Achtergrondinformatie behorend bij de fietsroute Open Monumentendag 2013 1) Het Gemeentehuis is ontworpen door de architecten Hooykaas en Lockhorst. Dit gemeentehuis verving het te klein geworden gemeentehuis aan de Rijnstraat en werd op 21 september 1932 officieel geopend door prinses Juliana. Zij schonk bij die gelegenheid één van de gebrandschilderde ramen die te zien is in het trappenhuis. Zowel het in- als exterieur tonen verwantschap met het beroemde raadhuis van architect Dudok te Hilversum. De Rotterdamse architecten hebben in hun ontwerp invloeden van het moderne bouwen zoals van Frank Lloyd Wright verwerkt, wat vooral te zien is aan de overstekende dakranden. Bij de hoofdingang staan Terracotta leeuwen (1932) van Willem Coenraad Brouwer die de wapenschilden van de gemeente Katwijk voorstellen. Het gemeentehuis ligt op de grens van Katwijk aan Zee en Katwijk aan den Rijn. In 1973 ontwierp G. van Iersel een nieuwe zijvleugel en werd de ingang voor de burgerij verplaatst naar de Julianalaan. De tweede uitbreiding vond plaats in 1999 naar ontwerp van I'M architecten uit Deventer. Aan de kant van de Julianalaan zien we een raam van gekleurd glas, voorstellende 'Vissen, water en zon' (1973), ontworpen door G. van Iersel uit Rotterdam, naast de ingang staat het beeld de 'De Klinker' ook wel bekend als 'De Dorpsomroeper’ (1979), een ontwerp van Gerard Brouwer. In het gemeentehuis bevindt zich rechts naast de balie tegen de wand een beeld met de naam ‘Gerechtigheid’ (1932) ontworpen door Willem Coenraad Brouwer en geschonken door oud burgemeester mr. dr. J. Schokking. In de hal van het oude gedeelte van het gebouw zien we aan de linkerzijde een model van de oude Uitwateringssluizen, geschonken in 1999 en gemaakt door de Katwijker Jacques Ouwehand. Achter de deur bevindt zich de trouwzaal die voorzien is van Gebrandschilderde ramen (1932), van de hand van Paul Blom. Op de ramen de afbeelding van de drie deugden van het huwelijk , 'Arbeid', 'Vertrouwen' en 'Toewijding'. Verder hangt er een aantal schilderijen waaronder 'In het Weeshuis te Katwijk - Binnen' (1890) door D.A.C. Artz, wat geldt als één van de mooiste stukken van deze schilder. Gaan we terug naar de hal en maken een klein uitstapje naar de rechtervleugel dan zien we vrijwel gelijk naast de entree een bronzen plaat met de naam Gedenkplaat Pieter Maaskant (1948) ontworpen door L.O. Wenckebach. Pieter Maaskant is de naam van de 22-jarige verzetsstrijder die op 08april 1944, tijdens een overval, uitgevoerd door de verzetsgroep van Marinus Post op het in het Gemeentehuis gevestigde Distributiekantoor, door één der wachtdoende agenten werd neergeschoten. Op 08 april 1948 werd ter herinnering daaraan door zijn oudste broer G. Maaskant in het Gemeentehuis een gedenkplaat onthuld. Terug in de hal gaan we naar de eerste verdieping. Daar zien we in de trapopgang Gebrandschilderde ramen (1932), van Paul Blom. Op het rechter raam staat Prinses Juliana afgebeeld met boeken in haar hand onder een boom met appels van Oranje. Dit raam werd door haar geschonken. Het linker raam verbeeldt de 'Vrouwe van Wassenaer', gravin de Ligne. Haar woonhuis 't Sandt is hierop afgebeeld. Het middelste raam stelt het bedrijfsleven in Katwijk aan Zee voor, namelijk ‘de Visserij’ en het bedrijfsleven in Katwijk aan den Rijn, voorstellende 'de Tuinbouw'. Het Burgemeester De Ridderpark, naast het gemeentehuis, is aangelegd in 1915. Dit park draagt de naam van de oud- burgemeester van Katwijk (Tieleman Albertus Otto de Ridder, geb. 02 juli 1843, overl. 07-08-1914) die van 1 april 1873 tot zijn overlijden in 1914 burgemeester was. 'De Leeuw' (1948) is een ontwerp van L. O. Wenckebach met daarvoor de Gedenksteen met als opschrift 'Ter herinnering aan hen die vielen na 5 mei 1945 in voormalig Nederlands Indië of waar ook ter wereld'. In het plantsoentje zien we een hardstenen Grenspaal'(1800) staan, dit is de officiële grens tussen het gemeentedeel Katwijk aan den Rijn en Katwijk aan Zee. Hier aan de overzijde van de Zeeweg was tot 31 december 1931 de Tol en het Tolhuis en waar tol geheven werd voor het gebruik maken van de ‘bestrate’ Zeeweg. A) Zeeweg Nr. 125 (voormalige woning, afgebroken 2013). B) Muziekschool (gelegen naast de Zeeweg 125, stamt uit 1924). Dit gebouw heeft in de loop der jaren velen functies gehad zoals ziekenhuis, in de oorlog was hier het hoofdkwartier van de N.S.B., het was het bureau van het Groene Kruis, Gemeentelijk Arbeids Bureau en Sociale Zaken en is nu in gebruik als Muziekschool.
1
C) Leidse Buitenschool (1922), gelegen aan de westkant van de Duinoordweg, een ontwerp van de Leidse architect B. Buurman. Dit gebouw met elementen van De Stijl toont de invloed van Frank Lloyd Wright. Het deed dienst als schoolgebouw en kleuterhuis en was de tweede volwaardige openluchtschool van Nederland. Om de bouw van het appartementencomplex ‘Boslust’ te kunnen realiseren werd de daar staande villa ‘Duinlust’ afgebroken. Deze villa behoorde later ook bij de Leidse Buitenschool behuizing. Deze villa ‘Duinlust’ deed dienst als zomerverblijf van H.M. Koningin Wilhelmina met haar dochter, de toenmalige Prinses Juliana. D) Notariskantoor (1936,) gelegen aan de Zeeweg, is een ontwerp van architect B. Buurman, met elementen van De Stijl. Gebouwd als kleuterhuis voor de Leidse Buitenschool en deed later (1946) dienst als kantoor van Openbare Werken van de Gemeente Katwijk. Tegenwoordig is het pand in gebruik als notariskantoor. E) 'Paddestoel' of ook wel de 'Theemuts', uit 1937, van de architect H.J. Jesse is gelegen op de hoek Duinoord/Zeeweg op nummer 105. In 1945 vergaderde hier de illegaliteit van Katwijk. F) Cornelis Boorsma woonde op Hogeweg nr.4 (1904) in een ontwerp van de architecten H.J. Jesse en W. Fontein. In dit witte huis, met de erkerachtige uitbouw, woonde vele jaren de bekende hoofdonderwijzer van de Openbare School Cornelis Boorsma. Hij was de grondlegger van het Visserijonderwijs in Katwijk en vele van de door hem opgeleide Katwijkse zeelieden brachten het tot kapitein. Zijn leerlingen schonken hem na zijn overlijden een bijzonder grafmonument en de bevolking heeft hem geëerd door een straat en een sporthal naar hem te vernoemen ( ‘Boorsmastraat’ en de ‘Boorsmasporthal’). G) Hogeweg 1 'Ons Prinsesje’ (1903) is een ontwerp van H.J. Jesse, waarin o.a. Jan Toorop woonde en o.a. les heeft gegeven aan de Katwijkse-kunstschilder Willem Wassenaar. H) Zonnewijzer (1969) in het parkje tegenover de Bestevaerweg en Annastraat staat een roestvrij stalen zonnewijzer gemaakt door de Fa. Van der Heijden uit Bodegraven en geschonken door het Elektriciteitsbedrijf aan de Burgerij ter gelegenheid van hun 50-jarig bestaan. De sokkel draagt als opschrift ‘Elektriciteitsbedrijf Katwijk 1919-1969’. I) Hoekwoning (1903) Zeeweg / Annastraat is een prachtige wit gepleisterde woning, de ontwerper van dit huis is (nog) niet bekend. J) 'De Wissel' (1935 / 2001-2002) is een appartementencomplex dat gemaakt is in de voormalige 'Boorsmaschool'. Deze lagere school is gelegen aan de splitsing Voorstraat / Zuidstraat en is een ontwerp uit het midden van de jaren ‘30 van de vorige eeuw van Van der Klaauw. K) 'Tjeerd Bottema' (1978), een ontwerp van Jaap (Jacques) Hartman. Een borstbeeld van de kunstschilder, etser en illustrator, die vrijwel heel zijn leven in Katwijk gewoond heeft. Door zijn legaat kon het Katwijks Museum verwezenlijkt worden. Het borstbeeld staat in het plantsoen aan de linkerzijde. 2) Oude begraafplaats, gesticht in 1791 in de Zuidstraat. Naast het toegangshek bevindt zich een ingemetselde steen met het jaartal en de namen van de kerkmeesters. Het bijzondere van deze begraafplaats is dat Katwijk aan Zee de derde gemeente in Nederland was die het begraven in de kerk afschafte en overging op het buiten de kerk begraven. Deze begraafplaats werd geopend voor het begraven van personen uit alle rangen en standen en geloofsrichtingen. Op de begraafplaats vindt men o.a. de grafstenen van bekende professoren, burgemeesters, dichter / schrijvers, reders, kapiteins, enzovoorts. zoals Borger, Van der Palm, Kneppelhout, Salomon Huygens, Meerburg, de Ouwehand’en, en ook die van Cornelis Varkevisser, die na Boorsma het visserijonderwijs nieuw leven inblies. Tevens vindt men er de mooie grafsteen van de Katwijkse boordwerktuigkundige Verkaik die omgekomen is bij het vliegongeluk bij Croydon in 1936 met de ‘Lijster’. Tegen de muur staat de grafsteen van Jan Hoek, de eerste Katwijkse soldaat die tijdens de Tweede Wereldoorlog omgekomen is. Bijzonder is het grafmonument van Cornelis Boorsma, ontworpen door H.J. Jesse, en geschonken door zijn ‘dankbare’ leerlingen.
2
L) Begraafplaats ‘Duinrust’, gelegen aan de Parklaan is aangelegd in 1950. Op de begraafplaats vindt men gelijk links in vak P de herbegraven Marinemensen (10 personen) die omgekomen zijn bij het vliegongeluk te Abadan – Iran (1958) en even verder naar links zien we het graf van Pieter Dourlijn, drager van de Militaire Willems Orde, bekend geworden door het ‘England Spiel’ en zijn verdere activiteiten in de Tweede Wereldoorlog. Verder vindt men er ook de graven van Schout bij Nacht Den Hollander, oud burgemeester Woldringh van der Hoop en diverse andere prominente Katwijkers. M) 200 jaar oud Anker, gelegen in een perkje vlakbij de Parklaan. Dit anker werd door de KW 58 ‘Cornelia Adriana’, een Katwijks vissersschip, in 1961 uit de Noordzee opgevist. Er wordt beweerd dat deze rotonde de grootste rotonde van Katwijk is. 3) Soefitempel, gelegen aan de Zuidduinseweg 7 stamt uit het jaar 1969 en is van ontwerper S.J. van Embden. Deze tempel is uniek omdat het de enige Tempel van de Soefi beweging is in de hele wereld. N) 'Ik ben tussen hemel en aarde' (1992) is een beeld van Ariane Stam en staat op de kruising Zuid Boulevard/Sportlaan O) 'Feijenoord' ook wel genoemd ‘De Zeehal’ (tegenwoordig genaamd 'de Waaier'), uit 1922 gebouwd in 'De Stijl' architectuur. Op dit stuk Boulevard zien we als duinafscheiding een laag muurtje. Onder dit stuk Boulevard bevindt zich een doorgang, het zogenaamde ‘Zeehostunneltje’ vanwaar in de oorlog 1940-1945 verscheidene ontsnappingspogingen zijn gewaagd om van hier Engeland te bereiken, hetgeen een aantal personen gelukt is. 4) Vuurtoren, staande op het Vuurbaakplein uit 1605, ter vervanging van de oudere vuurtoren, die door landafslag op het strand was beland. Het is een rijksmonument en in 1989 gerestaureerd. Deze vuurbaak, in de volksmond 'Vuurboet' genoemd, is op de Brandaris na de oudste van Nederland en heeft tot omstreeks 1913 dienst gedaan. Omdat er geen schepen van het strand af en aan voeren en de lichten van de Vuurtorens van Noordwijk en Scheveningen het gehele kustgebied overlapten, werd de toren overbodig. De toren is eigendom van de Gemeente en wordt beheerd door vrijwilligers van het Genootschap Oud Katwijk. Er is een permanente tentoonstelling over Katwijk ingericht en op de toren heeft men een prachtig uitzicht over de zee en het dorp. Op het Vuurbaakplein, staat de KW 88 'Zorg en Hoop' uit 1911, dit is de enig overgebleven originele bomschuit ter wereld. Tevens ligt er op het plein nog een Anker, van ongeveer 200 jaar oud die door de KW 148, een Katwijks vissersschip in 1977 uit de Noordzee, nabij de Doggersbank is opgevist en meegebracht. P) 'Vrouw in ligstoel' (2004) door Guido Metsers en links daarvan het Cafe Restaurant ’t Zwaantje (1948) van architect Leenen uit Warmond. Dit restaurant is ter vervanging van het in de Tweede Wereldoorlog op last van de Duitse bezetters afgebroken oude Restaurant het Zwaantje, dat gelegen was op de hoek Voorstraat / Boulevard. Het nieuwe restaurant heeft de stormramp van 1953 doorstaan doordat voor het gebouw als fundament een bunker uit de Tweede Wereldoorlog is gebruikt en deze door de storm niet is weggeslagen. Q) ‘Reddingsboot’ (1974) van de kunstenaar Erik Claus. Tot rond 1951 stond aan de zuidzijde naast de Oude Kerk de ‘oude’ Reddingbootschuur. Nb. P en Q zijn tijdelijk verplaatst naar het pleintje bij het Duna-Atelier 5) De Oude Kerk en Toren (Boulevard 109) zijn in 1461 gebouwd, De kerk wordt ook wel Witte - of Andreaskerk genoemd. De kerk werd door de Spanjaarden en/of de Watergeuzen in brand gestoken maar rond 1600 weer herbouwd. Zoals op oude afbeeldingen te zien is stond de kerk oorspronkelijk midden in het dorp, echter de stormen hebben in de loop der eeuwen zoveel grond en huizen weggeslagen dat de kerk sinds ongeveer 150 jaar op de Boulevard aan de rand van de zee staat. Ervoor staat het beeld voorstellende een ‘vissersweduwe met zoon’ (1930). Het is neergezet in 1930"ter nagedachtenis aan de stoere vissers die gedurende de oorlogsjaren 1914 - 1918 zijn omgekomen" Het granieten beeld is van Louis Simon Willem van der Noordaa. Het werd onthuld door wijlen Prinses Juliana die dit beeld aan de bevolking gaf bij het afscheid van haar verblijf in Katwijk. In de oorlogsjaren (1940 - 1945) is het bovenstuk van de toren in opdracht van de Duitse bezetter afgebroken maar omstreeks 1953 weer opgebouwd en voorzien van een carillon.
3
R) ’Watergolfslagfontein’ is gelegen achter de Oude Kerk en stamt uit 2010. De fontein heeft bronzen vissen en is een ontwerp van Sjoerd Hogema. Op de zijden staat het uit 1790 afkomstige Katwijkse citaat: ‘De zeyltyes opgedoukt, ent schuytye vast, gaad elk naa seyn huys, todt de klink gaadt’. Overdag wordt er om het uur een golfslag geactiveerd. De Weeshuisstraat is een buurtje waar kleine (vissers) woningen in oude stijl zijn gecreëerd. Op de Schippersdam staat een mooie waterpomp in oude stijl. Op nr. 2 zien we een eenvoudige visserswoning (1901) zoals ze rond de jaren 1900 talrijk in Katwijk voorkwamen. De Louwestraat behoort met onder andere de Zuidstraat, Baljuwstraat en Voorstraat tot de aller oudste en meest karakteristieke straten van Katwijk. Langs de Zuidstraat stonden diverse Rederijschuren en Boetzolders. Nr.99, werd in 1984 een atelier en is later verbouwd tot appartementencomplex. De woonhuizen Nr. 101 – 103 (1770), doen nu dienst als rouwkamer van de Nederlands Hervormde Gemeente Katwijk aan Zee. S) Gasthuishof. Op de gevel van Voorstraat . 45 en . 47 zien we de herplaatste beelden, die tot de afbraak (1976) van het oude, in 1902/1903 door architect H.J. Jesse ontworpen Gast- en Weeshuis, de gevel sierden. De beelden stellen een weesjongenen een weesmeisje voor. Daarnaast zijn er 2 borden met wapenschilden met jaartal 1687' (1903) van beeldhouwer E.A.F. Bourgonjon (18811927). In de doorgang naar het parkje van de Gasthuishof zien we aan de linkerzijde op de muur een oude tegel (1618) welke in het voormalige gast- en weeshuis was gemetseld. 6) De Nieuwe Kerk, uit 1887, ook van de architect H.J. Jesse, werd gebouwd ter vervanging van de (te klein geworden) Oude Kerk. Het is de enige kerk van deze afmeting, die gebouwd is zonder ondersteunende pijlers en heeft ongeveer 1800 zitplaatsen. Internationaal bekend is het Van den Heuvelorgel, uit 1983, die behoort tot één van de grootste van ons land. ’s Zomers vinden er orgelconcerten plaats door internationaal befaamde organisten. De prachtige lampen in de kerk heeft de schilder C. Jetses (van de 'Ot en Sien' boekjes en platen) op één van de door hem geïllustreerde Schoolplaten afgebeeld. Ook bevindt zich in de kerk de in Renaissancestijl vervaardigde Baronnenbank, met het wapen van de familie Van Wassenaer van Catwijck, een pronkstuk. Het uurwerk in de toren werd geschonken door Baron en Baronnesse van Wassenaer van Catwijck, die ook de eerste steen legden. T) Voorstraat 57- 59 (1715) hierin was vanaf 1715 tot 1903 het Gasthuis, later Ambachtschool en nog later de Bibliotheek gevestigd. De gevel is opgesierd met een prachtig gekleurde gevelsteen met als opschrift 'Aensien Doet Gedencke Anno 1718', die voorheen ook in de gevel stond van het Gasthuis. U) Voorstraat 55 (1820) is een oude Katwijkse kapiteinswoning waar om de infrastructuur te optimaliseren een stuk van het hoekhuis opgeofferd is. 7) Katwijks Museum, uit 1913, naar ontwerp van H.J. Jesse. De kapitale rederswoning is gebouwd in opdracht van de welgestelde Katwijkse reder F.E. Meerburg en werd van 1953 - 1981 gebruikt als politiebureau en vanaf 1983 ingericht als museum. De inrichting werd mede mogelijk gemaakt door de schilder - etser - illustrator Tjeerd Bottema (1884 – 1978). In het museum bevindt zich dan ook een speciale Bottemazaal, waar materiaal van hem, zijn kunstzinnige vrouw en beide dochters worden tentoongesteld. Op 10 mei 1984 werd het museum door Prinses Juliana feestelijk geopend. In het museum is buiten de lopende tentoonstelling(en) een keur van schilderijen, klederdrachten, stijlkamers, scheepsmodellen, oudheidkundige voorwerpen, diorama's, etc. te bewonderen. V) ‘De Zeebonk’ ziet men staan bij de ingang van het museum en stamt uit 2009 van de Katwijkse beeldhouwer Gerard Brouwer. W) Voorstraat 43 (1891). Hierin was het voormalige, eerste 'Post en Telegraafkantoor' van Katwijk aan Zee gevestigd. Tegenwoordig is het pand in gebruik als winkel. 8) Vredeskerk, door H.J. Jesse uit 1905. Het is een kerkgebouw van de gereformeerde gemeente, die zich in 1834 afscheidde van de hervormde
4
gemeente van Katwijk. In de kerk bevindt zich het al evenzo befaamde 'Bätz orgel', in 1765 gebouwd door de beroemde orgelbouwer Johann Henrich Hartman Bätz. Oorspronkelijk werd het gemaakt voor de Doopsgezinde kerk in Nederland in de stad Utrecht, daarna in 1859 aangekocht voor de Oude Kerk en na sluiting van deze Kerk verkocht aan de Gereformeerde kerk die het in 1905 in deze kerk een plaats gaf. De raampartijen zijn uitgevoerd in glas en lood. Om aan de eisen van deze tijd te voldoen vindt rond 2012 een ingrijpende verbouwing plaats. X) Het 'Witte Schooltje' staat naast de Vredeskerk en is in 1848 gebouwd als bewaarschool. Van 1906 tot 1948 is het gebruikt als gemeentezaal en in 1949 verbouwd en vergroot en weer in gebruik genomen als kleuterschool. In 1994 werd het verbouwd als winkel voor de verkoop van o.a. radio's en tv’s. IJ) De Badstraat, was één van onze alleroudste straten en is later volledig gemoderniseerd. Tijdens deze modernisering vond men nog de restanten van een zeer oude waterput. Bij het verbouwen van het pand op de hoek Badstraat / Tramstraat werden onder de vloer de spanten van een vroegere Bomschuit (houten vissersschip) teruggevonden. Deze spanten staan nu opgesteld in het Katwijks Museum. Z) 'Zeelui wachtend op vertrek' staan aan het einde van de Badstraat en stamt uit 1993. Het is een ontwerp van Gerard Brouwer. AA) Koningin Wilhelminastraat en Koningin Emmastraat, hier staan huizen die in de periode tussen 1933 tot 1936 gebouwd zijn. De uit gele steen opgetrokken en uit twee woonlagen bestaande woningen zijn de enige woningen in Katwijk aan Zee van de, tot ver over de landsgrenzen befaamde, architect Jan Wils, een van de architecten van de al eerder genoemde 'Stijl' groep (o.a. de ontwerper van het Olympisch Stadion) , die de afbraak van de Tweede Wereldoorlog hebben overleefd. AB) Sluisweg 16, Christelijke-School (1883), naar ontwerp van J. van Woningh, in 1914 uitgebreid met hoektorens. Deze school staat bij de Katwijkers bekend als de 'Franse' school (de zogenaamde Burgerschool, hier werd in het begin van de vorige eeuw onderwijs gegeven in talen, onder andere Frans). De bekende kunstenaar en schrijver Rien Poortvliet heeft hier op school gezeten. AC) Burgersdijkstraat 14, een woning uit 1898. Hier heeft Herman Heijermans tussen 1901 en 1904 gewoond, de befaamde schrijver van tientallen toneelstukken, onder andere het bekende 'Op Hoop van Zegen' (1900) dat gedeeltelijk in Katwijk werd verfilmd. Het pand Nr. 12, uit ongeveer 1900, is het vroegere woonhuis van reder Lammens, die hier zijn rederij ‘Insulinde’ had. Op de gevel bevindt zich een groot tegeltableau waarop een voorstelling is afgebeeld die is ontleend aan het vissersleven. Boven de poort op Nr. 8 zien we staan: Katwijkse Stoomwasserij, op het terrein hierachter bevond zich vanaf 1923 de wasserij. Tevens was op Nr.8 ook een ‘Machinale Sanitaire Wasch- en Strijkinrichting’ gevestigd waarvan de heer Lammens ook de directie voerde. Hiernaast, bij de overgang van de Burgersdijkstraat en de E.A. Borgerstraat staat op E.A. Borgerstraat 1, een prachtig pand (1905), uit geel steen opgetrokken en ontworpen door H.J. Jesse in opdracht van de familie Ouwehand. 9) Te Brittenstraat 21 is een oud vissershuisje dat stamt uit het eind van de 19e eeuw en is door de huidige eigenaar met behoud van de originele kenmerken gerestaureerd. Er is onder meer een originele bedstede aanwezig. AD) ‘Afbraak, evacuatie en wederopbouw’ (1990) van F. Nix. Dit monument helpt ons herinneren aan de Tweede Wereldoorlog toen in Katwijk vrijwel alle huizen van de Boulevard en de daar achterliggende straten op last van de Duitse bezetter afgebroken zijn. AE) 'Zonen van Katwijk die niet terug keerden' (2005) door Gerard van der Leeden ontworpen, met daarop vermeld de namen van ongeveer 275 omgekomen Katwijkse zeelieden uit de periode 1919 – 2005. In 2009 is er een aanvulling van namen gedaan door vier plaatjes op de grond bij het monument te plaatsen ter nagedachtenis aan Katwijkse zeelieden die na de onthulling in 2005 op zee verongelukt zijn. AF) Hotel Savoy (1901) ontwerp van H.J. Jesse, door de Katwijkse aannemer De Best gebouwd als
5
het woonhuis (Villa 'Sigrid') van schilder G.M. Munthe en in 1916/1917 door J.J.P. Oud (één van de oprichters van De Stijl) als villa verbouwd in de kubistische stijl. Het huis kreeg toen de naam 'Allegonda', vernoemd naar de vrouw van de Rotterdamse eigenaar en de theehandelaar J.E.R.Trousselot. De Moorse kamer in het pand werd ontworpen door Menso en zijn zoon Harm Kamerling Onnes. De keramist Willem Coenraad Brouwer ontwierp een terracotta naamplaat en Theo van Doesburg ontwierp een glas-in-loodraam, getiteld ‘Glas-in-loodcompositie II’ en waarschijnlijk nog een tweede glas-in-loodraam, getiteld ‘Glas-in-loodcompositie V’. Het pand werd wereldberoemd. Na het overlijden van de zoon van eigenaar Trousselot werd de villa verkocht en kreeg uiteindelijk een bestemming als hotel/restaurant. AG) Uitmonding van de Rijn, historisch gezien één van de belangrijkste plekken van Nederland. Onder de weg die over de buitensluis loopt ligt nog een gedeelte van de ‘oude’ buitensluis die nu als een soort dam dienst doet. Aan de zuidzijde van de sluis zien we rechts een ‘Wapenplaat’ (1807) en links een ‘Tekstplaat’ (1807) waarop de tekst staat: ‘De vereeniging van den Rhijn met de Noordzee aangevangen op den 7eden augustus 1804 en voleindigd op de 21 sten october 1807’. Beide platen zijn afkomstig van de oude buitensluis. AH) ‘Brittenburg’ (2010), ontwerp van Nicolas Dings. Rond het blad waarop de soldaatjes staan en de contouren van de Brittenburg zichtbaar zijn, staat te lezen: ‘Hele zee zou hij bezetten en vechten om het huis Te Bretten * Kallas toren hier geboren zocht Neptunus toorn’. Dit slaat op het voor de Katwijkse kust liggende, verdronken (840-860 n. Chr.) Romeinse fort ‘Brittenburg’ (gebouwd tussen 41-54 na. Chr.) en de actie van de Romeinse keizer Caligula die zijn leger in slagorde opstelde aan de kust om de Oceaan te veroveren. We bevinden ons hier op de oude Noordgrens van het vroegere Romeinse Rijk, de zogenaamde ‘Limes’, deze grens liep vanaf hier naar de Zwarte Zee. AI) ‘Willibrord’ (658-739) zou, volgens de geschiedenis, in het jaar 690 vanuit Engeland samen met elf medebroeders in Katwijk, in de omgeving van de huidige Uitwatering, voet aan wal hebben gezet. Dus ook religieus gezien is deze plaats bijzonder. AJ) Tjeerd Bottema (1884-1978), woonde onder andere op Rijnmond 1, het huis met op de gevel een uitgehakt anker. De kunstschilder woonde er vanaf de Tweede Wereldoorlog tot aan zijn dood. Hij is bekend geworden door het RVS vignet (het mannetje en vrouwtje onder de paraplu) en van de illustraties in de Jaap en Gerdientje boeken. Door zijn legaat kon de allereerste verbouwing van het Katwijks Museum gerealiseerd worden. AK) Sluiswachterwoningen (1927) De beide dienstwoningen zijn gebouwd in opdracht van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Volgens overlevering hielpen de hier wonende sluiswachters in de Tweede Wereldoorlog personen via de zee naar Engeland te ontsnappen, door de wachtdoende Duitse soldaten te misleiden (dronken te voeren) en in het geheim de sluisdeuren open te draaien. 10) De Visserijschool, uit 1953, ontworpen door ir. J. Jonkman en P. van Dorp uit Leiden. Dit was tot 2012 de oudste- nog als Visserijschool in gebruik zijnde school van Nederland. In 2012 is door de slechte staat van het gebouw en modernisering van de onderwijsmethoden een eind gekomen aan het voortbestaan in dit onderkomen voor het visserijonderwijs. De school is verplaatst naar elders in Katwijk . AL) ‘Rooie Buurt’, een ontwerp van architect H.J. Jesse. Deze buurt, ingesloten tussen de Sluisweg en de Meerburgkade, noemen we de ‘Rooie Buurt’. Deze naam is te danken aan de rood gekleurde dakpannen. Voor de bebouwing van de Hoornespolder was dit de entree van het dorp aan de noordzijde en de rode pannen gaven een beeldbepalend gezicht. De huizen zijn fasegewijs gebouwd in de periode 1913-1939 voor de ‘Katwijksche Bouwvereniging’. Dit alles in het kader van de sociale woningbouw. Ze waren bestemd voor vissers en arbeiders. Inmiddels is deze wijk een aantal malen gerenoveerd. Her en der in deze buurt treft men tegels / tegeltableaus aan met daarop de perioden waarin het desbetreffende gedeelte van de buurt gerealiseerd is. AM) Boezemgemaal. (stoomgemaal in 1802 ontworpen door F.W. Conrad, A. Blanken Jz. en S. Kros en tussen 1804 en 1807 uitgevoerd). Het huidige gemaal is het grootste gemaal van Rijnland (een andere benaming is Rijnlandgemaal) en het loost het overtollige water naar zee en zorgt er zo voor dat de waterstand binnen Rijnland op het juiste niveau blijft. Ter verfraaiing van het gebouw heeft het Hoogheemraadschap van Rijnland, bij de nieuwbouw in 1954 , de zuidkant laten voorzien van een natuurstenen decoratie, voorstellende een ‘Meermin’, een‘ Meerman’ en een ‘Wapen’ (1954),
6
ontworpen door Hans Petri. Aan de westzijde is halverwege de gevel een beeld aangebracht van Graaf Willem I van Holland met eronder het opschrift ‘Hij maakte Holland groot Hij stelde Rijnlands palen’ (1954) van L.O. Wenckebach. Door de ramen van het al bestaande gebouw en die van de uitbreiding zien we twee platen met opschriften (1807) afkomstig uit de oude Binnensluis. 11) De Kalkoven, gelegen aan de Reijgersberglaan is gebouwd in 1934. Dit is één van de weinige industriële monumenten die ons dorp rijk is en tevens de laatste nog bestaande kalkoven van ZuidHolland (oorspronkelijk stonden hier twee ovens). Hij heeft tot 1971 dienst gedaan als oven van schelpkalk. Is sinds 1992 gemeentelijk monument en werd in 1998 gerestaureerd. AN) Nieuwe Roversbrug (1940 / 1941) ter vervanging van de Oude Roversbrug, die gelegen was aan het eind van de Noordwijkerweg (Rovers was de achternaam van de brugwachter die begin 1900 de oude brug bediende). De Joodse Begraafplaats. Achter de muur liggen de kinderen begraven die omgekomen zijn bij de Kruitramp van 1807 in Leiden. Even verder zien we een ruim 100 jaar oude bollenschuur met stalramen. 12) RK Kerk Joannes de Doper, in 1911 ontworpen door Jean (J.H.) van Groenendael (leerling van Cuypers). De kerk werd gebouwd in 9 maanden tijd met behulp van werkloze inwoners van Katwijk voor de prijs van 70.000 gulden. De aangrenzende Begraafplaats werd al omstreeks 1861 aangelegd. Op deze Begraafplaats vindt men . de grafsteen van de destijds in Katwijk bekende en geliefde Pastoor van Straalen. AO) Kerkstraat. Dit is de meest monumentale straat van heel Katwijk, vrijwel ieder pand in deze straat is een monument, een paar van de meest bijzondere zijn: Nr. 60-62 (1786) dit was de oude Bank van Lening (instelling waar men eigendommen kon verpanden). Prins Frederik Hendrik gaf in 1644 toestemming hiervoor. Het was de enige en daarmee ook oudste Bank van Lening van Katwijk en omstreken. Later is de Bank verhuisd naar Nr.52 waar hij tot het midden 19de eeuw dienst heeft gedaan als Bank van Lening. Op nr. 60-62 was tot begin 2011 een schoenmakerij gevestigd. Nr. 58 is een oud boerderijtje vermoedelijk uit de 19de eeuw. Begin 1900 was hier de eerste peenwasserij van Katwijk gevestigd, de eigenaren waren de familie Boog die het pandje lang in bezit hebben gehad. Nr. 47, de Koningshof, van de hand van architect Viele, is in 1805 gebouwd met geld uit de nalatenschap van Antonia Jacoba Koning. Het hofje in "U" vorm bestond oorspronkelijk uit acht kleine woningen voor alleenstaande dames uit de gegoede stand. De entree wordt gevormd door een hek met opschrift 'ANNO - KONINGSHOF - 1805' Nr. 54 School. In de periode 1844 - 1853 een instituut voor jongedames, met onderwijs in de Franse en Duitse taal. Deze school kon worden gerekend tot een van de meest belangrijke scholen van het dorp. Na de Tweede Wereldoorlog werd het opnieuw in gebruik genomen als school voor het Buitengewoon Lager Onderwijs. Rond 1995 was er een administratiekantoor gevestigd en werd het verbouwd en uitgebreid aan de achterzijde. Dit was gelukkig niet van invloed op het uiterlijk aan de Kerkstraatkant. Nr’s 4,6,8 en 10 Deze panden zijn als weeshuis in 1858 gebouwd op de fundamenten van het oude (van voor 1524 stammende) Weeshuis . Het pand werd sinds 1900 niet meer gebruikt. Het gebouw werd in 1929 verkocht en omgebouwd tot een winkel. Later is het gesplitst in de huidige vier woningen. Het weeshuis heeft grote bekendheid gekregen door de beroemde kunstschilder D.A.C. Artz, die in 1890 het interieur geschilderd heeft. Dit 'In het Weeshuis te Katwijk - Binnen' geldt als één van de topstukken van de schilder. Het huidige gebouw is geheel gerenoveerd en later verbouwd tot woonhuizen; aan de gevel kan men het oude weeshuis nog herkennen. Tegenover Bakkerij Van Manen staat de 'Oranjeboom'. Rondom de kastanjeboom staat een ijzeren hekje waarop in goudkleurige letters O.V. 93 is aangebracht. Om de boom heen is sierbestrating aangebracht. Dit is ter herinnering aan het 75jarig bestaan van de Oranje Vereniging Katwijk aan den Rijn. Links van de boom, op de linkerhoek, kruising Kerkstraat / Achterweg, staat een rechthoekig huis dat gebouwd is op een Communicatiebunker uit de Tweede Wereldoorlog. De Achterweg is een oude 'Heerweg' uit de Romeinse tijd en vormde destijds de verbinding tussen Wassenaar, Rijnsburg en Leiden, Katwijk aan Zee en Noordwijk.
7
AP) De Turfmarkt was het gerechtsplein. Aan het eind van de 19de en begin 20ste eeuw bevond zich hier de halte van de tram die hier vroeger reed. Heel vroeger was hier een 'Visbank' waar vis verhandeld werd en de veerschuiten naar Amsterdam, Leiden en Rotterdam een afmeerplaats hadden. Tevens werden alle lokale producten, zoals vis, touw / netten (van de touwslagerijen), manden, groenten, steen en kalk van hier naar het achterland tot ver over de landsgrenzen (Duitsland en België) vervoerd. Op Nr. 8 zien we de ‘oudste’ woning van de Turfmarkt, tot voorkort was hier een garagebedrijf in gevestigd. Op de hoek Rijnstraat zien we 13) 'De Roskam' een gebouw van vóór 1560. Het gebouw was van oudsher eigendom van de baronnen van Wassenaer van Catwijck en deed onder meer dienst als herberg, gerechtsgebouw en gemeentehuis. AQ) De ‘Schaatsers’ (1996), ontwerp van Gerard Brouwer. Ter herinnering aan de oudste schaatsclub van Katwijk die op de hiervoor liggende Rijn (winter) evenementen organiseerde. 14) De Wilbert gelegen aan de Overrijn in Katwijk aan den Rijn dateert uit 1722. De toenmalige buitenplaats 'Hof van Katwijk', (Overrijn 7) werd in 1831 aangekocht en in gebruik genomen als Rooms Katholiek gymnasium voor jonge heren (St. Willebrord genaamd). In het begin van de 20ste eeuw werd het een opleidingsinstituut voor de paters Jezuïeten en later de paters Franciscanen (het werd bekend onder de naam Missiecollege). Sinds 1966 maakt het pand deel uit van een bejaarden- en verzorgingstehuis van een zorginstelling en kreeg de naam 'De Wilbert'. Vanaf 2012 is in het hoofdgebouw een gedeelte van de gemeenteambtenaren gehuisvest. Het park bij dit gebouw werd na 1831 het 'Heerenschoolbos' genoemd. Deze tuin hoorde oorspronkelijk bij de buitenplaats “Hof van Katwijk”. De 17de eeuwse aanleg met middenas en vijvers is nog grotendeels herkenbaar. De grote- of ook wel ‘Neptunusvijver’, die voorzien is van een beeldengroep, ligt naast de 'Begraafplaats van Katholieke Geestelijken', de laatste rustplaats van de Paters Franciscanen. Naast dit kerkhof is in 1966 een begraafplaats aangelegd waar ook voormalige bewoners van het verzorgingstehuis begraven mochten worden. Voor 1929 was er op een andere locatie al een Paterbegraafplaats, iets dichter tegen de kant van Rijnsburg aan, deze was echter voor de Paters Jezuïeten en is geruimd. Aan de linkerzijde ligt de ‘Mariavijver’, voorzien van een beeld van Maria. Er achter vinden we een kinderboerderij waarin een diversiteit aan dieren rondloopt. Door het hele park staan oude tuinornamenten als sokkels en vazen. In de verbouwde Kapel vindt men in de wand gebeeldhouwde kruiswegstaties. Bij de huidige bezoekersingang zien we links, richting de Kapel het beeld van ‘Sint Willibrordus’ (1940) van de beroemde Maastrichtse kunstenaar Charles Vos (1888-1954),geschonken aan het Missiecollege ter gelegenheid van het 25- jarig priesterfeest van een der paters. Een onderdeel van het complex is gebouw 'Mutua Fides' (1851, betekent ‘wederzijds vertrouwen’ en is ontworpen door M.G. Tétar van Elven.) AR) 't Sandthek, (Sandtlaan 1) is een woning uit de 18de eeuw. Op één van de topgevels staat een wapendragende leeuw. Dit is het oude tolhuis van de Sandtlaan (er werd tol geheven voor het gebruik van de bestrate Sandtlaan; het tolgeld werd gebruikt voor het onderhoud van de brug over de Rijn). Het huis zou gebouwd zijn van stenen afkomstig uit het vroeger erachter gestaan hebbende ‘Kasteel ’t Sandt’. Links verscholen achter de klimopplanten die om de erfafscheiding groeien staat een paal met als opschrift ‘Jagtgebied Baron van Wassenaer’ (~1860), dit is een paal die het jachtgebied van de Baron afbakende. 15) Spinozahuisje (1660) een eenvoudig huis met een zadeldak tussen de topgevels. De wereldberoemde filosoof Benedictus de Spinoza bewoonde van 1661 tot 1663 een kamer in dit huisje. In zijn kamer sleep hij lenzen voor optische instrumenten. Hier schreef hij verschillende werken. Zijn voornaamste werk was de ‘Ethica’. In 1896 werd de woning aangekocht door de vereniging Spinoza. In 1899 werd het museum in de woning geopend. In de vorige eeuw hebben heel wat beroemheden het huisje bezocht, o.a. de geleerde Einstein. In de Kanaalstraat bevinden zich diverse oude kwekerswoningen. De kwekerswoningen zijn te herkennen aan de schuren naast de woningen. Achter de woningen bevonden zich vaak ook kleine broeikassen. Hier werden in de winter tulpen gebroeid. Veel woningen zijn de afgelopen jaren opgeknapt, sommige met behoud van originele details.
8
In de Burgemeester Hermansstraat, Hyacintenstraat en Burg. Meyboomstraat staan veel woningen die gebouwd zijn in de periode direct voor, gedurende en direct na de Tweede Wereldoorlog. Het zijn grotendeels huurwoningen gebouwd door Woningbouwvereniging Spinoza (Spirit Wonen). Maranathakerk De Maranathakerk werd in 1954 geopend. De kerk heeft in de zijmuren glas in loodramen met mooie voorstellingen, waarin het Onze Vader wordt uitgebeeld. De kerkbanken zijn allen voorzien van houtsnijwerk. Petrakerk ( 1959), architecten D. Verloop en S. van der Mey. De kerk heeft een open geveltoren. De Petrakerk stamt oorspronkelijk uit de jaren dertig. Het was in eerste instantie een houten kerkgebouw. In de jaren 50 werd het houten gebouw vervangen door een stenen gebouw. Collegiantenstraat. Hier staat een boerenwoning, waar de Collegianten hun jaarlijkse bijeenkomsten hielden. De Collegianten waren een vrijzinnige stroming, die pleitte voor een universeel soort christendom. Aan het Moleneind staat een aantal fraai gerestaureerde boerenwoningen. De Vliet is het kloppend hart van Rijnsburg. Rijnsburg is destijds ontstaan langs de Vliet. Eeuwenlang werden via de Vliet goederen af- en aangevoerd. Langs de Vliet Noordzijde als mede de Zuidzijde staan nog enkele fraaie gerestaureerde woningen. De Vliet zelf werd in de jaren 80 gerestaureerd. De Koestraat is een van de oudste straten van Rijnsburg. 16) De Grote of Laurentiuskerk bevat de resten van de Abdij op het Burgemeester Koomansplein, in 1122 gesticht door Petronella van Saksen. In 1574 werden kerk en klooster verwoest. In 1578 is men begonnen met de herbouw van de kerk. De kerk is verschillende malen verbouwd en vergroot.. In de kerk zijn eeuwenoude graven te vinden. Naast de kerk staat het standbeeld van Graaf Floris, daarnaast is er het mausoleum te vinden waar de graven van Holland hun laatste rustplaats hebben gekregen. Aan de achterzijde van de kerk zijn de fundamenten van de kloosterkerk te zien. Schuin tegenover de kerk staat het 17) Museum van het Genootschap Oud Rijnsburg aan de Oude Vlietweg. Hier is een interessante tentoonstelling over de middeleeuwen te vinden. Het ‘Pontje’ legt aan bij het Veerpad. Het pontje is een reeds lang bestaande veerverbinding over de Oude Rijn. Aan het Veerpad vindt u het oude pontje dat van 1938 tot 1998 gevaren heeft. Het is gerestaureerd en ingeschreven in het Nationaal Register Varende Monumenten. Direct rechts ziet u langs de tuinkant van een van de huizen uit de Wederopbouwperiode een rood hekwerk. Dit hekwerk is in 2006, gelijktijdig met de herinrichting van het Castellumplein, als kunstwerk aangebracht en is gebaseerd op een cohorte (Romeinse legereenheid). De schilden waarmee de soldaten zich konden beschermen zijn gestileerd in het hekwerk verbeeld. Links 't Wapen van Valkenburg, behorend tot de wederopbouwarchitectuur. In de voorganger van dit gebouw, vroeger de herberg het “Wapen van Valkenburg” werd tot de Franse tijd recht gesproken. Valkenburg vormde tot 1864 een Heerlijkheid en was in het bezit van een ambachtsheer, die de lage rechtspraak kon uitoefenen (diefstallen etc.). Hoofdstraat 6 aan de linkerzijde is het voormalige eerste gemeentehuis van Valkenburg, ontworpen door de Leidse architect Jesse, die veel huizen in deze omgeving (Leiden, Katwijk, Oegstgeest) bouwde. Het huis wordt nu particulier bewoond. Als u weer verder fietst komt u rechts langs een van de weinige historische panden die Valkenburg rijk is. Een voormalige bakkerij en winkel is tegenwoordig gesplitst in de huizen Hoofdstraat 14 en 16. Zij hebben waarschijnlijk deel uitgemaakt van het voormalige Commandeurshuis. Het Castellumpleinis de plek van het Romeinse castellum Praetorium Agrippinae, dat tijdens verschillende opgravingen sinds de jaren veertig veel archeologische informatie heeft opgeleverd. Het is het best onderzochte en beschreven castellum in Nederland. In 2006 werd het populair wetenschappelijke boek Romeinen in Valkenburg uitgegeven, geschreven door Anne de Hingh en Wouter Vos (beiden archeoloog), dat een goed overzicht hiervan geeft. Het plein is onlangs heringericht en voorzien van een waterkunstwerk, een drinkbak waarin de loop van de Rijn wordt gesymboliseerd. Op de bak staat het Valkenburgse gezegde “voor of na de mart”. In de stenen zijn paardenhoeven opgenomen die vanaf de ‘via principalis’, de hoofdweg door het castellum, naar de drinkbak leiden. Messing ‘punaises’ in het plaveisel markeren de omtrekken van het castellum. Deze ‘punaises’ tonen de naam en vignet waarmee het castellum als Pretoriu Agrippine
9
op de Peutingerkaart is aangegeven (de kaart uit de Romeinse tijd waarop de Limes langs de Rijn staat vermeld – een van de alleroudste kopieën, uit 1619, van deze kaart is in bezit van het Katwijks Museum). Naast de kerk staat het beeld ‘paardenhandelaren’ van de Katwijkse beeldhouwer Gerard Brouwer. Al eeuwen zijn handelaren actief tijdens de Valkenburgse paardenmarkt die in september traditioneel rond de kerk wordt gehouden. 18) Kerk op het Castellumplein. Sinds de vroege middeleeuwen stond hier een kerk waarvan de eerste versie opgetrokken werd uit tufsteen afkomstig van het castellum en waarvan de een na laatste versie in de Tweede Wereldoorlog verwoest werd. In verband met de opgravingen werd pas na de oorlog aan de laatste versie begonnen. De toren, waar toen geen geld voor was om deze te realiseren, werd uiteindelijk in de jaren negentig van de 20ste eeuw gebouwd. Hierin is iedere zaterdag de collectie van de Vereniging Oud Valkenburg te bezoeken (zie de website) en in het bijzonder de expositie over het castellum. 19)De oorlogsgraven op de Broekweg herinneren aan de Nederlandse militairen die in Valkenburg bij zware gevechten tegen de Duitsers omgekomen zijn. De Duitsers waren gedropt boven het toenmalige vliegveld dat eind jaren dertig aangelegd was als militair vliegveld maar in mei 1940 nog niet helemaal gereed was. Het vliegkamp is door de overheid gesloten in 2006 en werd tot die tijd gebruikt door de marine. De Broekweg zelf is ontstaan in de Middeleeuwen als kerkepad tussen Wassenaar en Valkenburg waar men ter kerke ging in de toen regionale kerk van Valkenburg. Aan het eind hiervan, tegen de Hoofdstraat aan, zijn in de Wederopbouwperiode huizen gebouwd nadat in de meidagen van 1940 bij hevige gevechten om het vliegveld Valkenburg veel verwoest was. De Middenweg is de oudste straat van Valkenburg. Deze gaf in de Romeinse tijd toegang tot het castellum. Links op de Nr’s 9-11 ziet u de boerderij die al op schilderijen van o.a. Jan Steen, Salomon van Ruysdael, Philips Wouwerman, Jan van Goyen en Adriaen van de Venne (te zien in het Rijksmuseum) staat afgebeeld. Op Nr. 41 staat nog een oude boerderij van tenminste 200 jaar oud. Doordat in de Tweede Wereldoorlog het gemeentearchief in vlammen is opgegaan, zijn veel gegevens en data niet precies te achterhalen. Aan het eind van de straat bij “De Punt” ziet u een door de ceramist Ravelli vervaardigde steen, die de paardenmarkt onder de aandacht brengt. Ravelli woonde en werkte destijds in Valkenburg. ’t Boonrak. Aan de Rijn staat het voormalige gemeentehuis, gebouwd in 1896/97 door de Leidse architect Jesse als burgemeesterswoning, later door particulieren gebruikt tot het tot 2006 de functie van gemeentehuis had. Op De Woerd zijn in de jaren 70 opgravingen gedaan. In de Romeinse tijd zou hier een nederzetting hebben gelegen en later moet er een burcht/landhuis, huize Torenvliet, hebben gestaan. De Zonneveldslaan eindigt naar rechts toe bij het vliegveld. Waar u nu een boerenbedrijf ziet, stond vroeger het landhuis Zonneveld. Er is nog werk genoeg voor archeologen! AS) Korenmolen 'De Geregtigheid', dateert uit 1740, ter vervanging van een oudere molen. De molen heeft tussen 1933 en 1968 diverse verbeteringen ondergaan. In 1963 werd de molen inwendig zwaar beschadigd en in 1968 gerestaureerd.(Op de buitenmuur bevindt zich een gebeeldhouwde steen met opschrift) AT) 'Waterlust 1909', staat op de gevel, deze huisjes zijn speciaal gebouwd voor het personeel van de Leidsche Duinwater Maatschappij. Aan de linkerzijde zien we de Molenweg waar weer een pand van de architect H.J. Jesse staat. AU) Rijnstraat. Deze weg dateert, evenals de Achterweg, uit de Romeinse tijd en was toen een Lijtweg (werd gebruikt als rijweg voor wagens). De straat heeft in de loop der jaren diverse namen gehad (Moleneind, Voorstraat, Kerkpad, Zwarteweg, Achterkerkweg) en ook de huisnummering is diverse malen gewisseld. Tot 1958 reed door deze straat de tram. AV) 'De Molenweide', uit 1935, Rijnstraat 2, was het woonhuis van de Familie Heuting- Jonker (familie van de huidige dokter Heuting). Rond 1950 aangekocht door dokter Bergman en sindsdien in gebruik bij de artsen (vader en dochter) Bergman. Nr. 4 (1911) nog één van de laatste, meest authentieke, 'tuinderswoning met bollenschuur' (met mooie blauwe pannen) van Katwijk aan den Rijn. Op Nr. 18 / 20 staat de eerste Gereformeerde Kerk van Katwijk en de pastorie. Hiervoor werden de kerkdiensten in een aan de Rijn staande bokkinghank (= rokerij) gehouden. Nr. 13 is het Vleeskeuringsgebouwtje, van ongeveer 1920, thans doet het dienst als beeldhouwersatelier van Gerard Brouwer. Aan de overzijde op de Nr’s 38-40 zien we het voormalige 18de eeuwse 'Raadhuis', verbouwd in 1902 door R. Ouwehand met adviezen van de Rijksbouwmeester voor de Monumenten en uitgevoerd met huidige trapgevel. Van 1877 tot 1932 is het in gebruik geweest als Gemeentehuis, later heeft het dienst gedaan als onder andere politiebureau,
10
kleuterschool en apotheek. Zeer bijzonder is de originele 17de eeuwse Renaissance lijst in natuursteen rondom de deur, die toegang geeft naar de bovenverdieping. Aan de rechterzijde van het gebouw zien we een 17de eeuws poortje in zandsteen, wat toegang gaf tot de daar achter liggende lijnbanen. Nr. 44, was de voormalige 19de eeuwse burgemeesterswoning en het woonhuis van de eigenaar van diverse lijnbanen / touwslagerijen Hendrik Westerbaan. Aan de overzijde zien we het verbouwde en in de oude stijl teruggebrachte Tramstation. Nr. 58a / Grootesteeg 2a, uit 1891 van H.J. Jesse, is een prachtig monumentaal gebouwtje dat werd gebruikt als Postkantoor en winkel. Aan de Groote Steegkant hing aan de gevel een grote klok. Door deze klok werd de Steeg ook wel de 'Kloksteeg' genoemd. Overigens was de Groote Steeg eeuwenlang, tot 1928, de grote doorgaande weg van Katwijk via Rijnsburg en Oegstgeest naar Leiden. 20) De Nederlands Hervormde Kerk, bouwjaar 1231 (Kerklaan 12) en de Begraafplaats. In de kerk bevindt zich een marmeren 'Praalgraf van Willem van Liere', in 1663 ontworpen door Rombout Verhulst. Het grafmonument wordt gerekend tot het mooiste ontwerp van Verhulst. Hij ontwierp onder andere het Praalgraaf van Michiel de Ruyter in Amsterdam, Maarten Harpersz. Tromp in Delft en van de gebroeders Evertsen in Middelburg. Tegen de oostwand in de kerk ziet men de ingemetselde grafsteen van de eerste dominee van Katwijk Wouter van Barneveld en twee zeldzame Tekstborden uit 1609 en 1610. In de doopkapel hangt één van de oudste voorwerpen van de Kerk: een koperen kaarsenkroon in laatgotische stijl bekroond door een klein Mariabeeldje dat dateert uit de periode 1300-1500. Links van de kerk op Nr. 8 en 10 was vroeger de eerste Dorpschool gevestigd, boven de ingang ziet u Dorpschool 1804, D. Verloop staan, tegenwoordig is het een gedeelte van het zalencomplex van de Nederlands Hervormde Kerk. In het rechterpand ziet u in de gevel gemetseld de in de tuin gevonden grafsteen (1875) van Christine Elisabeth Koelman, het dochtertje van Ds. Koelman. Op Nr. 6, met de waterput ervoor, woonde vroeger de kunstschilder Willem Wassenaar (leerling van Jan Toorop). Rechts van de Kerk ziet u de grafkelder van de Familie Van Wassenaer tot Catwijck (1858). De toegang hiertoe bevindt zich aan de oostzijde van de Kerk, via het hek met gemetselde hekpijlers, met bovenop gebeeldhouwde wapendragende leeuwen (vanaf de kant van het kerkhof kan men de grafkelder van dichtbij aanschouwen). De laatste keer dat de kelder geopend werd was in 1996 toen het stoffelijk overschot van Mr. Arent Jacob Otto, baron van Wassenaer tot Catwijck werd bijgezet. AW) Joodse Begraafplaats, Ook wel ‘Joden Bolwerk’ genoemd, dateert uit 1758. Vanuit Leiden en omstreken werden hier de Joodse overledenen begraven. Ook de Joodse schoolkinderen, slachtoffers van het in 1807 in Leiden ontplofte kruitschip, liggen in het ommuurde gedeelte begraven. Het Metaarhuis is gebouwd in de tweede helft van de 18de eeuw. Op het terrein voor de ingang staat een stenen monument. AX) Jagtgebied Baron van Wassenaer (1860), deze palen, die her en der in de omgeving (Zanderij, Sandtlaan etc) staan en stonden, markeerden het Jachtgebied van de Baron. De meeste van deze palen zijn verdwenen. AY) Viaduct, over de Provincialeweg (1940) Voor we het viaduct overgaan zien we iets vreemds, er staat een paal met twee bordjes, op het bordje dat naar rechts wijst staat Rijnstraat en het bordje dat naar links wijst staat Zeeweg en ook de huisnummering botst, de nummering van de Zeeweg start vanaf Zee en de Rijnstraat nummering start bij de huidige Molentuinweg! De lage wit gepleisterde dubbelwoning Zeeweg Nr. 146-148 is in 1906 gebouwd. AZ) ‘Cleijn Duijn’ Aanvang bouw 1921, ontwerp H.J. Jesse. Deze, op Zeeweg 144 staande villa is gebouwd als notariswoning met kantoor. Dit gebouw is opgetrokken in de ‘Nieuw Historiserende bouwstijl en geïnspireerd op de sobere traditie van de Hollandse en Engelse landhuisbouw uit de 17 e en 18e eeuw. In 2008 werd het gebouw verkocht aan een Bouw- en advies bureau dat het heeft laten restaureren en in gebruik heeft als kantoor. Op het trottoir bij de parkeerplaats van de villa zien we een aantal stenen met de inscriptie LIMES. Dit is een aanduiding die aangeeft dat hier de (noordelijke) grens van het grote Romeinse Rijk heeft gelopen.
11
