Aan de leden van Provinciale Staten
Gerectificeerde brief Datum Briefnummer Zaaknummer Behandeld door Telefoonnummer Antwoord op Bijlage
7 januari 2010 2009-73.315/51/A.31, PP
Onderwerp
Financiering UMCG projecten Life Lines en ERIBA
223729
StadensK.H.
(050)3164895 1
Geachte dames en heren. Op 18 december j l . iiebben wij u een brief gezonden (zie bovengenoemd nummer) over de financiering van de UMCG projecten Life Lines en Eriba. Hoewel wij bevoegd zijn voor het afhandelen van subsidies voor dergelijlie projecten, is het, mede gelet op de importantie van de projecten, van belang u hierover te informeren. Wij hebben echter abusievelijk in onze brief van 18 december u verzocht om in te stemmen met ons besluit tot een financiële bijdrage aan genoemde projecten. Daarom is onderhavige brief een gerectificeerde versie van de brief van 18 december, waarbij wij u informeren over onze bijdrage. Voor het overige is deze versie inhoudeiijli gelijk aan de versie van 18 december. Met deze brief informeren wij u over ons besluit om maximaal € 17 miljoen te reserveren van de regionale REP-ZZL middelen voor de projecten Life Lines en ERIBA. Het ministerie van Economische Zaken heeft op 8 december j.1. laten weten dat zij bereid is eveneens maximaal € 17 miljoen beschikbaar te stellen vanuit het centrale deel van het REP-ZZI. De projecten LifeLines en ERIBA zijn van groot belang voor de versterking van de (kennis-) economie van Noord-Nederland. Zij vormen de backbone voor de verdere ontwikkeling van het cluster Healthy Ageing in Noord Nederland. Positie van LifeLines en ERIBA binnen het REP/ZZL Binnen het REP is een aantal prioritaire programmalijnen benoemd, waaronder de lifesciences. Op dit vlak beschikt Noord-Nederland reeds over een zekere kennisbasis en de nodige bedrijvigheid, maar de economische kansen worden nog niet volop benut. Uitbouw van het cluster is mogelijk door meer focus, samenwerking en valorisatie. De laatste jaren is het cluster lifesciences in NoordNederland zich steeds meer gaan focussen op de niche 'gezond en actief ouder worden' (healthy ageing), waarbij ook dwarsverbanden worden gelegd met medische technologie, voeding / agribusiness, zorg en leefstijl. In dit cluster ligt een enorme potentie voor economische groei en kennisverspreiding naar het MKB. De samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen wordt versterkt via het Healthy Ageing Network Noord-Nederland (HANNN), dat - samen met andere
instanties - werkt aan verdere kennis- en businessontwikkeling. Inzet is om in 2020 tot de top van de Europese regio's te behoren wat betreft de ontwikkeling van kennis, opleidingen en bedrijvigheid op het gebied van gezond en actief ouder worden. Deze erkende toppositie zal leiden tot extra kennispotentieel, innovatie, toegevoegde waarde, bedrijvigheid en (o.a. Europese) fondsen voor onderzoek en ontwikkeling. LifeLines en ERIBA vormen de ruggengraat voor deze clusteruitbouw. LifeLines is een unieke publieke onderzoeksinfrastructuur, die sinds 2005 in Noord-Nederland wordt ontwikkeld. ERIBA (European Institute on the Biology of Ageing) is een onafhankelijk topinstituut, waarin onderzoek wordt verricht naar de biologische grondslagen van veroudering, (zie ook bijlage 1) LifeLines en ERIBA zijn nauw met elkaar verbonden, de toponderzoekers binnen ERIBA maken gebruik van de schat aan gegevens die uit LifeLines voortkomen en omgekeerd maakt het onderzoek vanuit ERIBA dat de databank LifeLines meer specifiek en optimaal wordt benut. Veel van de vragen naar de oorzaken van veroudering kunnen slechts worden beantwoord op basis van onderzoek naar modelorganismen (fruitvliegjes, wormen, muizen, etc). Na het stadium van dierproeven kunnen de onderzoeksresultaten worden geverifieerd in menselijke cellen en in mensen zelf. De lokale aanwezigheid van het grote LifeLines cohort zal hiervoor van grote waarde zijn. Tezamen vormen LifeLines en ERIBA de noodzakelijke basis van de innovatieketen, die uiteindelijk leidt tot nieuwe producten en methoden voor preventie, diagnose, screening en behandeling van (chronische) ziekten (figuur 1). Figuur 1 Positionering van LifeLines en ERIBA in innovatieteksten
Naast tal van wetenschappelijke en maatschappelijke (gezondheids) doorbraken zijn vanuit LifeLines en ERIBA ook aanzienlijke economische effecten voor (Noord-)Nederland te venwachten, zoals weergegeven in onderstaande box (en bevestigd in de beoordeling van Ecorys in het kader van het Transitiealternatief Zuiderzeelijn en het CPB-advies bij de FES-aanvraag van LifeLines).
Economische effecten LifeLines en ERIBA • • • •
•
• •
•
Nieuwe patenten: oplopend van 3-5 per jaar op korte tennijn tot tenminste 10 per jaar na 2015 Innovatieprojecten binnen bedrijven/samenwerkingsverbanden: 20-30 projecten per jaar Nieuwe start-ups: oplopend van 1-2 per jaar in de beginperiode tot 3-5 per jaar op langere tennijn Werkgelegenheid; Direct; oplopend van circa 150 fte in 2012 tot 250 a 300 fte in 2020 (m.n. onderzoekers, laboranten en ondersteunende staf) Indirect: oplopend van circa 200 fte op 2012 tot 300 a 350 fte in 2020 (m.n. toeleveranciers, dienstverleners en start-ups) Totaal: oplopend van circa 350 fte in 2012 tot circa 600 fte in 2020 Arbeidspotentieel: Direct; opleidings- en stageplaatsen voor uiteenlopende WO- en HBOstudenten en laboranten Indirect: vasthouden/aantrekken van talent (van braindrain naar braingain) Vestigingsklimaat: kennisbasis heeft aantrekkingskracht op bedrijven van elders Kostenbesparing: In Nederland zijn meer dan 1 min patiënten die één van de 'big five' van chronische aandoeningen hebben, waar LifeLines en ERIBA zich in het bijzonder op richten. De kosten verbonden aan deze ziektes lopen in de miljarden. Een procentueel kleine reductie van deze kosten, levert al enorme besparingen op, maar deze zijn niet precies aan te geven. Arbeidsproductiviteit/ziekteverzuim: Een langer en gezonder leven leidt, behalve tot lagere ziektekosten, ook tot minder arbeidsverzuim en een hogere arbeidsproductiviteit. Hoewel de precieze omvang hiervan moeilijk te bepalen is, kan wel worden vastgesteld dat de winst zeer groot is.
De ontwikkeling van LifeLines en ERIBA leidt bovendien tot de nodige synergieeffecten. De projecten maken gebruik van de hoogwaardige faciliteiten, die reeds binnen RuG en UMCG aanwezig zijn, zoals de mouse clinic, bioinformatica expertise, centrum voor systeembiologie, Groninger centrum voor genetica, GMP faciliteit, etc. Beide initiatieven worden gevestigd in de centrale zone van Groningen, op de in ontwikkeling zijnde campus grenzend aan het UMCG-terrein. Op deze locatie is een optimale uitwisseling van wetenschappers (zowel van RUG/UMCG als van elders), data (niet alleen van LifeLines, maar ook van de patiëntenpopulaties van het UMCG) en publiek-private R&D samenwerking mogelijk, die aantrekkelijk is voor hoogwaardige kenniswerkers en fungeert als innovatieversneller. In de Structuurvisie Zuiderzeelijn (april 2006) en de Aanvulling daarop (oktober 2006) wordt op basis van de probleemanalyse geconcludeerd dat het ruimtelijkeconomisch programma (REP) moet bijdragen aan een transitie naar een meer op kennis gebaseerde economie. De keuze voor de transitie past binnen de kaders van de Rijksnota's, zoals met name verwoord in Pieken in de Delta (Structuun/isie, p. 10). In het Convenant tussen rijk en regio over het Regiospecifiek Pakket (RSP) Zuiderzeelijn (23 juni 2008) wordt binnen het REP onderscheid gemaakt tussen een rijksdeel en een regionaal deel. Het rijksdeel betreft (een beperkt aantal) grotere projecten binnen de programmalijnen, die ook in het PiD-beleid van het Ministerie van EZ zijn benoemd. Regio en ministerie dragen voor dit deel de komende jaren gezamenlijk enkele grotere projecten aan. .
Financiering De financiering van beide projecten is als volgt opgebouwd: Life Lines financieringsbron FES NWO Koers Noord Provinciale cofinanciering REP centraal
bijdrage €40.000.000,€4.500.000,€ 9.000.000,€2.000.000,€13.000.000,-
REP decentraal
€13.000.000,-
bijdrage UMCG/RuG totaal
€ 14.000.000,€ 95.500.000,-
ERIBA financieringsbron Koers Noord provinciale cofinanciering REP centraal
bijdrage €7.000.000,€2.000.000,€4.000.000,-
REP decentraal
€ 4.000.000,-
UMCG/RuG/ externe bronnen totaal
€ 32.000.000,-
status bijdrage toegekend toegekend toegekend toegekend akkoord ministerie EZ 8 december ligt nu voor ter besluitvorming toegekend
status bijdrage toegekend toegekend Akkoord ministerie EZ 8 december ligt nu voor ter besluitvorming toegekend
€49.000.000,-
De verdeling van de REP middelen over de beide projecten kan nog enigszins wijzigen omdat er voor beide projecten nog een financieel gat resteert van in totaal € 5 miljoen waarvoorde RuG en het UMCG zich garant hebben gesteld. Het tekort is verrekend binnen het project ERIBA. Echter de totale REP bijdrage voor beide projecten blijft maximaal € 34 miljoen. Voor beide projecten vragen RuG en UMCG van het ministerie van Economische Zaken een bijdrage uit het REP-centraal van in totaal maximaal € 17 miljoen, vanuit de regio hebben wij het besluit genomen eveneens maximaal € 17 miljoen beschikbaar stellen voor beide projecten vanuit het REP-regionaal. Wij vertrouwen erop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Hoogachtend, Gedeputeerde Staten van Groningen;
, voorzitter.
, secretaris.
Bijlage 1 Beknopte projectbeschrijving Lifelines en Eriba LifeLines Het betreft en unieke publieke onderzoeksinfrastructuur, die sinds 2005 in NoordNederiand wordt ontwikkeld Ze bestaat uit een cohort van - op termijn -165.000 personen (een representatieve dwarsdoorsnede van 10% van de bevolking) uit drie generaties van één familie, die gedurende tenminste 30 jaar worden gevolgd. Van deze personen wordt periodiek een grote hoeveelheid genetische, biomedische, sociale en omgevingsdata verzameld, die verklaren waarom de één gezond ouder wordt en een ander (vaak meerdere) ziekten krijgt De gegevens worden opgeslagen in een biobank met datawarehouse en biomateriaal, die voor wetenschappers en bedrijven toegankelijk is en via een netwerkstructuur met andere data- en biobanken wordt verbonden. Zo'n cohort studie met een brede scope, groot aantal deelnemers, lange doorlooptijd en connectie met andere bioen databanken legt de basis voor belangrijke wetenschappelijke en commerciële doorbraken in de screening, preventie, diagnose, interventie en behandeling van (chronische) ziekten. De opbouw van de biobank kost circa 10 jaar. Pas als het gehele cohort in 2015 tweemaal is gescreend, zijn de gegevens dermate interessant voor een brede groep partijen dat de exploitatie volledig uit private en Europese middelen kan worden gefinancierd. In haar beoordeling van de FES-aanvraag voor LifeLines onderschrijft het Centraal Planbureau de legitimiteit van deze aanpak en acht men de kans aanwezig dat het rendement op termijn dusdanig hoog is dat een deel van de baten naar het FES kunnen terugvloeien. Commerciële toepassingen van het onderzoek op basis van LifeLines liggen onder andere op het vlak van nieuwe producten/methoden voor screening, diagnose en behandeling, nieuwe of verbeterde medicijnen en voedingsproducten, en nieuwe software en analysemethoden voor de verwerking van gigantische hoeveelheden data. Vanuit het bedrijfsleven bestaat volop belangstelling voor de LifeLines-data, maar in het business model wordt ervan uitgegaan dat de biobank met publieke middelen wordt opgebouwd. Vroegtijdige input van het bedrijfsleven heeft als risico's dat de doelgroep minder bereid is om aan het onderzoek deel te nemen en dat dataverzameling en -gebruik primair vanuit commerciële belangen worden gestuurd. Derhalve is ervoor gekozen dat de data te allen tijde publiek eigendom blijven en voor verschillende doelen (wetenschappelijk, gezondheid, commercieel) tegen verschillende tarieven worden ingezet. ERIBA Is een onafhankelijk topinstituut, waarin onderzoek wordt verricht naar de biologische grondslagen van veroudering. Het instituut wordt geformeerd rondom een tiental wetenschappers die tot de wereldtop in hun onderzoeksveld behoren, ledere onderzoeker leidt een eigen onderzoeksgroep en heeft de beschikking over moderne, hoogwaardige faciliteiten. Aangezien onderzoek naar veroudering in Nederiand sterk gefragmenteerd is en inzicht in de complexe oorzaken van verouderingsziekten beperkt blijft, hebben de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG), in alliantie met partners elders in Nederiand (o.a. Erasmus Medisch Centrum, Leids Universitair Medisch Centrum en Wageningen Universiteit en Research) en daarbuiten (instituten in VS en West Europa) het initiatief genomen tot de oprichting van het European Institute on the Biology of Ageing (ERIBA). ERIBA wil rond 2015 tot de mondiale top op het gebied van verouderingsonderzoek behoren en in samenwerking met soortgelijke instituten
erkend worden als Europees Center of Excellence, dat uit investeringen uit EU, opdrachten uit publiek-private samenwerkingen, nationale onderzoeksprogramma's, en onderzoekspartners in haar bestaan voorziet Via een valorisatiestrategie waarbij een Valorisation Officer proactief potentieel te commercialiseren producten opzoekt en een open innovatieklimaat waarbij bedrijven actief kennis vragen en inbrengen, wordt gezorgd voor valorisatie van de opgedane kennis.
