ACHTERBAN VOEDSELZEKERHEID MET AFRIKA ALS BROODMAND? ERVARING LES EN OPZET

6-10-2011

Convergence of Sciences

ACHTERBAN • Onderzoek MOTIVACTION (2000) naar bereidheid Nederlander zich in te zetten voor milieu:


VOEDSELZEKERHEID MET AFRIKA ALS BROODMAND?

– 20% ‘Kosmopoliet’, internationaal georiënteerd en aanspreekbaar op milieu (ideologische achterban Groen Links) – 26% ‘Plichtsgetrouw’, aanspreekbaar op rentmeesterschap directe leefomgeving – 54% ‘Hedonistisch’, alleen aanspreekbaar op eigenbelang. Duurzaamheid geen belangrijke waarde

Niels Röling VOEDSELDEBAT GROEN LINKS Workshop 4: Internationale Context 27 Mei 2011 Utrecht: Meeting Plaza

1

2



ERVARING

LES EN OPZET

• Ik was ooit ‘een stuk’ • Dus uitgenodigd om TELEAC cursus Ontwikkelingssamenwerking te presenteren • Wij wilden een breed publiek bereiken: dus leuke plaatjes, simpel taalgebruik, mooie vrouwen (en ik als ‘stuk’) • Evaluatie: kijkers vooral leden NOVIB, Terres des Hommes, ontwikkelingswerkers, e.d. • Hun oordeel: teleurgesteld, simplistisch, niet professioneel

Les • De achterban is behoorlijk dwingend • Je doet er als voorban goed aan ze het volle pond te geven Opzet • Ik ga proberen vanuit een mondiaal perspectief en puttend uit de wetenschap een aantal punten te formuleren waarmee je m.i. de GL achterban kunt benaderen en betrekken 3

4

1

6-10-2011



‘Puttend uit wetenschap’

Mijn geloofwaardigheid? • Jarenlang hoogleraar in Wageningen op het terrein van innovatiestudies in de landbouw, met name in ontwikkelingslanden • Werkte mee aan het IAASTD (International Assessment of Knowledge, Science and Technology for Development) dat uiteindelijk ondertekend is door 59 landen (niet NL) • Werk nu in een door DGIS (€4.5m) onderzoekproject naar voedselzekerheid via kleine boeren in West Afrika

• Het ‘Supreme Court’ in de VS gaf opdracht criteria te ontwikkelen om te bepalen welke getuige deskundige in een rechtszitting gelijk heeft (want ze slaan elkaar met argumenten om de oren en hebben allemaal ‘gelijk’). • Resultaat: het is onmogelijk zulke criteria te vinden • Ik heb geen gelijk, misschien geven jullie me gelijk… als ik voldoende in de voorban pas 5


6


Voet van kleine boer

Voedselzekerheid op drie niveau’s 1. Ingenieur: plannen, ontwerpen, aanpakken. Kwestie van productiviteit per ha, kunnen we als wetenschappers altijd verbeteren 2. Manager: dingen bereiken door anderen. Als je goed bent krijg je bonus. Kwestie van markten, beloningstructuren, instituties, netwerken. Geen exacte wetenschap. 3. Zoeker: complexiteit, dingen hangen aan elkaar. Kwestie van mondiaal perspectief op antropogene toekomst. We weten het niet. 7

8

2

6-10-2011



Zoeker: enige realistische houding?

Uitgangspunten voor de zoeker

• Voedselzekerheid is niet los te zien van klimaatverandering (bijvb. bij hoge temperaturen dalen opbrengsten; ‘extreme events’ verstoren voorraden en prijzen; er zijn geen betrouwbare data waarop je planning van waterwerken kunt baseren) • Het is onzeker of er voldoende voedsel zal zijn over 25 jaar • Toekomst is antropogeen. Maar is het te verwachten dat mens (op tijd!) collectief rationeel zal kunnen handelen?

• Geluk is gerelateerd aan inkomensgelijkheid. Nu bekijken we dat nationaal. Maar het grote vergelijk is al lang aan de gang: een mondiale aanvaardbare verdeling is onontkoombaar • Aarde produceert ‘global public goods’: ecologische diensten zoals voedsel, water, biodiversiteit, stabiel klimaat (CO2), weerbaarheid ecosystemen. Hun afweging vraagt onontkoombaar om ‘Global gardening’ • De mens is de ‘driver’ van de toekomst. Zelfkennis en –beheersing zijn onontkoombaar

9


Kiezer zoeker voor de kiezen?

10


Afrika als broodmand

• Zoeker lijkt in eerste instantie op electorale zelfmoord • Maar het is niet onwaarschijnlijk dat GL achterban allang aan’t zoeken is en verwacht dat GL richting geeft: zoekpartij • Ik probeer dat uit te werken voor kleine boeren in Afrika: verwevenheid van voedselzekerheid, armoede, ongelijkheid en onveiligheid, en antropogene aantasting van ecologische diensten

• Belangrijke conclusie IAASTD: Beste optie voor mondiale voedselzekerheid is het productiever maken van kleine boeren in derde wereld • Afrika heeft een kwart van het mondiale areaal landbouwgrond • Productiviteit zeer laag (gem. 1 ton/ha), dat kan technische gezien relatief makkelijk duurzaam verdubbeld of verdrievoudigd • Groene Revolutie in Afrika niet gelukt en niemand weet precies wat te doen 11

12

3

6-10-2011


Intussen..


En bovendien..

• Vertegenwoordigt het Afrikaanse platteland een groot deel van de blijvende armoede en honger op de wereld • Betekent de bevolkingsdruk op water en grond een sterke aftakeling van ecologische diensten (vegetatieve bedekking van de bodem, bodemvruchtbaarheid, water huishouding). Zeer kwetsbaar voor klimaatverandering • Is Afrika onlosmakelijk verbonden met Europa: migratie, trekvogels, potentieel afzetgebied (Benin nu vergelijkbaar met Utrecht)

• Spreken de armoede en honger, de oorlog, de stress, de migratiedruk ons dagelijks aan. Je kunt daar op twee manieren op reageren: (a) Negatie, verharding, ontwikkelen van apartheidsargumenten. Uiteindelijk corruptie van je eigen volk (b) Solidariteit en ondersteunen van het zoeken naar oplossingen

• Ik vermoed dat de GL achterban aanspreekbaar is op (b)

13

14


Strategie 1: FDI

• Het grootste deel van Afrika is in gebruik door kleine boeren en herders • Quick fix: ‘Foreign Direct Investment’ (FDI) oftewel ‘land grab’: buitenlandse overheden en/of bedrijven investeren in land om het via intensivering rendabel te maken • Afrikaanse overheden: kans om ‘archaïsche landbouwmethoden’ te moderniseren. Politici varen wel bij ‘uitgifte’ van gronden • Meestal geen wettelijke kaders (onteigening, compensatie, land registratie, altern. werk)

15


Dus FDI risikovol • Mensenrechten • Verergeren armoede • Historisch heeft grootschalige aanpak in Afrika zelden succes opgeleverd • Broeinest voor corruptie • Ik heb niet onderzocht in hoeverre NL bedrijven betrokken zijn bij FDI. Kans is groot, en heel aantrekkelijk voor huidige beleid • Aandachtspunt voor GL 16

4

6-10-2011


Strategie 2: Wereldhandel


Wereldhandel (Vervolg)

• Nederland is tweede grootste exportland van landbouwproducten. ‘Efficiënte’ (duurzame?) landbouw, mede door staatssteun in het verleden • Afrikaans landen importeren steeds meer voedsel, o.a. voor supermarkten • Afrikaanse kleine boeren ondervinden moordende concurrentie van goedkope importproducten (bijvb. NL kippenvleugeltjes) 17


Rol GL? • Wijzen op gevolgen van vrijhandel voor kleine boerensector in Afrika. Hard maken voor ander economisch model • Aandacht voor mogelijk verwoestende invloed van Nederlandse landbouwexport • Het huidige beleid verwacht dat het Nederlandse bedrijfsleven een belangrijke bijdrage kan leveren aan de ontwikkeling van de kleine boerenlandbouw. Maar hoe krijg je de veren op de kale kikker? 19

• NL ondersteunt ‘vrije wereldhandel’ (Doha ronde) • Kleine boer komt echter niet van de grond, angst voor opstanden deed India en China besluiten Doha niet te ondertekenen • Afrikaanse landen niet in staat tegenwicht te bieden, bovendien profiteert elite • NAFTA: Een jaar erna halvering Mexicaanse maïsproductie en verlies van 1.3 miljoen banen. Huidig drugsgeweld? 18


Strategie 3: Ontwikkeling instituties om boeren kansen te bieden • In NL, VS en Groene Revolutielanden: fenomenale productiestijging door gericht overheidsingrijpen: opbouw van institutionele kaders • In Afrika: koloniale erfenis (‘cash crops’, culture du rente’) • 3-jaar Zweeds vgl onderzoek Groene Revolutielanden en Afrika: ‘pervasive bias against small farm sector’ 20

5

6-10-2011


Instituties (vervolg)


Rol GL?

• Zwlinzima Vavi (Z. Afrikaans vakbondsleider): ‘a full-blown predator state, in which a powerful corrupt and demagogic elite of political hyenas increasingly controls the state as a vehicle for accumulation’ (The Economist 4-10-2010:43) • Structural Adjustment (Wereldbank en IMF) heeft instituties die er waren nek omgedraaid, private ondernemingen zijn er niet ingesprongen (kale kikker effect) 21

• Afrikaanse bevolkingslandbouw is institutioneel een puinhoop • Veel Nederlandse landbouwdeskundigen zien alleen het ‘technische moment’, instituties zijn een blinde vlek. Onze geschiedenis is vergeten • Belangrijke taak GL: instituties op de kaart zetten (ook als basis voor het duurzaam maken NL landbouw) • Hard maken voor ontwikkelen institutionele kaders in Afrika, dus niet budget support! Wel: boerenorganisaties, nieuwe business models

22


Zoekpartij: Kan GL helpen de sleutel te vinden?

23

6

ACHTERBAN VOEDSELZEKERHEID MET AFRIKA ALS BROODMAND? ERVARING LES EN OPZET

Recommend Documents