aanraking StudieBijbel MAGAZINE Genezing door verder: Voor wie meer uit de Bijbel wil halen!

Voor wie meer uit de Bijbel wil halen!

1

J AARGANG 9 | SEPT. 2015

StudieBijbel

MAGAZINE

Genezing door

aanraking verder:

• Waarom gebruikt Jezus speeksel? • Wat staat er en wat wordt bedoeld? • Gods jaloezie

2

Redactioneel

Inhoud

D Gijs van den Brink

e Bijbel blijft mij inspireren. Ik

in de oudheid alleen bij Jezus voorkomt.

lees nu 43 jaar elke dag in de Bijbel.

Ik wist het niet. Het bemoedigt me en

Toch komen er elke keer nog vragen

doet me denken aan de schepping. God

op me af of bij me op waar ik niet eerder

spreekt en het is er. Zo eenvoudig was

over heb nagedacht. Vanmorgen nog bij

het bij de schepping, zo eenvoudig was

het gezamenlijk ochtendgebed. Ik woon

het in de bediening van Jezus en zo

namelijk in een gemeenschap en we

eenvoudig zal het straks zijn als Jezus

beginnen elke dag samen met gebed. We

terugkomt en hemel en aarde vernieuwd

lazen het gedeelte van de verheerlijking

zullen worden.

van Jezus op de berg. Er staat dat Mozes en Elia aan Jezus verschijnen en met hem

En voor ons hier en nu? Af en toe vindt in

spreken, waarop een huisgenoot van mij

onze omgeving een goddelijke genezing

vraagt: kunnen gestorven mensen dan aan

plaats, als teken, zodat wij niet zullen

ons op aarde verschijnen en met ons

vergeten hoe het in het volmaakte Rijk

spreken? Of gebeurde dat alleen bij Jezus?

van Christus zal zijn. Maar verder zijn de

De vraag laat me niet los. Eigenlijk ben ik

woorden van Paulus nog steeds actueel:

niet zozeer verrast over de vraag op zich,

Wij weten dat de hele schepping nog

maar veelmeer dat ik na 43 jaar Bijbellezen

altijd als in barensweeën zucht en lijdt.

mijzelf deze vraag nog nooit heb gesteld.

En dat niet alleen, ook wijzelf, die als

Ook Hans Bette spreekt over deze wijze van

voorschot de Geest hebben ontvangen,

Bijbel lezen in zijn artikel ‘Wat staat er en

ook wij zuchten in onszelf in afwachting

wat wordt er bedoeld’.

van de openbaring dat we kinderen van God zijn, de verlossing van ons sterfelijk

Ook de twee artikelen over genezing

3

04

08

Genezing door aanraking: alleen Jezus! (2)

Waarom gebruikt Jezus speeksel bij genezingen?

Jezus geneest op verschillende manieren. O.a. door het spreken van een machtswoord of door handoplegging. Maar ook door een simpele aanraking. Dat blijkt uniek te zijn. Pieter Lalleman onderzoekt het.

De evangeliën vermelden dat Jezus drie keer speeksel bij een zieke gebruikt. Waarom doet hij dit? Raymond Hausoul bespreekt de belangrijkste redenen die uitleggers naar voren brengen.

14

22

Wat staat er en wat wordt ermee bedoeld?

Gods jaloezie

Hans Bette stelt de vraag: Wat betekent ‘leid ons niet in verzoeking’ als ook vele andere bijbelwoorden? Wat betekent dit voor mijn dagelijkse leven? Het gebed in het Onze Vader dient als illustratie.

Wat betekent het als de bijbel meldt dat God een jaloers God is? In relaties van mensen onderling is dit geen positieve eigenschap. Hoe zit dat? Maarten Hertoghs bespreekt dit thema.

bestaan. (Rom.8:22-23)

zijn geschreven vanuit vragen die bij de auteurs opkomen. Waarom gebruikte

Ik wens u veel geestelijke verdieping toe,

Jezus bij drie genezingen speeksel? Het was voor de joden geen positief symbool.

Drs. Gijs van den Brink

In het tweede artikel speelt de vraag mee of er een verschil is tussen Jezus en andere paranormale genezers. Het blijkt dat het genezen door een simpele aanraking uniek is en voor zover wij weten

Colofon Redactie: Drs. Gijs van den Brink (hoofdredacteur) • Ds. Hans Bette • Jonathan Pater, MA • Dr. Mart-Jan Paul Drs. Marco Rotman • Drs. Cees Stavleu • Dr. Annechiena van Veen-Vrolijk Studiebijbel-magazine Kwartaalblad voor de geïnteresseerde bijbellezer • Jaargang 9 | nr 01 | september 2015 • ISSN 1876-4096 Centrum voor Bijbelonderzoek is een kenniscentrum en heeft als doel het bevorderen van wetenschappelijk verantwoorde bijbelse theologie. • Het theologisch uitgangspunt is dat de Bijbel het geïnspireerde Woord van God is. Studiebijbel-magazine is een stu-

12 • Boekbespreking: ‘Oefenen in discipelschap’

die-uitgave van Centrum voor Bijbelonderzoek met als doel het bieden van verdieping in de achtergronden, uitleg en boodschap van de Bijbel. Adres redactie en abonnementenadministratie: Centrum voor Bijbelonderzoek, Postbus 139, 3940 AC Doorn, tel. 0343-745080 • e-mail: [email protected] Abonnementsprijs: Een jaarabonnement op Studiebijbel-magazine kost € 22,50; losse nummers € 6,50; proefabonnement (2 nrs) € 12,00 Basisontwerp: IDD • concept|communicatie|creatie • Opmaak: deHoop&Koning • Grafisch meer • Druk: Wilco B.V., Amersfoort Advertenties: Opgave bij [email protected] • Adverteerders zijn verantwoordelijk voor de vorm en inhoud van de advertenties. www.studiebijbel.nl

verder:

en ‘Jezus en de mensen met geld’ 13 • Woordstudie: therapeuō en iaomai 18 • Nieuw: Studiebijbel.nl Mat.9:1-8 26 • Actualiteiten

4

Thema artikel

5

Genezing door Pieter J. Lalleman

aanraking

A

goden genazen mensen door aanraking, stelt

Abram als verteller optreedt (1). Abram en Sarai

men. En men suggereert dat de bijbelschrijvers

bevinden zich in Egypte (vgl. Gen.12:10-20).

deze gang van zaken aan hun heidense omge-

Farao wordt geteisterd door een boze geest

ving hebben ontleend. Telkens weer verwijst

omdat hij Sarai in huis heeft genomen. Wanneer

men als bewijs naar het boek Antike Heilungs-

niets helpt, laat Farao Abram vragen om voor

wunder van Otto Weinreich uit 1909. Daar

hem te bidden en hem de handen op te leggen.

bevindt zich dus het bewijsmateriaal waarop

Nadat hij Sarai terug heeft gekregen, bidt Abram

de commentaarschrijvers zich baseren. Voordat

en legt hem de handen op, zodat de boze geest

we dit boek goed lezen, kijken we eerst rond in

verdwijnt. Dit is binnen de Qumran-teksten een

joods-christelijke teksten.

geïsoleerd geval.

l bijna twee eeuwen bestudeert de

persoon op (Mar.1:31). Soms wordt überhaupt

bijbelwetenschap mogelijke parallel-

niets verteld over de wijze waarop het wonder

Oude Testament

Handelingen en apocriefen

len tussen bijbelverhalen en teksten

gebeurt (Mar.1:34). Tegen een man met een

Het Oude Testament bevat een aantal verhalen

In het boek Handelingen treedt de Here Jezus

verschrompelde hand zegt de Heer dat hij de

waarin een aanraking de belangrijkste oorzaak

niet meer Zelf op, maar de apostelen spreken en

hand moet uitstrekken; oppervlakkig gezien lijkt

van genezing of dodenopwekking is. Ze lijken

handelen op zijn gezag. De eerste genezing, die

het alsof het uitstrekken op zich de genezing be-

tamelijk veel op wat we in het Nieuwe Testa-

van de verlamde bij de Schone Poort (Hand.3:1-

werkt (Mar.3:5). In weer een ander geval maakt

ment over de Here Jezus lezen. De profeet Elia

10), maakt duidelijk dat Jezus’ werk op aarde zal

Jezus gebruik van hulpmiddelen zoals speeksel

wekt een kind op door zich erboven uit te strek-

worden voortgezet door zijn gezanten.

(Mar.7:33, 8:23).

ken (1Kon.17:21). Nauw verwant aan dit verhaal

Het aantal verhalen over genezingen is in

Omdat de Evangeliën ons slechts een kleine se-

is wat we over Elisa lezen in 2Kon.4:34. Toch la-

Handelingen niet zo groot. Lukas geeft alleen

van omliggende volken. Voor het Nieuwe Testament gaat het daarbij in de eerste plaats om de Grieks-hellenistische cultuur. Het aantal studies op dit terrein is enorm, maar niet iedere onderzoeker kent alle materiaal uit eerste hand.

lectie bieden van de woorden en daden van Jezus,

ten deze verhalen, met name het tweede, ruimte

kort aan dat er talrijke wonderen gebeurden,

Vaak worden onderzoeksresultaten tamelijk

zal elk van dit type wonderen meerdere malen

voor de gedachte dat de profeten een magische

maar werkt die gebeurtenissen niet uit (5:12-

klakkeloos van elkaar overgeschreven. Een

door Hem verricht zijn.

handeling voltrekken. Het is niet helemaal een

16). Toch komen we het type van de genezing

simpele aanraking.

door een eenvoudige aanraking ook weer tegen,

opvallend voorbeeld daarvan kwam ik op het spoor toen ik me verdiepte in de toedracht van

Simpele aanraking

De verwachting van genezing door een aanraking

namelijk in Hand.19:11-12.

de genezingen die de Here Jezus en de apostelen

Een aparte groep wordt gevormd door de verha-

leeft wel bij Naäman de Syriër, wanneer hij bij

In de latere kerkgeschiedenis zijn er talloze

verrichten.

len waarin Christus de zieke persoon aanraakt.

de profeet Elisa komt om van zijn melaatsheid

verhalen over genezingen door ‘heiligen’, die

Een korte en eenvoudige aanraking is voldoende

genezen te worden (2Kon.5:11). Maar het heen

een studie op zich waard zouden zijn. Ik beperk

Allerlei toedrachten

om de genezing te bewerkstelligen. Er is geen

en weer bewegen van de hand laat, anders dan

me tot de apocriefe handelingen van de diverse

In dit artikel wil ik onderscheid maken tussen

sprake van magische handelingen of de toe-

de korte aanraking, wel ruimte voor de bijge-

apostelen. In de Handelingen van Petrus, die

enerzijds de historische werkelijkheid van een

passing van welk hulpmiddel dan ook: Jezus’

dachte aan magisch strijken en wat dies meer zij.

tegen het einde van de tweede eeuw in Klein Azië

genezingswonder, en anderzijds de manier

aanraking is kort maar volledig effectief. Een

Het meest eenvoudige wonder door aanraking

geschreven werden, worden christelijk geloof

waarop in het betreffende verhaal de genezing

voorbeeld hiervan is Mar.1:41. Hieraan verwant

vinden we in de dodenopwekking die plaatsvindt

ontstaat. Wat het eerste betreft zal een orthodox

zijn de gevallen van degenen die van hun kant

door aanraking van het stoffelijk overschot van

christen geloven dat de bijbelse wonderen echt

Jezus even aanraken en zo eveneens genezing

de profeet Elisa (2Kon.13:21).

gebeurd zijn en grote twijfels hebben bij gene-

vinden, zoals de vloeiende vrouw (Mar.5:25-30)

zingen die worden toegeschreven aan andere

en allerlei naamloze personen (Mar.6:56).

Qumran

goden, maar op deze waarheidsvraag gaan we

We richten ons nu verder op deze groep ver-

Het is interessant nog op te merken dat volgens

hier niet verder in. We richten ons op het tweede

halen, die ik aanduid als `genezingen door een

de latere rabbijnen de profeten Elia en Elisa bij

aspect, de toedracht van het wonderverhaal.

eenvoudige aanraking’. Hierbij betrek ik ook de

hun wonderen optraden als ‘apostelen’ van God.

De genezingen in het Nieuwe Testament vin-

opwekking van een dode door het aanraken of

Overigens zijn er in de rabbijnse literatuur geen

den op veel verschillende manieren plaats.

het simpele vatten van de hand (Mar.5:41).

gevallen bekend van ‘genezing door aanraking’.

Soms sprak de Here Jezus alleen enige woor-

Wie wetenschappelijke commentaren op deze

Wel komen we het fenomeen eenmaal tegen in

den, waarna en waardoor genezing plaatsvond

groep wonderverhalen raadpleegt, leest daar

een tekst uit Qumran. Het gaat hier om het

(bijvoorbeeld Mar.2:11-12, 5:8-13). In andere

meestal dat deze toedracht ook in de Grieks-

Genesis Apocryphon (1Q20), een zeer vrije

gevallen richt Jezus daadwerkelijk een liggende

hellenistische literatuur voorkomt. Ook Griekse

weergave van het bijbelboek Genesis waarbij

Er is geen sprake van magische handelingen of de toepassing van welk hulpmiddel dan ook: Jezus’ aanraking is kort maar volledig effectief.

6

Thema artikel

7

en heidendom tegenover elkaar gesteld. Petrus

rituele of magische handelingen.

kracht op het betrokken lichaamsdeel (3).

Noten

representeert de christenen, Simon de Tovenaar

Een paar voorbeelden. Het komt regelmatig voor

Het verhaal, dat zich afspeelt in het jaar 69,

de heidenen. Simon kennen we uit Handelingen

dat een god de buik van een onvruchtbare of

heeft een sterk propaganda-karakter en dient

8, maar in de Handelingen van Petrus (en andere

hoogzwangere vrouw aanraakt, met als resul-

om Vespasianus als keizer te legitimeren. De na-

vroegchristelijke teksten) heeft hij legendari-

taat respectievelijk conceptie en voorspoedige

druk ligt op zijn krachtige optreden. Ik heb sterk

sche trekken aangenomen. Handelingen van

bevalling, maar in die gevallen is ‘aanraken’

de indruk dat dit verhaal ontstaan is als een be-

Petrus 28 stelt de christelijke manier van gene-

niets anders dan een eufemisme voor respectie-

wuste of onbewuste reactie op de verhalen over

zen expliciet tegenover de heidense. Ondanks

velijk ‘bevruchten’ en ‘helpen met de bevalling’.

Jezus Christus en op het groeiende christendom.

zijn toverkracht is Simon de Tovenaar niet in

Er is dus sprake van uitgebreide ingrepen, die de

Ook in het tweede verhaal staat een keizer cen-

staat een jonge man, die op de grond ligt, te doen

natuur een handje helpen en geen genezingen in

traal, en wel Hadrianus, die regeerde van 117 tot

opstaan. Driemaal tilt Simon het hoofd van de

strikte zin zijn.

138. Deze keer betreft het een zieke persoon die

1 David Flusser, ‘Healing through the Laying-on of Hands in a Dead Sea Scroll’, Israel Exploration Journal 7 (1957) 107-108. 2 Otto Weinreich, Antike Heilungswunder. Untersuchungen zum Wunderglauben der Griechen und Römer, Giessen 1909, herdruk Berlijn 1969. 3 Beschreven door drie geschiedschrijvers: Tacitus, Historiae 4.81, Dio Cassius 65.8, Suetonius, Vespasianus 7. Volgens de eerste twee auteurs had de tweede man een verschrompelde hand, volgens Suetonius een verlamd been.

jongen op, maar zonder resultaat. Daarna komt

Over de bekende genezingsgod Asclepius, die

zijn weldoener aanraakt en daar baat bij heeft,

Petrus, en hij raakt de jongen slechts even aan

voorleeft in de aesculaap op de auto’s van artsen,

maar ook dit gebeuren speelt in de tijd toen het

dr. Pieter J. Lalleman is nieuwtestamenticus aan

om het verlangde resultaat, het opstaan van de

hebben we veel korte teksten waarin genezen

christendom en de Evangeliën reeds overal be-

Spurgeon’s College in Londen. Hij is sinds 2002

jongen, te bereiken.

personen hun dank aan de god uitspreken.

kend waren en moet dus beschouwd worden als

tevens “Academic Dean”, een combinatie van

In Handelingen van Johannes 62 worden gelovi-

Asclepius laat meestal in dromen zien wat zieke

beïnvloed door het christendom.

hoofd onderwijs en studentendecaan.

gen in Efeze genezen door alleen maar even de

mensen moeten doen, ook voert hij in de droom

Het derde verhaal speelt in de eerste eeuw maar

apostel Johannes aan te raken. Dit verhaal lijkt

complete operaties uit, maar van een simpele

werd pas in de derde eeuw opgeschreven.

sterk op wat Hand.19:11-12 over het optreden

aanraking is nergens sprake. Het is werkelijk

Het gaat over Apollonius van Tyana en werd be-

van Paulus in Efeze vertelt. Het lijkt alsof de

opvallend dat de uitgebreide documentatie over

schreven door Philostratus (Vita Apollonii 4.45).

schrijver van de Handelingen van Johannes wil

Asclepius geen enkel geval van een simpele,

Apollonius ontmoet een rouwstoet en laat deze

suggereren: mijn held Johannes doet niet onder

genezende aanraking kent.

stoppen, waarna hij de dode, een meisje, toe-

voor Paulus.

Invloed

spreekt: ‘Daarna raakte hij haar slechts aan en, een soort spreuk over haar fluisterend, wekte hij

Weinreich

Uiteraard heb ik me op mijn zoektocht niet

haar terstond op uit haar schijnbare dood.’ Het

Zoals ik zei schrijven hedendaagse commenta-

beperkt tot de gegevens die Weinreich honderd

valt op dat Philostratus zelf expliciet opmerkt

toren van elkaar over dat Otto Weinreich heeft

jaar geleden verzamelde; sinds die tijd zijn er

dat het meisje slechts schijndood was.

laten zien dat ‘genezing door aanraking’ niet

immers veel nieuwe gegevens ontdekt. Maar

alleen in het Nieuwe Testament en de apocriefen

ook dat onderzoek leverde geen bewijs voor de

Conclusie

voorkomt, maar ook bij de Grieken. Wanneer we

stelling van Weinreich. We kunnen dus zeggen

Jezus’ wonderen van genezing door een enkele

het boek van Weinreich er bij pakken blijkt dat

dat ‘genezing door een simpele aanraking’ een

aanraking zijn uniek. Zij worden slechts vooraf-

echter een zeepbel te zijn (2). Het eerste deel

specifiek christelijke zaak is. Niemand behalve

gegaan door de teksten uit het Oude Testament

van het boek gaat over wonderen die worden

Jezus en zijn volgelingen genas op die wijze.

en de joodse tekst uit Qumran die we hebben

toegeschreven aan de handen van goden.

Toch zijn er drie gevallen van genezingen die

besproken.

Weinreich suggereert dat in teksten uit de klas-

sterke gelijkenis vertonen met het type dat we

De verhalen in de Grieks-hellenistische wereld

sieke oudheid de genezende aanraking vaak als

hier onderzoeken, en deze moeten we nader be-

waarin sprake is van genezing door aanraking

enige oorzaak van wonderen wordt genoemd.

zien. Alle drie spelen ze zich af in de tijd na het

zijn na het leven van Christus ontstaan en door

Hij verwijst naar bronnen zoals geschiedschrij-

optreden van de Here Jezus en het ontstaan van

de berichten over Hem beïnvloed. Jezus Christus

vers, gedichten en inscripties. Maar wanneer de

de christelijke kerk; en dat is veelzeggend.

was degene die de grenzen van rang en stand

betrokken teksten worden opgezocht en in hun

Toen de Romeinse generaal Vespasianus door

en van onreinheid doorbrak door de zieken en

verband gelezen, blijkt er niet één te zeggen wat

het leger tot keizer was uitgeroepen, bevond hij

doden aan te raken en door toe te staan, dat men

Weinreich hen laat zeggen; met andere woor-

zich in Egypte. In Alexandrië genas hij, op ver-

Hem aanraakte ter genezing.

den, er blijkt geen enkele klassieke parallel te

zoek van het volk, twee mannen door hen aan te

Waarschijnlijk zijn de wonderen waarbij Hij de

zijn voor de joods-christelijke ‘genezing door

raken. Maar om de ene - een blinde - te gene-

zieke in het geheel niet aanraakte en slechts

een eenvoudige aanraking’. De goden gebruiken

zen, gebruikte hij bovendien speeksel, en bij de

sprak even uniek, maar dat zou apart onderzocht

wel hun handen, maar steeds voor ingewikkelde

andere - een verlamde - zette hij zijn laars met

moeten worden.

Het Oude Testament bevat een aantal verhalen waarin een aanraking de belangrijkste oorzaak van genezing of dodenopwekking is.

8

Thema artikel

Raymond H. Hausoul

9

bij de zieke; (3) Jezus gebruikt het speeksel om

blinde’ (9:6). Dit gebeuren roept associaties op

Waarom gebruikt Jezus

het fysieke contact te benadrukken; en (4) het

met Asclepius, de Griekse god van de genezing.

speeksel verwijst symbolisch naar een diepere

In een inscriptie vernemen we hoe deze een

geestelijke waarheid. We zullen deze antwoor-

blinde met één oog geneest. Hij vormt hiervoor

speeksel bij genezingen?

den een voor een bespreken.

uit klei een ‘oogbal’ en plaatst die in de lege

Speeksel als medicijn

oogholte, waarna de blinde weer kan zien.1 Toch roept deze verklaring vragen op als we

Als het speeksel diende als medisch hulpmid-

beseffen dat de vroege christenen zich negatief

del, zou het bij de doofstomme de mondholte

uitlieten over de magie in hun tijd. In hoeverre

bevochtigen, waardoor deze beter kon slikken,

is het trouwens mogelijk om bij deze uitleg het

zou spugen en dat hij de benen van de verlamde

spreken, smaken en ruiken. Ook bevat speek-

geloof van de zieke volledig op God gericht te

hun kracht zou geven als hij deze zou aanraken

sel histatine (eiwit) dat een anti-microbiële en

laten zijn? Wie in de voetsporen van het volks-

met zijn hiel. Vespasianus had weinig geloof dat

anti-schimmelwerking heeft en de bacteriële

geloof treedt, richt de aandacht veel meer op de

dit zou gebeuren. Hij weigerde hieraan gehoor te

proteasen afremt. Toch blijft het de vraag in

afgoden en het geloof in natuurkrachten dan op

geven. Zijn vrienden haalden hem echter ertoe

hoeverre dit daadwerkelijk van belang is in

de ware God van Israël. Zowel het Nieuwe als

over dit toch te doen. Dat gebeurde met succes

de genezing die Jezus verricht. Van een echte

Oude Testament wijzen dit soort syncretisme af.

voor het grote publiek’ (Suetonius, Vita Vespasi-

medicinale behandeling is immers geen sprake.

an, 7). Plinius de Oudere schrijft in zijn Naturalis

Jezus raakt met zijn speeksel slechts de tong

Fysiek contact

Historia eveneens over deze toepassingen van

van de doofstomme aan. Hierbij is te denken

Een derde mogelijkheid is dat het speeksel een

speeksel. Speeksel is van invloed in de bestrij-

aan een kleine hoeveelheid en geen kom vol met

fysiek contact creëert tussen Jezus en de zieke.

(Joh.9:1-7). Waarom doet hij dit? Dit artikel

ding van vergif, in het afschrikken van slan-

speeksel. Het gaat ook veel te ver om hierin een

Door dit contact toont Jezus zijn barmhartigheid

bespreekt de belangrijkste redenen die uit-

gen en tegen lichamelijke aandoeningen. Wie

parallel te zien met hedendaagse oogdruppels.

aan de zieke. Bij de doofstomme kan dit van be-

leggers naar voren brengen.

speeksel achter iemands oor strijkt, kalmeert

De blinde dient zich eerst nog te wassen in de

lang zijn, aangezien hij niet kan horen wat Jezus

hem geestelijk (28.5.25). Wie op iemand met een

vijver van Siloam. Pas daarna ontvangt hij het

zegt. Toch komt deze vorm van fysiek contact

epileptische aanval spuugt, brengt de zieke tot

zicht. De medicinale werking van het speeksel is

zoeken vreemd over. Het aanraken van een an-

rust (28.4.35-39).

daardoor te verwaarlozen in de drie situaties.

der met je eigen speeksel kent in het algemeen

menten een bijzondere kracht bezaten. Bijna

Dit soort gedachten vinden we ook in het joden-

Magische kracht

overal geloofde men dat speeksel, bloed (vooral

dom. Oogproblemen zouden te verhelpen zijn

Een tweede mogelijkheid is dat Jezus het

van een mens telkens als negatief, onrein,

menstruatiebloed), urine, uitwerpselen, nagels,

door speeksel: ‘Het speeksel van de eerstgebo-

speeksel toepast, omdat er in zijn tijd magische

vernederend en oneervol: ‘Als zo’n man iemand

haren en dergelijke genezing konden brengen.

rene van een vader geneest [van oogziekten],

krachten aan speeksel worden toegeschreven.

die rein is bespuwt, moet deze zijn kleren en

Volgens het bijgeloof was speeksel bijzonder

maar het speeksel van de eerstgeborene van een

Jezus gaat dan uiterlijk mee met het bijgeloof

zichzelf met water wassen en blijft hij tot de

krachtig zowel om goed als om kwaad te doen.

moeder geneest niet’ (b. Baba Bathra 126b). Ook

van die dagen. Hiermee maakt Jezus de zieke

avond onrein’ (Lev. 15:8), ‘Van afschuw deinzen

Algemeen dachten de volken rondom Israël

op andere zieke lichaamsdelen is het moge-

dan attent dat hij gaat genezen. Doordat Jezus

ze terug voor mij en niets weerhoudt hen mij in

dat het speeksel dat de mens verliet, de ziel

lijk speeksel te spugen, zodat er genezing kan

speeksel uit zijn eigen mond neemt en deze

het gezicht te spuwen’ (Job 30:10), ‘Ik heb mijn

van ’s mensen oorsprong met zich meedroeg.

optreden of demonen worden uitgedreven (b.

gebruikt om de tong van de doofstomme of de

rug blootgesteld aan mijn folteraars, wie Mij

Volgens de Romeinse historicus Suetonius liet

Sanhedrin 28b). Door de frequente toepassing

ogen van de blinden aan te raken, verwacht

de baard uittrokken, bood Ik mijn wangen aan.

het speeksel van keizer Vespasianus zich op die

van speeksel als magisch ritueel bij genezing en

de zieke genezing door Jezus’ kracht. Door het

Ik heb mijn gezicht niet verborgen toen ze Mij

manier voor medische doeleinden gebruiken:

bevrijding, riepen de rabbijnen dit gebruik later

gebruik van het speeksel wil Jezus de aandacht

beschimpten en bespuwden’ (Jes. 50:6). Er is

‘Een blinde en verlamde uit het volk kwamen

een halt toe.

van de zieke op hem richten, wat is te vergelij-

geen enkel voorbeeld uit het Oude Testament te

D

e evangeliën vermelden dat Jezus drie keer speeksel bij een zieke gebruikt: bij een doofstomme steekt Jezus zijn

vingers in de oren, spuugt Hij vervolgens en raakt Hij de tong van de man aan (Mar.7:33), een blinde spuwt Hij in zijn ogen (8:22-26) en bij een blindgeborene spuugt Hij op de grond, maakt Hij met speeksel wat modder en strijkt Hij dit op de ogen van de blinde

Speeksel in de oudheid In de oudheid dacht men dat lichamelijke ele-

niet de betekenis van een liefdevolle genegenheid. Zo ziet de Bijbel het speeksel en spugen

ken met de aanraking van een zieke door Jezus’

noemen waar het spugen positief wordt geduid.

zat. Zij smeekten hem om hulp voor hun ziek-

In het verleden klonken verschillende antwoor-

hand. Een voorbeeld hiervan zien we in de

Dit negatieve element komt ook naar voren in

tes, omdat [de god] Serapis hen in een droom

den op de vraag waarom Jezus speeksel ge-

genezing van de blindgeborene. Johannes merkt

de bespuging die Jezus in zijn lijdensweek moet

beloofd had dat ze op die manier zouden worden

bruikt. De meest gehoorde zijn: (1) het speeksel

in zijn evangelie op: ‘Na deze woorden spuwde

doorstaan (Mat. 26:67; 27:30) en bij de Galaten

genezen. De god had verklaard dat Vespasianus

heeft een medische functie; (2) Jezus volgt het

Jezus op de grond. Met het speeksel maakte Hij

die Paulus juist niet hadden veracht of bespuugd

de ogen van de blinde zou openen als hij erop

volksgeloof en hoopt er geloof mee op te wekken

wat modder. Hij streek die op de ogen van de

(Gal. 4:14).

samen tot hem toen hij in het gerechtsgebouw

10

Thema artikel

11

Symbolische daad

van Jahweh voortbrengt.’ Het nadeel bij deze

Een vierde mogelijkheid is om in het speeksel

gedachte is dat speeksel nergens in relatie wordt

een diepere symbolische betekenis te zien. De

gebracht met het spreken van God.

kerkvader Ambrosius van Milaan (339–397)

Bij de symbolische verklaringen komen zodoen-

ziet het speeksel bij de blinde in Marcus 8:22 als

de dezelfde moeilijkheden naar boven als bij de

een prototype van de waterdoop. Verder zijn er

eerdere verklaringen: speeksel kent doorgaans

meerdere kerkvaders die in Jezus’ keuze om bij

in de Bijbel een negatieve betekenis. Het ligt

de blindgeborene speeksel en klei te vermen-

daarmee niet voor de hand om in het speeksel

gen, een symbolische verwijzing zien naar de

een verwijzing te zien naar positieve zegeningen,

schepping van Adam. Volgens de Septuaginta

zoals bijvoorbeeld de waterdoop of het scheppen

en de Dode Zeerollen formeerde Jahweh Adam

van iets nieuws.

in Genesis 2:7 namelijk niet uit ‘stof’, maar uit ‘klei’. Die gedachte sluit aan bij de illustratie van

Conclusie

de profeet Jeremia, dat Jahweh de pottenbakker

Een duidelijk antwoord op de vraag waarom

is die de mens als klei formeert (18:6). Zoals God

Jezus speeksel gebruikt, hebben we helaas niet

de mens in het verleden formeerde, formeert

gevonden. Ook het tegenwoordig veel gehoorde

Jezus nu nieuwe ogen voor de blindgeborene.

antwoord dat het speeksel slechts een voorspel

Deze relatie met het scheppingsverhaal is nog

is om hoop aan de zieke te geven, bevredigt niet

te onderbouwen door de verwijzingen naar de

echt. De bronnen die hiervoor worden aange-

dag, de nacht en het licht, die in beide teksten

haald zijn van latere datum en stammen uit een

voorkomen (Joh.9:4-5; Gen.1:1-3).

andere context. Het blijft voor ons onduidelijk

Toch moeten we vaststellen dat het speeksel in

waarom Jezus speeksel gebruikt bij bepaalde

deze discussie onvoldoende tot zijn recht komt.

genezingen.

Zoals God de mens in het verleden formeerde, formeert Jezus nu nieuwe ogen voor de blindgeborene.

Het is enkel mogelijk om in de Egyptische en Babylonische beschrijvingen van de goden pa-

De vraag mag gesteld worden of het erg is dat

rallellen te zien. Daar vernemen we dat de goden

we hierover geen duidelijkheid hebben. Hierop

spuug en modder gebruiken om de schepping te

kunnen we een relativerend antwoord geven.

formeren. In de joodse literatuur daarentegen

Speeksel is namelijk slechts een van de tastbare

vinden we enkel parallellen in de klei die Jahweh

middelen die Jezus gebruikt. We lezen ook over

gebruikt om de mens te scheppen.2 Ramsey

aanraking, zalving en handoplegging. Het ver-

Michaels verwerkt dit gegeven en stelt daarom

schil hiermee is echter wel dat speeksel elders in

dat het accent bij de genezing van de blindgebo-

de Bijbel een negatieve connotatie heeft, terwijl

3

rene op de klei valt en niet op het speeksel. Dit

aanraking, zalving en handoplegging die niet

accent komt echter niet naar voren in de bijbel-

hebben. Verder laat zich concluderen dat het

tekst. Er is eenvoudig sprake van Jezus die klei

speeksel, in de drie door ons besproken gene-

en speeksel met elkaar mengt en dit op de ogen

zingen, niet het definitieve middel tot genezing

van de blindgeborene wrijft. De parallel die nog

is. In alle drie de gevallen volgt er iets op wat de

het meest in de buurt komt van de genezing van

genezing teweegbrengt. Bij de doofstomme is

de blindgeborene, vinden we in het joodse boek

dat het machtswoord van Jezus (Mar.7:34), bij de

Tobit. Daar vernemen we dat Tobit een blinde

blinde is dat de tweede handoplegging (Mar.8:25)

met visgal zalft om genezing te vinden (11:3).

en bij de blindgeborene is dat het wassen in de

Een andere mogelijkheid is om in het speeksel

vijver van Siloam. Pas nadat deze zaken gedaan

een verwijzing te zien naar het spreken van God

zijn, is de zieke genezen.

en te verwijzen naar Deuteronomium 8:3b: ‘Zo

Noten

maakte Hij u duidelijk dat een mens niet leeft

1 Lynn R. LiDonnici, The Epidaurian Miracle Inscriptions, Texts and Translations. Graeco-Roman Religion Series 11 (Atlanta: Scholars, 1995), 92.77–78.

van brood alleen, maar van alles wat de mond

Noten 2 Daniel Frayer-Griggs, “Spittle, Clay, and Creation in John 9:6 and Some Dead Sea Scrolls,” Journal of Biblical Literature 132, no. 3 (2013): 662. 3 J. Ramsey Michaels, The Gospel of John, New International Commentary on the New Testament (Grand Rapids: Eerdmans, 2010), 546.

12

Boek bespreking

Woordstudie

Oefenen in discipelschap

13

therapeuō Het werkwoord therapeuō betekent (1) ‘(be)dienen,

en 13), Luc.5:15 (vgl. vs.17), en 8:43 (vgl. vs.47).

In navolging van buitenlandse theologen als Stanley

levensstijl ontwikkeld en beoefend

verzorgen’, en (2) ‘(medisch) verzorgen of behande-

Toch kan ook het hier besproken woord ‘genezen’

Hauerwas en Tom Wright krijgt ook in Nederland de

kan worden. Pieter Vos gaat in op de

len, genezen’.

betekenen als resultaat, zonder dat de handeling

deugdethiek steeds meer aandacht. Het boek ‘oefe-

vraag wat deugdethiek inhoudt en

Verwant met therapōn ‘bediende, dienaar’ geeft het

van het genezen daarbij op de voorgrond treedt (bv.

nen in discipelschap’, waaraan vijf auteurs hebben

hoe christelijke deugden geoefend

in eerste instantie aan ‘dienaar zijn, als dienaar

Mat.4:23-24). Natuurlijk moeten we wel bedenken

meegewerkt, is hiervan een prachtig voorbeeld. Jezus

kunnen worden binnen een ge-

bezig zijn’. In het NT komt deze betekenis alleen in

dat Jezus niet als een arts geneest, maar door de

heeft gezegd: ‘wie mijn woorden hoort en ze doet …’.

loofsgemeenschap. Hans Schaeffer

religieus verband voor, betreffende de manier waar-

kracht van God. Zij die zo door Hem geheeld worden

Maar de meningen over een christelijke levensstijl

bespreekt wat dit alles betekent voor

op heidenen hun goden dienen (Hand.17:25).

verheerlijken dan ook de God van Israël (Mat.15:31).

lopen steeds meer uiteen. Dat zie je bijvoorbeeld in

gemeenteopbouw in een samenle-

In de overige teksten wordt het, zoals dat ook al

Zo geeft Hij persoonlijk Zijn discipelen de bevoegd-

omgang met relaties en seksualiteit, bezit en geld,

ving die niet langer christelijk is. James Kennedy laat

in het klassieke Grieks gebeurde, toegepast op de

heid of macht om ziekte te genezen (bv. Mat.10:1),

politiek en milieu. Is er een uitweg? Ja, zeggen de

zien wat de vorming van het karakter inhoudt voor

genezing van zieken. Hierbij is het moeilijk om uit

uiteraard in heel andere zin dan de bevoegdheid van

auteurs volmondig, er is een derde weg. En die weg

de missionaire betekenis van de gemeente. Het boek

te maken wat precies het verschil is met iaomai,

een dokter tot het uitoefenen van de geneeskunst

is te vinden in aandacht voor deugden en karak-

wordt afgesloten met een praktijkverslag. De auteurs

dat oorspronkelijk het meer technisch-medische

waarmee wij vertrouwd zijn. Het werkwoord wordt

ter. Christelijk leven heeft alles te maken met de

zijn allen als docent verbonden aan een universi-

woord is voor ‘genezen, gezond maken’. Het lijkt

zowel op zieken in de eigenlijke zin van het woord

vorming van een christelijk karakter. De bijdragen

teit of hogeschool. Het samen bestuderen van deze

erop alsof dit laatste vooral het resultaat benadrukt,

toegepast als op bezetenen (bv. Luc.6:18). Voor me-

in het boek zijn ontstaan vanuit lezingen voor een

onderwerpen kan uw gemeente een nieuwe impuls

terwijl door therapeuō meer de handeling van het

laatsen wordt vaak het specifiekere woord katharizō

project in een plaatselijke gemeente in Amersfoort,

geven. Dit boek heeft mij bijzonder gemotiveerd.

genezen aangegeven wordt. Het valt wel op dat in

‘reinigen, rein maken’ gebruikt. Er worden verschil-

waaraan de auteurs hebben meegewerkt. Ad de

Warm aanbevolen!

alle gevallen waar genezen op de sabbat ter dis-

lende handelingen genoemd die Jezus bij genezingen

cussie staat, niet iaomai maar therapeuō gebruikt

toepast: het opleggen van handen (bv. Luc.4:40), het

cipelschap, deugden en karaktervorming. Hij vindt

James Kennedy, Pieter Vos (red.), Oefenen in disci-

wordt (bv. Luc.6:7), misschien omdat de nuance

zalven met olie (bv. Mar.6:13). In Mat.14:14 horen we

belangrijke accenten in de Bergrede van Jezus, maar

pelschap. De gemeente als groeiplaats van het goede

‘behandelen’, ‘genezen’ als handeling daar nog een

dat Jezus geneest uit innerlijke ontferming. Belang-

ook in passages bij Paulus en Petrus. In een ander

leven. Zoetermeer: Boekencentrum, 2015. 119 pgs.,

zekere rol speelt, evenals in Luc.4:23, en wellicht

rijk is dat geloof genoemd wordt als voorwaarde voor

hoofdstuk gaat hij in op de vraag hoe een christelijke

€12,90.

ook in Mat.8:7 (vgl. het ándere werkwoord in vs.8

genezen worden (bv. Mar.6:5-6).

Bruijne behandelt de bijbelse achtergrond van dis-

Jezus en geld

twee andere gaan over de wijzen uit het Oosten en een gedeelte uit Jacobus. Deze twee zijn ook van een

iaomai

Een tweede boekje ligt in dezelfde lijn, maar zoemt

iets andere stijl, er wordt iets meer

Het werkwoord iaomai betekent ‘genezen, gezond

wijze ook door de apostelen mensen genezen (bv.

in op één onderwerp: geld. ‘Jezus en de mensen met

buiten de tekst om gesproken. Ieder

maken’. Het houdt in iemand herstellen van een of

Luc.9:2; Hand.9:34). In overdrachtelijke zin kan het

geld’ is een bijzonder mooi boekje, omdat de auteur

hoofdstuk wordt afgesloten met een

andere ziekte, wat zowel door de hulp van een arts

gebruikt worden voor herstel van kwaad en leed. In

twee kwaliteiten beheerst, die je niet altijd vindt in

aantal gespreksvragen, wat het boekje zeer geschikt

kan geschieden, als rechtstreeks door de ‘kracht

een woord van de profeet Jesaja dat Jezus aanhaalt

boeken over dit soort gevoelige onderwerpen. Hij

maakt om in een kring samen te lezen. Slechts één

des Heren’ (vgl. dunamis ‘vermogen (tot), kracht’),

is het genezen een gevolg van bekering, de daad van

blijft pagina na pagina positief spreken over geld

keer plaatste ik een vet vraagteken in de kantlijn,

zoals steeds in het NT (bv. Luc.5:17), hetzij door aan-

ommekeer van de mens naar God toe (Mat.13:15; zie

en weet daarmee de rijke lezer tot het einde vast

namelijk als de auteur in de bespreking van de

raking (bv. Luc.22:51), en dan speciaal het opleggen

Jes.6:10 LXX, en vgl. Hand.28:27). De Gezalfde van

te houden. De auteur is predikant en de achterflap

gelijkenis van de rijke en de arme Lazarus zegt dat

van handen (bv. Hand.28:8), hetzij met een woord

de Heer, de Messias, is gezonden om te genezen de

meldt dat er zich zijn gemeente relatief veel eco-

de rijke in de hel is, terwijl de tekst over ‘dodenrijk’

(bv. Luc.7:7). Soms wordt hierbij de nadruk gelegd

gebrokenen van hart (Luc.4:18; zie Jes.61:1 LXX),

nomen en mensen in de fiscale dienstverlening

(hades) spreekt. Maar dat is voor het thema en de

op de noodzaak van gebed (bv. Jak.5:14-16). Jezus

waarbij het gaat om herstel van de gevolgen van de

bevinden. Dat is goed te merken in zijn benade-

boodschap van het boekje niet echt relevant.

bekrachtigt Zijn gepredikte woord door vele wonde-

zondeval, op een manier die uitstijgt boven het ge-

ring. Ten tweede is hij in staat om de uitleg van de

Van harte aanbevolen.

ren waarbij Hij zieken geneest, zoals de zoon van de

nezen van zieken. Vergelijk voor de betekenis thera-

koninklijke hoveling uit Kapernaüm (Joh.4:47) en de

peuō ‘(be)dienen, verzorgen; (medisch) behandelen,

Hierdoor komt de tekst van de bijbel op een hele

P.L. de Jong, Jezus en de mensen met geld.

bloedvloeiende vrouw (Mar.5:29). In Mat.8:13 wordt

genezen’, dat meer de nadruk legt op de handeling

natuurlijke wijze zomaar tot leven in onze situaties

Bijbelstudies over bezit en rijkdom. Zoetermeer:

geloof genoemd als voorwaarde voor het genezen

van het genezen, terwijl het bij iaomai meer om het

in de 21e eeuw. Het boek bevat acht hoofdstukken,

Boekencentrum, 2014. 85 pgs., €9,90.

worden. In navolging van Jezus worden op deze

resultaat lijkt te gaan.

tekst vloeiend te laten overgaan in een toepassing.

waarvan er zes gaan over toespraken van Jezus. De Gijs van den Brink.

14

Thema artikel

15

Wat staat er Hans Bette

en wat wordt ermee bedoeld?

begrip voor de grote lijnen en hoofdzaken die uit

van de belijdenis dan ook niet meer voor de hand

de hele Bijbel tot ons spreken. Maar juist in die

ligt, gelet op de bijbelse termen. Het is overigens

ontmoetingen met de Schrift komen er belang-

bijzonder troostrijk te weten, dat de reikwijdte

rijke vragen bij ons op. ‘Wat betekent dit wat

van het heil zelfs de dood en het dodenrijk over-

ik hier lees voor mijn eigen ziel en zaligheid,

treft. De dood is dan ook verzwolgen in Christus’

voor mijn dagelijkse doen en laten, voor hier en

overwinning! Maar dat dit ook geldt voor de hel,

nu en vanwege de toekomst? Je leert daardoor

de strafplaats voor satan, zijn trawanten en de

beschouwend en kritisch naar het eigen leven

bewust goddelozen, die ook wel de ‘tweede dood’

te kijken. Wie het van vergeving moet hebben,

wordt genoemd, laat zich toch niet eenvoudig uit

heeft weet van schuld en zonde. Aan geestelijke

te Schrift verklaren.

De Bijbel

tot eer van onze hemelse Vader. Zodat wij die

groei blijkt geestelijke snoei verbonden. En er

Wie een christelijke opvoeding heeft genoten,

geloven beantwoorden aan Gods hoge doel om

ontstaan door regelmatig bijbellezen nieuwe

Beoordelen

leert al vroeg de waarde van het bijbellezen

te leven tot zijn eer, tot zegen voor de mensen

vragen over zaken die door ons altijd als bekend

Argumenten voor een standpuntbepaling in zul-

kennen. Voor wie op latere leeftijd tot levend

met wie wij omgaan en zodoende tot onze eigen

en gewoon werden aangenomen.

ke belangrijke kwesties zullen getoetst moeten

geloof komt, wordt al snel duidelijk dat het re-

geestelijke groei. Dit artikel is het werk van een

gelmatig lezen van de Bijbel van groot belang is

kritische bijbellezer.

in de stabiliteit van een daadwerkelijk christelijk

‘Leid ons niet in verzoeking’

leven. Zowel in de vertrouwelijke omgang met

Bijbellezen

God als in de besluitvorming met betrekking

Sommige bijbelgedeelten zijn wat moeilijker dan

tot velerlei alledaagse zaken heeft de Bijbel een

andere. Dit heeft veelal te maken met een zekere

beïnvloedende kracht. Als het gaat om goed en

kennis van de taal van de Bijbel, die nodig is.

kwaad, in het bijzonder voor wie het eigen leven

Maar ook is het van belang de achtergronden

wil inrichten naar het goede, die kan en wil

te leren kennen van waaruit de bijbelschrijvers

Een voorbeeld

worden aan Bijbelgedeelten die er ondersteu-

als christen niet zonder de bouwstenen en het

dachten en die zo anders zijn dan de onze. Wij

Wanneer de christelijke belijdenis bijvoorbeeld

ning aan kunnen bieden. Vaak blijft het argu-

cement die daarvoor worden aangereikt in de

leven vele, vele honderden jaren later en zien

uitspreekt dat de Here Jezus is ‘nedergedaald

menteren echter beperkt tot de verwijzing naar

Bijbel. Dit artikel is het werk van een bijbellezer.

in een paar decennia onze zo bekende taal al op

ter helle’, dan komt de vraag op of dat niet meer

gezaghebbende theologen uit de eigen kerk of

onderdelen zo levendig veranderen. Laat staan

in de lijn van bijbelse woorden en hun beteke-

kring uit heden of verleden. Dan wordt er gear-

als er eeuwen overheen zijn gegaan. Daarbij is

nis begrepen moet worden als ‘nedergedaald

gumenteerd met autoriteiten in plaats van met

Voor het bouwen van een christelijk levenshuis

de Schrift ontstaan in een oud-oosterse omge-

in het dodenrijk’. Een theoloog uit de zeven-

argumenten. In een gezamenlijk zoeken naar de

gaat het niet om losse bijbelse waarheden, die

ving met allerlei invloeden die in ons moderne

tiende eeuw (H. Witsius) schreef dat er over dit

ware bedoeling zou de aandacht moeten uitgaan

in een onsamenhangend geheel als het nodig is

Westen totaal onbekend zijn geworden. Dat

onderdeel uit de apostolische geloofsbelijdenis

naar de draagkracht van de ondersteunende

een beetje beschutting in de levensstormen mo-

alles inbegrepen heeft de Here ons zijn Woord

al vanaf de vroege kerkgeschiedenis verschil-

argumenten. Zo worden argumenten gewogen

gen bieden. Ook is de Schrift niet bedoeld als een

gegeven om door de eeuwen heen te begrijpen

lend werd gedacht en dat er ongeveer evenveel

op grond van bijbeluitleg en van logische con-

blokkendoos, waar ieder naar eigen inzicht met

waar het in het leven van elk mens om gaat en

verklaringen over de ‘nederdaling ter helle’ zijn

sistentie en dat lijkt mij een bepaald waardevolle

wat creativiteit uithaalt wat hem past en er zelf

draait. Bovenal door de biddende omgang met de

‘als vliegen wanneer de zomer op zijn warmst

manier van beoordelen. Psychologisch is het

mee aan de slag gaat. Nog minder beantwoordt

Bijbel en de werking van de Heilige Geest door

is’. Niemand zal overhaast over dit buitenge-

verklaarbaar dat mensen niet gemakkelijk hun

het aan de bedoelingen van de Bijbel, wan-

dat Woord in ons denken en doen, krijgt een

woon diepgaande geloofsartikel een al te scherp

mening loslaten, want onze meningen vormen

neer er een systematische dwangbuis uit wordt

oprecht christelijk leven gestalte. Daarmee is het

oordeel geven, maar de vraag naar de uitleg van

het kader met behulp waarvan we onze ervarin-

samengesteld, die ons afhoudt van de eigen

christelijke leven geheimvol rijk en eenvoudig

bijbelse termen en -teksten die het zouden on-

gen en onze geloofswaarheden ordenen. Maar

verantwoordelijkheid om God en de naaste lief

gelovend tegelijk.

dersteunen, mag op zijn minst gesteld worden.

het uitwisselen van argumenten op grond van

Niet de theologie heeft de eerste plaats, maar de

bijbelse gegevens kan ons ervoor bewaren vast

exegese: wat staat er! Christelijke geloofsbelij-

te houden aan dat wat op grond van de Schrift

Het goede gebruik

te hebben. En tenslotte is gebleken dat, wie op de ‘automatische bijbelpiloot’ wil leven, daar-

Beeldvorming

mee de invloed van de auteur van Gods boek, de

Wie de Bijbel al jarenlang en veelvuldig leest,

denis baseert zich op het geloofsboek, de Bijbel

beter anders en juister gezegd kan worden. Dit

Heilige Geest, miskent. Het is de Geest van Jezus

krijgt daardoor onmiskenbaar een bepaald beeld

en anders niet. Hoe moeilijk deze beperking tot

pleit voor inhoudelijke bezinning ten behoeve

die door het Woord van God ons leven zacht-

van de Here God, van zichzelf en van de gescha-

tekst en taal ook is …

van bijbels gefundeerde beslissingen.

moedig doch beslist wil richten in een leven

pen wereld. Langzamerhand vormt zich (enig)

De vraag is of het begrip ‘dodenrijk’ in dit deel

16

Thema artikel

17

Het gaat in onze omgang met de Bijbel dus om

over de verzoeking i.p.v. de verzoeker wordt

kwaad en de boze aan wie je in eigen kracht geen

de Gekruisigde volgt, moet niet verwachten dat

voorzichtig kritische reflectie van gelovigen op

gesproken, moeten we hier waarschijnlijk even-

weerstand kunt bieden. En nog voor de verzoe-

hij de duisternis zal kunnen vermijden. Maar

hun eigen geloof, op het belijden en beleven.

als in Matt.5:37,39 van het kwade i.p.v. de boze

king uit, bid je: ‘Here, leidt ons zo, dat wij niet in

we mogen en zullen bidden om Gods leiding en

Evenwichtig christenleven heeft immers van

spreken (hoewel het laatste niet is uitgesloten,

verzoeking komen’! ‘Och, schenkt U mij toch de

bescherming om zo verlost temidden van het

doen met eerlijkheid in het kijken naar jezelf.

vgl. 13:19,38). Het gaat over al het in de wereld

hulp van uw Heilige Geest, dat die mij op mijn

kwaad zijn wegen te gaan, achter Jezus aan!

Dan dus ook naar wat je ten diepste gelooft en

aanwezige kwaad. Ook de bede ‘verlos ons van

levensweg tot een Helper en Leidsman zal zijn!’

bezighoudt. Een christen heeft behoefte aan

het kwaad’ is een gebed om de doorbraak van

Het is een gebed om zo door de Geest geleid te

Dit is de bede die ons het gewone dagelijkse

ruimte om na te denken: ‘Denkt aleer gij doende

het Koninkrijk van God (vgl. vs.10b: ‘laat Uw wil

worden, dat de boze met zijn list en bedrog geen

leven reëel voor ogen stelt met al haar verlei-

zijt, en doende, denk dan nog.’ (Guido Gezelle).

geschieden’).”

vat op je heeft en dat je in beproeving staande

dingen en verlokkingen. Anderzijds is het ook de

blijft. Het is een gebed om weerstand te kunnen

bede waarin we vragen, dat God ons niet meer te

bieden tegen wat er aan zondigs en verkeerds

dragen geeft dan we aankunnen en ons niet laat

‘Leid ons niet in verzoeking’

De toepassing

Zeer veel gelovigen gebruiken dagelijks tij-

Nu we deze voorstudie hebben gedaan om te

van binnenuit en van buitenaf op je af en op je

vallen! God is getrouw. Hij zal niet toelaten dat

dens het bidden deze bijbeltekst, die tot velerlei

weten wat er staat, willen we trachten de Bijbel

levenspad komt.

je boven je krachten beproefd wordt (1Kor.10:13).

gedachten kan leiden. Het zijn woorden uit het

goed toe te passen, zodat we aan de bedoeling

Jezus geloofde dat de tijd van verzoeking al in

Wanneer de verleiding tot zonde daar is, zal de

gebed dat de Here Jezus aan zijn volgelingen

van deze woorden die we bidden recht doen,

zijn dagen was aangebroken. Hij profeteerde

Here zelf voor de uitkomst zorgen. Dat is de

leerde: ‘…en leid ons niet in verzoeking, maar

vooral ook gelet op ons eigen leven. Wat is de

ook dat er meer moeilijke tijden zullen komen,

troost en vastheid waar deze bede het oog op

verlos ons van de boze.’ (Mat.6:13 NBG).

‘doorvertaling’ als we deze woorden uit het hart

waarin alles donker lijkt voor de kerk en voor

heeft.

Wat vragen we, wanneer we dit bidden?

bidden voor ons doen en laten? En nog een stap

de wereld, zelfs in onze harten en levens. Wie

verder: hoe oriënteert dit gebed ‘leid ons niet in Om zicht te krijgen op de betekenis van dit gebed

verzoeking’ nu op onze naaste en bijvoorbeeld

vergelijken we een paar vertalingen die we in de

op de onderlinge opbouw in de gemeente? De

Studiebijbel (derde kolom) vinden.

antwoorden op zulke vragen tonen de verwer-

Sommige vertalingen hebben ‘leid ons niet in

king van wat we aan God vragen. Hij alleen kan

verzoeking’ (NBG, HSV), andere ‘breng ons niet

het bewerken wat we bidden, maar wat we de

in beproeving’ (WV, NBV) of ‘stel ons niet op de

Here vragen, maakt ons verantwoordelijke men-

proef’ (GNB).

sen! Waarbij we steeds in het oog zullen houden

Wat wij bidden met de woorden ‘verlos ons van

dat we niet alleen de waarheid, maar ook de

de boze’ (NBG, HSV) wordt ook vertaald met

eenheid hebben te dienen: de waarheid doordat

‘behoed ons voor het kwaad’ (WV) of ‘red ons uit

de Schrift het laatste woord heeft en de eenheid

de greep van het kwaad’ (NBV).

doordat we in verbondenheid geloven, belijden

Hoe moeten we deze verschillende vertalingen

en beleven. Hoe moeilijk ook…

begrijpen? Spreken ze over dezelfde dingen of over verschillende? Het StudieBijbel commen-

Hoe leidt God als Vader zijn kinderen? In de hier

taar bij Mat.6:13 brengt mij verder. Ik citeer:

behandelde bede kijkt de bidder in het besef van

“peirasmos kan zijn een uiterlijke verdrukking

zijn zwakte als het ware vooruit, op zijn weg in

(vanwege de omstandigheden), maar ook een

de wereld. Wat heb ik vandaag nodig om in Uw

innerlijke aanvechting (vanwege de hartsge-

goede spoor te blijven? Even hiervoor heeft de

steldheid). In beide gevallen gaat het echter

bidder van zijn zonden gesproken en ieder die

om een situatie die een mens tot zonde kan

eerlijk is weet, dat je uit jezelf op kritieke ogen-

brengen. ‘Leid ons niet in de verzoeking’ is niet

blikken niet in staat bent om verzoeking, dat wil

‘verzoek ons niet’, maar ‘lever ons niet over aan

zeggen verleiding tot zonde te weerstaan. Dan

de verzoeking’, wat zal leiden tot afval; m.a.w.

bid je: Vader, bewaar me ervoor dat ik verleid zal

‘houd ons vast’. De dagelijkse verdrukkingen en

worden.

beproevingen zijn voorlopers van de grote verdrukking, die in de laatste dagen over de wereld

Wie dit bidt, roept in zijn zwakheid dat God zich

zal komen (Matt.24:21; Openb.3:10). Aangezien

zal laten kennen als de Sterke tegenover het

‘ook is het van belang de achtergronden te leren kennen van waaruit de bijbelschrijvers dachten en die zo anders zijn dan de onze’

18

Nieuw

19

In deze rubriek Nieuw tonen we een voorbeeld van teksten uit Matteüs 9:1-8 die onlangs op StudieBijbel.nl zijn toegevoegd (daar zijn verder ook uitgebreide woordstudies en artikelen te vinden).

De genezing van een verlamde 9:1-8 (Mar.2:1-12; Luc.5:17-26) VERTALING Matteüs 9:1

Matteüs 9:1

Oorspronkelijke tekst

1

2248 1515.3

1363 3072.17 3610.1

ϰαὶ ἐμβὰς

εἰς τὸ

kai

en

em-bas

eis

to

ingestapt in

het

1137.3

2248 1881.3

πλοῖον διεπέρασεν ϰαὶ ἦλϑεν ploion

schip

di-eperasen

kai

stak Hij over en

ēlthen

1363

εἰς eis

Hij kwam in

SV En in het schip gegaan zijnde, voer Hij over en kwam in Zijn stad. || NBG En in een schip gegaan zijnde, stak Hij over en Hij kwam in zijn eigen stad. || NBV Hij stapte weer in de boot en stak over, terug naar zijn eigen stad. || GNB Jezus stapte in een boot, stak het meer weer over en ging naar zijn woonplaats terug.

3072.6 2160.9 3639.2

τὴν

ἰδίαν πόλιν.

de

eigen stad.

tēn

idian

polin

Tekst: H-F  SV NEB RLU REU  Byz: 017 045 Eg: 04◊ Ov: 032 Variant: N25 N27 NBG WV GNB HV NASB NIV  Eg: 01 03 04 Ov: 038 Matteüs 9:2

Oorspronkelijke tekst 2248 1341.20 3832.13

770.7

ϰαὶ ἰδού, προσέφερον

αὐτῷ παραλυτιϰὸν

kai

en

idou

pros-epheron

zie,

822.39

autōi

zij brachten bij Hem

2248 1341.17 3072.1 0244.1

3363.2

1731 2521.2

paralutikon

ἐπὶ ϰλίνης epi

(een) verlamde op 3072.6 3569.2

klinēs

(een) bed

770.11

1357III.2 3072.4

βεβλημένον· ϰαὶ ἰδὼν ὁ

᾽Iησοῦς τὴν

πίστιν αὐτῶν εἶπεν

τῷ

liggend;

Jezus

geloof van henzei

tot de

beblēmenon

kai

en

3363.3

idōn

ziende

2068.1

παραλυτιϰῷ· ϑάρσει, paralutikōi

verlamde:

tharsei

Iēsous

4408.1

ἁμαρτίαι σου

de

zonden

hamartiai

tēn

het

pistin

786.31

τέϰνον, 1ἀφέωνταί teknon

ap-heōntai

autōn

eipen

tōi

786.27

4151.4

[ἀφίενταί]

2

ap-hientai

σοι

sou

van u.

[σου αἱ sou

hai

SV En ziet, zij brachten tot Hem een verlamde op een bed liggende. (2) En Jezus, hun geloof ziende, zeide tot de verlamde: Zoon! wees welgemoed; uw zonden zijn u vergeven. || NBG En zie, men bracht een verlamde, op een bed liggende, tot Hem. (2) En daar Jezus hun geloof zag, zeide Hij tot de verlamde: Houd moed, mijn kind, uw zonden worden vergeven. || NBV Daar probeerden een paar mensen een verlamde bij hem te brengen die op een draagbed lag. Bij het zien van hun geloof zei Jezus tegen de verlamde: ‘Wees gerust, uw zonden worden u vergeven.’ || GNB iemand die ... op een draagbed lag. Toen Jezus zag hoe groot hun geloof was, ... ’Jongeman, || HV Heb goede moed, kind, || NEB some men brought hem ... ’Take heart, || NASB ‘‘Take courage, || NIV a paralytic, lying on a mat. || RLU da brachten sie zu ihm einen Gichtbrüchigen, ...: Sei getrost, || BJ ‘‘aie confiance,

‘En zie’ wijst op een nieuwe opmerkelijke gebeurtenis. Dank zij zijn vrienden heeft deze verlamde bij Jezus kunnen komen. De volledige of gedeeltelijke verlamming van de man was de reden dat hij, liggend op zijn bed, gedragen werd. Jezus bemoedigde hem en zegde hem vergeving van zonden toe. Hij vergaf niet op eigen gezag, maar uit naam van God (‘uw zonden zijn u vergeven’ staat in een passieve vorm). Een en ander betekent niet, dat voor Jezus ziekte en zonde hetzelfde was (Luc.13:1-5; Joh.9:1-3), maar wel, dat er een nauwe band bestaat tussen dé zonde en dé ziekte in het algemeen, evenals tussen vergeving en genezing (Ps.103:3). Evenals het geloof van de hoofdman van belang was voor de genezing van zijn knecht (Mat.8:5-13), zo hier het geloof van de vrienden van de verlamde. Mede door het geloof van zijn vrienden werd deze mens geheeld naar ziel en lichaam. We zien Jezus hier in zijn bediening van de ‘knecht van de Heer’ uit Jesaja (Jes.61:1).

Matteüs 9:3

soi

vergeven zijn [vergeven worden] u

4151.3 4151.3 3072.13 235.5

αἱ

hai

ho

houd moed, kind,

3072.13 235.5

Jezus is in het schip gegaan om over het meer naar ‘zijn’ (idian) stad (Kafarnaüm; Mat.4:13) terug te keren (Mat.8:18). Als iemand twaalf maanden in dezelfde stad woonde, verwierf hij het burgerrecht en werd er van ‘zijn’ stad gesproken (Strack-Billerbeck I, 493). Waarschijnlijk verbleef Jezus in deze tijd in het huis van Petrus (‘in huis’ Mar.2:1).In dit hoofdstuk lezen we hoe de tegenstand tegen Jezus toeneemt. Hij wordt beschuldigd van godslastering (vs.3), van gebrek aan eerbied (vs.14vv.) en van werken in de kracht van satan (vs.32vv.).

Matteüs 9:2

Handschriften

2

COMMENTAAR

ἁμαρτίαι.] hamartiai

Handschriften 1 Tekst: H-F  SV WV GNB NEB NASB RLU REU BJ  Byz: 017 045 Eg: 04 Ov: 032 038 Variant: N25 N27  NBG HV  Eg: 01 03 Ov: (05) 2 Tekst: H-F  SV RLU  Byz: 017 (045) Eg: (04) Ov: 038 Variant: N25 N27  NBG GNB HV NEB NASB NIV REU BJ  Eg: 01 03 04◊ Ov: 032

SV En ziet, sommigen der Schriftgeleerden zeiden in zichzelf: Deze lastert God. || NBG En zie, sommige der schriftgeleerden zeiden bij zichzelf: Deze lastert God. || NBV Daarop zeiden enkele schriftgeleerden bij zichzelf: Wat een godslasterlijke taal! || WV ‘Die man spreekt godslasterlijk.’ || GNB Maar enige schriftgeleerden zeiden bij zichzelf: ’Die man beledigt God.’ || NEB lawyers ... ’This is blasphemous talk.’ || NASB ‘‘This fellow blasphemes.‘‘ || NIV the teachers of the law || BJ quelques scribes se dirent par-devers eux:

Jezus werd door de schriftgeleerden beschuldigd van godslastering, omdat Hij deze man vergeving van zonden toezegde. Zonden vergeven kon en mocht volgens hen alleen God doen (Mar.2:7; Luc.5:21; vgl. Ex.34:6vv.; Jes.43:25vv.; Jes.44:22). Zelfs de Messias zou volgens joodse opvatting dit voorrecht niet hebben (Strack-Billerbeck I, 495). Maar God kan echter handelen door een profeet (vgl. 2Sam.12:13). Er zijn dus twee mogelijkheden: of Jezus matigde zich het voorrecht van God aan; of Hij sprak krachtens een profetische gave. Blijkens de aanwezigheid van deze profetische gave in vs.4 en de passieve tijdsvorm van vergeven in vs.2,5 is het tweede het geval. De schriftgeleerden leerden echter dat de gave van profetie opgehouden was en dat vergeving van zonden alleen mogelijk was via de officiële kanalen: het brengen van offers in de tempel (Wright, Jesus, 435). Zij oordeelden daarom anders, namelijk dat hier sprake was van godslastering. En op godslastering stond de doodstraf (steniging), vgl. Lev.24:14;/ 1Kon.21:10,13.

20

Nieuw

VERTALING

21

COMMENTAAR

Matteüs 9:4 SV En Jezus, ziende hun gedachten, zeide: Waarom overdenkt gij kwaad in uw harten? || NBG En daar Jezus hun overleggingen kende, zeide Hij: Waarom overlegt gij kwaad in uw hart? || NBV Jezus doorzag hun gedachten en zei: ‘Waarom hebt u zulke boosaardige gedachten? || WV Maar Jezus kende hun gedachten ... ‘Waarom denkt gij kwaad bij uzelf? || GNB Jezus wist wat er in hen omging en zei: ’Waarom hebt u boze gedachten?’ || NEB ‘Why do you harbour these evil thougths? || NIV ‘‘Why do you entertain evil thoughts in your hearts? || BJ Jésus, connaissant leurs sentiments,

COMMENTAAR

Matteüs 9:6 vervolg Zijn critici dachten dat Hij hun oordelende gedachten niet zou opmerken, maar er is niets verborgen voor Zijn ogen. Hij leest hun gedachten (vgl. Mat.12:25) en heeft ook buitenzintuiglijke voorkennis (vgl. Mat.21:2-3). Jezus vroeg niet naar de aanleiding of de oorzaak, maar naar het doel (hina ti) van hun overleggingen. Het vooraangeplaatste humeis ‘gij’ benadrukt de tegenstelling tussen Jezus en de schriftgeleerden. Niet Hij, maar zij hebben kwade bedoelingen.

daarmee sterk vertegenwoordigd (in minstens twee onafhankelijke tradities). Verder is de ‘Zoon des mensen’ in de joodse traditie degene die volmacht van God krijgt om gericht te houden en dus om te veroordelen of vrij te spreken (zie excurs ‘Wie is Jezus Christus?’, SBNT 1). En dat is precies wat Jezus hier doet. Matteüs 9:7 SV En hij opgestaan zijnde, ging heen naar zijn huis. || NBG En hij stond op en ging naar zijn huis. || NBV En hij stond op en ging naar huis. || HV hij ... ging weg naar zijn huis. || BJ il s’en alla chez lui.

Matteüs 9:5 SV Want wat is lichter te zeggen: De zonden zijn u vergeven? of te zeggen: Sta op en wandel? || NBG Want wat is gemakkelijker, te zeggen: Uw zonden worden vergeven, of te zeggen: Sta op en wandel? || NBV Wat is gemakkelijker, te zeggen: “Uw zonden worden u vergeven” of: “Sta op en loop”? || WV Sta op en loop? || GNB eenvoudiger, || RLU wandle? || REU geh umher?

VERTALING

Matteüs 9:8 Jezus bedoelde niet dat het ene werk voor Hem moeilijker is dan het andere. Beide daden worden verricht in de kracht van God. Maar Hij stelde de vraag met het oog op Zijn tegenstanders. Want naar de mening van de schriftgeleerden was het woord van vergeving gemakkelijker, omdat hier het resultaat niet controleerbaar was (al opgemerkt door Chrysostomus). Iedere charlatan kon claimen zonde te kunnen vergeven. Als hij het zichtbare zou doen, zouden zijn critici zich afvragen of hij niet toch ook zonden kan vergeven. Temeer daar de joden geloofden dat er een nauwe relatie bestond tussen zonde en ziekte (zie vs.2).

Oorspronkelijke tekst

8

1341.18

1027 3072.9 3274.5

4725.18

ἐϑαύμασαν

[ἐφοβήϑησαν,] ϰαὶ

2248

οἱ

ὄχλοι

ziende

de

menigten verwonderden zich [kregen ontzag] en

idontes

de

hoi

en

ochloi

ethaumasan

ephobēthēsan

kai

1251.13

3072.2 2092.3 3072.2 1186.35

1674.2

4468.10

ἐδόξασαν

τὸν

ἐξουσίαν

τοιαύτην

edoxasan

ton

3072.12 406.9 Jezus demonstreerde Zijn macht om de zonden te vergeven door de verlamde te genezen, hoewel er geen reden is om aan te nemen dat Hij het niet gedaan zou hebben, als de schriftgeleerden Hem niet aangesproken hadden. Met de hoogheidstitel ‘Zoon des mensen’ duidt Jezus zichzelf aan (zie comm. Mat.8:20). Het woord exousia betekent hier afgeleide macht, volmacht, bevoegdheid. Jezus was gemachtigd door de Vader, die Hem gezonden had (Dan.7:14; Joh.7:29). Dat Jezus zegt dat hij ‘op aarde’ volmacht heeft zonde te vergeven, wordt verschillend opgevat. Sommigen zien hier een tegenstelling met het eschaton, m.a.w. hij heeft nú al deze volmacht, vóór de opstanding uit de doden (bv. Hagner). Anderen zien hier een tegenstelling met ‘hemel’. Jezus zegt dan dat hij de enige is die op aarde zonde kan vergeven (bv. Davies-Allison). Terwijl de schriftgeleerden leren dat men op aarde alleen in de tempel door het brengen van offers vergeving van zonde kan verkrijgen (vgl. vs.3), zegt Jezus dat Hij, de Zoon des mensen, deze macht op aarde heeft. Meer dan de tempel is hier (Mat.12:6).Niet iedereen accepteert vs.6a als een authentieke uitspraak van Jezus. Wanneer je het zinsdeel weglaat loopt de zin beter en de uitspraak zou de situatie van na-Pasen weerspiegelen. Het zou ook de enige keer zijn in de synoptische evangeliën dat Jezus een teken doet voor zijn tegenstanders. Hier staan echter een paar sterke argumenten tegenover. De uitspraak komt in alle drie de synoptische evangeliën voor en is

2071.14

ἰδόντες δὲ

zij verheerlijkten

Matteüs 9:6 SV Doch opdat gij moogt weten, dat de Zoon des mensen macht heeft op aarde, de zonden te vergeven (toen zeide Hij tot de verlamde): Sta op, neem uw bed op, en ga heen naar uw huis. || NBG Maar, opdat gij weten moogt, dat de Zoon des mensen macht heeft op aarde zonden te vergeven - toen zeide Hij tot de verlamde: Sta op, neem uw bed op en ga naar uw huis. || NBV Ik zal u laten zien dat de Mensenzoon volmacht heeft om op aarde zonden te vergeven.’ Toen zei hij tegen de verlamde: ‘Sta op, pak uw bed en ga naar huis.’ || WV Welnu, opdat ge zult weten, || GNB Maar ik zal u laten zien dat ... Daarop richtte hij zich tot de verlamde man ... pak uw draagbed op || NEB But to convince you ... the right on earth || NASB authority || NIV take your mat

De man heeft de woorden van Jezus geloofd en kon het bevel onmiddellijk uitvoeren. Hij heeft in geloof gehandeld en werd genezen naar ziel en lichaam. Lucas vertelt ons dat hij onderweg naar huis God verheerlijkte (Luc.5:25).

τοῖς tois

ἀνϑρὼποις. anthrōpois

aan de mensen.

ϑεόν, τὸν

δόντα

God,

hebbende gegeven (een) macht dergelijke

theon ton

de

donta

exousian

toiautēn

Handschriften Tekst: H-F  SV  Byz: 017 045 Eg: 04 Ov: 032 038 Variant: N25 N27  NBG WV GNB HV NEB NASB NIV RLU REU BJ  Eg: 01 03 Ov: 05

Matteüs 9:8 SV De scharen nu dat ziende, hebben zich verwonderd, en God verheerlijkt, die zodanige macht aan de mensen gegeven had. || NBG Toen de scharen dit zagen, vreesden zij en zij verheerlijkten God, die zulk een macht aan de mensen gegeven had. || NBV Bij het zien hiervan werden de mensen met ontzag vervuld en ze loofden God, om de macht die hij aan mensen heeft verleend. || WV Toen de menigte dit zag, werd zij door ontzag bevangen || GNB Bij het zien hiervan werden de mensen bevreesd en ze brachten eer aan God, ... zoveel macht || NEB The people were filled with awe ... such authority || RLU solche Vollmacht || BJ les foules furent saisies de crainte

Het volk was diep onder de indruk en verheerlijkte God. Hoewel de schare het woord van Jezus uit vs.6 niet helemaal begrepen had (ze spreken over ‘de mensen’ i.p.v. ‘de Zoon des mensen’), was haar oordeel toch zo heel anders dan dat van de schriftgeleerden (vs.3; vgl. vs.34). Het is daarnaast ook goed mogelijk dat Matteüs in het meervoud over ‘mensen’ spreekt, omdat hij daarmee de discipelen insluit die evenals Jezus ook Gods vergeving mogen toezeggen (Mat.18:18; vgl. Mat.16:19).

StudieBijbel.nl

22

Thema artikel

23

Gods jaloezie

in Heb.10:27 eerder moeten interpreteren als

jaloersheid is de woede van de man’. Datzelfde

‘(Gods) ijver (die zich uit) in vuur’ (vgl. vs.30-

woord wordt in Zacharia 1:14 gebruikt voor Gods

31). Tot zover de woordstudie.

jaloezie: ‘De Engel Die met mij sprak, zei tegen

Zēlos en qanna

mij: Predik: Zo zegt de Heere van de legermachten: Met grote na-ijver zet Ik Mij in voor Jeruza-

De betekenis van het Griekse woord voor jaloezie

lem en voor Sion.’ Waar in Spreuken 6:34 qin’ah

is heel verhelderend. Samenvattend kunnen we

voor menselijke jaloezie gebruikt wordt, wordt

stellen dat zēlos hard werkend of (na)ijverig

het in Zacharia 1:14 voor Gods jaloezie gebruikt.

betekent. Het gaat over een grote gedrevenheid,

We moeten ons daarom afvragen of de vertaling

een ijver om iets te bereiken. Het is belangrijk

‘jaloezie’, wanneer het woord voor God gebruikt

hakespeare schreef in Othello dat ja-

ver, (het) nastreven, hartstochtelijke beweging

om dit voor ogen te houden in het nadenken

wordt, wel juist is.

loezie een ‘groenogig monster’ is. Of

of drang’. Het is eigenlijk neutraal met betrek-

over Gods jaloezie.

Maarten Hertoghs

S

1

hij ‘jaloezie’ en ‘groen’ voor het eerst

met elkaar verbond, is niet zeker, maar wij zeggen nog steeds dat iemand groen ziet van jaloezie. Het is een monster dat dingen kapot maakt, eerst en vooral jezelf. Dat staat ook in Spreuken 14:30: afguēēnst is verrotting van de beenderen2.

Het is goed even stil te staan bij de context

king tot de gerichtheid van de ijver, die pas uit het tekstverband naar voren komt. Dit blijkt

Het woord dat in Exodus 20:5 gebruikt wordt

van Gods qanna in Exodus 20. Daar staan de

goed in een tekst als Rom.10:2. De persoon voor

om in vertalingen aan te duiden dat God een

10 geboden of 10 woorden. God begint deze

wie of de zaak waarvoor men ‘ijver’ heeft (al

jaloers, na-ijverig, afgunstig God is, is qanna.

woorden met: ‘Ik ben de Heere, uw God, Die u

dan niet positief) staat in de tweede naamval,

Dat woord wordt enkel gebruikt als het over God

uit het land Egypte, uit het slavenhuis, geleid

meestal na het voorzetsel huper (bv. Joh.2:17 en

gaat4. Voor sommige commentatoren is daarmee

heeft.’ God spreekt als Degene aan wie ze alles

Kol.4:13).

de kous af. Het lijkt alsof Gods jaloezie gezien

te danken hebben. Hij heeft hen gemaakt en uit

In gunstige zin wijst het op ‘(hartstochte-

wordt als een andere soort dan de jaloezie van

Egypte geleid! Er is niemand die zoveel macht

lijke) toewijding’ voor een persoon of zaak

mensen. Is dat ook zo? In Spreuken 6:34 wordt

heeft als Hij.

Het is interessant dat geest en lichaam in Spreu-

(bv. 2Kor.7:7 en Joh.2:17). Hierbij behoort even-

het zelfstandig naamwoord (qatal piel-vorm)

Het is belangrijk dat we goed beseffen wat de 10

ken verbonden worden. Als je jaloers bent, zal

eens de verbinding ‘ijver van God’ (2Kor.11:2),

qin’ah gebruikt voor menselijke jaloezie: ‘want

woorden zijn. John Piper zegt in een preek: ‘De

dat niet alleen je geest beschadigen, maar zal je

een oudtestamentische uitdrukking (bv. Jes.9:6)

er ook lichamelijke gevolgen van ondervinden.

die de toewijding van God voor Zijn volk weer-

Voor psychosomatische aandoeningen is tegen-

geeft.

woordig veel meer oog dan vroeger, maar deze

In ongunstige zin gaat het om ‘verkeerd gerich-

verbinding zien we ook al in de Bijbel.

te ijver’. Hierbij kan sprake zijn van ‘(hartstochtelijke) verontwaardiging’ (bv.Hand.5:17,

Nu lezen we in de Bijbel ook dat God een jaloers,

vgl. Bible de Jerusalem op deze plaats), of  – va-

een naijverig God is (Ex.20:5). Men zou kunnen

ker – van ‘afgunst, jaloersheid’ (bv. Gal.5:20).

denken dat dit tegenstrijdig is. In het ene vers

In het laatste geval komt het woord dicht in

staat dat jaloezie verrotting voor de beenderen

de buurt van phthonos ‘afgunst, (het) misgun-

is en op een andere plaats dat God jaloers is!

nen’, dat echter alleen negatief gebruikt kan

Of men zou met Paulus kunnen stellen dat de

worden; bij zēlos  is de ‘ijver’ primair, en gaat

liefde niet jaloers is (1Kor.13:4). Hoe kan nu van

het in zulke gevallen om iets van een ander dat

God gezegd worden dat Hij een jaloerse God is?

je zelf ook zou willen hebben. Het meervoud

Bevat de Bijbel zulke aperte tegenstrijdigheden?

in 2Kor.12:20 en Gal.5:20 kan men desgewenst

Of hebben we hier te maken met een slechte

weergeven met bijvoorbeeld ‘uitingen van af-

vertaling?

gunst’. Tenslotte vinden we nog de opvallende

Het Griekse zēlos

verbinding ‘ijver van vuur’ (Heb.10:27), die kan wijzen op ‘vurige verontwaardiging’ of op ‘fel-

Het is nuttig om de betekenis van de Griekse en

heid van vuur’. In verband echter met oudtes-

Hebreeuwse grondwoorden te bekijken.

tamentische teksten als Sef.1:18, waar de ‘ijver’

Ik raadpleeg hiervoor de Woordstudies van

van God voorkomt in verband met vuur als

StudieBijbel.nl.3 Het Griekse zēlos betekent ‘ij-

oordeel (vgl. Jes.26:11), zullen we de uitdrukking

24

Thema artikel

25

10 geboden zijn geen functiebeschrijving voor

het land er ellendig aan toe was. Hij had een

Wat doet God vandaag nog ten voordele van Zijn

Gods bedienden, maar de trouwbeloften van

zee droog gelegd, zodat het volk erdoor kon, en

volk, gelovigen uit Joden én heidenen? We zien

Israël’5. Zolang we de 10 geboden louter zien als

weer met water gevuld, zodat de farao en zijn

hoe moeilijk de staat Israël het heeft, al dan niet

een opsomming van plichten, kunnen we Gods

leger verdronken. Hij had hen voorzien van zoet

door haar eigen beleid aangaande bijvoorbeeld

qanna niet ten volle begrijpen. Dit wordt anders

water, manna en kwartels. En daarna zei God:

de nederzettingen in Palestijnse gebieden. In

wanneer we deze regels zien als de trouwbelof-

‘Ik heb jullie uit Egypte gehaald, je mag geen

de Palestijnse gebieden leven ook christenen!

ten van Israël5.

andere goden hebben, je mag geen godenbeel-

Menselijk gesproken is daar geen oplossing

Enkele hoofdstukken later, in Exodus 24, wordt

den maken, je mag alleen Mij aanbidden, want Ik

mogelijk. God lijkt er afwezig, maar op basis van

het verbond tussen God en Israël gesloten.

doe mijzelf gelden, Ik vergeld de overtredingen’.

het voorgaande moeten we stellen dat God ook

God gaat met Israël een trouwverbond aan. Hij

Bij deze woorden moeten we even stilstaan. Wat

dat conflict ziet en ook daar een rechtvaardige

beschouwt Israël als Zijn bruid. God mag haar

wordt hier gezegd? En wanneer ik dit op mezelf

oplossing verlangt.

op haar belofte wijzen wanneer ze niet doet

zou toepassen, maakt dit mij wel blij? Het is wel

wat conform de 10 woorden is. Israël mag geen

fijn dat God aan mijn kant staat en voor mij op-

Er zitten momenteel duizenden christenen in

andere goden hebben, geen beelden maken, er

komt, Hij kan inderdaad grote en machtige din-

gevangenissen, verspreid over verschillende

zich daar niet voor neerbuigen, … . Als Israël

gen, maar ja, als ik dan eens andere prioriteiten

landen. Hun enige misdaad is dat ze christen

dat wel doet, heeft dat gevolgen. Gods qanna is

stel en een afgod volg (in welke vorm dan ook),

zijn. Ze worden onder druk gezet om hun geloof

gericht op iets dat van Hem is, namelijk Israël.

dan loop ik grote kans zwaar gestraft te worden.

af te zweren, ze worden gemarteld en soms ge-

Aangezien Israël zich verbonden heeft aan God,

De Israëlieten waren blijkbaar optimistisch,

dood. God lijkt er afwezig, maar op basis van het

mag Hij van Israël eisen dat het zich aan de 10

want ze riepen volmondig: ‘Alles wat de Heere

voorgaande moeten we stellen dat God ook daar

woorden houdt.

heeft gezegd, zullen wij doen.’ (Ex.24:4) Het is

is en voor Zijn kinderen opkomt. Ik weet dat het

De oorsprong van onze jaloezie is meestal dat

belangrijk om stil te staan bij de implicaties van

gemakkelijk is om dit te schrijven, want ik zit

we dingen wensen die niet van ons zijn en die

het gegeven dat wij als christenen ons verbinden

niet in de gevangenis omwille van mijn geloof en

we toch willen hebben. Het laatste gebod speelt

aan een God die zich doet gelden. Geloven we

ik word niet gemarteld. Toch mogen we geloven

daarop in: begeer niet wat van een ander is.

dat het zichzelf doen gelden bij het karakter van

dat de Heilige Geest niet beperkt wordt door

Die jaloerse houding verteert ons inderdaad. De

God hoort? Of willen we liever alleen Gods liefde

gevangenismuren en kracht en vrede kan geven

oorsprong van Gods qanna is Zijn heiligheid en

zien? Toch horen Zijn liefde en de eigenschap dat

aan onze vervolgde broers en zussen.

Zijn eer. Hij wil behouden wat van Hem is. Dat

Hij zich doet gelden bij elkaar.

bewerkt Zijn ijver en gedrevenheid.

God doet zich gelden

Maarten Hertoghs studeerde theologie aan de ETF Er is ook een keerzijde aan de medaille. Dat God

en werkt voltijds voor de Evangelische Kerk Kuurne

zich doet gelden, hoeft niet louter in de straffen-

(bij Kortrijk) in België.

De Studiebijbel geeft bij de vertaling van

de zin begrepen te worden. In Joël 2:18-19 staat:

na-ijverig of jaloers in Exodus 20:5 het vol-

‘Toen nam de Heere het op voor zijn volk’. De

gende commentaar: ‘Gepaster is: “die zich doet

oude Statenvertaling blijft dichter bij onze con-

gelden”’6. Jaloezie heeft bij ons per definitie een

clusie: ‘Zo zal de Heere ijveren voor zijn land’.

negatieve klank, het is een groenogig monster.

God ijvert, Hij doet zich gelden en dat heeft ook

Zoals gezegd is er ook sprake van een jaloezie

gevolgen voor de andere volken. Als Gods volk

die niet negatief is. Misschien is het daarom

aangevallen wordt, als er met Gods volk gespot

beter om te spreken over ‘zich doen gelden’.

wordt, als er gezegd wordt dat Hij niet machtig is, dan komt Zijn eer in het gedrang. Wie Joël 2

Israël had zich in de tijd van Mozes verbonden

leest, ziet dat Hij Zijn volk opbouwt en andere

aan de Heer God en daarmee toegestaan dat Hij

volkeren verdrijft. Zijn liefde voor Israël zorgt

mocht optreden als een God die zich doet gelden.

ervoor dat Hij Zich doet gelden ten voordele van

In de tijd voordat de Israëlieten het verbond

Zijn volk. Hij doet het uiterste om hen terug te

aangingen, hadden ze de Schepper op machtige

winnen.

wijze aan het werk gezien. Hij had 10 plagen op de wereldmacht Egypte laten neerkomen, zodat

Noten 1 ‘ O, beware, my lord, of jealousy. It is the green-eyed monster which doth mock the meat it feeds on…’ http://shakespeare.mit.edu/othello/full.html, scene III. 2 Bijbelcitaten, tenzij anders vermeld, uit de Herziene Statenvertaling, uitgeverij Jongbloed, 2010. 3 G. van den Brink, J.C. Bette, A.W. Zwiep, Woordstudies zaō – mōros, Studiebijbel NT, deel 13 (Soest 1993), p.7-8. 4 Andere Schriftplaatsen: Exodus 34:14 (2x), 4:24, 5:9, 6:15. 5 http://www.desiringgod.org/sermons/the-lord-whose-name-is-jealous 6 M.J. Paul, G. van den Brink, J.C. Bette (red.), Bijbelcommentaar Genesis-Exodus, Studiebijbel OT, deel 1 (Veenendaal, 2004), p.743.

26

Actualiteiten

Bijbel en Archeologie

27

Poorten van Gat

De reconstructie van de tekst kon tot stand

Esbaäl inscriptie

Opgravingen bij Tel es-Safi hebben verschillen-

komen door gebruik van hypermoderne beeld-

Een team van Israëlische archeologen bracht

de interessante vondsten opgeleverd. Tel es-Safi

technieken en computersoftware, waarmee de

recent de vondst van een inscriptie uit de tiende

wordt door veel geleerden geïdentificeerd als de

rol zelf volledig intact kan blijven. Door mid-

eeuw v.Chr. naar buiten. De inscriptie was

Filistijnse stad Gat. Archeologen van de Bar-Ilan

del van een CT scan worden de verschillende

aangebracht op een aardewerken kruik, die in

Universiteit onder leiding van Aren Maeir von-

lagen van de rol in doorsnede in beeld gebracht.

2012 werd gevonden bij opgravingen in Khirbet

den deze zomer overblijfselen van wat waar-

Vervolgens worden deze afzonderlijke opnames

Qeiyafa van de Hebrew University (Jeruzalem).

schijnlijk een poort van de stad was en delen

met behulp van de computer met elkaar ver-

Khirbet Qeiyafa was in de vroege IJzertijd een

van de stadsmuur.

bonden tot een volledige 3D weergave van de

Judese vestingstad. De afgelopen jaren zijn hier

rol, die digitaal ontrold kan worden. Op de site

verschillende belangrijke vondsten gedaan van

van de University of Kentucky (zie bronnen) zijn

gebouwen, gebruiksvoorwerpen en teksten.

verschillende videofragmenten te bekijken die

Deze vondsten spelen een belangrijke rol in het

uitleggen hoe het proces van het in beeld bren-

debat over de historiciteit van het koninkrijk van

gen van de rol in zijn werk gaat.

David en Salomo en de mate van geletterdheid

De stad Gat was een van de vijf Filistijnse steden (1Sam.6:17) en was gelegen op de grens tussen het Filistijnse kustgebied en het Judese heuvelland op ongeveer 30 km ten zuidwesten van

Foto: Overblijfselen van de stadspoort van Gat. Bij de opgraving zijn de uitsparingen (wachtruimten) te zien die in oude stadspoorten in Israël voorkwamen. Ter vergelijking een plattegrond van de stadspoort van Gezer (zie linksonder).

Jeruzalem. De stad kwam in de vroege IJzertijd

gedaan, waaronder een gehoord altaar en de

in deze periode. Volgens de opgravers bevestigen

(twaalfde tot elfde eeuw v.Chr.) onder controle

vroegst bekende Filistijnse inscriptie met namen

die vondsten in het algemeen het oudtestamen-

van de Filistijnen en werd voor die tijd bewoond

die overeenkomsten vertonen met die van Goli-

tische beeld van het Davidische rijk (zie Actuali-

door Kanaänieten. De gevonden vestingwerken

at. Voor meer informatie over de Filistijnen en

teiten in Studiebijbel Magazine 6.1 sept. 2012)

dateren uit de tiende en negende eeuw v.Chr.

de stad Gat, zie SBOT 3, Excurs 4 ‘Filistijnen’.

De inscriptie in Kanaänitisch schrift bestaat

(IJzertijd IIA), ofwel de periode van David en Salomo. Verschillende wetenschappers hebben in het verleden beweerd dat Gat in deze tijd geen belangrijke stad was, maar dit wordt weerspro-

Bronnen: Bar-Ilan University (www.biu.ac.il) en Biblical Archaeology Society (biblicalarchaeology.org)

Foto: Computerreconstructie van een deel van de Leviticustekst

uit de naam Esba‘al ben Bada‘ en werd voor het bakken op de opslagkruik aangebracht. De naam werd vooraf gegaan door een ander woord dat helaas verloren gegaan is. De onderzoe-

ken door de nieuwe vondsten. De omvang van

Leviticus boekrol

de vestingwerken bevestigen dat het zelfs een

Onderzoekers van de Israëlische oudheidkun-

aanduiding voor de inhoud van de kruik gaat.

van de grootste steden van de regio was. Het

dige dienst in samenwerking met een interna-

Het feit dat de naam op een opslagkruik staat,

belang van de stad in

tionaal team zijn er in geslaagd de tekst op een

deze periode wordt

verbrande boekrol te reconstrueren. De perka-

Een deel van het perkament blijkt de eerste

persoon ging. Een dergelijke kruik met een per-

weerspiegeld in de

menten rol werd bij archeologisch onderzoek in

acht verzen van het boek Leviticus te bevatten.

soonsnaam kan betekenen dat hier gaat om een

verschillende vermel-

1970 gevonden in de ark van een synagoge bij

De ontdekking is volgens de onderzoekers van

grotere landeigenaar.

dingen in de boeken

Ein Gedi, een oase aan de westelijke kust van de

belang omdat de rol daarmee een van de oudst

Samuël. Van de Filis-

Dode Zee. De synagoge dateert uit de Byzantijn-

bekende Bijbelse teksten bevat uit de periode na

tijn Goliat wordt ge-

se tijd en koolstofdatering van het perkament

de Dode Zeerollen. Bovendien is het de eerste

zegd dat hij afkomstig

laat zien dat het in deze periode is vervaardigd

keer dat in een synagoge uit deze tijd daadwer-

was uit Gat (1Sam.17)

(eind zesde eeuw n.Chr.). In die tijd werd de

kelijk een rol met de tekst van de Tora is opge-

en David kwam op zijn vlucht voor Saul terecht

nederzetting bij Ein Gedi volledig verwoest door

graven. De persberichten geven geen informatie

in de stad (1Sam.21). De stad werd in 830 v.Chr.

brand. De gevonden rol was ernstig aangetast

over de toestand van de tekst in vergelijking met

veroverd en verwoest door de Aramese koning

door deze brand, waardoor het onmogelijk was

de Masoretische tekst die ten grondslag ligt aan

Hazaël van Damascus (2Kon.12:18) en later nog-

de rol te openen en te lezen. De inhoud van de

moderne Bijbelvertalingen.

maals door koning Uzzia (2Kr.26:6).

rol was daarom onbekend, maar daarin is nu

kers vermoeden dat het om een plaatsnaam of

Bronnen: Israel Antiquities Authority (www.antiquities. org.il); Smithsonian Magazine (www.smithsonianmag. com) en University of Kentucky (http://uknow.uky. edu/content/seales-research-team-reveals-biblical-text-damaged-scroll)

verandering gekomen. Behalve de vestingwerken werden ook restanten van een tempel en een ijzerwerkplaats uit dezelfde periode gevonden. De opgravingen bij Tel es-Safi begonnen reeds twintig jaar geleden. Sinds die tijd zijn veel interessant vondsten

doet vermoeden dat het hier om een belangrijk

Foto: De verbrande boekrol uit Ein Gedi

Foto: Aardewerken kruik met Esbaäl inscriptie

Actualiteiten

Bijbel en Archeologie

Interessant is dat de naam op de kruik zeldzaam

wijzen naar dezelfde periode.

is. De naam Esbaäl, hetgeen ‘man van Baäl/

Hieruit valt echter niet te concluderen dat

heer’ betekent, werd niet eerder in een inscrip-

de naam alleen in deze specifieke periode in

tie gevonden, maar komt wel voor in het Oude

gebruik was. Het vermoeden dat het om een

Testament als de naam van een van de zonen

belangrijke landeigenaar gaat, past wel bij het

van Saul (1Kr.8:33; 9:39). Veel bijbellezers zullen

beeld van een toenemende sociale stratificatie in

deze persoon kennen als Isboset, die korte tijd

de vroege periode van het koningschap in Israël.

koning over Israël was (zie 2Sam.2-4). Deze vorm van de naam is een verbastering waarbij een deel is vervangen door het woord boset dat ‘slechtheid, schande’ betekent. De Esbaäl van de inscriptie was een zoon van een zekere Bada‘, een naam die verder niet in andere bronnen

Bronnen: Israel Antiquities Authority (antiquities.org.il) en Yosef Garfinkel, Mitka R. Golub, Haggai Misgav, Saar Ganor, “The Išba al Inscription from Khirbet Qeiyafa”, Bulletin of the American Schools of Oriental Research 373 (2015) 217-233.

voorkomt. Volgens onderzoeker Yosef Garfinkel is het opmerkelijk dat de bronnen waaruit de

Verzameld en samengevat door Jonathan Pater,

naam Esbaäl tot nu toe bekend is, beiden ver-

MA

Geheel vernieuwde StudieBijbel app

StudieBijbel.nl Meer dan 25000 pagina’s informatie in een handige interface met uitgebreide zoekfuncties • de bijbel in de grondtaal, inclusief een woord-voor-woord vertaling • overzicht van een groot aantal bijbelvertalingen • uitgebreide verklaring van de bijbeltekst • gedetailleerde achtergrondstudies • alle Griekse woorden en namen worden

versie Als web ar, maar ook ba ik h c s be loaden te down roid als app d n A ad en voor Ip tablets!

Typering

De Studiebijbel kan worden getypeerd met: bijbelgetrouw, academisch verantwoord, eigentijds.

Voor wie?

Voor predikanten, studenten en iedereen die regelmatig een inleiding moet houden. Ook heel geschikt voor scholieren VWO-bovenbouw (vak religie, mens en samenleving). De StudieBijbel app is het startpunt voor het maken van uw inleiding, dagopening op school, werkstuk of preek. U kunt ook zelf notities toevoegen. De Studiebijbel wordt zo uw persoonlijke bijbel met aantekeningen. Maak een maand gratis kennis met de StudieBijbel app.

uitgebreid beschreven, inclusief concordantie

Nu 1 maand gratis

Download de app van de App Store en Google Play Store of ga naar www.studiebijbel.nl en meldt u aan als proefabonnee.