N
c na co CD
•* 3
C1
*a mineralogische kring antwerpen vzw De Mineralogische Kring Antwerpen v .z .w . werd gesticht op 11 mei 1963 . Ue zetel is in de Ommeganckstraat 26 te Antwerpen . De statuten verschenen onder nr . 9925 in de bet B .S . sari 17 nuv=.mber 1977 .
gevestig d ]Bijlage to t
Geon.ieuws verschii t maandelijks, behalve in juli en augustus . Geonieuws is wettig gedeponeer d bij de Koninklijke B :blioteek van Belgiii onder nr . B03343 . Niets uit deze uitgave rsag worde n vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel, van druk, fotokopie, mikrofilm of op welk e wijze ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever .
Redakteur en verantwoordelijke uitgever : H . Dillen, Dnornstraat 15, B-2780 Sint-Gillis-Waras . Tel . 03/770 60 0 7 Lay-out en technische realisatie : J . en C . Luyten-kouters, Ferdinand Maesstraat 35 , 8-2571
Waarloos .
BETALINGEN
REI.GIE
:
:
- kontributie :
GBK-rekening 220-0571141-41 t .n .v . M .K .A . v .z .w . , Sportstraat 2, bus 5, 8-2610 WII .HIJK . - anderebetalingen : HBK-rekening 880-1909401-03 of postrekening 000-1155095-1 9 t .n .v .
NEDERLAND
:
alle
betalingen
:
M .K .A . v .z .w .,
girorekening
Marialei
51 91 10
43, 8-2120 Schote n
t .n .v .
MICA vzw, Sportstraat 2, bus 5, B-2610 W1LRIJK .
B .T .W .-nunrner
: 687 082 474 .
NUTTIGE ADRESSEN
BENDER P . en H ., A . Van den Bosschelaan 121, B-2100 DEURNE . Tel . 03/324 51 52 . Mineraal van de maand . DE BRUYN L ., Lindenlei 152, B-2120 SCHOTEN . Tel . 03/658 69 3 3 Technische realisaties, uitleendienst . D ' HANENS P ., Koningin Elisabethlaan 35, B-2700 SINT-NIKLAAS . Tel . 031777 06 64 . DILLEN H ., Doornstraat 15, 8-2780 SINT-GILLIS-WAAS . Tel . 03/770 60 07 . Sekretaris, redakteur neonieuws, dokumentatiedienst . JENSEN J ., Petrus De•lenstraat 3, B-2140 WESTMALLE . Samenaankoop, vindplaatsenkartoteek . LUYTEN-WOUTERS C . en J ., Ferdinand Maesstraat 35, B-2571 WAARLOOS . Lay-out en technische realisatie neonieuws, ontwerpen . OP DE BEECK E ., Curielaan 22, bus 6, B-2120 SCHOTEN . Tel . 03/658 54 34 . Vergaderingen RVB , SCHUYBKOECK E ., Karel de Vie straat 11, B-2030 ANTWERPEN . Tel . 03/542 40 87 . Bibliotekaris . TAMBUYSER J .,
Jan Samijnlaan 37, 8-2100 DEURNE . Tel .
03/325 03 93 .
Identifikatiedienst . TAMBUYSER P ., Bovenweg 23, NL-1871 VN SCHOORL . Tel . 00/31/2209/2987 . Kursussen, werkgroep edelsteenkunde . VAN GOETHEM L ., Boterlaarbaan 225, B-2100 ❑EURNE . Tel . 031321 50 60 . Voorzitter, werkgroepen, opvang nieuwe leden, kulturele raden, public relations . VAN HEE P ., Marialei 43, B-2120 SCHOTEN . Tel . 03/645 29 14 . Ondervoorzitter, koiirdinator beurzen en tentoonstellingen . VAN HEE-SCHOENMAECKERS,A .,
Marialei
43, 8-2120 SCHOTEN . Tel 03/645 29 14 .
Penningmeesteres . VAN TICHELEN W ., Van Vutlei 37 bus 9, B-2018 ANTWERPEN . Tel . 03/237 58 18 . Mede-bibliotekaris . VERCAMMEN A ., Palmanshoevestraat 21, B-2610 WILRIJK . Tel .
03/827 32 11 .
Ekskursies, exposantenadministratie Min girant . VERCAMMEN K ., Sportstraat 2, bus 5, 8-2610 WILRIJK . Tel . 03/827 59 52 . Ledenadministratie, kontributie .
M KA -kalender
0
Vrij dag-
27
1 2 f 1 1---- r-uz aa r-i
198 8
Jaarvergadering van de Mineralogische Kring Antwerpen v .z .w . in het lokaal van de H .B .K ., Lange Lozanastraat 250-258 t e 2000 Antwerpen . : gelegenheid tot transakties . raadplegen van d e biblioteek, identifikaties, aanbod van het mineraa l van de maand (manganiet-XX van Ilfeld, Harz, D) . 20 .15 h : officiele ledenvergadering van de Mineralogisch e Kring Antwerpen v .z .w . waarop alle effektieve e n toetredende leden worden uitgenodigd . De agenda e n praktische schikkingen vindt U elders in di t nummer . DIT BERICHT GELDT ALS ENIGE UITNODIGING . 19 .30 h
Q Z
t.
r-cla3
18
f Y)r-
ar i
198 8
Vergadering van de werkgroep EDELSTEENKUNDE in het lokaa l Ommeganckstraat 26 te 2000 Antwerpen . van 9 .30 tot 12 h . "De spektroskoop" . Met behulp van de spektroskoo p ONDERWERP kan men een lichtbundel in zijn verschillende komponente n scheiden . In de gemmologie wordt dit apparaat gebruikt om n a te gaan welke golflengten van zichtbaar licht door ee n edelsteen geabsorbeerd worden . Op deze vergadering worden d e teoretische achtergronden van de zichtbaar-licht-spektroskopie uiteengezet . 0 Z
L
r-cla3
27
f akaruare i
198 8
Inleidingsles mineralogie in het lokaal Ommeganckstraat 26 t e 2000 Antwerpen . Lesgevers de heren H . en P . Bender . Onderwerp het identificeren van mineralen (met praktisch e oefeningen) . Vooral nieuwelingen zijn op deze vergadering welkom, zowe l jeugdige als minder jeugdige verzamelaars . Zij kunnen er me t al hun vragen en identifikatieprobemen terecht . Wil U iet s bijleren ? Maak dan gebruik van de gelegenheden die U daartoe geboden worden ! Titelpagin a Pyrornorfietkristallen van Hofsgrund (Schauinsland), Zwarte Wou d Duitsland . Beëindigde hexagonale kristalletjes van 40 pm lang . Verzameling F . Verhallen . SEM-opname . O .a . deze vindplaats zal bezocht worden tijdens de meerdaags e exkursie van de M .K .A . in mei 1988 .
28
mineraal van de maand manganiet Fig . 1 a. Kontakttweeling, te vergelijke n met die van rutiel, cassiteriet . b. Doordringingstweeling, te ver gelijken met het Andreaskrui s van stauroliet .
Manganiet, met als chemische formule MnO(OH), behoort me t diaspoor en bdhmiet (AlO(OH)), goethiet, lepidocrociet , akaganeiet en feroxyhiet (FeO(CH)) tot de diaspoorgroep . Oo k van manganiet zelf zijn een paar polymorfen bekend : groutie t en feitknechtiet . Krist.alstruktuu r Volgens een aantal oudere werken is manganiet orthorhombisc h (o .a . DANA E .S ., 1932), d .w .z . dat de 3 assen loodrecht o p elkaar staan . Studie van recentere literatuur leert echter da t manganiet monoklien is (zie o .a . FLEISCHER M ., 1986 ; PALACH E C . ET AL ., 1949), met dus één boek (p) verschillend van 90° . Uit recent onderzoek blijkt alleszins dat de hoek maar heel weinig van 90° afwijkt .
p
Fysische kenmerke n Manganiet komt meestal voor als prismatische kristallen L0013 . Vooral kortprismatische kristallen zijn vaak erg vlakkenrij k (dit is bv . het geval voor kristallen van Ilfeld, Harz, D ) De langprismatische kristallen zijn meestal in de lengterichting duidelijk gestreept . Kristallen vormen dikwijls bundeltjes, of subparallelle to t waaiervormige en radiaalstralige aggregaten . Ook stalaktitische en cryptokristallijne massa's komen voor . Tweelingvorming komt vaak voor, vooral volgens {0111 (kontakten doordringingstweelingen) en p100} . Sommige doordringingstweelingen doen denken aan het Andreaskruis dat ook door stauroliet-tweelingkristallen wordt gevormd . Splijting
: zeer goed volgens 10101, iets minder volgens 110 ' en 001j . Breuk : oneffen, bros . Hardheid (Mohs) : 4 Glans : submetaalglans . Kleur : donker staalgrijs tot zwart . Op breukvlakken bruinzwart ; dunne splinters kunnen enigszins doorschijnen d zijn .
29
Fig . 2 Diverse manganietkristallen en tweelingen . Naar V . GOLDSCHMIDT (1919) .
Streek : donkerbruin, roodachtig bruin, soms bijna zwart . Pseudomorfosen : na gips en calciet . Voorkome n Manganiet ko t samen met andere mangaanmineralen voor, bv . brauniet, Mn } Mn 3+ Si0 2 , pyrolosiet, Mnp 2 , ramsdelliet, MnO 2 , hausmanniet, Mn 2+ Mn2 4
30
Manganiet komt o .a . voo r - in hydrotermale ertsaders (lage temperatuur) met bariet , calciet, sideriet, brauniet, hausmanniet enz . (bv . Ilfeld , Harz, Duitsland) . - in oxidatiezones met pyrolusiet, goethiet, bariet, enz . Enkele belangrijke vindplaatsen : - Ilfeld, Harz, Duitsland : van deze vindplaats komen de specimens die als mineraal van de maand worden aangeboden . De voormalige groeve ligt ten noorden van Nordhausen . Tegenwoordig kun je er echter bijna niets meer vinden, ook nie t op de storthopen . In sommige verzamelingen komen specimens voor afkomstig va n Ilfeld, met manganiet-kristallen tot 10 cm lang ; ze kome n uit een hydrotermale ader met ook calciet en bariet . Verder werden in Ilfeld kleine maar mooie hausmannietkristallen gevonden . - Luise groeve, Greimerath, Duitsland : hier werden manganietkristallen gevonden met kwarts, chalcedoon, hematiet, manga nomelaan en hausmanniet . Deze groeve, inklusief de storthepen is niet meer toegankelijk . - Rappenbach groeve, Eisenbach, Zwarte Woud, Duitsland : oud e storthopen van hydrotermale aders, met naast manganiet oo k bariet, calciet, ankeriet, fluoriet, hematiet, brauniet , hausmanniet, cryptomelaan, hollandiet, groutiet en zelf s scheeliet . De manganiet is er grotendeels omgezet in pyrolusiet . - Huttenberg, Karinthië, Oostenrijk : kristalletjes die doo r vele verzamelaars als manganiet werden geidentificeerd , blijken na onderzoek met X-straaldiffraktometrie pseudomorfosen te zijn van pyrolusiet na manganiet . - Nikopol, USSR : grote afzetting van oblytische mangaanertse n waarvan manganiet een belangrijk bestanddeel is . - Andere vindplaatsen zijn o .a . Billet, Unden :ás (Zweden), de Botallack Mine, St .-lust, Cornwall (GB), Exeter, Devon (GB) , en in de V .S . Powell's Fort, Woodstock, Shenandoah Co . , Virginia ; Cartersville District, Barron Co ., Georgia ; Stirling Hill Mine, Ogdensburg, Sussex Co ., New Jersey , e .v .a . - En . . . zelfs inBelgië , werd manganiet al gevonden, hoewe l meestal gedeeltelijk omgezet in pyrolusiet (Moresnet , Andenne, Angleur, Bodange, Lienne-vallei ) (J . MELON ET AL ., 1976) . Deze bijdrage is een herwerkte versie van een artikel da t verscheen in GEODE (januari 1988), een uitgave van d e vereniging GEODE (Zwijndrecht, Nederland) .
31
Literatuu r DANA E .S . (1932), "A textbook of mineralog y " , New York, pp . 504-505 .
John Wiley & Sons, Inc . ,
FLEISCHER M . (1986), " Glossary of mineral specie s " , The Mineralogica l Record Inc ., Tucson, USA . GOLDSCHMIDT V . (1918), " Atlas der Krystallformen, Band 5 " , herdruk (1986 ) door Rochester Mineralogical Symposium . MELON J . ET AL . pp . 94-95 .
(1976),
" Les minëraux de Belgiqu e " , Ed . Lelotte, Dison ,
PALACHE C . (1949), " Dan a ' s system of mineralogy " , John Wiley & Sons, Inc . , New York, pp . 646-650 . WEINER K .L ., HOCHLEITNER R .V . (1981), Lapis 6(1), 5-7 .
" Steckbrief
: mangani t " ,
Verder werden de volgende werken geraadpleegd : Thieme ' s mineralenboek , Thieme ' s gids voor mineralen en gesteenten ; Lexikon fur Mineralien- un d Gesteinsfreunde ; the Audubon Society Field Guide to North American Rock s and Minerals ; Mineralfundstellen, Band 4 : Scandinavië .
MKA - nieuws
0
Georganizeerde reis naar Zuid-Itali ë De "Vereniging leraars aardrijkskunde v .z .w ." organizeert i n april een geologisch/mineralogische ekskursie naar Zuid-Italië . Ook MKA-leden kunnen daaraan deelnemen . Praktische informatie in een notedop : 4 tot 14 april 198 8 (Paasvakantie) - per vliegtuig naar Catania - Etna (3 dagen) eilanden Lipari, Vulcano en Stromboli (4 dagen) - Noord- e n Centraal Sicilië (2,5 dagen) - leiding : Dr . J . Clerckx kostprijs 42400 BF (toeslag éénpersoonskamer : 4850 BF) . Geïnteresseerden nemen (wel ZEER DRINGEND) heer J . THYS (tel . 03/485 60 69) .
kontakt op met d e
-
32
Q MEERDAAGSE UITSTAP NAAR HET ZWARTE WOU D De praktische gegevens voor onze vijfdaagse uitstap naar het Zwarte Wou d (Duitsland) zijn nu bekend . Reis
: per autocar ; vertrek op 190588, terugreis op 230588 .
Verblijf : Hotel-Gasthof " KREUZ " , Wolfach (Kinzigtal), Zwarte Woud, BRD . Prijs verblijf prijzen in DM, per dag en per persoon, half-pension . 45 DM (d .i . 180 DM voor 4 overnachtingen ) éénpersoonskamer tweepersoonskamer : 41 .5 DM (d .i . 162 DM voor 4 overnachtingen ) tweepersoonskamer met stortbad 45 DM (di . 180 DM voor 4 overn . ) tweepersoonskamer met stortbad/WC 49 .5 DM (d .i . 198 DM voor 4 overn . ) tweepersoonskamer met bad/WC 49 .5 DM (d .i . 198 DM voor 4 overn . ) Wie een kamer wenst te delen met een andere deelnemer wordt verzoch t dit te vermelden op het inschrijvingsformulier . Voorschot elke deelnemer betaalt een voorschot van 1000 BF, dat bij de eindafrekening uiteraard in mindering wordt gebracht . De totale reisso m zal natuurlijk grotendeels afhangen van het gekozen kamertype . Informatie nemers .
: verdere informatie zal tijdig worden doorgegeven aan de deel -
Inschrijving : de inschrijving wordt slechts als definitief beschouwd n a betaling van het voorschot, graag voor 20 02 88, en ten allerlaatste op 15 03 88 1 oP rek . 789-5323716-83 van J . Jensen, P . Delenstraat 3 , 2140 Westmalle . U heeft er alle belang bij tijdig in te schrijven . Het aantal deelnemcrs is beperkt tot 35, en de kamers worden toegewezen in volgorde va n de inschrijvingen . Inschrijvingsformulier,
ingevuld terug te zenden aa n
de heer Jan JENSE N Petrus Delenstraat 3 2140 WESTMALLE Ondergetekende (naam) (adres) . . .
. .
(telefoon) neemt deel aan de ekskursie naar het Zwarte Woud op 19 05 88 to t 23 05 88 met . . . . personen . Gewenst kamertype . tegen DM/pp/pd/halfpension . Ondergetekende wenst de kamer te delen me t Ondergetekende betaalt hierbij X 1000 8F = BF voorschot , door middel van een overschrijving op rekening 789-532371 .6-83 t .n .v . d e heer Jan JENSEN, Petrus Delenstraat 3 te B-2140 Westmalle, met als ver melding " Uitstap Zwarte Woud! . . . .personen" . Datum . Handtekening
33
0
ALGEMENE LEDENVERGADERIN G De jaarlijkse algemene ledenvergadering van de Mineralogische Kring Antwerpen v .z .w . gaat door op vrijdag 12 februari 1988 om 20 .15 h in de lokale n van de H .B .K ., Lange Lozanastraat 250-258 te 2000 Antwerpen . Volgens de statuten hebben op deze vergadering alleen de effektieve lede n stemrecht . Toetredende leden warden wel vriendelijk uitgenodigd om de ver gadering bij te wonen en er eventueel vragen te stellen . Personen die niet in de effektieve ledenlijst zijn opgenomen en effektie f lid willen worden dienen daartoe een schriftelijke aanvraag in op het sekretariaat, vóór de vergadering van 12 februari 1988 . Ieder effektief lid dat de algemene vergadering niet kan bijwonen kan zic h laten vertegenwoordigen door een ander effektief lid . Dit gebeurt doo r middel van een volmacht (zie elders in dit nummer het daartoe voorzien e formuliertje) . Niemand kan echter houder zijn van meer dan één volmacht . Om de vergadering zo representatief mogelijk te maken verzoeken wij d e effektieve leden die niet aanwezig zullen zijn met aandrang van deze mogelijkheid gebruik te maken . AGENDA 1. Jaaroverzicht over 1987 . 2. Verkiezingen - Raad van Bestuur . De uittredende leden van de Raad va n Bestuur worden op voorhand door het lot aangeduid . Ze zijn alle herkies baar .
3.
Verkiezingen - Kommissarissen . Deze verkiezingen moeten volgens de sta tuten om de vier jaar worden gehouden . De uittredende kommissarissen , de heren TROCH en SMEDTS zijn beiden herkiesbaar .
Formulier door ondergetekende aan de gevolmachtigde te bezorgen, die het bij het begin van de algemene vergadering afgeeft aan de sekretaris . Ondergetekende (naam en voornaam) _ effektief lid van de MKA vzw geeft hierbij volmacht aa n (naam en voornaam) effektief lid van de MKA vzw om in zijn plaats geldig t e stemmen op de jaarlijkse algemene vergadering van de Mineralogische Kring Antwerpen v .z .w . op 12 februari 1988 . DATUM
:
FFANDTEKENIN G
Formulier op te sturen aan het sekretariaat van d e Mineralogische Kring Antwerpen v .z .w_, Doornstraat 15 , B-2780 Sint.--Gillis-Waas : Ondergetekende (naam en voornaam ) (adres ) toetredend lid van de MKA vzw wenst vanaf heden effektie f lid te warden . DATUM :
HANDTEKENING
34
4, Financieel verslag over 1987 . Goedkeuring van de rekeningen over 1987 en een budget voor 1988 . Voorlezing van het verslag van de kommissarissen (de heren Troch e n Smedts) , 5. Vastsstellen van de ledenbijdrage voor 1989 . 6. Varia .
O 25-JARIG JUBILEUM VAN DE MKA Zoals U wellicht van ons verwacht zouden wij graag in het meinummer van Geonieuws de geschiedenis van de MKA in het zonnetj e willen zetten . In dit verband, maar ook i .v .m . de rest van de feestelijkhede n doen wij een oproep aan onze leden, vooral aan degenen die e r in de zestiger jaren al bij waren, om eens in hun archieven e n oude foto-albums te duiken . Wij zoeken nl . uit deze periode foto's, brieven en allerle i andere dokumenten en gegevens in bruikleen (U krijgt naderhand alles onbeschadigd terug 1) . Of kent U nog historische bijzonderheden of anekdotes uit di e tijd, waarvan U denkt dat ze niet bij het huidige bestuur beken d zijn ? Schrijf dan a .u .b . hierover eens een en ander op papier , al zijn het maar enkele lijntjes . Wie kent verder nog de huidige adressen van een of meerdere leden die er bij het begin bij waren, maar tegenwoordig geen li d meer zijn ? Indien U hieraan kan en wil meewerken verzoeken wij U Uw materiaal te bezorgen aan de sekretaris . Er is echter wel enige haas t
PERSONALI A O Op 8 december 1987 overleed de heer Frans ISRAEL, vader van on s medelid, de heer Willy ISRAEL . De leden en de Raad van Bestuu r van de M .K .A . bieden de getroffen familie hun deelneming aan, e n wensen hen veel sterkte toe .
HBK-SPAARBAN K Lange Lozanastraat 25 0 2018 Antwerpe n Tel . 03 / 238 .1 5 8 0
HBK-SPAARBANK
londen .. .?
h. dillen
STENEN ZOEKEN IN LONDE N
Je kan zelfs de meest eksklusieve zeldzaamheden op mineralogisch gebied vinden in hartje Londen . . . je mag er echte r alleen maar naar kijken, maar aankomen niet 1 We hebben het natuurlijk over de geologische en mineralogisch e musea in Londen . En dat zijn er twee : 1. De geologische afdeling van het British Museum o f Natural -bistory (zowat gefusionneerd met het aangrenzend e "Science Museum" ) 2. Het Geologisch Museu m 1 . Algemene praktische informati e Ligging : beide musea liggen vlak bij elkaar : het B .M .N .H . in de Cromwell Road, het Geologisch museum in d e Exhibition Road, beide in de wijk SW7 (Brompion) . Metro : Picadilly, Central of District Line, statio n South Kensington . Openingsuren : op weekdagen van 10 tot 18 h, 's zondags va n 14 .30 tot 18 h . Gesloten op (Britse !) feestdagen . Toegangsprijs : vermits U toch ongetwijfeld beide muse a (inklusief het Science Museum) bezoekt koopt U best ee n "Museum Passport" (2 .50 UK Pounds), waarmee U in beid e binnenmug, en daarenboven ook in het Zoological Museum i n Hertfordshire . Restauratie : als het moet kan U iets eten in de snack-bars i n de musea ; de kwaliteit van het eten is er echter zee r bedenkelijk . Reis : U kan op allerlei manieren naar Londen . Indien U Londe n bezoekt op doorreis naar een andere bestemming raden we U aan de wagen voor de duur van het verblijf ergens aan d e rand van de stad te stallen en met de taxi of metro naa r het centrum te rijden . Met een auto heb je in Londen allee n maar last . Nog gemakkelijker is de wagen thuis te laten , en (gerangschikt volgens afnemende kostprijs, afnemen d komfort en toenemende reisduur) te reizen : - per vliegtuig (Zaventem-Londen ; Deurne-Londen ; Middelkerk e Southend en per trein of bus verder) . - per draagvleugelboot (Oostende-Dover, verder sneltrei n Dover-Londen ) e per hovercraft (Calais-Dover of Calais-Ramsgate, verde r per sneltrein naar Londen ) - per schip (Oostende-Dover, verder sneltrein naar Londen) . Logies : de hotels in het centrum van Londen zijn zeer duu r geworden . Voor een ietwat komfortabele tweepersoonskame r met bad moet je rekenen op zowat 70 80 UK Pounds (du s een slordige 5000 à 6000 BEF) per nacht ! En desondanks moet je een aantal weken op voorhand reserveren (bevestiging vragen 1), want hoewel het aantal hotel kamers enorm is, zijn er verre van genoeg .
36
Indien U echt geïnteresseerd bent in exakte wetenschappen e n toegepaste wetenschappen in het algemeen raden we U aan méé r dan een dag uit te trekken voor een bezoek aan de drie muse a (Science Museum, British Museum of Natural History e n Geological Museum) . 2 . Het British Museum of Natural Histor y Dit museum is een onderdeel (sic) van het aangrenzend e Science Museum, waar je zowat alles wat een naam heeft ka n zien : pikdorsers, vliegtuigen, oude brillen, treinen, loupes , vélocipédes, een autentieke Apollo-kapsule, stoommachines , en van de allereerste optische mikroskopen tot de modern e élektronenmikroskoop . Het eigenlijke British Museum of Natural History (verde r zoals gebruikelijk afgekort tot B .M .N .H .) omvat afdelinge n i .v .m . biologie (dier- en plantkunde), paleontologie,evolutie leer, geologie en mineralogie . Het B .M .N .H . werd voor het publiek geopend in 1881, me t kollekties die tot dan toe in het British Museum (het huidig e Londense kunstmuseum aan de Great Russell Street, Bloomsbur y wijk) te zien waren geweest . De prille geschiedenis van het bewaren van voorwerpen uit de
37
natuur gaat terug tot o .a . R . HOOKE (1635-1703) en H . SLOAN E
(1660-1753) . Van een museum, opgebouwd uit enkele privékollekties, groeide het B .M .N .H . uit tot een echt instituut , gerenommeerd over de hele wereld . Naast de tentoonstellingen voor het publiek wordt er uiteraar d ook uitgebreid aan onderzoek en studiewerk gedaan . Bij de ingang van de mineralengalerij staan enkele een ijzermeteoriet uit Argentinië van meer dan 500 brok optisch heldere calciet (dubbelbrekend 1) van een kleine kubieke meter, en specimens van topaas, galeniet, hematiet, gedegen koper, jade, gips, van dan een halve meter groot .
mastodonten: kg, ee n zowa t beryl , elk mee r
Bij de ingang in de galerij is er een didaktische tentoonstelling als inleiding tot de mineralogie, met bv . panele n die het publiek moeten duidelijk maken hoe via o .a . X-straaldiffraktometrie kristalstrukturen kunnen warden opgehelderd . De "showstukken" van het museum zijn uitgestald in redelij k moderne vitrines langsheen de wand, maar met de systematisch e kollektie is het qua presentatie triestig gesteld . De belichting is totaal ongeschikt (weerkaatsing van he t licht op de bijna horizontale ruiten), de kasten zijn lang s binnen nauwelijks onderhouden (stof 1), en de meeste specimens zijn waarschijnlijk de laatste 20 jaar door gee n sterveling aangeraakt .
38
De Mineralogische afdeling van he t British Museum of Natural History .
De indeling is zuiver systematisch . De opstelling van de kasten in tientallen rijen is eentonig, en zal een niet-sterkgeïnteresseerde gauw vervelen . Wat is dan de sterkte en aantrekkingskracht van dit museum ? In de eerste plaats de omvang van de verzameling . Meer da n 7000 specimens (van de ongeveer 150 000 die ze in bezit hebben ) zijn uitgestald . In de tweede plaats is er de aanwezigheid va n een aantal historische, zeldzame en/of spektakulaire specimens . Uiteraard zijn de Britse mineralen goed vertegenwoordigd, maa r ook topklasse specimens van tal van andere landen in heel de wereld zijn er te zien, zelfs uit . . . België (o .a . carpholie t van Meuville, diadochiet van Argenteau, crandalliet van Blaton , willemiet van Moresnet . . .) . Ook van de Lengenbach-groeve (Binntal, Wallis, Zwitserland ) zijn historische vondsten in dit museum terecht gekomen . D e benaming "Englanderstollen" voor het oudste deel van de groev e is niet toevallig ontstaan ! R .H . SOLLY bezorgde aan he t B .M .N .H . voor het eerst door hem geïdentificeerde typespecimens van liveingiet, baumhaueriet, lengenbachiet, hutchinsoniet, smithiet, marriet, trechmanniet en hatchiet . Verder kun je er een groot aantal specimens van de beroemde Russell-collection bewonderen .
39
Stibnietkristallen tot 40 cm lang va n van Ichinokawa, Iyo, 5hikoku , Japan .
In kontrast met de méér-dan-een-eeuw oude tentoonstellings ruimte van de systematische verzameling is er een modern opgevatte tentoonstelling in een aparte zaal met meteorieten . De grootste weegt 3 .5 ton, en werd in 1854 in Australië gevon den . Om korrosie door luchtzuurstof te vermijden wordt hi j kontinu in een atmosfeer van droge stikstof bewaard . Tot slot vermelden we nog een autentiek maansteentje uit d e Taurus Littrow Valley, dat in december 1972 door de bemannin g van de Apollo 17 missie op de maan werd opgeraapt . 3.
Geological Museum
De oorspronkelijke kollektie van dit museum dateert van 1835 , met Henry De la Beche als promotor . Na twee verhuizingen werde n in 1871 de kollekties ondergebracht in het Imperial College . Het oorspronkelijke doel was niet alleen het uitstallen va n specimens, maar vooral de toenmalige industriëlen de mineralenrijkdom van Groot-Brittannië te laten zien in nauw verband met de (toen aktuele) mijnbouwmetoden en industrie . In 1935 werd het huidige gebouw in gebruik genomen, en, wa t voor die tijd revolutionnair was, er werd gemikt op regional e geologie en mineralogie, en praktische en ekonomische geologie . Sinds 1960 werd een algemeen vernieuwingsprogramma gestart, da t tot nu toe echter beperkt is gebleven tot het gelijkvloers .
40
In 1985 werd het museum overgedragen aan het B .M .N .H ., e n opnieuw worden grootse plannen gesmeed . De moderniseringswerken op het gelijkvloers naderen hun voltooiing, met als belangrijkste topics : de geschiedenis van de aarde, Groot-Brittannië v66r het verschijnen van de mens , Britse mineralen en fossielen, edelstenen, ertsafzettingen . De realisatie is prachtig, en voor wie het museum zo'n 15 à 20 jaar geleden gezien heeft is het een hele metamorfose . Je kan er zelfs op een trillende vloer een heuse aardbeving meemaken, en in de afdeling "evolutie" sta je zèlf voor aap . . . of liever homo sapiens (of, zoals we daar ergens lazen , bipedale holocene primaat . . .) . In de afdeling mineralogie en edelstenen vind je o .a . fluorie t in alle kleuren van de regenboog, een blauwe geslepen topaa s van 2982 kt (Minas Gerais, Brazilië), een kunziet van 425 kt , een zeer heldere gekloven topaas van ongeveer 12 kg, glasheldere blauwe euklaas-XX van Zimbabwe (specimen 10 X 10 cm , XX tot 1 cm 1) . De twee verdiepingen staan qua museologische realisatie i n schril kontrast tot het gelijkvloers : alles staat er nog zoal s het er zowat 50 jaar geleden is neergezet . Sommige kaste n heeft men zelfs tegen elkaar aan moeten schuiven wegens plaatsgebrek . Onderschriften bij foto's en diorama's als "Modern e mijnbouwtechnieken" moet men enigszins relativeren : het getoonde was 50 jaar geleden ongetwijfeld modern . Interessant zijn de er ondergebrachte kollekties zeker, maa r absoluut niet te genieten voor de niet-geïnteresseerde . Je vind t er een aantal wereldberoemde verzamelingen, zoals bv . die van H . LUDLAM (ludlamiet), met, om maar één specimen te vermelden , een radiaalstralig aggregaat van 15 mm diameter van matlockietXX (PbFC1) . Verder zijn er de kollekties van W .C . LETTSOM , H . HEULAND (heulandiet), en W . MICA . Ook dit museum heeft uiteraard zijn eigen maansteen (Apollo 16 , april 1972) . Konklusi e De tentoongestelde kollekties behoren tot de waardevolste e n kompleetste ter wereld . Het in slechte omstandigheden uitstallen van een deel van dez e uiterst waardevolle verzamelingen is zeker niet de schuld va n de curatoren, maar is te wijten aan een schrijnend gebrek aa n financiële middelen . Dit laatste verschijnsel is overigen s helaas ook in België bekend 1 Ondanks de kritiek op bepaalde museologische aspekten van beide musea is een bezoek absoluut de moeite waard . Bij een verblijf in Londen mag de mineralenverzamelaar zeke r niet verzuimen deze musea op zijn programma te zetten 1
uit onze tijdschriften
1 DER AUF5CHLUSS 38(12), 12 .8 7 373-377 Seifengold und Goldtransport dure h inlandeis - menig Hoffnung . 383-388 Unterschiedsiche Ursachen fur Kontakt rwillingsbildungen erlautert ae Beispie l Calcit , 394-400 liber Chalcedonbildung in kammunierende n Hohlraumen . 401-404 Die Eisenbibliothek (Schaffhausen, CH) . 1 BEDDE 12{7), 12 .8 7
1 MINERAUX ET FOSSILES 12(146), 12,8 7 6-12 Mines et mineraux des Pyrenees . 35 Mineraux nouveaux ()amotoite-(Y)) . 41-42 Dioptase . 43-44 Quelques giseeents de hoonde dans le Lot . 3(10), 10 .8 7
2-3 The scientific value of cineral speriaens So what 7 5-9 Mineralogical staip rollecting for cinera l collectors . t ROCKS AND MINERALS
NAUTILUS INFO
12(4), 12 .8 7
t LAPIS 12(11), 11 .8 7 7-11 Manneti t 13-22 Die eineralogische Saaaiunn_ des Naturhistorisches Museums kien (A) , 23-24 Neue Mineralien von kittichen (D) . 25-28 Mineralfunde voc Waldstein is Fichtel cebirge . 30-31 Pseudobroakit mit Regenbogenfarben vo s Emcelberg ; Pleachroistischer cordierit vo n Ettringen {Eifes, D1 .
8-16 Het is voorbij, die mooie oude groev e (Lengenbach, CH l 21-24 eolieten (26 : offretiet ; 27 : gaeliniet) .
t MINERAL NEWS
41
62{6), 12 .8 7
Temanumeer : Maine, US A 386-392 The geology nf Main e 393-397 A review of phosphate-rich pegeatit e foraation in Maine . 401-405 Four obscure pegmatite minera) localitie s in Oxford Co ., Maine . 407-415 Minerals of the Topsham, Maine pegmatit e district . 420-427 Some notable Maine gemstones , 429-432 5k:arns of SW-Maine . 434-438 Topar and herderite at Tapshac, Maine .
440-445 Who 's wha in cineral names (C .L . Key , F .C . Perham, P, Cleaveland) . 447-451 Mount Mica's largest toursaline cristal . t MINERALOGICAL RECORD 18(61, 12 .8 7 389-390 M ;neral curator s 391-398 Pyrite XX from the Duff Quarr y 399-4014 Mireral stereophotograuh y 405-411 The Miller calcite collectio n 413-420 Mineralooy of the Killie Mine, Elko Co . , Nevada (OSA) , 423-427 Historical Notes (The old Morgan Hall ) 429-434 What's new in einerals 7 435-438 Microaineral s 1 MINERAUX ET F05SILES 12(147), 12 .8 7
6-14 Fulgurites en Mauritani e 15-18 A propos des rineraux polonai s 36 Mineraux nouveaux : sweetit e 41-43 Anatase
MINERAL NEWS 3(8), 08 .8 7 1-3 New Haipshire-remarkable Ta az discover y 4-5 The Pidlite Pegmatite and other Li-hearin g
peggmatites in New Mexico . Minerals, Austin-Laapasas Area ,
6-7 Strontium Texas, USA .
9 Unusually large thauaasite crystals
discovere d
$ EMSER HEFTE 8(4), 11 .8 7 2-56 Der Rameelsberg (D ) 57-67 8rachbach, Siegerland (D ) t MINERALOGICAL RECORD 18(5), 10 .8 7 325-32 lhe Peking Geological Museum
{China) . (review ,
333-340 The Colorful eanadiua minerals classificatie) .
341-347 Inesite froa the Hale Creet Mine, Trini ty Co ., California, USA . 355-357 &ad Ems Show 1987 , 359-368 What's new in eineral s 369-372 On Kunz and kunzite . 1 INTERN . LABORATORY 17(8), 10 .87 . 1 MINERAUX ET FOSSILES 12(145), 10 .87 . 31-33 Quelques giseeents par Ie Grast de eija n (Paris, F1 . 35 Movdit e 41 Descloizit e t NAUTILUS INFO 12(2), 10 .8 7 37-42 Scanning elektranenmik:ro ;k:oop (slot) . 43-50 Ruedderiet, Eumelherg, Udersdorf (Eifel,D) 1 GEOLORf TflDAY 3(5), 10 .8 7 160-164 Fatterns in the trust ; a key to ar e discovery . 164-168 Geolooical traites of Saxon churches i n the La p don bassin .
169-171 Curundua . 172-176 Geol, excursion pilde 5 : volcanoes o f the Linari Islands , t MINERALfl6ICAL AFSTRACTS 38(31, 09,87
.
42
# EEOLOGY TODAY
3(6),
i 6EA 20
12 .8 7
197-201 The strncture and bistory of recent reef s 210-212 An electrical method for minera l prospectin g
15-17 Le zeoliti del Verones e 35-40 1 urinerak delle antiche scorie delle miniere del tauriun, in Grecia .
4-5 Recherches en Beaufortai n 8-11 Cristallisation des Abime s
41-42 L'apatite di 3umi1la in Spagna . 61-63 L'angolo del filakelico .
12-16 Les sulfosels de plom p 17-19 L'apatite de Minas Gerais (Brazilie ) 20 Timbres et minerau x 48-50 A la decouverte des volvan s
# LAPIS 12(10), 10,8 7 6-9 Le idoIit h 11-22 Die Himalaya farnien {USA) .
# DER AUFSCHLUSS 38(11), 11,87 Kaelinit und chloritkristalle im 9uar z Monazit als 5ekundarbildung von der
Grube Clara (BRD) . 362-377 reine Mineralien mehr aus den Holle n Tauern (A) .
529-536 536-541 541-545
10 .8 7
11 .87
Kanton Uri (Mueterlishorn, Intschitobel Die Lup e Hyalit als jungste Mineralbiidung in
Mine bei Mesa Grande in Ka1i -
23-32
Reichenbach le Odenwald (D1 .
33-34
Hauchecornit aus dec 5iegerland
t DER AUFSCHLUSS 38(10),
)
einer alppiaen 2errkluft
555-569 568-571
Nr . 53, 10,8 7
13-14 Vesuviana di Belle combe ; gismondina d t Fian del Poco .
1 MONDE ET M1NERAUX nr, 61, 01 .8 7
# SCHWEI2ER STRAHLER 7(12),
Hoe houd ik mijn pyriet heel ?
# NUT . MIN . E PAL .
Tumaisch Curschella s
t AMERICAN MINERALO&IST 77(9-10),
80-81
90-92 Doe het ook eens onder water .
61-64 Zwei sensationelle Phenak.ite und 5cheelit funde ii+ Tavetsch (CH ) 65-69 Was haken 9uarzuhren eit Buarz iu tun ?
341-347 355-361
66-71 Het lezen van geologische kaarte n 77-77 Aardolie, aardgas en hun exploitatie . 82-85 kristallen tekenen met Uw kosputer . 88-89 Tips van amateurs voor amateurs .
# MINERALIENFREUND 25(4), 11 .8 7
70-76 Strahlerportrait :
(3), 10 .8 7
Asbestformi e Mineralstoff e 3X Ti0 2 , 3-D (anataas, brookiet, rutiell .
(D) .
100,8 7
309-312 5chapbachit (Matildit) von der Grub e Gottesehra bei Urberg is sudlichen SchwarzwaId . 317-329 Die Mineralien ier hyolith von 5atlauf (D ) 331-333 Neufunde von aneiesit und linarit aus de r Blei- und Silbergrube Metselding in Karaten (A ) 335-337 Laaieilare Einschaitungen von Diasper i n Korund . 339-3 4 0 Barysilit {Grube Glucksrad, Oberschulen berg, D1 .
t GEA
20(4), 12 .8 7
t LAPIS 12(12), 12 .87
100-103 103-104
6-9 Mimetesit 11-15 Chrysoberyll
105-109
Fluor-iet uit Noord-Spanj e Systematiek : Il . Sulfide n
110-113 113-114
De mineralen van Trimouns (Ariege, F 1 Lengenbach : wordt vervolgd .
aus Orissa, Indien . 6-22 Calcit-ruche in der Umgebung von Ulm (D) . 23-31 Die 6ruhe Alte Buntekuh in Hiederschelden (Siegen Di . 32-33 Corkit-Kristalle (Grube Virneberg, Rheinbreithach, D) ,
Mozaiekk:ristaile n
# LAPIS-GESAMTVER2EICHNIS 1976-1986 . Inhoud volgens trefwoorden van de jaargange n 1976-I906 ,
$ ROCKS AND MINERALS 62{5), 10 .87
t INTERN . LABDRATDRY 17{10), 12 .87 . 302-3008 6rizzly har Mine, Curayy Co ., US A 317-320 World news (Cobal ; Foote Mineral Co . for salet moraesiet van Brazilie ; auhertiet va n Chili ; Paddeleyiet van Zuid-Afrika ; pyrosmal tiet van Spanje ; caokeiet van Arkansas ; barie t
van Colorado ; hematiet van Connecticut ; groutiet van Minnesota ; natroliet van Washington ; Clara Mine, D : U-species van Zaire) .
321-327 The Nat . Museum of Natura! Sciences . 328-343 Mineral art toda y 344-347 Who's who in urineral names (Louis Moyd , W .E . Logan ) 355-356 Willemite (part I) .
1 NAUTILUS INFO 12(5), 01 .0 7 103-106
Determinatieiijst Plombieres (B 1
109-110 Natuurlijke rijkdomme n 111-114 Gou d 1I5-172 Geologie algemeen (vervolg) .
43
geo - nieuws kort
Q LOURENSWALSIET, een nieuw silikaatmineraa l Het is zover 1 Onlangs verscheen een APPLEMAN ET AL . over "DELINDEITE and titanosilicates from the Magnet Cove Nieuwere leden zullen zich misschien ons zo speciaal aan is . . .
artikel van D .E . LOURENSWALSITE, two ne w region, Arkansas" . afvragen wat daar voo r
Het mineraal werd genoemd naar Dr . Lourens WALS, die va n 1977 tot 1980 ondervoorzitter was van de M .K .A . Na vantasselie t is lourenswalsiet het tweede mineraal dat genoemd werd naa r iemand die lid was of is van onze vereniging . Delindeiet en lourenswalsiet zijn beide bariumtitanosilikaten , die mikroskopisch kleine kristalletjes vormen in miarolisch e holten in een nefelien-syeniet gesteente in de Diamond J o Quarry, Hot Spring County, Arkansas, U .S .A . Lourenswalsiet komt voor als rosetjes van hele dunne hexagonal e plaatjes, zilvergrijs tot licht bruingrijs van kleur . Zoals de uitwendige habitus reeds suggereert is lourenswalsie t hexagonaal, met als celparameters a = 5 .244 A en c = 20 .49 f\ . De formule i s (K, Ba) 2 (Ti, Mg, Ca, Fe) 4 (Si, Al , Fe) met K >Ba, Ti >> (Mg, Ca, Fe) ,
6 0 14 (OH) 1 2 Si> Al>Fe ; Z = 1 .
Lourenswalsiet wordt slechts in een klein gebiedje in d e genoemde groeve gevonden, en is geassocieerd met het eveneen s nieuwe mineraal delindeiet, en verder met bariet, pectoliet , en labuntsoviet . Langs deze weg feliciteren we Dr . Lourens WALS van harte me t zijn peterschap over een nieuw mineraal . Literatuu r APPLEMAN E . ET AL . (1987), "Delindeite and lourenswalsite, tw o new titanosilicates from the Magnet Cove region, Arkansas " Mineralogical Magazine 51, 417-425 . Verklaring van enkele
terme n
NEFELIEN-SYENIET : syeniet is een grofkorrelig dieptegesteente, dat bestaa t uit alkaliveidspaten en veldspaatachtige mineralen, in dit geva l ne felien . MIAROLITISCHE HOLTEN : kleine holten die ontstaan bij het stollen van dieptegesteenten, en waarin de wanden soms bekleed zijn met kristalletje s van allerlei mineralen . H .
DILLEN
0
Dit kruiswoordraadsel werd opgesteld door de heer A . JAQUET . De oplossing vindt U in het volgend nummer van Geonieuws . Veel plezier ermee '.
A
B
C
U
E
F
G
H
I
1
J 111
2
111
3
111 I n
het het symbool van de kuisheid . 5. Symbool van het metaal dat uit het mineraa l (4, horizontaal} kan g ewonnen morden .
4 5
HOR 11ONTAA L 1. Rit door verzamelaars be g eerde voorwerp kom t van ver . 2. Dit element zit ons in het bloed . 3. I+ruinachtige varieteit van chalcedoon . 4. Hard hexagonaal mineraal ; in de oudheid wa s
6. Een aluminiumfosfaat-mineraal . li l 7.
6
Metaal . genoemd naar de antieke naam va n Cyprus .
7
lu 1n
lndium .
9.
Einsteinaum - 2 openvolgende letters van he t alfabet .
8
n1
9
8.
10. Tellurium - heel zacht mineraal, gekend {e n geliefd} door baby's .
in
n1
10
11 1
in
VERTIKAA L
C.
Uraniummineraal .
D.
5eleniummineraal .
G. Twee opeenvolgende letters van het alfabet . Geladen deeltje . H. E? - EP - aluminium . 1 . Tellurium - tellurium - berkelium ,
E.
B .S .
J . Zo noemt men pulverig zand wel eens -
F.
Mineraal van de amfiboolgroep .
A . Een fyllosilikaat van de 'Ika-groep . B
ruthenium .
