KLEUTER
Activiteit 1: waarneming van water
Bij deze activiteit kunt u kiezen tussen verschillende waarnemingen: functies van water, attributen gelinkt aan water, water en techniek en op zoek naar verschillende soorten water. Afhankelijk van deze keuze hebt u ander materiaal nodig en streeft u andere doelen na. Daarnaast is het ook belangrijk dat de kleuters leren dat het belangrijk is water te drinken en hoeveel water ze moeten drinken. U kunt ervoor kiezen die informatie in deze activiteit te integreren. De achtergrondinformatie helpt u hierbij.
Materiaal Noodzakelijk
o o o o o o o
Water: leidingwater en verschillende soorten mineraalwater/bronwater Bekers (verschillende soorten), messen, fruitpers, lepels, snijplankjes, kommen, vergiet of zeef Fruitprikkers of andere versiering en (kleurrijke) rietjes Fruit (rijp en vers): aardbei, frambozen, donkere bessen, sinaasappel, citroen, pompelmoes, kiwi … Munt en ijsblokjes Vertelplaat van de klas, de speelplaats, de refter en de sanitaire voorzieningen Informatie ‘water, de toverdrank bij uitstek’ (zie wegwijzer voor leerkrachten)
Mogelijk o Groenten: wortel, rode kool … o Andere kruiden o Potje met loep en grote glazen potten met draaideksel en handvat (voor op tocht)
Groeperingsvorm o In groep (bijvoorbeeld per 6)
Plaats o In de klas o Op tocht: bij de sloot, vijver, regenton …
Vooraf • Neem de informatie ‘water, de toverdrank bij uitstek’ door. • Controleer of het kraantjeswater op school drinkbaar is. • Plaats het materiaal op een aparte tafel.
WERKBLADEN
KLEUTER
Verloop: ervaringssituatie Inleiding: verhaal Wies en Warre Lees voor uit het vertelboekje ‘Wild van water’. Wies en Warre drinken water. U kunt bijvoorbeeld starten bij het begin, of vanaf pagina 11.
Verschillende soorten water: kringgesprek Plaats 3 soorten water op tafel: • een fles met plat water • een fles met spuitwater (niet teveel want koolzuur prikkelt de blaas) • een fles met kraantjeswater, gevuld door een kleuter Stel een denkvraag: Welk water is drinkbaar? Alle drie, ook kraantjeswater.
Smaakmemorie Smaken alle waters hetzelfde? Doe een blinde proeftest: neem 6 bekers water, neem leidingwater en verschillende merken water. Vul altijd 2 bekers met hetzelfde soort water. Wissel de bekers van plaats. Laat kleuters nu proeven en zoeken welke bekers water hetzelfde smaken. Kleuters zullen vaststellen dat water toch heel anders kan smaken.
Waaruit drinken we water: kringgesprek • De kleuters brengen hun eigen beker mee en zoeken de verschillen in grootte, vorm, sluiting, kleur, soort materiaal, details … • U brengt verschillende bekers mee. De kleuters zoeken de verschillen in grootte, vorm, print, kleur, gebruik …
Suggestie: U kunt een kijk- en tastspelletje spelen met dit materiaal. Wees wel voorzichtig met de glazen.
Functies van water: kringgesprek We drinken water. Waarvoor gebruiken we water nog? Mogelijke antwoorden: • Bereidingen: thee, koffie, soep, aardappelen koken, water met smaakjes (zie activiteit 2 ‘elfenwater’) … • Tanden poetsen • Douchen, lichaam wassen, een bad nemen… • Kledij wassen • Poetsen • Toilet doorspoelen, handen wassen … • De vaat doen • De auto wassen • Drinken voor dier en mens • Planten water geven
WERKBLADEN
KLEUTER Suggestie: • Laat de kleuters uitgebreid kennis maken met de functies van water door hier een praktische activiteit aan te koppelen. Enkele voorbeelden: poppenkleertjes wassen, de vaat doen, handen wassen na het plassen… • Speel een smaak- en geurspel met thee, koffie, soep, water met smaakjes… • Gebruik de vertelplaat bij dit kringgesprek: het onderdeel van de klas of de speelplaats, de refter, of de sanitaire voorzieningen. U kunt de verschillende onderdelen van de vertelplaat bespreken. De kleuters kunnen de verschillende onderdelen nadien tot een geheel puzzelen. Het gebruik van de vertelplaat is verder uitgewerkt bij de activiteiten voor de eerste graad lager onderwijs. Ook in het kleuteronderwijs kunt u deze suggesties toepassen.
Attributen gelinkt aan water: kringgesprek Voer met de kleuters een gesprek over de noodzaak van het bewaren van water in flessen. • Bewaren van water • Petflessen in verschillende vormen en kleuren: groot, klein, rond, langwerpig … • Glazen flessen in verschillende vormen en kleuren: groot, klein, rond, langwerpig … • Waterbidons
Suggestie: • Kijk- of tastspel. Verzamel verschillende flessen en doe er een kijk- of tastspel mee. Leg hierbij de nadruk op vorm, grootte, verschil in print… • Experiment. Laat de kleuters 3 bekers vullen met water: spuit-, plat- en kraantjeswater. U duidt op de bekers de hoeveelheid water aan met een maatstreep. De komende week kijkt u samen met de kleuters wat er gebeurt. U laat na deze week de kleuters tot het besluit komen: water moet in een gesloten fles bewaard worden. • Constructie. De kleuters maken met kosteloos materiaal een constructie: een auto, een popje, een huis, een boot … Mogelijkheden hiervoor worden beschreven in activiteit 9 ‘knutselen met kosteloos materiaal’ Eigenschappen van water: proefjes De kleuters staan rond de tafel waarop zich een aantal waterbekkens met koud water bevinden. De kleuters doen een aantal proeven met water.
Water is een vloeibare stof: • De kleuters proberen het water vast te nemen. • De kleuters zoeken oplossingen om water langer in hun handen te houden. Warm en koud water: • De kleuters houden de handen in het water. • De kleuters sluiten de ogen terwijl u warm water in de bekkens giet. • De kleuters vertellen wat ze ervaren. • Proefje: Giet koud, lauw en warm water in een verschillende kom. Een kleuter steekt eerst zijn hand in het koude water, dan in het lauwe water. De kleuter vertelt wat hij voelt. Een andere kleuter steekt eerst zijn hand in het warme water, dan in het lauwe water. De kleuter vertelt wat hij voelt. De eerste kleuter zal het water als warm ervaren, de tweede als koud. Vervolgens voeren de kleuters de andere handeling uit.
WERKBLADEN
10
KLEUTER Doorzichtigheid van water: • Elke kleuter krijgt een doorzichtige plastic beker. • Wat gebeurt er als je de beker gevuld met water tegen je oog houdt en erdoor kijkt naar een andere kleuter? • Plaats een steentje op de bodem van een kom gevuld met water en vraag de kleuters wat ze zien. Drijven en zinken: • De kleuters leggen een lege beker en een gevulde beker in het wasbekken. Wat gebeurt er? • Elke kleuter krijgt een wijnkurk. Wat gebeurt er als je de kurk naar beneden duwt tot op de bodem van • • • •
het bekken en dan weer los laat? (Voorspelvraag) Elke kleuter krijgt een steentje. Wat gebeurt als je het steentje naar beneden duwt? (Voorspelvraag) De kleuters krijgen een plankje piepschuim. Zal het drijven of zinken? (Voorspelvraag) Wat gebeurt er als je er een kurk of een steentje op legt? Hoeveel steentjes zijn er nodig om de piepschuimboot te doen zinken?
Water en techniek: proefjes De kleuters staan rond de tafel waarop zich een aantal waterbekkens met koud water bevinden. De kleuters doen een aantal technische proeven met water.
Bellen blazen: • Hoe kun je bellen blazen in het water? (Rietje, mond, neus, …) • Blijven de bellen de hele tijd? Wat kunnen we in het water doen om blijvende bellen te krijgen? • Wat doet mama in het bad om bellen te hebben? • Doe badschuim in het water en vertel de kleuters dat ze goed moeten roeren met hun handen in het water om bellen te krijgen. • Ruik er eens aan. Naar wat vind je dat het ruikt? • De kleuters blazen in het badschuim. Ze vangen zeepbellen op en proberen ze met een rietje groter te blazen.
Trechters en proefbuizen: • Toon een trechter en wijs de kleuters erop dat ze daarmee geen water kunnen scheppen. • Vraag de kleuters wanneer we een trechter gebruiken. Laat het hen uitproberen. Koffiefilters (absorberen) • Wat is de functie van een koffiefilter? • De kleuters duwen een klein stukje in het water en zien dat het water verder ‘kruipt’. • De kleuters gieten water in de koffiefilter. Wat gebeurt er? Op zoek naar verschillende soorten water Ga samen met de kleuters op tocht in de buurt van de school, op zoek naar verschillende soorten water. Enkele voorbeelden: een rivier, een beek, een vijver, een aquarium, een pomp met grondwater, een regenton … U kunt vooraf een aantal personen contacteren waarvan u weet dat ze een vijver, waterpomp … hebben.
Mogelijkheden: • •
U kunt met de kleuters op zoek gaan naar de bron van de rivier, beek, waterpomp … U volgt met hen de waterloop. U kunt staaltjes van het water nemen. In potjes met een loep kunt u samen met de kinderen het water grondiger onderzoeken. Wat zie je? Mogen we hier van drinken?
WERKBLADEN
11
KLEUTER • • • •
U kunt de waterstaaltjes meenemen naar de klas en in verschillende bronnen op zoek gaan naar de diertjes en andere dingen in het water. U kunt met de kleuters over de beek of rivier springen. U kijkt welke dieren in en om het water leven. U maakt van deze uitstap foto’s die u daarna in de klas nog kunt gebruiken.
Suggestie: • • •
Voorzie potten met een draaideksel en een handvat, zodat de kleuters het water tijdens de tocht gemakkelijk kunnen dragen zonder te morsen. Loeppotjes maken het mogelijk om diertjes goed te bekijken. Kleuters kunnen in verschillende boeken informatie opzoeken. U kunt hen hierbij helpen door voor te lezen.
Mogelijke variaties: • • •
U kunt samen met de kleuters een bezoek brengen aan: een watertoren, waterzuiveringstation, waterfirma… U kunt met de kleuters een bezoek brengen aan het toilet. Daar bespreekt u grondig de aanbevelingen voor het plassen. U kunt met de kleuters nagaan in welke laag van de voedingsdriehoek water thuishoort.
Tip Meer informatie over een mogelijke watertocht op school, vindt u terug in activiteit 8 ‘watertocht op school’. Hier gaan kleuters actief op zoek naar de waterpunten in de schoolomgeving. U kunt deze activiteiten eventueel aan elkaar koppelen.
WERKBLADEN
12
KLEUTER
Activiteit 2: elfenwater
In deze activiteit experimenteren de kleuters met smaken van water. Daarnaast leren ze dat het belangrijk is water te drinken en hoeveel water ze moeten drinken. En van dat drinken moeten ze natuurlijk plassen. U kunt ervoor kiezen de plasinformatie in deze activiteit te integreren. De achtergrondinformatie helpt u hierbij.
Doelen De kleuters • herkennen waterdranken als iets wat goed is voor hun gezondheid; • wassen hun handen wanneer ze aan een bereiding beginnen; • kunnen het verschil tussen de waterdranken herkennen en verwijzen hierbij naar geur, smaak, aanvoelen en kleur; • zien in dat een bereiding uit verschillende stappen bestaat; • weten dat ze niet zomaar mogen drinken uit een fles.
Materiaal Noodzakelijk
o o o o o o
Water Glazen, messen, fruitpers, lepels, snijplankjes, kommen, bordjes, vergiet of zeef Fruitprikkers of andere versiering en (kleurrijke) rietjes Fruit (rijp en vers): aardbei, frambozen, donkere bessen, sinaasappel, citroen, pompelmoes, kiwi … Munt en ijsblokjes (met stukjes fruit erin) Informatie ‘water, de toverdrank bij uitstek’ (zie wegwijzer voor leerkrachten)
Mogelijk o Groenten: wortel, rode kool … o Andere kruiden
Groeperingsvorm o In groep (bijvoorbeeld per 6)
Plaats o In de klas
WERKBLADEN
13
KLEUTER
Vooraf • Neem de informatie ‘water, de toverdrank bij uitstek’ door. • Plaats het materiaal op een aparte tafel.
Verloop: ervaringssituatie Vertelpop: elfenwater drinken De vertelpop drinkt ‘elfenwater’. Maak de kleuters nieuwsgierig en daag ze uit om ook deze lekkere drank te maken. U kunt hiervoor gebruik maken van een kookboek. Vertel de kleuters dat u gisterenavond in een elfenkookboek aan het kijken was en een heel speciaal drankje gevonden heeft, elfenwater. Vertel de kleuters dat ze die drank mogen maken en straks ook proeven. Vraag hen waarom die elfen speciaal water maken en waarvoor die drank kan dienen. Vertel hen dat u ook elfenkaartjes in het boek gevonden hebt om het drankje te maken.
Functioneel waarnemen van de ingrediënten en het werkmateriaal De kleuters staan recht aan de tafels. De ingrediënten en het werkmateriaal worden waargenomen. Leg de nadruk op het functionele aspect. • Illustreer een aantal passende kenmerken van de ingrediënten en leg uit waarvoor het werkmateriaal gebruikt wordt. • Concretiseer begrippen zoals vormen, formaten, hoeveelheden… • Waarschuw kleuters voor gevaarlijke werkmaterialen.
Ingrediënten Waar heb je dit al eens gezien? Heb je dit al eens gegeten of gedronken? Wat zie je? Hoe smaakt/ ruikt/ voelt het?
Het werkmateriaal Waar heb je dit al eens gezien? Waarvoor dient dit? Hoe moet je het gebruiken?
Voorbeeld: Vraag naar het sappige, smaakvolle vruchtvlees van de bessen en leg minder de nadruk op de vorm. Voorbeeld: Bij een ‘ronde’ glazen mengkom kunt u erop wijzen dat de ronde vorm het mengen vergemakkelijkt.
Suggestie: Koppel een proef- of ruikspelletje aan de functionele waarneming. Kleuters zijn nog niet vertrouwd met alle soorten fruit. Op die manier geeft u hen de kans om de verschillende soorten fruit te ontdekken. De kleuters zullen zo ook minder de neiging hebben om aan de messen te likken.
WERKBLADEN
14
KLEUTER Elfenwater maken: werkwijze
• • • • • • • • •
Schortje aan. Handen wassen. Naar de tafel waar de activiteit zal plaatsvinden. Bruisend water en suikervrije siroop mengen. Goed roeren. Fruit in stukjes snijden Fruit, ijsblokjes, munt … naar keuze toevoegen. Versieren van de bekers of glazen. Spreek een toverformule uit over de drankjes:
‘Water, water, water. Drinken doe ik als een stoere elf.’
• Proeven. • Opruimen.
Elfenwaters maken: taakverdeling en uitvoering Taakverdeling • De kleuters kiezen zelf een taakje. • Elke kleuter begint aan zijn/haar opdracht. Suggestie: Deze taakverdeling kan kaderen in de rolverdeling van die dag of week en/of in contractwerk.
Uitvoering • De kleuters voeren hun opdracht uit. • De kleuters moeten zelfstandig aan de slag kunnen. Dat kan door een goede opstelling van de werkruimte. Suggestie • U kunt deze individuele taken uitwerken in pictogrammen op een stappenplan. Zo zien de kleuters elke stap
die ze moet uitvoeren en kunnen ze de zelfstandige activiteit ook nog een aantal dagen later gemakkelijk uitvoeren. U kunt ook met foto’s werken op het stappenplan. De foto’s moeten uiteraard overeenstemmen met datgene wat ze werkelijk op tafel zien staan. In dat geval moeten weinig pictogrammen verklaard worden. Schenk wel aandacht aan de leesrichting. • Is de taak van elke kleuter even lang? Voorzie eventueel een extra taak. Of laat de ene kleuter een andere helpen.
WERKBLADEN
15
KLEUTER Aandachtspunten 1. Observatie Gaan de kleuters op een hygiënische manier te werk? Voorkom dat de kleuters aan de messen of vingers likken tijdens de activiteit. Voeren de kleuters de juiste handelingen uit? Voeren de kleuters hun eigen taak uit?
2. Begeleiding Interpreteer symbolen als er gewerkt wordt met het stappenplan. Zorg voor voldoende ruimte en comfort om te werken. Waar moeten de kleuters met het afval naar toe?
Sfeerscheppend drinkmoment De elfendrank is klaar. Verzamel de kleuters in een kring. Als iedereen bediend is, proeven de kleuters. Zorg ervoor dat ze het drinken voldoende lang in hun mond houden om goed te kunnen proeven. De kleuters delen hun meningen over smaak, kleur …
Suggestie • Versier de glazen van de dranken, zodat de kleuters kunnen genieten van de mooie bediening. • Versier de glazen of bekers met een suikerrandje (citroen + suiker). • Versier ook de tafels en plaats ze gezellig samen. • Richt een waterbar in met parasol, zomerse attributen…
WERKBLADEN
16
