Achter tralies in België
Tom Daems Peter Pletincx Luc Robert Veerle Scheirs Angela van de Wiel Karen Verpoest (eds.)
Achter tralies in België
Tom Daems Peter Pletincx Luc Robert Veerle Scheirs Angela van de Wiel Karen Verpoest (eds.)
www.mensenrechten.be
©
Academia Press Eekhout 2 9000 Gent tel. 09/233.80.88
[email protected]
fax 09/233.14.09 www.academiapress.be
De uitgaven van Academia Press worden verdeeld door: J. Story-Scientia nv Wetenschappelijke Boekhandel Sint-Kwintensberg 87 9000 Gent tel. 09/225.57.57 fax 09/233.14.09
[email protected] www.story.be Ef & Ef Eind 36 NL-6017 BH Thorn tel. 0475/561501
fax 0475/561660
Tom Daems, Peter Pletincx, Luc Robert, Veerle Scheirs, Angela van de Wiel, Karen Verpoest (eds.) ACHTER TRALIES IN BELGIË Gent, Academia Press, 2009, 275 p. ISBN 978 90 382 1400 9 D/2009/4804/68 NUR1 740 U 1257 © foto cover: Lieven Nollet vormgeving: Bram Wets Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of vermenigvuldigd door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Inhoud Voorwoord
13
Peter Pletincx Gapen bij de gapende kloof Strafbeleid, gevangeniswezen en de weergekeerde stilte rond de legitimiteitscrisis van de vrijheidsstraf
17
Tom Daems 1. Inleiding
17
2. Schaapjes op het droge? De gedeeltelijke oplossing van de legaliteitscrisis
20
3. De legitimiteitscrisis in het politieke debat (tot 2006)
27
4. Schaapjes tellen
29
4.1. De wettelijke hervormingen als wegbereider voor de uitbouw van de gevangeniscapaciteit
32
4.2. De vrijheidsstraf in een opmerkelijk positief daglicht
34
4.3. Scepsis over de vervangingspiste
37
5. Besluit
40
Literatuur
43
Het actuele penitentiaire beleid in confrontatie met zijn verleden
47
Eric Maes 1. Inleiding
47
2. Parlementaire bemoeienissen op het penitentiaire domein
49
3. Evoluerende penitentiaire visies en hun relatie tot (de normering van) het penitentiair regime
51
4. Andere belangrijke determinanten in het kader van de ontwikkeling van het gevangenisregime (en de juridische normering ervan)
57
4.1. Het regiemonderscheid tussen beklaagden en veroordeelden
58
4.2. Middelen in de ‘strijd’ tegen de overbevolking van de gevangenissen
60
4.3. ‘Veiligheid’ als één der niet te ontwijken kernopdrachten van het gevangeniswezen
64 ACHTER TRALIES IN BELGIË
7
Inhoud
4.4. Investeringsmogelijkheden en -bereidheid in de penitentiaire sector
68
5. Bij wijze van uitgeleide
70
Literatuur
73
Vrijheidsberoving en strafbeleid: scenario’s voor de toekomst
75
Tom Vander Beken 1. Inleiding
75
2. Strafbeleid en visies op de toekomst in België
76
3. Lessen en voorbeelden uit Nederland?
79
4. Toekomstverkenningen: (niet) mogelijk en (niet) zinvol?
80
5. Scenario’s over vrijheidsberoving en strafbeleid in 2025
83
5.1. De wereldstad
84
5.2. Het zwarte gat
85
5.3. Het ziekenhuis
86
5.4. Het panopticon
86
6. Conclusie
87
Literatuur
89
De Belgische gevangenispopulatie in cijfers
91
Eric Maes en Veerle Scheirs 1. Inleiding
91
2. Een queeste naar accurate en betrouwbare cijfergegevens
92
3. Evoluties op het niveau van de penitentiaire strafuitvoering
93
3.1. Een stijgende gevangenispopulatie, een verhaal van dalende opsluitingscijfers en een stijgende detentieduur
93
3.2. Een stijgende gevangenispopulatie, een verhaal van een toenemend aantal langgestraften en beklaagden
96
3.2.1. Meer definitief veroordeelden, een verhaal van een gewijzigd invrijheidstellingsbeleid en een zich wijzigende straftoemetingspraktijk
98
3.2.1.1. Ontwikkelingen op het vlak van het
invrijheidstellingsbeleid
100
3.2.1.2. Ontwikkelingen op het vlak van de
straftoemetingspraktijk
102
3.2.1.3. Tussentijdse conclusie
103
8
ACHTER TRALIES IN BELGIË
Inhoud
3.2.2. Meer beklaagden, een verhaal van een stijgende duur van de voorlopige hechtenis
103
3.3. Het profiel van de Belgische gedetineerde
105
3.3.1. Misdrijfprofiel
105
3.3.1.1. Diversiteit in de Belgische gevangenis
105
3.4. De Belgische gevangenispopulatie in Europees perspectief
106
4. …een verhaal van penitentiaire inflatie
107
4.1. Een stijgende gevangenispopulatie …
107
4.2. … een verhaal van penitentiaire inflatie
108
Literatuur
110
Different profiles, different pains! Diversiteit en detentiebeleving: nood aan een gedifferentieerde strafuitvoering?
113
Valesca Lippens, An Nuytiens en Veerle Scheirs 1. Inleiding: diversiteit is meer dan etniciteit!
113
2. Etnische diversiteit: allochtone gedetineerden
114
2.1. Aantal, evolutie en profiel
114
2.2. Different profiles, different pains?
115
3. Gender diversiteit: vrouwelijke gedetineerden
119
3.1. Aantal, evolutie en profiel
119
3.2. Een specifieke problematiek?
122
4. De ‘pains of imprisonment’ door een genderbril bekeken
126
4.1. Het importatie-deprivatiedebat
126
4.2. Een genderspecifieke detentiebeleving?
127
5. Nood aan een genderspecifieke strategie?
129
5.1. Nood aan een genderspecifieke behandeling intra muros?
129
5.2. Nood aan een genderspecifieke strafuitvoering?
131
6. Conclusie en aanbevelingen
134
Literatuur
137
Middelengebruik en psychiatrische aandoeningen in de gevangenissen
145
Sven Todts 1. Inleiding
145
2. De gevolgen van druggebruik
148 ACHTER TRALIES IN BELGIË
9
Inhoud
2.1. De gevangenis als bron van nieuwe verslavingen
148
2.2. De invloed van drugs op psychopathologie en criminaliteit
149
2.3. De gevangenis als pomp van overdraagbare aandoeningen
151
3. Wat werkt?
153
3.1. Therapeutische gemeenschappen
154
3.2. Cognitief-gedragsmatige interventies
155
3.3. Methadononderhoudsbehandelingen
156
4. Besluit
157
Literatuur
159
Geleidelijke terugkeer of plotse overgang naar de samenleving? Langgestrafte gedetineerden in de gevangenis van Andenne
163
Luc Robert 1. Inleiding: opsluiting, uitsluiting en insluiting
163
2. Wegen naar de vrijheid: uitbreiding, verwettelijking, individualisering
165
3. “Ik kom nooit meer terug”
168
4. Van binnen naar buiten: op weg naar de vrijheid
172
4.1. De weg naar buiten: geleidelijkheid
173
4.2. Strafeinde: van regel tot uitzondering?
174
4.3. Toelaatbaarheid en toelating: werelden van verschil
176
4.3.1. ‘Negatieve voorspellers’: uitgaansvergunning en penitentiair verlof
177
4.3.2. Elektronisch toezicht: thuis gedetineerd
178
4.3.3. Voorwaardelijke invrijheidstelling
179
4.3.4. Strafduur
181
4.4. Strafeinde als ‘choix imposé’?
183
5. Meer van hetzelfde?
185
Literatuur
187
Binnen de gevangenismuren
193
Jurgen Van Poecke 1. Inleiding
193
2. Overbevolking en verouderde infrastructuur
194
3. Personeel
196
4. Interne rechtspositie
197
10
ACHTER TRALIES IN BELGIË
Inhoud
4.1. De basiswet
198
5. De gevangenispopulatie
201
6. New Public Management
202
7. Besluit
203
De Vlaamse hulp- en dienstverlening aan gedetineerden of hoe de nieuwe wegen vaste vorm krijgen…
205
Koen Polfliet 1. Een korte geschiedenis …
206
2. Waar staan we nu?
209
3. Uitdagingen voor de toekomst
212
3.1. Grenzen aan de groei?
212
3.2. Meer vraag tot formalisering
213
3.3. Eenheid in verscheidenheid
213
3.4. Toenemende professionalisering
214
3.5. About facts and figures…
215
3.6. Faciliteren
216
3.7. Naar een nieuw samenwerkingsakkoord
217
3.8. Naar een decreet over de hulp- en dienstverlening
217
3.9. Buiten begint binnen
218
3.10. Empowerment
218
3.11. Wederzijdse afhankelijkheid?
219
De strafuitvoeringsrechtbanken: waar moet dat heen? hoe zal dat gaan?
221
Freddy Pieters 1. Vóór 1 februari 2007
221
2. Time for a change: 1 februari 2007
223
3. Wat nog op de strafuitvoeringsrechtbanken afkomt
229
3.1. De wet externe rechtspositieregeling en de wet strafuitvoeringsrechtbanken
229
3.2. De internering van personen met een geestesstoornis
231
3.3. De terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbanken
235
4. conclusie
237
Literatuur
239
ACHTER TRALIES IN BELGIË
11
Inhoud
Rechten van gedetineerden benaderd vanuit recente Europese ontwikkelingen Sonja Snacken en Dirk van Zyl Smit 1. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens 2. Het Comité ter Preventie van Foltering 3. Aanbevelingen van de Raad van Europa 4. Wederzijdse versterking 5. Nieuwe mechanismen voor de ontwikkeling van een penitentiaire regelgeving en penitentiair beleid op Europees niveau? 6. De toekomst van penitentiaire regelgeving en beleid in Europa Literatuur Omtrent de auteurs
12
ACHTER TRALIES IN BELGIË
241 242 249 252 256 258 264 269 271
