A T[IRSCH A PPuN. Aan de leden van het Dagelijks Bestuur van waterschappen

Ministerie van Infrastructuur en Milieu

(J [SJ |

V

A

\ N

A

\A// T[IRSCH

A

P P u N

Aan de leden van het Dagelijks Bestuur van waterschappen Aan Directeur-Generaal van Rijkswaterstaat

datum 26 april 2013

ons kenmerk nHWBP 2013/00154

contactpersoon Maarten Borgdorff

betreft Toezending kwartaalrapportage nHWBP Ql-2013

uw kenmerk -

e-mail mborgdorff(S)nhwbp.nl

Bijlagen 1

Doorkiesnummer 06-35112343

Geachte heer, mevrouw, Hierbij ontvangt u de kwartaalrapportage van het nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma (nHWBP). Deze rapportage gaat over de periode van 1 januari tot en met 31 maart 2013. Het is de derde rapportage in een reeks tot eind 2013 wanneer het programmabureau het programma oplevert en de volgende fase van nHWBP kan starten: de uitvoering van het voortrollend programma nHWBP. De kwartaalrapportage is de verantwoording naar zowel de stuurgroep nHWBP waarin alle partijen vertegenwoordigd zijn als de besturen van de waterschappen, gegeven de medefinanciering door de waterschappen van het programma nHWBP. Mocht u vragen hebben over deze rapportage dan kunt u zich wenden tot de heer M. Borgdorff, programmasecretaris. Hij is bereikbaar via de e-mail: [email protected] en per telefoon 05-35112343. Ik vertrouw erop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd.

Met vriendelijke groet,

Erik Kraaij Programmamanager nHWBP

Ministerie van (nfirastruccuuren Milieu

UNIÜ VAN WATHRSCHAPPÜN Bijlage nHWBP 2013/00155

Kwartaalrapportage Q l 2013 nieuw Hoogwaterbeschermingsprogramma

Verslagperiode 1 januari 2013 tot en met 31 maart 2013

Inhoudsopgave Pagina Managementsamenvatting

3

1

Inleiding

6

2

Programmering

8

3

Kennis en innovatie

11

3.1 Kennismanagement op orde 3.2 Kennis en innovatie benut 4

Programmabeheersing

5

Voortgang planning

6

Financieel overzicht

11 12 14 18 20

6.1 (Meer)jarencijfers van het nHWBP

20

6.2 Programmabureau

20

7

24

Risico's en kansen

Kwartaalrapportage nHWBP maart 2013

Managementsamenvatting In het Bestuursakkoord Water zijn afspraken gemaakt over de aanpak en de bekostiging van de versterkingen van de primaire waterkeringen. Dit moet leiden tot het nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma (nHWBP), dat als een jaarlijks voortrollend programma als onderdeel van het Deltaprogramma 2014, door de minister van lenM zal worden vastgesteld en aan de Tweede Kamer zal worden aangeboden. Dit programma wordt voorbereid door de waterschappen. Rijkswaterstaat (RWS) en het directoraat-generaal Ruimte en Water (DGRW) die hiervoor een programmabureau nHWBP hebben opgericht. Het programmabureau rapporteert per kwartaal de voortgang en verantwoordt daarmee de inzet van mensen en middelen. Via de kwartaalrapportage worden de beheerders geïnformeerd over de voorbereiding van het eerste nHWBP waarmee de uitvoering van maatregelen vanaf 2014 kan starten.

Personele bezetting De personele bezetting van het programmabureau werd in het eerste kwartaal van 2013 verder uitgebreid. Met ingang van het nieuwe jaar zijn beide programmadirecteuren voltijds inzetbaar voor het programmabureau. Daarnaast werden een regionaal contactfunctionaris en een politiekbestuurlijk adviseur aangetrokken.

Programmering In de afgelopen maanden is een redeneerlijn voor de programmering ontwikkeld aan de hand waarvan het eerste conceptprogramma nHWBP is gemaakt. Het programma bevat 24 projecten die binnen de financiële kaders in de periode 2014-2019 kunnen starten. Naast de projecten zijn drie projectoverstijgende verkenningen opgenomen. Op 7 maart is het eerste concept-programma nHWBP 2014-2019 gepresenteerd aan de beheerders. In januari is een gegevensbeheerder en -analist gestart bij het programmabureau. Gebleken is dat het areaal nHWBP 2013 bestaat uit 731 km segmenten en 231 kunstwerken. De gegevens van het nHWBP zijn het afgelopen kwartaal met het afronden van de groslijst en de toets aan de LRT3 tijdelijk in beheer genomen door het programmabureau. De bestanden zijn nu gereed voor overdracht aan het Informatiehuis Water.


Op het vlak van nieuwe kennis en inzichten zijn vooral ontwikkelingen geweest op het gebied van piping. Over het deels nieuwe ontwerpinstrumentarium hebben de eerste oriënterende gesprekken plaatsgevonden.

Kennis en innovatie Begin van het jaar zijn de generieke uitkomsten van de organisatiescan gedeeld met het management van waterschappen en Rijkswaterstaat. Een belangrijk doel van deze scan was de kwaliteit van de toekomstige projectteams te versterken. Daartoe zijn de uitkomsten in samenspraak met de managers vertaald naar diverse programmabrede acties. In het eerste kwartaal van 2013 zijn de meest kansrijke businesscases voor het sneller en doelmatiger realiseren van het programma bepaald. De uitkomst van deze kansenscan levert concrete handvatten voor de eerste verkenningen om bestaande kennis- en productinnovaties in de projecten beter te benutten.

Programmabeheersing De eerste maanden van 2013 hebben voor het spoor beheersing vooral in het teken gestaan van het verder uitwerken van de subsidieregeling en het referentiekader. In goede samenwerking met de beheerders, DGRW, FMC en HDJZ zijn flink stappen gezet. De contouren van de subsidieregeling zijn neergezet. De eerste stappen naar een structurele invulling van risicomanagement op programmaniveau zijn gezet. Met het Ministerie van Financiën zijn afspraken gemaakt ten aanzien van de mogelijkheid tot bevoorschotting. In opdracht van het programmabureau voert Deltares een opdracht uit waarin de uitleg over KOSWAT centraal staat. Gesprekken met de RWS Corporate Dienst aangaande de administratieve inrichting zijn reeds gestart. De afgelopen periode is geïnventariseerd, georiënteerd en verkend hoe het groeiende programmabureau tot een goede en volledige documentaire informatievoorziening kan komen.

Risico's en kansen In het afgelopen kwartaal is veel aandacht besteed aan het risicomanagement binnen het programma. Er is een aanpak risicomanagement programma nHWBP opgesteld en er is een tweetal risicosessies geweest op basis waarvan een risicodossier voor het programma geactualiseerd.


nHWBP is

De belangrijkste programmarisico's zoals opgenomen in het geactualiseerde programmarisicodossier: 1. Het kennisniveau en de competenties van de waterschappen passen niet bij het benodigde en het gewenste niveau voor de opgave van het programma 2. Waterschappen willen/kunnen niet voorfinancieren 3. Verkenningen en planstudies starten later en duren langer dan conform programmering 4. Vanwege nieuwe inzichten/normdiscussie worden verkenningen 'on hold' gezet 5. Programmabureau heeft onvoldoende capaciteit en kwaliteit om beheerders te faciliteren 6. Geen heldere risicoverdeling tussen programma en beheerders


l.

Inleiding Het eerste kwartaal van 2013 stond voor het nieuw Hoogwaterbeschermingsprogramma in het teken van het concept programmavoorstel. Veel van de voorbereidende werkzaamheden in 2012 kwamen onder hoge druk samen in het concept programmavoorstel 2014-2019, dat op 7 maart werd gepresenteerd. Verliepen vorig jaar de ontwikkelingen stapsgewijs, nu culmineerde al dat werk in een paar weken in een concreet product: het concept programmavoorstel met 24 projecten en 3 drie projectoverstijgende verkenningen waarin innovatie een belangrijke pijler vormt. Eerder opgelopen vertraging is daarmee ingelopen.

Een belangrijke stap in dit proces werd gezet tijdens een tweedaagse sessie met de waterschappen, waarin de deelnemers zelf aan de slag gingen met het programmeren en de achterliggende redeneerlijn. In een soortgelijke sessie werd de relatie met het Deltaprogramma verder verdiept.

De programmering kenmerkte zich tegelijkertijd ook door een worsteling met gegevens. Het proces maakte zichtbaar dat een aantal verbeterstappen nodig is bij de totstandkoming van het volgende programma op het gebied van eenduidigheid, transparantie en beschikbaarheid van de benodigde gegevens.

We zien dat het programma echt begint te leven bij de waterschappen. De lijn die door de stuurgroep nHWBP gekozen is wat betreft de prioritering op basis van urgentie en de hoge mate van bestuurlijke betrokkenheid van de waterschappen dragen daar zeker aan bij. De samenwerking tussen de waterschapen groeit ook; in Oost- en Noord-Nederland ontstaan regionale samenwerkingsverbanden. De governance van het programma werd versterkt door een directeurenoverleg dat als voorbereidingsoverleg voor de stuurgroep dient. Het is de verwachting dat dit directeurenoverleg zich verder zal ontwikkelen in de richting van een eigenstandige positie en mandaat.

In Q l ging programmabureau ook de dialoog aan met kennisinstellingen en het bedrijfsleven over het concept programmavoorstel. Door in een zo vroeg mogelijk stadium deze partijen te verbinden met de beheerders wordt maximaal de ruimte voor innovatie geschapen. Het


6

programmabureau heeft voor de optimalisatie van het gehele programma inmiddels een aantal kansrijke innovaties onderscheiden.

Het nHWBP kent een groot aantal stakeholders. Communicatie vanuit programmabureau is er op gericht om de juiste én eenduidige beeldvorming neer te zetten van het nHWBP bij in- en externe stakeholders. In het eerste kwartaal van 2013 zijn de eerste stappen gezet naar een structureel communicatiebeleid. In maart verscheen de eerste editie vaneen maandelijkse emailnieuwsbrief waarin de laatste ontwikkelingen met belanghebbenden en belangstellenden worden gedeeld.

De personele bezetting van het programmabureau werd verder uitgebreid. Met ingang van het nieuwe jaar zijn beide programmadirecteuren voltijds inzet baar voor het programmabureau. Daarnaast werden een regionaal contactfunctionaris en politiek-bestuurlijk adviseur aangetrokken.

De presentatie van het concept programmavoorstel markeert de omslag van het nHWBP naar de voorbereidingen voor daadwerkelijke uitvoering. De komende periode zal daarom gekenschetst worden door het ontwikkelen van de instrumenten die daarvoor nodig zijn, zoals de subsidieregeling, bevoorschotting en referentiekader. Daar moeten soms nog forse stappen in gezet worden om alle betrokkenen op één lijn te krijgen. Ook het komende kwartaal zal het programmabureau zich onverminderd blijven inzetten om samen te werken aan de het realiseren van de doelstellingen van het nHWBP. In deze kwartaalrapportage blikken we hiernaar vooruit en doen we verslag van Q l 2013.

Den Haag, april 2013 Richard Jorissen en Erik Kraaij


2. Programmering

Terugblik In de afgelopen maanden is een redeneerlijn voor de programmering ontwikkeld aan de hand waarvan het eerste conceptprogramma nHWBP is gemaakt. De projecten voor het eerste programma zijn door de beheerders met de bestuurlijke brief van 31 januari ingediend. De redeneerlijn is in de Stuurgroep van 27 februari vastgesteld en 7 maart is het daarop gebaseerde eerste concept-programma nHWBP 2014-2019 gepresenteerd aan de beheerders. Het programma bevat 24 projecten die binnen de financiële kaders in de periode 2014-2019 kunnen starten. Naast de projecten zijn projectoverstijgende verkenningen opgenomen voor Nederrijn Lek/ Centraal Holland, de Waddenkust en het faalmechanisme piping om de scope daarvan helder te krijgen. De overige projecten zijn opgenomen voor de periode 2020-2025.

Bij de prioritering en programmering hebben drie elementen een grote rol gespeeld: de urgentie, de prioriteit van de beheerders en de het beschikbare budget. Op 8 maart zijn de bestuurlijke brieven van de beheerders van 31 januari beantwoord en is het eerste conceptprogramma aangeboden. De Stuurgroep heeft op 28 maart het programmabureau gevraagd het versterkt kasmanagement tussen nHWBP en HWBP2 uit te werken en daarmee mogelijkheden te creëren projecten uit de periode 2020-2025 in volgorde van urgentie eerder te kunnen starten door middel van voorfinanciering. Terugbetaling vindt dan plaats uit een jaarlijks beschikbaar budget van ca. 40 miljoen per jaar (komt overeen met circa 10% van het gezamenlijke budget van nHWBP en HWBP2). Op deze wijze wordt een gedeelte van het toekomstige programmabudget gebruikt als dekking voor de voorfinanciering door de waterschappen.

In januari is een gegevensbeheerder en -analist gestart bij het programmabureau. Deze heeft onder andere de groslijst met 778 km en 256 kunstwerken afgerond. De groslijst is getoetst aan de LRT3 om het areaal nHWBP 2013 te bepalen. Alleen die delen die afgekeurd zijn in de LRT3 behoren tot het areaal nHWBP. Hieruit is gebleken dat het areaal nHWBP 2013 bestaat uit 731 km segmenten en 231 kunstwerken.


8

De gegevens van het nHWBP zijn het afgelopen kwartaal met het afronden van de groslijst en de toets aan de LRT3 tijdelijk in beheer genomen door het programmabureau. De bestanden zijn nu gereed voor overdracht aan het Informatiehuis Water.

Op 22 januari hebben staf DP en nHWBP een geslaagde dag georganiseerd om de samenwerking tussen de beheerders en (regionale deelprogramma's van) het Deltaprogramma verder op gang te brengen. De dag was een goede opstap naar de eerstvolgende vergaderingen van de regionale stuurgroepen van het Deltaprogramma waarin over de projecten in het nHWBP 2014-2019 wordt gesproken.

Op het vlak nieuwe kennis en inzichten zijn vooral ontwikkelingen geweest op het gebied van piping. Voor de projectoverstijgende verkenning piping is door waterschap Groot Salland een projectleider beschikbaar gesteld. De rest van het jaar wordt gebruikt om de scope en vraagstelling op te stellen en een plan van aanpak zodat vanaf 2014 gestart kan worden met uitvoering van de verkenning.

De eerste oriënterende gesprekken tussen DGRW (opdrachtgever), Waterdienst (opdrachtnemer), Deltares, keringbeheerders en het programmabureau over het deels nieuwe ontwerpinstrumentarium hebben plaatsgevonden (horizon SBW/WTI 2017). Dit resulteert in een nog op te stellen plan van aanpak inclusief een voorstel over de rolverdeling tussen DGRW en het programmabureau. Het beeld is dat reeds in de eerste verkenningen een variant op basis van de overstromingskans moet worden bepaald. Het programmabureau wil dit ontwerpinstrumentarium opnemen in een nog op te stellen Handreiking verkenningen. Aansluitend op het bovenstaande moeten we constateren dat het tussendoel 'nieuwe kennis vastgesteld' niet volledig vorm krijgt zoals is geformuleerd in het plan van aanpak. Dat maakt het lastig om het bereiken van het doel met de benoemde mijlpalen goed te kwantificeren en te duiden. De externe ontwikkelingen zijn echter positief. Naar ons idee leiden de ontwikkelingen rond de mijlpaal 'proces nieuwe kennis gereed' uiteindelijk tot hetzelfde resultaat maar langs een meer geleidelijke weg en meer door met nieuwe kennis in de verkenning en planuitwerking van de projecten aan de slag te gaan.


Bij 'nieuwe kennis belasting' zijn de golfrandvoorwaarden van de Waddenzee en de verlengde stormopzetduur expliciet benoemd. Het idee is deze in de projectoverstijgende verkenning van de Waddenzee mee te nemen.

Het onderdeel piping bij 'nieuwe kennis sterkte' is met een projectoverstijgende verkenning piping voor de jaren 2014-2017 in de steigers gezet. Daarmee wordt meer duidelijk over de aard en omvang van het probleem binnen het programma en wordt duidelijker wat de impact van keuzes zijn op het programma.

Het Waterschap Groot Salland is voornemens in de verkenning en planuitwerking de sterkte van de bekleding van de Vechtdijken nader te onderzoeken voor de combinatie van golfoverslag en grasbekleding in samenwerking met Alterra en Deltares. Dit gaat van start als het project e

Vechtdijken op het programma staat. Het maakt nu onderdeel uit van de 2 tranche. De resultaten van de proeven met op veen gefundeerde dijken zijn positief. Het is nu zaak om op meerdere plekken in projecten van het nHWBP de opgedane kennis en ervaringen te verifiëren zodat dit convergeert naar stabiele kennis. Als het zover is kan het worden vastgesteld door DGRW.

Vooruitblik De beheerders zijn in de brief van 8 maart gevraagd een bestuurlijke reactie te geven vóór 15 mei 2013, zodat het programma op 29 mei in de Unie Commissie Waterkeringen (CWK) kan worden besproken, alvorens er in de stuurgroep nHWBP over kan worden besloten. Tevens is gevraagd het programma in de deelprogramma's en de regionale stuurgroepen van het deltaprogramma af te stemmen. Op 12 juni zal het programma door de waterschappen en Rijkswaterstaat aan de Minister worden aangeboden. In april organiseert het programmabureau nHWBP een workshop samen met de Vereniging van Waterbouw om innovatiebehoefte in het eerste programma en goede praktijkvoorbeelden met elkaar te delen. Deze dag is een vervolg op de bijeenkomst in januari dit jaar. De komende maanden worden de bestanden en gegevens van het areaal bij IHW ondergebracht en wordt gestart met de voorbereidingen voor het opstellen van het programma nHWBP 2015-2020.


10

3. Kennis en innovatie Er zijn geen afwijkingen ten opzichte van de vorige kwartaalrapportage die het realiseren van de doelen in de weg staan.

3.1 Kennismanagement op orde Terugblik Begin van het jaar zijn de generieke uitkomsten van de organisatiescan gedeeld met het management van waterschappen en Rijkswaterstaat. Een belangrijk doel van deze scan was de kwaliteit van de toekomstige projectteams te versterken. Daartoe zijn de uitkomsten in samenspraak met de managers vertaald naar diverse programmabrede acties. De belangrijkste acties die bijdragen aan het op orde van kennismanagement zijn: 1. Stel vanuit programmabureau aan de beheerders zo spoedig mogelijk raamcontracten voor inhuren van specialistische adviesdiensten en schaarse IPM rollen. 2. Investeer vanaf start in ontwikkeling van competenties, biedt een breed opleidingsplan aan en stimuleer goed opdrachtgeverschap bij waterschappen. 3. Ondersteun ontwikkeling van regionale HRM strategie, ontwikkel referentieprofielen voor projectteamleden (klein, middel en groot project) en wissel personeel slim uit. 4. Stel markt- en aanbestedingstrategie op in verkenningsfase met als doel om markt op meest geschikte moment te benaderen. 5. Stimuleer samenwerking op alle niveaus, organiseer dit op bestuurlijk, management en medewerkerniveau (voorbeeld bestuurlijke conferentie, werkdiner voor directeuren en vakdagen voor professionals). In de stuurgroep van 27 februari zijn deze punten vastgesteld. Het programmabureau heeft de acties direct opgepakt in samenwerking met de keringbeheerders. Zo vonden verschillende verkennende gesprekken plaats met marktpartijen over de verschillende raamcontracten en is de opdracht voor het ontwikkelen van competentiemanagement gegund aan Palladio. In maart is een inhuurkracht van Palladio gedetacheerd bij het programmabureau. Zij heeft met succes een vergelijkbare opdracht uitgevoerd voor Ruimte voor de Rivier.


11

Vooruitblik In kwartaal 2 zal het kennis- en competentiemanagement verder vorm krijgen en bouwen we samen aan een eerste opleidingsprogramma. Doel is samen met de beheerders te groeien naar een lerende en effectieve uitvoeringsorganisatie. De raamcontracten voor de belangrijkste advies- en ingenieursdiensten worden verder voorbereid, aanbesteed en aangeboden aan de waterschappen. In april en mei zullen de eerste regionale werkdiners met SD's van de waterschappen worden gehouden. Het programmabureau doet een rondje langs de projecten die naar verwachting in 2014 gaan starten met verkenningen. Er zal worden gesproken met de opdrachtgevers en toekomstige projectmanagers over hun ontwikkelbehoefte zodat maatwerk kan worden geleverd aan de projectteams. Het gaat hierbij niet alleen om vakkennis maar ook om houding en gedrag en het delen van goede praktijkvoorbeelden. De ervaring en kennis bij RWS wordt hierbij ingezet.

3.2 Kennis en innovatie benut Terugblik In het eerste kwartaal van 2013 zijn de meest kansrijke businesscases voor het sneller en doelmatiger realiseren van het programma bepaald. De uitkomst van deze kansenscan levert concrete handvatten voor de eerste verkenningen om bestaande kennis- en productinnovaties in de projecten beter te benutten. Eind maart zijn de definitieve resultaten beschikbaar. Voorlopig is het opnemen van de projectoverstijgende verkenningen in het eerste concept programma een eerste resultaat. In de komende periode zal innovatie meer zichtbaar worden gemaakt in het eerste programma. Daarnaast is in januari een workshop gehouden met vertegenwoordigers van de waterschappen en de Vereniging van Waterbouw. Een eerste samenwerking tussen waterschappen en bedrijfsleven begint vorm te krijgen. De organisatie van de Topsector Water begint zich aan te passen aan ons programma. Zo is er een Taskforce Deltatechnologie in wording waarbij het bedrijfsleven zich structureel voor wil vrijmaken. Tot slot zijn met DGRW, Waterdienst en Deltares en waterschappen verkennende gesprekken geweest over het verder vormgeven van een nieuw ontwerpinstrumentarium waarmee innovaties in projecten worden gestimuleerd.


12

Vooruitblik In kwartaal 2 zal de innovatiestrategie meer zichtbaar worden gemaakt in het eerste concept programma met producten en eerste bestuurlijke afspraken tussen beheerders, bedrijfsleven en kennisinstellingen. Hiervoor zal eind juni een werkconferentie worden gehouden in de driehoek van waterschappen, RWS, adviesbureaus, waterbouwers en kennisinstellingen.

Tevens wordt in dit kwartaal een opdracht uitbesteed voor het ontwikkelen van een handreiking verkenningen. Deze handreiking moet 1 januari 2014 gereed zijn zodat deze kan worden gebruikt bij de start van de verkenningen.

Planning en actuele stand Geen bijzonderheden. Standlijn kan worden aangepast conform planning.


13

4. Programmabeheersing

Verantwoording Er zijn geen afwijkingen ten opzichte van de vorige voortgangs- en verantwoordingsrapportage die het realiseren van de doelstellingen op het gebied van programmabeheersing in de weg staan.

De eerste maanden van 2013 hebben voor het spoor beheersing vooral in het teken gestaan van het verder uitwerken van de subsidieregeling en het referentiekader. In goede samenwerking met de beheerders, DGRW, FMC en HDJZ zijn flink stappen gezet.

De contouren van de subsidieregeling zijn neergezet. Op een aantal onderwerpen, waaronder mogelijkheid tot voorfinanciering, eigendommenbeleid en subsidiabele kosten, vindt nog een nadere uitwerking plaats ten behoeve van besluitvorming.

De werkgroepen die verschillende thema's binnen het referentiekader hebben uitgewerkt, hebben hun resultaten gepresenteerd. Deze worden gebundeld tot een kader op hoofdlijnen en verder uitgewerkt in toetskaders, sjablonen en templates.

De stuurgroep heeft in haar vergadering in februari het O&F rapport voor het toekomstige programmabureau nHWBP vastgesteld. In haar vergadering van maart heeft de stuurgroep de wervingsprocedure en het functieprofiel voor de directeur Bedrijfsvoering vastgesteld. Voor de werving is tevens een selectiecommissie samengesteld, bestaande uit de heren Jan Geluk en Jan-Hendrik Dronkers.

De programmadirectie heeft haar kennismakingsronde langs de secretaris-directeuren van de waterschappen afgerond. Deze ronde wordt vervolgd met regionale bijeenkomsten in kader van de projectaftrap.

In de gesprekken met de secretaris-directeuren is de behoefte aan raamcontracten sterk naar voren gekomen. Het programmabureau speelt hierin een faciliterende rol zodat beheerders


14

wanneer het hen ontbreekt aan voldoende capaciteit en/of kennis, op eigen verzoek gebruik kunnen maken van deze raamovereenkomsten.

De eerste stappen naar een structurele invulling van risicomanagement op programmaniveau zijn gezet. Er hebben gesprekken op individueel niveau plaatsgevonden met de DT-leden en vervolgens zijn de onderkende risico's in een sessie herijkt. Tevens heeft het programmabureau het plan van aanpak voor risicomanagement op programmaniveau vastgesteld.

Met het Ministerie van Financiën zijn afspraken gemaakt ten aanzien van de mogelijkheid tot bevoorschotting. Uitgangspunt is dat in de realisatiefase 80% (van 90% subsidiabele kosten) verstrekt wordt bij de beschikking, tot een lumpsumbedrag van €40 miljoen. Bij te bevoorschotten bedragen groter dan €40 miljoen, wordt jaarlijks bevoorschot op basis van het geplande kasritme. Dit wordt ook als zodanig opgenomen in de subsidieregeling.

In opdracht van het programmabureau voert Deltares een opdracht uit waarin de uitleg over het kostenramingsmodel KOSWAT centraal staat. In deze sessies wordt de KOSWAT-methodiek toegelicht aan de beheerders en tevens worden de parameters verder aangescherpt. Dit moet er toe leiden dat vóór de zomer er een bijgestelde raming met kasritme ligt van het eerste programma.

Gesprekken met de RWS Corporate Dienst aangaande de administratieve inrichting zijn reeds gestart. In de komende periode zullen deze gesprekken voortgezet worden en zal er nadere invulling worden gegeven aan de administratieve inrichting.

De afgelopen periode is geïnventariseerd, georiënteerd en verkend hoe het groeiende programmabureau tot een goede en volledige documentaire informatievoorziening kan komen. Het programbureau is daarbij geholpen door de programmadirectie Ruimte voor de Rivier.

De komende tijd zal het programmabureau met behulp van de Unie van Waterschappen werken aan de ordening en het beheer van de documentaire informatiehuishouding.


15

Vooruitblik tussendoel 5 en tussendoel 6 De afgelopen periode is er op het gebied van programmabeheersing veel in de steigers gezet. Het tempo ligt hoog en in het komende kwartaal verwachten we de eerste resultaten om te zetten in concrete voorstellen. Toch verschuift de geprognosticeerde einddatum van mijlpaal 6.1 (procesbeschrijvingen) naar Q3. Dit bedreigt het tijdig behalen van de doelstelling echter niet.

Zoals reeds benoemd hebben werkgroepen bouwstenen aangeleverd voor het referentiekader. Dit wordt in de komende periode verder uitgewerkt en in juni aan de stuurgroep voorgelegd. Het referentiekader vormt de paraplu waaronder de verschillende toetskaders, sjablonen en templates komen te hangen. In Q2 verwachten we dit raamwerk af te ronden.

In het komende kwartaal wordt een start gemaakt met het beschrijven van de verschillende processen binnen het nHWBP. Tevens wordt vorm gegeven aan het governancemodel en de beschrijving hiervan.

Zoals al beschreven heeft de programmadirectie het plan van aanpak voor risicomanagement op programmaniveau vastgesteld. Beheerders kunnen vooreen versterking van risicomanagement binnen de projecten, op eigen verzoek gebruik maken van de raamcontracten die de komende periode afgesloten zullen worden. Risicomanagement heeft een hoge prioriteit binnen het nHWBP.

Het programmabureau heeft een inkoopadviseur aangetrokken om het proces rond de gunning van de raamcontracten te begeleiden. De eerste oriënterende gesprekken met potentiële opdrachtnemers hebben reeds plaatsgevonden en de verwachting is dat de eerste raamcontracten voor de zomer op de markt gezet kunnen worden.

Tussendoel 7 Vooruitlopend op de behandeling van het wetsvoorstel, zijn de principes uit de wijziging van de Waterwet verwerkt in een opzet tot subsidieregeling. Deze regeling zal in juni behandeld worden in de stuurgroep en wordt vervolgens, na eventuele aanpassingen, aan de Minister aangeboden ter vaststelling. In de subsidieregeling zijn o.a. de mogelijkheden tot voorfinanciering uitgewerkt. Hierin staat beschreven binnen welke kaders en randvoorwaarden het programmabureau de verzoeken tot


16

voorfinanciering beoordeelt. Ook wordt er ingegaan op de mogelijkheid tot vervroegde uitbetaling c.q. aflossing aan de beheerder en op welke wijze het programmabureau hierin een prioritering aanbrengt.

Bij de subsidieregeling wordt een beschrijving van de subsidiabele kosten gevoegd. Hierin is per fase uitgewerkt welke kosten subsidiabel zijn voor de beheerder en welke niet. Het voorstel hiertoe is ook geagendeerd voor de stuurgroep van juni.

Het referentiekader geeft invulling aan het reeds door de stuurgroep vastgestelde procesmodel. De verschillende beschikkings- en toetsmomenten en inhoudelijke toetsen worden beschreven. In de procesbeschrijvingen wordt nader uitgewerkt op welke wijze hier invulling aan wordt gegeven.


17

5 Voortgang planning

Tussendoel 1 portfolio gereed Mijlpaal 1.1 areaal bestanden gereed Mijlpaal 1.2 controle beheerders gereed Mijlpaal 1.3 categorieën gereed Mijlpaal 1.4 areaal gegevens beheerd Mijlpaal 1.5 actualiseren portfolio Tussendoel 2 methode prioriteren gereed Mijlpaal 2.1 proces prioriteren Mijlpaal 2.2 prioriteren effect gereed Mijlpaal 2.3 prioriteren capaciteit gereed Mijlpaal 2.4 prioriteren markt gereed Tussendoel 3 nieuwe kennis vastgesteld Mijlpaal 3.1 proces nieuwe kennis gereed Mijlpaal 3.2 nieuwe belasting gereed Mijlpaal 3.3 nieuwe sterkte gereed Mijlpaal 3.4 actualiseren nieuwe kennis Tussendoel 4 programma gereed Mijlpaal 4.1 aanmeldingslijst getoetst Mijlpaal 4.2 startpositie scope gereed Mijlpaal 4.3 proces programmering gereed Mijlpaal 4.4 eerste programma gereed Mijlpaal 4.5 verlengde toetsing ingebracht Mijlpaal 4.6 jaarlijkse actualisatie Tussendoel 5 control dijkrekening gereed Mijlpaal 5.1 proces administratie gereed Mijlpaal 5.2 lopende verplichtingen helder Mijlpaal 5.3 proces beheersing gereed Mijlpaal 5.4 verantwoording draait Tussendoel 6 beheersing op orde Mijlpaal 6.1 proces beheersing gereed Mijlpaal 6.2 proces risico gereed Mijlpaal 6.3 proces rapportage gereed Mijlpaal 6.4 rapportages op tijd Tussendoel 7 beschikkingen opgesteld Mijlpaal 7.1 contouren regeling Mijlpaal 7.2 subsidieregeling gereed Mijlpaal 7.3 proces voorfinanciering Mijlpaal 7.4 proces afrekenen gereed Mijlpaal 7.5 beschikkingen afgegeven Tussendoel 8 Kennismanagement op Mijlpaal 8.1 competentie analyse gereed Mijlpaal 8.2 best practice vastgesteld Mijlpaal 8.3 uniforme aanpak ingevoerd Mijlpaal 8.4 lerende organisatie is^ett wartaa Mijlpaal 8.5 vraaggestuurde

Tussendoel 9 Kennis en innovatie Mijlpaal 9.1 programma gereed

1

Mijlpaal 9.2 proces contracten gereed Mijlpaal 9.3 kenniscontracten getekend

Figuur 1 Planning en standlijn per

31/03/2013

Legenda

Aangepaste planning

Standlijn 31/03/2013

Actuele stand

Geprognosticeerde einddatum

Mijlpaal afgerond


19

6

Financieel overzicht

Het financieel overzicht van het programmabureau bestaat uit twee delen: a. Verantwoording over de (meer) jarencijfers van het nHWBP b. Verantwoording over de cijfers van het programmabureau.

6.1 (Meer) jarencijfers van het nHWBP In bijlage 1 is het cijfermatige overzicht van het lopende jaar en ook de meerjaren doorkijk opgenomen. Ten opzichte van de vorige Q rapportage is nu ook de invulling van de conceptprogrammering opgenomen.

Het huidige overzicht gaat nog uit van een volledige 50/50 financiering met ingang van 1 januari 2014 door het Rijk en de Waterschappen. De effecten van de op 4 april in de TK besproken wijziging van de Waterwet zijn in dit overzicht nog niet meegenomen. In overleg met DGRW, en afdelingen FMC en SSO volgt bij de volgende rapportage een overzicht waarin deze effecten in de begroting van 2014 en verder zijn verwerkt.

6.2 Programmabureau Onderstaand overzichten geven een actueel beeld van de financiële stand van zaken van het programmabureau.

Programmabureaü 2013

Budget Gefactureerd 2013 door UvW

Nog te factureren door UVW

Verplicht

Besteed

Beschikbaar budget

Programmabureau

1.100.000

72.482

108.775

79.366

260.624

839.376

Inhuur

1.500.000

118.586

245.902

1.062.119

1.426.607

73.393

200.000

6.050

14.224

98.504

118.778

81.222

2.800.000

197.118

368.901

1.239.989

1.806.009

993.991

Uitbesteding Totaal


20

Financieel overzicht programmabureau

Beschikbaar budget i Verplicht • Nog to factureren door UVW • Gefactureerd door UvW

Kostensoorten

De eerste vier maanden in het jaar is 65% van het budget ten behoeve van het programmabureau uitgegeven of vastgelegd in verplichtingen. In de komende periode vindt een verdere verdiepingsslag hierop plaats. In de planning staat het inventariseren en vastleggen van de inkoopbehoefte voor de rest van het jaar. Een van de stappen daarin is het afsluiten van raamcontracten met marktpartijen ten behoeve van ondersteuning bij het halen van de doelstellingen door zowel het programmabureau als waterschappen.

De realisatie van programmabureaukosten voor fase 2 is gebaseerd op de door de Unie van Waterschappen (UvW) tot nu toe in 2013 gefactureerde bedragen welke verrekend zijn door l&M. De UvW heeft tot nu toe 1 factuur verzonden met een totaalbedrag van € 197.118. Op het moment van rapporteren zijn er drie concept facturen ontvangen. Dit zijn facturen die de UvW opstelt en doorrekent aan l&M. Het betreft een afrekening van nagekomen kosten over 2012 (€ 5k), kosten januari (€ 48k) en februari (€ 62k).


21

De kostenpost Programmabureau betreft een optelling van een aantal kostensoorten. De opbouw van hiervan is onderstaand weergegeven: Nog te Kosten

Budget Gefactureerd

Programmabureau

2013

door UvW

factureren

Beschikbaar

door UVW Verplicht

Besteed

Personeel

39.461

42.388

22.745

104.594

Huur

11.000

23.812

55.000

89.812

Facilitair

17.546

39.060

1.621

58.227

4.475

3.515

0

7.990

72.482

108.775

79.366

260.624

Declaraties/Reiskn. Totaal

1.100.000

budget

839.376

Voor kosten van het programmabureau is voor 2013 € I.IM gebudgetteerd. Sturing van uitputting van dit budget vindt plaats op hoofdlijnen. Dat wil zeggen dat er geen verdere onderverdeling meer is. Naar verwachting zal 'Personeel' het grootste deel van het budget opmaken. Doorbelasting van gedetacheerde personeelsleden vanuit de waterschappen geschiedt over het algemeen op halfjaarlijkse basis. In een enkel geval is sprake van verrekening per kwartaal.

Toelichting op het financiële overzicht

Dijkrekening Het verloop van de dijkrekening geeft de stortingen van de Waterschappen weer en ook de bijdragen van het Rijk via de Rijksbegroting aan het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Hier is aan toegevoegd het Rijksdeel van de IBOI prijsbijstelling 2012.

Volgens afspraak worden eerst de HWBP-2 projecten hieruit bekostigd. Daarna volgt toekenning van budget aan het nHWBP. Welk deel is gereserveerd voor nHWBP is opgenomen in de regel "Van deze inleg is beschikbaar voor nHWBP".

Budget nHWBP Dit deel van het overzicht laat de uitsplitsing van het beschikbare budget zien. Budget is beschikbaar voor Waterschapsprojecten, voor VNK fase 2 en Programmabureaukosten.


22

Tegenover de budgetkant is de vastlegging van de uitgaven gezet. Hierbij is ook rekening gehouden met de opgestelde concept programmering 2014-2019. Het budget verminderd met de toezeggingen is weergegeven in de regel "Beschikbaar budget vrije programmering". Uit deze regel blijkt dat er voor een aantal jaren sprake is van overprogrammering. Deze zijn herkenbaar aan een negatief beschikbaar budget. De verwachting is dat dekking voor deze overprogrammering te vinden is in de beschikbare ruimte van het HWBP-2.


23

7

Risico's en kansen

In het afgelopen kwartaal is veel aandacht besteed aan het risicomanagement binnen het programma. Er is een aanpalyisic^anagement-programmalïflWBP op- en vastgesteld en er is een tweetal risicosessies geweest op basis waan/an een risicodossier voor het programma nHWBP is geactualiseerd.

De belangrijkste programmarisico's zoals opgenomen in het geactualiseerde programmarisicodossier: 1.

Het kennisniveau en de competenties van de waterschappen passen niet bij het benodigde en het gewenste niveau voor de opgave van het programma

2.

Waterschappen willen/kunnen niet voorfinancieren

3.

Verkenningen en planstudies starten later en duren langer dan conform programmering

4.

Vanwege nieuwe inzichten/normdiscussie worden verkenningen 'on hold' gezet

5.

Programmabureau heeft onvoldoende capaciteit en kwaliteit om beheerders te faciliteren

6.

Ad 1.

Geen heldere risicoverdeling tussen programma en beheerders

Het kennisniveau en de competenties van de waterschappen past niet bij het benodigde en gewenste niveau voor de opgave van het programma

Oorzaken Door onderschatting van de opgave en onvoldoende sense of urgency bij de keringbeheerders komt het programma onvoldoende van de grond. Nut en noodzaak van innovatie (op systeem-, proces- en productniveau) wordt onvoldoende ervaren door de beheerders en de aanpak van HRM-management blijft ad hoe in plaats van structureel, integraal en strategisch. Het ontbreekt de waterschappen aan een gezamenlijke HR(M) strategie om dit te bewerkstelligen.

Gevolgen Samenwerking tussen keringbeheerders komt onvoldoende van de grond, door Programmabureau aangeboden faciliteiten voor organisatieontwikkeling en kwaliteitsborging worden niet benut met als gevolg minder doelmatige uitvoeringsorganisaties waardoor programmadoelstellingen ten aanzien van geld en tijd


24

niet gerealiseerd kunnen worden en het tempo niet op het gewenste niveau ligt. Er ontstaat een gat tussen budget en realisatie waardoor de voor de waterveiligheid benodigde dijkverbetering achterloopt en het draagvlak voor het programma schade oploopt wat (op langere termijn) gevolgen kan hebben voor de financiering.

Er worden kansen gemist door vast te houden aan traditionele

planvoorbereiding

(vergunningentraject) en marktbenadering in plaats van innovatieve vormen.

Beheersmaatregelen -

Bredere scope van verkenning duidelijk communiceren richting waterschappen.

-

In verkenningenfase reeds de ontbrekende kennis en competenties in huis halen.

-

In regiogesprekken HR(I\/1) strategie als onderwerp inbrengen en bespreken met waterschappen.

-

Competentie en referentieprofielen opstellen voor de waterschappen vanuit programma.

-

Opleidingsplan vanuit programma opstellen met als doel de waterschappen te faciliteren in het op peil brengen van de benodigde en de gewenste kennis en competenties.

Ad 2.

Waterschappen willen/kunnen niet voorfinancieren

Oorzaken Waterschappen zijn onvoldoende kapitaalkrachtig om te kunnen voorfinancieren zonder de zekerheid of en wanneer dit door het programma medegefinancierd zal worden. Ook drukt voorfinanciering op het EMU-saldo van de waterschappen. Op grond van het wetsvoorstel dragen de waterschappen de rentelasten van voorfinanciering.

Gevolgen Wanneer waterschappen niet of in geringe mate tot voorfinanciering besluiten wordt de flexibiliteit en de beheersing in het programma beperkt omdat bij vertraging van projecten die in het programma zijn opgenomen niet tot uitbetaling van de voorgefinancierde projecten kan worden overgegaan. Tevens wordt de uitvoering van


25

het programma niet versneld ten opzichte van het tempo volgend uit de beschikbare budgetreeks.

Beheersmaatregelen De mogelijkheid inbouwen om bij voorfinanciering vooraf een beschikking te verlenen met de zekerheid van een jaar waarin het waterschap het voorgefinancierde bedrag terug kan ontvangen. Hierdoor krijgen waterschappen meer zekerheid m.b.t. de financiering en heeft het programma meer flexibiliteit.

Ad 3.

Verkenningen en planstudies starten later en duren langer dan conform programmering

Oorzaken Gehanteerde planningen in de programmering op basis van de aangeleverde data door beheerders zijn te optimistisch (deterministische versus probalistische planningen). Impact van bestuurlijke en regionale belangen en afstemmingsmomenten op de doorlooptijd wordt onderschat.

Gevolgen Gewenste programmering wordt niet gehaald waardoor realisatie en budgetbeslag uitblijft.

Beheersmaatregelen Flexibiliseren in de programmering door het opbouwen van een voorraad aan projecten die uitgevoerd (kunnen) worden. Inbouwen 'warme las' tussen fases, zoals mogelijk maken van anticiperende werkzaamheden, zodat faseovergangen soepeleren daarmee sneller verlopen c.q. minder tijd verloren wordt.


26

Ad 4.

Vanwege nieuwe inzichten/normdiscussies worden verkenningen "on hold" gezet

Oorzaken Er ontstaat nieuwe kennis en er komen nieuwe (technische) inzichten op onder andere het gebied van piping, maar deze zijn door de Minister nog niet vastgesteld waardoor deze nog niet zijn opgenomen in de voorschriften voor toetsing op veiligheid (beleid).

Gevolgen Door de verschillende lopende discussies wordt door keringbeheerders gewacht met de verkenningen en planstudies tot er meer duidelijkheid is ten aanzien van vaststellen van nieuwe inzichten en normen zodat zij deze in hun versterkingsproject mee kunnen nemen of anticiperen op de besluitvorming in deze. Realisatie en budgetbeslag blijft uit. Hieruit voortvloeiende vertraging kan programmadoelstellingen en draagvlak voor nHWBP aantasten.

Beheersmaatregelen Ten aanzien van nieuwe inzichten en kennis: projectoverstijgende verkenningen en piping. Ten aanzien van nieuwe normen: uitwerken scenario met nieuwe norm bij project waarbij dit aan de orde is en in programmering rekening houden met scenario op basis van nieuwe norm (inbouwen flexibiliteit in de programmering). Tevens DGRW om planning vragen wanneer duidelijkheid is over nieuwe normen en inzichten

Ad 5.

Programmabureau heeft onvoldoende capaciteit en kwaliteit om beheerders te faciliteren

Oorzaken Projectbegeleiding vanuit het programmabureau richting beheerders ontbreekt (nog). Het programma bevindt zich nog in de opstart fase waarin de bemensing wordt georganiseerd.


27

Gevolgen Onvoldoende facilitatie (kwaliteit en capaciteit) richting de waterschappen belemmert de realisatie van de kwaliteit van het gezamenlijke programma (trendbreuk). De waterschappen kunnen immers niet kwalitatief en in aantal worden ondersteund door het programmabureau waardoor met minder mensen en minder kennis/kunde activiteiten moeten worden verricht.

Beheersmaatregelen Tijdig de bemensing (capaciteit en kwaliteit) en HR(M) strategie binnen programmabureau bespreken en organiseren.

Ad 6.

Geen heldere risicoverdeling tussen programma en beheerder

Oorzaken Ondanks helderheid in de wet blijkt er in de stuurgroep de noodzaak te zijn om op basis van redelijkheid en billijkheid ook in de realisatieverdeling naareen endo/exogene risicoverdeling te gaan. Hierdoor wordt afgeweken van de eerder gestelde risicoverdeling. Beheerders willen de extra verantwoordelijkheid m.b.t. risico's niet en houden vast aan risicoverdeling in eerdere programma's ('wel de lusten maar niet de lasten').

Gevolgen Beheerders starten projecten niet voordat er een duidelijke risicoverdeling is. Dit heeft gevolgen voor het realiseren van een gezamenlijk programma (trendbreuk) en het tempo (wegzetten van middelen in de tijd) waardoor onderuitputting dreigt.

Beheersmaatregelen Vanuit het programmabureau kan richting de beheerders de grondslag voor de risicoverdeling (wettekst) worden uitgelegd. Door duidelijke uitleg wordt geborgd dat de risicoverdeling eenduidig wordt geïnterpreteerd en ontstaat tevens ruimte voor communicatie en afstemming over de risicoverdeling.


28

Bijlage 1

Verloop Dijkrekening voor HWBP Ontvangsten Waterschapsbijdrage (Dijkrekening) Budget Rijksbijdrage via Rijksbegroting Prijsbijstelling 2012 nHWBP (50% Rijksdeel) Priisbljstelling2012 HWBP-2 Totaal dekking voor nHWBP waterschapskeringen Dekking Rijksbijdrage voor Rijksprojecten (incl prijsbijstelling 2011} * Totaal dekking voor HWBP (Incl Rijksprojecten) * |Van deze inleg is beschikbaar voor nHWBP

Budget nHWBP (uitgavenAosten) Budget RWS Projecten Waterschapsprojecten VNK-2,fase2 Programmabureaukosten Beschikbaar budget nHWBP Korten programmabuireau fase 1 + 2 Bijdrage stichting IJkdijk Bijdrage VNK Bestuurlijke toezegging Maaskaden Bestuurlijke toezegging dijk Borssele Concept-programmering 2014-2019 Concept-programmering 2020-2025 Deel Waterschapsprojecten nog onbenoemd Totaal toezegging Bijdragen nHWBP (uitgaven) Beschikbaar budget vrije programmering Vrije programmering Rijkskeringen Vrije programmering Waterschapskeringen

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

144.900 8L000 131.OCO 181.000 181.000 181.000 181.000 81.000 131.000 181.000 181.000 181.000 181.000 0 0 0 490 478 1.304 5.865 5.689 5.673 8.518 4.760 5.623 i i 32,000 162.000 167.865 267.689 367.673 371.008 367.238 368.927

i ' 14.900

mm

!•!•; 0

0

0

0

0

0

2019 2020 Totaal 2022-2028 2021 Totaal 181.000 181.000 181.000 1.641.000 1.267.000 2.908.000 181.000 181.000 181000 1.641.000 1.267.000 2.908.000 1.333 1.498 3.430 8.533 24.010 32.543 3.260 4.601 47.878 3.889 47.878 0 366.593 368.099 369319 3.338.411 2.558.010 5.896.421

0

0 0 26.991 26.991 524.005 550.996 162.000 162.000 167.865 267.689 367.673 371.008 367.238 368.927 366.593 368.099 396310 3.365.402 3.082.015 6.447.417 3.160| 14.170| 19.000| 20.900| 49.762| 50.923| 138.968| 142.009| 159.658| 392.421

2011

2012

2013

1 tW4 ;;;;747

469 3.160

:0

;;;;;;:q 1944

0

:;:;i;:ó :o 0 0 0

3,160 0

ó

3.115 8.255 2.8CO 14.170 2.SC0 3.000 8.198 0 0 0 0 0 13.998 172 172

2014 8.212 6.057 4.731 19.000 4.731 0 6.0C0 0 0 12.100 0 0 22.831 -3.831

2015 0 16.335 1.065 3.5 CO 20.900 3.5C0 0 1.055 0 0 37.900 0 0 42.455 -21.555

-3.831 -21.555

2016

2017

2018

2019

2020

2021 0 26.991 46.262 47.423 135.468 138.509 156.158 361.930 3500 49.762 3.500 0 0 0 0 34.000 0 0 37.500 12.262 12.262

3.500 50.923 3.500 0 0 20.000 0 32.400 0 0 55.900 -4.977 -4.977


3.500 138.968 3.500 0 0 20.000 0 117.000 0 0 140.500 -1.532 -1.532

29

3.500 142.009 3.500 0 0 20.000 0 112.800 0 0 136.300 5.709

3.500 3.500 159.658 392.421 3.500 3.500 0 0 0 0 20.000 20.000 0 0 0 0 182.970 231.700 0 50.186 206.470 305.386 -46.812 87.035

5.709 -46.812

26.991 60.044

990.971 3.082.015 4t.072.986|

Totaal 2022-2028 26.991 915.356 16.124 32.500 990.971 32.500 3.000 16.000 100.000 1.944 346200 414.670 50.186 964.500 26.471

524.005 2.533.510 24.500 3.082.015 24.500 0 0 80.000 O

483.490 1.970.020 2.558.O10 524.005 26.991 524.005 0 -520

Totaal 550.996 3.448.866 16.124 57.000 4.072.986 57-000 3.000 16.000 180.000 1.944 346.200 898.160 2.020.206 3.522.510 550.476 550.996 -520


30

A T[IRSCH A PPuN. Aan de leden van het Dagelijks Bestuur van waterschappen

Recommend Documents