Achter de wolken. Het Nieuwe Werken in Deventer. Center for e-government Studies Universiteit Twente. BuzzyChain

Achter de wolken Het Nieuwe Werken in Deventer

Center for e-Government Studies – Universiteit Twente BuzzyChain

ACHTER DE WOLKEN HET NIEUWE WERKEN IN DEVENTER Onderzoek in opdracht van de Gemeente Deventer en de Deventer Schouwburg

Foto: Henk Melenhorst

Versie: Final Deventer, November 2012

Jacques Giesbertz – BuzzyChain Han Westerhof Lidwien van de Wijngaert – Universiteit Twente Met dank aan: Harry Bouwman – Universiteit Delft

1

INHOUDSOPGAVE 1 1.1 1.2

INTRODUCTIE Twee opdrachtgevers Aanpak van het onderzoek

2 2.1 2.2 2.3 2.4

BELEID, TRENDS EN ONTWIKKELINGEN Speerpunten van de gemeente Deventer Cloud computing Het nieuwe werken Trends en ontwikkelingen in hnw

7 7 8 11 12

3 3.1 3.2 3.3

PERSPECTIEF VAN DE GEBRUIKER Verkenning van HNW Kunnen en willen HNW in Deventer

15 16 20 23

4 4.1 4.2

PERSPECTIEF VAN DE AANBIEDERS Het nieuwe werken in Deventer Resultaten

27 27 27

5 5.1 5.2

CONCLUSIES GEMEENTE DEVENTER Perspectief van het nieuwe werken Conclusies en aanbevelingen

31 31 32

6

CONCLUSIES DEVENTER SCHOUWBURG

35

REFERENTIES, BIJLAGEN ETC. Lijst van HNW lokaties in Deventer Lijst van geïnterviewden

4 4 5

40 41 43

3

1 INTRODUCTIE Computers, internet, mobiele telefoons maken nieuwe manieren van dienstverlening, werken, leren, wonen, winkelen en recreëren mogelijk. Het daadwerkelijke gebruik van deze nieuwe mogelijkheden rechtvaardigt (of belemmert) op haar beurt weer nieuwe investeringen in de ICT. Zowel het aanbod van die nieuwe diensten als het gebruik ervan is niet alleen een technisch vraagstuk. Er spelen ook allerlei financiële, organisatorische en sociaal-psychologische factoren een rol. Nu de mogelijkheden van ICT Het Nieuwe Werken, Wonen, Winkelen en recreëren mogelijk maken is het dus zaak om inzicht te krijgen in hoe vraag en aanbod zich op dit moment tot elkaar verhouden. Dit rapport richt zich, voor wat betreft Het Nieuwe Werken op het verkrijgen van een antwoord op die vraag. Op basis van de resultaten van dit onderzoek kunnen besluiten worden genomen ten aanzien van de vraag hoe Het Nieuwe Werken in Deventer kan worden gestimuleerd. De feitelijke technische implementatie valt buiten de scope van dit onderzoek. Ook het gebruik en de mogelijke effecten zijn onderdeel van eventueel toekomstig onderzoek. 1.1 TWEE OPDRACHTGEVERS Het onderzoek waarover dit rapport gaat heeft twee opdrachtgevers: De gemeente Deventer en de Deventer Schouwburg. De beide opdrachtgevers hebben een iets andere invalshoek maar vullen tegelijkertijd elkaar ook aan. Binnen de gemeente Deventer wordt nagedacht over de mogelijkheid om een impuls te geven aan de implementatie van een ‘Cloud’ boven de binnenstad en met name het stationsgebied. Het gaat om het via het internet op beschikbaar stellen van hardware, software en gegevens. Deze infrastructuur moet ruimte bieden aan verschillende diensten die een bijdrage kunnen leveren aan de versterking van de sociaal-economische structuur van de stad. De diensten waar op dit moment aan wordt gedacht zijn de ontwikkeling van een FlexOffice in het stationsgebied (met als springplank de Deventer Schouwburg), de invoering van het nieuwe winkelen en de mogelijkheid om lokale en geografisch gebonden informatie beschikbaar te maken aan toeristen (in samenwerking met de VVV). Ook zou samenwerking tussen overheid, onderwijs, ondernemers en onderzoek gezien als een mogelijkheid die wordt gefaciliteerd door de Cloud. Vanuit het perspectief van de Deventer Schouwburg wordt nagedacht om het theater overdag te benutten als werkplek voor kenniswerkers. Voor de zomer 2012 heeft BuzzyChain een overeenkomst afgesloten en is het project Amassadeuren Openen begonnen. Dit project wordt voor een groot deel gefinancierd door ESF gelden (Sociale innovatie

4

ESF variant E). Toen dit onderzoek begon bleek al snel dat de gemeente bezig om het stationsgebied een impuls te geven. Er bestaat namelijk bij met name de grotere organisaties/ bedrijven binnen de zogenaamde Economische kopgroep een sterke belangstelling om elkaars kennis en kunde en netwerken beter te benutten. 1.2 AANPAK VAN HET ONDERZOEK Om tegemoet te komen aan de doelstellingen van beide opdrachtgevers zijn verschillende onderzoeksvragen gedefinieerd. Wat is de stand van zaken ten aanzien van Het Nieuwe Werken? In hoeverre is er vanuit de regio vraag naar HNW? Hoe ziet het aanbod van flexibele werkplekken in Deventer er uit? En wat is de potentie van de Deventer Schouwburg binnen deze aanpak? Op basis van de antwoorden op deze vragen kunnen uitspraken worden gedaan over de mogelijkheden en beperkingen van een Deventer Cloud. Om recht te doen aan de complexiteit van de problematiek is het onderzoek verdeeld in vier delen: - Trends en ontwikkelingen: bij wijze van introductie zal een beschrijving van trends en ontwikkelingen ten aanzien van HNW worden gegeven. - Onderzoek naar de aanbodkant. In dit deel van het onderzoek zal een aantal interviews worden gehouden met stakeholders in het domein. Hierbij zal de aandacht uitgaan naar de partijen uit de overheid, onderwijs, ondernemers en onderzoek. Naast interviews met de Gemeente Deventer en de Deventer Schouwburg zelf zullen onder andere interviews worden afgenomen met Tauw, Saxion en De Fabriek. Aan de hand van een gestructureerde maar open vragenlijst zullen de interviews worden gehouden. Thema’s die aan bod komen zijn de overwegingen die aanbieders hebben om wel of niet deel te nemen aan HNW en de Deventer Cloud en om wat de verschillende partijen kunnen brengen en halen. Deze interviews zullen op kwalitatieve wijze worden geanalyseerd. De factoren die het succes van HNW (en een eventuele cloud) kunnen stimuleren of juist kunnen belemmeren zullen worden besproken. - Onderzoek naar de vraagkant. In dit deel van het onderzoek wordt een kwantitatieve benadering gekozen. Door middel van een online vragenlijst wordt inzicht gekregen in de vraag naar diensten die gerelateerd zijn aan HNW. De vragenlijst is verspreid onder 350 kenniswerkers in de regio van de Stedendriehoek. Aanvullend zullen 1000 organisaties uit het netwerk van de Deventer Schouwburg worden benaderd voor deelname aan het onderzoek. In de vragenlijst zal de nadruk komen te liggen op de mogelijkheden van het FlexOffice in relatie tot het aanbod van de Deventer Schouwburg. Aandacht wordt besteed aan factoren als de aard van het werk dat mensen hebben, hun attitude ten aanzien van Het Nieuwe Werken, hun eisen ten aanzien van een FlexOffice en situationele factoren.

5

-

Integratie van de resultaten van vraag en aanbod. Door de relatie te leggen tussen actoren en factoren bij zowel de vraag- als de aanbodkant wordt inzicht verkregen in de dynamiek tussen vraag en aanbod. We besteden daarbij aandacht aan zowel de drijvers als de drempels die op het pad liggen voor toekomstige ontwikkelingen. Er zal onderscheid worden gemaakt tussen factoren die kunnen worden beïnvloed en factoren die niet kunnen worden beïnvloed. Op basis van deze discussie zullen concrete beleidsadviezen worden geformuleerd ten aanzien van een toekomstige strategie alsmede een eventueel communicatieplan. Daarmee leveren de resultaten van dit onderzoek een directe bijdrage aan de ontwikkeling van een beleidsnota over de adoptie en implementatie van de Deventer cloud en de mogelijkheden voor smart living en working.

De uitvoering van het project en verslaglegging is in handen van BuzzyChain en de Universiteit Twente.

6

2 BELEID, TRENDS EN ONTWIKKELINGEN 2.1 SPEERPUNTEN VAN DE GEMEENTE DEVENTER Binnen het (sociaal economisch beleid) van de gemeente Deventer en daarbuiten (Steden3hoek), de provincie Overijssel en andere bestuurslagen speelt Het Nieuwe Werken (of slimmer werken, flexwerken) een belangrijke rol. Soms expliciet, soms impliciet. De gemeente Deventer gaat zich de komende jaren profileren als - Boeiende beleefstad - Duurzame maakstad - Open informatiestad De ontwikkeling van Deventer en in het bijzonder het stationsgebied tot een open HNW gebied (FlexOffice) sluit vooral aan bij het derde speerpunt van Deventer. Er is vanuit alle onderzochte partijen meer behoefte om elkaars kennis, kunde en netwerken in te zetten. Voor kleine ondernemers is dat vaak een kwestie van overleven (de Fabriek), voor grote ondernemingen (bv. de Rabobank) een kans om nieuwe inspirerende omgevingen te gebruiken en tegelijkertijd lastig bereikbare doelgroepen te bereiken, voor grote adviesbureaus (zoals Witteveen en Bosch) om projectwerkzaamheden landelijk te faciliteren maar ook om experimenten aan te gaan (fablabs), voor studenten en startende ondernemers (Saxion) om opleiding en ondernemerschap een impuls te geven (men leert het vak bij de meesters) en voor meer maatschappelijk georiënteerde organisaties om het maatschappelijk kapitaal nog meer te benutten (zoals het Volkshuis en de Openbare, Bibliotheek) en voor vastgoedeigenaren om leegstaande panden op andere manieren te gaan benutten (bijvoorbeeld BMO bedrijfsmakelaars). Is er een vraag naar HNW initiatieven? Tevens is er een brede (tevens diverse) vraag naar samenwerking/ kruisbestuiving, c.q. ontmoeten. KANS VOOR DEVENTER OM ZICH TE PROFILEREN.

De beroepsbevolking in Deventer (2011) bedraagt 46.922 personen. Uit de landelijke cijfers blijkt dat tussen de 10 en 20% van de NL beroepsbevolking is te omschrijven als Nieuwe Werker. Omgerekend voor Deventer ongeveer 7500 personen. Landelijk werkte er vorig jaar iets meer dan 27 procent van alle werknemers minstens 1 uur per week thuis. In 2005 was dat ruim 25 procent. Per thuiswerker in 2010 gemiddeld 6,2 uur per week thuisgewerkt, tegen 5,5 uur vijf jaar eerder. Voor Deventer zou het aantal thuiswerkers 12.668 zijn. Uit de Uit Economische Verkenning 2011, “Er blijft duidelijk sprake van een verdienstelijking van de economie”. Verder blijkt dat “Sinds 2005 is in Deventer het aantal „1-pitters!, de bedrijven die uit één medewerker bestaan, met circa 1.000 toegenomen. Dit komt neer op

7

een groei van 57%. Het aantal „2-pitters!, de bedrijven met twee medewerkers, steeg met 90 (+15%). De stijging van het aantal zzp!ers wordt overigens voor een deel veroorzaakt door een verruiming van de aard van de geregistreerde bedrijven.” ZZP, een zelfstandige zonder personeel, is ook een professional zonder vaste organisatie om op terug te vallen. ZZP-ers hebben van nature de neiging om andere verbanden, netwerken en andere professionals op te zoeken. Voor hen zjjn HNW plekken bij uitstek geschikt. Maar HNW initiatieven hebben nog een andere onderbouwing. Een actieve aanpak van gemeente en het gehele bedrijfsleven binnen het ontwikkelen van nieuwe werkplekken, inclusief broedplaatsen, is tegelijkertijd een kans om de concurrentie met andere steden aan te gaan. Binnen de verschillende stedelijke benchmarks scoort Deventer redelijk. Deventer ligt geografisch binnen de drie zogenaamde “hotspots” van Oost-Nederland, bestaande uit Twente (Technology), Wageningen (Food) en Nijmegen (Health), de hoekpunten die ook Triangle heet. “Het feit dat Deventer gunstig gelegen is ten opzichte van de drie valleys wil nog allerminst zeggen dat Deventer daar ook voordeel mee behaalt.” Dat zou dus betekenen dat FlexOffice (HNW in brede zin) zich ook moet richten op kenniswerkers die regelmatig tussen beide provincies reizen en werk afspraken maken. 2.2 CLOUD COMPUTING De gemeente Deventer ziet de ontwikkeling van ‘een cloud’ als mogelijkheid om de HNW initiatieven te stimuleren. Cloud Computing wordt in algemene zin door Wikipedia als volgt omschreven: Cloud computing is het via het internet op aanvraag beschikbaar stellen van hardware, software en gegevens, ongeveer zoals elektriciteit uit het lichtnet. De term is afkomstig uit de schematechnieken uit de informatica waar een groot, decentraal netwerk (zoals het internet) met behulp van een wolk wordt aangeduid. De cloud (Nederlands: wolk) staat voor een netwerk dat met al de computers die erop aangesloten zijn een soort 'wolk van computers' vormt, waarbij de eindgebruiker niet weet op hoeveel of welke computer(s) de software draait of waar die precies staan. De gebruiker hoeft op deze manier geen eigenaar meer te zijn van de gebruikte hard- en software en is niet verantwoordelijk voor het onderhoud. De details van de informatietechnologische infrastructuur worden aan het oog onttrokken en de gebruiker beschikt over een "eigen", in omvang en mogelijkheden schaalbare, virtuele infrastructuur. De cloud is dus een begrip dat online diensten aanduidt. De voorgaande omschrijving raakt aan een aantal elementen van cloud computing zonder deze duidelijk en systematisch te benoemen. In principe gaat het bij cloud computing om virtualisatie van resources, variatie van resources, variatie in resources en het samenvoegen van resources. Resources kunnen dan zijn:

8

(a) ICT als infrastructuur of ook wel utility computing genoemd (IaaS, bijv. Amazon’s EC2, GoGrid, AppNexus, Amazon Elastic Compute Cloud (EC2), AT&T synoptic, Mosso Hosting Cloud, GoGrid), (b) Platforms voor gemeenschappelijke diensten ontwikkeling (Platform as a service of PaaS, bijv. Google App Engine, Amazon Simple Storage Solution, Akami Content Delivery, Microsoft Azure Service Platform, Saleforce.com) en (c) Diensten als een service (SaaS, zoals Gmail, Google Docs, iCloud, Cisco Webex, Microsoft Office Live, Saleforce.com). (d) Een bijzondere toepassing is het samenvoegen en delen van mobiele, wireless en vaste (sensor) netwerkinfrastructuur. Dit laatst wordt ook wel mobile cloud computing genoemd. Cloud computing betreft het via netwerken toegankelijk maken van computing capaciteit via een web browser onafhankelijk van plaats en toegangsdevice (smartphone, tabelt of laptop), online opslaan van data (denk aan Google docs), toegankelijk maken van software (bijvoorbeeld CRM software voor MKB), processing capaciteit (met name indien tijdelijk gebruik van extra processing capaciteit nodig is bijvoorbeeld onder invloed van seizoenspieken: bijvoorbeeld eCommerce rond Kerstmis). Het verdienmodel achter cloud computing is gebaseerd op het principe dat je betaalt voor wat je gebruikt, mogelijk via online betalingsmechanismen, en afhankelijk van hoeveel capaciteit er gebruikt wordt. Met name automatische en dynamische schaalbaarheid van cloudcomputing maakt het een aantrekkelijk model. Er zijn verschillende manieren waarop een cloud kan worden uitgerold: publiek, privaat, hybride, en community-based. Bedrijven die gebruik maken van persoonlijke en vertrouwelijke gegevens, zoals banken, overheden en gezondheidszorg zijn buitengewoon terughoudend als het om publieke clouds gaat. De reden hiervoor is dat publieke clouds ook wel aangeduid worden als hackers’ paradise. Beveiliging en privacy zijn buitengewoon kwetsbaar. Private cloud computing is aantrekkelijk er vanuit gaande dat er in een beveiligde omgeving wordt gewerkt. De combinatie van verschillende dienst concepten (IaaS, PaaS, en SaaS) met de verschillende deployment modellen (de manier waarop de dienst op de markt wordt gebracht), maakt een groot aantal manieren mogelijk waarop cloud computing kan worden ingezet. Op basis van de beschikbare beleidsdocumenten is het niet duidelijk wat voor mogelijkheden de gemeente Deventer voor ogen heeft. Kijken we naar SaaS diensten dan vinden die zich een weg naar de markt, het zelfde geldt voor IaaS applicaties, die met name ook vanuit een outsourcingperspectief aantrekkelijk zijn, maar PaaS diensten zijn vooralsnog het domein van grote Internet aanbieders als Windows, Amazone, Force.com en Google met webservices based integratie, development en testing tools.

9

Het ligt niet voor de hand dat de gemeente zich bezig houdt met het ontwikkelen van SaaS, aangezien dit primair een commerciële aangelegenheid is. Mogelijkerwijs ziet de gemeente Deventer een rol weg gelegd voor het bieden van een diensten platform voor startende, nieuwe (ICT) bedrijven, om zo tooling en capaciteit te bieden. Echter dit vraagt zowel kennis van cloud computing, platform ontwikkelingen en concepten, als van diensten innovatie, engineering en design. MOBILE CLOUD COMPUTING

Waar het gaat over mobile cloud computing staan de diensten concepten en onderzoek naar bedrijfsmodellen nog in de kinderschoenen. Een mogelijkheid is een ad hoc mobile cloud collaboration dienst. Zo’n dienst heeft als doel samenwerking onafhankelijk van plaats en tijd mogelijk te maken door resources samen te voegen en te delen zodat applicaties zoals delen van files, applicaties en gemeenschappelijke desktops beschikbaar komen voor meerdere deelnemers op verschillende apparaten, bijvoorbeeldsmart phone, tablet, laptops en whit boards. De apparaten en deelnemers bevinden zich in de buurt en communiceren via draadloze of mobiele netwerken. In de praktijk zal een van de deelnemers zo’n omgeving configureren en de gemeenschappelijke werkomgeving creeëren. De applicatie maakt deze omgeving zichtbaar aan anderen en aan andere devices (al dan niet als en publieke of een private cloud). Anderen kunnen deelnemen door de applicatie te zoeken en zich aan te melden. Nadat ze gekoppeld zijn kan men starten met gemeenschappelijke activiteiten. Dit soort concepten, maar ook rond logistiek, real-time planning diensten, maintenance services, eHealth, smart living en disaster mangement, worden momenteel ontwikkeld, getest en onderzocht. Commerciële toepassingen van dergelijke toepassingen zijn echter op dit moment nog niet beschikbaar. Discussies over privé en of publieke omgeving, samenwerking met wie en onder wat voor omstandigheden zijn onderwerp voor gebruikersonderzoek geweest. Van de Wijngaert & Bouwman (2009) hebben als een van de eerste gebruikersonderzoek rond dit soort diensten opgezet en uitgevoerd. Onderzoek rond bedrijfs- en verdienmodellen staat nog in de kinderschoenen en wordt voornamelijk gedaan in Delft, Tampere en Turku. CONCLUSIE

Belangrijke overwegingen bij cloud computing hebben te maken met beveiliging en privacy, afhankelijkheid van derden en 24/7 beschikbaarheid van netwerken en netwerkcapaciteit. Cloud computing vraagt veel netwerk capaciteit. Voor de rest is er ook een aantal wettelijke overwegingen: data kan elders zijn opgeslagen en niet langer onder lokaal juridische regelgeving vallen. Wat als toegang tot data geblokkeerd wordt of data verloren gaat, welke wetten gelden dan. Bovendien privacy regels tussen Europa (opt-in) en VS (opt-out)

10

verschillen. Voordelen van cloud computing zijn lage kosten, schaalbaarheid, directe software updates, verbeterde document format compatibiliteit, onbeperkte data opslag capaciteit, hogere data betrouwbaarheid, universele toegang en altijd tot de meeste up-todate versies, makkelijker samenwerking over verschillende type apparaten. In de conclusies van dit rapport zal aandacht worden besteed aan de mogelijkheden en beperkingen van de invoering van een deze zienswijzen op de Cloud om HNW te stimuleren. Voordat we de vraag- en aanbod kant in Deventer bespreken in de volgende hoofdstukken besteden we in dit hoofdstuk aandacht aan een omschrijving van HNW en landelijke trends en ontwikkelingen ten aanzien van HNW. 2.3 HET NIEUWE WERKEN Het Nieuwe Werken kent verschillende definities. TNO verstaat onder HNW: “Een veelvoud aan maatregelen die gericht zijn op de keuzevrijheid van werknemers. Werken waar en wanneer men wilt. De aansturing geschiedt op basis van vertrouwen, met goede ondersteuning van de benodigde faciliteiten”. Het Nieuwe Werken kan het best omschreven worden als een andere manier van organiseren waarbij gebruik gemaakt wordt van nieuwe inzichten op het gebied van fysieke kantoorhuisvesting en nieuwe gebruiksmogelijkheden die geboden worden door ICT. HNW heeft drie belangrijke uitgangspunten: ! HNW gaat uit van de zelfstandigheid en verantwoordelijkheid van medewerkers. Medewerkers kunnen heel goed zelf bepalen waar en wanneer zij hun werk kunnen doen, welke informatie zij nodig hebben en met wie zij moeten samenwerken om hun doelstellingen te bereiken. ! Samenwerking, kennisuitwisseling en sociale interactie is gebaat bij een ‘digitale manier van werken’. Met een digitale manier van werken kun je kennis en informatie makkelijker beschikbaar stellen (‘mobiliseren’). Digitaal werken houdt in dat je optimaal gebruik maakt van de beschikbare ICT hulpmiddelen om je werk efficiënt en effectief uit te voeren. ! De fysieke werkomgeving moet direct aansluiten bij de activiteiten en werkzaamheden om optimale ondersteuning te bieden aan alle medewerkers en bij te dragen aan de verbetering van het bedrijfsresultaat. Het Nieuwe Werken vergt aanpassingen in van oudsher drie gescheiden domeinen: de fysieke omgeving, het terrein van de informatievoorziening / ICT en de sociale organisatie. Hoewel er aanzienlijke besparingen kunnen worden gerealiseerd door het optimaliseren van elk van deze terreinen afzonderlijk is dat geen doel op zich. Het nieuwe werken concentreert zich op de samenhang tussen deze deelgebieden en richt zich op de doelmatigheid van de organisatie in zijn totaal. Het uiteindelijke resultaat van inspanningen moeten tot uiting komen in

11

het meer doelmatig gedrag van medewerkers en een doelmatige werkwijze van de organisatie in zijn geheel. Binnen de HNW/ kenniswerkers maken het volgende onderscheid - De nomadische kenniswerker/ buitendienst medewerker. Veel en route. Zelfstandig functioneren. Voorbeelden: accountmanager, ZZP-er (digital native). - De sterk stadsgebonden kennis/netwerker. Voorbeelden: ambtenaren, werknemers van brancheverenigingen en onderwijsinstituten, adviesbureaus. - De sporadisch buitenkantoor werkenden. WERKPLEKKEN VAN DE KENNISWERKER HNW STIJL

De kenniswerker nieuwe stijl werkt op ‘any time and any place’ in het kantoor van de organisatie, thuis, of in een zogenaamde ‘third place’. Uit dit onderzoek en andere onderzoeken blijkt dat veel HNW-ers thuiswerken en als third place het cafe kiezen. Werkplek Kantoor

Thuiswerken

Third Place

Verdeling Traditioneel kantoor van de organisatie HNW kantooromgeving HNW kantooromgeving toegankelijk voor derden Professioneel Semi professioneel “Op de bank” Professioneel Professioneel met bedrijven

Semi-professioneel “In de kroeg”

Kenmerken/ voorbeelden Huidige kantoor gemeente Deventer Bijvoorbeeld Interpolis in Tilburg Gemeentehuis Deventer in de toekomst Eigen bedrijf/ goede inrichting Eigen onderneming minder voorzieningen B.v. Deventer Schouwburg of Seats2Meet, IGLUU e.a. De Fabriek in Deventer, Strijp S in Eindhoven Cabellerofabriek Den Haag Bijvoorbeeld: de Openbare bibliotheek

2.4 TRENDS EN ONTWIKKELINGEN IN HNW Het concept van de gemeente Deventer, FlexOffice en het idee om de Deventer Schouwburg geschikt maken als werkplek gaan over Het Nieuwe Werken. In het onderstaande een overzicht (op basis van verschillende onderzoeken) van de landelijke trends en cijfers. We besteden daarbij aandacht aan: - De omvang van HNW laat zich het beste uitdrukken in cijfers. Anno 2010 Beroepsbevolking 7.8 miljoen Aantal HNW’ers 760.000. o Ruim 27 procent van de werknemers in Nederland werkte in 2010 een deel van hun gebruikelijke arbeidsuren thuis. In het onderwijs wordt het vaakst thuis gewerkt, maar ook in de financiële dienstverlening komt thuiswerk relatief veel voor. Vooral hoogopgeleiden werken thuis.

12

Thuiswerken komt vooral voor bij werknemers met een hoge opleiding. In 2010 werkte bijna de helft van de hoogopgeleide werknemers thuis. Bij de werknemers met een middelbare opleiding was dat een op de vijf en bij de laagopgeleiden een op de acht. o Vorig jaar werkte iets meer dan 27 procent van alle werknemers minstens 1 uur per week thuis. In 2005 was dat ruim 25 procent. Per thuiswerker werd in 2010 gemiddeld 6,2 uur per week thuisgewerkt, tegen 5,5 uur vijf jaar eerder. o In 2009 waren er volgens definitie van het CBS ongeveer 1,4 miljoen telewerkers wat neerkomt op bijna 20% van het totaal aantal werkzame personen (CBS, 2009, figuur 2). Geschat wordt dat in totaal ongeveer 3,1 miljoen van de werknemers zouden kunnen telewerken (Blauw, 2010). Om de effecten van een verdere opschaling van HNW te verkennen, hebben we een toekomstscenario geformuleerd voor de periode 2012-2015. De belangrijkste aannames in ons scenario zijn (PWC, 2011): o Een toename van het aantal HNW-werknemers van circa 10% van de totale beroepsbevolking nu, naar 20% in het jaar 2015. o Een bandbreedte voor het gemiddelde aantal dagen dat HNW-werknemers vanuit huis (of een andere locatie) zullen werken, tussen 1 en 2 dagen. We hebben gekozen om een bandbreedte te hanteren, gezien de grote onzekerheid en sterke gevoeligheid van de uitkomsten voor deze aanname. De bekendheid met HNW kan op verschillende manieren worden beschreven. Uit Campagne Het Nieuwe Werken (2011) blijkt: o De inhoudelijke bekendheid met Het Nieuwe Werken is door de campagne gestegen naar 41%. o 12% mag regelmatig zelf bepalen waar wordt gewerkt, één op de tien is er zelfs helemaal vrij in. Dit strookt overigens nog niet helemaal met de wensen van werknemers. Het Platform Over Het Nieuwe Werken (2012) zegt: o Uit het nationaal onderzoek Het Nieuwe Werken blijkt dat 98% van de respondenten weleens gehoord heeft van de term Het Nieuwe Werken. o Ruim 40% (42,28%) werkt op meerdere plekken buiten het pand van de werkgever. o 55% werkt regelmatig ’s avonds of in het weekend o Bijna 2/3 is van mening dat de organisatie productiever wordt door Het Nieuwe Werken o Bij 27% van de respondenten is bij de betreffende organisaties HNW al ingevoerd. o

-

!

13

-

14

Voor wat betreft het beeld dat mensen hebben ten aanzien van HNW blijkt dat Nederlanders staan zeer positief tegenover flexibel werken: o 85% vindt het een goede zaak als mensen de mogelijkheid krijgen om flexibel te werken. Men ziet hierin vooral de volgende voordelen: o 87% denkt dat mensen hierdoor minder beroep hoeven doen op de kinderopvang; o 81% denkt dat flexibel werken kan bijdragen aan het oplossen van de files; o 64% denkt dat flexibel werken kan leiden tot een grotere arbeidsparticipatie, doordat werknemers binnen hun contract meer uren kunnen gaan werken. Over de vraag of flexibel werken altijd mogelijk is, zijn de meningen echter verdeeld. Vooral in de gezondheidszorg en zakelijke dienstverlening wordt veel flexibel gewerkt. Werknemers in de cultuur, recreatie en entertainment branche denken relatief vaak dat flexibel werken niet altijd een reële mogelijkheid is (Week van het Nieuwe Werken, 2010): o Een derde van de werkende Nederlanders werkt flexibel. Sectoren zakelijke dienstverlening, reclame, financieel zijn koplopers flexibel werken o Bij 88% van degenen die niet flexibel werken, wordt dat door de werkgever niet toegestaan. Van deze groep zou 60% wel graag flexibel willen werken. - “De baten rechtvaardigen een maatschappelijke investering die per nieuwe HNW-werknemer tussen de 6.600 en 10.300 euro ligt.””

3 PERSPECTIEF VAN DE GEBRUIKER In dit hoofdstuk gaat het om het perspectief van de gebruikers van HNW: de medewerkers van grote en kleine organisaties en zelfstandigen. We beginnen met de vraagkant omdat de vraag naar HNW een voorwaarde is voor het feitelijke gebruik van HNW. Aanbod van plekken en technische ondersteuning van HNW is pas zinvol als er inzicht is ten aanzien van de behoefte aan HNW. De vraagkant is in beeld gebracht door middel van surveyonderzoek. Er is gebruik gemaakt van een online vragenlijst. Deze methode is in algemene zin geschikt voor het meten van gedrag, intenties en houdingen. Er is gestreefd naar een representatieve steekproef van de mensen die wonen en werken in Deventer en de omgeving van Deventer. De data is in oktober 2012 verzameld. Daarbij is gebruik gemaakt van een het panel van PanelClix en een mailing van de zakelijke connecties van de Deventer Schouwburg. Bij het verzamelen van de data zijn alleen de mensen die 100% van de tijd gebonden zijn aan tijd en plaats zijn uitgesloten van het onderzoek. Dit is voor ongeveer een vijfde deel van de mensen die zijn begonnen met de vragenlijst het geval. Het databestand waar de analyses op zijn uitgevoerd bestaat uit 537 ingevulde vragenlijsten (482 vanuit PanelClix en 55 vanuit de mailing list van de Deventer Schouwburg) van mensen die dus in ieder geval een deel van hun tijd niet gebonden zijn aan tijd en plaats. Zoals in Figuur 3-1 is te zien zijn de verhoudingen in leeftijd, geslacht en opleiding in grote lijnen conform de verdeling in de samenleving. Ook voor wat betreft herkomst en functie zien we een representatief beeld. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!"#$!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!%&'() )*#$

C28AD0E9$

&'#$

*#+,+!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!-##.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!",//0$!!!!!!!!!!!!!!!!!1''. ?@A2<>
%&#$

)"#$

")#$

*#$

2'3!45!6##&!!!!!!!!!!!!!!!45785!6##&!!!!!!!!!!!85755!6##&!!!!!!!!!!!!!55!6##&!0$!'(/0& :22;<=>$

'(#$

%,#$

'"#$

"+#$

9(3:;0$!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!<:0=/''&$!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!>0?0$30& 32456789$

%&#$

&+#$

"&#$

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!"0/0)0&@0&!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!"#$#.0A0$3!!!!!!!!<$/0&+ !"#$

-./012$ +#$

'+#$

%!#$ )+#$

!+#$

'+#$ *+#$

%++#$

Figuur 3-1 Verantwoording van de steekproef Dat betekent dat de generaliseerbaarheid van de resultaten acceptabel is. In de volgende paragrafen hoofdstukken gaat het in het

15

grootste deel van de gevallen om de 537 respondenten die de vragenlijst hebben ingevuld. Echter niet alle respondenten hebben alle vragen beantwoord. Als een analyse een subgroep betreft, dan wordt dit vermeld in de figuren. VRAGENLIJST EN ANALYSE

De vragenlijst bestond uit een aantal verschillende onderwerpen: - Mate van gebondenheid aan tijd en plaats en de mate waarin de respondent een kenniswerker is. - Attitude ten aanzien van HNW van zowel de respondent zelf als van de organisatie waar hij of zij werkzaam is. - Wensen en feitelijk gedrag ten aanzien van HNW - Eisen aan een nieuwe werkplek en HNW in Deventer en de Deventer Schouwburg. De analyse richt zich in de eerste plaats op de resultaten ten aanzien van de individuele variabelen. Daarnaast wordt in de analyse ook aandacht besteed aan de samenhang tussen de belangrijkste variabelen onderling en de samenhang met factoren zoals leeftijd, geslacht en opleiding. 3.1 VERKENNING VAN HNW In Figuur 3-2 worden de respondenten ondervraagd over de mate waarop zij gebonden zijn aan de plek waar zij werken of studeren. Ongeveer dertig procent zegt vrijwel de hele tijd gebonden te zijn aan de werkplek. De overige 70% van de respondenten geeft aan in meer of mindere mate onafhankelijk van tijd en plaats te kunnen werken. ()*)+,,*$-.)/$0)12-3)-$ 4.-3)5$3,-$))-$67,5/$8,-$3)$9:3$ ;-0)8))5$3)$<)*=$8,-$3)$9:3$ >5.)$67,5/$8,-$3)$9:3$

-@A''$

?5.:7)*$3)$<)*)$9:3$

!"#$ %%#$ %&#$ !'#$ '"#$

Figuur 3-2 Mate waarin mensen tijd en plaatsgebonden zijn. Figuur 3-3 geeft weer in welke mate de deelnemers aan het onderzoek zichzelf als kenniswerkers zien. Uit deze antwoorden blijkt dat een substantieel deel van de respondenten zichzelf als kenniswerker ziet. Verderop in dit resultaten hoofdstuk zullen we zien hoe de antwoorden op deze vragen samenhangen met het daadwerkelijk gebruik maken van de mogelijkheden van HNW.

16

,-$@4/$1/$012/$345-$>==5.7$04:$012/$?./;4/$@461<$

'"#$

F12/$345-$@49:..:$C1:$?4:$./.7G9454/$>./$1/8=50.E4$

'"($

D==5$012/$345-$0=4:$1-$>..-$=A$6=4-$/..5$1/8=50.E4$>./$@C1:4/.8$

&"%$ &"&$

,-$61:$44/$<5==:$<4;447:4$>./$;4$;.<$.B?:45$44/$B=0AC:45$ ,-$-./$6478$;4$>=7<=5;4$>./$012/$345-6..0?4;4/[email protected]/$

!"%$ !"#$

,-$-./$012/$345-$64789:./;1<$;=4/$ )$ /J!''$

*$

'$

&$

!$

#$

+$

H4740..7$/14:$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$I445$>./$ >./$:=4A.991/<$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$:=4A.991/<$$$$$$$

Figuur 3-3 Kenniswerkers Figuur 3-4 laat zien dat de deelnemers aan het onderzoek HNW als een toevoeging zien. De eerste twee vraagstellingen, die negatief geformuleerd zijn, scoren onder of net boven neutraal. Het positieve beeld van HNW wordt uitgedrukt in de laatste drie vraagstellingen die bovengemiddeld positief beoordeeld worden.

B23523$182$CC3$-./$1+23$:+H23$12$AC3JE25$2,CK$

#"($ %"($

*++,$-./$0+,123$02,A$23$H,8>I$J2>22:$42J$2:ACC,$>2,423F1$

%"'$

B23523$182$4221+23$CC3$-./$D8E3$422,$F2G35H8,22,1$ *++,$-./$0+,123$423523$2;2<=2>2,$83$?@3$02,A$

%"&$

*++,$-./$0+,123$423523$627892:2,$

!"#$ ($

3M!##$

)$

#$

%$

!$

'$

&$

-2:24CC:$382J$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$L22,$>C3$ >C3$J+2HC5583F$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$J+2HC5583F$

Figuur 3-4 Beeld van HNW Reclame voor HNW in de eigen organisatie lijkt geen overbodige luxe. Daar waar de deelnemers eerder de mogelijkheden voor het HNW voor kenniswerkers bovengemiddeld positief beoordeelden, lijkt het in de eigen organisatie maar moeizaam van de grond te komen. Het nieuwe werken is nog steeds iets nieuws.

17

J5$>,05C45$H2.$@,-.$/012.,3245$37227$DEF$.,57$7/5$

%"!$ %"&$

+,-.$/012.,3245$655G$55.$0515;,.1$H//0$76B,3I75;5<50=5.$ DEF$,3$,.$@,-.$/012.,3245$655;$15
%"#$

+,-.$/012.,3245$655G$2;$H55;$50H20,.1$@57$DEF$

%"#$

?.$@,-.$AB.C45$,3$DEF$.,57$@/15;,-=$

!"%$ !"#$

+,-.$/012.,3245$62.75507$859,:5;5$<50=4->5.$ '$

%$

!$

($

)$

*$

&$

D5;5@22;$.,57$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$K550$H2.$ H2.$7/5L233,.1$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$7/5L233,.1$

.M)!!$

Figuur 3-5 HNW in de eigen organisatie In Figuur 3-6 wordt de praktijkbelevenis van de kenniswerkers getoetst. Als de werkplek in de eigen organisatie de eerste werkplek kan worden genoemd, dan is thuiswerken als de tweede werkplek meer populair dan werken op een derde werkplek (trein, café etc.) Het thuiswerken geeft wel een vermenging van werk en prive-leven maar dit wordt, gemiddeld genomen, nauwelijks als een belemmering gezien. Wel is opvallend dat meer dan een kwart van de steekproef anders dan achter het bureau op het werk elders werkt. Het accent van dit werk is vooral ’s avonds of in het weekend thuis. Maar toch wordt er ook regelmatig extern gewerkt. Ook hier geldt HNW is vernieuwend en vereist gewenning en introductie bij bedrijven en hun werknemers.

'"(#

+,#-./,#/.<.0=4><#91#;/.91D#C48A#68#417./.#@?B09.,.#-./,@0.,#

$"&#

+,#<.B/?9,#26C940.#=.794#6=#C61;4C;#=.;#C600.<432#;.#:6?7.1#

$"%#

+,#5917#:.;#19.;#./<#6=#-./,#.1#@/95A#=.;#.0,44/#;.#=.1<.1#

!"$#

+,#-./,#/.<.0=4><#;:?92#

!"!#

+,#-./,#-.0#..12#32#456172#68#91#:.;#-..,.917.# &# 1G&$!#

'#

)#

$#

*#

E.0.=440#19.;###################################################################F../#541# 541#;6.@42291<##############################################################;6.@42291<#

Figuur 3-6 HNW in de praktijk

In Figuur 3-3 tot en met Figuur 3-6 is voor verschillende onderwerpen steeds de gemiddelde score op de items gepresenteerd. Om een analyse te kunnen maken van hoe verschillende doelgroepen zich verhouden tot deze onderwerpen is voor elke respondent voor elk van de constructen een gemiddelde score berekend. Met andere woorden, voor elke respondent is berekend in hoeverre hij (of zij) een kenniswerker is, wat de attitude ten aanzien van HNW is, hoe de organisatie denkt over HNW en in hoeverre men daadwerkelijk

18

!#

%#

gebruik maakt van HNW. Vervolgens is gekeken of verschillende groepen (zoals mannen en vrouwen of hoger en lager opgeleiden) verschillend scoren op deze schalen. Voor leeftijd en geslacht bleken er geen significante verschillen te zijn. De mate waarin iemand kenniswerker is, de houding ten aanzien HNW, de houding van de organisatie en het feitelijke gedrag is dus even aantrekkelijk voor mannen als voor vrouwen als voor jonge en oude mensen. Uit figuur Figuur 3-7 blijkt dat met name het opleidingsniveau van invloed is hoe men omgaat met HNW. Met name de hoger opgeleiden profiteren van de mogelijkheden van HNW. ;0,+"-*."""""""""""""""""""""""""""""""""""""A,,3"-*." +=,B*110.>"""""""""""""""""""""""""""""+=,B*110.>" !" )*+,"-*."/,..012,34,3"

#"

$"

%"

&"

'"

(" C*101=.8,320D1E"F)CGE")CG!"=H"5FG" G.8,3I=72" )CG"#J%E":5FG"=H"F
56+78,"+,."**.90,."-*.":;<" :CG"=H"C*KL,M=3" 56+78,"-*."8,"=3>*.01*?,"+*-":;<"

)*1+,3"=H"B=1+*K*8,@01KL"

)*+,"2**30."0,@*.8":;<"

Figuur 3-7 Gemiddelde scores HNW naar opleiding Figuur 3-8 is gekeken of verschillende organisatiekenmerken van invloed zijn op hoe men denkt over en handelt naar HNW. In de figuur is voor de verschillende subgroepen steeds de gemiddelde score op een construct weergegeven. Niet zo opvallend is dat hoger opgeleiden zichzelf vaker beschrijven als kenniswerker. Opvallender is dat zzp-ers zichzelf het minst vaak typeren als kenniswerker. Deze groep van zzp-ers staat niet alleen kritisch tegen over HNW, ook vanuit het perspectief van het eigen bedrijf kijkt men niet positief aan tegen HNW. Opvallend omdat de zzp-ers van opvatting zijn dat de mate waarin sprake is van het HNW niet afwijkt van organisaties met een andere omvang. Met andere woorden: zzp-ers staan relatief negatief tegen over HNW maar maken er net zo vaak als andere organisaties gebruik van. Mogelijk moet binnen de groep van zzp-ers onderscheid worden gemaakt tussen verschillende groepen. Nader onderzoek is hiervoor vereist. Voor wat betreft het functieniveau kan worden opgemerkt dat managers een positievere houding hebben ten opzichte van HNW dan medewerkers als het gaat om de vraag of ze zelf zouden willen meedoen aan HNW. Bij de introductie van HNW kan een focus worden gezocht bij het management van de grotere organisaties. Met de consumptie van dit ‘laaghangende fruit’ wordt een goed voorbeeld gecreëerd voor kleinere arbeidsorganisaties en een medewerkers met een lager functieniveau.

19

@3==A,"-*."8,"=3>*.01*?," #" $" %"

!"

H7.I?," &"

'"

("

!"

#"

$"

%"

&"

'"

("

)*+,"-*."/,..012,34,3"

56+78,"+,."**.90,."-*.":;<"

56+78,"-*."8,"=3>*.01*?,"+,."**.90,."-*.":;<"

)*+,"-*.":;<" BBC"

#D!E"F,8,2,34,31"

!ED&E"F,8,2,34,31"

&ED#&E"F,8,2,34,31"

#&ED!EEE"F,8,2,34,31"

!EEE"F,8,2,34,31"=G"F,,3"

)*.*>,F,.+"

),8,2,34,3"

Figuur 3-8 Gemiddelde scores HNW naar organisatie kenmerken 3.2 KUNNEN EN WILLEN In Figuur 3-9 is de verhouding tussen de mensen die willen en kunnen gebruik maken van HNW weergegeven. 63% van de respondenten wil graag gebruik maken van de mogelijkheden van HNW. Van de mensen (27%) die al doen aan HNW is 69% tevreden met de huidige situatie. 29% van de mensen zou graag nog meer gebruik maken van HNW. De betekenis van deze resultaten is dat er een grote potentie is voor HNW. Daarnaast is er een grote groep die wel tijd en plaats onafhankelijk zouden willen werken maar daartoe geen mogelijkheden zien.

!"#$*&+$("")$$ *%+$#%&'$ /.$

:;5$6)""6$$ <=>$2"?&)$%#$$ @)"?8A?$B)&#$ C9.$

!"#$#%&'$&#$$ *%+$#%&'$ ,0.$ !"#$*&+$&#$$ 3;&'$;;?$ C/.$ !"#$#%&'$$ ("")$*%+$*&+$$ ,-.$

#DE,,$

1&2)&3&#$$ (&'$$ 45%3%6&$$ 7%'5"8&$ -9.$ :;5$6)""6$$ (%#3&)$2""?$$ ""#$<=>$3;&#$ C.$

Figuur 3-9 Kunnen en willen In Figuur 3-10 en Figuur 3-11 staat weergegeven hoe willen en kunnen verschilt van persoon tot persoon en van groep tot groep. In Figuur 3-10 zijn de persoonskenmerken leeftijd, geslacht en opleiding opgenomen en in Figuur 3-11 staan kenmerken van de organisatie weergegeven. Uit de figuren valt af te lezen dat de mensen die HNW willen oppakken en dat ook daadwerkelijk doen vooral werkzaam zijn in grotere organisaties, actief zijn in managementfuncties en een hogere opleiding hebben genoten. De groep werknemers die wel tijd en plaats onafhankelijk willen werken maar dit niet kunnen ervaren geen positieve stimulans vanuit hun werkorganisatie, maar deze vooral jongere werknemers hebben wel een positieve attitude t.o.v. het nieuwe werken. De groep werknemers die er ‘niet aan willen’ en een negatieve attitude hebben t.o.v. HNW werken vooral in kleinere organisatie, hebben een lagere opleiding en functieniveau.

20

7.81+9:/$

AB1.-4-,C$

*+,$0.1$.,$45./$556$

&(#$

!'#$

*+,$0.1$2++3$0-1$,-./$

&'#$

!!#$

*+,$,-./$2++3$0-1$0.1$$

!%#$

*+,$,-./$.,$0-1$,-./$

!"#$

;+,$

&#$

('#$

?"#$

&)#$

!!#$

('#$

?>#$

&(#$

E..G-H4$

(@#$

!"#$

D+8-8$

<35=0$

E++C$

;-44.,$

F55C$

(&#$

%)#$

%%#$

%(#$

%%#$

%!#$

%&#$

("#$

"#$

!"#$

%?#$

%&#$

)#$

(&#$

(>#$

?@#$

?&#$

?!#$

I5/$(&$H++3$

%%#$

%!#$

%?#$

(&J!&$H++3$

?)#$

!%#$

!&J&&$H++3$

&&$H++3$.,$5=4.3$

Figuur 3-10 Kunnen en willen: Kenmerken van de persoon

+,-#1/2#/-#56/0#667#

+,-#1/2#3,,4#1.2#-./0#

+,-#-./0#3,,4#1.2#1/2##

+,-#-./0#/-#1.2#-./0#

&%"#

$!"#

$%"#

:"#

'*"#

)"# *"#

)*"#

!("#

!"#

!"#

'!"#

8,-,9/3/-0#

$;"#

$:"#

$'"#

%'"#

8/5/1/47/4#

$!"#

$)"#

%;"#

$'"#

$&"#

%&"#

$:"#

$&"#

&%"#

$'"#

%*"#

%$"#

$!"#

%("#

$&"#

$'"#

<<=#

%>$(#3/5/1/47/4?#

(>'(#3/5/1/47/4?#

'(>%'(#3/5/1/47/4?#

%'(>$(((#3/5/1/47/4?#

$(((#3/5/1/47/4?#6@#3//4#

Figuur 3-11 Kunnen en willen: Kenmerken van de organisatie Als we specifiek kijken naar de groep van studenten, dan zien wij dat zij zich vaker afficheren als kenniswerker, over het algemeen positiever zijn over HNW en vaker daadwerkelijk meedoen aan het nieuwe werken dan de groep respondenten als geheel. Hieruit kan worden opgemaakt dat studenten een goede doelgroep vormen om HNW bij onder de aandacht te brengen. Zij kunnen dienen als voortrekkers in het proces. MODELLERING

In de vorige paraaf is steeds gekeken naar de samenhang tussen factoren als leeftijd, gelsacht en opleiding en het willen en/of kunnen gebruik maken van HNW. In deze paragraaf nemen we alle factoren samen in een verklaringsmodel. In deze modellen wordt gezocht naar een verklaring voor het wel of niet behoren tot de groep mensen die kunnen of willen meedoen aan HNW. In elk van de drie modellen in Figuur 3-12 wordt de kans om tot een groep te behoren verklaard vanuit acht verschillende factoren. Het verschil met de eerdere analyses uit het rapport is dat nu alle factoren in samenhang met elkaar worden onderzocht. Daarmee zien we het zuivere effect van elk van de factoren. Hoe goed de factoren in staat zijn om te voorstellen of iemand tot een bepaalde groep hoort wordt uitgedrukt in de verklaarde variantie. Wanneer die kans 100% is dan

21

kan een perfecte voorspelling worden gemaakt. Binnen de sociale wetenschap ligt de verklaarde variantie meestal tussen de 20% en 60%. De variabelen die een significantie bijdrage leveren aan de voorspelling of iemand tot een bepaalde groep behoort zijn zwart gekleurd. De richting van het verband is weergegeven in de tekst van het vakje. Naarmate de pijl dikker is, is de invloed sterker. De variabelen die geen voorspellende waarde hebben (niet significant zijn) zijn grijs en gestippeld gekleurd. Minder tijd en plaats gebonden

Meer tijd en plaats gebonden

Tijd en plaats gebondenheid

Meest kenniswerkers

Alle soorten medewerkers

Alle soorten medewerkers

Positieve attitude tav HNW

Positieve attitude tav HNW

Negatieve attitude tav HNW

Organisatie staat positief tegen over HNW

Organisatie staat negatief tegen over HNW

Attitude van de organisatie tav HNW maakt niet uit

Willen en en doen ook

Zowel grote als kleine organisaties

Willen wel maar kunnen niet

Zowel grote als kleine organisaties

Mensen in kleine organisaties

Mensen met management functie

Zowel medewerkers als managers

Mensen met medewerkers functie

Oudere medewerkers

Jongere medewerkers

Zowel jong als oud

Mensen met een hoge opleiding

Zowel laag als hoog opgeleid

Mensen met een lage opleiding

Zowel mannen als vrouwen

Zowel mannen als vrouwen

Verklaringskracht 63%

Figuur 3-12 regressie

Verklaringsmodellen

door

middel

Verklaringskracht 28%

van

logistische

Op basis van de resultaten in Figuur 3-12 kunnen de volgende conclusies ten aanzien van de doelgroepen van HNW worden getrokken. Het model dat het beste ‘werkt’ is het model links waarin wordt voorspeld of mensen behoren tot de groep die kan meedoen aan HNW en dat ook daadwerkelijk doet. Op basis van dit model is vrij goed te zien hoe de groep die aan HNW doet zich kenmerkt: mensen die niet tijd en plaats gebonden zijn, kenniswerkers, mensen die in organisaties werken waar een positieve attitude ten aanzien van HNW heerst, mensen in een management functie, oudere medewerkers en medewerkers met een hogere opleiding. Op basis van dezelfde factoren is het een stuk lastiger om te verklaren waarom mensen wel of niet kunnen en/of willen meedoen aan HNW. Hoewel de verklaringskracht van het model kleiner is zien we nog altijd dat de hoeveelheid tijd die men onafhankelijk van tijd en plaats kan werken een rol speelt, de eigen attitude en de attitude van de organisatie. Mensen die niet willen gebruik maken van HNW zijn veelal medewerkers met een lager opleiding, die werken in kleinere organisaties en die een negatieve attitude hebben ten aanzien van HNW. Voor geen van de modellen blijkt geslacht een rol te spelen. Mannen en vrouwen doen even vaak wel of niet aan HNW. In algemene zin kunnen we concluderen dat het makkelijker is om te verklaren waarom mensen wel willen meedoen aan het Nieuwe Werken dan waar de struikelblokken liggen. Onderzoek dat zich specifiek richt op de struikelblokken voor het nieuwe werken zou hier meer inzicht in kunnen geven.

22

Zowel mannen als vrouwen

Willen niet

Verklaringskracht 34%

WENSEN TEN AANZIEN VAN HNW

Uit Figuur 3-9 bleek al dat een groot deel van de mensen graag vaker gebruik zou maken van HNW. Uit Figuur 3-13 blijkt wat mensen dan graag zouden veranderen. In de figuur valt op dat de respondenten (236) graag meer invloed wensen uit te oefenen op hun werk. Met name waar en wanneer men wenst te werken scoren bovengemiddeld. In relatie tot HNW is dat ook de meest relevante vraag. HNW gaat over plaats en tijd onafhankelijk werken, en met name daar zelf voor te kunnen kiezen. Daar lijkt/is een bovengemiddelde behoefte aan. Alhoewel niet in dit onderzoek meegenomen blijkt ook dat de mate waarin medewerkers invloed kunnen uitoefenen op hun werk het ziekteverzuim terugdringt en de beleving van stress positief kleurt en het gevoel van werkdruk doet afnemen.

*+$,-.$/011/$21+30$4351637$8110;33$9+$830+$

!"'$

*+$,-.$/011/$21+30$4351637$;3<$893$9+$830+$

!"'$

*+$,-.$/011/$21+30$4351637$:-3$9+$830+$

!"&$ !"%$

*+$,-.$/011/$21+30$4351637$8110$9+$830+$ *+$,-.$/011/$21+30$4351637$8177330$9+$830+$

!"#$ '$

7@(&%$

($

&$

!$

)$

%$

#$

=363;116$793<$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$>330$217$ 217$<-351??97/$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$<-351??97/$

Figuur 3-13 invloed op het werk 3.3 HNW IN DEVENTER Van de 27% van de mensen die zeggen aan HNW te doen geeft 39% aan dat wel eens in Deventer te doen. De plekken die daarbij favoriet zijn staan weergegeven in Figuur 3-14. Het merendeel van de mensen (63%) dat in Deventer werkt geeft aan in een café of restaurant te hebben gewerkt. Andere populaire locaties zijn de Saxion Hogeschool (23%) en de openbare bibliotheek (21%). )*+$,-./$0.$1*23-41-+3$

!"#$

5-670+$809*2,:00;$

%"#$

<*$0=*+>-1*$>7>;703:**?$

%&#$

53-@2-1,:7*.$*+$A3:*+-*4B>7>;703:**?$ <*$C->17*?$

&'#$ (#$

)631-$DE,*$

'#$

<*$F-GH+2*$2,:00;$

'#$

C;0172$($

'#$

8*3$23-13*12:472$

%#$

I*+314B$J001$K*+2?1-,:3$L$M01@-*+2:472$

%#$

+N(O$

Figuur 3-14 HNW plekken in Deventer (Het totaal is meer dan 100% omdat mensen op meerdere plekken kunnen werken).

23

De Deventer Schouwburg als een semi openbare ruimte lijkt heeft een goede potentie als een HNW werkplek. Met zijn uitgebreide horecavoorzieningen en publieke functie lijkt de DS een mix te kunnen bieden van de drie bovenste aanbieders van HNW werkplekken. EISEN TAN AANZIEN VAN DE IDEALE WERKPLEK

Als men de ideale werkplek kan inkleuren dan is er een ruime behoefte aan veel voorzieningen. Opvallend aan de resultaten in Figuur 3-15 is wel dat een veilige internetverbinding als meest belangrijk wordt ervaren, en dat alle overige vragen een bovengemiddelde respons laten zien. De beveiliging van een internet verbinding vraagt zowel in de software- en hardware matige voorzieningen extra (budget)eisen.

8-6$C.-:B-3-$0=/-346/$

%"#$

8-6$.->.-9-67:B-3-$<-.?>5-?$

%")$

I0-1-$>:.?--.=0/-54E?@-1-6$

%"($

G-7::52:.-$?0H-$-6$7@--$

!"'$

8-6$>5-?$<::.$:55-$?:6700.2-6014/1@-1-6$70-/:6?-54E?$F4E6$

!"&$

8-6$>5-?$<::.$4?$30510-61-$>.43:CD$@-2$

!"&$

8-6$>5-?$<::.$@-7$.A9B/$49$

!"%$

8-6$06/-1<06/-6$0=/-346/$

!"%$

8-6$97:61::.1$;67-.6-7$3-.246146/$

!"%$

,--.$/0-1$2-3-454/1-$467-.6-7$3-.246146/$

!"#$ *$

+$

&$

%$

!$

#$

J-5-=::5$64-7$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$,--.$3:6$ 3:6$70->:9946/$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$70->:9946/$

6K&&)$

Figuur 3-15 Eisen aan de Nieuwe Werkplek Waar de respondenten enthousiast lijken over HNW en de mogelijkheden om zelf invloed te kunnen uitoefenen, is men minder uitgesproken over de taken die men op een HNW werkplek wil uitoefenen. Vooral het ontmoeten van anderen spreekt meer tot de verbeelding dan activiteiten die men alleen kan uitoefenen. Als we kijken naar de samenhang tussen de eisen die men aan een werkplek stelt en de redenen waarom men naar de DS zou willen gaan dan zien we op sommige punten samenhang. Zo zouden mensen die waarde hechten aan een representatieve en creatieve omgeving de DS graag bezoeken voor een gesprek met een nieuw contact of het combineren van werk met een voorstelling. Ook de mensen die de Deventer Schouwburg zouden bezoeken voor meer individuele activiteiten (zoals het uitwerken van een stuk tekst of het plegen van een aantal telefoontjes) hechten waarde aan een creatieve werkomgeving. Kernwoorden voor de sfeer die bij de

24

)$

Deventer Schouwburg passen zijn: creativiteit, representativiteit en ontmoeten.

E-7$5>-3-.$/=.$--.$==.7=>$7->-C<<.7A-4$

)"#$

E-7$987:-01-.$/=.$--.$4791$7-147$

)"*$

E-7$/-04790-.$/=.$--.$==.7=>$6=8>7A-4$

!"($

E-7$@-4792-0-.$/=.$--.$@<-1$
!"($

E-7$/<<0@-0-82-.$/[email protected]<647$

!"'$

E-7$;<[email protected].$/=.$:-01$-.$--.$/<<047->>8.3$

!"!$

,-.$3-450-1$6-7$--.$;<>>-3=$

!"&$

,-.$@0<<2A-$-.B
!"%$

,-.$/-03=2-08.3$6-7$--.$==.7=>$;<>>-3=?4$

!"%$

,-.$/-01-..-.2$3-450-1$6-7$--.$.8-9:$;<.7=;7$

!"#$ '$

)$

!$

+$

&$

%$

#$

E->-6==>$.8-7$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$F--0$/=.$ /=.$7<-5=448.3$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$7<-5=448.3$

.G)%($

Figuur 3-16 Redenen om naar de DS te gaan als werkplek BETALINGSBEREIDHEID

De betalingsbereidheid voor een Nieuwe Werkplek is weergegeven in Figuur 3-17. Uit de figuur is af te leiden dat de betalingsbereidheid laag kan worden genoemd. Het merendeel van de respondenten is niet bereid iets te betalen. Ook voor meer geavanceerde diensten ligt de bereidheid tot betalen laag. Bij het uitrollen van HNW in de DS zullen de inkomsten in eerste instantie vooral worden gegenereerd uit de Horeca omzet vanwege de verruimde openingstijden. Zaalhuur en verhuur van stilte werkplakken zal actief moeten worden geacquireerd aan grotere opdrachtgevers en een partnership (4xO) in het stationsgebied. ,-.#/0-1#23#4-#567-.#

!!"#

,-.#.28390-#:-8;6.<6.=#3-4#>.4-8.-4#:69#?6@6#

(&"#

!$"#

%"#

)'"#

&"# H6-4A#

,-.#A.-00-#-.#=2-<#;-:-606=<-#:-8;6.<6.=#3-4#>.4-8.-4#

%&"#

,-.#59904B-#23#6.#4-#:-8=9<-8-.#C/-8#A42-0D#

%'"#

,-.#9E=-A024-.#F-81/0-1#3-4#19.4228:22856-.6.=-.#

%'"#

)*"#

($"#

$)"#

))"#

('"#

($"#

(("#

)"#

&"#

+"#

I24#('#-J82# I24#(%#-J82# I24#)%#-J82# )%#-J82#2E#3--8# .G$+'#

Figuur 3-17 Betalingsbereidheid

25

4 PERSPECTIEF VAN DE AANBIEDERS 4.1 HET NIEUWE WERKEN IN DEVENTER Ook Het Nieuwe Werken gaat over vraag een aanbod. In dit onderzoek zijn de belangrijke en bekende HNW plekken onderzocht en is gesproken met de eigenaren/kartrekkers. Het gaat om locaties waar men expliciet op zoek is naar mensen die er willen werken dan wel in groepen bijeenkomen om te vergaderen e.d. 4.2 RESULTATEN Op basis van gesprekken en research komen we tot het volgende beeld van werkplekken met een Het Nieuwe Werken karakter in Deventer. Er is een aantal locaties waar kenniswerkers overdag kunnen werken. Elke locatie heeft zijn eigen filosofie en sfeer. De belangrijkste lokaties die in Deventer HNW aanbieden zijn aangegeven in Figuur 4-1. Een overzicht van alle locaties is te vinden in de bijlage bij dit rapport. ,$-$".$%+@=(0)87)%6 !"#$%"$&$%'()*'+,$-$".

%$@5H*0"+306$'=(002 @ABCA.($"5$)&+B*72*0.($$? F$".%)&+-00%+G$"'?%5=(.

,$+>57%*$?

3$.+D02?'()*' ,$+!E$"75%$+ B*72*0.($$?

/0'122*0"+30.$2+,$-$".

%$45".00%6$70)8+9:''$28*"#$

,$+;51<"'$+'=(002

Figuur 4-1 Overzicht Nieuwe Werkplekken Zoals ook elders in het land, komen de aard van het publiek (de flexwerkers) meestal sterk overeen met de bedoeling, aanpak en sfeer in het aangeboden werkplekken. Faciliteiten varieren van een WiFi verbinding zoals in Figuur 4-2 is weergegeven tot alle kantoorfaciliteiten zoals in De Fabriek.

27

Figuur 4-2 Het Nieuwe Werken in Deventer De meeste HNW plekken in Deventer zijn relatief klein. Alleen de insiders weten de meeste “Het Nieuwe Werken-plekken” te noemen. Er is geen overkoepelend beeld of lijst van alle plekken. Zowel uit de analyse van de vragenlijsten (kwantitatief) als uit interviews/ bezoeken van de werkplekken blijkt dat de bezetting van deze locaties betrekkelijk gering is. Met name de werkplekken, vergaderruimtes en zalen in het centrum worden vaak voor lage prijzen aangeboden. De redenen hiervan zijn divers. Meer sociaal gerichte organisaties hebben minder focus op geld verdienen en anderen zien bezetting primair als een kans om business te genereren. De initiatieven die meer aan de rand van de stad zijn of worden gevestigd (zoals Postillon) zijn duidelijk zakelijker gericht. De initiatiefnemers van deze werkplekken geven aan niet bang te zijn voor concurrentie in het algemeen of de Deventer Schouwburg in het bijzonder. Men benadrukt eerder het belang van samenwerking en een sterkere profilering van Deventer kennisstad waar kenniswerkers op verschillende manieren, tijden en locaties kunnen werken. Oneerlijke concurrentie door initiatieven die meer(in) directe overheidssubsidie krijgen wordt wel genoemd. Deventenaren zijn trots op hun stad. En dat geldt ook voor de kenniswerkers en ondernemers in de stad met we gesproken hebben. Er is behoefte om eigen ondernemingen in breder verband, dus samenwerkend, in de netwerkende stad te profileren. Het aanbod en ook werkelijk gebruik van (de onderzochte) Het Nieuwe Werk plekken is vele malen lager dan het aantal Nieuwe Werkers.

28

KANSEN VOOR DE DS ALS HET NIEUWE WERKEN PLEK

Bijna alle gesprekspartners noemen de zeer goede locatie van de schouwburg als belangrijke pre. Men vindt het een logische gedachte om deze plek ook overdag beter te benutten. De schouwburg scoort goed vanwege de aanwezige ruimtes. Het is de enige plek in Deventer waar ruim meer dan 1000 bezoekers ontvangen kunnen worden. Verder biedt de schouwburg als werkplek een extra kans om werkers buiten Deventer aan te trekken. Dat is een duidelijk voordeel omdat de andere aanbieders met name in het centrum sterk op de eigen populatie van kenniswerkers zijn gericht. De combinatie werken en schouwburg zou zeker interessant kunnen zijn voor de grotere bedrijven. De kantoorruimte per medewerker wordt minder en tegelijkertijd zoekt men regelmatig plekken om individueel en in groepsverband te kunnen werken. Voorbeeld: Voor Witteveen en Bosch zal een HNW plek aan de overkant (de schouwburg) minder boeiend zijn. Maar elders in het land weer wel om in de buurt van de klant projectmatig overleg te kunnen hebben. Zowel uit de kwantitatieve analyse (vragenlijst) als de kwalitatieve (de interviews) blijkt dat de schouwburg bij uitstek een kans is te fungeren als ontmoetingsplek voor kenniswerkers. Net als bij de andere plekken, is het raadzaam als de schouwburg als werkplek ook een duidelijk statement en doelgroep kiest. MKB Deventer noemde bijvoorbeeld ondernemers en kenniswerkers in de ICT/ internet segment. De geïnterviewden maken niet spontaan een verbinding tussen het culturele aanbod (en expertise) en de andere werkwerelden zoals winkelen en recreëren. Het bestaande, recente initiatief binnen de Deventer Schouwburg namelijk Podium van de Stad zou een voordeel kunnen zijn als het de creatieve, bijzonder ontmoetingsplek ondersteund. Landelijk tonen theaters steeds meer interesse in andere business models. Cultureel ondernemerschap is bittere noodzaak. Maar veel theaters zijn hierin nog zoekende. Als de Deventer Schouwburg zich ontwikkelt als een werkplek en werkcommunity en dit initiatief ook landelijk onder de aandacht brengt, zal dat zeker een spinoff genereren in het beeld van Deventer als een moderne kennisstad en het theater als plek voor de gemeenschap. Overigens het succes van DS als werkplek zal versterkt worden als er binnen de theaterwereld minimaal 10 theaters binnen twee jaar mee gaan doen. De samenwerking tussen de culturele organisaties in de stedendriek en in de twee provincies zou hierbinnen een eerste stap kunnen zijn. De Deventer Schouwburg als nieuwe werkplek staat extra sterk als men zich wil en kan verbinden met initiatieven die er al zijn. Het ondernemershuis (Large) zoekt een nieuwe plek en dat geldt ook voor de Fabriek en duurzaamheidsloket. Het voordeel van dergelijke

29

verbindingen is extra verkeer, uitwisseling van ideeën, lagere kosten en extra bemensing. Men plaatst ook de volgende kanttekeningen. De Schouwburg is bekend als een kunst- en cultuurhuis. Als deze schouwburg ook een werkfunctie krijgt zal het beeld bijgesteld moeten worden. En dat zal tijd gaan kosten. Verder is de bereikbaarheid met de auto minder goed doordat de vlakbij gelegen parkeergarage overdag vaak bezet is. Aanbevelingen: - Stel ontmoeten centraal. - Ontwikkel Het Nieuwe Werken tot een natuurlijk verlengde van cultuurorganisatie. - Benadruk het representatieve karakter van de Deventer Schouwburg. - Laagdrempelig. Goede horecafunctie. - Neem een regionale/ landelijke functie - Sluit aan bij landelijk initiatief om theaters in te zetten als werkplek. Kansen om deals af te sluiten met grote ondernemingen. De gemeente wil uitdrukkelijk een cloud, een openbaar internetfaciliteiten, aanbieden in het stationsgebied, het gehele centrum van Deventer en wellicht in de buitengebieden. Hierbij zullen een aantal lagen aangeboden worden van een gratis laag tot en met (betaalde) lagen met meer functionaliteiten. Deze aanpak is reeds volgens eigen zeggen succesvol getest in het Havengebied. Dit onderzoek richt zich niet op de condities voor een dergelijke technische infrastructuur. Echter, gemeld moet worden dat in het veld (de geïnterviewden) er enige twijfel/ schroom bestaat bij de noodzaak van dit aanbod. In ieder geval zou Deventer dan behoorlijk voorloper zijn als ICT/ internet aanbieder in gemeenteland. Het succes van Het Nieuwe Werken/ Flex Office in Deventer heeft in ieder geval ook een ruimtelijke en menselijke dimensie. Het succes van HNW plekken (third places) naast het kantoor en thuiswerken, is zeker meer dan “Een paar tafels en stoelen, een koffieautomaat en een WiFi-netwerk is alles wat er voor nodig is. Een paar tafels en stoelen, een koffieautomaat en een WiFi-netwerk is alles wat er voor nodig is.” zoals verwoord in het concept DeVisie 2020 van Deventer. Wij adviseren om: - Vooral de bestaande initiatieven (bewezen ondernemerschap) te koesteren en te ondersteunen - HNW plekken en de netwerkend (open informatie stad) stad zichtbaarder te maken. - Het initiatief Flexoffice, inclusief de vele bestaande plekken, in de totale stadsmarketing op te nemen. - De gemeente en de Deventer Schouwburg zouden veel extra kenniswerkers kunnen trekken die nu thuis dan wel in cafe’s werken.

30

5 CONCLUSIES GEMEENTE DEVENTER In dit hoofdstuk en het volgende trekken we een aantal conclusies ten aanzien van HNW in Deventer. In het volgende hoofdstuk besteden we aandacht aan de mogelijkheden voor de DS daarin. 5.1 PERSPECTIEF VAN HET NIEUWE WERKEN HNW kan zoals zoveel zaken in het leven vanuit verschillende niveaus bekeken worden, namelijk macro, meso en micro. Wat bedoelen we met deze niveaus binnen dit onderzoek? Niveau

Impact

Macro

Landelijk

Meso

Deventer/ Stedendriehoek

Micro

De culturele organisatie/ Deventer Schouwburg

Investeren/ Winst/ onderzoek Neem de trends ongeveer Deventer Van belang voor de grote bedrijven Meer inzichtelijk maken Impact/ gebruik/ winst/ kosten Kans om zich te profileren Theater als community en werkplek. Ook financieel interessant.

Op micro niveau (de Deventer Schouwburg) betekent HNW in de schouwburg op korte termijn extra kosten. Op de langere termijn kan er extra winst gerealiseerd worden uit de zaalverhuur/ ruimteverhuur/ horeca. Op meso niveau kan de gemeente Deventer de meeste winst halen als bestaande initiatieven (aanwezige kennis en kunde) optimaal benut worden. Profilering en communicatie van nieuwe werkmogelijkheden voor kenniswerkers en Deventer als moderne werkstad (stad van open informatie) zouden stevig ontwikkeld kunnen worden. Hierbij kan men denken aan: - Cross over/ social media campagnes - Inzetten op oorspronkelijke manier van de (trotse) kenniswerkers in de stad als ambassadeurs. - Benaderen van grote profit en nonprofit organisaties en hen een totaal pakket aanbieden. Op macro niveau kan FlexOffice/ werken in de schouwburg/ nieuwe manieren van werken/ HNW vanuit Deventer zeker ook een landelijke impact hebben. Immers, de moderne kenniseconomie/ netwerkeconomie in steden is weinig inzichtelijk. Bedrijventerreinen, kantoren en winkels zijn veel zichtbaarder dan het andere werk van kenniswerkers in andere netwerken. Het inzetten van de platformen

31

als de steden3hoek en de digitale steden agenda spreken voor zich. Optie: Maar een digitaal overzicht van alle beschikbare HNW plekken in de stad, met natuurlijk een link met de betreffende sites. 5.2

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

VERZILVER DE POTENTIE VAN HET NIEUWE WERKEN

Er is nog onvoldoende bekendheid over de plaatsen en de tijden waar men HNW kan doen. Bovendien blijkt uit het onderzoek dat, als werknemers wel van de mogelijkheden van HNW gebruik willen maken, een negatieve attitude van de eigen organisatie de belangrijkste reden om in oude vormen aan de slag te blijven. Voor bedrijven geldt evenzo als voor medewerkers; gebruik de mogelijkheden om de samenwerking vorm te geven. Zoals in de stedendriehoek al is bepleit heeft HNW grote mogelijkheden voor de samenwerking tussen Ondernemingen, Onderwijs, Onderzoek en Overheid. De gemeente heeft al een eerste stap gezet bij de promotie van HNW en kan zijn eigen organisatie als een voorbeeld laten gelden. Vanuit deze gidsfunctie is het voor de gemeente voor de hand liggend om de partners in het stationsgebied actief bij elkaar te halen. HNW = ECHT NIEUW

Werken is niet langer uitsluitend plaats en tijd gebonden. HNW is populair en er is voldoende potentie. Hoger opgeleide medewerkers van middelbare leeftijd die in dienst zijn van een groot bedrijf zijn het meest enthousiast voor HNW. Echter, met name organisaties moeten nog wennen aan de nieuwe positionering van de factor arbeid in de samenleving. De gemeente kan een actieve rol vervullen waar het gaat om kennisoverdracht en attitudeverandering bij met name grote organisaties ten aanzien van de wijzigingen in arbeidsverhoudingen, arbeidsomstandigheden arbeidsverdeling, arbeidsvoorwaarden en arbeidsvreugde. HNW = SOCIALE INNOVATIE VOOR IEDEREEN

Het Nieuwe Werken is één van de vormen van sociale innovatie. De groep die (nu) nog niet zijn werk tijd en plaats onafhankelijk kan organiseren kan wel op andere manieren profiteren van sociale innovatie. Te denken valt aan zelfroostering, flexibele werktijden en zelfsturende teams. Het Nieuwe Werken is niet alleen gericht op individueel werk maar (met name buiten de voordeur) vooral gericht op samen dingen doen. HNW maakt werken meer sociaal. HNW is daarmee een middel om de sociale cohesie in de stad te benadrukken. THE CLOUD = LAAGHANGENDE MIST

Uit paragraaf 2.2 bleek al dat de term (mobile) cloud computing op veel verschillende manieren kan worden geïnterpreteerd en geimplementeerd. Bovendien bleek dat veel ontwikkelingen op dit moment nog in de kinderschoenen staan. Voor de gemeente

32

Deventer lijken twee vormen van cloud computing het meest voor de hand te liggen: - Het faciliteren van toegang tot internet en - Het leveren van platforms voor gemeenschappelijke dienstontwikkeling. Kijken we naar de resultaten van het onderzoek dan zien we dat voor Het Nieuwe Werken een veilige internet verbinding als belangrijkste voorwaarden wordt gezien. De huidige flexwerkplekken hebben meestal een verbinding met internet via WiFi met verschillende gradaties van veiligheid. Als een Cloud niet meer biedt dan zo’n internetverbinding dan is geen sprake van een toevoeging. Ook kan men zich afvragen of en hoeverre het aanbieden van een wireless infrastructuur praktisch haalbaar is. Indien de kwaliteit van de toegang goed is besluiten veel inwoners van de binnenstad mogelijk om hun internet provider gedag te zeggen en gebruik te maken van de publieke infrastructuur. Dit zou grote gevolgen kunnen hebben voor de kwaliteit van de dienstverlening. Mogelijk zitten hier ook juridische haken en ogen aan, zowel voor wat betreft de nering van commerciële internet providers als richting de inwoners van Deventer die niet wonen en werken in de binnenstad. Indien de gemeente besluit een wireless infrastructuur te gaan aanbieden is het verstandig om hierover eerst juridisch advies in te winnen. De tweede relevante toepassing voor De Gemeente Deventer is het het leveren van platforms voor gemeenschappelijke dienstontwikkeling. The Cloud kan (al dan niet tegen betaling) diensten en faciliteiten bieden voor bijvoorbeeld startende ondernemingen. Denk daarbij aan diensten als opslagcapaciteit, bandbreedte, Customer Relation Management, Financieel management, eCommerce en Webhosting. Een dergelijk aanbod kan het ondernemersklimaat in de Gemeente Deventer stimuleren. Ook kan (zowel richting burgers als ondernemers) een portal ‘mijndeventer.nl’ worden ingezet voor de overheidscommunicatie met alle burgers of (tussen) groepen van medewerkers. Uit dit onderzoek bleek echter nog geen duidelijke vraag uit de HNWmarkt. Nader onderzoek zal moeten worden gedaan naar de precieze functionaliteit waar (startende) ondernemers en burgers dan naar op zoek zijn. Overigens geldt voor zowel het bieden van een platform als voor de ontwikkeling van een portal dat deze diensten niet beperkt hoeven worden tot het stationsgebied of de binnenstad. Het ligt juist meer voor de hand om dergelijke diensten binnen de hele gemeente aan te bieden. Daarnaast willen we er op wijzen dat het aanbod van platforms en portals gepaard gaat met aanzienlijke investeringen voor zowel de technische als organisatorische implementatie ervan. Het aanbieden van dergelijke diensten is eerder een kwestie van jaren dan van maanden.

33

6 CONCLUSIES DEVENTER SCHOUWBURG SUCCESFACTOREN

In het onderzoek van Frisblik (2009) geven de opstellers een bruikbaar overzicht van criteria waar in voldoende mate aan voldaan moet worden om een nieuwe flexplek succesvol te maken. Deze lijst wordt in de onderstaande tabel gehanteerd. Per criterium is een korte omschrijving gegeven waar de Deventer Schouwburg aan moet voldoen om dit theater ook een HNW functie te geven. Nr. 1

Succesfactoren Duidelijke missie

Score Net(Anders)Werken in de Deventer Schouwburg Aansluiten bij podium van de stad Werken met creativiteit en met inspiratie

2

Laat de voordelen zien

3

Autoriteit van HNW laten zien Extra diensten beschikbaar en betaalbaar

Website, flyer, Nieuwsbrief, bijeenkomsten Publiek!, film, mond op mond, social media campagne. Gebruik de bestaande marketing. Verbinden met voorlopers in de stad en landelijk.

4

5 6 7 8 9 10

Differentiatie in werkruimtes Kwaliteit van de ruimtes/ interieurarchitect Aandacht en beschikbaarheid Doelgroepen Behoefte analyse en motivatie Werken met intermediars

11

Gastvrije dynamische omgeving

12

Community maken!

13 14 15

Service provider Verdienmodel Early Adopters

16

Kies voor goed bereikbare plekken Harde cijfers

17

18 19

Aanbevelingen Onderneem en werk met ondernemers

20 21

Begroot behoudend Omzetafhankelijke huur met vastgoedeigenaar

Verschillende werkvormen ondersteunen. In principe aanwezig

Aandacht Kunstpodium en werkpodium is wellicht verwarrend Samenwerken marketing afdeling

Flexibiliteit in dagelijkse gang van zaken. Inrichting van de ruimtes, met namde individuele werkplekken.

De foyer/ vergaderruimtes, zalen en aparte plekken Basis voorzieningen zijn al goed. Entree inrichten als openbaar werkplek. Testen op geluidsoverlast Boekingssysteem essentieel.

Aansluiting tussen verschillende systemen

Gratis werkplekken andere doelgroep dan de zalen en betaalde ruimtes Zie b.v. dit onderzoek Zowel in de stad (b.v. ondernemershuis, gemeente etc.) en landelijk, social media, boekingssites De natuurlijke Gastfreundschaft” van de avond verplaatsen overdag. Een enthousiaste trekker is essentieel. Organiseren van act. zit in de planning. Samen met anderen. Kennis laten zien. Kennisdelen Vraag en aanbod bij elkaar brengen Productaanbod is in de maak Zaalverhuur en horeca centraal stellen. Koester early adopters en mensen die mee willen werken. Korting etc. aanbieden Zeer goed bereikbaar met OV/ bus. Parkeren is goed (parkeergarage vaak vol). Soms minder bereikbaar met de auto. Calculatie theater. BuzzyChain heeft opzet aangeleverd. Voordelen in geld voor de gebruikers. Voordelen voor de werkgevers. Voordelen voor de overheid Social Media worden nu al ingezet. Maakt onderdeel uit van het plan. Overigens relatie met HBO en universiteiten, startende ondernemers wordt al onderzocht Extra zaalverhuur 2 tot 5%. Werkplekken 5 tot 10% Doen wij in de vorm van deels no cure no pay vanuit BuzzyChain. Afspraken met gemeente subsidie en eigen inkomsten essentieel.

35

HET PRODUCT

Traditioneel biedt het theater een “avondje uit”, het product theatervoorstelling in een entourage etc. Beleving die werkt. HNW in het theatrer biedt kenniswerkers een plek om te werken. Werken waar iets te beleven valt. Wat zijn de mogelijke producten? - Gratis werkplekken: In de foyer zal tussen 09:00 en 17:00 gedurende 48 weken tijdens het jaar ruimte zijn voor flexibele werkers (HNW werkers) om te werken. WiFi is gratis aanwezig. Voldoende en geschikte plekken. Optie 1: Openingstijden iets verruimen namelijk van 08:00 uur tot 18:00 uur.Optie 2: Openingstijden ook verruimen in de avond. - Betaalde werkplekken: Gedurende de dag kunnen mensen werkplekken huren via een systeem. De prijzen van deze plekken worden vooraf ingevoerd in het systeem en kunnen fluctueren in de tijd. B.v. hoe meer last minute des te duurder. - Vergaderruimtes: Kenniswerkers kunnen tijdens werkdagen ruimtes huren voor vergaderingen/ bijeenkomsten. Hiervoor wordt een stoelprijs berekend. - Kantoorfaciliteiten/ondersteuning: De basisvariant gaat uit van minimale ondersteuning van de kenniswerkers, namelijk koffie, thee, sanitair, meubilair en WiFi. Een volgende stap is om aanvullende services aan te bieden/ te verhuren, zoals print capaciteit, fax, kantoor benodigdheden, moderne vergader- en ICT faciliteiten zoals conference call, beamer, OHP en flipp over etc. Andere mogelijkheden zijn: Beschermde (snelle) internetverbinding en open source software (Microsoft) of via skype of Xoip een eigen (vaste telefoonverbinding /nummer). Wij adviseren voor de Stadsschouwburg Deventer om deze technische ondersteuning in een latere fase te implementeren, tenzij de variant van bedrijfsruimtes een mogelijkheid is. - Werken aan professionalisering: Kenniswerkers, zeker ZZP-ers maar ook in loondienst, willen vaak hun expertiseniveau verhogen. Gangbare opleidingen zijn soms te lang, te duur en te weinig praktisch. Themagewijs, zouden bedrijfsmatige zaken aangeboden kunnen zoals werken met social media, boekhouden, netwerken, trends, juridische zaken etc. - Abonnementen: Kenniswerkers of organisaties van kenniswerkers kunnen een abonnement afnemen. Zij betalen vooraf (of in delen) een bepaald bedrag en kunnen daarmee gedurende het jaar voor een goedkoper tarief werkplekken/ vergaderruimtes huren. - Arrangementen: Bij arrangementen wordt een mix aangeboden van theaterproduct en HNW product. Enkele mogelijkheden: o Werkplek/ vergaderruimte + diner o Werkplek/ vergaderruimte + diner + voorstelling o Werkplek/ vergaderruimte + surprise voorstelling o Abonnement Theater + abonnement Over de Vloer MARKETING

Veel mensen in Nederland gaan jaarlijks naar het theater. Deze aantallen vertonen wel een dalende tendens maar in kwantitatieve

36

zien gaat het nog steeds om grote aantallen. Zo’n 6 miljoen bezoekers. In Deventer zo’n 100.000 mensen. Opvallend is dat theaters weinig weten over hun bezoekers en dat geldt ook voor de Deventer Schouwburg Met andere woorden het bezoekersprofiel is vaak helemaal niet zo duidelijk. De marketing gaat over het bekende programmaboek, nieuwsbrieven en natuurlijk de website. Van de andere kant worden bezoekers zelden actief betrokken bij bijvoorbeeld de marketing of de programmering. Dat is vreemd want deze duizenden mensen kennen en kunnen natuurlijk veel. Het sociaal kapitaal dat in de zaal zit is enorm. Veel bezoekers werken overdag, zijn vaak kenniswerkers en relatief hoogopgeleid, met veel netwerken en ideeën etc. Het initiatief Net(Anders)Werken wil gebruik van dit sociaal kapitaal door “publiekmensen” overdag naar het theater te trekken in de rol van kenniswerker. Overigens heeft BuzzyChain al goede resultaten bereitk met het betrekken van kenniswerkers/ professionals uit de stad, namelijk bij het Zeeheldentheater. Wij gaan ervan uit er een verband bestaat tussen het bezoek overdag aan de ontmoetingsplek DS en het theater als kunstplek, plek van verwondering in de avond. In ieder geval blijkt uit de resultaten van dit onderzoek dat bij kenniswerkers het ontmoeten van anderen bovenaan staat. De bijzondere creatieve sfeer wordt in de interviews genoemd en blijkt ook op andere theater HNW plekken een pre, zoals in Theater De Regentes in Den Haag. . Met andere woorden de marketing van een theater kan veel meer gebruik maken van zogenaamde expertise/ netwerk combinaties. Dus niet alleen het verkopen van kaartjes, 1 op1 aan de bezoekers. Maar het publiek, als ambassadeurs, meer betrekken bij de marketing. Niet alleen meer kaartverkoop. Maar de marketing in zijn volle omvang. Gericht op het theater als ontmoetingsplek van “kunstmensen” en “kennismensen”. Samengevat: - Marketing DS en marketing Net(Anders)Werken moet elkaar versterken - Publiek zien als meer dan alleen consument van “avondje uit” - Bestaande en nieuwe netwerken in kaart brengen en benutten. - De unieke positie in de stad verkopen/ verbinding maken met treinstation. - Duidelijke focus op verkoop van ruimtes - Mix van locale en landelijke marketing - Creatieve vormen (guerillamarketing) benutten - Actief inzetten van social media (samen met anderen) - Acties & resultaten verbeelden (film)

37

WERKEN MET AMBASSADEURS

Het werken met ambassadeurs komt voort uit de aloude sociëteitsgedachte en andere vriendenconstructies. Dit initiatief gaat verder, namelijk de uitwisseling van wederzijdse waarde zal intensiever en sneller verlopen. De betrokken ambassadeurs kunnen niet alleen hun naam verbinden aan een theater met een hoge maatschappeljijke status en bekendheid maar ook gebruik maken van faciliteiten van de DS. We gaan minder werken vanuit product/markt combinaties en continue druk op meer efficiency en meer effectiviteit maar meer werken vanuit expertise/ netwerk combinaties. . Mogelijke rollen van de ambassadeurs i.s.m. DS. - Creator programmeur van ideeën - Ontwikkelaar van concepten - Organisator van bijeenkomsten - Ondersteuner met financiën en/of middelen - Marketeer van de projecten - Participant/ deelnemer met eigen netwerk - Mogelijke bestaande en nieuwe vormen van interactie (waarde uitwisseling): - Voorstellingen en presentaties - Creatieve sessies/ workshops - Inhoudelijke netwerkbijeenkomsten - Ontmoetingen SCENARIO’S

Het ontwikkelen van de Deventer Schouwburg als een HNW plek kan verlopen via een aantal scenario’s. Kenmerken/ Scenario’s

Minimale variant

Kenmerken intern

Project wordt als extra werk gezien en nauwelijks zinvol

Kenmerken extern

Het kost veel inspanning om project op de rit te houden

Participatie

Nog geen participatie van externe partijen

Goede kans op participatie

Bezetting van de gratis werkruimte

Gem. minder dan 5 personen per dag

Bezetting van de werkplekken na 1 jaar Bezetting van de zalen na 1 jaar Verband met kaartverkoop/ % dat een kaart koopt Kenmerken van de bezoekers

Onder de 10%

Kosten zoals begroot Gem. over het jaar 10 werkers per dag 10%-20%

Onder de 5%

5-10%

Meer dan 10%

Nauwelijks aanwezig

10% extra kaartverkoop Mix van werkers.

Ruim meer dan 10% extra kaartverkoop Mix van werkers en regelmatig nieuwe mensen. Energieke sfeer

Kosten

38

Veel dezelfde mensen op dezelfde plekken

Gemiddelde Variant Medewerkers werken mee

Maximale Variant Medewerkers zijn enthousiast en initiatiefrijk. Project is zichtbaar op aantal hits op de website Bekend in de stad/ persaandacht Eigen initiatieven Deelname ook buiten de regio Participatie van meer dan 1 externe partij. Binding met NS Wat meer operationele kosten Gem. meer dan 10 pp., plus duidelijke groei Meer dan 20%

Doemscenario Geen animo/ langzaam tempo Geen bekendheid

Hogere kosten dan begroot Laag

Nauwelijks groeiend

Niet relevant Niet relevant

Natuurlijk moeten de basisvoorzieningen op orde zijn. De verwachting is de andere manier van werken voor het huidige personeel de grootste uitdaging zal zijn. Overigens geldt dat vaak in HNW trajecten in Nederland. Er wordt voorzichtig begroot. Bij een extra stijging van de verhuur van werkplekken en zalen van respectievelijk 15% en 7,5% is HNW project in potentie al rendabel.

39

REFERENTIES, BIJLAGEN ETC. Bijlage bronnen, literatuur en rapporten/ beleid: ! ‘B+B Vakmedianet, Platform Over Het Nieuwe Werken (www.ohnw.nl), n. = 3207’. 2012) ! (bron: Nederland Klaar voor Het Nieuwe Werken, Onderzoek in het kader van “de week van Het Nieuwe Werken”, oktober 2010 ! Campagne Het Nieuwe Werken, Resultaten 0- en 1 meting, december 2011 in het kader van de week van HNW. ! CBS, Mobiliteitsbalans 2011, SWOV (2010) ! Den Haag werkt nieuw, Hofstad 2.0 door Stipo in opdracht van de gemeente Den Haag ! Editie november 2011 ! Een verkenning van macro economische verkenningen van Het Nieuwe Werken Macroeconomische verkenning van Het Nieuwe Werken, PWC, 4 nov. 2011 ! Een verkenning van macro economische verkenningen van Het Nieuwe Werken Macroeconomische verkenning van Het Nieuwe Werken, PWC, 4 nov. 201199 ! Het Nieuwe Werken. Invoering nieuwe werken in het MKB. Jaarlijkse enquête ECP-EPN naar flexibilisering werkvormen om innovatie, ondernemingsgeest en productiviteitsgroei te bevorderen. ! http://www.staatvandeventer.nl/portal ! http://www.staatvandeventer.nl/trends-en-themas/thema/10 ! M. Blommesteijn, M. Brukman en J. Mevissen, Ondersteuning van zzp’ers door gemeenten, Situatie begin 2010. ! Nationaal onderzoek naar Het Nieuwe Werken 2012, alle feiten en cijfers, Gebruik als bronvermelding: ‘B+B Vakmedianet, Platform Over Het Nieuwe Werken (www.ohnw.nl), n. = 3207’. ! Nederland Klaar voor Het Nieuwe Werken, Onderzoek in het kader van “de week van Het Nieuwe Werken”, oktober 2010 ! Onderzoek naar succesfactoren van open flexkantoren in Nederland, door Frisblik dec. 2009 ! Platform Over Het Nieuwe Werken http://overhetnieuwewerken.nl/ ! Praktijkvisies op Het Nieuwe Werken, Mr. V.A. de Pous & Drs. J.M.M. van der Wielen (red.), november 2012. ! Van de Wijngaert, L. en H. Bouwman (2009) Would you share? Predicting the potential use of a new technology. Telematics and Informatics, 2009 – Elsevier. ! Zet Deventer op de kaart, Economische Visie Deventer 2020.

40

LIJST VAN HNW LOKATIES IN DEVENTER Locatie De Fabriek

Werkplekken en zalen http://www.fabriekdeventer.nl

Centrum voor menskracht

http://www.centrumvoormenskrac ht.nl/ Jordaenshuis Cluster van ondernemingen in HRM gebied. http://www.latijnseschool.nl Actief zalenverhuurbeleid met eigen boekingssite

De Latijnse School/ Stichting Parolo Fermerie Floris V Elegast

Postillion Motel

Flexible office Ondernemershuis

Startershuis

Bibliotheek

Volkshuis

Kantoorgebouw IJsselwinde (BMC Bedrijfsmakelaars)

http://www.postillionhotels.com/ho tels/postillion-hotel-deventer \ Landelijke formule Meet-Work-Stay http://www.flexible-office.nl In opbouw, vlakbij station www.ondernemershuisdeventer.nl Gaan geen werkplekken aanbieden. www.startershuisdeventer.nl Zelf nog in de startfase. Doelgroep: studenten die een bedrijf gaan beginnen. Gaan geen werkplekken aanbieden http://www.obdeventer.nl/ Gratis werkplekken met WiFi. Geen actief zalenverhuur beleid www.volkshuisdeventer.nl Cafe, restaurant, werkplekken en zalen.

Breed aanbod aan werk-plekken en vergader-ruimtes. Vooral bedoeld om elke dag te werken/ bedrijfsvestiging

Indruk Cluster van kleine ondernemers. Midden in het centrum. Samenwerken staat centraal. Ondernemende sfeer. Representatief. Lastig te bereiken met de auto.

Prijs opbouw 60 " pp mnd/ volledig pakket of 16 " p dd

Mix van functies. www.zaalverhuurdeventer.nl 2 zalen en 5 kamers 2 ruimtes

Tussen de 25 en 115" dd

Werkplek 5 " dd open ruimte. Andere ruimtes ook te huur

7 ruimtes Buiten het centrum Werkplek Meetingroom

6,5 " per uur 200 " per dag

Werkplek kantoortuin

9,75 " p uur

Breed aanbod advies voor ZZP en MKB. Richting ondernemershuis large Samenwerking met Saxion

Sociale betekenis. Maatschappelijke initiatieven Werken met mensen met verstandelijke beperking

Nog in opbouw

Ongeveer 10 " per persoon per dagdeel exclusief lunch, werken met arrangementen 100 tot 200 " per maand

41

LIJST VAN GEINTERVIEWDEN Overzicht gesprekspartners onderzoek HNW & DS & Deventer. Naam Marco Grob Wim Thijssen Jos Debeij Eric Nijhuis (jurist) Jaap Barink Ilse Heitling Arno Groenendijk Dick Montfrans Roel Westra Lucas Klooster Marcel van Velsen, landelijk 1 fase Harry Bouwman Rob Nas Jeroen Gortzen Marije Meulenveld Berrie Coelman

Bedrijf/ Organisatie/ NAW MKB Deventer De Fabriek Deventer Openbare Bibliotheek Deventer Gemeente Deventer

Westra Werkzaken ABN AMRO duurzaamheid,

TU Delft Saxion Ondernemershuis Rabobank Deventer Startershuis

Elly Wijnands

Saxion kenniscentrum innovatie en ondernemen De Groei Academie De Latijnse School

Engelberts

Witteveen en Bosch

43