Aan de slag met Wereldwaterdag

Aan de slag met Wereldwaterdag

i.s.m.

i.s.m.

Inhoudsopgave 1 Voorstelling: ............................................................................................................................................................... 3 1.1 De Kast van SIWA.............................................................................................................................................. 3 1.2 Djapo .................................................................................................................................................................. 4 1.3 MOS .................................................................................................................................................................. 5 2. ‘22 maart’: Wereldwaterdag...................................................................................................................................... 7 3. Water in de wereld ................................................................................................................................................... 8 3.1. Water en wij ....................................................................................................................................................... 8 3.1.1 Verbruik ....................................................................................................................................................... 8 3.1.2 Spaarzaam met water ................................................................................................................................ 8 3.1.3 Gedragstips ................................................................................................................................................ 8 3.1.4 Technische maatregelen ............................................................................................................................ 8 3.1.5 Vervuiling .................................................................................................................................................... 9 3.1.6 Water in cijfers............................................................................................................................................. 9 3.2. Kraantjeswater of flessenwater. ...................................................................................................................... 10 3.3 De watervoetafdruk .......................................................................................................................................... 11 3.3.1 Virtueel water ............................................................................................................................................ 11 3.3.2 Hoog verbruik van regenwater, geen probleem in natte gebieden ........................................................... 11 3.3.3 De watervoetafdruk en de ecologische voetafdruk, een houvast voor consumenten .............................. 11 3.4. Hoe omgaan met het concept ‘indirect water’? ............................................................................................... 12 3.4.1 Goed instrument voor ‘water stewardship’ ................................................................................................ 12 3.5 Toekomstig politiek beslissingsinstrument? ..................................................................................................... 12 4. Water Wereldwijd ................................................................................................................................................... 13 4.1. Watercrisis....................................................................................................................................................... 13 4.2 Waterconflicten................................................................................................................................................. 13 4.3 Watertekort en armoede .................................................................................................................................. 14 4.4 Water, geen koopwaar ..................................................................................................................................... 14 5. Het eerlijke wateraandeel ....................................................................................................................................... 15 5.1. Het eerlijke wateraandeel, de werkvorm ......................................................................................................... 16 6. Uitgewerkte lessen ................................................................................................................................................. 17 6.1. Kleuters: Zuinig met water .............................................................................................................................. 17 6.3 Onderbouw hoekenwerk ................................................................................................................................ 22 6.4 Onderbouw: Spaarzaam omgaan met water .................................................................................................. 24 6.5 Bovenbouw: Wat Als… .................................................................................................................................... 25 6.6 Bovenbouw: Virtueel water ............................................................................................................................. 27 6.6.1 Achtergrondinformatie: Water footprint: ons virtuele waterverbruik .......................................................... 29 6..6.2. Artikels ..................................................................................................................................................... 30 7. Informatiebronnen .................................................................................................................................................. 32 7.1. Interessante sites ............................................................................................................................................ 32 7.2. Brochures, leermiddelen, boeken en acties .................................................................................................... 33 7.3 Educatief aanbod ............................................................................................................................................. 34 7.4 Een greep uit het materiaal van Docatlas ........................................................................................................ 35 7.5 Materiaal van Djapo ......................................................................................................................................... 36 7.6 Materiaal van MOS.......................................................................................................................................... 38

De kast van SIWA: Aan de slag met Wereldwaterdag

6.2 Kleuters Water zuiveren ................................................................................................................................... 19

2

1 Voorstelling: 1.1 De Kast van SIWA Siwa: Samen Inspirerende Werelddagactiviteiten Aanmaken Siwa is een project van Djapo, met de steun van VAIS en in samenwerking met onderwijsondersteunende partners. Daarnaast werkt Djapo voor elke werelddag samen met andere partners die specifiek bezig zijn met het thema van die werelddag. Voor Wereldwaterdag hebben we samen gewerkt met Good Planet en MOS.

Siwa In het project 'de kast van Siwa' organiseert Djapo inspirerende en actieve werkateliers rond internationale werelddagen voor leerkrachten kleuter- en lager onderwijs. Siwa is een oase in de Egyptische woestijn maar het is ook een oase aan ideeën en werkvormen die je inspireren om internationale werelddagen in je klas te brengen. Onder professionele begeleiding ontdek je samen met andere leerkrachten hoe je de werelddag op een toffe en leerrijke manier in je klas kan brengen. Je gaat naar huis met concrete ideeën, methodieken en praktijk voorbeelden. Een werkatelier duurt minimaal 2 uur tot 3,5 uur.

Visie Citaat uit 'duurzame ontwikkeling, hoe integreren in onderwijs' van Willy Sleurs: " Mensen kunnen alleen gechoqueerd raken door verandering in hun omgeving als zij er zich emotioneel mee verbonden voelen. Mensen die geen emotionele binding hebben, blijven onaangeroerd door gebeurtenissen rondom hen. Iemand die niet de gelegenheid heeft gehad om een emotionele binding te voelen met de natuur, zal ook niet in staat zijn om daar verantwoordelijkheid voor te nemen. Leerlingen en studenten moeten daarom de gelegenheid krijgen om een band en een gevoel van verbondenheid te ontwikkelen met de omringende wereld. Dit zou een van de kerndoelen van Edo moeten zijn." In SIWA is het zich emotioneel verbonden voelen een belangrijk onderdeel van het programma om leerkrachten en kinderen in beweging te brengen en aan te zetten tot een duurzame verandering. Om deze verandering te realiseren zijn de ateliers opgebouwd rond het edo stappenplan (Willy Sleurs).

De Kast van SIWA: Aan de slag met Wereldwaterdag

Opbouw

3

Bij het binnenkomen ontdek je de Kast van Siwa. Een kleurrijke kast waarin je een heel aantal interessante weetjes en werkvormen kan ontdekken. In het eerste deel van het werkatelier nemen we de leerkrachten mee in een ervaringsbad waarbij ze via actieve methodieken betrokken worden en informatie krijgen over het thema. In het tweede deel maken we de stap naar de praktijk in de klas of de school d.m.v. uitwisseling, praktijkvoorbeelden en achtergrond informatie. Na het werkatelier ontvang je een syllabus met achtergrondinfo, voorbeeldmethodieken, materialen en links.

1.2 Djapo

Djapo, een vzw met 1001 Wereldideeën.

De Kast van SIWA is een project van Djapo vzw. Met de kast van SIWA willen we de internationale werelddagen in de kijker zetten. ...

Wie zijn wij? Djapo vzw is een NGO (Niet Gouvernementele Organisatie) die Educatie Duurzame Ontwikkeling (EDO) vanuit een mondiaal perspectief naar het kleuter-, lager- en secundair onderwijs brengt. Wij streven naar een centrale plaats voor EDO binnen de brede schoolcultuur. Dit doen we al meer dan 30 jaar met gespecialiseerde medewerkers. Djapo is een woord uit het Wolof, een West Afrikaanse taal, en betekent 'samenwerken, hand in hand ertegenaan'. Wat doen wij? We richten ons met een rijk aanbod van lesideeën, koffers , nascholingen, workshops en coaching op het onderwijs. Zie : www.djapo.be

Voor Wie? Ons aanbod richt zich in de eerste plaats tot het basisonderwijs. Djapo vzw heeft ook een aanbod voor het secundair onderwijs. We geven nascholing aan leerkrachten en student leerkrachten. We begeleiden directies en schoolteams. We ondersteunen gemeentelijke projecten.

Djapo, dat is wegwijs in wereldonderwijs !

Djapo Ortolanenstraat 6 3010 Leuven 016/ 29 21 27 [email protected]


www.djapo.be

4

1.3 MOS MOS MOS ondersteunt basis- en secundaire scholen om van de school een milieuvriendelijke en duurzame leeromgeving te maken. Een duurzame toekomst voor onze planeet begint bij het maken van bewuste keuzes, door ieder van ons. Daarom is de missie van MOS: Samen jongeren stimuleren tot duurzaam denken en doen. Vier uitgangspunten: MOS wil de vaardigheden van schoolteams aanscherpen rond vier uitgangspunten: 

Leerlingenparticipatie. MOS werkt met en voor leerlingen. Elke MOS-actie start met de actieve betrokkenheid van leerlingen.



Teamwork. Het hele schoolteam en de ouders worden betrokken bij de MOS-werking.



Netwerking. MOS-scholen werken samen met lokale besturen,(jeugd)verenigingen, ngo’s, organisaties uit het middenveld …



Resultaten nastreven en vieren. MOS is een beleving, een leerproces met een concreet resultaat voor ogen.

Ondersteuning Als school kun je rekenen op maatwerk: 

een persoonlijke MOS-begeleider die de dialoog aangaat met leerkrachten en de omgeving om te kijken wat er werkt voor jouw school;



communicatietools om het duurzame engagement breed uit te dragen;



netwerk- en vormingsmomenten binnen onderwijs;



mogelijkheid om deel uit te maken van een groeiende maatschappelijke beweging;



extra kansen tot profilering en netwerking als Eco-School.

Op de website www.mosvlaanderen.be vind je een ruim aanbod rond milieuzorg en duurzame ontwikkeling, actiefiches en goede praktijkvoorbeelden van scholen.


De MOS-ondersteuning is gratis.

5

Werken aan de toekomst Het MOS-programma biedt scholen voortaan nog meer mogelijkheden om het eigen engagement uit te diepen, samen met leerlingen, de hele schoolgemeenschap en de ruimere omgeving. Het doel van MOS? Een duurzame en milieuvriendelijke samenleving creëren door kinderen en jongeren zelf verantwoordelijkheid te laten nemen. Zij zijn tenslotte onze toekomst. Daarnaast levert een duurzame school een onmiddellijke milieuwinst én een stevige kostenbesparing op. Dikketruiendag of Walkforwater Je kan als school ook deelnemen aan laagdrempelige acties zoals Dikketruiendag of Walkforwater. Gratis naar milieu-educatieve bestemmingen met de MOS-pas Als MOS-school kun je gratis gebruik maken van het openbaar vervoer (bus of tram) van De Lijn om naar een milieueducatieve bestemming te reizen.

Voorwaarden gebruik MOS-pas: 

Je school is een MOS-school (en is geregistreerd op de groene kaart).



De groep is niet groter dan 30 personen, inclusief leerkrachten.



Je bezoekt een milieu-educatieve bestemming.



Je reist op schooldagen en niet van 07:00 tot 09:00 uur en van 15:30 tot 18:30 uur.



De MOS-pas is niet geldig op de belbus.


Een MOS-pas aanvragen doe je online op www.mosvlaanderen.be > gratis op bus en tram

6

2. ‘22 maart’: Wereldwaterdag

850 miljoen mensen in de wereld hebben geen toegang tot zuiver water. Elke 20 seconden sterft er ergens ter wereld een kind door het drinken van besmet water. VN-secretarisgeneraal Ban Ki-moon spreekt over 1,5 miljoen doden per jaar door tekort aan zuiver water.

Op 22 maart organiseren de Verenigde Naties Wereldwaterdag om even stil staan bij ons waterverbruik. De voorraad zuiver water raakt ooit op. De kraan wat meer dichtdraaien helpt, maar lost lang niet alles op. Er zijn ook nog de verborgen verbruikers. Wanneer je een glas melk drinkt of een stuk vlees eet besef je niet dat er duizenden liters water nodig zijn vooraleer deze producten op tafel komen. Voor een kilo kippenvlees is er bijvoorbeeld 3000 liter water nodig, voor een glas bier 75 liter. Als we al deze liters in rekening nemen verbruikt de gemiddelde Belg 7400 liter water per dag. Dat zijn 90 volle badkuipen. De Verenigde Naties wil dat de bevolking stil staat bij de kostprijs van water. We betalen heel weinig voor water als je bedenkt hoe kostbaar en schaars het eigenlijk is. Tegen 2015 wil de VN het aantal mensen met een tekort aan water halveren.


Bron: www.klasse.be/ouders

7

3. Water in de wereld

3.1. Water en wij 3.1.1 Verbruik De gemiddelde Vlaming verbruikt dagelijks ongeveer 106 liter kraantjeswater, wat bijna overeenkomt met een volle badkuip. Amper 5 liter van dit dagelijkse verbruik gaat naar drank en eten. België heeft het laagste waterverbruik van Europa. De huishoudens staan in voor 33% van het totale waterverbruik en 57% van het verbruik van kraantjeswater.

3.1.2 Spaarzaam met water Aangezien water een kostbaar goed is, moeten we proberen het zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Zo zijn er heel wat functies waarvoor regenwater kan gebruikt worden. Op die manier kan je je gebruik van kostbaar drinkwater maar liefst halveren! Hoewel het aanwenden van hemelwater het grootste effect op je verbruik heeft, zijn er nog heel wat doeltreffende maatregelen die een positief effect hebben. Enerzijds zijn er gedragtips - die uiteraard volledig gratis zijn - en anderzijds technische oplossingen.

3.1.3 Gedragstips

     

Veeg je bord af met regenwater Zet een teiltje onder de kraan als de kinderen hun handen wassen en gebruik dit water voor andere zaken. Neem een douche in plaats van een bad. Laat de kraan niet lopen tijdens het tandenpoetsen. Doe de afwas pas bij een volle afwasbak of – machine. Doe de was pas bij een volle wasmachine. Giet de planten met regenwater of restwater. Hou je watermeter nauwlettend in het oog: zo detecteer je lekken.

3.1.4 Technische maatregelen    

Installeer een spaardouchekop. Installeer een toilet met een klein reservoir of verklein het reservoir door er een zwaar object in te leggen. Installeer een dubbele spoelknop op je toilet. Vermijd lekken


 

8

3.1.5 Vervuiling De belangstelling voor de milieuproblematiek neemt toe, zeker bij het publiek, maar ook bij de overheid. De dagelijkse berichten over ernstige milieuvervuiling en de gevolgen voor het drinkwater zijn daar ongetwijfeld niet vreemd aan. Steeds meer groeit het besef dat onze zorg voor het milieu de levenskwaliteit bepaalt voor de toekomstige generaties. Door de steeds toenemende verontreiniging wordt het alsmaar moeilijker om het fundamenteel recht op water te waarborgen. Vele oorzaken van waterverontreiniging zijn terug te vinden bij de industrie, maar ook de landbouw en de huishoudens dragen bij tot de vervuiling. Iedereen die water verbruikt, voegt bij het gebruik afvalstoffen toe aan het water. Het water dat door gezinnen wordt afgevoerd, bevat huishoudelijk afval, afkomstig van consumptie, de was, de schoonmaak en wc-spoeling. Huishoudelijk afvalwater bevat veel stoffen van organische aard zoals fecaliën, urine, etensresten, was- en afwasmiddelen. Water heeft een zelfreinigend vermogen dat zorgt voor de afbraak van een aantal stoffen. Wordt het water echter te zeer vervuild, dan wordt het zelfreinigend vermogen ervan aangetast en de werking van het bestaand ecosysteem verstoord. Gevolg: de kwaliteit van het water gaat achteruit. Enkele cijfers: Het is dus heel belangrijk om verontreiniging te  Als een kraan druppelt, verspil je gemiddeld 35 m3 water vermijden.

per jaar. Je kan dat vergelijken met de laadruimte van een kleine vrachtwagen. Deze hoeveelheid water kost je ongeveer 110 euro per jaar.  Een kraan die een fijne waterstraal laat lopen, verspilt gemiddeld 140 m3 water per jaar. Dat is meer dan 3 grote vrachtwagens. Het kost je ongeveer 450 euro per jaar.  Een lekkende toiletspoeling verspilt gemiddeld 220 m3 per jaar. Vergelijk dat met 6 kleine vrachtwagens vol water. Dat kost je maar liefst 700 euro per jaar.

3.1.6 Water in cijfers


            

9

70 procent van het aardoppervlak bestaat uit water 97,5 procent van al het water is zout water dat niet bruikbaar is als drinkwater. 2,5 procent van al het water is zoet water, maar slechts 0,51 procent hiervan is toegankelijk. Een volwassen mens heeft dagelijks minimum 1,5 liter water nodig. De gemiddelde Belg verbruikt dagelijks 106 liter water. Als je een douche neemt, verbruik je 60 liter water. 150 liter water gaat verloren als je een bad neemt. Als je lekkende kraan 10 druppels per minuut verliest, betekent dat 2.000 liter per jaar. De waterspoelbak van een toilet dat blijft lopen, verliest al snel 25 liter per uur. Met 4 liter benzine kan je ongeveer 2,8 miljoen liter water vervuilen. Wereldwijd hebben ongeveer 884 miljoen mensen geen toegang tot zuiver water. 2,6 miljard mensen beschikken niet over essentiële sanitaire voorzieningen. Elke dag sterven wereldwijd 5000 kinderen bij gebrek aan zuiver water en hygiëne . 18 miljoen kinderen kunnen niet naar school en krijgen zo geen kans op ontwikkeling omdat ze water moeten halen.

http://www.lenntech.nl/water-trivia-feiten.htm

3.2. Kraantjeswater of flessenwater. 8 op 10 Belgen drinken flessenwater. Hiermee zijn we de vierde grootste consumenten van flessenwater ter wereld! Smaak wordt vaak opgegeven als belangrijkste reden, maar bij blinde smaaktests merken we dat het merendeel van de respondenten kraantjeswater niet kan onderscheiden. Geen enkele reden dus om de kraan links te laten liggen, zeker als je alle voordelen op een rij zet.

3.2.1 Eco-logisch Om drank in verpakkingen te produceren, zijn er heel wat grondstoffen en energie nodig. Eerst en vooral is er de productie van drankverpakkingen, zoals flessen, brikjes en blikjes. Hiervoor zijn er heel wat grondstoffen nodig (metaal, plastic, karton .), die naar de fabriek worden getransporteerd en dus heel wat CO2-uitstoot veroorzaken. Het verwerken van deze grondstoffen tot bruikbare verpakkingen verbruikt veel energie en zorgt opnieuw voor heel wat schadelijke uitstoten. Voor de productie van de drankjes zelf, moeten grondstoffen (water, suiker, vruchten .) worden aangeleverd en dus getransporteerd. Deze grondstoffen worden verwerkt en het drankje wordt verpakt, met opnieuw een hoog energieverbruik en een hoge CO2-uitstoot tot gevolg. De gevulde flessen, brikjes en blikjes worden verpakt, bijvoorbeeld in een plastic per 6 of in een bak per 12, en klaargemaakt voor transport, door op paletten te zetten en in te pakken met bijvoorbeeld plastic folie. Zowel de verpakkingen, de paletten, de folie als andere gebruikte stoffen moeten geproduceerd en getransporteerd worden. Tenslotte worden de dranken vervoerd naar de verschillende verkooppunten. Voor dat ene blikje frisdrank of flesje mineraalwater zijn er dus onnoemelijk veel kilometers afgelegd, grondstoffen verbruikt en verwerkt en kilowatturen gespendeerd. Bij verpakte dranken blijf je nadien met drankverpakkingen achter, die niet allemaal gerecycleerd kunnen worden en ook bij recyclage opnieuw heel wat energie nodig hebben en CO2-uitstoot veroorzaken. Kraantjeswater wordt in je eigen grondgebied geproduceerd, wordt vervoerd via leidingen en heeft geen milieubelastende verpakkingen nodig. Het is dus overduidelijk: door kraantjeswater te drinken in plaats van drank in verpakkingen spaar je het milieu!

3.2.3 Gezond Welk water je ook drinkt: je bent gezond bezig! Ons kraantjeswater voldoet aan meer dan 60 kwaliteitseisen van de Wereldgezondheidsorganisatie. Daardoor is kraantjeswater het strengst gecontroleerde voedingsmiddel. Door de strenge controles van de waterbedrijven zelf en de laboratoria van de overheid, ben je dus verzekerd water van absolute topkwaliteit te drinken. Test-Aankoop test ons kraantjeswater ook regelmatig en levert telkens een positief rapport af! Water is een onmisbare brandstof voor ons lichaam. Met water verwijderen we immers de afvalstoffen uit ons lichaam, regelen we onze lichaamswarmte en transporteren we vitaminen, voedingsstoffen en alle andere mineralen door ons lichaam. Kraantjeswater zit ook boordevol mineralen zoals magnesium, ijzer en calcium, net als in flessenwater. Die zijn noodzakelijk voor een goede gezondheid.


3.2.2 Econogisch Flessenwater is niet alleen slecht voor het milieu; het is ook duur. Aangezien flessenwater heel wat grondstoffen (plastic voor de flessen, hout voor de paletten, papier voor de etiketten …), productie (aanmaak van verpakkingen, vullen van de flessen, recyclage van materialen …) en transport (grondstoffen naar de fabriek, afgewerkt product naar de winkels …) nodig heeft, ligt de prijs gevoelig hoger. Kraantjeswater wordt immers rechtstreeks in de leidingen gepompt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat flessenwater 200 tot 600 keer duurder is dan kraantjeswater. Kraantjeswater kost ongeveer € 0,003 per liter. Vergelijk dat maar eens met het goedkoopste flessenwater!

10

3.2.4 Altijd en overal beschikbaar Waar een kraan is, is water. Daarvoor moet je geen kilometers rijden en rekening houden met openingstijden. 24 uur op 24, 7 dagen op 7 vloeit er lekker water uit je kraan. Geen gesleur met zware flessen en geen tijdrovend winkelbezoek. Dat is niet enkel ontzettend gemakkelijk, bovendien moet je geen milieuvervuilend ritje maken naar de winkel en zorg je voor minder CO2-uitstoot Bron Kranig Water Good Planet

3.3 De watervoetafdruk De watervoetafdruk (WV) is een maat voor het watergebruik van een product, gemeten over de hele productieketen. De watervoetafdruk geeft dus een beeld van de hoeveelheid verborgen water in een product. 3.3.1 Virtueel water Deze verborgen hoeveelheid water noemen we ‘virtueel water’. Het virtuele waterverbruik van gewassen zoals bijv. katoen, koffie en veevoeders is de hoeveelheid water (neerslag en irrigatiewater) die nodig is voor de groei van de plant en voor het verwerkingsproces (bijv. wassen, verwerken, reinigen machines, verpakken) vanaf de oogst tot het eindproduct dat we in onze winkelrekken vinden. Een katoenen T-shirt heeft bijv. 2700 l water ‘opgeslorpt’ voor het in de winkel verschijnt. Een kop koffie heeft een virtueel waterverbruik van 1406 l. En een sinaasappel heeft ongeveer 70 l water nodig voor hij in jouw fruitmand belandt.

3.3.2 Hoog verbruik van regenwater, geen probleem in natte gebieden Er is niks mis met een plant of een teelt die veel (regen)water verbruikt tijdens de groei, op voorwaarde dat de omgeving waarin hij groeit hier geen nadeel van ondervindt, m.a.w. wanneer er in die regio evenveel wateraanvoer is (via bijv. regen) als er wordt onttrokken door de plant. Omdat de vraag naar voedsel en naar gebruiksgoederen wereldwijd toeneemt, stellen we vast dat in meer en meer regio's waterproblemen optreden. Zeker daar waar grote oppervlakten worden geïrrigeerd om de opbrengsten (vaak voor export) nog te doen toenemen. Er treden dan problemen op met de waterhuishouding, omdat de teelt van deze gewassen zoveel water opslorpt dat rivieren, meren of grondwaterlagen uitdrogen. In de praktijk houdt men veel te weinig rekening met dit ecologische waterevenwicht. Tot hiertoe focuste men vooral op de economische winsten: hoe groter de opbrengst van de gewassen, hoe groter het financiële voordeel. Zolang ons economische systeem de milieu-impact niet volledig doorrekent in het eindproduct, zullen de duurzaamheidcriteria maar een kleine rol spelen in het verhaal waarin men vooral kijkt naar kortetermijnwinsten.


3.3.3 De watervoetafdruk en de ecologische voetafdruk, een houvast voor consumenten

11

Het is duidelijk dat overheden, consumenten, bedrijven en landbouworganisaties zich steeds meer bewust worden van de waterproblematiek in al haar facetten. Toch is er nog een hele weg af te leggen voor we als consument via labels of andere richtlijnen informatie zullen krijgen over 'waterarme' of 'waterverantwoorde' producten. Gelukkig zetten de watervoetafdruk en de ecologische voetafdruk ons al aardig op weg om bewust te kiezen voor producten met een lage milieu-impact. Per product kan men het waterverbruik berekenen of inschatten: de watervoetafdruk per product, waarbij men rekening houdt met het totale watergebruik in de diverse stappen van de gehele productieketen. Het meest sprekende voorbeeld is dat men om 1 kg rundvlees te produceren 16.000 liter water gebruikt. Een bedrijf of organisatie kan ook de eigen watervoetafdruk berekenen, net als elk individu. Per land kan je ook een watervoetafdruk berekenen, rekening houdend met intern gebruikt water, en ‘ingevoerd’ water. Voorbeelden van virtueel of indirect water van enkele producten, alsook methoden om je watervoetafdruk te berekenen, vind je op de website van prof. Hoekstra van de universiteit van Twente http://www.waterfootprint.org of op de website van Ecolife, VELT en WWF http://www.watervoetafdruk.be/

Bron site Ecolife

3.4. Hoe omgaan met het concept ‘indirect water’? Het concept indirect water is interessant, maar moet in relatie gezien worden tot de problematiek van waterbeschikbaarheid, waterstress en waterschaarste. Het is wel een goed instrument om in een bedrijf of organisatie aan ‘water stewardship’ te doen: het zo klein mogelijk maken van de watervoetafdruk om een bepaald product of dienst te leveren. Een woordje uitleg: Relatie tot waterbeschikbaarheid, waterstress of waterschaarste. Indien het rund om die ene kg rundvlees op ons bord te krijgen, loopt te grazen in de vaak en overvloedig door regen besproeide weiden van de Belgische Ardennen, dan zal wel niemand wakker liggen van het hoge watergebruik. De Ardennen liggen in de categorie van hoge zoetwaterbeschikbaarheid per inwoner. Indien men voor de kweek van datzelfde rund echter veel bos omhakt in Brazilië (met nefaste gevolgen voor het klimaat) om soja te telen, die dan tegelijk alle beschikbare water opslorpt en streken droog zet, wat de drinkwaterbevoorrading van de lokale bevolking in gevaar brengt, dan mogen we het met die 16.000 l veel moeilijker hebben. Brazilië is als grote producent van soja - het voornaamste bestanddeel van veevoeder - een grote uitvoerder van ‘virtueel water’. En jammer genoeg gebeurt dit van uit streken die over veel minder zoetwater beschikken dan het Amazonegebied. Belangrijk is wel te beseffen dat de waterproblematiek heel specifiek en lokaal is, en sterk verschilt van streek tot streek.

3.4.1 Goed instrument voor ‘water stewardship’ Het concept indirect water, en vooral dan de afgeleide watervoetafdruk is een prima instrument om aan ‘water stewardship’ te doen als bedrijf of als organisatie. Hoe kan je het watergebruik terug brengen? Je slaat enkele vliegen in één klap. Je legt minder druk op de lokale watervoorraden. Je legt minder druk op het milieu, want alle gebruikte (afval)water komt terug in de natuur terecht. Geconcentreerde organisch belaste afvalwaterstromen zijn makkelijker te zuiveren dan verdunde stromen. En je bespaart geld op zowel innamekosten als zuiveringskosten van het water.

Op voorwaarde dat er meer research wordt gedaan rond het concept ‘virtueel’ of ‘indirect’ water, en het verder wordt uitgediept is dit concept en de watervoetafdruk in de toekomst een mogelijk bijkomend beslissingsinstrument voor overheden. Waarvoor gaan we het beschikbare zoetwater (in veel gebieden ook schaars) het eerst gebruiken? Hoe zorgen we in de toekomst dat het water voor de voedselproductie wereldwijd het meest efficiënt gebruikt wordt? Welke regio’s zijn het meest geschikt - gezien de klimatologische condities en de zoetwaterbeschikbaarheid - om een bepaald gewas te telen? Dit zou een heel ander licht kunnen werpen op de politiek van voedselsoevereiniteit van bepaalde staten. Moet Israël bijvoorbeeld per se al zijn voedsel zelf produceren, in een gebied van zeer grote waterschaarste? En het nut van bepaalde huidige commerciële landbouwpraktijken zou men met een andere bril kunnen bekijken. Moet Egypte nog meer stukken van de woestijn vruchtbaar maken met Nijlwater om voor ons aardappelen te kweken of dagelijks verse boontjes op ons bord te krijgen? En dit terwijl de bovenloopse buurstaten het water van de Nijl slechts mondjesmaat mogen gebruiken. Het concept zou kunnen helpen om wereldwijd te zorgen voor een eerlijker gebruik van de beschikbare zoetwatervoorraden en om bij te dragen tot de wereldwijde voedselzekerheid. De watervoetafdruk op zich en alleen als politiek beslissingselement gebruiken is echter ook uit den boze.Er zijn nog andere belangrijke factoren om in rekening te brengen: denken we maar aan de CO2- uitstoot voor productie en transport van een product/dienst. En het landgebruik. En de te verwerken afvalstromen van een product. En de ‘sociale afdruk’ van de gehele productieketen. En (de gewenste) soevereiniteit van een staat….. Economische, ecologische, sociale, staats- en wereldbelangen dienen evenwichtig afgewogen te worden. Maar indirect watergebruik kan zeker een bijkomend element worden in de politieke besluitvorming.


3.5 Toekomstig politiek beslissingsinstrument?

12

4. Water Wereldwijd De druk op een schaars maar onmisbaar en levensnoodzakelijk goed neemt daardoor gestaag toe. Het gebrek aan zuiver drinkwater is een feit voor ongeveer 900 miljoen mensen!

   

Dagelijks sterven 20 tot 30.000 mensen bij gebrek aan zuiver water, elke 8 seconden is daar een kind bij. In de minst ontwikkelde landen wordt de kindersterfte voor 30 tot 50% veroorzaakt door een gebrek aan zuiver water. Wereldwijd zijn 80% van de ziektegevallen te wijten aan het gebrek aan zuiver water en goede sanitatie (dit is het geheel van sanitaire voorzieningen waterleiding, riool, sanitair enzovoort) en voorlichting over nut en noodzaak van hygiënische leefomstandigheden ) en hygiëne: jaarlijks worden hierdoor onder andere 250 tot 300 miljoen arbeidsdagen verloren. Twee tot drie miljard man- (meestal vrouw-)dagen gaan jaarlijks verloren aan het halen van water. Het productieverlies dat hiermee gepaard gaat wordt geraamd op ongeveer 5 miljard euro. In landen zoals Bolivia sluiten de scholen in de voormiddag tijdens het droogseizoen omdat de kinderen water halen voor de familie. Vrouwen in West-Afrika kunnen geen eigen activiteiten ontplooien omdat ze dagelijks uren water halen…

4.1. Watercrisis Ondanks het levensnoodzakelijke en onvervangbare karakter van drinkwater blijven 900 miljoen mensen ervan verstoken. Het betreft vooral mensen in landelijk milieu en in de snel groeiende randzones van de steden in Latijns Amerika, Azië en Afrika. In het begin van deze eeuw is het gebrek aan zuiver water wereldwijd nog steeds de grootste oorzaak van ziekte en sterven, van werken schoolverlet. Bovendien wijzen sinds een 10-tal jaren analyses en voorspellingen van de Verenigde Naties (VN), de “Food and Agriculture Organisation” (FAO), de Wereld Gezondheidsorganisatie, de “United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation” (UNESCO), de “United Nations Development Programme” (UNDP) en de Wereldbank in de richting van:  het erger worden van de watercrisis in de wereld. Zo zou tegen 2032, 40 jaar na de eerste Aarde-Top in Rio De Janeiro, 60% van de wereldpopulatie leven in gebieden waar een sterke waterschaarste heerst.  serieuze problemen betreffende de watervoorraden voor de landbouw in China, India en de VS. In deze landen zakten de watertafels opmerkelijk veel door extreme afname van water de jongste 50 jaar voor landbouw en industrie.  een vermeerderen en een intensifiëren van “waterconflicten” tussen staten. Men spreekt meer en meer over water in termen als het “Blauwe Goud”, zoals men olie ooit omschreef als het “Zwarte Goud”. Velen geloven dat de XXIe eeuw een eeuw van wateroorlogen zal zijn.


4.2 Waterconflicten

13

Talloze samenlevingen worden momenteel bedreigd door een tekort aan water, wat een probleem vormt voor het in stand houden en verder ontwikkelen van hun welvaart en welzijn en van de internationale stabiliteit. Er zijn vandaag naar schatting 25 miljoen "watervluchtelingen" op de wereld. Ze zijn op de vlucht voor droogte of overstromingen, die veelal door menselijk ingrijpen werden veroorzaakt of verergerd. Ook de groeiende ongelijkheid in de verdeling van water leidt tot interne spanningen en internationale conflicten. Wereldwijd zijn er 263 stroomgebieden die door meerdere landen worden gedeeld. 60 % van de wereldbevolking leeft in stroomgebieden die door verschillende landen lopen. Dit draagt vandaag al bij tot spanningen tussen Israël en Palestina, tussen Irak en Syrië, tussen India en Pakistan …. Rivieren die door verschillende landen stromen, zoals de Mekong, de Ganges, de Jordaan, Tigris en Eufraat, de Nijl ... maar ook de Rijn, Maas en Schelde dreigen een bron van economische, en in minder stabiele regio’s eventueel gewapende conflicten te worden. Zo is het schaarse water van de gemeenschappelijke Jordaan nu eens een bron van conflict, dan weer chantagemiddel tussen Israël en zijn buurlanden. Geen wonder als men weet dat Jordanië zo goed als door zijn grondwatervoorraden heen is, en dat 90% van het in de Westelijke Jordaanoever opgepompte water gebruikt wordt door Israël. De waterproblemen in het Zuiden zijn dus ook onze problemen. Ze kunnen niet worden opgelost als ook de machts- en economische verhoudingen tussen Noord en Zuid niet worden hertekend. De waterproblemen in het Zuiden zijn daarenboven niet alleen een onrecht, maar ze vormen ook een bedreiging voor onze éne wereld.

Tenslotte ziet men steeds meer in dat de belangenstrijd tussen watergebruikers niet alleen in het Zuiden, maar ook in het Noorden voor snel stijgende spanningen zorgt: tussen leefmilieu en landbouw, tussen huidige en toekomstige generaties, en tussen stroomafwaartse en stroomopwaartse gebruikers. Waar men in het Zuiden, soms uit noodzaak, soms vanuit een eigen cultureel of sociaal waardepatroon, experimenteert met nieuwe vormen van waterbeheer kan ook het Noorden hieruit lessen trekken om met deze vitale materie anders om te gaan.

4.3 Watertekort en armoede Miljoenen mensen in de wereld moeten vandaag nog steeds zware financiële en/of fysieke inspanningen doen om aan water te geraken. Hierdoor beschikken ze over minder mogelijkheden om aan de armoede te ontsnappen. Gebrek aan water brengt wel degelijk onvoldoende ontwikkelingskansen met zich mee. Water en armoede: een complex verband Het verband tussen waterschaarste en armoede ligt voor de hand, maar is toch complexer dan doorgaans wordt aangenomen. De installatie van een pomp of waterleiding impliceert niet noodzakelijk dat vrouwen en kinderen optimaal kunnen profiteren van het nabije en zuivere water. Omwille van hun positie en rol binnen de familie of binnen de gemeenschap worden zij amper betrokken bij het beheer of de vorming. Naast de beschikbaarheid speelt ook de efficiëntie van het gebruik van dat water een rol in de armoedebestrijding. Er zijn 5 criteria die het verband tussen water en armoede mee bepalen: beschikbaarheid, toegang, capaciteit, gebruik en milieu.  Beschikbaarheid: de hoeveelheid oppervlakte- en grondwater dat per inwoner kan worden onttrokken; houdt ook rekening met kwaliteitsaspecten.  Toegang: houdt rekening met de tijd en de afstand om te kunnen beschikken over voldoende veilig water voor menselijke consumptie; gaat ook na of er voldoende water is voor landbouw en industrie.  Capaciteit: gaat na hoe doeltreffend de gemeenschap het water kan beheren, en houdt o.a. ook rekening met watergebonden ziektes en kindersterfte.  Gebruik: deze parameter werkt omgekeerd, ‘hoe minder hoe beter’; welke hoeveelheden worden gebruikt voor huishouden, landbouw, veeteelt en industrie?  Milieu: waardeert de ecologische duurzaamheid en heeft onder meer betrekking op de kwaliteit van het drink-, oppervlakte- en grondwater en op de erosie van het land.

Water is uiterst waardevol. De schaarste van voldoende zuiver water maakt het zelfs steeds waardevoller. Ook de multinationale waterbedrijven hebben dit begrepen. In een ministeriële verklaring op het einde van het 3de Wereldwaterforum van maart 2003 te Kyoto werd verklaard dat de toegang tot water een basisbehoefte is (en geen recht) en dat water in de eerste plaats moet beschouwd worden als een economisch (en niet enkel als een sociaal) goed. Er werd ook verklaard dat water een economische waarde moet krijgen volgens de marktprijs die de inning van de totale productiekost toelaat (winst inbegrepen). Het beschouwen van water als economisch goed is van recente datum. Sinds de neoliberale golf van de jaren 80 geldt “de markt” als het ideale instrument voor een “efficiënte toewijzing” van goederen en diensten, ook voor levensnoodzakelijke diensten als water. Voor de Wereldbank en de meeste internationale organisaties is de privésector dus de meest geschikte actor om met zijn kapitaal, zijn technische en managementkennis de Millenniumdoelstellingen te bereiken. Ze menen bovendien dat private maatschappijen efficiënter kunnen functioneren en dat daardoor de kostprijs van het water zal dalen. De Wereldhandelsorganisatie steunt dan ook voluit het proces van liberalisering van de dienstensector en legt dit vast in de hier onder genoemde GATS-akkoorden. Toch heeft privatisering lang niet altijd het vooropgestelde resultaat geleverd. Studies tonen aan dat privébedrijven in een niet-concurrentiële markt (want veelal gaat het om een monopoliesituatie) niet noodzakelijk efficiënter zijn dan andere beheersvormen. Misbruiken en corruptie worden ook in de privésfeer vastgesteld. In veel gevallen in het Zuiden werd de waterprijs tot een veelvoud opgetrokken na privatisering van de drinkwatersector: vb. Bolivia, Argentinië, Filippijnen, ... . Bron site protos


4.4 Water, geen koopwaar

14

5. Het eerlijke wateraandeel Het eerlijk wateraandeel is de hoeveelheid water die beschikbaar is per wereldburger als we ervan uitgaan dat de totale beschikbare zoetwaterhoeveelheid evenredig verdeeld wordt over alle mensen op de wereld. We houden hierbij geen rekening met de noden van ecosystemen.


Het eerlijk wateraandeel bedraagt (op basis van de meest recente berekeningen, Hoekstra, Chapagain, 2008) ongeveer 2300 m³ per wereldburger en per jaar. De watervoetafdruk van de gemiddelde Belg ligt met 2700 m³ per jaar zo'n 20% hoger. Dat wil zeggen dat we in België meer water verbruiken dan er wereldwijd (gemiddeld) beschikbaar is per wereldburger. Het wereldgemiddelde bedraagt ongeveer 80% van het eerlijk wateraandeel, of m.a.w. ongeveer 1840 m³/p/j.

15

5.1. Het eerlijke wateraandeel, de werkvorm Inhoudelijke gegevens: Doel van de activiteit: Ervaren dat we zorgzaam moeten omgaan met het water op deze wereld Je werkt: Klassikaal Sluit aan bij: Hoofd, Hart, Praktische gegevens: Aantal kinderen: Klasgroep Leeftijdsgroep: Vanaf 2e graad lager Voorbereidingstijd: 5 min Duur: 10 min Locatie: Een klaslokaal met de banken en stoelen aan de kant Materiaal: Geen Afspraken:  Het lokaal stelt het volledige aardoppervlak voor  De deelnemers zijn de wereldbevolking.  Als de begeleider een tekst heeft voorgelezen nemen de deelnemers de plaats in die overeenkomt met het verhaal. Verloop: Inleiding: De aarde heeft een oppervlakte van (ongeveer) 51 miljard ha. Daar moeten we het dus mee doen.  De deelnemers verspreiden zich in heel het lokaal. Gelukkig bestaat een groot deel van de aarde uit water. Hoewel we er niet op kunnen, is het wel levensnoodzakelijk om te overleven. Vraag: Hoe ziet die verhouding land - water er uit? Antwoord: ongeveer 1/3 is land, dus 14.5 miljard ha land. 2/3 van de beschikbare oppervlakte stelt water  De deelnemers stellen zich op in twee derde van het lokaal. Van het aanwezige water is een deel niet bruikbaar, het is niet drinkbaar en dus gezond voor de mens om te overleven. Kunnen jullie opnoemen welk deel dit is? , … Vraag: Hoeveel procent van het water is drinkbaar, zoet drinkbaar water? Antwoord: Van al het water op aarde, is slechts 2,5% zoet water.

Niet al het zoet water is meteen toegankelijk en bruikbaar als drinkbaar water. Waar vinden we water dat we niet meteen kunnen gebruiken als drinkwater? Het grootste gedeelte zoet water ligt vast in permafrost, gletsjers en ijs (90%). Een ander deel is grondwater in de dieper liggende grondlagen en ook in de atmosfeer is een groot deel van het water te vinden dat we niet meteen kunnen drinken. Vraag: Welke percentage van het zoet water is voor ons als mens toegankelijk om te drinken? Antwoord: Minder dan 1% van de watervoorraad, eigenlijk maar 0,01% van het water op aarde kan meteen gebruikt worden als drinkwater.  De deelnemers stellen zich indien mogelijk nog dichter op op 0,01 % van het lokaal.


 De deelnemers stellen zich op op 1/40 ste van het lokaal.

16

6. Uitgewerkte lessen 6.1. Kleuters: Zuinig met water Doel: de kleuters bewust maken dat het belangrijk is om zuinig om te springen met water Aantal kinderen: klasgroep Duur: de activiteiten lopen over een ganse dag Materiaal: emmer water, watertafel, boek ‘1 slokje kikker’ van Piet Gübler, materiaal voor de klasactiviteiten van die dag, maskers, verkleedmateriaal Locatie: klas Werkvorm: toneel spelen Start van de dag: We starten de dag met het boek ‘1 slokje kikker’. De kleuters hoeven het verhaal niet vooraf te kennen. Korte inhoud: Op de grote vlakte leven de dieren tevreden bij elkaar. Er is eten voor iedereen, er zijn bomen om onder te slapen, beekjes om uit te drinken en poelen om in af te koelen. Op een dag is het heel erg heet. Nog veel heter dan anders. ‘Ik moet even één slokje drinken,’ zegt Kikker tegen zijn vrouw. Maar als Kikker eenmaal begint te drinken, kan hij niet meer stoppen… Een verhaal over waarom het belangrijk is om zuinig om te springen met water.

Verloop : 1.Kies een sprekende plaat uit het boek die dienst kan doen als praatplaat. Op deze manier kunnen de kinderen vertellen over wat ze weten of zien of vragen stellen over opvallende elementen. Ondertussen worden de kinderen ook al vertrouwd met de hoofdpersonen en het decor van het verhaal.


2.stellen bij de praatplaat ·komen er voor in het verhaal ? ·je bijzondere dingen op de prent? ·dieren herken je? ·personen/dieren zie je op de prent? ·hebben de personages met elkaar te maken ? ·doen ze of wat gaan ze doen? ·speelt zich dit verhaal af ? (land, stad, dorp, streek...)

17

3.van de rollen ·rollen hebben we allemaal nodig? ·wil er echt toneel spelen? ·gaan we de dieren aankleden? ·wil er achtergrondgeluid maken? ·is er liever publiek? 4. Het verhaal aanbieden Je kan als leerkracht het verhaal voorlezen of in je eigen woorden vertellen. Belangrijk is dat je het verhaal ondersteund door de prenten uit het boek waarop de kinderen duidelijk zien welk dier wanneer aan bod komt.

5. Verhaal spelen Zet het decor en de belangrijke voorwerpen klaar en kies een plaats om als verteller te staan waar zowel de kinderen die meespelen als het publiek het boek goed kunnen zien. Geef ook de speelruimte aan. En vertel duidelijk aan de kinderen dat ze goed naar het verhaal moeten luisteren en ook naar de prenten moeten kijken want soms vertellen prenten veel meer dan het verhaal dat jij voorleest.

6. Je publiek bij het spel. ·aan het publiek welke dieren zouden kunnen helpen. ·het publiek door hen te vragen om in stilte de andere dieren aan te moedigen of door hen te vragen om kikker te overtuigen om zijn mond te openen.

Opmerking ·schema is geen strak patroon. ·het als een elastisch geheel, durf ervan af te wijken, sla elementen over, neem een klein onderdeel eruit. ·jongere kleuters is het handig als ze het verhaal vooraf al gehoord hebben. De ouder kleuters kunnen het verhaal bij een eerste voorlezing al uitbeelden. Dit verhoogt hun aandacht en betrokkenheid.

7. Verdieping van het verhaal: Alle kleuters, ook zij die geen rol speelden in het toneeltje kiezen een dier uit het boek. Vandaag zijn zij de dieren die samen vergaderen. Het is nog altijd erg warm en er is nog maar weinig water om te overleven. We gaan praten over wie waarvoor allemaal water nodig heeft. · Waarvoor gebruik jij allemaal water? · Wie heeft er nog water nodig? Planten, dieren, … De dieren zijn samengekomen want er is nog maar 1 emmer water over. De rivieren zijn droog en er stroomt geen water meer uit de bron (de kraan) Vandaag moeten we toekomen met het water in dit kleine plasje. (uitgezonderd van de toiletten?) Waarvoor gaan we het water uit de emmer nodig hebben? Handen wassen, tafels afvegen, plantjes water geven, water als we gaan verven… In de loop van de dag zullen we nog dingen opmerken waar we water voor nodig hebben. Aan het einde van de dag doen we al het water dat over is in de waterbak. Daar mogen jullie dan mee spelen. Hoe zuiniger we omspringen met het water, hoe meer water jullie nadien hebben om te spelen in de waterbak. Je kan samen met de kinderen bekijken op welke manieren je minder water kan verbruiken.


8. Het einde van de dag: Op het einde van de dag mogen de kleuters vertellen hoe ze het vonden om een dag de kraan niet te gebruiken. Was het moeilijk/gemakkelijk? Wat vonden ze fijn/niet fijn? Hebben we eigenlijk vaak water nodig? Was er nog veel water over voor in de waterbak? Hoe kunnen we er voor zorgen dat we in de toekomst minder water verspillen?

18

6.2 Kleuters Water zuiveren Doel van de activiteit: De kleuters worden zich ervan bewust dat we voor heel veel verschillende dingen water gebruiken. De kleuters worden zich bewust dat ze zorgzaam met water moeten omspringen. De kleuters ontdekken dat ze niet voor alle taken gezuiverd kraantjeswater moeten gebruiken. Aantal kinderen: Klasgroep Duur: een hele week Locatie: Klaslokaal Werkvorm: kringgesprek, een waterwandeling en experimenteren met water zuiveren. Materiaal: Bokalen met een deksel Etiketten Schrijfgerief Verschillende soorten niet drinkbaar water uit de natuur, Pictogrammen waarvoor dient water modderwater, beekwater, vijverwater, plassenwater Foto’s van het 4-stappenplan water. 3 Glazen Keukenrol Petflessen Lege bokalen Watten, grind, fijne kiezel groffe kiezel fijn zand zeef doek Voorbereiding: Door de juf  De juf vraagt aan de ouders om met hun kleuter een voorwerp mee te geven dat te maken heeft met water heeft. Vb afwas, bad, poetsen, zwemmen spelen,…  Ze brengen ook hun een emmertje en hun laarsjes mee.  De juf of meester voorziet zelf aan aantal voorwerpen om de thema’s die aan bod kunnen komen zo breed mogelijk te houden.  De juf voorziet verschillende plekken van een icoon dat de kleuters helpt om hun materiaal te sorteren. Vb afwas, bad - badkamer, spelen, zwemmen.  Voorzie een knuffelvis die de rol van Argus kan spelen.  De juf brengt ook zwerfvuil mee naar de klas.  Snijd de bodem van petflessen en voorzie de petflessen van een afmeting die de hoeveel heid van de materialen aanduid (wat, kiezel, grind zand.)


Samen met de kleuters  In de dagen naar aanloop van de activiteit zet de juf samen met de kleuters een emmer of ton buiten om regenwater op te vangen.  De juf maakt samen met de kleuters modderwater.

19

Start in de klas: De kinderen brengen hun voorwerp mee naar de klas. In de zithoek leggen de kinderen hun voorbeeld op een centrale plaats. Nu volgt een kringgesprek. De kleuters nemen hun voorwerp en vertellen hun verhaal dat bij het voorwerp hoort. Na het verhaal gaat de kleuter zijn voorwerp in de hoek leggen bij het icoon dat er volgens hem bijhoort. Zo worden de voorwerpen gesorteerd op basis van het verhaal van de kleuter. De juf of meester kan door een verhaal te vertellen bij een voorbeeld dat ze zelf bijheeft de thema’s aanvullen of uitbruiden. GLOOB komt in de klas. Gloob en argus zijn 2 is een handpoppen. Vandaag krijgen we bezoek van GLOOB. Kennen jullie Gloob? Hij is heel nieuwsgierig en gaat veel op reis naar verre landen. Vandaag komt hij ons vertellen over zijn reizen. Gloob zelf heeft geen voorwerp bij maar zullen we eens kijken wat er in zijn rugzak zit? Wil je eens komen kijken? Samen met de kinderen ontdekt de juf de foto’s die in de rugzak van Gloob zitten. Op alle foto’s staan kinderen uit verschillende landen terwijl die iets doen met water. Bij het bekijken van de foto’s stelt de juf of meester de volgende vragen. Wat doen de kinderen op de foto? Doen jullie soms ook datgene wat de kinderde kinderen op de foto doen? Ja nee? Waarom wel of niet? Op welke manier doen jullie dan wat het kind op de foto doet? Wat doen jullie hetzelfde en wat doen jullie anders? Daarna gaan de foto’s bij de groep voorwerpen die de kinderen gebruiken bij een gelijkaardige activiteit zoals er op de foto staat. Op deze manier worden de voorwerpen van de kinderen aangevuld met de foto’s van Gloob. De thema’s die werden aangehaald worden nu uitgebreid met beelden uit het Zuiden.

Gloob is niet alleen gekomen, hij heeft ook een vriendje bij, Argus. Gloob vertelt dat hij wilde gaan zwemmen in de rivier bij Argus maar daar dreef allemaal rommel in. Toen is Gloob gaan vissen. Niet om vis te vangen, maar om zo veel mogelijk afval uit het water te halen. Kijk eens wat hij allemaal bij heeft? Maar Argus blijft verdrietig omdat het water waarin hij leeft niet meer gezond is en steeds vuiler wordt. Het is niet alleen grote stukken troep die erin ronddrijven, maar ook heel klein, bijna onzichtbaar afval. Hebben de kinderen dat al gezien? Zullen we dat samen eens gaan ontdekken? De reis van het water. De kinderen en Gloob trekken hun laarzen en jas aan en ze gaan op pad met hun emmertjes. Van alle verschillende plaatsen waar ze water tegenkomen schept 1 kind water. Dat kind krijgt de opdracht om te onthouden waaruit het water in zijn emmertje is geschept. Dit water nemen ze mee naar de klas. Onderweg bekijken de kinderen het zwerfvuil dat ze vinden. Kinderen die geen water in hun emmertje hebben mogen zwerfvuil oprapen. Terug op de speelplaats bekijken we het zwerfvuil en doen ze het meteen in de juiste vuilbak. Voordat ze naar de klas gaan, passeren ze ook langs een ton of emmer met regenwater, ze ontdekken dat die vol is. . Als ze terug op de speelplaats komen ontdekken ze een tweede volle emmer bij de kraan. De kleuters moeten er samen voor zorgen dat ze deze emmers zonder morsen in de klas krijgen. Op de speelplaats: De kinderen gieten het water dat ze gevonden hebben in de bokalen. De juf voorziet elke bokaal van een etiketje waarop staat waar het water gevonden is. Als we dit gedaan hebben gaan we terug naar de klas. Na al dat werken met regen en modder water is het tijd om onze handen te wassen. Maar het water in de klas is afgesloten. Gelukkig hebben we de 2 emmers nog. Terug in de klas We moeten met deze 2 emmers de hele dag toekomen. Met welk water zouden we onze handen best wassen? Op welke manier kunnen we onze handen wassen zodat je het zuinigste bent met water? Kunnen we het water nog gebruiken als we onze handen hebben gewassen? Als de handen gewassen zijn,haalt de juf de icoontjes van verschillende wateractiviteiten erbij en samen met de kinderen denkt ze na over welk water je waarvoor nog kan gebruiken. In het midden van de kring zetten we 1 bokaal vervuild water, 1 bokaal regenwater en 1 bokaal kraantjeswater en een fles gekocht water. Aan de slag in kleine groepjes Filmpje: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060913_waterschoonmak

Groepje 1: Met zand, en andere materialen maken we eerst modderwater. We doen dit modder water in een glas dat we op een hoger niveau plaatsen. 2 andere lege glazen plaatsen we telkens op een lager niveau. De kinderen maken 2 worsten van keukenrol. Het ene uiteinde steken ze in het glas met modder water en laten we aankomen in het eerste lege glas. Het begin van de andere worst steken we in het middelste glas (met het uiteinde van de keukenrol) en laten we aankomen in het lege glas. Wat zou er gebeuren? Waarvoor zouden we dit water kunnen gebruiken? Groepje 2: Neem een lege bokaal en zet daarin een omgekeerde plastic fles waaruit de bodem werd geknipt. Op de zijkant van deze fles staat een aanduiding in tot waar een soort vulling moet komen. De kleur van deze maataanduiding komt overeen met een soort vulmiddel. In deze omgekeerde fles doen we eerste de watten, dan het fijne zand, de groffe grind, de fijne kiezel en als laatste de groffe kiezels. In de omgekeerde fles kappen we nu het modder water. Wat zou er nu gebeuren? Hoe ziet het water eruit als het uit de fles drupt? Waarvoor zouden we dit water kunnen gebruiken? Groepje 3: We leggen het doek in de zeef en houden dit boden een bokaal met een zift en een doek proberen ze het water te zuiveren. Hoe ziet het water eruit als het door de zeef is gelopen? Waarvoor zouden we dit water kunnen gebruiken?


In verschillende groepjes gaan we werken met het vuile water. Aan de hand van foto’s wordt stap voor stap uitgelegd welke opdracht de kinderen moeten uitvoeren.

20

De reis van het water in de natuur. Jullie hebben nu zelf water gezuiverd. Hoe zou dit in de natuur zijn? We hebben zelf een wandeling gemaakt en regenwater opgevangen, water genomen uit plassen en beken. Welke weg zou het water in de natuur afleggen? Weten jullie dat? Ik zal het verhaal van drip het druppeltje vertellen. (bron de De wereld van de waterfee, Vlaams Brabant.)

Nu weten jullie dat drip het druppeltje een lange reis aflegt, de reis die jullie ook hebben nagebootst in kleine groepjes. Maar in de natuur duurt dit nog veel langer. Daarom is het belangrijk om zuinig te zijn met water.


Kunnen wij zelf zuinig zijn met het water? Wie drinkt er thuis water van de kraan? Waarvoor gebruiken we nog allemaal water van de kraan?

21

Stap 1: Wat zou er gebeuren als we het gekochte flessenwater weg zouden zetten? Kunnen we dan alles doen met het andere water dat nu in de klas is? Stap 2: Als we minder water uit de kraan willen gebruiken, welk water kunnen we dan nog allemaal gebruiken? Flessenwater, kraantjeswater, regenwater, gezuiverd modderwater. Welke soort water kunnen we waar allemaal voor gebruiken? Nu gaan we de waterpictogrammen opnieuw verdelen maar we proberen om zo weinig mogelijk water uit de kraan te gebruiken. Welke activiteiten kunnen we met regenwater of gefilterd water uitvoeren? Zullen we het proberen? Komen we met z’n allen toe met het water dat hier in de emmers en bokalen staat? Kom we doen ons best hiervoor. We eindigen met een waterreceptie. Waarop we de ouders uitnodigen. We presenteren hen kraantjes water, water met verschillende soorten diksap.

6.3 Onderbouw hoekenwerk Doel van de activiteit: Dit is een voorbereidende les waarin de kinderen in de verschillende hoeken kennis maken met water en de verschillende facetten: Hoek 1: ervaren dat het niet eenvoudig is om water te verplaatsen en op de juiste plaats te krijgen Hoek 2: ontdekken op welke manier water gezuiverd kan worden Hoek 3: kennismaken met de verschillende geluiden van water Hoek 4: experimenteren en creatief zijn met water Aantal kinderen: klasgroep, werken in groepjes van ongeveer 5 kinderen Voorbereiding: materiaal voorzien en hoeken klaarzetten Duur: 80 min. Locatie: groot lokaal (refter, turnzaal, polyvalente ruimte) Materiaal: per hoek wordt het nodige materiaal opgelijst Hoekenwerk Er worden 4 hoeken klaargezet. De leerlingen werken samen in groepjes van +/- 5 kinderen. Na 15 min. wordt er doorgeschoven. Tijdens de speeltijd drinken we kraantjeswater. Na deze voorbereidende les, kan er dieper ingegaan worden op verschillende thema’s. Hiervoor geven we een aantal tips. Hoek 1 : een waterleiding aanleggen Doel: ervaren dat het niet eenvoudig is om drinkbaar water op de juiste plaats te krijgen creatief denken en oplossingen zoeken voor het probleem Materiaal : buizen, koppelstukken, emmer water, maatbeker, plastieken kom Opdracht: Er staat een emmer water en een aantal meter verder een plastieken kom. De uitdaging voor de leerlingen is om met de buizen en verbindingsstukken een ‘waterleiding’ te maken, waardoor het water van de emmer naar de kom kan vloeien.

Hoek 2 : water zuiveren Doel: ontdekken op welke manier water gezuiverd kan worden beseffen dat het moeilijk is om water te zuiveren en daardoor de noodzaak ervaren om zorgvuldig om te gaan met water Materiaal : een plastieken fles waar de onderkant afgeknipt is (voor elk groepje 1), glazen bokaal, zand, kiezel, grotere stenen, water uit de beek (of vuil water dat je zelf hebt gemaakt met zand, modder, zwerfvuil, .) Opdracht: Zet de plastieken fles met de dop naar onder in de glazen bokaal. Doe in de plastieken fles eerst grote stenen, dan kiezel en dan zand. Giet het vuile water op het zand en de steentjes. Wat gebeurt er met het water? Hoe ziet het water er nu uit? Filmpje waarop kinderen dit voordoen http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060913_waterschoonmak Hoek 3 : watergeluiden herkennen Doel: kennis maken met de verschillende geluiden van water Materiaal: de geluiden op de website van MOS downloaden en de bijhorende tekeningen uitprinten (voor elk groepje), computer of radio om de geluiden af te spelen. Je kan de geluiden en tekeningen downloaden op www.lne.be/doelgroepen/onderwijs/mos/onderwijsniveau/basis/thema/water/downloads


Variatie: Voorzie voor elke leerling van het groepje 2 emmers (of kommen) en voldoende plastieken buizen. De leerlingen moeten op 5 min. zo veel mogelijk water proberen te verplaatsen van de emmer in de andere. Ze mogen enkel de buizen gebruiken om het water in te ‘vervoeren’ en ze proberen zo weinig mogelijk water te verspillen. Wie het meeste water heeft kunnen verplaatsen naar de andere emmer is gewonnen.

22

Opdracht: Er worden verschillende watergeluiden afgespeeld. De leerlingen proberen het geluid bij de juiste tekening te noteren (glas vullen met bruiswater, golven op het strand, toilet doorspoelen, druppelende kraan, onweer, douche, regen, roeien, water drinken, bad, wasmachine, duiken, waterval, steen in water, bellen blazen) Hoek 4 : een waterorgel maken Doel: experimenteren met water in flessen en een eigen waterorgel maken Materiaal: een 6-tal flessen, trechter, pollepel, stokjes, emmer met water Opdracht: De leerlingen vullen de eerste fles met een klein beetje water. Ze tikken met de pollepel tegen de fles. Hoe klinkt het geluid? De tweede fles vullen ze met veel water. Hoe klinkt het geluid van deze fles? Hoe komt het dat er een verschil is? Inderdaad, door de hoeveelheid water. De kinderen mogen experimenteren met de flessen te vullen met water en de geluiden die ze daardoor verkrijgen. Muziek maken met water! Verdieping Elke hoek kan een aanzet zijn om verder in te gaan op een bepaald deelthema van de water. Verdieping hoek 1: Vanuit wat de leerlingen ervaren hebben kan je verder werken op de kringloop van het water en de weg die water aflegt. Verdieping hoek 2: Met de kinderen nagaan op welke manier wij water vervuilen, op welke manieren water nog vervuild worden en wat dit doet met de dieren die in het water leven. Verdieping hoek 3: Naar aanleiding van de watergeluiden kan je dieper ingaan op ‘waarvoor gebruiken wij allemaal water’ en ‘op welke manier komen wij aan water’: uit de kraan, flessenwater, … Vergelijk dit met waarvoor mensen in andere landen water gebruiken en op welke manier zij aan water komen. Zoek naar gelijkenissen en verschillen.


Verdieping hoek 4: Aan de hand van foto’s en prenten de leerlingen laten vertellen over op welke manieren zij met water spelen vb. waterballonnen, zwembad, waterpistool, … Laat de leerlingen foto’s of prenten zoeken van kinderen in andere landen die met water spelen. Zoek naar gelijkenissen en verschillen.

23

6.4 Onderbouw: Spaarzaam omgaan met water Doelen van de activiteit: - De leerlingen krijgen zicht op hun eigen waterverbruik. - De leerlingen beseffen dat de kinderen in het Zuiden vaak veel moeilijker toegang hebben tot zuiver water. - De leerlingen beseffen het belangrijk is om spaarzaam om te gaan met water. - De leerlingen zijn bereid om spaarzamer om te gaan met water. - De leerlingen zijn bereid om andere leerlingen te stimuleren om spaarzamer om te gaan met water. Aantal kinderen: Klasgroep Duur: Voorbereidende activiteit: 100 min. Activiteit op wereldwaterdag: 100 min. Locatie: Klaslokaal Materiaal: tijdschriften, scharen, lijm, papier, kleurpotloden, foto’s van water en kinderen in het Zuiden (vb. fotoreeks Djapo ‘water’) Voorbereidende activiteit: Maak met de leerlingen een collage van allerlei activiteiten thuis en op school waarbij we water verbruiken. Aan de hand van deze collage maakt elke leerling een blad met symbooltjes voor elke activiteit waarbij hij/zij water gebruikt: drinken, tanden poetsen, naar het toilet gaan, in bad gaan, in de douche gaan, planten water geven … Gedurende 3 dagen houdt elke leerling bij hoeveel water hij/zij verbruikt. Dit doen ze door naast het symbool een waterdruppel te tekenen. Voorbeeld: elke keer dat ze het toilet doorspoelen tekenen ze op hun blad een waterdruppel naast het symbooltje van toilet.

Lesverloop:

Na dit waterproject worden jullie de waterbrigadiers. Bedenk een campagne en een actie waarmee je de andere kinderen en leerkrachten aanmoedigt om zuiniger om te springen met water. Bedenk een slogan, ontwerp een affiche, verzin een leuke actie.


Activiteit op wereldwaterdag Alle waterdruppels van alle kinderen van de klas worden samengeteld en visueel voorgesteld (voorbeeld: laat de kinderen al de druppels uitknippen of tekenen). We doen een kringgesprek over waterverbruik. Mogelijke vragen: - Verbruik je meer water in een bad of in een douche? - Hoe kan je minder water verbruiken bij het poetsen van je tanden? - Had je gedacht dat we samen zoveel water zouden verbruiken? Of dacht je meer/minder? - Hebben kinderen in het Zuiden ook zoveel druppels water die ze kunnen verbruiken? Toon met foto’s dat kinderen in het Zuiden vaak veel moeilijker toegang hebben tot water. - Als we in de klas maar 1 emmer water zouden hebben per dag, wat zouden we dan wel of niet doen? - Wat zouden we in de klas kunnen doen om minder water te verbruiken? - Wat zou je zelf willen en kunnen doen om minder water te verbruiken?

24

6.5 Bovenbouw: Wat Als… Doel van de activiteit: De leerlingen worden gestimuleerd om creatief te denken en oplossingen te zoeken voor de waterproblematiek. Aantal kinderen: Klasgroep Duur: 75 minuten Locatie: Klaslokaal Materiaal: Grote vellen papier met enkele ‘wat-als’-situaties opgeschreven. Voor de opwarmingsoefening heb je een voorwerp dat gelinkt is aan water nodig voor elke leerling. Vooraf: De dagen voor wereldwaterdag laat je de leerlingen artikels (uit de krant, van internet, …) meebrengen over ‘water’. Ze vertellen hierover in de klas. Artikels met positief nieuws over water worden samengehangen op één flap: de jubelmuur. Artikels met negatief nieuws over water worden samengehangen op een andere flap: de klaagmuur. Aan de hand van deze artikels komen de leerlingen meer te weten over de waterproblematiek. Vraag hen ook naar welke emoties zij ervaren bij een bepaald artikel.

Inleiding: De manier waarop wij in de Westerse wereld leven, heeft een grote invloed op onze aarde. Oplossingen die in eerste plaats een oplossing lijken, lijken algauw nieuwe problemen op te leveren. Als we oplossingen willen vinden voor de waterproblematiek, moeten we eens verder kijken dan onze neus lang is. Laten we eens alle remmen loslaten en buiten ons referentiekader kijken! Inleidende activiteit: Out of the box Om de creativiteit te verhogen is het niet slecht om te starten met een opwarmertje. We zijn het immers niet gewoon om buiten ons referentiekader te denken. Geef elke leerling een voorwerp dat gelinkt is aan water. Iedereen krijgt vijf minuten de tijd om een verhaal te verzinnen bij dit voorwerp. Van wie heb je het voorwerp ontvangen (je oma, een heks, een rommelmarkt,..)? Wat is de nieuwe (fantasierijke) functie van het voorwerp? Daarna vertelt elke leerling zijn verhaal aan een andere leerling. Indien er voldoende tijd is, kan de leerling met het voorwerp en het verhaal van de ander verder bij een andere leerling. Hetzelfde verhaal kan worden overgenomen, er kan een nieuwe wending of een extra functie aan worden toegevoegd of een volledig nieuw verhaal kan worden verzonnen.


Om het ijs te breken kan je bij wijze van voorbeeld eerst zelf een voorbeeld kiezen en er een verhaal bij vertellen. Probeer vooral niet te denken aan de echte functie van dit voorwerp, maar een volledig nieuwe (futuristische) functie te verzinnen.

25

Eigenlijke activiteit: Wat als…? Schrijf enkele ‘wat-als’-situaties op grote vellen papier. Laat de leerlingen in kleine groepjes mogelijke uitkomsten bedenken. De oplossingen die ze opschrijven kunnen zowel realistisch als onrealistisch en fantasierijk zijn. Belangrijk is wel om de leerlingen te stimuleren om positief te denken en oplossingen te bedenken ipv doemscenario’s. Gebruik een doorschuifsysteem, zodat elk groepje met frisse ideeën kan verder denken op de ideeën van de vorige groep. Enkele ‘wat-als’-situaties die aan bod kunnen komen: Wat als 1 liter water even duur wordt als 1 liter champagne? Wat als we elke dag 5 km moeten lopen om drinkbaar water te hebben? Wat als we allemaal kraantjeswater zouden drinken? Wat als de kraan thuis of op school wordt afgesloten? Wat als we met de klas een hele dag moeten toekomen met 1 emmer water? Wat als iedereen zelf zijn water zou zuiveren? Wat als alle rivieren in België zouden uitdrogen? Wat als er nog maar voor één dag water zou zijn? Wat als de ijskappen helemaal zouden smelten?

Afsluiting: Doe een kringgesprek met de leerlingen. Tot welke conclusies komen ze? Welke oplossingen willen wij? Wat kunnen wij hier rond doen met de klas? Maak concrete afspraken met de leerlingen.

Variaties Laat elk groepje zelf een ‘wat als’ vraag ivm water bedenken en opschrijven. De vraag wordt doorgegeven aan het volgende groepje dat er antwoorden of oplossingen bij bedenkt. Ga met de leerlingen de uitdaging aan om er voor te zorgen dat op het schoolfeest van dit schooljaar minder water verbruikt wordt. Laat de leerlingen onderzoeken en oplijsten hoe en hoeveel water er verbruikt werd bij het vorige schoolfeest (zowel reëel water als virtueel water). Op welke manier kunnen we de watervoetafdruk van ons schoolfeest verminderen? Betrek de andere leerkrachten en het oudercomité hier ook bij.


'Wat als.' Uit educatief pakket 'Over The Top' van GoodPlanet Belgium, vanaf 9 mei 2013 beschikbaar op www.goodplanet.be/overthetop".

26

6.6 Bovenbouw: Virtueel water Vooraf: Doel van de activiteit: De leerlingen zijn zich bewust van de ongelijke toegang en aanwezigheid van water De leerlingen zijn zich bewust van het wereldwijde recht op water. De leerlingen krijgen zicht op virtueel water en komen te weten waar allemaal water voor gebruikt wordt. Aantal kinderen: Klasgroep Duur: 4 uur Locatie: Klaslokaal Werkvorm: Materiaal: Kan met water 5 Glazen in verschillende maten Flessen of kannen met daarin de hoeveelheid water in liter omgerekend naar het dagelijks gebruik. flappen en stiften afgedrukte artikels Lesverloop:


Start: De klas wordt ingericht voor een receptie. Er staan hapjes klaar en glazen met water. Er zijn grote glazen met water, kleine glaasjes met water. De hoeveelheden water komen overeen met de gemiddelde levenswijze van een Europeaan, Amerikaan en Afrikaan. De maat van het glas dat de leerlingen krijgen bepaalt de groep waarbij ze horen voor de volgende opdracht. Het waterverbruik van een gemiddelde persoon op jaarbasis verdeeld volgens de werelddelen. Het jaarlijkse watergebruik per hoofd voor elk deel van de wereld:

27

Werelddeel

Gemiddelde waterverbruik/ jaar

Maat van de glazen

Liter per dag

Noord Amerikanen

1280 kubieke meter water

33 cc

202 l

Europeanen


200 cc

110 l

Australiërs


200 cc

110 l

Aziaten


150 cc

84,8 l

Zuid Amerikanen


100 cc

49 l

Afrikanen


Jeneverglaasje

29 l

De mensen met de grootste glazen krijgen water en hapjes a volonté, ook de mensen met het middelste glas krijgen ook hapjes en water a volonté. De leerlingen met het kleinste glas krijgen enkel het water dat ze bij het binnenkomen kregen en een droog koekje. Na de receptie krijgen de leerlingen tijd om te zeggen hoe ze de receptie hadden ervaren. Deel 1: De leerlingen gaan in groepjes zitten volgens de maat van hun glazen. Als de groepen te groot worden splits je de groep van de Europeanen en de Australiërs op. Op elke tafel staan een of meerdere flessen met daarin de hoeveelheid water in cl die overeenkomt met het gemiddelde waterverbruik van je groep in cl. Op de bodem van de fles kleeft een etiket met het gemiddelde waterverbruik van de bevolkingsgroep waarover ze de oefening maakten. De groepjes gaan nu benoemen waarvoor ze in het dagelijks leven water nodig hebben. Als ze deze brainstorm gedaan gaan ze cijfers proberen te kleven op de hoeveelheid water die ze gebruiken voor welke activiteit. Als ze hun schatting gemaakt hebben tellen ze het totaal uit. Ze vergelijken hun resultaat met het cijfer onderaan op de fles. Na de berekening vergelijken ze hun resultaat met de juiste cijfers en de verdeling hiervan.

Activiteit

Europeaan

Australiër

Aziaat

toilet door te spoelen

Noord Amerikaan 64,2

Afrikaan

27

Zuid Amerikaan 15,5

35

35

huis schoon te maken

9,2

5

5

3,9

2,3

1,3

drinken en te koken

20,3

11

11

8,5

4,9

3

auto te wassen

3,7

2

2

1,5

0,9

0,6

planten gieten en de tuin te sproeien bad te nemen en te douchen de was te doen

7,3

4

4

3

1,8

1,1

68

37

37

28,5

16,4

9,7

9,2

5

5

3,9

2,3

1,3

Afwassen

11

6

6

4,6

2,6

1,5

Handen wassen

9,1

5

5

3,9

2,3

1,3

gemiddeld per dag

202

110

110

84,8

49

29

9,2

Deel 2: Delen van de resultaten/ Doorschuiven. De leerlingen zeggen een nummer van 1 tot … evenveel als er groepjes waren in het eerste deel. Nu gaan alle nummers 1 bij een tafel zitten, alle nummers 2 ,…Op deze manier zit er van elk groepje uit deel 1 iemand aan de tafel. Voorzie tijd zodat elk groepje zijn verhaal en conclusies kan doen. Op elke tafel ligt de tabel met het gemiddelde waterverbruik van elk werelddeel. Als elk groepje zijn verhaal heeft kunnen doen leggen ze de gegevens bij elkaar en gaan ze cijfers en verhalen vergelijken om zo conclusies te trekken over waterverbruik in de wereld. Als iedereen zijn conclusies heeft voorgesteld is er tijd voor een discussie. Hoe zouden deze opvallende verschillen er komen? Hoe voel je je hierbij, wat vind je ervan? OP welke manier is het mogelijk om vanuit ons eigen waterverbruik de oneerlijke verdeling van water op te lossen? Is er nog een manier waarop we water verbruiken die niet meteen zichtbaar is in ons dagelijks leven? Kunnen wij als Belg invloed uitoefenen op het waterverbruik op wereldvlak? Zo ja, op welke manier? Zo nee, waarom niet? Deel 3: De verschillende groepjes krijgen nu een leestekst waarin aan de hand van de watervoetafdruk het virtuele of indirecte water verder wordt uitgelegd. De leerlingen lezen de tekst en stellen een mindmap op om de informatie uit de tekst te ordenen en te bundelen. (In dit korte filmpje http://www.youtube.com/watch?v=ERo-myWZcf4 zie je in één minuut hoe de basisprincipes van mindmapping werken. Probeer het zeker eens uit!) . Als ze de mindmap hebben gemaakt duiden ze de thema’s aan waarmee wij als Belg het waterverbruik in andere landeN mee beïnvloeden. Elk groepje stelt een top 3 op waarmee wij als Belg veel indirect water verbruiken. Ze kiezen uit de top 3 een thema. De leerkracht loopt nu rond om ervoor te zorgen dat er niet te veel dezelfde onderwerpen gekozen worden in de verschillende groepjes. Dit thema werken ze uit in een nieuwe mindmap. Enerzijds gaan ze benoemen hoe het komt dat het waterverbruik voor dat specifieke product zo hoog ligt. Anderzijds gaan ze benoemen wat wij als Belg kunnen doen om het waterverbruik in verband met dit product te verminderen. Daarna trekken ze de conclusies die de groepjes aan elkaar willen voorstellen.


Waar waren er grote verschillen? Waar kwam het resultaat wel of niet overeen? Hoe zou dit komen? Hadden ze alle manieren van waterverbruik opgenomen in de berekening of waren er nog andere? Hoe voelen jullie je erbij? … Iedereen noteert de cijfers en conclusies zodat ze er zo dadelijk in kleine groepjes verslag van kunnen uitbrengen..

28

De verschillende groepen brengen verslag uit aan elkaar in grote groep. Als elke groep het verloop van hun groepswerk heeft voorgesteld worden de grote gemeenschappelijke lijnen die voorgesteld en op het bord geschreven. Ook de onderwezrpen die aan bod kwamen worden op het bord geschreven. Deel 4: De leerlingen gaan nu op basis van de gevonden en verkregen informatie een activiteit bedenken voor de andere leerlingen van de school die hen ook bewust maakt van het indirect waterverbruik. De leerlingen kiezen het thema dat hen het meest aanspreekt en op basis van deze voorkeur gaan ze zich terug in kleine groepjes bijeen zetten. De leerlingen houden een brainstorm van mogelijke acties die ze kunnen bedenken om het virtueel waterverbruik te beperken. De leerlingen kiezen een actie die ze binnen de schooluren kunnen uitwerken en die de leerlingen uit hun school op een actieve manier informeren over het waterverbruik. Om deze activiteit voor te bereiden krijgen de leerlingen nog 2 weken. De acties van de leerlingen worden uitgevoerd naar aanleiding van wereldwaterdag.

6.6.1 Achtergrondinformatie: Water footprint: ons virtuele waterverbruik Hoeveel water is er nodig om één kop koffie te produceren? Of een bruine boterham met kaas? Of een reep chocola? Heel veel levensmiddelen en grondstoffen bevatten zelf nauwelijks water, maar verbruiken veel water tijdens de groei en het productieproces. Dat levert onthutsende cijfers op: zo wordt voor de productie van één katoenen T-shirt 2700 liter water gebruikt. Op verzoek van het Wereld Natuur Fonds onderzocht de Universiteit Twente dit onzichtbare ‘virtuele’ waterverbruik van Nederland. De belangrijkste uitkomst: 80 procent van het Nederlandse waterverbruik vindt plaats buiten ons land, ook in landen waar (schoon) water een schaars goed is. Virtueel water: de top 5 1. Katoenen T-shirt (korte mouw) 2.700 liter 2. Reep chocola (puur)

2400 liter

3. 100 gram rundvlees

1.550 liter

4. Kop koffie

140 liter

5. Boterham

40 liter


Op basis van onderzoek van de Universiteit Twente, stelde het Wereld Natuur Fonds een top 5 samen van dagelijkse producten en het water dat nodig is om ze te produceren. Daarbij is het waterverbruik tijdens het gehele groeien productieproces meegerekend.

29

‘Dorstige gewassen’ populair Nederlanders gebruiken dagelijks gemiddeld 121 liter zichtbaar water. Daar hebben ze zelf invloed op: de kraan wordt open of dicht gedraaid. Ze gebruiken daarnaast per dag 3.300 liter virtueel water. Dat indirecte waterverbruik, gekoppeld aan geïmporteerde grondstoffen en levensmiddelen, vindt grotendeels plaats buiten ons land en buiten onze directe invloed. Dat water zit in de teelt en verwerking van bijvoorbeeld katoen, koffie, veevoeders (soja en cassave) en cacao. Veel van deze producten en grondstoffen zijn afkomstig uit gebieden waar (schoon) water al een schaars goed is. De enorme vraag naar dit water via de producten voor de export, betekent een aanslag op de natuur in deze landen. Voor de bevolking betekent het nòg minder water voor eigen gebruik en het verbouwen van voedsel.

Nederland is in absolute, maar ook in relatieve zin grootverbruiker van virtueel water in het buitenland: ons land staat op de derde plaats van de wereldranglijst. De belangrijkste verklaring daarvoor is dat Nederland door het geringe grondoppervlak wel gedwongen is de meeste grondstoffen en landbouwproducten te importeren. (Om die reden staat Malta op nummer 1 van de lijst). Maar zelfs als dat aspect wordt meegewogen, scoort ons land nog erg hoog: we verbruiken per hoofd van de bevolking relatief veel koffie, katoen, cacao en andere producten die afkomstig zijn van ‘dorstige’ gewassen.

Waterverbruik in droge landen moet en kan omlaag Het verbruik van ons virtuele water in het buitenland kan op een relatief simpele manier drastisch omlaag worden gebracht. Het Wereld Natuur Fonds initieert al jaren lang projecten om gewassen (zoals katoen) te verbouwen met 20 tot 30 procent minder water. Ook herstelt het WNF op diverse plaatsen de oorspronkelijke watervoorraad in de bodem door irrigatiemethoden aan te passen. Het WNF krijgt steeds vaker de vraag om bedrijven en (lokale) overheden te adviseren op het gebied van waterbesparing. De universiteit van Twente ondersteunt het WNF met modellen en risicoanalyses die de basis zullen vormen voor projecten om de Nederlandse water-voetafdruk in het buitenland terug te dringen. Bron: Wereld Natuur Fonds

6..6.2. Artikels Gros van waterconsumptie kruipt in voeding en kleding

Experts van over de hele wereld buigen zich dezer dagen in Stockholm over de waterschaarste, volgens de Verenigde Naties een van de grootste bedreigingen die ook ons westerlingen boven het hoofd hangt. Om de omvang van het probleem te schetsen, bracht het WWF het waterverbruik in Groot-Brittannië in kaart. De natuurorganisatie rekende uit dat de gemiddelde Brit een 'watervoetafdruk' heeft van 4.645 liter per dag. Voor België is de oefening nog niet helemaal gedetailleerd gemaakt, maar de cijfers geven aan dat ons land nog slechter zou scoren. De website waterfootprint.org schat het nationale waterverbruik in België op 1.800 kubieke meter per persoon per jaar. Omgerekend naar dagelijks verbruik betekent dat ruim 4.900 liter. Het huishoudelijk verbruik slorpt slechts 120 liter water per dag op. Het overgrote deel van onze waterconsumptie is indirect water of 'virtueel water'. De Nederlandse onderzoekers van de universiteit van Enschede die als eerste met het concept van de watervoetafdruk op de proppen kwamen, berekenen de hoeveelheid virtueel water door voor elke stap in de productieketen het watergebruik te meten: van het water dat nodig is om de plant te doen groeien tot en met de verkoop in de supermarkt. Zo is er 40 liter water nodig voor één simpele boterham, 140 liter water voor één kopje koffie en 2.700 liter voor een T-shirt. "Het grote probleem aan onze watervoetafdruk is dat de grote meerderheid van die waterverslindende producten wordt geïmporteerd uit het buitenland", reageert Philippe Weiler, waterspecialist bij de Belgische afdeling van het WWF. Volgens de onderzoekers in Enschede gebeurt tachtig procent van 'ons' watergebruik in het buitenland. Daarmee zijn we bij de slechtste leerlingen van de klas. "De producten die wij invoeren, zijn meestal ook nog eens afkomstig uit landen waar waterschaarste heerst. Een simpel, fictief voorbeeld: tomaten uit Marokko. Het productieproces in Marokko verslindt zeker niet meer water dan de tomatenkweek in Belgische serres. Maar in Marokko is water wel een zeer kostbaar goed, en alle rapporten tonen aan dat het er in de toekomst alleen maar kostbaarder en zeldzamer op zal worden". De watervoetafdruk van de Belgen is een stuk kleiner dan die van koploper Verenigde Staten. De Amerikanen gebruiken dagelijks nog eens vlot tweeduizend liter meer dan de Belgen. In Europa komen Griekenland, Spanje en Italië in de buurt van de Amerikanen. "Een verklaring is niet eenvoudig", aldus Weiler. "Maar het zal zeker meespelen dat de Zuid-Europese landen vaak met compleet verouderde infrastructuur zitten. Heel wat water gaat nodeloos verloren". Niet echt bemoedigend, want de Verenigde Naties voorspellen bijvoorbeeld ook in Spanje grote problemen. Steden als Barcelona voeren nu al noodgedwongen water aan per boot.(KS) bron De Morgen 22/08/2008


De doorsnee Belg verbruikt dagelijks bijna vijfduizend liter water per dag. Bovenop de 120 liter leidingwater die uit de kraan stroomt, is er elke dag nog eens veertig keer zoveel 'virtueel water' nodig voor de productie van onze voeding en onze kleren. De zogenaamde watervoetafdruk van België ligt een flink stuk boven het wereldgemiddelde. Nog zorgwekkender is dat we 80 procent van onze watervoetafdruk in het buitenland zetten. Vaak in landen die nu al kampen met waterschaarste.

30

woensdag, 22 juli 2009 13:05 De voetafdruk van de Belg in kaart gebracht


WWF vzw en Ecolife vzw werken aan een studie om de watervoetafdruk van België in kaart te brengen. De watervoetafdruk is gebaseerd op het concept van 'virtueel' water. Dat is de hoeveelheid water die verbruikt wordt om een product tot stand te brengen. Neem bijvoorbeeld een kopje koffie. Dat bevat 20 cl water, maar om die koffiebonen te telen, hadden de koffieplantjes veel water nodig: zo'n 140 liter voor één kopje koffie. Dit virtuele water is analoog aan de indirecte energie-inhoud die we gebruiken bij de ecologische voetafdruk. Een kopje koffie bestaat dus niet enkel uit direct water (de 20 cl in het kopje), maar ook uit indirect, virtueel water (de 140 liter). De watervoetafdruk van een persoon is niets anders dan de som van het directe en indirecte verbruikte water van alle geconsumeerde producten. Wat zijn nu de resultaten voor België? De watervoetafdruk van een gemiddelde Belg bedraagt ongeveer 2700 m³ per jaar. Dat is meer dan het volume van een Olympisch zwembad. Op zich zegt dit getal misschien niet veel, maar we moeten beseffen dat water een schaars goed is. Als we kijken naar de hoeveelheid hernieuwbaar, beschikbaar zoetwater (dus geen zout zeewater, geen polair ijswater, geen te diep grondwater, geen vervuild water), en we vrijwaren een deel hiervan voor het goed functioneren van ecosystemen, dan beschikt een mens over slechts 2500 m³ per jaar. Een Belg verbruikt dus meer water dan het 'eerlijke wateraandeel'. En net zoals bij de ecologische voetafdruk is ook hier de veeteelt een grote boosdoener: bijna 20% van onze watervoetafdruk komt van de veeteelt, en dan is daar het waterverbruik voor het veevoer (maïs, soja,.) nog niet bij gerekend. Ter vergelijking: een kilogram rundvlees heeft een watervoetafdruk van 16.000 liter, terwijl eiwitrijke vleesvervangers zoals sojabonen of peulvruchten een voetafdruk van resp. 1800 en 400 liter per kilogram hebben. De top tien van de belangrijkste producten in onze watervoetafdruk bestaat uit: graan, katoen, sojabonen, koffie, melk, oliepalmvruchten, suikerriet, zonnebloem, rundvlees en gevogelte. We kunnen ook eens kijken naar onze externe watervoetafdruk: de hoeveelheid buitenlands water die een Belg indirect verbruikt. Onze externe watervoetafdruk bedraagt 75% van het totaal, wat wil zeggen dat we sterk afhankelijk zijn van buitenlands water. Maar er is meer: een deel van dat virtueel water is afkomstig van landen die kampen met waterschaarste. Koplopers zijn daarbij Pakistan en Oezbekistan (denk aan de katoenplantages en het uitdrogen van het Aralmeer), en verder landen zoals Egypte, Israel, India en Spanje. Ecolife vzw zal samen met WWF vzw over deze resultaten een rapport schrijven en deze presenteren tijdens de wereldwaterweek in augustus. Op termijn wil Ecolife vzw werken aan projecten rond waterverbruik van maaltijden, gericht aan grootkeukens en kokscholen. Ecolife hoopt ook een persoonlijke watervoetafdrukcalculator te kunnen ontwikkelen. Meer informatie lees je hier. Ecolife vzw en WWF-België zijn lid van het Netwerk Bewust Verbruiken vzw.

31

7. Informatiebronnen 7.1. Interessante sites

   

XARD jongerenwebsite De Xard jongerenwebsite is een vertrekpunt om heel wat informatie over de waterproblematiek te delen met jongeren. Als leerkracht vind je er achtergrondinformatie maar ook heel wat speelse en visuele aanknopingspunten om de verschillende uitdagingen rond water aan bod te laten komen. Naast de website www.xard.beis er ook een lespakket beschikbaar met cd-rom. http://www.lne.be/doelgroepen/onderwijs/mos/onderwijsniveau/secundair/thema/water/inhoud-themabundel www.waterloketvlaanderen.be: de waterwebsite van de Vlaamse overheid. www.ibgebim.be, www.biwd.be: de waterwebsite van Leefmilieu Brussel (BIM). www.svw.be: site van de koepelorganisatie van de waterbedrijven in Vlaanderen.

Heel wat informatie vind je op de sites van de drinkwatermaatschappijen:  AWW, Antwerpse Waterwerken I.V: www.aww.be  IMWV, Intercommunale Maatschappij voor Watervoorziening in Vlaanderen: www.tmvw.be  www.vmw.be: Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening (VMW).  IWVA, Intercommunale Waterleidingsmaatschappij Veurne-Ambacht: www.iwva.be  PIDPA, Provinciale en Intercommunale drinkwatermaatschappij van de Provincie Antwerpen: www.pidpa.be  TMVW, Tussengemeentelijke Maatschappij van Vlaanderen voor Watervoorziening: www.tmvw.be  ISWA, Internationaal Samenwerkingscomité van Waterbedrijven: www.iswa.be  www.belgaqua.be/document/Blauwboek.pdf: het antwoord op al je vragen over drinkwater en de behandeling van afvalwater. Download het 'Blauw Boek', een uitgave van Belgaqua.  www.test-aankoop.be: is leidingwater effectief de beste koop? Wie op de site van TestAankoop het trefwoord 'leidingwater' ingeeft, vindt er vele boeiende onderzoeken over leidingwater.  www.hidrodoe.be: website van het interactieve waterdoecentrum van Pidpa.  www.kids.vmw.be: kinderen jongerenwebsite van de Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening. Leerkrachten vinden er aangepast lesmateriaal.  www.protos.be: website van Protos, gespecialiseerd in waterprojecten voor de derde wereld.  www.watervoetafdruk.be: kom meer te weten over het virtuele water en bereken er je watervoetafdruk.  www.milieukoopwijzer.be: informatie over drinkwaterfonteintjes; je kan er allerlei producten met elkaar vergelijken en een milieubewuste keuze maken.  www.lne.be/doelgroepen/onderwijs/mos/onderwijsniveau: informatie over het waterpakket van MOS, Milieuzorg Op School, vind je op de LNE-website.  www.goodplanet.org: website van GREEN vzw, een organisatie die jongeren en volwassenen duurzaam leert leven. De campagne Jongeren keren het klimaat is een initiatief van GREEN.  www.bewustverbruiken.org: Netwerk bewust verbruiken heeft een interessant artikel over 'gesuikerde dranken nadelig voor milieu'. (klik op voeding en scrol naar onder voor het artikel).




32

7.2. Brochures, leermiddelen, boeken en acties Er bestaat heel wat educatief materiaal en educatieve workshops over (kraantjes)water. Een selectie: Zin in Water (pedagogisch dossier voor Basisonderwijs) Dit dossier voor leerkrachten koppelt nieuwe kennis aan actie. Het zet aan tot het drinken van kraantjeswater in plaats van flessenwater. De uitvoering van het dossier kan je aan de leeftijd van de kinderen aanpassen. Enkele activiteiten die bij Kranig Water aansluiten: • flessenwater en kraantjeswater • de fasen in de levensduur van een fles water • de prijs van het water • onderzoek naar het afval van drankverpakkingen • de waterproevers ‘Zin in water’ is een initiatief van Leefmilieu Brussel. Je vindt het op de Gppd Planet-website www.greenbelgium.org/nl/water/012/default.asp Je klikt door naar ‘pedagogisch dossier’, ‘zin in water’. Themabundel water van milieuzorg op school (MOS) Deze themabundel geeft leerlingen de kans om het waterverbruik op school te inventariseren en het kritisch te bekijken. Op basis hiervan kunnen ze doelstellingen en maatregelen uitwerken die leerlingen, leerkrachten en directie tot een bewustere omgang met water aanzetten. Als je al MOS-school bent, vraag je deze bundel aan bij je MOSbegeleider. www.milieuzorgopschool.be Waterwijs met professor aquarius De brochure ‘Waterwijs met professor Aquarius' van het VMW bundelt nuttige én leuke weetjes over de watercyclus, de productie en distributie van drinkwater, waterzuivering, water in de derde wereld, zuinig omspringen met water ... Voor jongeren vanaf 10 jaar, voor gebruik thuis en in de klas. Je vraagt de gratis brochure aan op www.vmw.be. Waterwaaier 10 wetenschappelijke proefjes over water en drinkwater voor thuis of in de klas. Een initiatief van Technopolis en de Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening. www.vmw.be


mensen maken drinkwater Welke weg legt kraantjeswater af van de bron tot in ons glas? ‘Mensen maken drinkwater’ vertelt je de levensloop van kraantjeswater. Deze brochure voor het secundair onderwijs is een uitgave van de Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening. www.vmw.be

33

Haatweeooh - Watergids Aan de hand van het alfabet laat het boek jongeren kennis maken met water in de wereld. Een initiatief van GREEN, PROTOS en Jeugd en Vrede. Het is een boek met feiten en foto’s die ook in het basisonderwijs gebruikt kunnen worden. www.greenbelgium.org (klik op activiteiten en dan op water) Haatweeooh- tentoonstelling Een reizende en interactieve watertentoonstelling die aantoont waarom we respectvol met het water van deze wereld moeten omgaan. Je reserveert de tentoonstelling op www. jeugdenvrede.be. Educatieve watersite Deze website biedt je een mix van nuttige weetjes en leuke spelletjes. Jongeren van 6 tot 14 jaar ontdekken er op een speelse manier hoe drinkwater wordt gemaakt en krijgen tips om zorgzaam met water om te springen. Bij de website hoort een educatief pakket voor de leerkrachten. www.kids.vmw.be Het waterboeK van piet duizer Wetenschap, feiten en fictie vermengd in een boek dat kinderen van 9 tot 12 jaar tot echte waterkenners omtovert. Duizer Piet (2000).Het waterboek. Amsterdam: Ploegsma.

Floepje en het water Dit boek voor kleuters en kinderen van de eerste graad basisonderwijs vertelt via een leuk verhaaltje over de thematiek van watervervuiling. Er is een bijhorende handleiding voor de leerkracht en werkblaadjes voor de leerlingen. Een uitgave van de Vlaamse Milieumaatschappij. www.vmm.be

Blauw goud Iedereen heeft recht op water, maar van zodra dat water in handen van privé bedrijven komt, kan dit recht in gevaar komen. Op deze problematiek gaan Maude Barlow en Tony Clarke dieper in. Barlow, Maude en Clarke, Tony. Blauw Goud, De strijd tegen de privatisering van water door multinationals. Rotterdam: Lemniscaat. troubled waters Dit prachtige fotoboek beschrijft de waterproblematiek in beelden. Het toont hoe mensen over heel de wereld vandaag met water omspringen en welke gevolgen dat met zich meebrengt. Het boek is een samenwerking tussen fotograaf Dieter Telemans, GREEN en PROTOS. Je kan het bij GREEN bestellen. Meer informatie vind je op http://www.troubledwaters.eu/ http://loopnaardepomp.be/educatief-materiaal/lesmap Tips om je school om te vormen tot een waterbewuste school

Meer informatie vind je op www.goodplanet.org Wauw Water (kleuters en eerste graad lager onderwijs) Leerlingen ontdekken aan de hand van allerlei proefjes dat water gewoon is maar ook bijzonder. Bruisend waterspel (eerste en tweede graad lager onderwijs) Waarvoor hebben we water nodig? Waar en in welke vormen kunnen we water vinden? Door goed te luisteren en met elkaar te overleggen, verwerven de kinderen inzicht in de verschillende aspecten van water. Waterdragertjes (vanaf de tweede graad lager onderwijs) In Marokko stroomt het water niet zomaar uit de kraan en kinderen moeten vaak een hele dag stappen om water te halen. Via rollenspelen leven de kinderen zich in in de leefwereld van hun Marokkaanse leeftijdgenootjes. Deze workshop kan aangevraagd worden via Kleur Bekennen. flessenwater (tweede en derde graad lager onderwijs Deze vorming zet de leerlingen aan om kraantjeswater te drinken. Via enkele opdrachten ontdekken ze dat kraantjeswater gezonder is en beter voor het milieu dan water uit een flesje. troubled Waters (derde graad lager onderwijs en secundair onderwijs) Troubled Waters maakt kinderen gevoelig voor water als mensenrecht. Een medewerker van GREEN begeleidt deze workshop of je kan het educatief pakket bestellen en er zelf mee aan de slag gaan. Je kan ook de fototentoonstelling naar je school halen. Troubled Waters is een samenwerking tussen fotgraaf Dieter Telemans, GREEN en PROTOS. Meer informatie vind je op de site van GREEN: www.greenbelgium.org Waterslag (derde graad lager onderwijs) Via een opdrachtenspel verbinden de leerlingen dorpen met een waterput. Dit spel gaat dieper in op de problematiek van beschikbaar zuiver drinkwater. meten is weten (tweede en derde graad secundair onderwijs) Een vragenlijst die je aan de leerlingen kan voorleggen en waarmee je nagaat hoe vertrouwd ze met het waterthema zijn. Interessant om de meting zowel voor als na een waterproject af te nemen. Zo kan je de impact ervan inschatten. Water voor later (tweede en derde graad aso) Een informatief gezelschapsspel als inleiding op de algemene waterproblematiek. In de nabespreking kan je dieper ingaan op de verschillende thema’s die in het spel aan bod kwamen.


7.3 Educatief aanbod

34

7.4 Een greep uit het materiaal van Docatlas Het blauwe goud Werkvorm: Lesmap Doelgroep: 5 tot 12-jarigen Omschrijving: Keniaanse kinderen maakten zelf een filmpje over water. We zien ze aan het werk en problemen rond de beschikbaarheid van zuiver water komen in beeld. Naast de problemen worden ook oplossingen getoond, zoals een groot waterreservoir en een watertank bij de school. Naast achtergrondinformatie voor de leerkracht, geeft het pakket lessuggesties voor heel de lagere school Wereldreis de blauwe planeet Werkvorm: Lesmap Doelgroep: 6 tot 12 jaar Omschrijving: Wereldreis is een lesbrief die maandelijks verschijnt bij de foto's van de Wereldkalender uitgegeven door 11.11.11. Elke maand wordt het land of thema van de foto uit de doeken gedaan. Je krijgt steeds achtergrondinformatie over dit land of thema, een beschrijving van de foto, een brief bij de foto en allerlei lessuggesties en werkbladen. Elke uitgave krijg je ook een reisverslag van Lien, dit figuurtje vertelt je elke maand haar avontuur op wereldreis. Deze extra aflevering heeft als centrale thema water Wereldreis Afghanistan (Kaboel): Water – Wereldreis Werkvorm: Lesmap Doelgroep: 6 tot 12 jaar Omschrijving: Wereldreis brengt de realiteit achter de foto's van de wereldkalender van 11.11.11. Een verhaal brengt de foto tot leven, het tijdschrift brengt ook informatie over het land en duiding bij het centrale thema. Per graad vind je praktische lessuggesties die te gebruiken zijn in verschillende vakken. Deze aflevering gaat over water in Kaboel (Afghanistan).


Piepschuim in het poolijs - water Werkvorm: Lesmap Doelgroep: 9 tot 12-jarigen Omschrijving:'Piepschuim in het poolijs' is een lespakket waarin natuureducatie in een wereldperspectief geplaatst wordt, de leerlingen zelf kunnen ontdekken hoe klein de grote wereld eigenlijk wel is. In het pakket worden relaties gelegd tussen de directe leefwereld van het kind en de rest van de wereld. Uitgangspunt is de beleving van de wereldwijde onderlinge betrokkenheid "Het geheel is opgebouwd rond vier thema's water, voedsel, kleding en vrije tijd. Ieder thema bestaat uit vier lessen voor elk leerjaar ￩￩n. De vier themamappen kunnen gecombineerd worden, maar kunnen ook los van elkaar gebruikt worden. In het lespakket staan vaardigheden centraal. Leerlingen worden gestimuleerd om zelfstandig onderzoek te doen." In dit deel staat het thema water centraal. De leerlingen worden zich bewust van de rol van water in hun eigen dagelijkse leven en in de natuur, men bekijkt ook uitvoerig de rol van water in andere werelddelen.

35

Gezondheid! Proost! Lespakket over Namibië, water en gezondheid / Robbe en de Himbamaan Werkvorm: lesmap Doelgroep: 8 tot 12-jarigen Omschrijving: Dit lespakket over Namibi￫ en de waterproblematiek in dit land is uitgewerkt voor de tweede en derde graad van het lager onderwijs. Je kan er in verschillende vakgebieden mee aan de slag. Zonder water geen leven Werkvorm: lesmap Doelgroep: derde graad lager onderwijs Omschrijving: Werkschriftje waarbij de leerlingen o.l.v. de leerkracht samen teksten vervolledigen en taken vervullen zoals rekenen, woordjes met elkaar verbinden, kleuren, etc. Voorwaarden: U kan dit spel gemaakt door NGO Protos zelf aanvragen door hier te klikken: http://www.protos.be/educatief-aanbod/vormingspakketten-voor-lager-onderwijs.

7.5 Materiaal van Djapo DOE DE GLOOB! Werkvorm: Een educatief klaspakket Doelgroep: oudste kleuters Omschrijving: Djapo vzw biedt voor de oudste kleuters een Gloobkoffer aan met educatief materiaal om te werken rond de thema's groenten, fruit, zee en vissen en hout. Het activiteitenpakket voor in de klas bestaat uit een koffer met o.a.: • een grote Gloob-handpop (90cm!) • 3 uitgewerkte thema's voor meerdere weken, foto's uit het zuiden • een cd met de Gloobliedjes • een grote wereldkaart en grote seizoenskalender op stevig zeildoek • een degelijke handleiding voor de leerkracht De kleuters gaan samen met handpop Gloob de uitdaging aan om iets meer te leren over de wereld en om vervolgens zelf in actie te schieten. Via de thema's voeding, bos, zee en vissen brengt Gloob verhalen uit Senegal, Ecuador en de Filippijnen binnen in het dagelijks leven van de kleuters. Doe de Gloob! is een speels en verrassend pakket dat helemaal aansluit bij de leefwereld van de kleuter en de ontwikkelingsdoelen van de kleuterklas. Bovendien krijgt de leerkracht heel wat instrumenten voor een leuk schoolfeest. Djapo organiseert ook nascholing over dit lesmateriaal. Raadpleeg www.djapo.be voor meer informatie. Voorwaarden: info over prijs en bestellingen op www.djapo.be. Djapo organiseert ook nascholing over dit lesmateriaal. Raadpleeg de site voor meer informatie.

Krekelboek Werkvorm: handleiding Doelgroep: 4 tot 10 jaar Omschrijving: Het Krekelboek is een ideeënboek voor kinderrechteneducatie in kleuter- en lager onderwijs. Het wil leerkrachten op weg zetten om met kinderrechten aan de slag te gaan in de klas. Het bevat veel ideeën over hoe je kinderen kan informeren over hun rechten en die van anderen. Het boek geeft ook veel tips om te werken aan waarden en houdingen. Tegelijk willen de auteurs dat de link tussen kinderrechten en het Noord-Zuidperspectief als vanzelfsprekend gelegd worden. Voor kleuteronderwijs worden de thema's 'spelen, spel, speelgoed', 'lichaam en gezondheid' en 'water' uitgewerkt. Voor lager onderwijs de thema's 'spel, spelen, speelgoed' en 'lichaam'.


De Gloobfanfare Werkvorm: Een lespakket rond duurzame ontwikkeling dat kinderen uitdaagt om de link te leggen tussen onze levenswijze en de levensomstandigheden van mensen in de hele wereld Doelgroep: lager onderwijs Omschrijving: De Gloobfanfare is een kant-en-klaar lespakket rond ecologie en klimaat waarbij onze ecologische voetafdruk vanuit zes thema's wordt uitgelegd. Via de onderwerpen afval, water, natuur, energie, vervoer en handel ontdekken kinderen beetje bij beetje de betekenis van onze ecologische voetafdruk en de verbanden tussen mens, milieu en economie. Het aanbod voor het tweede leerjaar focust op water. Kinderen uit het Zuiden nodigen je klas uit om mee op ontdekkingstocht te gaan. Met een heuse Gloobsong, een rijk geïllustreerde website, handige filmpjes en aanmoedigingen van Bekende Vlaming Pieter Embrechts, daagt wereldreiziger Gloob kinderen uit om zichzelf en hun omgeving wakker te schudden en deel te nemen aan de grote Gloobfanfare. Je kan met Gloob met alle leerjaren van de lagere school aan de slag. Het lessenpakket, vertrekkend vanuit de leefwereld van het kind, richt zich via algemene wereldkennis, creativiteit en vaardigheden vooral op de ontwikkeling van een geëngageerde gezonde attitude bij kinderen. De leerkracht wordt aan de hand van een gebruiksklare handleiding gegidst door zowel de actualiteit als de gebruikte methodieken. Gloob bestaat uit een stevige ringmap met : (1) een cd en een dvd, (2) een overzicht van de eindtermen en (3) per leerjaar een leerkrachtenhandleiding en leerlingenboekje. Djapo organiseert ook nascholing over dit lesmateriaal. Info over prijs en bestellingen op www.djapo.be

36

Brochure en fotoreeks water Werkvorm: brochure Doelgroep: kleuters en eerste graad Omschrijving: Water is kostbaar voor elk kind, waar ook ter wereld. Ook onze kinderen komen dagelijks in contact met water: tijdens het eten en drinken, bij het wassen en het afwassen, in de regen. Een ideaal thema dus om mondiale opvoeding bij jonge kinderen te introduceren. Hoe kan het watergebruik bij ons en in de leefwereld van kinderen in het Zuiden aan bod komen? Hoe werk je met foto's over watersituaties? Hoe breng je het recht op zuiver drinkwater aan bij 4-8jarigen? Hoe werk je het thema 'water' concreet uit aan de hand van het vierstappenplan? Antwoorden op deze vragen en veel praktische tips vind je in onze brochure. Zie inleidende bladzijden van de brochure in bijlage. Didactische brochure van 36 blz. Vierkleurendruk op A4-formaat. Voorwaarden: info over prijs en bestellingen op www.djapo.be. DVD Kinderen uit het Zuiden De DVD bestaat uit drie onderdelen: Kinderen In het Zuiden galerij Thema-fotogalerij Fotowerkplaats In de ‘Kinderen In het Zuiden galerij’ vindt je een verzameling van portretten van 11 jonge kinderen uit Senegal, Congo, Burkina Faso, Brazilië, Nicaragua, India en Laos. Aan de hand van fotoreeksen kunnen de kinderen in de klas kennis maken met een leeftijdsgenoot uit een bepaald land. Een aanvullende fotoreeks geeft hen ook de mogelijkheid om één dag in het leven van dat kind te beleven. De ‘Thema-fotogalerij’ bevat bijna 750 foto’s van kinderen in het Zuiden rond de thema’s Water, Spelen, School, Familie, Klusjes, Verzorging en Voeding. Elk van deze thema’s werd uitgewerkt aan de hand van het 4-stappen plan. Het geeft leerkrachten de mogelijkheid om verschillende thema’s uit de Wereldoriëntatie mondiaal te verrijken aan de hand van beeldmateriaal. De ‘Fotowerkplaats’ omvat allerlei didactische tips en leuke praktijkfilmpjes om met beeldmateriaal in de klas aan de slag te gaan.


Nascholing kostbaar water Werkvorm: pedagogisch model om mondiaal rond water te werken Duur: 120 tot 180 minuten Doelgroep: kleuterleid(st)ers en leerkrachten eerste graad Locatie: te bespreken Omschrijving: Werk je in je klas rond het thema ‘water’? Heeft je school een MOS-project (milieueducatie op school)? Wil je de link leggen met hoe kinderen in het Zuiden met water omgaan? Dan is deze nascholing zeker iets voor jou! Water is hier bij ons vanzelfsprekend, maar is dat overal wel zo? Maak tijdens onze vorming ‘kostbaar water’ kennis met heel wat concrete tips om je kleine wereldburgers nog gevoeliger te maken voor de kostbaarheid van water. Ontdek de praktijkvisie van Djapo. Probeer verschillende werkvormen uit die je met foto’s, pictogrammen en voorwerpen gemakkelijk zelf kan uitwerken. Maak kennis met een uitleenkoffers, workshop en publicaties rond dit thema. Voorwaarden: info over prijs en bestellingen op www.djapo.be

37

7.6 Materiaal van MOS Achtergrondinfo Water Werkvorm: digitale lesmap Doelgroep: Voor de hele school, kleuters en leerlingen van de 1ste tot de 3de graad Omschrijving: In de themabundel staan lessuggesties waarmee leerkrachten samen met hun leerlingen op zoek kunnen gaan naar het waterverbruik en -vervuiling op school en thuis en hoe ze dit zonder comfortverlies kunnen verminderen. Er worden concrete acties toegelicht die je zowel op klas als schoolniveau kan opzetten. Aan de hand van proefjes maken de leerlingen kennis met de werking van een rioolwaterzuiveringsinstallatie, een watertoren, een waterrad en de begrippen als grondwater, waterdoorlaatbaarheid, capillaire werking, onzichtbare watervervuiling, het zelfreinigend vermogen van water, ... worden via opdrachten verkend. Andere thema’s zijn de waterkringloop en virtueel waterverbruik. Er worden ook linken gelegd naar water in het Zuiden mits één wereldburger op de zes geen eigen waterkraan heeft en er dagelijks mensen sterven bij gebrek aan zuiver water. Alle informatie omtrent deze themabundel kan je terugvinden via volgende link: http://www.lne.be/doelgroepen/onderwijs/mos/mos-aanbod/educatief-materiaal-bao/Thema%20water Bijkomende lessuggesties www.wereldwaterdagatschool.be


http://walkforwater-mos.blogspot.be/

38

Aan de slag met Wereldwaterdag

Recommend Documents