ACTIEF OUDER WORDEN IN VLAAMSE STEDEN EN GEMEENTEN

ACTIEF OUDER WORDEN IN VLAAMSE STEDEN EN GEMEENTEN Een onderzoek, in samenwerking met de VVSG, uitgevoerd door Pieter Rondelez, stafmedewerker aan het Kenniscentrum Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen - Hogeschool-Universiteit Brussel

1

2

Inhoudstafel Inhoudstafel .................................................................................................................................................................................................................. 3

Woorden van dank ................................................................................................................................................................................................... 5

.......................................................................................................... 6 ........................................................................................................................................... 7 Maatschappelijke participatie. .................................................................................................................................................................... 8 Onderzoeksvragen en de gebruikte methode. .............................................................................................................................. 9

Hoofdstuk 1.

Active Ageing: hoe zien lokale besturen het? ..............................................................................................12

1.1

.....................................................................................................................................................................12

1.2

Visie van lokale beleidsmakers. ..................................................................................................................................................12

1.3

Rol van de lokale overheid. ...........................................................................................................................................................15

1.4

Economische argumenten in het active ageing - discours. ..................................................................................17

Hoofdstuk 2.

Actoren betrokken bij het beleid in het kader van actief ouder worden. ................................20

2.1

Diensten van het lokale bestuur. ..............................................................................................................................................20

2.2

Samenwerking met externe organisaties. ..........................................................................................................................22

2.3

Ouderenloket/ouderenambtenaar. ........................................................................................................................................23

2.4

Lokaal dienstencentrum. ................................................................................................................................................................24

2.5

Informatiekanalen voor ouderen. .............................................................................................................................................26

2.6

Allochtone ouderen. ..........................................................................................................................................................................26

Hoofdstuk 3.

Levenslang leren. .............................................................................................................................................................28

3.1

Het aanbod. .............................................................................................................................................................................................28

3.2

De samenwerking met externen. .............................................................................................................................................29

3.3

Hoe wordt het aanbod aan ouderen bekendgemaakt? ..........................................................................................31

3.4

Oudere vrijwilligers en ouderenadviesraad. .....................................................................................................................32

3.5

Verhoging van het aanbod en stimulering van de interesse ...............................................................................33

Hoofdstuk 4.

Informele zorg en vrijwilligerswerk. ....................................................................................................................34

4.1

Informele zorg. .......................................................................................................................................................................................34

4.2

Vrijwilligerswerk. ...................................................................................................................................................................................39

3

Hoofdstuk 5.

Politieke participatie ...................................................................................................................................................... 45

5.1

Rechtstreekse politieke participatie ....................................................................................................................................... 45

5.2

Onrechtstreekse politieke participatie ................................................................................................................................. 54

Hoofdstuk 6.

Ouderen en het verenigingsleven ...................................................................................................................... 56

6.1

Het stimuleren van ouderen tot deelname aan verenigingen ........................................................................... 56

6.2

Ouderen horen ook in andere verenigingen thuis ..................................................................................................... 58

6.3

Actief ouder worden zonder lidmaatschap van verenigingen ........................................................................... 59

Besluit .............................................................................................................................................................................................................................. 61

Bibliografie ................................................................................................................................................................................................................... 65

Bijlagen........................................................................................................................................................................................................................... 67

4

Woorden van dank Vele mensen hebben meegeholpen aan de totstandkoming van dit onderzoek. Ik wil hen bedanken voor hun steun en vertrouwen. Vooreerst gaat mijn dank uit naar Gaby Jennes, tot september 2012 directrice van het kenniscentrum van het Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen om dit onderzoek mogelijk te maken en voor het geven van de nodige kritische commentaren. Joris Vierendeels dank ik voor het mee helpen uitwerken van de onderzoeksopzet alsook voor het nalezen. Veerle Baert zorgde er voor dat de samenwerking met de VVSG en de voorbereiding van de studiedag vlot verliep. Grote dank ben ik verschuldigd aan de gemeentelijke mandatarissen en ambtenaren die in de periode mei-augustus 2012 tijd hebben vrijgemaakt voor een uitgebreid interview waardoor deze studie mogelijk werd. Pieter Rondelez, oktober 2012

5

Concept en opbouw van het onderzoek ‘Active Ageing’?1 Population ageing is enter the 21st century, global ageing will put increased economic and social demands on all countries. At the same time, older people are a precious, often-ignored resource that makes an important contribution to the fabric of our societies. (WHO) Europa (en de rest van de wereld) wordt geconfronteerd met demografische veranderingen waarvan vragen op. Hoe zorgen we ervoor dat mensen zolang mogelijk onafhankelijk en actief blijven als ze ouder worden? Wat zijn hiervoor de onderliggende redenen? Zullen een groter aantal ouderen het failliet inluiden van de gezondheidszorg en het sociale zekerheidssysteem? Hoe kan de levenskwaliteit van ouderen verbeterd worden? Hoe vinden we een goed evenwicht tussen de rol van het gezin (en familie) en de staat wanneer het erop aan komt te zorgen voor oudere mensen die assistentie nodig hebben? Intergeneratione ij oudere mensen de economie in haar geheel in ondersteunende en toegankelijke leefomgevingen.

regio-gebonden is: de ene regio zal meer te kampen hebben met de effecten ervan dan de andere. Er gaan dan ook stemmen op dat regionale en lokale overheden (en andere stakeholders) het best in staat zijn om de specifieke uitdagingen van de vergrijzingsproblematiek te begrijpen om er een adequaat antwoord op te bieden. De manier waarop lokale en regionale overheden zich aanpassen aan demografische veranderingen wordt gezien als één van de sleuteldeterminanten voor een kwaliteitsvol leven van ouderen en het welzijn van de gehele gemeenschap. 2 In dit rapport stellen we ons de vraag hoe steden/gemeenten in Vlaanderen invulling geven aan active ageing (en intergenerationele solidariteit).

1

De inleiding steunt voornamelijk op twee bronnen: WHO (2002). Active ageing. A policy framework, a contribution of the World Health Organization to the second United Nations world assembly on ageing. Madrid: Author. Age platform (2011). How to promote active ageing in Europe? EU support to local and regional actors. European Commission. Committee of the Regions. Age Platform Europe.

2

ageing and solidarity between generations will be a major added

6

Wat verstaan we onder

geing ?

Meestal vertrekken onderzoekers en beleidsmakers van de definitie die werd opgesteld door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).3 kansen en mogelijkheden m.b.t. gezondheid, participatie en veiligheid met als doel het verbeteren van de levenskwaliteit van ouderen. Het begrip omvat drie centrale concepten: gezondheid, participatie en veiligheid. Dit laatste wordt opgedeeld in fysieke-, sociale- en financiële veiligheid. We steunen op recent werk4 van K. Boudiny en D. Mortelmans waarin drie visies inzake active ageing geïdentificeerd worden.

I Active Working Hoewel er geen eenduidige definitie bestaat van active ageing, voert de economische interpretatie de boventoon. Bovenstaande WHO-definitie wordt in de praktijk vaak eng geïnterpreteerd. Veel onderzoekers focussen zich enkel op arbeidsmarktparticipatie, terwijl ook nationale overheden van vele geïndustrialiseerde staten dit principe bekijken met een economische bril. Een exclusieve focus op werkgelegenheid is problematisch, aangezien het de complexiteit van het concept reduceert tot slechts één component. Boudiny en Mortelmans benoemen dit productief ouder worden.

II Active Not Paid Working Boudiny en Mortelmans definiëren dit als het niet-betaald actief blijven in zowel economisch als sociaal productieve activiteiten (als een tweede vorm van productief ouder worden) waaronder drie vormen worden onderscheiden: vrijwilligerswerk, zorgverlening en ondersteunen van sociale dienstverleningsorganisaties.

III Leisure Boudiny en Mortelmans argumenteren dat enkel focussen op productieve activiteiten ontspanning verwaarloost wat zeker voor oudere ouderen een belangrijke activiteit is. Hierdoor wordt er weinig ruimte gelaten voor alternatieve manieren van zelf- en sociale ontwikkeling naast betaald en onbetaald werk, ondanks de positieve effecten ervan in het latere leven. Dit concept is erg moeilijk in te vullen aangezien wat beschouwd wordt als ontspanning afhankelijk van de persoon.

3

WHO (2002). Active ageing. A policy framework, a contribution of the World Health Organization to the second United Nations world assembly on ageing. Madrid: Author. 4 Boudiny & Mortelmans (2011). A Electronic Journal of Applied Psychology. 7(1); 8 14.

7

Maatschappelijke participatie. In dit onderzoek focussen we ons op de participatiepijler binnen het active ageing discours. We steunen hierbij op de definitie van D. Verté inzake maatschappelijke participatie: niet-arbeidsgerichte activiteiten die een bijdrage leveren aan de verbo Verté onderscheidt hierbij sociale netwerken, informele hulp en vrijwilligerswerk, participatie aan het verenigingsleven, politieke participatie en culturele ontspanning. We merken op dat deze definitie gelijkloopt met de tweede en derde visie van active ageing zoals hierboven beschreven. We focussen pure ontspanning) aangevuld met een luik rond levenslang leren. Hieronder bespreken we de onderdelen die aan bod komen in dit onderzoek waarbij we opnieuw gebruik maken van het werk van D. Verté5.

Informele zorg en vrijwilligerswerk (Verté) De mate waarin mensen zich min of meer belangeloos inzetten voor anderen is een belangrijke indicator voor maatschappelijke participatie, en kan zowel op een informele manier als binnen formele organisaties gebeuren. We maken een onderscheid in ons onderzoek tussen informele zorg (met de focus op mantelzorg) en vrijwilligerswerk.

a. Informele zorg (mantelzorg)

b.

Informele zorg betekent zorg verlenen binnen het eigen netwerk, en wordt meestal geboden aan een bekende. De zorgverlener en de betrokkenen hebben reeds op voorhand een socio-affectieve band, in tegenstelling tot het vrijwilligerswerk dat plaatsvindt in min of meer georganiseerd verband. Mantelzorg is de extra zorg die voortvloeit uit een sociale/familiale relatie en verleend wordt aan naasten met beperkingen en/of gezondheidsproblemen. Vrijwilligerswerk contractueel, familiaal of vriendschappelijke verplichtingen heeft. Het kan gaan om het houden van gezelschap, administratieve taken, bestuurlijke inbreng, zorg in zijn brede definitie en sociaalculturele activiteiten.

Actief burgerschap (Politieke participatie). Beleidsparticipatie kan, volgens Schuyt (1990)6, onderverdeeld worden in enerzijds het rechtstreeks deelnemen aan de politiek of het politieke apparaat, waarbij het stemgedrag, het lidmaatschap van een politieke partij en het vervullen van een politiek mandaat bedoeld worden, en anderzijds het deelnemen aan activiteiten buiten het politieke apparaat, die direct gericht zijn op het beïnvloeden van de politieke besluitvorming. In dit onderzoek focussen we ons vooral op onrechtstreekse politieke participatie: de werking van ouderenadviesraden. In de zijlijn komt ook de rechtstreekse politieke participatie aan bod.

Deelname aan het verenigingsleven. Verté bespreekt hier activiteiten die binnen een organisatie plaatsvinden en waarbij mensen deelnemen aan de georganiseerde activiteiten als lid. Het complexe aan dit begrip is dat ouderen lid kunnen zijn van een bepaalde vereniging zonder (of door weinig) deel te nemen aan de activiteiten, wat niet altijd voldoende is om als maatschappelijk participant erkend te worden. In hoeverre ouderen actief lid zijn van een bepaalde vereniging kan sterk verschillen: sommige ouderen organiseren 5

Verté, D., Dury, S., De Donder, L., Buffel, T., De Witte, N. (2011). Doe mee! Over ouderen en maatschappelijke participatie. Provincie West Vlaanderen.

6

Verté, D., Dury, S., De Donder, L., Buffel, T., De Witte, N. (2011). Doe mee! Over ouderen en maatschappelijke participatie. Provincie West Vlaanderen.

8

activiteiten, terwijl ouderen enkel lid kunnen zijn op papier. Hier gaat active-not-paid working (als vrijwilliger fungeren binnen een vereniging wat gezien wordt als een belangrijke schakel binnen het sociaal kapitaal van uw samenleving) samen met pure ontspanning.

Onderzoeksvragen en de gebruikte methode. Selectie onderzoekseenheden. werd een mondeling gestandaardiseerd interview afgenomen van beleidsmakers (schepenen, lokale ambtenaren) van 25 steden/gemeenten. Altijd werd eerst getracht om de schepen bevoegd voor ouderenbeleid te bevragen, maar niet zelden werden we doorverwezen naar de bevoegde ambtenaar (cfr. bijlage). We maken een selectie op basis van indicatoren waarbij we geen volledige representativiteit nastreven, maar toch een goede mix krijgen van grote en kleine, stedelijke en landelijke gemeenten. We maken gebruik van statistieken van de FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie en van gegevens van de website lokaal sociaal beleid. We gingen als volgt te werk: 1. 2.

3.

4.

5.

Per provincie selecteren we vijf à zes steden/gemeenten. Stad/gemeente nummer 1 en 2 selecteren we op basis van twee parameters - het hoogste aantal inwoners (absolute cijfers) in 2006 EN het hoogste aantal ouderen in 2006 (absolute cijfers). Wanneer er geen overlapping is tussen de twee categorieën is de eerste categorie doorslaggevend. Zo zien we voor de provincie West-Vlaanderen dat Brugge en Kortrijk het hoogste aantal inwoners hebben, maar dat Brugge en Oostende meer 65-plussers huisvesten. We kiezen voor Brugge en Kortrijk. We besluiten om Oostende niet te weerhouden om het gewicht van kustgemeenten in de steekproef te beperken. Vervolgens selecteren we twee steden/gemeenten die hard getroffen worden door vergrijzing. We maken hierin een onderscheid tussen de situatie in 2006 en de evolutie sinds 2000 (tot en met 2010). Dit eerste meten we door enerzijds te kijken naar de grijze druk (aantal ouderen t.o.v. aantal actieven) en naar het relatieve aandeel 65-plussers in de gehele bevolking in het jaar 2006. Bij gebrek aan overlapping, kijken we welke stad binn grootste aandeel 65-plussers (2006) bezit. Ten tweede selecteren we de stad/gemeente (per provincie) met de grootste relatieve stijging van het aantal 65-plussers (van 2000 tot 2010). Daarna selecteren we nog één stad/gemeente die veel aandacht besteedt aan ouderenbeleid. Dit meten we door op de website Lokaal Sociaal Beleid per provincie op zoek te gaan naar die stad/gemeente die in haar lokaal sociaal beleidsplan (legislatuur 2006-2012) het meest aandacht besteedt aan de thematiek rond ouderen. Dit doen we door in de lokale sociale beleidsplannen te zoeken op het thema ouderen en kijken we hoeveel hits dit oplevert per gemeente. Hoewel dit laatste een erg beperkt meetinstrument is, geeft het ons wel een zeker vermoeden welke steden/gemeenten hier sterk op inzetten. Vervolgens bestuderen we in welke mate de lijst representatief is m.b.t. bevolkingsgrootte van steden en gemeenten. We onderscheiden drie categorieën steden/gemeenten (steden inwoners; 10. steden/gemeenten < 30.000 inwoners; steden/gemeenten < 10.000 inwoners). We kijken dan welke steden/gemeenten er ondervertegenwoordigd zijn, waarbij we steeds op zoek gaan naar een stad/gemeente in de desbetreffende categorie die het hoogst scoort binnen de minstens één gemeente geselecteerd is. Dit is niet het geval voor West-Vlaanderen(**).

9

Tabel 1: Geselecteerde steden/gemeenten (bevolkingscijfers 2010)

Antwerpen Limburg 1 Antwerpen 1 Hasselt (483505) (73.067) 6 Deurne (Testinterview)

Vlaams-Brabant 1 Leuven (95.463)

West-Vlaanderen Oost-Vlaanderen 1 Brugge 1 Gent (116.741) (243.388)

2 Mechelen (80.940)

2 Genk (64.757)

2 Dilbeek (39.998)

2 Kortrijk (74.911)

2 Aalst (80.043)

3 Wijnegem (*) (8.816)

3 Halen (8.624) (***)

3 Drogenbos (*) (4.876) (***)

3 Koksijde (21.832) (**)

3 Maarkedal (*) (6.468) (***)

4 Oud- Turnhout 4 Opglabbeek (12.653) (9.607) (*****)

4 Londerzeel (17.435) (****)

4 Oostkamp (*) (22.452) (***)

4 Lovendegem (9.358)

5 Aartselaar (14.290)

5 Diest (23.048)

5 Anzegem (14.234)

5 Haaltert (17.668)

5 Bree (15.173)

Legende

10

(*)

gecorrigeerd naar kleinere stad/gemeente.

(**)

De kustgemeenten scoorden hier het hoogst en er werd gekozen voor een middelgrote gemeente aangezien later nog een kleine gemeente zou bevraagd worden. Wegens tijdsdruk werd besloten geen kleine stad/gemeente extra te bevragen.

(***)

reservegemeente/stad

(****)

een te laat ontdekte fout volgens de gevolgde methodiek

(*****)

De gemeente had in eerste instantie toegezegd, maar zou uiteindelijk niet deelnemen. Wegens tijdsdruk werd besloten geen nieuwe gemeente/stad erbij te nemen.

Onderzoeksvraag en methode van dataverzameling. De onderzoeksvraag

Hoe geven Vlaamse steden/gemeenten inv ageing-

Methode van dataverzameling

De methode van dataverzameling is een mondelinge bevraging op basis van een semi-gestandaardiseerde vragenlijst. De vragenlijst vindt U terug in bijlage 1 op het einde van het rapport.

Hoe worden de resultaten verwerkt? Alle interviews van lokale beleidsmakers werden digitaal opgenomen en uitgetypt. Voor de verwerking van de resultaten werd gebruik gemaakt van het kwalitatief onderzoeksprogramma NVIVO.

Hoe worden de resultaten in het rapport besproken? Het rapport is opgedeeld in drie delen. Het eerste deel bestaat uit twee hoofdstukken. Ten eerste geven we een beeld van de visies die lokale beleidsmakers hebben inzake active ageing. Welke actoren betrokken worden en welke middelen ter beschikking staan om het beleid van active ageing vorm te geven bespreken we in het tweede hoofdstuk. In het tweede luik bakenen we actief ouder worden af waarbij we ons concentreren op het participatieluik, meer specifiek op de maatschappelijke participatie van 55-plussers. We bevragen vier aspecten waarbij we willen achterhalen hoe Vlaamse steden en gemeenten hieraan vorm geven. Achtereenvolgens staan we stil bij levenslang leren; informele zorg en vrijwilligerswerk; actief ouder worden en deelname aan het verenigingsleven. In het derde deel volgt een besluit. De lezer kan de hoofdstukken afzonderlijk lezen.

11

Hoofdstuk 1. Active Ageing: hoe zien lokale besturen het? 1.1

ctive A

Meestal vertrekken onderzoekers en beleidsmakers van de definitie die werd opgesteld door de World Health Organisation schreven als een proces gericht op het optimaliseren van kansen en mogelijkheden m.b.t. gezondheid, participatie en veiligheid met als doel het verbeteren van de levenskwaliteit van ouderen. Het begrip omvat drie centrale concepten: gezondheid, participatie en veiligheid. Deze laatste wordt opgedeeld in fysieke- , sociale en financiële veiligheid. WHO definitie

security in order to enhance quality of life as people age. Active Ageing applies to both individuals and population groups. It allows people to realize their potential for physical, social and mental well-being throughout the life course and to participate in society according to their needs, desires and capacities, while providing them with adequate continuing participation in social, economic, cultural, spiritual and civic affairs, not just the ability to be p Het is duidelijk dat dit een zeer ruime definitie is die op verschillende manieren kan geïnterpreteerd of aangewend worden. Daarom besteden we in dit rapport aandacht aan de visie van lokale beleidsm in op een drietal aspecten: 1. 2. 3.

WHO definitie werd voorgelegd. De aanwezigheid van een economische logica op lokaal niveau bij het invullen van het beleid inzake actief ouder worden. De rol van de lokale overheid: waar liggen prioriteiten en op welke domeinen zou een lokaal bestuur actie dienen te ondernemen?

1.2 Visie van lokale beleidsmakers. Dat de defi WHO een ruim begrip is, werd duidelijk uit de gesprekken met lokale beleidsmakers. Hoewel iedere stad/gemeente deze definitie onderschrijft, is er toch sprake van heel wat nuanceverschillen. Acht beleidsmakers nemen deze definitie letterlijk over wanneer hen aantal gemeenschappelijke elementen terug.

1.2.1

Active

In vijf steden/gemeenten argumenteren beleidsmakers dat actief ouder worden te maken heeft met alle domeinen waar een lokaal bestuur mee bezig is. Active ageing wordt geïnterpreteerd als een inclusief verhaal dat zich afspeelt over de verschillende beleidsdomeinen heen. Volgens een schepen impliceert dit twee zaken: enerzijds dienen ouderen betrokken te worden in alle beleidsdomeinen en anderzijds dient de doelgroep ouderen geïntegreerd te worden in alle beleidsplannen. In deze visie impliceert beleid inzake actief ouder enerzijds een stuk maatzorg, maar anderzijds ook het integreren

12

van de doelgroep ouderen over de verschillende beleidsdomeinen heen. We komen hier later nog op terug.

1.2.2

Sociale inclusie als onderliggende doelstelling.

Acht beleidsmakers argumen Oudere mensen lopen een groter gevaar om familieleden en vrienden te verliezen en zijn dan ook vatbaarder voor eenzaamheid en sociaal isolement. Een schepen verwoordt dit als volgt: ve ageing gaat in de eerste plaats om veiligheid, het naar buiten komen. Het is hierbij van belang dat we de mensen naar buiten krijgen, want het valt toch op dat mensen die ouder worden veel minder buiten komen: niet Een andere schepen stelt dat beleid zich moet richten op het vermijden dat mensen geïsoleerd geraken. De rol van een lokale overheid is het organiseren of ondersteunen van activiteiten om ouderen inschakelen in allerlei activiteiten die door de gemeenten/steden worden aangeboden. Participatie wordt hier beschouwd als een middel en niet als een doel op zich. Een zekere nuancering is hier op zijn plaats aangezien het één niet los gezien kan worden van het ander. Een ambtenaar stelt dat het voornamelijk een kwestie is van het zinvol maatschappelijk aangesloten blijven door een activiteitenaanbod. In de gesprekken wordt heel vaak de nadruk gelegd op ontspanningsactiviteiten en vrije tijd. Een andere beleidsmaker maakt de link met het zolang mogelijk thuis wonen waarbij actief ouder worden werd geïnterpreteerd als:

1.2.3

Zolang mogelijk thuis blijven wonen.

Het zolang mogelijk zelfstandig thuis wonen is voor elf beleidsmakers een prioriteit. Het beleid richt zich dan vooral op het infrastructurele luik en dienstverlening: aanpassingspremies, ergonoom aan huis, poetsdienst ook dit meestal gekoppeld wordt aan het sociale inclusieverhaal. De focus ligt dan niet zozeer op het fysieke aspect maar eerder op het blijven wonen in een omgeving waar het sociaal netwerk sterk uitgebouwd of grotendeels intact is. Andere beleidsmakers argumenteren dat het zelfstandig blijven wonen gekoppeld moet worden aan het garanderen van de levenskwaliteit van ouderen en/of door ouderen actief te houden. Sommigen zijn van mening dat deze doelstelling nagestreefd moet worden door de inzet van (oudere) vrijwilligers.

1.2.4

Actief blijven deelnemen/bijdragen/participeren aan het maatschappelijke leven.

Dertien beleidsmakers onderschrijven het begrip actief ouder worden zeer letterlijk. De focus ligt dan patie van mensen in het sociale, economische, culturele en politieke leven. Er is een nuanceverschil tussen het participeren aan het maatschappelijke leven (door bijvoorbeeld het deelnemen aan een sportnamiddag) en het bijdragen aan het maatschappelijke leven. Het betreft het spanningsveld tussen vrijetijdsbesteding van ouderen voren in de interviews. De ene beleidsmaker legt de nadruk op het actief leven op peil houden waarbij de rol van de lokale overheid zich voornamelijk dient te richten op het organiseren of ondersteunen van vrijetijdsactiviteiten. Een schepen argumenteert dan weer dat ouderen uitgedaagd moeten worden om zinvol bezig te zijn (o ). In andere interviews wordt de focus gelegd stad/ sociale leven als vrijwil -wit verhaal: de meningen vloeien in elkaar. Het ook niet zo dat er gemeenten of steden zijn die zich enkel richten op het rekruteren van oudere vrijwilligers en het vrijetijdsaspect volledig aan de kant schuiven. Het actief blijven leven in de

13

samenleving gaat zowel over deelname van ouderen deelname aan sportac

1.2.5

Een strategie gericht op het kunnen, het nog kunnen van mensen.

Een beleidsmaker definieert actief ouder worden als een strategie dat gericht van ouderen Het betreft hier een beleid gericht op het creëren van een aanbod - waarvoor draagvlak bestaat - waar senioren aan kunnen deelnemen waarbij gewerkt wordt met items die bij een bepaalde

In een negental interviews wordt beklemtoond dat de doelgroep ouderen een te groot containerbegrip is. Ten eerste wordt hier voorbijgegaan aan de diversiteit binnen de groep op vlak van leeftijd, inkomen, oudere gezondheidsproblemen vertonen, terwijl er ook mensen zijn die op zeer hoge leeftijd een zeer goede levenskwaliteit vertonen. Ten tweede zou de oudere van dertig jaar geleden niet meer de oudere zijn van nu. Vandaag de dag heeft een oudere andere behoeftes en blijft men langer actief. Een schepen verwoordt dit als volgt: aan sport doen, gaan wandelen, fietsen, re of active ageing als een realiteit waarbij een lokale ambtenaar het woord ontgrijzing in de mond neemt. Enerzijds zou er sprake zijn van een vergrijzing, maar tezelfdertijd van een ontgrijzing van de groep 50tot 70-jarigen. Hij argumenteert dat die ouderen als krachten moeten worden gezien die nog veel kunnen bijdragen als vrijwilliger, ook nadat men uit de arbeidsmarkt is gestapt. Hij meent dat het voor een lokaal bestuur erg belangrijk is om die klik te maken op alle domeinen. Een andere ambtenaar zet zich af van de negatieve beeldvorming die rond ouderen hangt waarbij ze stelt dat er te weinig gefocust wordt op wat ouderen zelf kunnen bijdragen aan de samenleving. We merken hier duidelijk het spanningsveld naar voren komen tussen het deelnemen versus het bijdragen aan de samenleving. In een gesprek met een schepen wordt deze kritiek doorgetrokken naar het principe van actief ouder worden. De schepen argumenteert dat ouderen in de definitie gelijkgeschakeld worden met mensen die een vergroot risico hebben op gezondheidsproblemen, wat lang niet het geval is. Omwille van deze connotatie (hoge leeftijd, gezondheids- en mobiliteitsproblemen) gaan vele 55-plussers zich niet identificeren met de categorie ouderen. Volgens sommige beleidsmakers zou een oplossing er in bestaan om de doelgroep ouderen op te splitsen in medioren- senioren. Dergelijke opsplitsing kan ook in drie categorieën gebeuren volgens een andere lokale beleidsmaker: actieve oudere, zorgbehoevendere oudere, hoogbejaard. Dergelijke visie heeft natuurlijk ook een impact op de manier waarop beleid wordt gevoerd. Een schepen argumenteert daarom dat in het beleid een onderscheid dient gemaakt te worden tussen ouderen die zorgbehoevend en minder zorgbehoevend zijn. Hier komen we verder in dit rapport nog op terug.

1.2.6

Andere aspecten.

In de gesprekken komen nog enkele andere aspecten aan bod. Sommigen vertrekken in hun visie - zich al dan niet baserend op het ouderenbehoeftenonderzoek. Ieder gemeente- of stadsbestuur kan worden -beleid irrelevant is. Verschillen tussen stad en platteland worden vermeld. In een landelijke gemeente wees het ouderenbehoeftenonderzoek uit dat ouderen zich nogal afgesloten voelden. Sociale inclusie (exclusie) heeft hier duidelijk een fysiek geografische component. In een ander terwijl een andere beleidsmaker zich focust op het uitdagen van ouderen om zinvol bezig te zijn.

14

In enkele gesprekken komt ook het verhaal van intergenerationele solidariteit aan bod dat nauw samenhangt met sociale inclusie, sociale net n is er bovendien van overtuigd dat actief ouder worden en intergenerationele solidariteit niet los gezien kunnen worden van elkaar.

moeten vormen met elkaar. Er moet sprake zijn van een en - en verhaal: dat kunt ge doen door dingen te Dit vinden we ook terug in het WHO - discours. ce within the context of others - friends, work associates, neighbors and family members. This is why interdependence as well as intergenerational solidarity (two - way giving and receiving between

1.3 Rol van de lokale overheid. Een welbepaalde visie op een thema bepaalt in grote mate de rol die een lokale overheid op zich zal nemen en de wijze waarop beleid wordt uitgestippeld. We vroegen aan lokale beleidsmakers op welke

1.3.1

Domeinen/prioriteiten.

Er worden heel wat domeinen/prioriteiten aangehaald door de bevraagde lokale beleidsmakers. Hieronder geven we een korte opsomming van de aangehaalde domeinen waar een lokaal bestuur zich op moet richten en/of welke prioriteiten naar voren worden geschoven. Tabel 2. Domeinen en prioriteiten van het lokaal beleid m.b.t. active ageing

Domeinen

Prioriteiten

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

1. 2.

Zorg Welzijn Gezondheid Veiligheid Wonen Mobiliteit Toegankelijkheid Diversiteit Toerisme Sport Cultuur Levenslang leren Buurtwerking en vrijwilligers Beleidsinspraak (ouderenadviesraad, andere raden)

3.

4. 5. 6. 7.

Sociale inclusie/vereenzaming Stimuleren/ondersteunen van het verenigingsleven Organiseren/ondersteunen van activiteiten voor ouderen gericht op ontspanning Organiseren van activiteiten gericht op vorming Informeren van de ouderen Positieve beeldvorming genereren Intergenerationele solidariteit stimuleren

De domeinen en prioriteiten in bovenstaande tabel omvatten de antwoorden van alle interviews. In heel veel gesprekken worden slechts enkele van bovenstaande domeinen/prioriteiten aangehaald. De rol van de lokale overheid op vlak van actief ouder worden wordt gereduceerd tot het ondernemen van actie op (slechts) een aantal domeinen, waarbij er geen sprake is van een inclusief beleid over alle beleidsdomeinen heen. Opvallend is dat beleidsmakers van zes steden/gemeenten van mening zijn dat een lokaal bestuur zich moet richten op het organiseren/ondersteunen van activiteiten op verschillende domeinen: sport,

15

Een lokaal bestuur richt zich dan vooral op het voorzien van loutere ontspanning, maar dit wordt in enkele interviews genuanceerd. ■

■

Een schepen verwoordt het als volgt: - ontspanning om ontspanning te hebben, maar met als doel om onze senioren actief te laten part Een andere schepen argumenteert dat een stad of gemeente activiteiten organiseert precies met het oogpunt om mensen uit hun isolement te halen: door naar een film te gaan kijken, samen te

Bovendien maken ook heel wat beleidsmakers de omgekeerde redenering: actieve ouderen kunnen zich inschakelen als vrijwilliger in bovengenoemde domeinen waardoor je een situatie krijgt waarbij activiteiten (inclusief zorg) voor ouderen door ouderen worden gedragen.

1.3.2

Actief ouder worden: een inclusief beleid.

afspeelt waarbij verschillende prioriteiten kunnen worden gelegd. Vijf steden/gemeenten vertrekken vanuit de opvatting dat een lokaal bestuur een inclusieve beleidsstrategie dient te hanteren: dit impliceert dat alle beleidsdomeinen betrokken worden om een invulling te geven aan actief ouder worden. Dergelijke inclusieve beleidsstrategie impliceert ook dat al de verschillende diensten binnen de stad en OCMW betrokken worden bij de opmaak van het beleid rond actief ouder worden. Als er sprake is van een dienst ouderen (wat niet in alle gemeenten/steden het geval is), dient er nauw

De ouderen moeten zelf inspraak hebben over die verschillende beleidsdomeinen heen, vanuit een ouderenadviesraad of vanuit andere adviesraden waar ouderen in zetelen, eventueel in combinatie met een ouderenadviesraad. Dit kan zich vertalen in de opmaak van een ouderenbeleidsplan in samenspraak met een ouderenadviesraad waarbij vanuit de doelgroep over de verschillende beleidsdomeinen de prioriteiten worden vastgelegd: vrijetijdsaanbod, diversiteit, mobiliteit,

Gemeenten/steden kunnen ook vertrekken van een tweesporenbeleid waarbij een opsplitsing wordt gemaakt in de doelgroep ouderen. In Gent bijvoorbeeld is er sprake van een inclusief spoor (dat vanuit de stad gebeurt) en een gericht spoor (OCMW). Het inclusieve spoor is gericht op de actieve oudere waarbij men breed over alle beleidsdomeinen heen werkt, terwijl het OCMW vooral met ouderen werkt die zorg nodig hebben en gericht zijn op welzijn. Ook wordt er een onderscheid gemaakt tussen zwaar zorgbehoevende ouderen die niet meer thuis wonen en thuiswonende ouderen die vanuit de lokale

Dergelijk tweesporenbeleid kan ook anders ingevuld worden. In een gemeente (waar die inclusieve beleidsvisie niet naar voren kwam in het interview) wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen ouderen die zorgbehoevend zijn en ouderen die minder zorg nodig hebben, maar waarbij het beleid uder worden van die eerste groep ouderen

gemeente richt zich op het aanbieden van activiteiten voor ouderen gaande van ouderenpraatnamiddagen , ondersteunen in het zolang mogelijk thuis blijven wonen, (gezondheids)informatie, ontspanningsactiviteiten, het OCMW zich voornamelijk richt op zorg en dienstverlening. Hierbij is het aanbod voor jongere ouderen wel aanwezig, maar beperkter.

16

Een ander punt in deze inclusieve benadering is de intensieve samenwerking van het lokaal bestuur met andere stakeholders: instellingen, (ouderen)verenigingen, het middenveld, vrijwilligers (oudere

1.4 Economische argumenten in het active ageing - discours. Het hoofddoel van actief ouder worden is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie gericht op het verbeteren van de levenskwaliteit van ouderen. 7Een kwaliteitsvol leven is natuurlijk een breed concept: het heeft betrekking op de fysieke en psychologische gezondheid van een persoon, het niveau van onafhankelijkheid, sociale relaties, persoonlijke opvattingen en relaties en omgevingskenmerken. Kwaliteitsvol leven wordt verbonden aan het verlengen van de gezonde levensverwachting alsook aan het bewaren van autonomie en onafhankelijkheid - ook voor diegene die zwak, gehandicapt of zorgbehoevend zijn. Dit zijn de zogenaamde doelstellingen op micro - niveau, het niveau van het individu. Er spelen ook andere reden om beleid inzake actief ouder worden te voeren te initiëren inzake active ageing met als doel participatie te verhogen en kosten te reduceren in de gezondheidszorg. Specifiek wordt het actief ouder worden - discours naar voren geschoven om drie problemen op te lossen die een druk zouden uitoefenen op de maatschappij: hogere kosten in de gezondheidszorg en sociale zekerheid; te vroeg op pensioen gaan en de stagnering van de economische groei. Met andere woorden gaat het om kosten drukken van activiteiten die in economische termen niet renderen en anderzijds gaat het om het genereren van meerwaarde (economisch groei) of het faciliteren ervan. We vroegen ons af in welke mate deze logica speelt in de hoofden van lokale beleidsmakers.

pleidooi voor participatie ondersteunen (het zogenaamde productief ouder worden). We vinden - sociaal productieve activiteiten. Zijn dergelijke economische argumenten of economische logica ook aanwezig op het

In de gesprekken met schepenen en lokale ambtenaren wordt vaak de link gemaakt met vrijwilligerswerk ongeacht of de economische logica wel/niet aanwezig was. De resultaten worden weergegeven in tabel 2. Hieruit concluderen we dat in vijftien gemeenten/steden de economische logica aanwezig is, terwijl dit volgens beleidsmakers in tien andere gemeenten/steden wordt ontkracht. We staan vervolgens kort stil bij de argumenten die we terugvinden in de antwoorden van lokale beleidsmakers. Tabel 3. Aanwezigheid economische argumenten.

7

Geen link vrijwilligerswerk

Link vrijwilligerswerk.

Economische argumenten zijn aanwezig

Vier steden/gemeenten

Elf steden/gemeenten

Economische argumenten zijn niet aanwezig

Drie steden/gemeenten

Zeven steden/gemeenten

Wat volgt is gebaseerd op basis van verschillende bronnen (cfr. Bibliografie bron 5,6,9, 13,15,16 en 17)

17

1.4.1

Economische argumenten aanwezig.

We focussen ons eerst op die interviews waar geen link wordt gemaakt met het vrijwilligerswerk. We vermelden hier een drietal zaken. Ten eerste geeft een schepen toe dat economische argumenten wel aanwezig zijn, maar dat dit (zeker op lokaal niveau) niet het belangrijkste is. Ten tweede geeft een schepen een voorbeeld waarbij een gepensioneerd personeelslid van de technische dienst toch aan de slag is gebleven als vrijwilliger op de desbetreffende dienst. Verder worden er in die gemeente ook initiatieven genomen om werkgelegenheid te creëren voor vijftigplussers. Ten slotte introduceert een en

In twee gesprekken wordt hier

op reis gaat waardoor men een belangrijke consument is, maar daar tegenover staan diegenen die rond moeten komen van kleine pensioenen, die het moeilijk hebben, die minder de mogelijkheid hebben om te participeren, want participeren kost nu eenmaal geld. omers zouden zijn van 60 jaar met een Mercedes voor de deur, drie appartementen in Knokke en dat het die generatie is die het geld over de balk aan het gooien is. Dat is de realiteit niet: als men het over ouderen heeft, is dat niet de meest voorkomende pe Een beleidsmaker benadrukt bovendien dat het beleid inzake actief ouder worden economische voordelen heeft. eiten ga je mensen ook gezonder, actiever en maar of In elf interviews wordt de link met het vrijwilligerswerk gemaakt. Wat vaak terugkomt is het argument dat het inzetten van vrijwilligers lagere kosten met zich meebrengt (versus betaalde arbeid), hoewel toch ook vaak de nadruk wordt gelegd op het sociale aspect van vrijwilligerswerk of waarbij zelfs het economische aspect - ondanks haar aanwezigheid wat wordt genuanceerd. Een schepen bijvoorbeeld vertelt ons dat er vrijwilligers ingeschakeld worden in de vervoersdienst, in het woonzorgcentrum aangezien zo vermeden kan worden dat mensen zinloos thuiszitten.

economische rendabiliteit op, maar van de andere kant spaart dat wel een stuk loonkost uit van professionelen die je moet inzetten denken aan het economische belang v

dat allemaal zou moeten realiseren met betalende krachten, dan is dat niet betaalbaar meer el een heel belangrijk punt omdat het gaat om een groep met heel veel kennis en vaardigheden, maar ook met heel veel vrije tijd. Als je de twee kunt combineren en we kunnen dat doorgeven naar de jeugd of binnen de

18

groep van senioren dan vind ik dat toch heel belangrijk dat we dat aspect in kader van

Er is ook een schepen die argumenteert dat het voor een overheid altijd beter is als een beroep gedaan kan worden op actieve ouderen die zich willen engageren en dan niet zozeer omwille van financiële beweegredenen. Dezelfde schepen merkt ook op dat het langer werken versus ouderenvrijwilligers wel eens een zero - sum game zou kunnen zijn. Een andere schepen erkent de economische meerwaarde die een vrijwilliger kan hebben, maar maakt zich sterk dat vrijwilligers (ouderen) als iets extra moeten worden gezien, niet als iets noodzakelijk. Het is ongeoorloofd om activiteiten van de stad/gemeente volledig te laten draaien op vrijwilligers. -

jeugddienst. Dan kun je beweren dat dit geen economische meerwaarde heeft, maar aan de andere kant draagt dat wel heel veel bij aan uw maatschappij. Dat rendeert ook, want die senioren zijn ten eerste zelf actief onder jongeren, dus ze zijn bezig. Dat gaat hen ook jonger hierbij niet om econ

1.4.2

Economische argumenten niet aanwezig.

Terwijl in drie gesprekken geargumenteerd werd dat dergelijke economische logica niet aanwezig is bij het uitstippelen van beleid rond active ageing zonder de link te maken met vrijwilligerswerk, gebeurde dit in zes andere gesprekken wel. Vaak argumenteerden beleidsmakers dat als een beroep gedaan wordt op vrijwilligers (voor tal van activiteiten), dat dit niet vanuit dergelijk economisch oogpunt gebeurt. Er wordt dan voornamelijk verwezen naar het sociale aspect waarbij het de bedoeling is om ouderen actief bezig te laten zijn, dat er sociaal contact wordt gelegd, dat ouderen zich inzetten voor

r wel sociaal. Er is hier een vrijwilligerscentrale aanwezig waar dat veel senioren op inschrijven die na hun actieve periode een sociale functie willen vervullen en dat is vrijwilligerswerk. Dus eigenlijk echt productief of economisch kun je dat niet echt

19

Hoofdstuk 2. Actoren betrokken bij het beleid in het kader van actief ouder worden. Vooraleer er in de gesprekken met lokale beleidsmakers werd gefocust op de vier geoperationaliseerde deelaspecten van het participatieluik stelden we peilen naar de wijze waarop en met wie het beleid vorm krijgt. 1. 2. 3. 4.

Welke diensten binnen stad/gemeente en OCMW nemen initiatieven m.b.t. actief ouder worden? Wordt er op dit vlak veel samengewerkt met externe organisaties? Is er sprake van een specifiek ouderenloket en/of verantwoordelijke ambtenaar? Is er sprake van een lokaal dienstencentrum (en welke rol speelt dat dienstencentrum op vlak van active ageing? 5. Geeft de gemeente/stad een ouderenkrant of ouderengids uit? Ten slotte werd er gepeild naar de aanwezigheid van allochtone ouderen in stad/gemeente.

2.1 Diensten van het lokale bestuur. In de gesprekken worden heel veel verschillende diensten genoemd die in de steden/gemeenten initiatieven nemen in In heel wat interviews geven lokale beleidsmakers van stad/gemeente aan dat er geen duidelijk antwoord gegeven kan worden welke diensten binnen het OCMW betrokken zijn. Dit kon meestal maar duidelijk worden beantwoord als de geïnterviewde zowel schepen als OCMW - voorzitter was of als de geïnterviewde al vele jaren werkzaam was bij het lokaal bestuur. M.a.w. het beeld dat we schetsen is onvolledig. We geven geen loutere opsomming welke diensten werden aangehaald door de respondenten omwille van het feit dat de organisatie van lokale besturen verschillen vertoont. Wat in de ene gemeente een vrijetijdsdienst wordt genoemd, is in een andere gemeente uitgesplitst in een sport - en cultuurdienst. Waar in één gemeente of stad sprake is van één sociale dienst waar alles is ondergebracht (van welzijn tot ouderen), spreekt men in een andere gemeente van een dienst sociaal welzijn. Het komt bijvoorbeeld voor dat in één gemeente de sociale dienst volledig is overgeheveld naar het OCMW, terwijl in een andere gemeente zowel gemeente als OCMW een sociale dienst hebben. Ondanks deze opmerkingen kunnen we toch een aantal zaken onderscheiden die van belang zijn.

beleidsdomeinen waar een lokaal bestuur mee bezig is. Dit impliceert dat alle diensten van een lokaal bestuur - gaande van sportdienst tot zorgcentra - acties ondernemen in het kader van actief ouder worden.

initiatieven te laten nemen in functie van seniorenbeleid. Alle diensten moeten in het kader van hun beleid iets voorzien voor de senioren, al dan niet voor de actieve of minder - actieve

20

andere beleidsdomeinen hier niet worden bij betrokken. Wat heeft het voor zin dat de senioren klagen over slechte voetpaden, als er vanuit ruimtelijke ordening geen gehoor wordt aan gegeven. Je moet voortdurend vanuit verschillende domeinen invulling geven aan

ienst en elk departement van het OCMW heeft de opdracht om ouderen mee

Het is opvallend dat de schepenen hier spreken over ouderenbeleid is laten we hier voorlopig in het midden, maar feit is dat velen dit gelijkstellen. In een andere stad vertaalt dat inclusieve beleidskarakter zich concreet in het feit dat de ouderen, waarbij er dan met andere diensten wordt samengewerkt om bepaalde zaken te organiseren de andere diensten erbij betrekt. Dergelijk inclusief beleidskarakter waarbij vanuit alle diensten initiatieven worden genomen om een beleid over in negen interviews. Dit is toch opvallend omdat we in het vorige hoofdstuk (rond visie inzake active ageing) dergelijk inclusief beleidskarakter maar terugvonden in vijf steden/gemeenten (van die negen!). Wanneer wordt gepeild naar welke diensten met actief ouder worden bezig zijn, komt het inclusief beleidskarakter in vier gevallen alsnog naar boven. Dit zou verklaard kunnen worden doordat beleidsmakers pragmatischer zijn ingesteld waarbij als er geantwoord moet worden vanuit die pragmatische invalshoek er toch een andere visie duidelijk wordt. In de overige interviews wordt meestal een opsomming gegeven van welke diensten er allemaal voor active ageing werken. Soms beperkt zich dit enkel tot het kabinet van de bevoegde schepen (bij gebrek aan een uitgebouwde seniorendienst) tot het opnoemen van heel veel diensten zonder dat inclusieve karakter expliciet erbij te vernoemen. Dit betekent niet dat dergelijk inclusief beleidskarakter afwezig is in die lokale besturen. We kunnen op basis van onze data niet uitsluiten dat, ondanks het feit dat heel wat beleidsmakers dergelijk inclusieve beleidsvisie niet naar voren schoven, het in de praktijk niet aanwezig kan zijn. Bovendien is het zeer moeilijk om uit te maken in dit onderzoek of een inclusief beleid sneller gevoerd zal worden door een grote stad dan een kleine gemeente. Van die negen steden/gemeenten waar een inclusief beleidskader expliciet naar voren komt, gaat het om zes grote steden, twee middelgrote steden/gemeenten en één kleine gemeente. Enerzijds zijn er beleidsstrategie niet wordt vermeld en anderzijds kan iemand de opmerking maken of de structuur van een kleine gemeente (waar bijvoorbeeld een ambtenaar zowel ouderen- en cultuurconsulent is) omwille van de schaal niet inclusiever werkt dan een grotere stad. We besluiten dat een inclusieve, geïntegreerde beleidsbenadering betekent dat vanuit verschillende diensten m.b.t. verschillende (beleids)domeinen invulling wordt gegeven aan actief ouder worden. Binnen een lokaal bestuur is er sprake van een bevoegdheidsverdeling tussen stad/gemeente en OCMW omwille van de grote diversiteit binnen die doelgroep ouderen. In de praktijk komt het er meestal op neer dat stad/gemeente - eventueel vanuit de verschillende diensten - zich richt op die actieve senior, terwijl OCMW zich focust op de minder actieve oudere vanuit een zorg- en welzijnslogica. De mogelijkheid bestaat dat omwille van deze verdeling is dat sommige beleidsmakers geneigd zijn om het beleid dat gevoerd wordt vanuit het OCMW op te vatten als een beleid gericht naar het actief ouder worden.

21

2.2 Samenwerking met externe organisaties. Steden en gemeenten kunnen niet alles zelf organiseren. We vroegen aan beleidsmakers met welke organisaties ze samenwerken om het beleid inzake actief ouder worden vorm te geven. In onderstaande tabel geven we weer in hoeveel steden/gemeenten wordt samengewerkt met externe organisaties. Tabel 4. Samenwerking externe organisaties.

Samenwerking Geen samenwerking Geen info

20 steden/gemeenten 2 steden/gemeenten 3 steden/gemeenten.

Samenwerking met andere organisaties gebeurt frequent, quasi in alle steden en gemeenten. Slechts in twee gevallen wordt er vanuit het lokale bestuur niet samengewerkt met externe organisaties, terwijl er voor drie andere steden/gemeenten geen info voorhanden is op deze specifieke vraag. In de volgende hoofdstukken komt deze vraag nog terug, bijvoorbeeld in het luik rond levenslang leren. In onderstaande tabel geven we een oplijsting van externe organisaties - gerangschikt volgens thema/werking - die worden vernoemd door de beleidsmakers waarmee samengewerkt wordt. Drie zaken springen in het oog. Ten eerste geven veel gemeenten/steden zeer uiteenlopende voorbeelden van externe organisaties waarmee wordt samengewerkt om invulling te geven aan actief ouder worden. We moeten ons bewust zijn van het feit dat de antwoorden hier geen volledig beeld schetsen. Meestal werd gevraagd naar één of meerdere voorbeelden van organisaties waarmee wordt samengewerkt.We vermoeden dat de antwoorden van beleidsmakers in zekere mate beïnvloed zijn naargelang hun visie m.b.t. actief ouder worden. Ten tweede wordt er vooral op twee vlakken samengewerkt met externe organisaties: informatie en vorming; dienstverlening en zorg. Ten derde wordt door zeven respondenten samenwerking met lokale ouderenverenigingen aangehaald. Tabel 5. Externe organisaties opgelijst qua activiteit en aanwezigheid per gemeente/stad.

Activiteit Informatie en vorming.

Dienstverlening en zorg.

22

Externe organisatie

Aantal gemeenten/steden

LOGO Scholen Vorming + Valbus Politie (verkeer) 3W - Plus (BOEPS) Mobi + Fietsersbond (project veilig op de fiets) Vlabus (Vlaams Bureau voor Sportbegeleiding) Platform ouderenzorg

2 2 2 1 1 1 1 1 1

Centrum geestelijke gezondheidszorg Privé - initiatief maaltijdbedeling Privé - zorginstellingen (rusthuis) Privé dienstencentrum Thuiszorg, familiezorg Wijknet aandacht voor senioren (sociale inclusie) Vzw INZ (sociale inclusie) Vzw ISIS Rotary (project eenzame senioren)

2 1 1 1 1 1

1

1 1 1

Andere

Ouderenverenigingen Provincie (één voorbeeld: gezondheidspreventie) Vereniging Overkoepelend orgaan ouderenraden Dienstencentrum andere stad Seniorennet Vlaanderen CAW APGA (Antwerps Platform Generatiearmen)

7 3 1 1 1 1 1 1

2.3 Ouderenloket/ouderenambtenaar. Vervolgens werd gevraagd of er in de stad/gemeente een specifiek ouderenloket en/of ouderenambtenaar werkzaam is. De resultaten worden opgelijst in tabel 5. In zes steden/gemeenten zijn geen van beide aanwezig. In negentien steden/gemeenten is een ouderenambtenaar werkzaam hoewel die niet in iedere stad/gemeente dezelfde vorm aanneemt. In één stad en één gemeente is de ouderenbeleidscoördinator het diensthoofd sociaal welzijn. De functie van ouderenambtenaar (of ouderenbeleidscoördinator) kan ook ingevuld worden door een (administratief) medewerker op een dienst welzijn die zich specifiek richt naar ouderen. In een gemeente is de ouderenconsulent tevens de sport - en jeugdconsulent, terwijl in een andere gemeente eerder gesproken wordt over twee sensioren blijkt ook dat we moeten oppassen met de terminologie seniorenconsulent : in Genk bestaat er een opleiding tot seniorenconsulent specifiek voor ouderen die op vrijwillige basis willen bijdragen aan de zelfredzaamheid van en de informatieverspreiding aan ouderen. 8 In vijf steden/gemeenten bevestigen beleidsmakers het bestaan van een ouderenloket, maar dit is telkens de ouderenambtenaar. Een schepen stelt dat het ouderenloket bemand wordt door een maatschappelijk werkster die twee keer per week alleen ouderen ontvangt om hen te helpen met bepaalde vragen en/of problematieken. Het zit hem duidelijk in de terminologie. In een gesprek met een schepen wordt de wenselijkheid van dergelijk loket in vraag gesteld: persoonlijk niet van oordeel dat er één

Tabel 6. Aanwezigheid ouderenloket/ouderenambtenaar.

Geen ouderenambtenaar

ouderenambtenaar

Geen ouderenloket

Zes steden/gemeenten

Veertien steden/gemeenten

Ouderenloket

/

Vijf steden/gemeenten 9

8

http://www.hbvl.be/limburg/genk/ocmw-genk-start-opleiding-seniorenconsulent.aspx In vijf steden/gemeenten bevestigen beleidsmakers het bestaan van een seniorenloket, maar dit is telkens de seniorenambtenaar. 9

23

2.4 Lokaal dienstencentrum. In dertien van de vijfentwintig bevraagde gemeenten/steden is er ten minste één lokaal dienstencentrum aanwezig. Vervolgens vroegen we aan die beleidsmakers welke rol de dienstencentra In onderstaande tabel geven we de antwoorden weer met er naast het aantal gemeenten/steden waarmee dit correspondeert. Tabel 7. Welke rol speelt een dienstencentrum op vlak van actief ouder worden.

Rol dienstencentrum. (Taak/doel)

Aantal gemeenten/steden

Organiseren van activiteiten - Ontspanning - Vorming

10 4

Dienstverlening

8

Informerende rol

3

Sociale inclusie (isolement bestrijden)

3

Ten eerste worden in de dienstencentra van zes steden/gemeenten vormende activiteiten gegeven naar ouderen toe. Slechts twee specifieke vormingen werden genoemd: taal - en computercursussen. In de overgrote meerderheid van die gemeenten/steden waar er sprake is van een dienstencentrum (10/13) ligt de nadruk op het organiseren van activiteiten gericht naar ontspanning en vrije tijd toe. Dergelijke activiteiten gaan van zangnamiddagen, kaarten, sporten, bewegen, spelnamiddagen, simpelweg koffie drinken - wat niet los gezien kan worden van sociale inclusie. Een tweede aspect dat naar boven kwam in de interviews is dienstverlening, wat door acht gemeenten/steden werd aangehaald. Dit is dan eerder gericht naar de zogenaamde minder - mobiele, zorgbehoevende oudere in tegenstelling tot de actieve oudere wat door een beleidsmaker wordt aangestipt. Soms gaat het om dienstverlening die te maken heeft met zorg voor ouderen die in de buurt wonen en niet meer gemakkelijk ergens naar toe kunnen: pedicure, psychologische begeleiding, administratieve ondersteuning, boodschappenhulp, kleine huishoudelijke hulp. In andere interviews worden ook andere diensten opgesomd: maaltijdbedeling, minder mobielencentrale, beheer seniorenflats, welzijnsloket, thuiszorg, kapper, klusjesdienst. het ene lokaal dienstencentrum gestuurd door de stad - richt zich op de actieve oudere en focust zich op activiteiten die te maken hebben met vrije tijd, terwijl het andere lokale dienstencentrum - gestuurd door het OCMW - zich richt op de minder -mobiele ouderen. Dit zou in de toekomst echter samensmelten. Een derde functie die een dienstencentrum vervult is een informerende rol. Dit vinden we terug in drie interviews. We nemen Antwerpen als voorbeeld. Daar horen de dienstencentra bij het zorgbedrijf: dit is een bedrijf dat een ruime waaier aan woon - zorgdiensten aanbiedt aan Antwerpse ouderen. 10Het zorgbedrijf gebruikt de dienstencentra als een soort van etalage om alle diensten die zij als zorgbedrijf in huis hebben, bekend te maken. Je zou het kunnen beschouwen als een aanspreekpunt naar alles wat specifieke dienstverlening voor ouderen inhoudt: thuiszorgdienst, opstap naar kortverblijf, .

10

http://www.zorgbedrijf.antwerpen.be/over-zorgbedrijf-antwerpen/bedrijfsprofiel

24

Ten slotte argumenteren beleidsmakers uit drie gemeenten/steden dat dienstencentra ook een rol spelen op vlak van sociale inclusie. Volgens een schepen kunnen ouderen niet enkel bij die dienstencentrum werkt men ook op vlak van contacten leggen, mensen in verbinding brengen met n stelt ook dat de doelgroep van dienstencentra eerder die ouderen zijn die minder verbonden zijn met de traditionele ouderenorganisaties. In een interview wordt de samenwerking benadrukt met andere organisaties (bv. verenigingen), waarbij dergelijk sociaal inclusieverhaal erg breed wordt geïnterpreteerd. Volgens de schepen dienen lokale dienstencentra voornamelijk te netwerken, linken te leggen zowel bij organisaties als bij individuen (door de rol aan te nemen van een open huis): een dienstencentrum kan niet functioneren als een eiland in de buurt. In een zestal gemeenten/steden bestaan concrete plannen om in de toekomst een lokaal dienstencentrum te initiëren op het grondgebied. Een bijkomende vraag, die werd gesteld aan die gemeenten/steden waar geen sprake is van een lokaal dienstencentrum, betreft het al dan niet bestaan van een ruimte waar ouderen terecht kunnen. Deze vraag werd niet aan iedereen gesteld en indien we de vraag toch stelden, kwam er niet altijd een antwoord. Er worden heel veel mogelijkheden opgesomd over de interviews heen: parochiezalen,

Enkele voorbeelden: ■

■

■

■

In Diest bijvoorbeeld is er sprake van het Arsenaal. Dit is een ouderenlokaal in handen van een seniorenbond dat werd opgericht vanuit het OCMW specifiek gericht op de niet-gebonden oudere (voornamelijk die ouderen die geen lid zijn van een verzuilde seniorenbond). In Gent zijn er naast de negen dienstencentra 26 seniorenclubhuizen aanwezig. Dit kan het best geïnterpreteerd worden als een jeugdclub, maar dan voor ouderen. Ouderen krijgen een lokaal ter beschikking waarin zij mogen doen wat zij willen (binnen bepaalde grenzen), maar het is voornamelijk gericht op het organiseren van activiteiten zowel qua ontspanning als vorming. In Kortrijk bijvoorbeeld is er sprake van ontmoetingscentra of buurthuizen in beheer van het OCMW (die soms een onderdeel zijn van de dienstencentra) die specifieke diensten aanbieden naar ouderen toe. Ten slotte staan we nog even stil bij Antwerpen. Daar is er sprake van een netwerk van ontmoetingsruimtes waarbij het niet alleen gaat om centra, maar ook ruimtes die door een parochie of één of andere instantie ter beschikking wordt gesteld op de uren dat ze er zelf geen gebruik van maken. Hierbij is er één specifiek ontmoetingscentrum (TOPHAT) dat zich specifiek richt op ouderen - eerder actieve ouderen - door het organiseren van sport - en cultuuractiviteiten, alsook vorming.

25

2.5 Informatiekanalen voor ouderen. Ieder lokaal bestuur heeft zijn eigen methodieken om de doelgroep ouderen te informeren. Sommigen beperken zich tot een specifieke rubriek voor ouderen in een maandelijks infomagazine, terwijl anderen daarbovenop gebruik maken van een ouderen bevraagde gemeenten/steden is er geen aparte ouderenkrant of - gids, maar is er wel sprake van een algemeen stads - of gemeenteblad waarin ruimte of een vaste rubriek is voorzien voor informatie naar ouderen toe. Soms wordt de mogelijkheid aan de ouderenraad gegeven om een artikel te plaatsen in het maandelijks infoblad indien ze dit wensen. Tabel 8. Informatiekanalen gericht op ouderen.

Ouderengids/ouderenkrant

17 steden/gemeenten

Algemeen infoblad/stadsmagazine/gemeenteblad/ nieuwsbrief/ ouderen aan bod komen)

17 steden/gemeenten

Website

3 steden/gemeenten

Andere brochures

2 steden/gemeenten

Andere vormen van communicatie

8 steden/gemeenten

Zeventien steden/gemeenten maken dus gebruik van een ouderenkrant of een ouderengids. In vier steden/gemeenten is sprake van een ouderenkrantje en in één gemeente is er sprake van een ouderenkalender. In dertien steden/gemeenten is er een ouderengids aanwezig waarin beknopte wonen, vrijetijdsbesteding, gezondheid, thuiszorg, veiligheid, ... .11 Meestal wordt een ouderengids jaarlijks of tweejaarlijks uitgegeven. Natuurlijk zijn er gemeenten/steden die verder gaan dan louter een ouderenkrant of ouderengids te publiceren en die via verschillende kanalen de ouderen trachten te bereiken. Hieronder geven we enkele voorbeelden op die in de interviews ter sprake kwamen. ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

Website van stad/gemeente Website van OCMW Zesmaandelijkse activiteitenbrochure. Brochure waarin alle verenigingen worden voorgesteld Oudereninformatiepunt Magazine van de dienstencentra Infoblad van het sociaal huis Streekkrant Handelsgidsen

2.6 Allochtone ouderen. Tenslotte vroegen we of er in de bevraagde gemeenten/steden sprake is van een groot aantal allochtone ouderen. Veertien beleidsmakers vertellen dat er in hun gemeente/stad weinig of geen allochtone ouderen aanwezig zijn, terwijl negen bevraagden hierop positief antwoorden. In twee interviews wordt geen antwoord gegeven. Sommigen zijn zich ervan bewust dat dit in de toekomst een aandachtspunt kan worden. Zo werd er bijvoorbeeld in Leuven in november 2011 in 11

http://www.sint-niklaas.be/leven-welzijn/samenleving/senioren/seniorengids

26

samenwerking met de integratiedienst van de stad een inspraakforum georganiseerd m.b.t. allochtone ouderen en zorg. In twee andere interviews wordt ook die link met de zorgsector aangehaald. Een schepen argumenteert dat er beleid dient ontwikkeld te worden voor deze doelgroep op vlak van zorginstellingen.

Westerse senioren zeg maar vrij vlot naar de zorginstellingen gaan, is dat bij de allochtone gemeenschap veel minder, om maar niet te zeggen nooit het geval. Omdat ze daar altijd worden opgevangen in familiekring. Maar vroeg of laat gaat dat daar ook van komen en zullen de instellingen zich moeten voorbereiden op de komst van mensen met een andere culturele achtergrond waardoor dat er wellicht ook binnen de zorginstellingen een ander

In tien interviews erkennen lokale beleidsmakers dat allochtonen een moeilijk te bereiken doelgroep zijn, alhoewel er hier ook sprake is van verschillen tussen verschillende nationaliteiten. In Genk bijvoorbeeld worden volgens de schepen Italiaanse, Poolse en Griekse allochtonen goed bereikt omwille van het feit dat die redelijk geïntegreerd zijn en dit in tegenstelling tot allochtonen van Turkse of Marokkaanse afkomst. Vaak wordt de taalbarrière aangehaald. In een interview wordt de link gemaakt met de ouderengids. Volgens de beleidsmaker in kwestie is het noodzakelijk om in de toekomst acties op te zetten naar informatie toe aangezien de ouderengids die mensen niet bereikt. Een andere beleidsmaker beweert dat die gidsen/magazines niet gelezen worden omdat het hier gaat om culturen waar mensen vooral face - to - face dienen aangesproken te worden. Pogingen worden ondernomen om allochtonen beter te bereiken. Desondanks blijven allochtone ouderen een moeilijk te bereiken doelpubliek. Enkele voorbeelden: ■ ■

■

■

■

In Kortrijk wordt getracht de taalbarrière te overwinnen door het uitgeven van een brochure gericht naar ouderen in het Arabisch. In Diest werd vanuit de senioren - en cultuurraad geprobeerd om allochtone ouderen aan te zetten om enerzijds te participeren aan culturele - en ouderenactiviteiten. Dit gebeurt bijvoorbeeld ook in Gent . In Genk worden activiteiten georganiseerd via de dienstencentra waar allochtonen uitgenodigd worden om hen te informeren over rechten, dat allochtonen weinig participeren aan het beleid. In Gent wordt er bijvoorbeeld samengewerkt om via de moskeeën te informeren over zorg en ondersteuning. Er is sprake van een medewerker die huis aan huis gaat en die probeert uit te leggen dat allochtone ouderen ook in de dienstencentra welkom zijn. In Mechelen wordt er voornamelijk gewerkt naar kennismaking, ontmoeting en dialoog.

In het tweede deel van het interview wordt dieper ingegaan op het participatieluik van het active ageing principe. De pijlers gezondheid en veiligheid zullen impliciet aan bod blijven komen. Bovendien stelden we aan beleidsmakers dat we ons specifiek richten op de maatschappelijke participatie van 55plussers. Maatschappelijke participatie bestuderen we aan de hand van vier onderdelen die in de volgende hoofdstukken besproken worden: levenslang leren; informele zorg en vrijwilligerswerk; actief burgerschap; deelname aan het verenigingsleven.

27

Hoofdstuk 3. Levenslang leren. 3.1 Het aanbod. Is er in de stad/gemeente sprake van een aanbod dat zich richt op de vorming/training van ouderen? In veel Vlaamse steden en gemeenten is er sprake van een vormingsaanbod inzake informatica. Computercursussen worden in 22 van de 25 bevraagde steden/gemeenten aangeboden, terwijl het vormingsaanbod van nieuwe media minder voorkomt (slechts in zes steden/gemeenten). In vier op vijf steden/gemeenten worden informatie - momenten voorzien. Informatiesessies over verkeer en gezondhei een informatiesessie over het levenseinde. Informatie over brandveiligheid en energiesparen wordt in slechts twee interviews aangehaald. Tabel 9. Vormingsaanbod voor ouderen.

Computerlessen Informatie Verkeer Gezondheid Valpreventie Brandveiligheid Energiesparen Levenseinde (testament, afscheid nemen, andere Sport Taal Nieuwe media Andere vorming

22 gemeenten/steden 20 gemeenten/steden 7 gemeenten/steden 10 gemeenten/steden 7 gemeenten/steden 2 gemeenten/steden 2 gemeenten/steden 5 gemeenten/steden 6 gemeenten/steden 11 gemeenten/steden 8 gemeenten/steden 6 gemeenten/steden 16 gemeenten/steden

Enkele andere voorbeelden van informatiesessies (of instanties) die slechts in één interview worden vernoemd zijn: ■ ■ ■ ■ ■ ■

kwaam is Een toegankelijkheidsbureau De cel vermiste personen Mobiliteit binnen de stad of gemeente Wonen Impact besparingen bij de Lijn

Beleidsmakers in elf interviews klasseren ook het sportaanbod onder vorming voor ouderen. Dit gaat dan over verschillende sporten gaande van dans - tot zweminitiaties. In acht steden/gemeenten is er sprake van taallessen. Ten slotte worden er ook nog een groot aantal andere zaken aangehaald door beleidsmakers zoals bloemschikken, breien, bridg zijn toch het vermelden waard. ■

28

In Antwerpen bijvoorbeeld is er sprake van een servicepunt voor verenigingen waar boekhoudlessen worden aangeboden - dus ook naar ouderenverenigingen toe.

■

In Bree werd een dementiecafé opgericht en een praatgroep voor partners van dementerenden. Daar wordt heel wat info verleend aan partners van dementerenden door psychologen,

■

In Genk werd (in samenwerking met VormingPlus) een opleiding georganiseerd voor ouderenverenigingen om nieuwe methodieken, ideeën aan te reiken en ook om nieuwe mensen te bereiken.

In Gent wordt vorming georganiseerd rond juridische aspecten van het vrijwilliger zijn. Eén gemeente gaf aan dat er vanuit het lokaal bestuur geen enkel aanbod wordt voorzien, maar dat dit eerder het exclusieve terrein is van lokale verenigingen (zonder dat er sprake is van enige structurele samenwerking met het lokale bestuur). Dit brengt ons bij het volgende luik.

3.2 De samenwerking met externen. In 24 van de 25 bevraagde lokale besturen is er sprake van een aanbod inzake levenslang leren gericht op ouderen. Bovendien blijkt uit de bevraging dat in het merendeel van de gevallen (23 steden/gemeenten) het lokaal bestuur op dit vlak samenwerkt met externe organisaties. In één interview wordt geen gewag gemaakt van enige samenwerking. 12 We focussen ons op die lokale besturen die samenwerken met externe organisaties. Eerst onderzoeken we welke rol de lokale overheid speelt en dan op de soorten externe organisaties betrokken bij het vormingsaanbod. De overheid kan twee rollen aannemen m.b.t. het voeren van anderen organiseren ondersteunen. In zes interviews slaagden we er niet in om uit de antwoorden van de beleidsmakers een duidelijke rol van het lokale bestuur te destilleren. In elf interviews argumenteren beleidsmakers dat de rol die een lokale overheid dient te spelen hoofdzakelijk een ondersteunende rol moet zijn. Het lokale bestuur ondersteunt het bestaande aanbod van externe organisaties, wat niet automatisch betekent dat er vanuit het lokale bestuur zelf geen initiatieven genomen worden om vorming te organiseren. Een lokale beleidsmaker verwoordt dit als volgt: bod zoveel mogelijk bekend maken. Het onze politiek, als een derde dat doet, dan proberen we seniorenorganisaties niet ondergraven door gratis diensten aan te bieden (vanuit de dienstencentra van het OCMW), waar je bij sommige seniorenverenigingen inschrijvingsgeld

In ander interview vertelt een schepen ons dat het lokaal bestuur vroeger zelf computercursussen organiseerde, maar dat daar is van afgestapt aangezien er elders voldoende aanbod is. In die stad beperkt het lokale bestuur zich tot het geven van initiatielessen en toeleiding naar die organisaties die zich in ICT specialiseren. We laten nog een andere schepen aan het woord: echt zeggen dat wij buiten enkele ICT - opleidingen specifiek eigen initiatieven rond opleidingen gaan initiëren, neen. Ik denk dat dit ook niet onmiddellijk noodzakelijk is voor een stad waar het aanbod voor senioren groot is in het onderwijs. Wij hebben zowel

12

In dit interview benadrukten de beleidsmakers dat ze enkel een volledig en juist antwoord konden geven over het aanbod binnen het departement waarvoor ze bevoegdheid zijn.

29

In datzelfde voorbeeld ondersteunt het lokaal bestuur verenigingen die vorming aanbieden via het geven van subsidies. In zes andere interviews wordt de ondersteunende rol van het lokale beleid niet erg in de verf gezet, maar wordt het eigen aanbod binnen de dienstencentra of buurthuizen toegelicht. We concluderen hieruit dat wanneer steden/gemeenten samenwerken met externe organisaties dit niet betekent dat ze geen eigen aanbod hebben en omgekeerd. Het is eerder een wisselwerking waarbij lokale besturen andere organisaties ondersteunen en ook zelf bepaalde vormingen aanbieden. Toch lijkt het ons dat de toekomst meer uitgaat in de richting van het ondersteunen van externe organisaties. De organiserende rol van de stad/gemeente vermindert en verschuift naar het ondersteunen van externe organisaties. Het gaat dan zowel om logistieke (infrastructurele) en financiële ondersteuning (subsidies) alsook om het belonen van (ouderen)verenigingen die vormende activiteiten organiseren. Lokale besturen kunnen ook een verwijzende functie op zich nemen waarbij initiatielessen georganiseerd worden met als doelstelling om ouderen te laten proeven van het aanbod en die zo

Met welke externe organisaties wordt samengewerkt? De resultaten worden weergegeven in tabel 10. Steden en gemeenten werken samen met een zeer brede waaier aan externe organisaties, waarbij vooral de onderwijssector in het oog springt. We maken een duidelijk onderscheid tussen samenwerking met volwassenonderwijs en andere onderwijsvormen (bijvoorbeeld secundair onderwijs). Dit laatste vinden we terug in vijf steden/gemeenten waarvan in vier gevallen er door leerlingen zelf wordt lesgegeven aan ouderen. In Brugge bijvoorbeeld gebeurt dit op vlak van computerlessen (Digi - senior). 13 Dit wordt georganiseerd door het Vrij Handels - en Sportinstituut in samenwerking met het stadsbestuur. De laatstejaars informaticabeheer geven in drie lessen basisuitleg als doel om ouderen na deze cursus te laten doorstromen naar één van de cursussen die worden aangeboden door de Scholen voor Volwassenonderwijs en de Stedelijke Nijverheids - en Taalleergangen. Ten slotte wijzen we op de verscheidenheid aan externe partners die door beleidsmakers worden aangehaald. Naast samenwerking met het onderwijs, scoren andere lokale instanties zoals bijvoorbeeld de brandweer en de ouderenverenigingen hoog. Tabel 10. Externe organisaties vormingsaanbod.

13

Onderwijs Volwassenenonderwijs Andere onderwijsvormen Lokale instanties (vrederechter/politie/brandweer/

11 steden/gemeenten 6 steden/gemeenten 5 steden/gemeenten 8 steden/gemeenten

Ouderenverenigingen LOGO (Lokaal Gezondheidsoverleg) VormingPlus Medici (arts, psycholoog,

7 steden/ gemeenten 3 steden/gemeenten 3 steden/gemeenten 2 steden/gemeenten

Universiteit Derde Leeftijd Provincie (bv. PROVANT)

2 steden/gemeenten 2 steden/gemeenten

http://www.brugge.be/internet/nl/welzijn/Maatschappelijke_begeleiding/senioren/vrijetijdsenioren.htm

30

Andere

Aanwezig, maar geen voorbeeld

Telkens door slechts één stad/gemeente vernoemd: - Een toegankelijkheidsbureau - 3W - Plus - Dienstencentrum andere stad/gemeente - Mobi + - Fietsersbond - Cel Vermiste Personen - Privé - dienstencentrum - Mutualiteiten. 2 steden/gemeenten

Drie steden/gemeenten maken de opmerking dat er heel wat vormingsinitiatieven voor ouderen bestaan, waar men niet altijd een concreet zicht op heeft. Een schepen benadrukt dat er heel wat zaken georganiseerd worden vanuit het middenveld (los van het eigen aanbod): de mutualiteiten, de

vrijwilligerswerk gebeurt dat vanuit de organisaties of werkingen ook nog vormingen worden aangeboden. Vrijwilligers - naargelang wat zij moeten doen, moeten soms ook een stukje vorming krijgen om dat vrijwilligerswerk te kunnen doen. Ik denk dat er ook partnerorganisaties zijn die vormingen aanbieden waar wij eigenlijk weinig weet van

3.3 Hoe wordt het aanbod aan ouderen bekendgemaakt? Het vormingsaanbod wordt hoofdzakelijk gecommuniceerd via klassieke kanalen zoals een gemeenteblad/stadsmagazine, via de ouderenverenigingen (in de ouderenraad), ouderen In negen steden/gemeenten vonden we andere manieren om te communiceren : huis - aan - huis reclame; mond - aan - mond - reclame; het inrichten van een seniorenbeurs; specifieke magazines (zoals bijvoorbeeld een seizoens We 14 focussen ons even op Kortrijk waar er zoiets bestaat als de Kortrijkse Leerwinkel. In en rond Kortrijk worden heel wat opleidingen aangeboden voor 18 - plussers. Om mensen naar de verschillende cursussen toe te leiden werd er in Kortrijk een Leerwinkel opgericht: dit is een informatiepunt voor volwassenen inzake volwassenenonderwijs en - vorming. De schepen benadrukt dat dit een portaal is waar mensen met een vormingsvraag terecht kunnen en dat niet enkel gericht is naar ouderen. Maar het is wel zo dat heel wat ouderen daar gebruik van maken en zo hun weg vinden in allerlei op Tabel 11. Communicatiekanalen.

Gemeenteblad/ Stadsmagazine Verenigingen Website/mail/post Ouderengids Nieuwsbrieven Folders Krant dienstencentrum Lichtkrant 14

16 steden/gemeenten 12 steden/gemeenten 6 steden/gemeenten 5 steden/gemeenten 4 steden/gemeenten 4 steden/gemeenten 4 steden/gemeenten 3 steden/gemeenten

http://www.leerwinkelkortrijk.be/nl

31

Ouderenkrant Lokale Televisie Ouderenkalender Affiches Activiteitenbrochures Andere Geen info

2 steden/gemeenten 2 steden/gemeenten 1 stad/gemeenten 1 stad/gemeente 1 stad/gemeente 9 stad/gemeente 1 stad/gemeente

3.4 Oudere vrijwilligers en ouderenadviesraad. We vroegen aan lokale beleidsmakers of oudere vrijwilligers en/of de ouderenadviesraad een rol spelen in het aanbieden van vorming. In elf gemeenten/steden speelt de ouderenadviesraad een rol in het vormingsaanbod naar ouderen toe. De ouderenadviesraad kan hierbij drie verschillende rollen aannemen, wat wordt geïllustreerd in onderstaande tabel. Tabel 12. Rol ouderenadviesraad in het vormingsaanbod naar ouderen toe.

Inhoudelijke rol Uitvoerende rol Informerende rol

Acht gemeenten/steden Drie gemeenten/steden Vijf gemeenten/steden

Wanneer een ouderenadviesraad betrokken wordt bij het invullen van het vormingsaanbod, gaat ze ouderenadviesraad expliciet een rol in de uitvoering van het vormingsaanbod. Bijvoorbeeld houdt dit in dat de ouderen van de ouderenraad zelf instaan voor de praktische organisatie van een info - avond waarbij ze verantwoordelijk zijn voor het uitnodigen van een externe organisatie tot het plaatsen van de stoelen in de zaal. In een vijftal steden/gemeenten spelen de ouderenadviesraden een rol in het informeren van ouderen - ouderenverenigingen over het vormingsaanbod. Tenslotte geven een vijftal steden/gemeenten aan dat ook oudere vrijwilligers (zonder hierbij te verwijzen naar de ouderenadviesraad) een rol spelen in het invullen van het vormingsaanbod. In één stad/gemeente gaat het voornamelijk om ondersteuning door oudere vrijwilligers, terwijl in de andere vier gevallen oudere vrijwilligers een rol spelen bij het geven van vorming: pc - klassen door ouderen (informatici), lessen Engels door een gepensioneerde leerkracht. Volgens een schepen kan dit voordelen met zich meebrengen: dat ze Dit kan inderdaad een pluspunt zijn, maar anderzijds vermeldden we al voorbeelden waar jongeren les geven aan ouderen en ook dit bleek voordelen te hebben, specifiek dan voor het stimuleren van de intergenerationele solidariteit. Ten slotte merken we op dat vrijwilligers (die zich inzetten om vorming te geven) ter ondersteuning vanuit het lokale bestuur ook vormingen kunnen aangeboden krijgen. In Antwerpen bijvoorbeeld worden computerlessen bijna exclusief door oudere vrijwilligers gegeven. Die krijgen eerst een ik les aan het ouderen daar de inspiratie kunnen halen om zich ook als vrijwilliger in te schakelen in het geven van vorming aan ouderen.

32

3.5 Verhoging van het aanbod en stimulering van de interesse Ten slotte vroegen we aan beleidsmakers of het vormingsaanbod binnen de gemeente/stad voldoende interesse opwekt bij de ouderen en of er in de toekomst sprake kan zijn van een verhoging van het aanbod. De resultaten geven we weer in onderstaande tabel. Tabel 13. Voldoende interesse.

Ja Neen Ja/neen = afhankelijk van de activiteit Geen informatie

10 steden/gemeenten / 7 steden/gemeenten 8 steden/gemeenten

De interessegraad hangt af van het soort activiteit.

we ook andere activiteiten bijvoorbeeld preventie rond kanker. Als we het specifiek hebben over borstkanker dan komen daar minder mensen op af omwille van het zware, moeilijke

Een andere schepen maakte hier ook de link met de diversiteit van de groep ouderen wat in het eerste hoofdstuk ook al aan bod kwam.

rekening mee houden. Iemand van 55 verschilt heel hard van iemand van 85 jaar: de senior bestaat gewoon niet. Hebben senioren interesse? Ja, maar dat verschilt per senior. Bijvoorbeeld de dansnamiddagen worden vooral bevolkt door 75-plussers, terwijl voor actievere activiteiten we een jonger publiek aantrekken. Het is altijd anders wanneer we zaken organiseren, bijvoorbeeld die premies om uw huis aan te passen: mensen van 55 jaar

Blijkbaar zijn steden/gemeenten tevreden met de participatie van ouderen. Weinig enthousiasme wordt getoond als we vragen of er plannen bestaan om het aanbod te verhogen. Slechts zeven steden/gemeenten antwoorden hierop positief. Tabel 14. Aanwezigheid plannen om het aanbod te verhogen.

Ja

Zeven gemeenten/steden

Neen, tenzij er signalen komen

Twee gemeenten/steden

Neen

Zeven gemeenten/steden

Geen informatie of onduidelijk antwoord

Tien gemeenten/steden.

33

Hoofdstuk 4. Informele zorg en vrijwilligerswerk. 4.1 Informele zorg. 4.1.1

Heeft het lokale bestuur zicht op het aantal mantelzorgers?15

In dit onderzoek wordt informele zorg gelijkgeschakeld aan mantelzorg. We vroegen aan beleidsmakers van lokale besturen of ze weten hoeveel mantelzorgers er in hun stad of gemeente zijn. De vraagstelling werd in bepaalde gevallen iets anders geformuleerd afhankelijk van het verloop van het interview. In bepaalde gesprekken werd ook gevraagd of er sprake is van maatregelen gericht op de detectie van mantelzorgers. Van exclusieve categorieën is in volgende tabel dan ook geen sprake. Tabel 15. De aanwezigheid van mantelzorgers.

Zicht op het aantal mantelzorgers

11 steden/gemeenten

Geen zicht op het aantal mantelzorgers

11 steden/gemeenten

Maatregelen detectie mantelzorgers

4 steden/gemeenten

Geen maatregelen detectie mantelzorgers

3 steden/gemeenten

Beleidsmakers uit 11 steden/gemeenten geven aan een zicht te hebben op het aantal mantelzorgers. Het beeld is evenwel niet volledig. Tien van die elf steden/gemeenten argumenteren dat ze vooral via de toekenning van de mantelzorgpremie een beeld kunnen vormen van het aantal mantelzorgers.

ongeveer 400. Als we ons hier op baseren en we vermenigvuldigen dit getal met factor drie, hebben we een zekere schatting hoeveel In twee interviews spreken beleidsmakers over mantelzorgers gekend bij de mutualiteiten waar het lokaal bestuur weinig zicht op heeft. en mantelzorgers van de mutualiteiten. Ik denk niet dat ze op onze dienst het juiste aantal van deze laatsten weten, maar ze weten wel het juiste aantal mantelzorgers die een premie

Beleidsmakers uit elf steden/gemeenten geven aan geen goed zicht te hebben op het aantal mantelzorgers. In drie interviews wordt verwezen naar het OCMW om een antwoord te geven op deze vraag. Twee beleidsmakers vinden dat een mantelzorgtoelage - waarbij in het ene interview expliciet wordt verwezen naar de provinciale mantelzorgtoelage - een goede piste is om een beter zicht te krijgen op het aantal mantelzorgers op het grondgebied. Er bestaat geen eensgezindheid

15

16

In twee interviews werd geen informatie over dit luikje verzameld: in één interview kwam de vraag niet aan bod (tijd) en in het andere geval werd een heel onduidelijk antwoord gegeven.

34

elzorgers aan de hand van het aantal hoeveel mensen worden in de praktijk niet geholpen bijvoorbeeld door personen die Dit komt hier niet naar voren: neen, een totaal zicht gaan we daar

iemand wel een soort mantelzorger is. Ik kan moeilijk zeggen: in onze stad zijn zoveel mantelzorgers. Ik denk Natuurlijk kan je dat in zekere zin weten als er sprake is van een toelagesysteem, maar niet

e ene zal mantelzorg opvatten als normaalste zaak van de wereld is. Ik denk dat het heel moeilijk te definiëren is wat iemand onder mantelzorg verstaat waardoor het ook moeilijk wordt om daar een cijfer op te

krijgen, maar dat dekt de lading uiteraard niet. Want wat is een mantelzorger? Diegene die de rolluiken van de buurvrouw dagelijks gaat optrekken of is dat mijn broer die één keer in de week de vuilzak van mijn grootmoeder gaat buitenzetten. Het is moeilijk om een specifieke

Vier gemeenten/steden geven aan dat het lokale bestuur actie onderneemt om mantelzorgers in kaart te brengen. Een gemeente verwijst hierbij naar de introductie van de mantelzorgpremie. In twee steden/gemeenten gebeurt dit vanuit de stadsdiensten: bijvoorbeeld een poetsdienst die ook een detectiefunctie kan uitoefenen. Een schepen lanceert hierbij het idee om een bevraging te doen vanuit de ouderenraad in samenwerking met het OCMW om mantelzorgers in kaart te brengen. In de andere gemeente wordt verwezen naar de samenwerking tussen vrijwilligers (het ANNAHproject in Anzegem) dienst sociaal welzijn en het OCMW om hulpbehoevende ouderen (die zelf een aanvraag moeten indienen om gebruik te kunnen maken van ondersteunende hulp) te ondersteunen waarbij men ook een beeld kan krijgen of bepaalde mensen in aanmerking komen voor bepaalde premies. Zo kan onrechtstreeks een zicht gekregen worden op het aantal mantelzorgers. Een andere manier is het bezoeken van 80 - plussers, maar hiermee alleen kun je onmogelijk alle mantelzorgers in kaart brengen. Drie gemeenten/steden geven aan dat er vanuit het lokaal bestuur geen maatregelen worden genomen om mantelzorgers op te sporen. Twee daarvan menen dat dit wel onrechtstreeks kan gebeuren via externe partners bijvoorbeeld een thuiszorgdienst. Een beleidsmaker geeft bijvoorbeeld aan dat mantelzorgers bereikt kunnen worden via ziekenzorg van de mutualiteiten. Het probleem hierbij is echter dat dergelijke instanties enkel maar informatie kunnen doorgeven aan de sociale dienst van het OCMW als personen daar zelf toestemming voor geven. Vanuit Vlaanderen wordt de nadruk sterk gelegd op de vermaatschappelijking van de zorg. Het is dan ook van belang dat er informatie beschikbaar is over die mantelzorgers. Dit kan een actiepunt zijn voor de toekomst.

16

In vijf interviews wordt de term mantelzorger geproblematiseerd.

35

4.1.2

Organisaties of verenigingen die mantelzorg(ers) ondersteunen.

Welke organisaties? In een gemeente of stad zetten heel wat organisaties zich in voor mantelzorgers. Uit de resultaten blijkt dat ziekenzorgafdelingen en thuiszorgdiensten het hoogste scoren. Vijf beleidsmakers verwijzen naar het OCMW. Verder bestaan er ook nog andere organisaties die mantelzorgers trachten te ondersteunen zoals gezinsverenigingen, welzijnsschakels, vrouwenve Tabel 16. Organisaties of verenigingen die mantelzorgers ondersteunen.

Ziekenzorg(afdelingen) mutualiteiten / thuiszorgdiensten

15 steden/gemeenten

OCMW

6 steden/gemeenten

Dementie en Alzheimerverenigingen

2 steden/gemeenten

Ouderenverenigingen

2 steden/gemeenten

Andere organisaties (gezinsverenigingen, welzijnsschakels, vrouwenorganisaties)

4 steden/gemeenten

Geen informatie

7 steden/gemeenten

Ondersteuning van organisaties/verenigingen die mantelzorgers ondersteunen. Worden organisaties die zich inzetten voor mantelzorgers vanuit het lokale bestuur ondersteund? In zeven steden/gemeenten is dit duidelijk het geval, één gemeente verleent geen ondersteuning.17 Deze vraag kwam niet altijd aan bod in het interview: van zeventien steden/gemeenten is op deze vraag geen informatie voorhanden. In zeven gemeenten/steden waar organisaties worden ondersteund, neemt dit meestal de vorm aan van een financiële ondersteuning. Drie gemeenten/steden vermelden ook het bestaan van logistieke ondersteuning voor dergelijke organisaties. Een schepen wijst ons ook op het belang van samenwerking met externe diensten waarbij het OCMW een coördinerende rol opneemt. Tabel 17. Ondersteuning van organisaties die zich inzetten voor mantelzorgers.

17

Financiële ondersteuning (stad en/of OCMW) Logistieke ondersteuning (stad en/of OCMW) Geen ondersteuning

Zeven gemeenten/steden

Geen informatie

Zeventien gemeenten/steden

Drie gemeenten/steden. Een gemeente/stad

De lokale beleidsmaker in kwestie lichtte dit toe aan de hand van één voorbeeld, waarbij we geen duidelijk zicht hebben of dit voor alle organisaties in die gemeente opgaat.

36

4.1.3

Ondersteuning mantelzorgers door lokaal bestuur.

Lokale besturen kunnen op verschillende manieren mantelzorgers binnen stad of gemeente ondersteunen. Tabel 18. Ondersteuning van mantelzorgers door het lokale bestuur.

Financiële ondersteuning: Mantelzorgpremie. Andere. Informatie/vorming over mantelzorg: Informatie Vorming

18 steden/gemeenten 15 steden/gemeenten 5 steden/gemeenten

Praktische ondersteuning/dienstverlening. Andere ondersteuning

11 steden/gemeenten

Geen informatie

1 stad/gemeente

17 steden/gemeenten. 12 steden/gemeenten

16 steden/gemeenten.

Heel wat steden/gemeenten ondersteunen mantelzorgers financieel. In vijftien gemeenten/steden is er sprake van een mantelzorgpremie, maar vijf steden/gemeenten voorzien ook in een andere vorm van financiële ondersteuning: een thuiszorgpremie, een premie voor nachtoppas en een woonaanpassingspremie. Waarom lokale besturen kiezen voor een thuiszorgtoelage voor de zorgbehoevende en niet voor een mantelzorgpremie kan verschillende redenen hebben. Een schepen argumenteert dat dit te maken heeft met he iets aan de mantelzorger kan geven (steunend op de thuiszorgtoelage). Lokale besturen kunnen de mantelzorgers ook ondersteunen door het verlenen van informatie over mantelzorg via de daartoe geijkte kanalen of door het aanbieden van vormingsmomenten. In 17 gemeenten/steden worden initiatieven genomen om informatie te verstrekken over mantelzorg. Waarover dan geïnformeerd wordt, kunnen we niet achterhalen: heel wat schepenen/ambtenaren bleven erg op de vlakte. Toch merken we dat lokale besturen vooral informeren over het aanbod (bv. mantelzorgpremie) van de verschillende diensten. Verder wordt door sommige beleidsmakers hoofdzakelijk gesproken over de vorm waarop men communiceert: via de ouderengids, een specifieke gemeente informatie - avonden georganiseerd worden. Een andere schepen benadrukt dat ook er ook heel wat informatie wordt verspreid via externe organisatie zoals ziekenzorg, ouderen Uit de interviews krijgen we dus geen goed beeld waarover wordt geïnformeerd. Onvoldoende doorvragen of een respondent die niet op de hoogte was, zijn daarvoor de redenen. Dit heeft natuurlijk ook te maken met het brede karakter van het onderzoeksopzet. Twaalf lokale besturen nemen initiatieven om vorming aan mantelzorgers aan te bieden. De grens met het louter informeren is soms erg dun. We geven enkele voorbeelden: ■

Vormingsavond waarbij vragen aan een dokter of sociaal assistent gesteld kunnen worden.

■

Het organiseren van een avond over dementie (of dementiecafé) waar informatie/vorming wordt gegeven door specialisten inzake dementie aan de partners van dementerenden rond

37

Slechts in drie interviews spreken beleidsmakers echt over cursussen/training of vormingssessies voor mantelzorgers. In drie interviews vermelden beleidsmakers wel dat er sprake is van vorming, maar werd geen voorbeeld gegeven. Lokale besturen kunnen mantelzorgers ook praktisch ondersteunen vanuit de verschillende diensten (meestal vanuit het OCMW). Een schepen merkt op dat dergelijke ondersteuning de mantelzorger kan ondersteunen, maar dat dergelijke diensten niet werden opgericht of functioneren vanuit die optiek. In een ander interview trekt een beleidsmaker dit door over het heel beleid: e stad de mantelzorger wordt ondersteund, dan gebeurt dat

Een ambtenaar verwoordt dit door te argumenteren dat via verschillende nutsdiensten (mindermobielencentrale, klusjesdienst, poetsdienst, maaltijdbedeling, ouderen thuiszorgdienst van de stad mantelzorgers wat ontlast kunnen worden. In zestien steden/gemeenten vinden we vormen van andere ondersteuning. Acht beleidsmakers verwijzen naar een specifiek moment om de mantelzorger eens te bedanken: op een dag voor de vrijwilliger, het geven van een cadeaubon, het inlassen van een bedankmoment gekoppeld aan bloemen gezet aangevuld met een groot vrijwilligersfeest om de twee à drie jaar. Mantelzorgers kunnen ook op andere manieren ondersteund worden, bijvoorbeeld door het organiseren van een overleg vanuit het OCMW met verschillende stakeholders. In drie interviews vermelden beleidsmakers de mogelijkheid om een cliënt - of zorgoverleg te organiseren vanuit het OCMW met verschillende stakeholders (bijvoorbeeld thuiszorgdiensten, zorgverleners die aan ouderenoppas doen, familiehulp voor poetswerk, de mantelzorger, de familie, leg wordt dan gekeken welke initiatieven genomen kunnen worden vanuit OCMW of vanuit een andere organisatie uit het middenveld om te komen tot een zorgafsprakenplan. Zo kunnen mantelzorgers ontlast worden.

4.1.4

Respijtzorg

Tenslotte vroegen we aan beleidsmakers of het lokale bestuur respijtzorg organiseert of steunt. Onder respijtzorg verstaan we een verzamelnaam voor voorzieningen die de mantelzorg tijdelijk en volledig overnemen. In de vraagstelling werd expliciet verwezen naar het woonzorgdecreet waarin de aanmelding, erkenning en subsidiëring van voorzieningen in de georganiseerde woonzorg geregeld

In vijf gemeenten/steden werd geen antwoord gegeven waarbij de meesten ons vertellen dat voor deze vraag het OCMW bevraagd dient te worden. Tabel 19. Respijtzorg.

Gemeente/stad speelt een rol op vlak van respijtzorg Gemeente/ stad speelt geen rol op vlak van respijtzorg Geen informatie

38

12 steden/gemeenten 8 steden/gemeenten 5 steden/gemeenten

We focussen ons op de lokale besturen die een rol spelen op vlak van respijtzorg. Vijf beleidsmakers argumenteren dat hieraan invulling wordt gegeven door de diensten vanuit stad/OCMW: poetsdienst, gezinszorg, maaltijdbedeling, oppasdienst, mindermobielencentrale, sociale dienst via premies en logistieke ondersteuning. Een schepen beschouwt dit als een vorm van korte termijnondersteuning waarbij van structureel (tijdelijk) vervangen niet echt sprake is. In tien steden/gemeenten wordt binnen de structuren van het lokale bestuur (meestal OCMW) invulling gegeven aan respijtzorg (in aansluiting met het woonzorgdecreet) met de aanwezigheid van steden/gemeenten verwijzen ook expliciet naar de aanwezigheid van privé - initiatieven inzake kortverblijf of dagcentra.

steden/gemeenten waar de beleidsmakers antwoorden dat stad/gemeente geen rol speelt, wordt in zeven gevallen gewezen naar de aanwezigheid van privé - initiatieven op vlak van respijtzorg. We merken hierbij op dat dit niet automatisch betekent dat er in dergelijke privé - instellingen sprake is van dagcentra of kortverblijf. Slechts in drie interviews wordt duidelijk aangeven dat er in de privé instellingen sprake is van kortverblijf. Aangezien we met het interview vooral te weten wilden komen wat de rol is van het lokale bestuur, werd hier niet verder op bevraagd en gaan we dus hier niet dieper op in. We merken wel nog op dat in één gemeente mensen financieel worden ondersteund wanneer men naar dergelijke zorginstellingen gaat.

4.2 Vrijwilligerswerk. 4.2.1

Maakt het lokale bestuur gebruik van oudere vrijwilligers?

Selecteren/bereiken van vrijwilligers In alle bevraagde gemeenten/steden werkt het lokale bestuur met oudere vrijwilligers. Hierbij wordt zeer vaak een verband gelegd met het verenigingsleven. Hoe worden mensen door het lokale bestuur aangemoedigd om zich als vrijwilliger (voor taken van het lokale bestuur) in te zetten? Gaan steden/gemeenten pro - actief vrijwilligers (uit verenigingen) rekruteren of bieden mensen zich eerder spontaan aan? In elf gemeenten/steden bieden vrijwilligers zich eerder spontaan aan. In vijftien gemeenten/steden worden vrijwilligers actief gezocht. Hierbij maakt men gebruik van verschillende communicatiekanalen zoals een gemeenteblad of stadsmagazine, ouderen Drie gemeenten/steden maken gebruik van de ouderenraad om vrijwilligers (voornamelijk uit de verenigingen) te bereiken. Vijf gemeenten/steden richten zich hiervoor rechtstreeks tot de verenigingen. Sommige lokale besturen beschikken over een zogenaamd vrijwilligersloket, maar dat is niet enkel gericht om vrijwilligers te vinden voor lokale besturen. Dit komt verder in dit rapport ter sprake.

ouderenconsulent. Dit laatste is een initiatief van de Dienst Sociaal Welzijn en de ouderenraad van de stad in samenwerking met de OCMW - dienstencentra. 18 Het betreft hier een opleiding voor ouderen die zich als vrijwilliger willen inzetten om de zelfredzaamheid van andere ouderen te verbeteren alsook informatie te verspreiden. 18

http://www.hbvl.be/limburg/genk/ocmw-genk-start-opleiding-seniorenconsulent.aspx

39

D doorstromen naar verschillende instanties (dus niet alleen naar het lokale bestuur): rusthuis, ziekenhuis, dienstencentrum, Rode Kruis, ... . Tabel 20. Bereiken van vrijwilligers.

Spontaan aanbieden. Rekruteren Hanteren van selectievoorwaarden Geen informatie

11 gemeenten/steden 15 gemeenten/steden 2 gemeenten/steden 6 gemeenten/steden

In de meeste interviews wordt geen gewag gemaakt over zogenaamde selectiecriteria waar oudere vrijwilligers aan moeten voldoen. Een schepen zei ons dat door het lokaal bestuur geen gebruik wordt We vonden twee gemeenten/steden terug die hier wel gebruik van maken. In Anzegem worden de vrijwilligers van het wordt naar de interesses van de vrijwilligers, wat ze aankunnen en waar afspraken worden gemaakt. We merken nog twee zaken op. In Antwerpen worden oudere vrijwilligers gerekruteerd, maar niet waarin alle mogelijke vrijwilligersopdrachten per dienst zijn neergeschreven met een duidelijke opdrachtomschrijving.

Vrijwilligerstaken in het lokale bestuur Voor welke taken in het lokale bestuur worden (oudere) vrijwilligers zoal ingezet? Vijftien steden/gemeenten binnen ons onderzoek zetten oudere vrijwilligers in voor activiteiten die door de stad/gemeente worden georganiseerd. Opvallend is dat het voornamelijk gaat om ngsactiviteiten wordt vermeld. Tabel 21. Vrijwilligerstaken.

Activiteiten voor ouderen (door stad/gemeente georganiseerd of ondersteund) Taken binnen stadsdiensten OCMW - werking Vrijwilligerswerking rusthuizen Vrijwilligerswerking dienstencenra Andere

15 steden/gemeenten

13 steden/gemeenten 9 steden/gemeenten 5 steden/gemeenten 3 steden/gemeenten 10 steden/gemeenten

Het gaat met andere woorden om zeer verscheiden taken:

40

■

Ondersteunen (organiseren) van evenementen, een seniorenweek, een seniorendag, een animatiedag, een uitstap (eventueel als busverantwoordelijke), feesten, cultuurevenementen,

■ ■

Ingeschakeld worden als leerkracht in het vormingsaanbod. Ondersteunen (organiseren) van taken zoals de deurdienst en/of de cafetaria in het cultuurcentrum, het openhouden (en verhuren) van een seniorenlokaal en/of seniorenclubhuis, het ingeschakeld worden als vrijwilliger om warme maaltijden te voorzien

binnen het seniorenlokaal, het besturen van het stadsbusje, het middagtoezicht verzorgen op ouderen vanuit de ouderenadviesraad. Dertien steden/gemeenten antwoorden dat oudere vrijwilligers worden ingezet in de verschillende stadsdiensten. Ook hier kwamen heel wat diensten aan bod. ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

Bibliotheek Cultureel centrum Vrijwilligerswerking gericht op aanvullende hulp (ANNAH) Jeugddienst Dienstencentrum Stadsarchief Opvanginitiatief voor asielzoekers Sportdienst Buurthuis (district)

In negen steden/gemeenten worden oudere vrijwilligers ook ingezet in diensten van het OCMW. Zoals uit tabel 17 blijkt, hanteren we aparte categorieën m.b.t. rusthuizen (hoewel niet altijd duidelijk wordt vermeld of het ging om een OCMW - of privérusthuis) en de dienstencentra. Welke taken oudere vrijwilligers uitoefenen of in welke diensten ze worden ingezet is opnieuw erg gevarieerd 19: ■ ■ ■ ■ ■ ■

Thuiszorgdienst Boodschappen Mindermobielencentrale Opsporen eenzame ouderen Thee - en koffierondes in ziekenhuizen Bibliotheek in ziekenhuizen

Wat de inzet van vrijwilligers in de rusthuizen betreft, blijven beleidsmakers in de interviews erg op de vlakte. In slechts één interview wordt de taakopdracht wat duidelijker belicht: ■ ■ ■

het begeleiden van mensen in de woonzorgcentra (bijvoorbeeld ziektebezoek) klusjes opknappen in het woonzorgcentrum zelf de cafetaria openhouden.

Dezelfde opmerking is van toepassing op die interviews waarin het dienstencentrum word vermeld. Volgende taken worden vermeld: ■ ■ ■

openhouden cafetaria administratieve taken vorming geven.

Verder worden ook heel wat taken (of organisaties waarin vrijwilligerswerk door ouderen wordt verricht) opgesomd die niet onder lokale besturen vallen. ■ ■ ■ ■ ■

Vrijwilligers die bij ouderen sneeuw ruimen de voedselbank Kind en Gezin Steunpunt onderwijs en opvoeding: ex - leerkrachten die voorlezen aan kinderen uit maatschappelijk kwetsbare gezinnen. Mindermobielencentrale (geen stadsdienst)

19

We merken op dat in dit onderdeel niet altijd werd gespecificeerd dat het om oudere vrijwilligers gaat, maar omdat de vraagstelling toch zo was gericht, gaan we er toch van uit.

41

■ ■ ■ ■

Ziekenzorg Verenigingsleven Open - monumentendag Ouderenbehoefteonderzoek (2 steden/gemeenten)

- voor .20 Dit is een samenwerkingsverband tussen professionele medewerkers en vrijwilligers om de zorg op te nemen voor vereenzaamde thuiswonende 70 - 80 plussers. Ontmoetingsmiddagen en individuele huisbezoeken worden georganiseerd en er is sprake van een centraal meldpunt. Er wordt decentraal gewerkt waarbij sprake is van deelprojecten in de vier deelgemeenten en vier wijken van de binnenstad. Hoe worden (oudere) vrijwilligers ondersteund? (Oudere) vrijwilligers kunnen vanuit het lokale bestuur op verschillende manieren ondersteund worden. Vier steden/gemeenten zorgen ervoor dat hun vrijwilligers verzekerd zijn, althans vrijwilligers die welbepaalde taken uitvoeren. In een gemeente bijvoorbeeld worden enkel de seniorenvrijwilligers verzekerd die ingeschakeld zijn in de mindermobielencentrale. In zes steden/gemeenten neemt de ondersteuning de vorm aan van opleiding/vorming. In bijna de helft van de ondervraagde gemeenten/steden worden vrijwilligers ondersteund door het organiseren vrijwilligers, een bedankmoment met een hapje en een drankje, een koffienamiddag, een ontbijt, een dag van de vrijwill ook in een vergoeding voor de vrijwilligers. In negen steden/gemeenten is er sprake van een financiële vergoeding terwijl in vijf steden/gemeenten wordt geopteerd voor een vergoeding in natura gaande van een boekenbon of een kleine attentie. De financiële vergoeding neemt meestal de vorm aan van een vrijwilligersvergoeding (5 steden/gemeenten) of een vergoeding voor de vrijwilligers van een mindermobielencentrale/verplaatsingsvergoeding (3 steden/gemeenten). Een lokale beleidsmaker vernoemt de subsidie die wordt verleend aan adviesraden, terwijl een andere schepen spreekt over financiële steun voor ouderenverenigingen. Een zestal beleidsmakers verwijzen naar de logistieke ondersteuning van vrijwilligers waar opnieuw de link wordt gemaakt met het verenigingsleven of activiteiten die eerder door de stad worden georganiseerd (zoals bijvoorbeeld de ouderenweek). Zeven beleidsmakers argumenteren bovendien dat oudere vrijwilligers ook ondersteund - gecoacht worden door het personeel van de verschillende diensten zoals sportdienst, cultuurdienst, sociale worden in de eerste fase van het vrijwilligerswerk namelijk wanneer iemand vrijwilligerswerk wil verrichten maar niet goed weet waar er nood is aan extra krachten. In een aantal steden/gemeenten is daarom een specifieke dienst opgericht (een vrijwilligersloket, vrijwilligerscentrale) om de mensen (ouderen) die vrijwilligerswerk willen verrichten te begeleiden naar het aanbod (ruimer dan louter vrijwilligerstaken binnen het lokaal bestuur). We gaan hier in het volgende luikje wat dieper op in.

20

http://www.kortrijk.be/producten/project-buren-voor-buren

42

Tabel 22. Ondersteuning (oudere) vrijwilligers.

Bijeenkomst (bv. dag van de vrijwilliger) Financiële vergoeding Ondersteuning personeel Logistieke ondersteuning Vorming/opleidingen Vergoeding in natura Verzekering Vrijwilligers naar het aanbod toeleiden Geen informatie

12 steden/gemeenten 8 steden/gemeenten 7 steden/gemeenten 6 steden/gemeenten 6 steden/gemeenten 5 steden/gemeenten 4 steden/gemeenten 4 steden/gemeenten 3 steden/gemeenten

Op het niveau van het lokaal bestuur zullen vrijwilligers specifiek ondersteund worden vanuit de organiserende dienst. In twee interviews wordt benadrukt dat de ondersteuning van de (oudere) vrijwilligers binnen elke dienst die op hen beroep doet een andere invulling krijgt. Vrijwilligers zullen ook vanuit heel wat verenigingen - die vaak ingeschakeld om voor het lokaal bestuur enkele taken te vervullen - ondersteund worden. Een sprekend voorbeeld vinden we volledig op (oudere) vrijwilligers draait. onder andere door tweewekelijks samen te zitten met het bestuur van het lokaal dienstencentrum en te luisteren naar hun noden, te helpen met praktische zaken die ze zelf niet kunnen oplossen. Ook zelf ideeën aanbrengen en het bestuur ondersteunt dan de andere vrijwilligers. Jaarlijks gaan we ook samen met al de vrijwilligers van het dienstencentrum op stap, we richten een nieuwjaarsreceptie in, we gaan eens samen voor personeelsondersteuning op de momenten dat er evenementen zijn, zijn de stedelijke medewerkers daar ook. Wij voorzien ook in infrastructuur

Ten slotte werd door een schepen gewezen op het bestaan van een vrijwilligersnota gericht op de personen die vrijwilligerstaken gaan opnemen bij stad of OCMW waarin heel duidelijk de rechten en plichten afgelijnd zijn.

4.2.2

Ondersteuning vrijwilligerswerk los van het lokaal bestuur

Ten slotte vroegen we aan de lokale beleidsmakers of het lokale bestuur ook initiatieven neemt om het vrijwilligerswerk te ondersteunen die opereren los van het lokale bestuur. 21De antwoorden geven we weer in onderstaande tabel: Tabel 23. Ondersteuning vrijwilligerswerk los van het lokaal bestuur.

Ja Neen Geen informatie

11 steden/gemeenten 8 steden/gemeenten 6 steden/gemeenten.

21

We merken op dat deze vraag niet altijd werd gesteld (meestal wegens tijdsgebrek) of het werd in een ander onderdeel van het interview eventjes aangeraakt.

43

Acht steden/gemeenten ondersteunen vrijwilligers die taken opnemen in andere organisaties los van het lokale bestuur. Het betreft vooral onrechtstreekse steun aan vrijwilligers die actief zijn in het verenigingsleven.22 Dit gebeurt via subsidies, speciale tarieven voor uitleendienst of culturele organiseren van cursussen voor verenigingen over verzekeringen, boekhouden tot zelfs vormingen die s steden/gemeenten worden vrijwilligers ondersteund door ze uit te nodigen op een dag van de vrijwilliger of een vrijwilligersfeest. Vier beleidsmakers benadrukken de informerende rol die een lokaal bestuur moet spelen: het organiseren van infosessies over verzekeringen, informatie aanreiken bij de maken door middel van een vrijwilligersgids met daarin informatie over het statuut van de vrijwilliger. Vier steden/gemeenten vermelden het bestaan van een vrijwilligersloket (steunpunt vrijwilligers, vrijwilligerscentrale) waar mensen zich kunnen aanmelden om aan vrijwilligerswerk te doen. Vanuit deze dienst worden ze geleid naar het juiste aanbod. Deze dienst is niet enkel gericht op ouderen, maar voor iedereen die vrijwilligerswerk wil verrichten. Uiteraard biedt het ouderen de mogelijkheid om na de uittrede van de arbeidsmarkt opnieuw een sociale functie in de maatschappij op te nemen. binnen als buiten het lokale bestuur. In een ander interview maakt de stad werk van de uitbouw van s gegeven worden voor ouderen over

22

In een vijftal interviews wordt de link gemaakt met het verenigingsleven.

44

Hoofdstuk 5. Politieke participatie 5.1 Rechtstreekse politieke participatie In 23 van de 25 bevraagde steden en gemeenten is er sprake van een ouderenadviesraad. Qua samenstelling zijn er weinig verschillen merkbaar. In alle steden/gemeenten waar een ouderenadviesraad aanwezig is, zijn de seniorenbonden of - verenigingen vertegenwoordigd. Verder zetelen er in 18 ouderenadviesraden ook onafhankelijken. Daarnaast zijn er in 4 steden/gemeenten ook vertegenwoordigers van elke partij aanwezig. Ten slotte kunnen ook nog andere personen deelnemen aan een ouderenadviesraad zoals de bevoegde schepen, ambtenaren, deskundigen, mensen uit de

Tabel 24. Samenstelling.

ouderenverenigingen onafhankelijken Vertegenwoordigers politieke partijen

23 steden/gemeenten 18 steden/gemeenten 4 steden/ gemeenten

In zeven interviews wordt ons gewezen op het bestaan van werkgroepen. Meestal gaat het om thematische werkgroepen waar verschillende onderwerpen aan bod kunnen komen zoals mobiliteit, 23 veiligheid, vrije tijd, samenleven, wonen en zorg, cultureel - maatschappelijke o In horizon zeven interviews aangehaald, maar dit betekent niet dat in de andere steden/gemeenten dergelijke werkgroepen niet bestaan. In vier (grote) steden wordt gewerkt met verschillende deelniveaus. In Leuven, Gent en Kortrijk is er sprake van lokale raden (op niveau van de deelgemeenten), in Antwerpen van raden op het niveau van de districten. In Kortrijk neemt dit de vorm aan van een verenigingsraad waarin ook ouderenverenigingen zijn vertegenwoordigd. In Gent is er dan weer sprake van lokale adviesraden voor ouderen, terwijl in Leuven wordt gewerkt met een werkgroep van de ouderenraad per deelgemeente. Uit de interviews concluderen we dat er altijd wel een link is tussen de raden op verschillende niveaus. Dit geldt zeker voor seniorenbonden die vertegenwoordigers kunnen sturen naar de verschillende raden. In Gent wordt gewezen op de dynamiek tussen stedelijke adviesraad en lokale adviesraden voor ouderen.

verschillende zaken, terwijl de lokale adviesraad voor senioren eerder een functie invult van een platform waar teruggekoppeld kan worden wat in een wijk gebeurt en waarbij heel wat informatie gegeven kan worden aan senioren wat er zoal te beleven valt. Dat is een stuk informatie en een stuk uitwisselen van ideeën en af en toe wordt er dan iets op de stedelijke

In Antwerpen is er sprake van districten waarbij elk district haar eigen ouderenraad heeft. Iedere districtsseniorenraad kan afgevaardigden sturen naar de werkgroepen van de Antwerpse ouderenraad. 23

http://www.mechelen.be/1314/content/720/adviesraad-voor-senioren-sars.html

45

Deze overkoepelende raad bestaat uit afgevaardigden van die werkgroepen samen met afgevaardigden van de districtsseniorenraden. De bevoegdheidsverdeling is duidelijk: districten geven advies over wat districtsbevoegdheid is en de Antwerpse ouderenraad geeft advies over wat stedelijke bevoegdheid is. In twee interviews wordt het bestaan vermeld van een overkoepelend orgaan waar het overleg in de stad of gemeente wordt samengebracht. In Mechelen komen de verschillende adviesraden (cultuur, ouderenraad georganiseerd waar niet enkel klassieke seniorenbonden inzitten, maar waar ook leden uit andere raden kunnen aanschuiven.

5.1.1

Rol van de ouderenadviesraad.

Om te achterhalen welke rol de ouderenadviesraad in de stad/gemeente heeft, maakten we gebruik van het model van Edelenbos en Monnikhof die een participatieladder ontwikkelden op basis van vijf niveaus: informeren, consulteren, adviseren, coproduceren en zelfbeheer. Deze niveaus werden zonder verdere uitleg vermeld, er werden ook geen steekkaarten gebruikt waar de geïnterviewde kon naar terug grijpen. Het was vooral de bedoeling om de geïnterviewde duidelijk te maken dat het voornamelijk ging om de beleidsrol van de ouderenadviesraad. De resultaten geven we weer in onderstaande tabel. Tabel 25. Welke rol speelt een ouderenadviesraad?

Adviseren Plus nadruk op signaleren/informeren. Uitvoeren Ander

23 gemeenten/steden 6 gemeenten/steden 4 gemeenten/steden 3 gemeenten/steden

Het is overduidelijk dat een ouderenadviesraad in de bevraagde steden/gemeenten voornamelijk een adviserende functie heeft. Het gaat hierbij zowel om gevraagde als ongevraagde adviezen die gegeven kunnen worden. - bindend adviesorgaan waarbij het niet zo is dat zij zelf mee dingen in

zeggen met als doel om tot goede oplossingen te komen: een adviserend oplossingsgericht

Hoewel niet expliciet bevraagd, werd ook de invloed bij het opmaken van een ouderenbeleidsplan vermeld. De rol van een adviesraad is hier uiteraard adviserend, maar die kan twee vormen aannemen: ex ante adviesverlening versus ex post adviesverlening. In een interview argumenteert de schepen dat de ouderenadviesraad samen met het bestuur het ouderenbeleidsplan heeft opgemaakt waarbij de adviserende rol de vorm aanneemt van een proces (ex ante). In een ander interview kan de ouderenadviesraad enkel advies geven nadat het ouderenbeleidsplan is opgemaakt door het lokaal bestuur (ex post). De opmaak van een ouderenbeleidsplan kwam naar voor in verschillende interviews (hoewel hier niet expliciet naar werd gevraagd). In Mechelen bestaat er naast een ouderenbeleidsplan ook een zilverplan dat door ouderen zelf wordt opgesteld. Ouderen - in de ouderenadviesraad samen met andere stakeholders it is een zilverplan tot stand gekomen. Belangrijk om op te merken is dat dit Zilverplan niet los staat van het ouderenbeleidsplan.

46

Een zestal steden/gemeenten benadrukken dat een ouderenadviesraad ook een signalerende en informerende functie heeft naar het lokale bestuur toe (en omgekeerd): het gaat om informeren en geïnformeerd worden. Uit vier interviews blijkt dat de ouderenadviesraad ook een uitvoerende functie heeft. De leden van een ouderenadviesraad worden bijvoorbeeld ingeschakeld als vrijwilliger op een ouderenactiviteit die vanuit de stad of gemeente wordt georganiseerd. Beleidsmakers uit drie steden/gemeenten vermelden andere functies van die ouderenadviesraad, waaronder het zelf beslissen over de nodige vorming. Twee van die drie stellen dat een ouderenadviesraad ook actiever kan participeren dan louter adviseren en beiden halen een gelijkaardig voorbeeld aan.

stadsbus verbond de deelgemeentes met de binnenstad. Uiteindelijk werd dat stopgezet omdat er te weinig gebruik werd van gemaakt. Binnen de seniorenraad werden daarrond

de straat gebouwd alsook serviceflats waarbij de straat volledig vernieuwd is. Er is echter geen busverbinding. Vanuit de seniorenadviesraad werd een enquête afgenomen bij de mensen en een protestwandeling georganiseerd om een signaal te geven aan de lijn Wanneer we peilen naar de rol die de ouderenadviesraad moet spelen, wordt vooral de adviesfunctie weerhouden. Tabel 26. Welke rol dient een adviesraad idealiter te spelen?

Adviseren Meer dan louter adviseren Geen informatie

18 gemeenten/steden 1 gemeente/stad 4 gemeenten/steden

Adviseren. In een zestal interviews wordt door beleidsmakers expliciet gezegd dat een adviesraad enkel dient advies te geven en niets meer. uiteindelijk heb je het beleid. Uiteindelijk is het nog altijd het college van burgemeester en schepenen die beslissingen zullen nemen op vlak

Ze moeten hun rol als adviserende partner spelen, maar mee beslissingen nemen in het

blijven. Wij worden daar elke zes jaar op afgerekend: beslissen kan niet, advies dat zeker. En dan kan er op het einde van de rit beslist worden door verkiezingen of dat je als schepen voldoende rekening hebt gehouden met de adviezen van de ouderenadviesraad, want als ge al hun adviezen naast u neerlegt en uitgaat van uw eigen groot gelijk, dan wordt ge in de

adviseren, maar het beleid wordt gevoerd door het college. Maar ze kunnen ons wel op de

47

In een aantal interviews wordt het concept van adviseren als ideaalbeeld wat verder toegelicht. De ouderenadviesraad moet een klankbord zijn (twee steden/gemeenten). k denk dat de ouderenadviesraad in eerste instantie een klankbord moet zijn, waar wij als beleid voortdurend ons oor te luisteren moeten leggen. Wat wij gaan uitvoeren of plannen, kan dan door de ouderenadviesraad worden bekeken, aangevuld of afgekeurd. We moeten de moeite doen om eventjes af te stappen van ons voorontwerp en met open oor te luisteren, omdat die mensen vanuit hun gezond verstand en ervaring dingen aanbrengen waar ik als schepen soms geen oog voor heb. Dat is de belangrijkste taak: voortdurend klankbord zijn. En het is onze taak om die voortdurend bij het beleid te betrekken op alle aspecten die hun

De ouderenadviesraad dient een partner te zijn, een steun en toeverlaat in twee richtingen waarbij advies gevraagd wordt door het l kan geven vanuit een algemeen maatschappelijke nood (en niet vanuit een persoonlijke nood). Een ouderenadviesraad kan signaleren en adviseren. Signaleren wanneer er behoeften zijn die niet worden opgenomen en adviseren over hoe een bepaald probleem kan worden aangepakt.

Meer dan adviseren. In één stad/gemeenten argumenteert de bevoegde schepen dat de rol van de ouderenadviesraad meer mag zijn dan louter adviseren.

louter adviserend is niet voldoende. Zij moeten ook actief bezig zijn. Het mag ook zeer intens zijn, maar je moet altijd tot een goede consensus kunnen komen. Ik denk dat zowel een adviesraad als een stadsbestuur zich moeten vinden: het kan zijn dat een adviesraad een tegenovergestelde visie heeft dan het bestuur, maar dan moet je kunnen komen tot een

In hetzelfde interview waarschuwde de schepen voor het gevaar aan over - advisering. - advisering krijgt of over - inspraak: inspraak om inspraak te hebben. Dat is ook geen goede zaak natuurlijk, want we maken soms mee gaat spreken en minder in functie van de doelgroep waarvoor een adviesraad is gecreëerd.

5.1.2

Ondersteuning van de ouderenadviesraad

Een lokaal bestuur kan een adviesraad op verschillende manieren ondersteunen: financieel, logistiek/infrastructureel en administratief. De resultaten uit de interviews worden weergegeven in onderstaande tabel. Tabel 25. Ondersteuning ouderenadviesraad.

48

Financiële ondersteuning

21 steden/gemeenten

Infrastructureel - logistiek

16 steden/gemeenten

Administratieve ondersteuning

22 steden/gemeenten

Adviesraden in de bevraagde steden/gemeenten krijgen veel ondersteuning. 24 Slechts in twee interviews wordt geen gewag gemaakt van enige financiële ondersteuning van de ouderenadviesraad. Een ervan stelde expliciet dat er geen financiële ondersteuning is. Ten slotte is er in de meeste steden/gemeenten wel sprake van enige administratieve ondersteuning. Meestal gaat dit om de opmaak van de agenda door een ambtenaar, de verslaggeving, de opvolging, de briefwisseling, het ondersteuning belicht door de bevoegde schepen.

ondersteuning. In het begin was ik een beetje de mening toegedaan dat een seniorenraad dermate onafhankelijk moet zijn dat we zelfs die niet administratief mogen sturen, kwestie van niet sturend te zijn. Ik had gezegd dat de seniorenconsulent er nog wel mocht bij zijn, maar bijvoorbeeld niet meer de verslagen mocht maken. Dat was om te benadrukken dat ze echt een onafhankelijk orgaan zijn die naar ons beleid toe dienen te adviseren. Maar daar ben ik van teruggekomen, omdat dat ten eerste een zware belasting is voor een vrijwilliger en ten tweede denk ik niet dat administratieve en financiële ondersteuning die wij verlenen sturend werkt of he

5.1.3

Vorming

Nemen steden/gemeenten initiatieven gericht op de vorming/training/opleiding van de leden van de ouderenadviesraad? De resultaten uit de interviews geven we weer in volgende tabel. Tabel 26. Vorming leden ouderenadviesraad.

Inhoudelijk Methodisch Andere (Het lokale bestuur verwijst door) Neen Geen informatie

11 steden/gemeenten 12 steden/gemeenten 8 steden/gemeenten 5 steden/gemeenten 1 stad/ gemeente

er zeer weinig voorbeelden worden gegeven. In drie interviews betreft de inhoudelijke vorming informatie over de structuur van de stad of gemeente. In Wijnegem werd bijvoorbeeld een vorming gegeven over de nieuwe beheers - en beleidscyclus van de gemeente. In Antwerpen en Anzegem werd er vorming gegeven over de structuur van de stad/gemeente. Een aantal voorbeelden van andere inhoudelijke vormingen zijn: over dementie, bezoek bejaardeninstelling, discreet omgaan met informatie, thuiszorg, sport voor ouderen, workshop

Twee beleidsmakers uit twee steden/gemeenten argumenteren dat het niet zo noodzakelijk is om de leden van de ouderenraad inhoudelijk te vormen aangezien het meestal om actieve, geïnteresseerde personen gaat die uit zichzelf hier aan tegemoet komen.

dagelijks bestuur bijvoorbeeld zit ook in de Provinciale Ouderenadviesraad en daar wordt natuurlijk ook van alles georganiseerd. Hij is lid van de milieuadviesraad,

24

In slechts zestien steden/gemeenten is er sprake van infrastructurele logistieke ondersteuning, maar we kunnen vermoeden dat dit in alle steden/gemeenten aanwezig is. Het is nogal logisch dat een stedelijke adviesraad ergens moet ondergebracht worden.

49

In datzelfde interview benadrukte de beleidsmaker in kwestie dat dit natuurlijk afhangt van persoon tot persoon en dat de ene ouderenadviesraad de andere niet is. In 12 steden/gemeenten bestaat er ook zoiets als methodische vorming: hoe adviezen opmaken, vorm aan van een klassieke vorming: een sessie (al dan niet i

uitwisselingsmomenten of studiereizen met ouderenadviesraden uit andere steden/gemeenten. Op die manier kan aan informatie - uitwisseling worden gedaan op vlak van werking, maar ook bijvoorbeeld hoe bepaalde problemen elders worden aangepakt. Ten slotte halen twee beleidsmakers aan dat dergelijke methodische vorming ook gebeurt d.m.v. de afsprakennota (tussen lokaal bestuur en adviesraad) aangezien daarin ook wordt beschreven hoe een advies geformuleerd moet worden. In zeven gemeenten/steden worden de leden van de ouderenadviesraad aangespoord om vorming te volgen die door derden (bijvoorbeeld de provincies) wordt georganiseerd. Vijf van die zeven lokale sturen zijn grote steden. Het is dus niet zo dat enkel kleine gemeenten zich voor vorming wenden tot externe organisaties. In drie steden/gemeenten wordt financiële ondersteuning gegeven om mensen te stimuleren dergelijke cursussen te volgen. In een andere gemeente werd bij het begin van de legislatuur de mogelijkheid geboden om vorming te volgen, maar de beleidsmaker in kwestie wist niet of hiervan gebruik was gemaakt.

5.1.4

Stimuleren lokale besturen ouderen om deel uit te maken van een ouderenraad?

Op de vraag of ouderen gestimuleerd worden om deel te nemen aan de ouderenadviesraad, antwoorden 14 gemeenten/steden dat dit inderdaad gebeurt. In de meeste gevallen nodigen lokale besturen ouderenverenigingen uit of roepen ze ouderen op via het gemeenteblad of het stadsmagazine. Ouderen kunnen ook rechtstreeks worden aangesproken. Sommigen vertellen dat het moeilijker is om onafhankelijke ouderen te bereiken. Twee steden/gemeenten komen hieraan tegemoet door het wijzigen van de statuten waardoor de ouderenraad toegankelijk werd gemaakt voor onafhankelijken. Een schepen stelt dat ouderen uit verenigingen ook aangemoedigd worden om deel te nemen via het subsidiereglement. Zo worden ze verplicht een aantal keren aanwezig te zijn. In een stad wordt ook intern tussen de verschillende diensten gecommuniceerd waarbij vanuit de jken of er in hun netwerken ouderen zijn - al dan niet verbonden aan een vereniging - die uitgenodigd kunnen worden om te zetelen in de ouderenadviesraad. Een schepen vraagt zich wel af of een lokaal bestuur wel een oproep kan of mag doen aan personen om deel te nemen aan een adviesorgaan omdat zo de onafhankelijkheid van dat orgaan in het gedrang kan komen. Tabel. 27. Stimulering ouderen door lokale besturen om deel uit te maken van een ouderenadviesraad.

Ja Neen Geen informatie

50

14 steden/gemeenten 3 steden/gemeenten 6 steden/gemeenten.

Deelname ouderen andere adviesraden De wijze waarop ouderen gestimuleerd worden om deel te nemen aan de ouderenadviesraad kan worden doorgetrokken naar de andere adviesraden. Daarom vroegen we aan lokale beleidsmakers of ouderen deelnemen aan andere adviesradezn, al dan niet als vertegenwoordiger van de ouderenadviesraad. Ja. Neen. Geen informatie.

20 steden/gemeenten / 3 steden/gemeenten

We concluderen dat in veel steden/gemeenten andere adviesraden ook een vertegenwoordiging van de ouderen kennen. In vijftien gemeenten/steden geven beleidsmakers aan dat er vanuit de ouderenraad ouderen afgevaardigd worden om te zetelen in andere adviesraden. Heel wat voorbeelden van adviesraden worden vermeld waar ouderen aan deelnemen: sportraad, cultuurraad, gezins - en welzijnsraad, stedelijk wijkoverleg, emancipatieraad, GECORO, adviesraad personen voor

5.1.5

Stimulering deelname ouderen beheerraden

Ten slotte vroegen we aan de beleidsmakers of de stad/gemeente ouderen stimuleert om deel te nemen aan beheerraden van ouderenvoorzieningen. Ja. Neen. Geen antwoord

5 gemeenten/steden 11 gemeenten/steden 6 gemeenten/steden

Slechts in een vijftal steden/gemeenten is dit het geval waarbij in vier steden/gemeenten leden van de ouderenraad afgevaardigd worden om bijvoorbeeld te zetelen in een centrumraad van de dienstencentra of in de beheerraad van een ziekenhuis. In het interview met de beleidsmakers van Antwerpen (één van de vijf) wordt het volgende opgemerkt: van de Stad Antwerpen om waar mogelijk actief burgerschap op te nemen maar niet specifiek naar ouderen toe. Er zijn geen specif Een voorbeeld van inclusief beleid, maar anderzijds zou het goed zijn dat ouderen gestimuleerd worden om te participeren aan die diensten die speciaal voor hun noden worden opgericht.

5.1.6

Is de ouderenadviesraad een goede afspiegeling van de lokale ouderenbevolking?

Een minderheid, vijf steden/gemeenten vinden dat de ouderenadviesraad representatief is voor de bevolking op stedelijk/gemeentelijk niveau. Volgens beleidsmakers in zeventien steden en gemeenten is dit niet het geval. Op welk vlak is de ouderenadviesraad dan geen afspiegeling van de lokale bevolking?

leeftijd gender allochtonen Andere

11 gemeenten/steden 7 gemeenten/steden 5 gemeenten/steden 4 gemeenten/steden

51

In elf steden/gemeenten wordt aangegeven dat de ouderenadviesraad qua leeftijd niet representatief is voor de lokale (ouderen)bevolking. Het gaat voornamelijk om oudere ouderen omdat het moeilijk is om de jonge oudere of medioren in de ouderenadviesraad te krijgen. Opvallend is wel dat beleidsmakers verschillende leeftijdsgrenzen hanteren. De ene heeft het over de vijftigplusser, terwijl de andere het heeft over de zestigplusser. Wie of wat jonge ouderen zijn, daar bestaat blijkbaar geen duidelijkheid over terwijl men het wel eens is dat die jonge oudere ondervertegenwoordigd is in die raad. Twee beleidsmakers vinden dat echter geen probleem dat medioren daar niet in

in de sportraad, die zitten overal. Die gaan met petities rond, die komen op de gemeenteraad worden in de

In zeven steden/gemeenten is er geen goede vertegenwoordiging van mannen en vrouwen: in drie ouderenadviesraden is er sprake van meer vrouwen en in vier andere raden is het omgekeerd. Sommige beleidsmakers verwijzen naar een Vlaamse ministeriële omzendbrief waarin duidelijk wordt gemaakt dat alle stedelijke adviesraden voldoende mannen als vrouwen moeten tellen. Sommigen verwezen hier naar de verhouding twee derde versus een derde. Sommige beleidsmakers vinden dat een 2/3de verhouding niet gelijkgeschakeld kan worden als zijnde volledig representatief terwijl dit voor anderen aanvaardbaar is om te kunnen spreken van een representatief orgaan. In een viertal interviews argumenteren beleidsmakers dat er te weinig of geen allochtonen zijn vertegenwoordigd in de ouderenadviesraad. actieve ouderen zijn vertegenwoordigd.

rusthuizen. Je hebt sowieso door natuurlijke mechanismen een vertekening qua activiteitsgraad, want niet - mobiele half dementerende senioren kunnen daar geen rol spelen, maar die zijn stem zou wel gehoord moeten worden. Dus dat maakt het al heel

vooral sterkere mensen. Er zit daar bijvoorbeeld niemand uit een sociale woonwijk die uit een meer

Wat zijn de belangrijkste factoren die de werking van een ouderenadviesraad kunnen belemmeren? Veel verschillende antwoorden worden gegeven. Tabel 31. Belemmerende factoren.

Problemen inzake representativiteit - doelgroep Het werken met mensen verstandhouding Instroom Aanwezigheid bestuur Gebrek aan kennis van zaken Te weinig financiële middelen De passiviteit van de adviesraden Teveel focus op animatie niet tijdsgericht werken Geen

52

11 gemeenten/steden 5 gemeenten/steden 4 gemeenten/steden 2 gemeenten/steden 2 gemeenten/steden 1 gemeente/stad 1 gemeente/stad 1 gemeente/stad 1 gemeente/stad 5 gemeenten/steden

Beleidsmakers van elf lokale besturen vinden het gebrek aan representativiteit een probleem: er kan niet gesproken worden voor de hele doelgroep. Een schepen waarschuwt voor het gevaar dat leden van de adviesraden teveel ten persoonlijke titel spreken en minder in functie van de doelgroep waarvoor een adviesraad is gecreëerd. Een andere schepen trekt dit door tot op het niveau van de adviesraad en vind het belangrijk dat elke doelgroep zijn eigenbelang een stuk moet kunnen relativeren.

beetje mis in al die adviesraden: dat er te weinig kruisbestuiving is tussen de verschillende zaken en dat ze er alles aan doen om voor hun doelgroep hun belangrijke punten door te drukken. Ik denk dat elke doelgroep toch zijn eigenbelang een stuk moet kunnen relativeren

In vier gemeenten/steden wordt de bezorgdheid over de representativiteit vooral ingegeven door een overwicht van de traditionele ouderenverenigingen en het ontbreken van onafhankelijke afgevaardigden. Sommigen argumenteren dat het zo moeilijk is om binnen de ouderenadviesraad te komen tot een

dus altijd in eerste instantie denken aan zijn of haar eigen organisatie en misschien minder aan het algemeen belang. En dat is misschien een belemmering. Als er morgen individuen zetelen die niet gebonden zijn aan een politieke organisatie, dan gaat ge misschien andere organisaties, maar ook vertegenwoordigers van de man uit de straat als ik het zo mag

moeten kunnen betrekken bij die ouderenadviesraad. Ik denk dan bijvoorbeeld aan niet georganiseerde senioren, daar moeten we echt moeite voor doen om mensen aan te spreken en dat is nog altijd beperkt. Uit deze quotes blijkt dat de aanwezigheid van niet - gebonden/onafhankelijke ouderen als onontbeerlijk wordt beschouwd. Dit wordt door beleidsmakers van een andere stad/gemeente doorgetrokken naar de noodzaak aan een neutrale visie waaruit kan gewerkt worden. Het ontbreken van allochtonen in de adviesraad is voor beleidsmakers uit twee steden/gemeenten een belangrijke belemmerende factor. Ten slotte vertaalt het representativiteitsprobleem zich in een gemeente in het feit dat één ouderenvereniging geen vertegenwoordiging meer stuurt naar de ouderenadviesraad. Opvallend is dat beleidsmakers uit vijf steden/gemeenten als belangrijke belemmerende factor het werken met mensen noteren. Een beleidsmaker trekt dit door naar het werken met ouderen, omdat je van sommige ouderen niet meer de grootste energie kunt verwachten. In twee andere interviews wordt voornamelijk gewezen naar de verstandhouding tussen mensen die niet altijd optimaal is wat de werking van de ouderenadviesraad niet altijd ten goede komt. Beleidsmakers uit vier steden/gemeenten vermelden ook het instroomprobleem. Het is blijkbaar moeilijk om mensen te vinden die zich op een actieve manier willen inzetten (voor een specifiek

53

In de tabel merken we ook enkele belemmeringen die slechts in één of twee interviews ter sprake kwamen zoals: financiële belemmeringen, teveel focus op animatie, het niet tijdsgericht werken, een gebrek aan kennis van zaken (wat zich vertaalt in onmogelijk ons nog op twee zaken. Ten eerste halen beleidsmakers uit twee interviews aan dat de aanwezigheid van een lokaal bestuur (ambtenaar of schepen) op de raad niet altijd positief is. onen, maar dat is niet altijd goed: een adviesraad moet ook de vrijheid hebben om over dingen te praten om dat dan achteraf te communiceren, maar dat is natuurlijk ook iets anders dan onderling praten en communiceren. Daar zit soms een hemelsbreed verschil Een schepen ziet een probleem in het feit dat de ouderenconsulent tevens ambtenaar is van de ouderenadviesraad: op die manier schrijft hij niet alleen het advies, maar ook het antwoord erop. Ten slotte wordt ons in een interview gewezen op een mogelijk niet bedoeld effect van adviesraden, namelijk het institutionaliseren van passiviteit.

zijn machteloos, we moeten van alles formuleren waarvan we vinden dat de overheid dat voor ons moet doen. Maar ze gaan niet zeggen van: wat kunnen wij eigenlijk bieden zonder adviesraad: we gaan het advies formuleren en dat is het enige wat we kunnen doen. Terwijl er anderzijds ouderen zijn die zeggen: we gaan iets doen, je hebt niet voor alles een

In een aantal interviews beweren een aantal beleidsmakers dat de ouderenadviesraad in de laatste jaren een evolutie heeft doorgemaakt: van een passief orgaan waar vaak de nadruk lag op animatie, naar een actief adviserend beleidsorgaan.

5.2 Onrechtstreekse politieke participatie Hulpbehoevende ouderen en bewoners van woon - en zorgcentra hebben vaak moeite om bij verkiezingen hun stem uit te brengen. Worden er in de stad of gemeente initiatieven genomen om dat te faciliteren? In 18 steden/gemeenten is dit het geval, terwijl in vier steden/gemeenten geen initiatieven worden genomen. Twee steden/gemeenten hadden de intentie om hier actie rond te ondernemen ten tijde van het interview. Van één gemeente/stad was er geen informatie. In tabel 5.2. tonen we de resultaten hoe gemeenten/steden hieraan invulling geven. Negen gemeenten/steden antwoorden dat er vanuit het lokale bestuur initiatieven worden genomen om hulpbehoevende ouderen te informeren over de mogelijkheid om een volmacht te geven. Andere lokale besturen gaan verder en maken het mogelijk dat hulpbehoevende kunnen participeren aan het verkiezingsgebeuren. Beleidsmakers uit zeven steden/gemeenten plaatsen daarom het stemlokaal in of naast een rustoord (of serviceflats). In dit stemlokaal dienen dan niet alleen de mensen uit het woonzorgcentrum te gaan stemmen, maar de gehele buurt. Een schepen haalt aan dat het niet wenselijk is om aparte stemlokalen te voorzien in woonzorgcentra omdat je dan precies weet hoe die ouderen gestemd hebben. In vier steden/gemeenten worden initiatieven genomen om ouderen te vervoeren naar het stemlokaal. In Antwerpen wordt dit georganiseerd door het Zorgbedrijf, maar dit kan ook gebeuren door een mindermobielencentrale - waarin heel wat vrijwilligers kunnen worden ingeschakeld - of met een stadsbusje. In een aantal interviews vertellen beleidsmakers ons dat de politieke partijen heel wat initiatieven nemen om ouderen naar het stemlokaal te brengen. Dit gebeurt uiteraard niet vanuit

54

altruïstische beweegredenen en bij sommigen bestaat daar ook wrevel over. In een vijftal steden/gemeenten worden ook stemcomputers geplaatst in rustoorden of dienstencentra zodat ouderen vertrouwd worden gemaakt met het elektronisch stemmen. Ten slotte nemen een viertal lokale besturen initiatieven om de toegankelijkheid van het stemlokaal te optimaliseren. Stemhokjes het voorzien van parkeerplaatsen voor minder - validen en/of hulpbehoevende ouderen. Tabel 32. Onrechtstreekse politieke participatie.

Stimuleren/verwijzing naar volmachtensysteem.

9 gemeenten/steden

Situering van het stemlokaal in of naast een rustoord/serviceflats

7 gemeenten/steden

Demotoestellen in rustoord/dienstencentra

5 gemeenten/steden

Vervoer vanuit de stad/gemeente

4 gemeenten/steden

Optimaliseren toegankelijkheid stemlokalen

3 gemeenten/steden

Parkeerplaatsen voorzien voor andersvaliden of mensen die moeilijker te been zijn (bij stemlokaal)

1 gemeenten/steden

55

Hoofdstuk 6. Ouderen en het verenigingsleven 6.1 Het stimuleren van ouderen tot deelname aan verenigingen Lid zijn en/of deelnemen aan activiteiten is een belangrijke manier voor burgers en ouderen om deel te nemen aan het maatschappelijke leven en om geen geïsoleerd leven te leiden. Op de vraag of het lokaal bestuur de deelname van burgers - ouderen aan het verenigingsleven ondersteunt, wordt door alle gemeenten en steden positief geantwoord. Deze steun kan rechtstreeks of onrechtstreeks zijn. Tien steden/gemeenten antwoorden expliciet dat dit onrechtstreeks gebeurt door het ondersteunen van de verenigingen zelf. Het onrechtstreekse karakter van de ondersteuning vinden we ook terug - zij het eerder impliciet - in de andere interviews. Enkele beleidsmakers nemen duidelijk standpunt in door te stellen dat een lokale bestuur zelf geen rol dient te spelen om die mensen naar de verenigingen toe te leiden. Een ouderenbeleidscoördinator geeft als antwoord dat er geen specifieke stimulansen worden gegeven vanuit het lokaal bestuur in de zin van taak van de verenigingen zelf hoe ze leden werven en

Een ambtenaar uit een andere stad vult die mening aan door te argumenteren dat een lokaal bestuur wel onrechtstreeks burgers stimuleert om deel te nemen aan het verenigingsleven door het ondersteunen van verenigingen om dingen te organiseren.

waardoor je dan op die manier wel voor een stuk mensen stimuleert om ergens deel aan te

Een ambtenaar stelt dat het erg belangrijk is om verenigingen te ondersteunen zodat ze zelf ook gemotiveerd blijven om mensen aan te trekken. In twee steden/gemeenten wordt het verenigingsleven alsook het participeren aan verenigingen gestimuleerd, maar dit gebeurt naar alle burgers toe en niet specifiek naar ouderen. Tabel 32. Rol van de overheid in het stimuleren van burgers tot deelname verenigingsleven.

Financiële ondersteuning Informerende rol (toeleiding) Subsidiereglementering waarin ouderen ingecalculeerd worden in het puntensysteem Detectie ouderen Vorming Dienstenloket Andere

18 steden/gemeenten 17 steden/gemeenten 3 steden/gemeenten 3 steden/gemeenten 2 steden/gemeenten 2 steden/gemeenten 7 steden/gemeenten

Zeventien steden/gemeenten stimuleren de participatie (van ouderen) aan het verenigingsleven door een informerende rol te spelen. Dit gebeurt via de geijkte kanalen die eerder in dit onderzoek aan bod

56

kwamen: het stadsmagazine, het gemeentelijk infoblad, de ouderenadviesraad, de ouderenkrant - of

Twee gemeenten nemen maatregelen om nieuwe inwoners (waaronder ouderen) op een gepaste wijze te introduceren in hun gemeente. ■

In Aartselaar krijgen ouderen informatie over de drie ouderenverenigingen. In het verleden werden ook brieven gestuurd naar alle ouderen over het aanbod voor ouderen.

■ toelichting wordt gegeven aan de nieuwe inwoners (waaronder heel wat ouderen) over wat er allemaal te beleven valt in de gemeente alsook over de gemeentelijke structuur - en diensten. In zes 25 worden lokale verenigingen uitgenodigd om zich voor te stellen waardoor burgers (ouderen) een beter beeld krijgen van wat er allemaal bestaat. Twee steden/gemeenten maken werk van een aparte oplijsting van alle ouderenverenigingen die in de ouderengids of in een aparte brochure wordt opgenomen. Een stad vermeldt hierbij ook het bestaan van aparte publicaties voor vrijwilligers. Achttien steden/gemeenten antwoorden dat de verenigingen financieel ondersteund worden. Dit is een voorbeeld van hoe lokale besturen onrechtstreeks (via de ondersteuning van verenigingen) de deelname van burgers aan de samenleving kunnen stimuleren. De stad of gemeente stimuleert de deelname van ouderen aan het verenigingsleven door de verenigingen te ondersteunen in hun aanbod naar de burgers (ouderen) toe. Een lokaal bestuur kan hierin verder gaan door via het subsidiereglement ook een rechtstreekse impact te hebben op het aanbod van de verenigingen - om zo de vraag erop af te stemmen. In Diest is het subsidiereglement zo opgesteld dat organisaties/verenigingen die zich specifiek bezighouden met ouderen en seniorenbonden meer subsidie krijgen als ze meer inspanningen leveren om vooral de actieve oudere te bereiken. De schepen in kwestie meent dat op die manier het aanbod beter op de vraag wordt afgestemd aangezien de oudere van vandaag veel actiever is dan vroeger: week een tas koffie konden drinken bij wijze van spreken, maar de senioren vandaag willen meer: fietsen, reizen, vormingen, En dat is de filosofie achter het idee van het subsidiereglement: laat organisaties actief bezig zijn, door het organiseren van cursussen, reizen, culturele uitstappen om zodanig mensen over de brug te krijgen om zich aan te sluiten en actief te

Lokale besturen kunnen ook op andere manieren financiële ondersteuning geven: het ter beschikking stellen van gratis - of aan voordelige tarieven - van infrastructuur voor (ouderen)verenigingen, tussenkomen in het lidgeld voor ouderenverenigingen, het aanbieden van (voordelig) materiaal en gemeente wordt bijvoorbeeld een vrijetijdsbon aangeboden waardoor ouderen makkelijker de stap zouden zetten naar verenigingen of andere gemeentelijke activiteiten. De schepen argumenteert dat er heel veel ouderen zijn die het financieel niet gemakkelijk hebben om naar een vereniging te stappen omdat het lidgeld of het tarief voor een daguitstap te hoog kan liggen: vandaar die vrijetijdsbon die een stimulans is om mensen over de brug te krijgen die het financieel niet gemakkelijk hebben.

25

Eigenlijk maar vijf als Antwerpen en Deurne samen worden genomen.

57

In drie steden/gemeenten houdt het subsidiereglement voor verenigingen rekening met het aantal ouderen in de vereniging. Dit betekent een stimulans voor verenigingen om meer ouderen aan te trekken (bv. voor een sportclub) omdat dan meer subsidie kan worden verkregen. In één gemeente heeft het enkel betrekking op het domein van sport . Twee steden benadrukken dat vormingen worden gegeven om verenigingen te ondersteunen. In één stad is die vorming er echt op gericht om burgers (ouderen) te stimuleren tot deelname. In Genk worden vormingen georganiseerd met als thema is een vorming voor ouderenverenigingen om methodieken - en ideeën aan te reiken om nieuwe leden aan te trekken. Drie steden/gemeenten antwoorden dat via bezoekteams (ingebed in het OCMW) ook eenzame ouderen kunnen detecteren en zo kunnen stimuleren om deel te nemen aan bepaalde activiteiten van verenigingen. Twee steden/gemeenten hebben een loketfunctie (een ouderenloket, vrijwilligersloket) die burgers (ouderen) stimuleren om deel te nemen aan het verenigingsleven. Ten slotte kwamen in de gesprekken met lokale beleidsmakers nog een aantal andere manieren aan bod zoals bijvoorbeeld het bestaan van een steunpunt voor verenigingen of de aandacht voor het mobiliteitsaspect. We vermelden nog een good practice in Gent. Wanneer een persoon in het woonzorgcentrum gaat wonen, wordt getracht om zijn of haar netwerk te behouden. Als mensen lid zijn van een vereniging, wordt er vanuit het woonzorgcentrum voor gezorgd dat mensen daaraan kunnen blijven deelnemen.

6.2 Ouderen horen ook in andere verenigingen thuis We vroegen aan lokale beleidsmakers of het lokaal bestuur zicht heeft op het aantal ouderen dat deel uitmaakt van niet-ouderenverenigingen. Al te vaak wordt gekeken of ouderen lid zijn van ouderenverenigingen, terwijl het verenigingsleven veel ruimer is. De antwoorden geven we weer in onderstaande tabel. Tabel 33. Hebben lokale besturen zicht op het aantal ouderen die deel uitmaken van niet-ouderenverenigingen.

Ja Neen Geen informatie

8 steden/gemeenten 11 steden/gemeenten 6 steden/gemeenten

Slechts een achttal steden/gemeenten claimen dat ze hierop een zicht kunnen hebben, aangezien de meeste lokale beleidsmakers de cijfers niet bij zich hadden maar wel ongeveer weten waar men die kan terugvinden. Een beleidsmaker stelt dat in zijn gemeente dit gekend is aangezien bij de subsidieaanvragen er altijd naar leeftijden wordt gevraagd omdat het aantal ouderen wordt meegerekend in het puntensysteem van het subsidiereglement.

58

6.3 Actief ouder worden zonder lidmaatschap van verenigingen Burgers kunnen ook actief zijn zonder deel uit te maken van het verenigingsleven.

gemeenschapsleven te gaan binden zonder daarbij verbonden te zijn met één of andere bepaalde vereniging. En dat maakt dus dat we dingen veel breder moeten gaan opstellen in plaats van verenigingen aan te spreken om iets te doen, en als we zelf iets organiseren dan moeten we zorgen dat onze communicatiekanalen een stuk herbekeken worden om die doelgroep van senioren voldoende te kunnen informeren zodat die als individu, als

Op de vraag of het lokale bestuur ook inspanningen levert om ouderen te activeren buiten de verenigingen, wordt als volgt geantwoord. Ja Neen Geen informatie

15 steden/gemeenten26 2 steden/gemeenten 8 steden/gemeenten

Op welke manier trachten steden/gemeenten hieraan invulling te geven? Activiteiten georganiseerd door de stad (inclusief logistieke en financiële ondersteuning. Toelaten deelname niet-gebonden ouderen bij de verschillende adviesraden. Vrijwilligerswerking Wijkmanagement

10 steden/gemeenten

4 steden/gemeenten 4 steden/gemeenten 2 steden/gemeenten

In tien steden/gemeenten worden initiatieven genomen om burgers maatschappelijk te laten participeren door het organiseren of logistiek/financieel ondersteunen van alle plaatselijk ondernomen activiteiten. De activiteiten die de seniorendienst organiseert zijn specifiek gericht op mensen die niet zijn aangesloten bij een vereniging. Lokale besturen kunnen ook een seniorenweek of seniorensportdagen organiseren waaraan alle ouderen kunnen deelnemen. Daarnaast kunnen lokale besturen ook een aanbod voorzien dat zich niet enkel specifiek richt naar ouderen toe zoals bijvoorbeeld het cultuuraanbod, hoewel via cultuurcheques ouderen aangemoedigd kunnen worden om hierop in te gaan. Twee steden/gemeenten verwijzen ook naar het organiseren van buurtfeesten, speelstraten, straatfeesten waarop heel wat ouderen ook aan deelnemen. Dit kan gezien worden als een voorbeeld van hoe intergenerationele solidariteit bevordert kan worden en tegelijkertijd de ouderen kunnen worden aangemoedigd om deel te nemen aan het maatschappelijke leven. Beleidsmakers uit vier steden/gemeenten proberen ouderen die geen lid zijn van een vereniging op te nemen in verschillende adviesraden die bestaan in de stad of gemeente. Vier steden/gemeenten moedigen ouderen aan te participeren via hun vrijwilligerswerking. Een vrijwilligersloket kan hierin een belangrijke rol spelen, maar sommige lokale besturen nemen ook initiatieven om mensen warm te maken voor vrijwilligerswerk via het uitgeven van een publicatie. Zo 26

Aan twee steden/gemeenten werd de vraag niet gesteld, maar kwam het antwoord elders impliciet aan bod.

59

heeft Genk bijvoorbeeld een rollenboek gemaakt waarin vijftig ouderen werden voorgesteld die aan vrijwilligerswerk doen: ouderen komen op een positieve manier in beeld en kunnen anderen stimuleren om ook aan vrijwilligerswerk te doen. Tenslotte verwijzen beleidsmakers uit twee steden/gemeenten naar de werking van wijkmanagement vanuit het lokaal bestuur dat gericht is om de participatie van burgers te stimuleren en mensen samen te krijgen. eigenlijk niet buitenkomen om betekent dat we gaan participeren aan een evenement binnen de straat. Wij proberen dan om mensen van een wijk te bereiken waardoor je een heel divers publiek krijgt, dus ook senioren die dan ook eens een keer meegaan. Die ontmoeten dan andere mensen van leeftijd en van andere leeftijdsgroepen die toevallig in hun straat wonen en dan merk je dus dat die nog wel mobiel zijn, maar om een aantal andere redenen niet aansluiten bij dat maatschappelijk gegeven. Terwijl een OCMW voornamelijk gaat inzetten op maatschappelijke kwetsbaarheid proberen wij ons te focussen op die groep die daartussen hangt: die niet maatschappelijk kwetsbaar geschouwd worden qua inkomen, maar toch uit

60

Besluit Geen eensgezinde visie de vergrijzingsproblematiek. Lokale en regionale actoren zijn het best geplaatst om de specifieke uitdagingen van de vergrijzing te begrijpen en om er een gepast antwoord op te geven. Active ageing is echter een zeer breed concept dat op verschillende manieren kan ingevuld worden. Op basis van de gesprekken met lokale beleidsmakers besluiten we dat er op lokaal niveau geen eensgezinde visie bestaat over wat actief ouder worden precies is, waar de prioriteiten liggen en op welke beleidsdomeinen hieraan invulling kan worden gegeven. Active ageing werd in dit onderzoek beperkt tot de maatschappelijke participatie van ouderen. Hoe geven lokale besturen invulling aan een beleid inzake levenslang leren; informele zorg en vrijwilligerswerk; politieke participatie en verenigingsleven? De wijze waarop steden/gemeenten dit beleid invullen vertoont verschillen maar ook gelijkenissen. In bijna alle bevraagde steden/gemeenten is er sprake van een aanbod inzake levenslang leren dat zich richt op ouderen. Het merendeel van de lokale besturen neemt hier een dubbele rol aan: enerzijds voorzien zij vormingsmomenten voor ouderen en anderzijds worden externe organisaties voor deze diensten door de stad/gemeente ondersteund. De lokale situatie bepaalt of een lokaal bestuur alles moet/kan organiseren of dat samenwerken met andere organisaties nodig is. In bijna de helft van de bevraagde lokale besturen speelt de ouderenadviesraad een rol in het aanbieden van vorming, een minderheid gaf aan dat oudere vrijwilligers hierin ook een rol spelen.

Werk aan de winkel Lokale besturen hebben geen zicht op het aantal mantelzorgers die informele zorg verlenen. In het algemeen heerst de overtuiging dat mantelzorgers een moeilijk te bereiken doelpubliek zijn, omdat er geen eensgezindheid bestaat wie juist een mantelzorger is. Ondanks deze vaststelling ondersteunen lokale besturen mantelzorgers op verschillende manieren: financieel, informerend en praktisch. De vraag blijft of alle mantelzorgers wel worden bereikt. In het vrijwilligerswerk werken alle bevraagde steden/gemeenten met oudere vrijwilligers. Steden/gemeenten maken gebruik van een eigen groep vrijwilligers die ingeschakeld worden voor een brede waaier aan taken in verschillende stads- en OCMW-diensten. Vaak worden ze ingezet voor activiteiten die gericht zijn op ontspanning. Ook vrijwilligers in verenigingen worden door het lokaal bestuur ondersteund, maar meestal onrechtstreeks door de verenigingen in kwestie te ondersteunen. De vraag of het lokaal bestuur de deelname van burgers (ouderen) aan het verenigingsleven stimuleert, wordt door alle steden en gemeenten positief beantwoord. In het merendeel van de gevallen gebeurt dit door de verenigingen financieel te ondersteunen en onrechtstreeks door ouderen aan te sporen om deel te nemen aan activiteiten van deze verenigingen. Lokale besturen leveren ook inspanningen om ouderen te activeren buiten de verenigingen door het organiseren van stadsactiviteiten of door het stimuleren van een verscheidenheid aan vrijwilligerstaken. De meeste steden/gemeenten hebben een ouderenadviesraad die op verschillende manieren wordt ondersteund. Volgens lokale beleidsmakers is de raad vooral een adviesorgaan en dit moet volgens hen ook zo blijven. Slechts één schepen is van oordeel dat de rol van de ouderenadviesraad meer mag

61

zijn dan louter adviseren. Een minderheid van beleidsmakers geeft aan dat de ouderenadviesraad geen raad wordt gezien als een belangrijke belemmerende factor in de werking. Onafhankelijke ouderen zijn in vele gevallen ook lid, maar blijven sterk in de minderheid. Naast de ouderenadviesraad zijn ouderen Een lokale beleidsmaker benadrukt echter dat actief burgerschap verder gaat dan het louter zetelen in allerhande adviesraden. Lokale besturen kunnen hierin verder gaan van het organiseren van wijkdebatten tot het bereikbaar zijn van lokale beleidsmakers.

Lokale diversiteit: het bestuur als actor of als regisseur Lokale besturen leggen duidelijk eigen accenten m.b.t. actief ouder worden. Wanneer een lokaal bestuur zelf initiatieven opzet, neemt het zijn rol als actor op in de lokale context. Een lokaal bestuur kan er ook voor opteren om andere actoren te faciliteren bij het uitwerken van initiatieven, een lokaal bestuur voert hier eerder de regie. De lokale context bepaalt de rol die wordt opgenomen. Dit blijkt zeer duidelijk op het vlak van levenslang leren waar een lokaal bestuur zelf vorming kan organiseren of dit kan uitbesteden aan het verenigingsleven.

Vragen voor de toekomst Bij de bevraagde lokale beleidsmakers bestaat geen eensgezindheid over wat active ageing precies inhoudt en hoe het beleid hier moet op inspelen. Met het oog op de toekomst bespreken we hier kort drie aspecten: active agei spanningsveld tussen bijdragen versus deelnemen aan de maatschappij. Wanneer sprake is van een niet-inclusief beleid neemt het lokale bestuur op slechts enkele domeinen initiatieven m.b.t. active ageing en schuiven ze vooral prioriteiten gericht op de doelgroep ouderen naar voor. Een inclusieve beleidsbenadering impliceert dat alle beleidsdomeinen betrokken worden bij de invulling van het beleid inzake active ageing. Dergelijke strategie is geënt op het idee dat actief ouder worden nu eenmaal te maken heeft met verschillende beleidsdomeinen. Slechts negen van de onderzochte gemeenten geven aan dat ouderenbeleid een inclusief beleid dient te zijn. Ondanks het feit dat heel wat beleidsmakers dergelijke inclusieve beleidsvisie niet naar voren schoven, kunnen we op basis van de data in dit onderzoek niet uitsluiten dat het in de praktijk niet aanwezig is. Het is uit dit onderzoek moeilijk te concluderen dat het al dan niet voeren van een inclusief beleid samenvalt met de grootte van stad/gemeente. Een grote gemeente heeft meer mogelijkheden, maar het is ook denkbaar dat een kleinere gemeente sneller een inclusief beleid voert omwille van de kleine schaal . Een ouderenconsulent kan ook de functie van sport- en cultuurconsulent opnemen waardoor er aandacht is in de verschillende beleidsdomeinen voor ouderen. Er bestaat geen eensgezindheid over wie allemaal deel u beleidsmakers merken op dat de oudere van vandaag niet meer de oudere van vroeger is. Naast het vergrijzingsfenomeen is er sprake van een ontgrijzing bij de groep 50- tot 75-jarigen die steeds actiever worden. Volgens sommige beleidsmakers moet deze groep nog veel bijdragen aan de maatschappij. Er wordt een pleidooi gehouden om de groep ouderen op te splitsen: medioren - senioren; actieve oudere - zorgbehoevende oudere - en hoogbejaarden. Hoe naar ouderen of senioren gekeken wordt, bepaalt in belangrijke mate het beleid. Sommige beleidsmakers vinden dat er te weinig gefocust wordt op wat ouderen - medioren - zelf kunnen bijdragen aan de samenleving.

62

Het verschil tussen enerzijds het bijdragen aan de samenleving en anderzijds het deelnemen aan de samenleving kwam in de meeste interviews al dan niet expliciet aan bod. Het betreft een -notLokale beleidsmakers kunnen het actief deelnemen van ouderen aan de samenleving interpreteren als het zich inschakelen als vrijwilliger - waarbij nog taken of werk worden opgenomen - of als het deelnemen aan allerlei ontspanningsactiviteiten. Dit is geen zwart-wit verhaal: participeren sluit bijdragen aan de samenleving niet uit en omgekeerd. Het is ook niet zo dat er steden of gemeenten zijn die zich enkel richten op het rekruteren van oudere vrijwilligers en het vrijetijdsaspect volledig aan de kant schuiven. Sommige academici zoals L. De Donder27 wijzen op het ontstaan van een nieuwe tweedeling waarbij actief en anderzijds de vierde leeftijd met ouderen die als passief en kwetsbaar worden bestempeld. Deze opdeling vinden we ook terug in de structuur van lokale besturen waar het lokale bestuur zich richt op de jongere, n welzijnslogica. We zouden hieruit kunnen afleiden dat het active ageing discours zich enkel richt op het verbeteren van de levenskwaliteit van jongere ouderen waarbij de oudere ouderen niet in het discours worden gevat. Het grote gevaar bestaat er dan in dat een lokaal bestuur zich enkel richt op de actieve oudere. Zo maakt Dedonder zich zorgen over de invulling van het beleid als zou active ageing maar van toepassing zijn op deze groep. Volgens mij zit deze focus op de actieve oudere impliciet ingebakken in het active-ageing discours. De perceptie m.b.t. de groep medioren als zijnde actief creëert verwachtingen. Een beleidsmaker waarschuwt voor de tegenstrijdige signalen die aan deze groep worden gegeven. Mensen lezen dat er langer gewerkt zal moeten worden, maar anderzijds ontvangen ze vanaf 55 jaar de ouderengids in de bus. Er moet gezorgd worden voor kleinkinderen, maar anderzijds verlenen velen ook mantelzorg aan hun ouders. wordt gelegd op levenslang leren in het kader van het langer werken op een flexibele arbeidsmarkt en vrijwilligerswerk wordt gezien als een grote meerwaarde voor de maatschappij en voor het individu. Het gevaar bestaat er in dat we als maatschappij teveel van deze groep gaan verwachten waarbij medioren uitsluitend worden gezien in functie van het werken voor de samenleving, al dan niet als vrijwilliger. We bevinden ons dan in een enge interpretatie van het active ageing discours met de nadruk op k renderen. Een pleidooi om het active ageing principe zo ruim mogelijk te interpreteren met een nadruk op levenskwaliteit, gezondheid, ontspannin ook op zijn plaats. Op basis van de gesprekken met lokale beleidsmakers besluiten we dat vanuit lokale besturen heel wat aandacht wordt besteed aan het ontspannings- en gezondheidsluik: het organiseren van wandelingen, fietstochten, koffienamiddagen, dansmiddagen. Er bestaat geen direct gevaar voor het eenzijdig invullen van actief ouder worden als productief ouder worden. Andere problemen zullen in de nabije toekomst extra aandacht vragen. Een lokale beleidsmaker wees ons op het feit dat er veel ouderen zijn die het financieel niet gemakkelijk hebben om bijvoorbeeld naar een vereniging te stappen en deel te nemen aan allerhande activiteiten. Participeren/consumeren kost geld. Meer selectiviteit in het beleid kan hier een antwoord op geven. Niet alleen de tweedeling tussen medioren en oudere senioren verdient aandacht, ook de tweedeling tussen ouderen in armoede en ouderen die het wel stellen. Uiteraard dient niet enkel het lokale niveau hieraan tegemoet te komen: dit is een verantwoordelijkheid van alle beleidsniveaus. In 2009 behoorde 19,4 procent van

27

Gebaseerd op de uiteenzetting van Prof. De Donder op de themadag Active Ageing op 28 september georganiseerd door de Vlaamse Ouderenraad.

63

de 65-plussers tot de groep met een armoederisico op basis van het inkomen. 28 Hoewel dit cijfer genuanceerd moet worden - zeker met het vermogen waarover iemand kan beschikken - gaat het in absolute cijfers over 340.000 ouderen. Als het active ageing discours het verhogen van de levenskwaliteit van ouderen op verschillende vlakken als doelstelling naar voren schuift, kan het financiële luik niet achterwege blijven en moet beleid - ook het lokale beleid - zich in de eerste plaats richten op ouderen die economisch depriveerd zijn.

28

http://www.armoedebestrijding.be/cijfers_ouderen.htm

64

Bibliografie Geraadpleegde bronnen. 8.

9. 10. 11. 12. 13. 14.

15.

Age - platform (2010). Intergenerational solidarity. The way forward. Proposals from the NGO Coalition for a 2012 European Year for Active Ageing and intergenerational solidarity. (www.ageplatform.eu/images/stories/EN/CoverAGE/EN/21879_brochure_age_2010_en.pdf) Age - platform (2011). How to promote active ageing in Europe? EU support to local and regional actors. European Commission. Committee of the Regions. Age Platform Europe. Baarda, B. (2009). Dit is onderzoek! Richtlijnen voor het opzetten, uitvoeren en evalueren van kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten. Billiet, J. & Waeghe, H. (2005). Een samenleving onderzocht. Methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Uitgeverij De Boeck, Antwerpen. Boudiny, K. & Mortelmans, D. (2011). A critical perspective on active ageing. Towards a broader Electronic Journal of Applied Psychology. 7(1); 8-14. European Commission (2010). European Year for Active Ageing 2012. Questions & Answers. European Commission. Employment, Social Affairs and Equal Opportunities. European Commission (2010). Commission Staff Working Document. Ex - ante evaluation. Accompanying document to the decision of the European Parliament and of the Council on the European Year for Active Ageing. (2012). European Commission. Employment, Social Affairs and Equal Opportunities. Hantrais, L., Social Policy in the European Union, 3rd edn, Basingstoke and New York: Palgrave

16. Hantraïs, L. & Letablier, M.T. (1996). Families and family policies in Europe. London, Longman. 17. Kardol, M.J.M. (2011). Over een gerontologie van de hoop: Active Ageing. Rede: In verkorte vorm uitgesproken bij de aanvaarding van de onderzoeksleerstoel Active Ageing aan de faculteit Psychologie en Educatiewetenschappen van de Vrije Universiteit Brussel. 18. Mortelmans, D. (2011). Kwalitatieve analyse met Nvivo. Acco Leuven/Den Haag. 19. Mortelmans, D. (2007). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Acco Leuven/Voorburg 20. Ontwerp van de Vlaamse Regering. Ontwerp Vlaams Ouderenbeleidsplan 2010 - 2014. Kabinet van Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Jo Vandeurzen. http://www4wvg.vlaanderen.be/wvg/ouderen/Documents/ontwerpOBP21sept2010.pdf 21. Vandenbroucke, F., (2001). Beleidsnota van de minister van Sociale Zaken en Pensioenen. Actief ouder worden en zijn. 22. Verté, D., Dury, S., De Donder, L., Buffel, T., De Witte, N. (2011). Doe mee! Over ouderen en maatschappelijke participatie. Provincie West-Vlaanderen. 23. WHO (2002). Active ageing. A policy framework, a contribution of the World Health Organization to the second United Nations world assembly on ageing. Madrid: Author. 24. WHO (2007). Checklist of Essential Features of Age-friendly Cities. Ageing and Life Course, Family and Community Health. 25. WHO (2007). Global Age-friendly Cities: A Guide. Ageing and Life Course, Family and Community

Geraadpleegde wetgeving 26. Decreet van 19 december 2008 betreffende de organisatie van de openbare centra voor maatschappelijk welzijn en houdende diverse bepalingen betreffende het personeel, de financiën en de organisatie van de openbare centra voor maatschappelijk welzijn. 27. Decreet tot wijziging van de organieke wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn. 28. Decreet van 30 april 2004 houdende de stimulering van een inclusief Vlaams ouderenbeleid en de beleidsparticipatie van ouderen. 29. Gemeentedecreet. 30. Organieke wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn. 31. Ontwerp van decreet betreffende het georganiseerde vrijwilligerswerk in het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Tekst aangenomen door de plenaire vergadering op 1 april 2009. 32. Woonzorgdecreet van 13 maart 2009.

65

Geraadpleegde websites 33. http://www.armoedebestrijding.be/cijfers_ouderen.htm 34. http://www.brugge.be/internet/nl/welzijn/Maatschappelijke_begeleiding/senioren/vrijetijdsenioren .html 35. http://www.demorgen.be/dm/nl/2461/Opinie/article/detail/1499595/2012/09/12/John-Crombezwas-beter-nooit-staatssecretaris-geworden.dhtml 36. http://www.expertisecentrummantelzorg.nl/Site_EM/docs/pdf/Vliegwiel.pdf 37. http://www.hbvl.be/limburg/genk/ocmw-genk-start-opleiding-seniorenconsulent.aspx 38. http://www.kortrijk.be/producten/project-buren-voor-buren 39. http://www.leerwinkelkortrijk.be/nl 40. http://www.mechelen.be/1314/content/720/adviesraad-voor-senioren-sars.html 41. http://www.rechtenverkenner.be/Pages/Home.aspx 42. http://www.sint-niklaas.be/leven-welzijn/samenleving/senioren/seniorengids 43. http://www.zorgbedrijf.antwerpen.be/over-zorgbedrijf-antwerpen/bedrijfsprofiel 44. http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/ 45. http://www4wvg.vlaanderen.be/wvg/lokaalsociaalbeleid/planning/Paginas/inhoud.aspx

66

Bijlagen Bijlage 1: Tabel lokale beleidsmakers. Schepen.

14 steden/gemeenten

Schepen (= OCMW-voorzitter) Ambtenaar (of ambtenaren) Schepen + ambtenaar Burgemeester

4 steden/gemeenten 4 steden/gemeenten 2 steden/gemeenten 1 stad/gemeente

Bijlage 2: Vragenlijst. Opening van het interview. De interviewer stelt zich kort voor.

DOEL 1.

Met dit interview zoeken we een antwoord op de vraag hoe steden/gemeenten invulling besturen de maatschappelijke participatie van ouderen te ondersteunen en/of te v

2.

Met de interviews van lokale ambtenaren en beleidsmakers hopen we een globaal beeld te krijgen van de wijze waarop lokale besturen de maatschappelijke participatie van ouderen ondersteunen.

door het Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen een studiedag georganiseerd worden waar de resultaten van dit onderzoek worden voorgesteld en bekend gemaakt bij alle lokale besturen. VVSG zal deze studiedag mee organiseren.

Alle informatie uit dit interview zal strikt vertrouwelijk worden behandeld. Alle interviews worden samen verwerkt en enkel het eindrapport is publiek. Ik ga het gesprek wel op band opnemen, maar dit dient enkel en alleen om de latere verwerking van het interview te vergemakkelijken. Gaat u hiermee akkoord?

A. Openingsvragen?

67

1.

U bent de bevoegde SCHEPEN/AMBTENAAR voor het seniorenbeleid. Zijn seniorentaken uw enige bevoegdheid? o

Ja

o

Neen: Indien niet, voor welke andere taken bent U bevoegd?

2.

Hoelang bent U al bevoegd voor deze materie?

B. Inleiding: peilen naar visie inzake active ageing 3.

an ouderen m.b.t. gezondheid, participatie

nadenkt, welke elementen zou U dan naar voor halen?

4.

In de literatuur en beleidsteksten vinden we vooral economische argumenten die het pleidooi voor participatie ondersteunen (productief ouder worden). Als U vanuit het lokale niveau kijkt, zijn die economische argumenten aanwezig? In sterke of minder sterke mate? (Verwijs naar volgende voorbeelden) Het langer actief blijven op de arbeidsmarkt De economische meerwaarde van vrijwilligers Het actief blijven van ouderen in economisch-sociaal productieve activiteiten

5.

M.b.t. welke domeinen van actief ouder worden zou het lokaal bestuur actie kunnen (moeten) ondernemen?

C. Feitelijke situatie.

68

6.

Welke diensten binnen de gemeente en OCMW nemen initiatieven met betrekking tot actief ouder worden? (Beide invalshoeken erbij betrekken!)

Wordt op dit vlak samengewerkt met externe organisaties? o

Geef een voorbeeld

7.

Is er in de gemeente/stad een specifiek seniorenloket/ een verantwoordelijke ambtenaar?

9. Is er in uw gemeente een lokaal dienstencentrum? o

Welke rol vervult het lokale dienstencentrum m.b.t. de participatie van senioren?

o

10. Geeft de gemeente een ouderenkrantje of een seniorengids uit (of een ander infoblad gericht op ouderen)? 11. Zijn er andere initiatieven specifiek gericht naar de doelgroep van ouderen? 12. Wordt U geconfronteerd met allochtone ouderen?

participatieluik (naast gezondheid en veiligheid), meer specifiek op maatschappelijke participatie van 55 - plussers. We focussen ons hier op een viertal aspecten waarbij we te weten willen komen hoe het lokale niveau hieraan invulling geeft. Achtereenvolgens staan we stil bij levenslang leren; informele zorg en vrijwilligerswerk; actief burgerschap; deelname aan het verenigingsleven.

D. Levenslang leren. 13. Is er in de gemeente sprake van een aanbod dat zich specifiek richt op de vorming/training/opleiding van senioren? (of waar vooral senioren aan deelnemen?) o

Welke vorming wordt voornamelijk aangeboden aan senioren? o

ICT-toepassingen

69

o

Taal

o o

Door wie wordt dit aangeboden? o

Spelen oudere vrijwilligers hierin een rol?

14. Worden senioren geïnformeerd over het vormingsaanbod? o

Hoe worden senioren geïnformeerd?

o

Is er voldoende interesse?

o

Hoe zou dit volgens U verbeterd kunnen worden?

15. Bestaan er voornemens om dit aanbod te verhogen? 16. Welke andere initiatieven onderneemt het lokale bestuur om senioren te stimuleren deel te nemen aan het vormingsaanbod?

E. Informele zorg en vrijwilligerswerk. E.1. Informele zorg. 17. Is er binnen uw gemeente sprake van organisaties (of verenigingen) die zich specifiek inzetten voor mantelzorgers? o

Kunt U hierbij een voorbeeld geven?

18. Ondersteunt het lokale bestuur dergelijke organisaties? o

Welke vorm neemt die steun aan?

19. Worden er vanuit het lokale bestuur initiatieven genomen om mantelzorgers te detecteren? o

Kunt U enkele voorbeelden geven van dergelijke initiatieven?

20. Heeft U zicht op de mantelzorgers in uw gemeente? 21. Worden in uw gemeente mantelzorgers ondersteund? 22. Welke vorm neemt die ondersteuning aan? A.

Neemt het lokaal bestuur initiatieven gericht op het verlenen van informatie aan mantelzorgers? 

Waarover wordt er geïnformeerd? 

Informatie over mantelzorg



Informatie over ziekten, aandoeningen, beperkingen, handicaps en patiëntenverenigingen.

 

Informeren over het aanbod van hulp, ondersteuning, zorg

Werkt het bestuur samen met anderen om dit te doen (bv. mutualiteiten, gezinsorganisaties)

B.

Organiseert (of coördineert) het lokaal bestuur vorming en training voor mantelzorgers? o

Welke vorm neemt die vorming aan?

o

Indien niet, zijn er private initiatieven die zich hierop toeleggen? (die eventueel ondersteund worden door de gemeente/of waarover gecommuniceerd wordt?)

70

C.

Is er in uw gemeente sprake van initiatieven die specifiek gericht zijn om de mantelzorger praktisch te ondersteunen? Wie organiseert deze ondersteuning?

D. Is er sprake van nog andere ondersteuning?

23. Speelt de gemeente een rol in de respijtzorg - een verzamelnaam voor voorzieningen die de mantelzorg tijdelijk en volledig overnemen?  In het woonzorgdecreet wordt de aanmelding, de erkenning en de subsidiëring van voorzieningen in de georganiseerde woonzorg geregeld. - een dagverzorgingscentrum - een centrum voor kortverblijf - dienst voor logistieke hulp -

sdienst voor vrijwilligers

E.2. Vrijwilligerswerk. 24. Werkt het lokale bestuur met oudere vrijwilligers? o

Hoe worden de vrijwilligers geselecteerd?

o

Voor welke taken worden zij ingezet?

o

Worden de vrijwilligers ondersteund? o

Welke vorm neemt die ondersteuning in?

25. Werkt het bestuur met vrijwilligers om het actief ouder worden van ouderen te ondersteunen? o

Bijvoorbeeld inzake mobiliteit?

o

Bijvoorbeeld bezoek?

26. Heeft de gemeente initiatieven genomen waarbij ouderen die vrijwilligerswerk leveren buiten het lokale bestuur ondersteund worden? o

Hoe worden ze hierin ondersteund?

o

Welke rol kan de lokale overheid spelen bij de ondersteuning van deze specifieke groep van vrijwilligers?

F. Politieke participatie F.1. Onrechtstreekse politieke participatie. 27. Beschikt de gemeente/stad over één (of meerdere) ouderenadviesraden? 28. Wordt de ouderenadviesraad vanuit het lokale bestuur ondersteund? o

Financieel?

o

Op vlak van infrastructuur?

o o

71

29. Neemt de gemeente/stad maatregelen gericht op de vorming/training/opleiding van de leden van de ouderenadviesraad? o o

Methodisch: (Opmaken van adviezen, maken van consistente afspraken vergadertechnieken, communicatietechnieken)

o

Richt het zich enkel op de personen die lid zijn van het dagelijks bestuur of heeft het betrekking op de gehele raad?

30. Neemt de gemeente/stad initiatieven om ouderen te stimuleren om deel te nemen aan de ouderenadviesraad? 31. Neemt de gemeente/stad initiatieven om ouderen te stimuleren om op andere manieren politiek te participeren?  32. Neemt de gemeente/stad initiatieven om ouderen te stimuleren om deel te nemen aan de beheerraden van de ouderenvoorzieningen? 33. Welke rol speelt de ouderenadviesraad momenteel in uw gemeente? o

Geïnformeerd worden (toehoorder)

o

Geconsulteerd worden (geconsulteerde)

o

Adviseren (adviseur)

o

Coproduceren(partner)

o

Zelfbeheer (beslisser)

34. Welke rol dient een ouderenadviesraad volgens U te spelen op vlak van gemeentelijk beleid? o

Geïnformeerd worden (toehoorder)

o

Geconsulteerd worden (geconsulteerde)

o

Adviseren (adviseur)

o

Coproduceren(partner)

o

Zelfbeheer (beslisser)

35. Wat is volgens U de belangrijkste belemmerende factor wanneer het gaat inzake de werking van de ouderenadviesraad? 36. Vindt U dat de ouderenadviesraad in uw gemeente/stad een afspiegeling is van de lokale ouderenbevolking? o

Qua leeftijd

o

Gender

o

Opleiding

o 37. Is er een afsprakennota opgesteld (en goedgekeurd) waarin de inspraak- en participatieprocedures tussen het lokaal bestuur en de ouderenadviesra(a)d(en) is vastgelegd? 38. Informeert het gemeentebestuur vooraf de seniorenraad over de agendapunten die hen aanbelangen?

72

F.2. Rechtstreekse politieke participatie. 39. Uit de praktijk blijkt dat tijdens verkiezingen het moeilijk is om hulpbehoevende ouderen en de bewoners van de woon- en zorgcentra hun stem te laten uitbrengen. Worden er in de gemeente initiatieven genomen om dat te faciliteren? Welke? 40. Zetelen er senioren (55 plussers) in het College? 41. Zetelen er senioren (55 plussers ) in de Gemeenteraad?

G. Deelname aan het verenigingsleven. 42. Stimuleert het bestuur (de deelname van burgers - ouderen aan) het verenigingsleven? o

Welke acties worden daarvoor ondernomen? (bv. aankondiging in gemeentebladen, ter

o

Als er sprake is van subsidiëring: zijn daar voorwaarden voor?

43. Is er extra aandacht voor ouderen? 44. Heeft het bestuur zicht op het aantal ouderen dat deel uitmaakt van de nietseniorenverenigingen? 45. Burgers kunnen ook actief zijn zonder deel uit te maken van het verenigingsleven: neemt het bestuur specifieke initiatieven om de burgers maatschappelijk te laten participeren?  Bijvoorbeeld: slechts 30 procent van de ouderen zijn lid van een ouderenvereniging (Verté): hoe betrek je die ouderen daarbij?

H. Uitleidende vragen. 46. volgens u de beste maatregel die uw gemeente heeft geïnitieerd die daadwerkelijk de participatie van ouderen heeft gestimuleerd? 47. In het kader van het planlastendecreet zullen de lokale besturen vanaf de volgende gemeentelijke bestuurperiode minder plan- en rapporteringsverplichtingen moeten vervullen. Sectorale plannen (zoals bv. jeugdbeleidsplan, seniorenplan, ..) worden afgeschaft en geïntegreerd in de lokale meerjarenplanning. Hoe denkt U senioren in dit grote plan als doelgroep te integreren? 48. Vooraleer ons gesprek te beëindigen, zou ik u willen vragen of u nog iets wenst toe te voegen aan dit interview?

73