Actieplan 2013 Servicenet Nationale Landschappen Een nieuwe aanpak voor de organisatie en financiering van onze mooiste cultuurlandschappen
29 maart 2013 Opgesteld door:
Servicenet Nationale Landschappen Postbus 3341 3003 AH Rotterdam Contactpersoon: Lennart Graaff T +31 (0)6 5230 1664 E
[email protected]
Actieplan 2013 Servicenet Nationale Landschappen Een nieuwe aanpak voor de organisatie en financiering van onze mooiste cultuurlandschappen
De 20 Nationale Landschappen
Zuidwest Fryslân Noardlike Fryske Wâlden Middag-Humsterland
Drentsche Aa
Laag Holland
Veluwe
Stelling van Amsterdam IJsseldelta Noordoost-Twente
Arkemheen-Eemland Nieuwe Hollandse Waterlinie Graafschap Groene Hart Winterswijk
Gelderse Poort Zuidwest Zeeland
Rivierengebied Hoeksche Waard
Het Groene Woud
Zuid Limburg
Samen sterk Nederland telt twintig Nationale Landschap-
Op een conferentie op 13 juni 2012 in Radio
pen: onze mooiste cultuurlandschappen. Sa-
Kootwijk hebben diverse betrokkenen uit de
men bestrijken ze ongeveer 20% van de totale
Nationale Parken en Nationale Landschappen
oppervlakte van ons land. De gebieden heb-
de intentie uitgesproken om samen op zoek te
ben een groot economisch belang door hun
gaan naar nieuwe vormen van marketing en
bijdrage aan de volksgezondheid, het toerisme
financiering. Servicenet Nationale Landschap-
en het vestigingsklimaat voor internationale
pen heeft hierin het voortouw genomen en dit
bedrijven. Sinds jaar en dag werken overhe-
actieplan voor 2013 opgesteld, waarin we aan-
den, terreinbeheerders en maatschappelijke
geven hoe we van de Nationale Landschappen
organisaties samen om deze ‘visitekaartjes
nog sterkere merken kunnen maken en hoe
van Nederland’ stevig in de markt te zetten.
we de economische basis van deze gebieden
En met succes: de naamsbekendheid en de
duurzaam kunnen versterken. Dit actieplan is
bezoekersaantallen zijn de afgelopen jaren
eenvoudig te verbreden naar de Nationale Par-
flink toegenomen en er is fors geïnvesteerd
ken. De uitwerking willen we dan ook samen
in natuurontwikkeling en landschapsherstel.
met het Samenwerkingsverband Nationale
Maar de continuïteit van het beleid staat onder
Parken oppakken. In 2013 kan de samenwer-
druk. Servicenet Nationale Landschappen zet
king tussen de Nationale Parken en de Nati-
zich daarom in om deze gebieden voor de
onale Landschappen nader vorm krijgen. Zo
toekomst veilig te stellen. We werken daarbij
werken we eraan om de mooiste gebieden van
nauw samen met het Samenwerkingsverband
Nederland nog mooier te maken!
Nationale Parken en het Nationaal Groenfonds. We ondersteunen de afzonderlijke gebieden bij het uitvoeren van projecten en het organiseren van de financiering. En we verzorgen de gezamenlijke marketing en kennisuitwisseling.
1. Nieuwe aanpak
5
2. Landelijke samenwerking
7
3. Regionale pilots
10
4 Community of Practice
12
5. Planning, begroting en organisatie
14
Q Identiteit en kwaliteit
Nationale Landschappen
O Organisatie
E
M
Economie en financiering
Merk en marketing
Q = (M+E) x O
4
1. Nieuwe aanpak Met de oprichting van Servicenet Natio-
Met behulp van deze ‘succesformule’ willen
nale Landschappen is er een nieuwe coalitie
wij tot een plan van aanpak komen voor de
ontstaan van personen en organisaties die
toekomstige organisatie en financiering van
de waarde van de Nationale Landschappen
de Nationale Landschappen. Ook de Nationale
onderkennen en zich in willen zetten voor een
Parken willen we hierbij betrekken, want deze
duurzame ontwikkeling van deze gebieden.
gebieden staan voor dezelfde opgave. In het
Nu het Rijk de Nationale Landschappen niet
nieuwe model krijgen maatschappelijke orga-
meer ziet als een Rijksverantwoordelijkheid
nisaties en marktpartijen veel nadrukkelijker
en de provincies zich nog beraden over hoe zij
een rol, maar zijn ook de taken en verant-
het natuur- en landschapsbeleid vormgeven,
woordelijkheden van de overheden helder
staan alle gebieden voor de opgave om zich
vastgelegd.
opnieuw te organiseren en eigen verdienmodellen te ontwikkelen. Servicenet wil de Na-
In dit actieplan is een aantal concrete acties
tionale Landschappen daarbij ondersteunen.
benoemd die in 2013 worden uitgevoerd:
Daarvoor is dit actieplan opgesteld. 1. V ersterking van de gezamenlijke organisaWij zijn ervan overtuigd dat het merk Nati-
tie, financiering en marketing op landelijk
onaal Landschap toekomst heeft. Dit merk
niveau
vormt een stevige basis om tot een duurzame organisatie en financiering te komen. Dat begint in de gebieden zelf, maar zal ook op
2. Uitvoering van een aantal regionale pilots rond specifieke thema’s 3. O pzetten van een Community of Practice
nationaal niveau georganiseerd moeten wor-
om de kennisuitwisseling en de samenwer-
den. Juist door op beide niveaus te werken is
king tussen gebieden en partijen te bevor-
winst mogelijk.
deren.
Servicenet wil in 2013 een nieuw organisatie-
In de volgende hoofdstukken worden deze
en financieringsmodel voor de Nationale Land-
sporen nader toegelicht. Apart wordt ingegaan
schappen ontwikkelen. In het schema zijn de
op de tijdsplanning, de begroting en de sa-
vier basiselementen daarvoor weergegeven:
menwerkende organisaties. De acties worden uitgevoerd met vertegenwoordigers uit de
1. Een herkenbare identiteit en hoge ruimtelijke kwaliteit (Q) 2. Een aansprekende en consumentgerichte marketing en promotie (M)
afzonderlijke Nationale Parken en Landschappen. De acties hangen nauw met elkaar samen, maar kennen elk een eigen financiering en projectorganisatie.
3. Een economische strategie en financieringsmodel (E) 4. Een effectieve, maatschappelijk ingebedde organisatie als centrale motor (O). De opgave is om vanuit het sterke merk ‘Nationaal Landschap’ nieuwe economische perspectieven te creëren, die op hun beurt de identiteit en de kwaliteit van het landschap verder versterken. Om dit proces aan te jagen is een duurzame gebiedsorganisatie een vereiste. Oftewel Q=(M+E)xO
5
Q
De Nationale Landschappen staan model voor de landschappelijke diversiteit van Neder-
land. Servicenet Nationale Landschappen wil stimuleren dat ruimtelijke en maatschappelijke ontwikkelingen gekoppeld worden aan extra investeringen in de kwaliteit van het landschap en de natuur. Denk bijvoorbeeld aan energietransitie, klimaatadaptatie, veranderingen in het Europese landbouwbeleid en de opkomst van nieuwe vormen van vrijetijdsbesteding en cultuurbeleving. Deze ontwikkelingen zijn niet uniek voor de Nationale Landschappen, maar juist in deze gebieden ligt er een extra uitdaging om te laten zien dat ze ook nieuwe kwaliteiten kunnen toevoegen. De kracht van het merk Nationaal Landschap ligt immers in de identiteit en de kwaliteit van het gebied. Dat is het startkapitaal en de opgave is om de waarde daarvan te laten groeien.
M
De Nationale Landschappen zijn in potentie sterke merken. Hoe het merk wordt benut,
verschilt per gebied. De meeste gebieden hebben eigen beeldmerken, websites en streekproductenlijnen en organiseren eigen evenementen. Toch is er op het vlak van marketing nog een wereld te winnen. De Nationale Landschappen kunnen zich samen sterker profileren als de mooiste cultuurlandschappen van Nederland, bijvoorbeeld in reisgidsen en publieksgerichte campagnes. Een sterk gezamenlijk merk ondersteunt de marketing van de afzonderlijke landschappen. Winst is te behalen door ondernemers meer te betrekken bij de promotie van de Nationale Landschappen. Servicenet Nationale Landschappen wil samen met hen de Nationale Landschappen regionaal, landelijk en internationaal sterker op de kaart zetten.
E
Zonder een stevige economische basis hebben de Nationale Parken en Landschappen
geen toekomst. Het zal de komende tijd met minder publieke subsidies moeten gebeuren. Publieke middelen zullen zakelijker worden ingezet (investeren in plaats van subsidiëren) en de betrokkenheid van het bedrijfsleven zal groter worden. Dit vraagt om een meer ontwikkelingsgerichte benadering. Servicenet Nationale Landschappen zal samen met Samenwerkingsverband Nationale Parken en Nationaal Groenfonds onderzoeken of via een nationaal fonds de markt actiever betrokken kan worden en landelijke geldstromen efficiënter kunnen worden ingezet. Maar ook op regionaal niveau willen we nieuwe perspectieven aanboren. Zo willen we de economische basis en de financiële perspectieven van de Nationale Parken en Landschappen duurzaam verstevigen.
O
De Nationale Landschappen zijn zeer divers georganiseerd. Veelal hebben overheden
hierin de leidende rol. Voor de financiering wordt echter steeds meer een beroep gedaan private partijen. Wat betekent dat voor de organsatiewijze? In de landen om ons heen zijn interessante voorbeelden te vinden van meer privaat georganiseerde landschappen en parken, die als voorbeeld kunnen dienen. Voor de Nederlandse situatie zijn hier waardevolle lessen uit te leren. Servicenet Nationale Landschappen wil het komende jaar benutten om samen met het Samenwerkingsverband Nationale Parken tot nieuwe organisatiemodellen te komen voor Nationale Parken en Landschappen en voor de onderlinge samenwerking.
6
2. L andelijke samenwerking Actie 1.1 Samenwerking met Nationale Parken
één voor de Nationale Landschappen. Dit zou een werkbaar en kostenbesparend model voor de toekomst kunnen zijn, maar ook andere
De samenwerking tussen Nationale Parken en
modellen zijn denkbaar. Als onderdeel van dit
Nationale Landschappen is op landelijk niveau
actieplan willen Servicenet Nationale Land-
in 2012 op gang gekomen. Servicenet Nati-
schappen en Samenwerkingsverband Natio-
onale Landschappen en het Samenwerkings-
nale Parken een nieuw landelijk organisatie-
verband Nationale Parken hebben besloten de
model uitwerken.
gezamenlijke zoektocht naar nieuwe vormen van marketing en financiering samen aan te
Mijlpalen
gaan. Met respect voor de onderlinge verschil-
• Eerste voorstel voor een duurzaam samen-
len wordt gewerkt aan het versterken van de twee merken: Nationale Parken en Natio-
werkingsmodel: maart 2013 • Presenteren gezamenlijk voorstel tijdens
nale Landschappen. Samen vormen ze de 40
landelijke conferentie: november 2013
mooiste natuurgebieden en landschappen van
• Formele verankering nieuwe landelijke sa-
Nederland, dat is de boodschap.
menwerking: december 2013
Samenwerking biedt meerwaarde: op natio-
Deze actie is mede mogelijk dankzij een finan-
naal niveau kunnen partners worden gevon-
ciële bijdrage van het Ministerie van EZ.
den die op regionaal niveau maar moeilijk worden bereikt. Een slagvaardige landelijke samenwerking is de basis om de hierna uitgewerkte acties daadwerkelijk te kunnen verzilveren. Van het oprichten van een nationaal
Actie 1.2 Landelijk fonds en fondsenwerving
fonds en het opzetten van een (inter)nationale
Landelijk fonds
campagne tot en met het organiseren van de
Om markt en overheid uit te dagen om op een
kennisuitwisseling en het begeleiden van Eu-
andere manier te investeren in de mooiste
ropese subsidieaanvragen: samenwerking, in
gebieden van Nederland, wil Servicenet
welke vorm dan ook, is noodzakelijk.
Nationale Landschappen samen met Samenwerkingsverband Nationale Parken een
De samenwerking op nationaal niveau kent
landelijk fonds in het leven roepen. Dit fonds
nog geen continuïteit. De samenwerking van
wordt gevuld met ‘geefgeld’ en ‘leengeld’ (zie
de Nationale Landschappen is pas recent tot
het schema op de volgende pagina).
stand gekomen, maar daar is nog geen structurele financiering voor. De Nationale Parken
Het geefgeld betreft giften, donaties
werken al langer samen, maar de financiering
en subsidies. Dit kan publiek geld zijn,
van het samenwerkingsverband houdt per 1
bijvoorbeeld Europese-, Rijks- of provinciale
januari 2014 op. Daarom is het van belang
subsidies en natuurcompensatiegelden.
om in het jaar 2013 tot een nieuw, duurzaam
Maar ook private partijen kunnen bijdragen:
landelijk organisatiemodel te komen voor de
partijen die nationaal werken en een
Nationale Parken en de Nationale Landschap-
link hebben met landschap of natuur,
pen. In 2013 wordt al proefgedraaid met een
biodiversiteit of duurzaamheid, dan wel
gezamenlijke aanpak. Aangestuurd door twee
partijen die zich vanuit MVO-doelstellingen
stichtingen: één voor de Nationale Parken en
betrokken voelen. Denk bijvoorbeeld aan
7
Geefgeld
Leengeld
Postcode Loterij
Nationaal Groenfonds
Verzekeringsmaatschappijen
Provincies
...
...
Nationaal fonds
€
€
€
€
Gebieds-
Gebieds-
Gebieds-
Gebieds-
fonds
fonds
fonds
fonds
€
€
€
€
Vullen op regionaal niveau
de Nationale Postcodeloterij, banken, (zorg)
Nationaal Groenfonds fungeert als kassier.
verzekeraars en fietsenfabrikanten. Om
Iedere provincie bepaalt zelf het bedrag dat zij
donaties te bevorderen, zal met het Rijk
in het revolverend fonds wil storten. Nationaal
worden gesproken over fiscale voordelen voor
Groenfonds verdubbelt dit bedrag. Om de
zakelijke donateurs.
opzet van provinciale revolverende fondsen te stimuleren is Nationaal Groenfonds bereid
Voor het leengeld wordt een revolverend
haar bestuur te vragen om vanuit haar eigen
fonds opgericht, waarbij vanuit een
vermogen een startkapitaal van € 3 miljoen
overkoepelend landelijk fonds provinciale
ter beschikking te stellen.
fondsen kunnen worden aangevuld. In dit
8
fonds wordt door zowel de provincie als door
De al bestaande gebiedsfondsen en
Nationaal Groenfonds een bedrag gestort voor
streekfondsen blijven een belangrijke rol
gezamenlijk rekening en risico. Vanuit dit
spelen. Vanuit het landelijk fonds kunnen deze
fonds worden laagrentende leningen verstrekt
gebiedsfondsen worden gevoed. Voordeel
aan kansrijke ‘groene projecten’ die bijdragen
van een landelijk fonds is dat landelijke
aan de inrichting en/of het duurzaam beheer
spelers makkelijker worden betrokken en dat
van natuur en landschap. De provincie bepaalt
de landelijke marketing hieruit kan worden
de voorwaarden en beoordeelt de aanvragen,
gefinancierd.
Fondsenwerving Met de ‘Leaders for Nature’ zullen we verkennen op welke wijze investeringen
Actie 1.3 Gezamenlijke marketing
vanuit het bedrijfsleven gestimuleerd kunnen
Servicenet Nationale Landschappen zal samen
worden. Dit zijn twintig multinationals die
met Samenwerkingsverband Nationale Parken
zich onder de vlag van het IUCN hebben
en het Nederlands Bureau voor Toerisme en
verbonden aan een actieve bijdrage aan de
Congressen (NBTC) een aanpak ontwikkelen
biodiversiteit, waaronder AkzoNobel, Friesland
voor de toeristische marketing van de ‘veertig
Campina, ING, KLM, Philips, Rabobank
mooiste gebieden van Nederland’, gericht
en Shell. Ook zal worden gesproken met
op het grote publiek en op het buitenland.
zorgverzekeraars. Hiervoor wil Servicenet
Deze marketingaanpak moet zichzelf kunnen
Nationale Landschappen samen met
financieren. Daarom wordt dit opgepakt als
Samenwerkingsverband Nationale Parken,
een zelfstandige businesscase.
de Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie, KNBLO Wandelsportorganisatie
De basis wordt een centrale ‘portal’ voor
Nederland, NOC*NSF, AtletiekUnie,
bezoekers en aanbieders. In de NBTC-
Nederlandse ToerFiets Unie en de Nederlandse
campgne ‘Holland Naturally’ is al veel
Wandelsport Bond een propositie uitwerken
voorwerk verricht, maar dit moet een vervolg
voor de stimulering van wandelen, fietsen
krijgen in structurele vorm. De nieuwe
en buitensport. Er zijn diverse onderzoeken
website zal gericht zijn op bezoekmotieven
die uitwijzen dat bewegen in de natuur de
(beleven, proeven, doen, verblijven) en zal
volksgezondheid ten goede komt.
de ‘highlights’ van het gebied brengen. Vanuit de aanbodkant worden de meest bijzondere
Met projectontwikkelaars zal worden
streekproducten, attracties, evenementen en
verkend of zij verworven gronden binnen
arrangementen gepresenteerd.
de Nationale Landschappen en Nationale Parken willen inzetten voor natuur- en
De website is geen vervanging van bestaande
landschapsontwikkeling. Gedacht wordt
websites, maar heeft een aanvullende functie
aan tijdelijke of permanente bestemmingen
voor de gezamenlijke marketing. Vanuit de
die iets toevoegen aan de identiteit of
centrale website kan men doorklikken naar
belevingswaarde van het gebied en
de websites van de afzonderlijke gebieden.
tegelijkertijd de rentelasten reduceren.
De website kan worden gekoppeld aan de populaire websites ‘Holland.com’ en
Tot slot zullen ook bijdragen worden gevraagd
‘Lekker Weg’ van het NBTC. Mogelijk zal
van fondsen als Postcode Loterij, Stichting
extra exposure van de Nationale Parken
Doen en Life+.
en Nationale Landschappen vorm kunnen krijgen via het ‘Reis Bewust’ keurmerk, een
Mijlpalen
overkoepelend keurmerk voor diverse groene
• Oprichting fonds Nationale Parken en
labels. Met initiatiefnemer Bookit (bekend van
Nationale Landschappen: maart 2013
diverse sites waaronder weekendjeweg.nl) en
• Rondetafelgesprekken met projectontwikkelaars, Leaders for Nature en
partijen als NS en het Ministerie van EZ wordt dit verder uitgewerkt.
zorgverzekeraars: april-juni 2013 • Aanvragen bij diverse fondsen: meiseptember 2013
Mijlpalen • Plan van aanpak: april 2013 • Website operationeel: oktober 2013
Deze actie wordt mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van EZ en het Nationaal
Deze actie wordt mede mogelijk gemaakt door
Groenfonds.
het Ministerie van EZ.
9
3. Regionale pilots Actie 2.1 Pilot gebiedscoöperatie (IJsseldelta)
trie. Ook is een model denkbaar waarbij de bezoeker van het gebied veel meer centraal wordt gesteld en als (mede)financier wordt
Veel Nationale Parken en Landschappen wor-
gezien, waarbij er een soort regionale ‘trust’
stelen met het probleem dat de kosten van
kan worden ontwikkeld.
het natuur- en landschapsbeheer alsmaar toenemen, terwijl de subsidies worden afge-
Doel is om met een gebiedscoöperatie op het
bouwd. Men is naarstig op zoek naar nieuwe
schaalniveau van een Nationaal Landschap of
financieringsbronnen. Er is inmiddels een
Nationaal Park tot een integraal arrangement
breed scala aan creatieve financiële instru-
te komen waar het versterken van de kwali-
menten ontwikkeld: gebiedsfondsen, streekre-
teit van natuur en landschap, het voeren van
keningen, landschapsveilingen, verhandelbare
een slimme marketing van het gebied en het
emissierechten, betaalde uitzichtgaranties,
vergroten van de economische mogelijkheden
compensatieregelingen en allerlei vereve-
hand in hand gaan en worden verankerd in
ningsmechanismen. Veel oplossingen blijven
een gebiedsorganisatie waarin producent en
echter afhankelijk van blijvende subsidiestro-
consument vertegenwoordigd zijn. De maat-
men, overheidsbemoeienis en liefdadigheid,
schappelijke betrokkenheid wordt omgezet
en dat zijn nu net onzekere factoren. Substan-
in een effectief organisatiemodel en er kan,
tiële investeringen in het landschap vanuit de
vanuit de kracht van het gebied en de waarde
markt (‘waardecreatie’) blijven uit omdat de
voor publiek of markt, worden gewerkt aan
markt –lees: het landschap- feitelijk op slot is
nieuwe financierings-, (grond)exploitatiemo-
gezet. Het is nodig om na te denken over al-
dellen en aan marktontwikkeling. Servicenet
ternatieve oplossingen en een meer ontwikke-
Nationale Landschappen en Samenwerkings-
lingsgerichte aanpak. Dat roept nieuwe vragen
verband Nationale Parken willen gaan proef-
op. Wat is precies het verdienpotentieel van
draaien door middel van praktijkpilots in een
het landschap? Hoe kunnen we nieuwe waar-
aantal gebieden. De hoofdpilot vindt plaats in
den creëren? Kan de markt -bij een terugtre-
Nationaal Landschap IJsseldelta. Servicenet
dende overheid- nieuwe taken op zich nemen?
Nationale Landschappen organiseert deze pilot
Welke gebiedsprocessen en instrumenten
in nauwe samenwerking met het programma-
horen daarbij?
bureau IJsseldelta, de Advies- en Initiatiefraad IJsseldelta en Landschap Overijssel.
De ‘Gebiedscoöperatie’ staat voor een meer bedrijfsmatige benadering van het landschap
Mijlpalen
en de natuur. Hierbij gaat niet zozeer om het
• Start gebiedspilot: februari 2013
onttrekken van geld uit de markt (via compen-
• Oplevering coöperatiemodel IJsseldelta:
satie, afroming, verevening), maar juist om het mobiliseren van de innovatie- en ontwikkelkracht van het bedrijfsleven en het betrek-
juni 2013 • Samenwerkingsovereenkomst IJsseldelta: september 2013
ken van nieuwe investeerders bij het beheer en de ontwikkeling van het landschap. Daarbij
Deze actie wordt mede mogelijk gemaakt
kan gedacht worden aan agrarische bedrijven
door het Ministerie van I&M en de provincie
en recreatie-ondernemers, maar ook aan bij-
Overijssel.
voorbeeld zorginstellingen, energiebedrijven, waterleidingbedrijven, projectontwikkelaars, weg- en waterbouwers, terreinbeheerders, de levensmiddelensector en de creatieve indus-
10
Actie 2.2 Pilot Vrijetijdslandschap (Groene Hart) In de Beleidsvisie Groen van de provincie
Actie 2.3 Pilot marketing Gelderse Nationale Landschappen
Zuid-Holland wordt gepleit voor innovatieve
De Provincie Gelderland ziet de Nationale
combinaties tussen overheid, maatschappelij-
Landschappen als een belangrijke ‘groene
ke organisaties en bedrijfsleven om gezamen-
motor’ voor de regionale economie en heeft
lijke doelen te realiseren. Dit onder het motto:
middelen beschikbaar gesteld om de marke-
breng het groen dichter bij de mensen! Dit
ting en de promotie van deze gebieden een
is ook het motto van de Visie Vrijetijdsland-
impuls te geven. Aan de betrokken organi-
schappen van de ANWB voor het Groene Hart.
saties in de regio is gevraagd hiervoor een
Om hier inhoud aan te geven is het initiatief
plan van aanpak op te stellen. Hierin wordt
ontstaan om samen met gebiedspartners een
aangegeven hoe het Nationaal Landschap een
pilot te starten. Als proefgebied zijn de Leidse
betere naamsbekendheid kan krijgen en hoe
Ommelanden gekozen. Dit gebied ligt in het
de betrokkenheid van de eigen bewoners en
Groene Hart en grenst aan de stad Leiden.
de bezoekers vergroot kan worden. Dit met de
Servicenet Nationale Landschappen werkt
bedoeling om de economische potenties van
mee, omdat de pilot een voorbeeldwerking
het Nationaal Landschap beter te benutten.
kan hebben voor andere Nationale Landschappen.
Servicenet begeleidt en faciliteert dit proces. Het is een interessante pilot om te onder-
Doel van de pilot is om kansrijke initiatieven
zoeken hoe de marketing duurzaam geor-
van ondernemers die de recreatieve aantrek-
ganiseerd kan worden. Aan de hand van de
kelijkheid van het landschap vergroten te
‘succesformule’ (Q=(M+E)xO) zijn diverse
ondersteunen en hiervoor samen haalbare
workshops georganieerd.
businesscases op te zetten. Recreatief aantrekkelijk wil zeggen dat het landschap afwis-
Mijlpalen
selend en betekenisvol is, dat er voldoende te
• Start gebiedspilot: december 2012
beleven en te doen is en dat je er makkelijk
• Oplevering plannen van aanpak: februari
kunt komen. Nevendoel is om werkendeweg kennis op te doen over hoe nieuwe samenwerkingsvormen en uitvoeringspraktijken tot
2013 • Start uitvoering plannen van aanpak: mei 2013
stand kunnen komen. Het is immers nog geen gangbare praktijk om samen met onderne-
Deze actie wordt mede mogelijk gemaakt door
mers en gebiedspartners te werken aan de
de provincie Gelderland.
realisering van gezamenlijke doelen. Mijlpalen • Start gebiedspilot: december 2012 • Selectie businesscases: maart 2013 • Start uitvoering businesscases: begin 2014 Deze actie wordt mede mogelijk gemaakt door de ANWB en de provincie Zuid-Holland.
11
4. Community of Practice Het bevorderen van de kennisuitwisseling is
overeenkomt met de aanpak in een Nationaal
een doelstelling van Servicenet en hiervoor
Park. Door deze twee trajecten te vergelijken
is al een breed praktijknetwerk opgezet. We
en te leren van het proces, werken we aan
willen dit in 2013 verder uitbouwen, mede aan
een meer gedeelde aanpak in de Nationale
de hand van de ervaringen in de verschillende
Landschappen en Parken.
gebiedspilots. Beleidsmakers en uitvoerders van andere Nationale Landschappen en Parken
Verbreding netwerk en advies op maat
worden uitgedaagd hun eigen ontwikkelop-
Bij de community of practice willen we de mi-
gave te agenderen, kennis en ervaringen in te
nisteries van I&M, EZ en OC&W nadrukkelijk
brengen, mee te werken aan oplossingen en
betrekken. Deze ministeries dragen financieel
te leren van de geboekte resultaten.
bij aan het programma van Servicenet Nationale Landschappen. We zullen met hen bezien
Kennisdelers
hoe landelijke initiatieven en ervaringen kun-
Rond gedeelde thema’s, zoals GLB, Europese
nen worden benut om ontwikkelingen op re-
samenwerking en nieuwe organisatievormen,
gionale schaal te fondersteunen. Zo geven we
zullen we kennisdelers organiseren. We zul-
een praktisch vervolg aan de pilots die door
len daarbij ook putten uit ervaringen in het
het Ministerie van I&M zijn opgezet voor het
buitenland, denk daarbij aan de National Trust
Binnenveld, Amstelland, het Groene Woud en
in Engeland, de Nationale Naturlandschaften
Ooijpolder-Groesbeek. De financieringsinstru-
in Duitsland en Herita in Vlaanderen. Zo geven
menten en organisatievormen die dit traject
we een impuls aan de community of practice
heeft opgeleverd, kunnen worden vertaald
die Servicenet Nationale Landschappen het
naar andere gebieden, waar behoefte is aan
afgelopen jaar al in gang heeft gezet.
een nieuwe duurzame organisatorische en economische basis. De community of practice
Portal
kan hierin een belangrijke rol spelen.
Op de website nationalelandschappen.nl wordt
12
een virtuele community of practice ingericht.
Ook zal het IPO bij de community of prac-
Via deze portal houden we alle betrokkenen
tice worden betrokken. Op basis van de
op de hoogte van de voortgang van de pilots,
pilot gebiedscoöperatie zullen we een advies
de geboekte (tussen)resultaten en van de di-
uitbrengen aan het IPO over de wijze waarop
lemma’s en worstelingen. De deelnemers aan
zij de organisatie-ontwikkeling in de Nationale
de community of practice kunnen de portal
Landschappen (en de Nationale Parken) kan
gebruiken om eigen inbreng te leveren en te
ondersteunen. Daarnaast kan de community
reageren op vragen. Zo faciliteren we de ken-
of practice afzonderlijk gebieden ondersteunen
nisuitwisseling.
met advies op maat.
Spiegeling met Nationale Parken
Landelijke conferentie
De pilot in Nationaal Landschap IJsseldelta
Tijdens een landelijke conferentie in het
zal worden ‘gespiegeld’ aan een soortgelijke
najaar van 2013 willen we de resultaten van
case in Nationaal Park de Biesbosch. Ook daar
de gebiedspilots en andere resultaten uit de
zal het komende half jaar een nieuw financie-
community of practice presenteren aan het
rings- en organisatiemodel worden ontwikkeld.
landelijk netwerk van publieke, private en
Servicenet Nationale Landschappen zal daarbij
maatschappelijke bestuurders, uitvoerders en
adviseren en het proces en de uitkomsten
beleidsmakers. Dit zal ook de aftrap zijn voor
spiegelen aan de pilot in de IJsseldelta. Het
de implementatie van een nieuw organisa-
is interessant om te bezien waarin de aanpak
tie- en financieringsmodel voor de Nationale
in een Nationaal Landschap verschilt van en
Landschappen en Parken gezamenlijk.
Voortbouwen op bestaande kracht
Nieuwe perspectieven toevoegen
Landelijk financierings- en organisatiemodel Van publiek-privaat naar privaat-publiek Transitiemodel Nationale Landschappen Transitiemodel Nationale Parken
Landelijk
Community of Practice
Regionaal
Regionaal financierings- en organisatiemodel Van publiek-privaat naar privaat-publiek Transitiemodel IJsseldelta Transitiemodel Biesbosch
Bovenstaand schema laat zien dat een brede community of practice een spilfunctie kan vervullen tussen het regionale (onder) en het landelijke schaalniveau (boven) en tussen lessen uit het verleden (links) en perspectieven voor de toekomst (rechts). Bovendien kunnen ervaringen in Nationale Landschappen en Nationale Parken hierin uitgewisseld worden. De community of practice is geen aparte organisatie, maar een centraal platform om te leren van elkaars ervaringen en elkaar te helpen bij het opzetten van nieuwe organisatie- en financieringsmodellen. Deze actie wordt mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van I&M, OC&W en EZ.
13
5. Planning, begroting en organisatie Organisatie
financiering. Daar staan Servicenet Nationale
Servicenet Nationale Landschappen is opge-
Landschappen en Samenwerkingsverband Na-
richt in 2011 ten behoeve van de gezamen-
tionale Parken voor! Samen met het Nationaal
lijke marketing, kennisuitwisseling en belan-
Groenfonds werken we daaraan, onder meer
genbehartiging van de aangesloten Nationale
door de opzet van een landelijk fonds voor de
Landschappen. Het Samenwerkingsverband
Nationale Parken en Nationale Landschappen.
Nationale Parken is opgericht in 2005 als overkoepelende organisatie van de twintig
In opdracht van de Stichting Nationale Land-
Nationale Parken in Nederland. Servicenet
schappen geeft een coöperatie uitvoering aan
Nationale Landschappen en Samenwerkings-
het actieplan. De coöperatie bestaat uit ver-
verband Nationale Parken onderscheiden zich
schillende bureaus die hun expertise hebben
ten opzichte van terreinbeherende en sec-
gebundeld om de Nationale Landschappen zo
torale belangenorganisaties doordat wij ons
goed mogelijk te kunnen bedienen. Het betreft
nadrukkelijk richten op de ontwikkeling en
de bureaus Investeren in Ruimte (proces en
promotie van samenhangende gebieden. We
organisatie), Vista landschapsarchitectuur en
willen de Nationale Parken en de Nationale
stedenbouw (visie en ontwerp), Janrutten.com
Landschappen als sterke ‘kwaliteitsmerken’
(marketing en communicatie) en Ecorys (eco-
in de markt zetten en stimuleren dat deze
nomie en ondernemerschap). De stichting en
‘iconen van Nederland’ een voorbeeldwerking
de coöperatie vormen samen het Servicenet
krijgen voor een duurzame ontwikkeling van
Nationale Landschappen.
natuur en landschap. Door partijen bij elkaar te brengen en nieuwe samenwerkingsvormen
Begroting
te bevorderen, willen we de maatschappelijke
Onderstaande tabel geeft een begroting van
én de economische basis voor de inrichting
de uitvoeringskosten van de beschreven
en het beheer verbreden. De opgaven waar
acties. Voor de financiering hiervan hebben
we voor staan vragen immers om innovatieve
de Ministeries van EZ, I&M en OC&W een
oplossingen: nieuwe verbindingen tussen stad
bijdrage geleverd. Daarnaast zijn er bijdragen
en landschap, nieuwe vormen van natuur- en
van provincies, het Nationaal Groenfonds en
landschapsbeleving, nieuwe participatie- en
de ANWB. Nog niet alle kosten zijn volledig
beheermodellen, duurzame energieland-
gedekt. Streven is om in de loop van 2013 de
schappen, groenblauwe diensten, regionale
resterende financiering rond te krijgen.
voedselkringlopen. En vooral: een duurzame
1 2.1 2.2 2.3 3 4
14
Landelijke samenwerking Regionale pilot Gebiedscooperatie (OV) Regionale pilot Vrijetijdslandschap (Z-H) Regionale pilot marketing Gelderse NL’s Community of Practice Basis (organisatie, communicatie, bedrijfsvoering, jaarplan) Totaal
25.000 90.750 30.250 21.780 35.225 34.000 237.005
Activiteit en mijlpalen
jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
Landelijke samenwerking
Organisatie
Vaststellen pva samenwerking SNP
Opleveren duurzaam organisatiemodel
Financiering
Landelijk fonds ingericht
Ronde langs private financiers
Aanvraag St. Doen
Aanvraag Life +
Aanvraag Postcodeloterij
Opleveren duurzaam financieringsmodel
Marketing
Opleveren duurzaam marketingmodel
Regionale pilots
Pilot Gebiedscooperatie (IJsseldelta)
Selectie thema’s en partners
Gesprekscaroussel / thematafels
Verankeren gebiedscooperatie
Pilot Vrijetijdslandschap (Groene Hart)
Verkenning thema’s en partners
Ontwikkelstrategie
Pilot marketing Gelderse NL’s
Begeleiding en coaching NL’s individueel
Investeringsimpuls provincie
Uitvoering (vervolgfase)
Community of Practice
Inrichten virtuele COP
Organiseren sessies en kennisdelers
Gebiedscooperaties
Europa
GLB
Netwerk en advies op maat
Spiegelbijeenkomsten NP de Biesbosch
Landelijke conferentie
Overleggen bestuur
Communicatie
Bedrijfsvoering en administratie
Vastellen jaarrekening en -verslag 2012
Jaarplan
Vastellen Actieplan en werkplan 2013
Vastellen Actieplan en werkplan 2014
Individuele gesprekken Ontwikkelen gebiedscooperatie
Identificeren business cases Uitvoering (vervolgfase) Ontwikkelen format business case Sessie gezamenlijke landschappen
Basis
Planning Bij de beschrijving van de verschillende acties zijn de belangrijkste mijlpalen aangegeven. Bovenstaand schema geeft een meer gedetailleerde tijdsplanning. Hierin zijn ook de organisatorische basiswerkzaamheden van Servicenet opgenomen. In het (interne) Werkplan 2013 zijn deze nader uitgewerkt.
15
Nationaal Groenfonds
geldbronnen aanboren. Wij nemen financi-
Nationaal Groenfonds is in 1994 opgericht
ële drempels weg, ondersteunen initiatie-
door Rijk (toenmalig ministerie van LNV)
ven en financieren investeringen in natuur,
en Provincies, met het doel alle geldstro-
zodat plannen sneller en beter uitgevoerd
men bestemd voor aanleg en beheer van
kunnen worden. Wij bundelen publieke en
Natuur en Landschap (EHS) vanuit één
private geldstromen. Wij zijn betrokken
kassa richting natuur en landschap te laten
bij het ontwikkelen van overheidsbeleid en
stromen, om een optimaal doelbereik te
werken aan bewustwording van publiek,
verkrijgen. Sindsdien verleent en ontwik-
bestuur en andere betrokkenen.
kelt het Groenfonds financiële faciliteiten voor natuur, bos en landschap. Voor
Binnen het samenwerkingsverband Nati-
publieke partijen zoals overheden, maar
onale Parken en Nationale Landschappen
ook voor private partijen en particulieren.
kan Nationaal Groenfonds de volgende
Daarbij reageert en anticipeert Nationaal
toegevoegde waarde leveren:
Groenfonds met nieuwe financieringscon-
• Kassieren
cepten op actuele ontwikkelingen.
• Labellen en bundelen van toevertrouw-
Nationaal Groenfonds is een ideële stich-
• Jaarlijkse transparante verslaglegging
ting (zonder winstoogmerk) met een be-
• Koppeling van publieke geldstomen aan
de geldstromen
stuur, waarvan de leden benoemd worden door het ministerie van EL&I en de provin-
• Beschikbaar stellen van middelen uit het
cies. Daarnaast stellen het ministerie en
Revolverend Fonds
de provincies ieder een waarnemer aan,
• (Voor)financiering.
die namens EL&I en IPO de bestuursvergaderingen bijwonen. Het bestuur bestaat uit Pieter van Vollenhoven (voorzitter), Pim Vermeulen, Jaap van Duijn, Geert Jansen en Tjibbe Joustra. Inkomsten worden verkregen uit een kleine marge op het rendement van de gelden die de Stichting onder zich heeft. Jaarwinsten worden (na akkoord Rijk en Provincies) toegevoegd aan het eigen vermogen dat dienst doet als Revolverend Fonds. Dit wordt gebruikt om groene projecten (laagrentend) te financieren. Nationaal Groenfonds wil de financiering van natuur en landschap faciliteren, overheidsbeleid ondersteunen en private
16
lopende projecten
Samenwerkingsverband Nationale
Parken (Europarc Federation). De Euro-
Parken
parc Federation heeft meer dan 370 leden
De Stichting Samenwerkingsverband
(overheden, NGO’s en particulieren) uit 38
Nationale Parken (Samenwerkingsver-
Europese landen.
band Nationale Parken) is een samenwerkingsverband tussen de twintig Nationale
Het doel van de stichting is om van de Na-
Parken, de overheid, grondeigenaren, ter-
tionale Parken bijzondere en aantrekkelijke
reinbeheerders en natuurorganisaties. De
natuurgebieden maken. In de parken moet
belangrijkste partners zijn de Nederlandse
ruimte zijn voor natuurgerichte recreatie,
Nationale Parken, het Ministerie van EL&I,
onderzoek, voorlichting en educatie. Begin
Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten,
2008 is met de samenwerkingspartners
De Provinciale Landschappen, de Federa-
een Manifest Natuurkwaliteitsimpuls opge-
tie Particulier Grondbezit en het IVN. De
steld, waarin een lijst met noodzakelijke
Stichting Samenwerkingsverband Nationale
investeringen voor de Nationale Parken
Parken heeft een ANBI status en kent een
is opgenomen. Mede dankzij dit manifest
Algemeen Bestuur,
zijn er in veel Nationale Parken aanspre-
een Dagelijks Bestuur en een faciliterend
kende successen geboekt. In de periode
bureau. Het Algemeen Bestuur van de
2008-2011 is ruim 86 miljoen geïnvesteerd
Stichting Samenwerkingsverband Nationale
voor natuurherstel. De gelden zijn bij-
Parken bestaat uit de voorzitters van de
eengebracht door het Rijk, de provincies,
Overlegorganen van de Nationale Parken.
gemeenten, de Europese Unie (LIFE+) en
De Overlegorganen bestaan uit vertegen-
de Nationale Postcode Loterij. Voor toe-
woordigers van publiekrechtelijke instan-
komstbestendige topnatuur in de Nationale
ties (zoals gemeenten, waterschappen en
Parken zijn ook de komende jaren nog
provincies) en privaatrechtelijke instanties
extra inspanningen nodig. Deze staan be-
(zoals grondeigenaren en terreinbeheer-
schreven in het Strategisch Meerjarenplan
ders). De voorzitter van een Overlegorgaan
2011-2014.
is onafhankelijk en is benoemd door de minister van EL&I. Het Dagelijks Bestuur van de Stichting Samenwerkingsverband Nationale Parken wordt gekozen uit en door het Algemeen Bestuur en bestaat uit maximaal vijf leden. Het huidige Dagelijks Bestuur bestaat uit mw. dr. J.W. Kersten (voorzitter), dhr. mr. drs. Th.E.M. Wijte, dhr. P. Miedema, dhr. J. Heijkoop en dhr ir. C.J. Vriesman. Om de samenwerking met de parken elders in Europa te bevorderen, zijn de twintig Nationale Parken in Nederland lid van de Europese Federatie voor Nationale
17
Servicenet Nationale landschappen
Nationale Landschappen. De basis voor het
Servicenet Nationale Landschappen is een
inhoudelijk programma ligt in het ‘bid-
flexibele en projectgerichte netwerkorgani-
book’, dat eind 2011 is gepubliceerd. Dat
satie van en voor de Nationale Landschap-
document laat zien waar Servicenet voor
pen. Servicenet heeft een onafhankelijk
staat en waar de komende jaren aan wordt
bestuur, de Stichting Nationale Landschap-
gewerkt, samen met iedereen die mee wil
pen, en een uitvoerend programmabu-
doen. Met het bidbook wil Servicenet cre-
reau. De Stichting beschikt over een ANBI
atieve allianties vormen en nieuwe inves-
Status. Het bestuur wordt gevormd door
teringsperspectieven verkennen: markt én
Bart Krol, Roelof Balk, Diana de Jong, Joep
overheid, rood én groen, landschap én eco-
Thönissen, Douwe Hoogland en Yttje Fed-
nomie. Servicenet Nationale Landschappen
des. Daarnaast is er een Comité van Aan-
heeft als doel om de Nationale Landschap-
beveling bestaande uit Alexander Rinnooy
pen als ‘sterk merk’ overeind te houden
Kan, Herman Wijffels, Ed Nijpels, Walter
en de gezamenlijke belangenbehartiging,
Kooy en Eric Luiten.
marketing en kennisontwikkeling te bevorderen. Voorop staat de ambitie om een
Servicenet is een service-organisatie, die
duurzame economische basis te creëren
praktische ondersteuning biedt aan de
voor het behoud van deze landschappen.
Walter Kooy (Directeur Nationaal Groenfonds), Joke Kersten (voorzitter Samenwerkingsverband Nationale Parken) en Bart Krol (voorzitter Stichting Nationale Landschappen) op de conferentie van 13 juni in Radio Kootwijk.
18
19
