Aan de slag als Carista

Aan de slag als Carista

2

1. INHOUD Welkom

pagina 4

Waarom een Carista

pagina 5

Het werk van een Carista

pagina 6

Handige tips

pagina 8

Omgaan met ouderen en dementie

pagina 9

Pilot-locaties aan het woord

pagina 10

Over vroeger

pagina 12

Het Carista spel

pagina 14

3

2. WELKOM

ALS CARISTA BEZORG JE OUDEREN EEN FIJNE DAG! Bedankt dat je ervoor gekozen hebt je in te zetten als Carista!

Als Carista (een vrijwilliger voor het koffie- en theemoment) ga je een positieve bijdrage leveren aan het dagelijkse leven van ouderen in zorginstellingen. Door ze waardevolle koffieen theemomenten te bieden, een spelletje met ze te doen en ze échte aandacht te geven, maak je hun oude dag een stukje fijner. Dat is niet alleen mooi nieuws voor deze mensen maar zal jouzelf ook een voldaan gevoel geven.

De Carista kwam binnen en het licht ging aan bij de bewoners! Wenda Kielstra - Consumatics

In dit Handboek helpen we je op weg in je nieuwe rol als Carista. Je leest meer over waarom Jacobs Douwe Egberts Carista’s inzet, wat jouw impact als Carista is, over het omgaan met ouderen en mensen met dementie, je krijgt handige tips en leest over de ervaringen van zorginstellingen die al kennismaakten met een Carista. We eindigen dit Handboek met koffieweetjes, rijmpjes en liedjes uit de oude doos. Hiermee maak je elk waardevol koffie- en theemoment nóg gezelliger en actiever.

Veel succes en vooral plezier met je werk als Carista! 4

3. WAAROM EEN CARISTA

AANDACHT Wenda Kielstra (Consumatics) “Aandacht. Dat was de hoofduitkomst van ons onderzoek naar wat de belangrijkste behoefte is van bewoners en verzorgers van kleinschalige ouderenzorginstellingen. Consumatics deed onderzoek op zes zorglocaties, schoof aan, interviewde medewerkers, observeerde en proefde de sfeer. Verzorgers zijn door bezuinigingen duizendpoten geworden; ze moeten zorgen, koken en de administratie doen. Tijd voor rustig samen een kop koffie drinken en een spelletje spelen? Is er niet. Op basis van deze uitkomsten werd het Carista-idee ontwikkeld: een vrijwilliger die zorgt voor een waardevol koffieen theemoment.” “Er volgde een test op twee locaties. Kersverse Carista’s gingen aan de slag. Werkte het echt? Sloeg het aan? Het antwoord was een heel overtuigend ‘ja’. Iedereen was ongelofelijk enthousiast.

De Carista’s maakten de koffie- en theemomenten écht waardevoller. De bewoners waren meer ontspannen in hun gedrag, hun lichaamshouding was relaxter, ze vertoonden minder stress-symptomen. Als de Carista binnenkwam, ging het licht aan, zelfs bij de meest dementerende bewoners. Met zijn allen zaten ze aan tafel en onder het genot van een kopje koffie of thee werd er een spelletje gespeeld. Pim Pam Pet zorgde ervoor dat zelfs de meest stille bewoonster los kwam. Het avondeten werd gezamenlijk voorbereid, de boontjes werden gedopt, er heerste een heel huiselijke sfeer. Er was meer interactie tussen de bewoners, mensen keken elkaar meer aan en er werd meer gelachen. De aanwezigheid van de Carista had écht iets veranderd!” “De Carista vult het gat op dat er in een zorginstelling vaak in de middag is. En dat is niet het enige: het brengt de Carista zelf ook nog eens heel veel. Wedden dat je als Carista naar huis gaat met een voldaan gevoel?!”

De resultaten van de pilot zeggen veel over wat een Carista kan betekenen: • De bewoners voelen zich meer op hun gemak tijdens het koffiemoment • De bewoners zijn gelukkiger tijdens het koffiemoment • Er wordt meer uitgekeken naar het koffiemoment

EEN GOEDE CARISTA VOLGENS WENDA • Leer de bewoners goed kennen, onthoud hoe ze hun koffie drinken bijvoorbeeld, dat zorgt voor verbinding • Wees geduldig en respectvol • Zoek naar onderwerpen die aanslaan en onthoud deze voor je volgende bezoek • Zorg voor een fijne en ontspannen sfeer

5

4. HET WERK VAN EEN CARISTA Jouw doel als Carista is om bewoners van kleinschalige ouderenzorginstellingen plezierige en waardevolle momenten te bezorgen.

Waardevolle aandacht geven doe je ook door samen bezig te zijn Wenda Kielstra - Consumatics

6

Omdat vooronderzoek liet zien dat bewoners voornamelijk ’s middags vaak alleen zijn en zich eenzaam voelen, is dit een goed moment van de dag om in te vullen. Zo zorg je op het juiste moment voor aandacht. In overleg met de organisatie is het natuurlijk altijd mogelijk om te helpen bij het koffie- en theemoment in de ochtend, bijvoorbeeld als dat binnen die organisatie gebruikelijk is. Je activiteiten als Carista zullen voornamelijk plaatsvinden in de gezamenlijke ruimtes zoals woon- en buurtkamers. Hier kun je gemakkelijker contact leggen met meerdere bewoners tegelijk; de ruimte op de kamers is bovendien vaak beperkt. Je taak als Carista begint al bij binnenkomst: maak contact met de bewoners en het personeel met een vriendelijke begroeting, een glimlach en oogcontact. Het eerste waardevolle moment!

Je kunt meteen beginnen met een eerste rondje koffie of thee te schenken. Het uitdelen maakt het leggen van het eerste contact met de bewoners heel natuurlijk. Bovendien geeft het drinken van koffie of thee de bewoners letterlijk een warm en plezierig gevoel. Voor oudere mensen – bij wie het geheugen en de hersenen vaak minder goed werken - zijn zintuigen belangrijker dan ooit. Warmte ervaren is heel prettig voor ze! (meer over ouderen, zintuigen en prikkels lees je verderop in dit Handboek) Tijdens het drinken van de koffie en thee kun je een praatje maken met de bewoners, bijvoorbeeld over wat de mensen bezighoudt op dat moment, wat ze aan het doen zijn vandaag, of misschien wel over hoe de bewoners vroeger hun koffie dronken. Vroeger is een favoriet onderwerp! Verderop in dit Handboek geven we je meer tips over omgaan met ouderen en vind je een aantal leuke weetjes over koffie drinken vroeger. Waardevolle aandacht geven doe je ook door samen bezig te zijn. Door samen een spelletje te spelen, een liedje te zingen, de krant of een boek voor te lezen en plaatjes te kijken. Inspiratie hiervoor doe je op verderop in dit Handboek. Maar hier gebruik van in het creëren van waardevolle momenten! Met de zorginstelling spreek je af hoe vaak, wanneer en hoe lang je langskomt. Onthoud dat het belangrijker is dat je – als je er bent – ook écht de tijd neemt voor waardevolle en toegewijde aandacht, dan dat je er elke dag bent. Echte, persoonlijke aandacht heeft veel meer impact dan meerdere vluchtige en gehaaste bezoekjes.

7

5. TIPS

PRAKTISCHE TIPS VOOR EEN WAARDEVOL KOFFIE- EN THEEMOMENT Met deze tips haal je alles uit het koffie- en theemoment! ✓ Onthoud hoe de bewoners hun koffie drinken – met melk, suiker, warm of juist niet – dat zorgt voor een vertrouwd gevoel. ✓ Leer de bewoners en hun geschiedenis kennen; onthoud wat ze vertellen en vraag daar de volgende keer weer eens naar. Ze voelen zich dan echt gehoord! ✓B  ekende stemmen van vroeger roepen herinneringen; zoek eens op YouTube naar fragmenten van oude televisieseries (zoals Swiebertje) of hoorspelen en laat deze horen op een laptop of tablet. ✓P  laatjes van vroeger doen het goed! Verderop in dit handboek vind je wat voorbeelden. Neem ze mee een laat ze zien. ✓H  uisdieren en kleine kinderen zijn geliefde onderwerpen bij oudere mensen. Vraag eens naar de huisdieren van vroeger, neem plaatjes mee van dieren of kleine kinderen en probeer de bewoners zo te stimuleren in hun herinneringen en emoties. Voor je het weet, halen de bewoners foto’s van hun kleinkinderen tevoorschijn! ✓ Lees voor uit de krant. Zo haal je de wereld van buiten naar binnen. Overleg met de zorginstelling of het mogelijk is om een abonnement op de krant te nemen. Maak de wereld ook weer niet te groot: vaak is lokaal nieuws het meest geschikt. ✓ Voorlezen kan natuurlijk ook uit favoriete boeken. Zoek naar boeken die niet te ingewikkeld zijn en die te maken hebben met bijvoorbeeld de tijd van het jaar. Zo kun je een link leggen met de wereld buiten de instelling. ✓ Plaatjesboeken leiden vaak tot gespreksonderwerpen en herinneringen; blader ze samen door.

8

✓ Zet de cd op die in het Carista-pakket zit. Hierop staan liedjes uit de oude doos en die zorgen vast en zeker voor waardevolle momenten. Is er geen cd-speler in de zorginstelling waar jij aan de slag gaat? Vraag eens rond bij vrienden of familie of kijk bij de kringloopwinkel naar een tweedehands exemplaar.

MMMM…IK RUIK KOFFIE! Het geheugen laat ouderen vaak in de steek. Maar de zintuigen werken meestal nog prima! Voor oudere en dementerende mensen is het prikkelen van het zicht, gehoor, reuk, tast en smaak vaak heel prettig. Het kan ontspannend en kalmerend werken en het kan deurtjes openen naar herinneringen en emoties van vroeger. Hoe zorg je voor de juiste prikkels? • De geur van koffie, wie wordt daar niet blij van? Bij veel mensen zorgt de geur van verse koffie voor een huiselijk en vertrouwd gevoel. Vraag de bewoners tijdens het zetten van de koffie of ze het lekker vinden ruiken en kijk of er herinneringen komen over vroeger. • Neem een zacht dekentje, verschillende soorten lapjes en zakjes gevuld met verschillende materialen mee en laat bewoners hieraan voelen. • Zorg in overleg met de verzorgenden van de instelling voor een koekje bij de koffie of een zelfgebakken cake (ruikt ook meteen heel lekker!) • Aanrakingen zijn fijn voor oudere mensen: masseer zachtjes hun handen, leg een arm om de schouders, wrijf over de arm. • Muziek heeft een bijzondere uitwerking. Zet een CD met muziek van vroeger op en je zult zien dat het een zeer positief effect heeft op de gemoedstoestand van de ouderen.

6. OMGAAN MET OUDEREN EN DEMENTIE

OMGAAN MET (DEMENTERENDE) OUDEREN “LEG DE LAT NIET TE HOOG” Monique Dingena werkt al twaalf jaar als verzorgende bij Magentazorg. Ze weet als geen ander wat er komt kijken bij het omgaan met ouderen en dementerenden. “Dementie is een verzamelnaam voor verschillende aandoeningen van de hersenen. Bij al deze aandoeningen gaat er iets mis bij het systeem in de hersenen dat informatie moet verwerken. Het zorgt ervoor dat mensen vergeetachtig worden, gedesoriënteerd raken over waar ze zijn, hoe laat het is en wie je bent en dat ze stemmingswisselingen krijgen. Hoe je daar het beste mee om kunt gaan? Het belangrijkste is dat de mensen zich op hun gemak moeten voelen, ondanks hun verwarring. Duidelijk en langzaam praten helpt. Leg de lat niet te hoog: stel geen open, ingewikkelde vragen. Toon begrip en ga niet in discussie, ook niet als de bewoner je onterecht van iets beschuldigt of onaardig doet. Geef context: vertel welke dag het is, of het ochtend of middag is, wat voor weer het buiten is. Wees geduldig en geef liefdevolle aandacht door een aai over de arm of een arm om de schouder. Muziek? Werkt geweldig! Wij hebben André Rieu, Willeke Alberti, Snip&Snap en andere mee-deiners in ons assortiment en die zijn erg populair.”

OMGAAN MET OUDEREN: WAT JE WEL EN NIET DOET • Benader de bewoner altijd met respect! • Beweging is gezond. Zorg dat hij of zij zoveel als mogelijk in beweging blijft, neem niets uit handen wat de bewoner nog kan, geef hem of haar de tijd en ruimte om zelf dingen te doen. • Lang achtereen bezig zijn is vermoeiend; zorg bij het spelen van een spelletje voor voldoende rustmomenten. • Praat langzaam en gebruik korte zinnen. • Stel één vraag of maak één opmerking tegelijk in een zin. • Geef niet meer dan één advies of taak tegelijk. • Vertel wat er vandaag of op dit moment aan de orde is en koppel taal (abstract) zoveel mogelijk aan objecten (concreet), ga bijvoorbeeld voor het raam staan als je over het weer praat. • Benader de oudere altijd van voren (face to face). • Vermijd testsituaties zoals het vragen naar wat iemand ergens van weet. • Maak een dementerende bewoner niet nog onzekerder door veel vragen te stellen en blijf niet doorvragen als hij of zij iets niet meer weet. • Vermijd teveel prikkels.

Het belangrijkste is dat de mensen zich op hun gemak moeten voelen, ondanks hun verwarring Monique Dingena - Magentazorg

• Pas je tempo aan, zowel in je bewegingen als in je praten. • Stel geen lastige vragen zoals “waar wonen je kinderen?”, “welke dag is het vandaag?” of “wie is die meneer/mevrouw?”. • Zoek naar aanknopingspunten: hoe werd er bij u thuis vroeger koffie gedronken? • Fluister niet met bijvoorbeeld de verzorgenden, daardoor kunnen bewoners zich buitengesloten voelen. • Probeer altijd oogcontact te houden met de bewoners. Praat met je handen, gezicht en ogen. Let ook op de toon van je stem. Je krijgt vaak een beter contact als je iemands hand vasthoudt.

9

7. PILOT-LOCATIES AAN HET WOORD

ZIJ MAAKTEN AL KENNIS MET DE CARISTA “ELKE DAG WAT VITAMINE A” Zorgorganisatie Pennemes in Zaandam heeft een hoofdrol gespeeld bij de ontwikkeling van het Carista-idee. De instelling dacht mee over de invulling en was een van de locaties waar de pilot plaatsvond. Wim Heijboer van Pennemes: “Binnen de zorg kun je van alles verzinnen op het vlak van betere producten en nieuwer materiaal maar we staan steeds verder af van waar het écht om gaat: aandacht geven. Aandacht is het belangrijkste dat een mens nodig heeft. Het is belangrijker dan lekkere koffie en een mooie espressomachine.” “De beste aandacht is menselijke aandacht maar op mensen wordt flink bezuinigd. Een Carista biedt uitkomst: vitamine A! Bij Pennemes dachten we graag mee over hoe een Carista te werk zou moeten gaan. De belangrijkste vraag: hoe benut je de tijd die er wel is optimaal? Wat is een fijne tijdsbesteding voor ouderen? Ons antwoord is: maak contact, raak aan, zorg voor verbinding. Écht luisteren, de bewoners laten uitpraten, er met je volle aandacht bij zijn. Dat is hoe een Carista van een kopje koffie of thee een waardevol moment maakt.” “De pilot bij onze bewoners was ontzettend positief. De bewoners waren blijer, dat zag je aan de twinkeling in hun ogen. Ze aten en dronken meer, vielen minder vaak zomaar in slaap, er was meer herkenning. De mensen hadden duidelijk het gevoel weer ergens bij te horen. De verzorgenden gaven aan dat de bewoners sinds de invoer van de nieuwe koffiemomenten minder last hadden van onrust en verwarring. Ze hadden eetlust en sliepen beter. Pure winst!”

10

EEN GOEDE CARISTA VOLGENS WIM • Zorg voor rust, overzicht en regelmaat, stel geen ingewikkelde vragen • Herinneringen zijn belangrijk; haal samen herinneringen op van aan vroeger, bekende mensen op tv, populaire liedjes • Haal de wereld van buiten naar binnen, lees bijvoorbeeld samen de krant

“MUZIEK TIJDENS HET KOFFIEMOMENT BRENGT RUST” Ook De Zorggroep in Horst stond aan de wieg van het Carista-idee. De organisatie is vanaf het begin betrokken geweest bij de invulling en was net als Pennemes een van de locaties waar de pilot plaatsvond. Heleen Veelen werkt in het horecateam van De Zorggroep in Horst aan de Maas in Limburg, waar voor mensen met dementie kleinschalige groepswoningen gebouwd zijn, naast 52 appartementen waar mensen wonen met een fysieke beperking. Bewoners kunnen elkaar ontmoeten in een van de drie Buurtkamers. Veelen maakte kennis met het werk van de Carista tijdens de pilot in Hof te Berkel, onderdeel van De Zorggroep. “Onze bewoners zitten veel op hun kamers, het is de uitdaging ze naar de gezamenlijke Buurtkamers te krijgen. Een waardevol koffiemoment is een goede trigger voor ze. Helemaal als ze in hun kamer opgehaald worden en met de extra handjes die Carista’s bieden, wordt dat haalbaar.” “Tijdens de pilot gingen onze eigen vrijwilligers aan de slag als Carista’s. Zij verzorgden elke vrijdagochtend een tweede koffiemoment van de week, in de Buurtkamers. Een succes! Met echte aandacht maak je de bewoners zoveel gelukkiger! Door onze opzet met Buurtkamers waar de bewoners naartoe gaan, krijgen de koffiemomenten ook echt een sociaal karakter. Bewoners ontmoeten elkaar tijdens de koffie. Ik vind het trouwens ook zeer bijzonder om te merken wat muziek kan doen met de mensen. Een cd’tje met muziek van vroeger opzetten zorgt voor verbinding en werkt rustgevend.”

Aandacht is het belangrijkste dat een mens nodig heeft Wim Heijboer - Hervormd Centrum Pennemes

EEN GOEDE CARISTA VOLGENS HELEEN • Laat bewoners in hun waarde: wie niet wil praten, mag ook gewoon kijken • Realiseer dat bewoners vaak even moeten wennen aan een nieuwe situatie; geef ze de tijd en ruimte die ze nodig hebben

“HET GAAT OM DE GEZELLIGHEID” Helma Michels, Procesbegeleider Vrijwilligers Horst aan de Maas (De Zorggroep) “Het koffiemoment gaat over emotie en beleving, niet over materiaal. Niet dat het materiaal onbelangrijk is hoor, zo krijgen we van onze bewoners terug dat de koffiekopjes van Jacbos Douwe Egberts prettig in gebruik zijn en de koffie lekker lang op temperatuur houden. Maar waar het echt om gaat, is de gezelligheid. Carista’s moeten ervoor zorgen dat de ouderen het naar hun zin hebben, zowel onderling als in contact met de Carista’s. Ze moeten fijn samenzijn, onder het genot van een kopje koffie of thee en iets lekkers. Er wordt een praatje gemaakt, de dag wordt gezellig ingevuld. Wat wij zoeken in een Carista? Hij of zij moet een warme uitstraling hebben, betrokken zijn bij de bewoners en geduld hebben.”

Het koffiemoment gaat over emotie, niet over materiaal Helma Michels - De Zorggroep

11

8. OVER VROEGER

KOFFIE! Kent u deze verpakkingen nog? Waar dronk u vroeger koffie? En was die toen net zo lekker als het bakje van nu?

12

Hier begon het allemaal voor Douwe Egberts. Had u vroeger ook een kruidenierswinkel waar u vaak kwam? En wat kocht u daar zoal?

Dit is het eerste koffiezetapparaat van Nederland! Werd er bij u thuis vroeger ook koffie of thee gedronken? Hoe werd dat gezet? Had u al zo’n luxe apparaat?

Werden er bij u thuis ook Douwe Egbertszegels gespaard? En waar spaarde u dan voor?

13

9. BORDSPEL Doel Het Carista spel is bedoeld om het gesprek (over vroeger) op gang te krijgen. Speluitleg Iedere speler kiest een pion. De spelers gooien om de beurt met een dobbelsteen. Wanneer een speler op een gekleurd vakje komt moet deze iets over een bepaald onderwerp vertellen. Ook andere deelnemers kunnen hier iets over vertellen als zij dit willen. De gekleurde vakjes zijn verbonden aan verschillende onderwerpen: Blauwe vakjes zijn verbonden aan muziek & televisie. Voorbeelden van vragen die de Carista aan de spelers kan stellen zijn: • Welke televisieprogramma’s van vroeger kent u nog? • K unt u zich een film herinneren die veel indruk op u heeft gemaakt? • Naar welke muziek/artiest luisterde u graag? Rode vakjes zijn verbonden aan eten & drinken. Voorbeelden van vragen die de Carista aan de spelers kan stellen zijn: • Welk eten van vroeger kunt u zich nog herinneren? • Wie kookte er vroeger altijd en met wie zat u aan tafel?

Groene vakjes zijn verbonden aan hobby’s. Voorbeelden van vragen die de Carista aan de spelers kan stellen zijn: • Welke hobby’s had u vroeger? Doet u dit nog steeds? • Kunt u zich populaire hobby’s van vroeger herinneren?

14

Bruine vakjes zijn verbonden aan vakantie & reizen. Voorbeelden van vragen die de Carista aan de spelers kan stellen zijn: • Kunt u zich een mooie reis herinneren die u heeft gemaakt? • Wat is de meest indrukwekkende plek die u heeft bezocht? Paarse vakjes zijn verbonden aan school & werk. Voorbeelden van vragen die de Carista aan de spelers kan stellen zijn: • Waar heeft u vroeger op school gezeten? • Welke mooie herinneringen aan uw schooltijd heeft u? • Wat voor werk heeft u vroeger gedaan? Oranje vakjes zijn verbonden aan familie. Voorbeelden van vragen die de Carista aan de spelers kan stellen zijn: • Bent u getrouwd? Wanneer en met wie? • Heeft u (klein)kinderen? Hoe heten ze en hoe oud zijn ze? • Kunt u iets vertellen over (de rest van) uw familie?

15

Contents of this document are exclusively for demonstration, comparison and review. Individual images may belong to third parties and may not be reproduced in any way