer contact tussen de buurtbewoners en zijn de binnenterreinen echte ontmoetingsplaatsen geworden.
In de natuurlijke border staan vooral planten die insecten aantrekken, zoals vlinderstruiken, rozen en de viburnum, de sneeuwbal.
WAT Binnenterrein
WAAR Joris Ivensstrook
27
Adoptiegroen
we wensen u een fijn verblijf De buitenruimte van de Pleysierschool, een school voor Voortgezet Speciaal Onderwijs, was buitensporig groen. Initiatiefnemer Arie Eekhof vond dat het groen beter ingezet kon worden, op een manier waarop ook de leerlingen konden worden meegenomen. Omdat de school in een wijk staat, wilden ze ook dat het iets werd voor de wijk. Er is daarom gekozen voor een kleurrijke vlindertuin!
Na het interview zijn we op het bankje in de vlindertuin gaan zitten. Hoewel de tuin middenin een wijk ligt, kom je er echt tot rust. Als je je ogen dicht doet, hoor je in de verte kinderen en
Check-in
Ongeveer vijf jaar geleden werd de vlindertuin aangelegd.
Die bestaat uit 18 verschillende soorten struiken, zodat er vanaf april tot en met begin oktober bloemetjes in de tuin te vinden zijn. Naast lavendel staan er vlinderstruiken, vlambloem, ganzerik, aster, spierstruik, gele toorts, dovenetel, liguster, kogeldistel, ijzerhard en wegedoorn. Aan de zijkant van de vlindertuin staat het insectenhotel, een muur van boomstronken. In de gaatjes in de boomstronken wonen solitaire bijen en andere insecten. Al deze insecten trekken op hun beurt weer vogels aan, waardoor er tussen de flats veel gefluit te horen is. Samen
Arie vertelt ons dat ze heel blij zijn met de vlindertuin. Alle onderhoud
wordt met de leerlingen samen gedaan, het onkruid wordt bijgehouden en de houtsnippers moeten aangevuld worden. Van de 100 leerlingen op de Pleysierschool zijn er per jaar 8 tot 12 leerlingen betrokken bij het adoptiegroen. Deze leerlingen hebben zelf aangegeven hier interesse voor te hebben, dus ze zijn altijd gemotiveerd. Elke vrijdag lopen docenten met de leerlingen het groen na en dan vertellen zij over de planten en dieren. De drie banken in het midden van de vlindertuin worden regelmatig gebruikt door scholieren, maar ook wijkbewoners zitten er vaak te genieten van het moois.
Naast de verschillende aangelegde paden zijn er ook olifantenpaden, weggetjes die de leerlingen zo vaak hebben gelopen dat er paden zijn uitgesleten.
28 WAT Vlindertuin
WAAR Pleysierschool
dichterbij vogels. Wanneer je ze weer opent, zie je de prachtige bloemen en, we waren vroeg in het jaar, een enkele vlinder.
Adoptiegroen
natuurlijke schoonheid Sylvia Leroy en Anita de Brabander adopteerden drie jaar geleden het tuintje voor hun huis, omdat ze zich ergerden aan de stekelplanten die erin stonden. Tijdens de straatbarbecue legden ze aan de buren voor om alle tuintjes in de straat aan te pakken. Iedereen was enthousiast en zo kwam het dat de straat twee jaar geleden zes tuintjes heeft geadopteerd.
Ook mooi
Sylvia en Anita vertellen dat ze alleen vaste planten
in hun tuintjes zetten die ze mooi vinden. In het eerste tuintje staan daarom een kerstroos, ribes, sering en fresia’s. Er staat ook een papaverbloem in, maar die is aan komen waaien. De zaadjes uit de papaverbloem willen ze gaan planten in de andere tuinen, zodat in iedere tuin straks die prachtige bloemen groeien. Rondom een aantal tuinen zijn paaltjes geplaatst, omdat het nog wel eens wilde gebeuren dat er tijdens het inparkeren een auto door het adoptiegroen reed. Dat is natuurlijk niet de bedoeling! In één van de tuinen staat een kleurrijke Socialsofa. Op de Socialsofa staan onder andere zonnebloemen,
Lange vingers
margrietjes, bijen en vlinders. Er zitten regelmatig mensen
je even zin hebt, doe je er wat aan. Toch is het best een hoop
op de gemozaïekte bank. Vooral oudere mensen die uit
werk om het bij te houden, dus ongeveer twee keer per jaar,
de supermarkt komen, zetten hun karretje naast het
bij het zomer- en winterklaar maken, doet de hele buurt mee.
tuintje en nemen plaats om te pauzeren en bij te kletsen.
Op die dagen komt er 12 à 14 man bij elkaar en dan zijn ze wel
Er zijn geen vaste onderhoudsdagen, maar als
een uurtje of vijf bezig. Eén van de buurvrouwen zet dan koffie, zij heeft immers geen groene vingers.
De gemozaïekte plaquette, in dezelfde stijl als de Socialsofa, heeft de straat met behulp van het Oranjefonds gemaakt.
WAT Straattuintjes
WAAR van Egmondstraat
31
eu t
el
herfst in de tuin
Hatsjoe
Als je struiken en bomen hebt geplant met eetbare vruchten, kun je vooral in de zomer
Van vlierbessen kan je heel makkelijk
en in de herfst snoepen van het lekkers. Sommige vruchten kun je al meteen eten,
een siroop maken en dat is in de herfst
maar andere pas nadat je ze hebt verwerkt. De donkerrode, bijna zwarte besjes van het
ook wel nodig. Deze siroop kun je goed
krentenboompje zijn lekker zoet en zo van de struik te eten. Ook de bottels van wilde
gebruiken bij griep, verkoudheid en
rozensoorten zijn rauw heerlijk en ze zijn ook nog eens rijk aan vitamine C. Vervelend aan
koorts. De bessen hebben namelijk een
deze bottels is het werk om de harige zaadjes eruit te peuteren. Het is daarom misschien
hoog gehalte aan vitamine C en bevatten
handiger om rozebotteljam of -wijn te maken. De meest gebruikte bottels zijn die van
stoffen die de weerstand verhogen en
de Japanse bottelroos of rimpelroos. De bessen van meidoorn, sleedoorn, vuurdoorn en
de koorts verlagen. Je hoeft natuurlijk
Nectarparadijs
vlier kun je beter niet rauw eten omdat ze dan zuur, melig of zelfs giftig zijn. Verwerkt tot
niet ziek te zijn om het te drinken, de
Zorg ervoor dat er in de late zomer en
siroop, jam of chutney zijn ze echter ongevaarlijk en zelfs lekker. Het maken
siroop is ook gewoon erg lekker!
het begin van de herfst nog bloeiende
is een leuk seizoensklusje en helemaal niet moeilijk. Als je zin hebt om
Hemelsl
Uit de tuin
planten in je tuin staan, dit is goed
zelf aan de slag te gaan, ga dan naar de website van de gemeente.
Doe de rijpe paarse bessen in een pan
voor de vlinders, hommels en bijen.
Hier kun je de folder ‘Eetbare vruchten uit het plantsoen’
met een bodempje water. Laat dit een
Kies bijvoorbeeld voor de klimop,
downloaden, waarin veel lekkere recepten staan.
tijdje op een zacht vuurtje koken tot de
een belangrijke herfstbloeier. Zijn
bessen openbarsten en het sap vrijkomt.
overvloed aan bloemen levert veel
Giet dit brouwsel door een zeef en doe
nectar en stuifmeel. Als aanvulling op
het sap dan terug in de pan. Voeg per
het groen van de klimop kun je kiezen
liter sap een halve kilo suiker toe en
voor guldenroede, leverkruid, ijzerhard
wacht tot de suiker is opgelost. Laat het
en hemelsleutel. Hiermee creëer je
nog 5 minuten koken en dan is de siroop
een nectarparadijs voor de insecten en
klaar. Gezondheid!
zelf kun je genieten van een kleurige
rn oo Sleed
herfsttuin. Ook herfstasters zijn een aanwinst, zij leveren nog stuifmeel als er bij andere planten nog maar weinig te vinden is.
WEETJE De herfst is dé tijd om aan de slag te gaan als je in de lente wil genieten van een kleurrijke tuin met krokussen, anemonen, sneeuwklokjes en hyacinten. Oktober en november zijn de beste maanden om deze lentebloeiende bloembollen te planten. Het is een eenvoudig herfstklusje en vanaf januari verschijnen de eerste bloemen!
32
En wist je dat er ook bloembollen zijn die juist in de herfst bloeien? Van herfsttijloos en najaarbloeiende krokussen kun je genieten als je deze bollen in de vroege lente in de grond gestopt hebt.
33
Adoptiegroen
jantje zag eens pruimen hangen ‘Het is mooier dan ik van tevoren had bedacht’ zegt Edwin Rutgers trots. Edwin en zijn vrouw Anita wilden dat het stuk adoptiegroen een openbaar karakter kreeg. Het groen moest iets worden voor de mensen uit de buurt. En dat is het ook geworden. De tuin is leuk voor iedereen, voor volwassenen en kinderen. Je kan hier een pruim plukken en daar een besje pikken en het mag allemaal!
Als je voor een eetbare tuin kiest, kan je ook gaan voor notenbomen, zoals de hazelaar en de tamme kastanje. In Zoetermeer zijn er veel hazelaars te vinden, omdat de hazelnoten niet alleen heel gezond zijn, ze zijn rijk aan vitamine E, maar vooral heel lekker!
Pluk gerust
In de eetbare tuin staan twee appelbomen, een pruimenboom,
een perenboom, kruisbessen, aalbessen, vlierbessen, honingbessen, blauwe bessen en bramen. Alle planten staan gegroepeerd, zodat het voor de plukker duidelijk is wat hij plukt, maar ook voor een optimale bestuiving waardoor je sterkere planten krijgt. Edwin heeft juist voor deze planten gekozen, omdat zij toegankelijk fruit geven. Het fruit moet makkelijk te eten zijn. Toch zijn er verschillen, iedereen lust wel een braam, maar van een zure bes moet je houden. Hiermee is ook rekening gehouden in het plan van de tuin. Het zoete fruit staat vooraan en de zure bessen achteraan. De familie Rutgers wil in de toekomst graag bordjes plaatsen met daarop de plantennamen en bordjes waarop staat dat iedereen zich vooral vrij moet voelen iets te plukken. Sociaal fruit
De familie Rutgers krijgt veel reacties op het groen. Het sociale contact
is er al beter door geworden en wanneer alles in bloei staat, zal dit alleen maar meer worden. Van een familiebezigheid, ook de kinderen helpen mee met schoffelen, is het groen een buurtbezigheid aan het worden. En dat was precies de bedoeling.
Dit adoptiegroen is zelfs leuk voor dieren! Katten, maar ook duiven, spelen graag met de houtsnippers op de grond.
34 WAT Eetbare tuin
WAAR Reiderland
Adoptiegroen
ochtenddate met de buren Eind december 2006 ontstond het idee onder de buren om iets met het speelplaatsje te gaan doen. De buurt was net gerenoveerd met nieuwe bestrating en daar stak het speelplein slordig tegen af. Op 21 april 2007 zette de buurt samen met de wethouder 600 planten en struiken in de grond.
Adoptiegroen smeedt een band
De ‘secretaris’ van de initiatiefnemers,
Frans Ruijs, vertelt ons dat ze heel blij zijn met het pleintje. Het ziet er niet alleen mooi uit, het is vooral een sociaal gebeuren. Het was al een heel gezellige buurt, maar het adoptiegroen is iets gezamenlijks en dat smeedt een band. Elke eerste zaterdag van de maand komt de groep om half tien bijeen om te schoffelen en te spitten. Vanzelf komen ook andere buren helpen. De groene bakken van de hele buurt zitten dan meteen vol. Ze gaan door tot een uur of half twaalf en kletsen dan, met een kopje koffie, op het bankje nog wat na. Elke zaterdag krijgen de harde werkers veel aandacht en het blijkt ook aanstekelijk te werken, één van de buren heeft sinds mei ook een stuk groen geadopteerd. Speelparadijs
Het speelpleintje is helemaal geworden wat de buurt voor
ogen had. Ze wilden een leuk speelplein voor de kinderen, met daaromheen een paradijsje met mooie planten. Ervaring heeft hen echter geleerd dat dat niet handig is rond een kinderspeelplaats. Omdat er wel eens voetballen in de struiken worden geschoten, hebben ze ervoor gekozen om vooral stevige planten te gebruiken. Maar het moet gezegd worden, de sering is paradijselijk mooi.
In dit adoptiegroen zijn vooral ‘kidsproof’ planten gebruikt
Dit buurtgroen is één van de grootste adoptiegroenplekken in Zoetermeer!
die tegen een stootje kunnen. Bijvoorbeeld: struikklimop, mahonia, stevige grote grassen en kleinbloemige sering. WAT Speelplein
WAAR Fivelingo
37
Adoptiegroen
lach, werk en bewonder Bij basisschool Het Noordeinde is sinds kort een natuurlijke speeltuin aangelegd. Doordat ze pas in het voorjaar zijn begonnen, is de speelplek nog niet af. Wel is al duidelijk wat voor schoolplein het moet worden. Een plek waar de kinderen natuurlijk kunnen spelen.
Op blote voeten
Het schoolplein is omheind door een blotevoetenpad.
De bedoeling is dat dit pad, zoals de naam al doet vermoeden, met de blote voeten wordt gelopen. Doordat ieder stukje een andere ondergrond krijgt, zoals mos, gras, schelpjes, zand en steentjes, is het een perfecte manier om de natuur te voelen. De kinderen kunnen de natuur proeven in de eetbare tuin naast het blotevoetenpad. Daar staan planten zoals de olijfwilg, moerbei, vlierbessen, hazelnootstruiken, kers, aalbessen en een appelboom. In de natuurlijke speeltuin kunnen de kinderen de natuur ruiken op de geurheuvel, een heuvel waarop geurige kruiden zijn geplant, zoals munt, lavendel en rozemarijn. Geen kijkgroen, maar speelgroen
De natuur is ook overal te zien op dit
schoolplein. Het is helemaal natuurlijk met een ondergrond van zand, de speeltoestellen van houten balken en boomstronken in verschillende hoogtes, zodat je van de één naar de ander kan springen. Er is ook een waterbak gegraven, zodat het water blijft staan wanneer het regent. Wil je droog blijven, dan kan je de brug over de waterbak nemen, naar de stenen bank bijvoorbeeld. In de toekomst zullen hierin, evenals in de aardbeientoren, aardbeien worden geplant. Dan kunnen de kinderen tussen het spelen door hier een aardbeitje plukken, want van spelen krijg je honger!
De planten staan in plantengildes. Een plantengilde is een groep planten die in het wild vaak bij elkaar in de buurt staan, omdat zij elkaar versterken.
Van de moerbei bestaan er verschillende soorten, waaronder de alba en de nigra. Terwijl er eerst is gekozen voor de alba, vanwege eventuele vlekken in kleding, willen ze deze graag verruilen met de nigra, want de vruchten van de nigra zijn veel lekkerder. De vruchten van de moerbei worden veel gebruikt in gebak en wijnen, maar je kan er ook lekkere jam van maken!
38 WAT Natuurlijk
WAAR Basisschool Noordeinde
Hu ls
winter in de tuin
t
Winterbloeiers
Ontspan met kruidenthee
Als je in december of januari de toverhazelaar ziet bloeien met zijn gele, oranje of rode
Winterdipje, verkouden of gewoon
sprieterige bloemen kun je denken dat de natuur in de war is. Maar niets is minder waar.
niet zo lekker? Een kop kruidenthee
De toverhazelaar is een van de vele winterbloeiers, dus je tuin hoeft niet saai te zijn in
met tijm en zoethout kan wonderen
de winter. De bloemen van de witte of roze sneeuwbal kunnen van de herfst tot de lente
doen. Tijm kan het hele jaar door vers
bloeien en verspreiden een heerlijke geur. Hun bessen zijn erg geliefd bij vogels.
geplukt worden en werkt verwarmend,
De bloei van de gele kornoelje begint in een zachte fase van de winter en gaat tijdens
ontsmettend en weerstandverhogend.
sneeuw en vorst gewoon door. In de witte wereld zie je dan mooie gele bloemtrossen aan
Het kruid helpt bij verkoudheid, griep,
de kale takken. De gele kornoelje is de enige kornoelje met eetbare vruchten. Hoewel
keelpijn en hoest. Vroeger werd tijm
Voor de achterblijvers
ze wat zuur smaken, kunnen de dieprode vruchten zo van de struik gegeten worden.
ook wel het antibioticum van de
Vogels zijn dol op bessen en in de winter
De struikkamperfoelie is zonder twijfel één van de geurigste winterbloeiers.
armen genoemd. Zoethout heeft een
zijn ze door hun hoge vitaminegehalte
Tijdens de vorstperiode kunnen de bloemen bevriezen, maar de bloem-
verzachtende en ontspannende invloed
een belangrijke voedselbron. Meidoorn,
knopjes blijven intact. Na de vrieskou gaan die weer open. Zo kun je,
op de luchtwegen, het verhoogt de gees-
hulst, dwergmispel, Gelderse roos en
met tussenpozen van vorst, maandenlang plezier hebben van
telijke veerkracht en geeft meer energie.
gewone liguster dragen de hele winter
een struikkamperfoelie. Meestal begint de bloei eind januari
bessen en dat is fijn voor de achter-
en met wat geluk heb je in maart nog mooie witte bloemetjes.
Doe twee theelepels verse tijm of één
gebleven vogels. Voor jou is het ook
theelepel gedroogde tijm samen met
leuk, een beetje kleur in je winterse tuin.
ar
een theelepel zoethout en een schijfje
TIP Bewaar wat vogelvoer tot begin april en zaai dit in een grote bak op het balkon of op een open plekje in je tuin. In de zomer geniet je samen met de hommels, vlinders en bijen van een kleurrijke bloemenpracht en in de herfst heb je een natuurlijke voedertafel voor de vogels.
ela az h r e Tov
citroen in een theepot. Giet hier kokend
Om de standvogels nog meer te helpen,
water over en laat dit 10 minuten
is het belangrijk om het onderhoud uit
trekken. Giet het nu door een zeefje in
te stellen tot het einde van de winter.
een theeglas en roer er een theelepel
Tussen de afgevallen bladeren, in
honing doorheen.
takkenbossen of tussen andere plantenresten overwinteren namelijk veel insecten en die willen de vogels graag opeten. Wil je je tuin wel een beetje netjes houden, laat dan de bladeren zoveel mogelijk onder een heg of onder struikjes liggen. Ook kun je van
rde Kaa
nb
ol
40
TIP Laat uitgebloeide bloemen, zoals kaardenbollen, rode en gele zonnehoeden, duizendblad en sedumsoorten, staan tot het voorjaar en profiteer van hun mooie silhouetten. Zeker met rijp of sneeuw geeft dit een mooi winters plaatje. Ook vogels zullen je dankbaar zijn, want zij kunnen de zaadjes uit de uitgebloeide planten peuteren.
snoeihout een takkenrichel maken, hier kunnen niet alleen vogels, maar ook egels in schuilen.
41
Colofon Uitgave
Gemeente Zoetermeer
Afdeling Stadsbeheer
Team Natuur- en Milieueducatie
© 2012
Tekst
Marjorie van Putten
Saskia Woudenberg
Fotografie
Wisselplaat Fotografie
Gemeente Zoetermeer
Bewoners Zoetermeer
Ontwerp
Saskia Woudenberg
Nienke van Look
Drukwerk Ecodrukkers Informatie
Voor meer informatie over
adoptiegroen kunt u terecht bij
de wijkpost in uw wijk
Adoptiegroen Dit boekje gaat over adoptiegroen, buurtgroen dat door de bewoners van Zoetermeer in beheer genomen kan worden. Er komen 12 adoptiegroenplekken aan bod om te laten zien dat adoptiegroen er in alle soorten en maten is: een boomspiegel, een eetbare tuin, een vlindertuin en zelfs een compleet schoolplein. Wat u ook kiest, elk adoptiegroen fleurt het straatbeeld op. Daarnaast maakt het adopteren van een stuk groen de buurt ook gezelliger. Er zijn veel stukken groen waar op onderhoudsdagen de hele buurt komt helpen. Zoetermeer wordt door het adoptiegroen nog groener en daarmee nog mooier!
Natuurlijk Zoetermeer
