geonieuw s maandblad van de mineralogische kring antwerpen vz w 16(4), april 1991
mineralogische kring antwerpen vzw
Statuten . nr . 9925, B .S . 17 11 7 7 Oprichtingsdatum : 11 mei 1963 BTW-nummer : 687 082 474 Zetel . Ommeganckstraat 26 . Antwerpen Wettelijk depot : Kon . Bib België BD 334 3 Verschijningsdata : maandelijks . behalve in juli en augustus . Redakteur en verantwoordelijke uitgever : H . DILLEN . Doornstraat 15, B-9170 Sint-Gillis-Waas . Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk . fotokopie . rnikrofiim of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever . Betalinge n Belgie
kontributie : HBK-rekening 880-1909401-0 3 andere betalingen . HBK-rekening 880-1909401-03 of postrekening 000-1155095-19 . Nederland : alle betalingen . girorekening (NL) 51 91 10 (betalingen in gulden) . Al deze rekeningen staan op naam van M .K .A . v .z .w . . Marialei 43 . B-2900 Schoten .
NUTTIGE
ADRESSE N
* BENDER H ., Pieter Van den Bemdenlaan 107, B-2650 Edegem . Tel . 03/440 89 87 . Bestuurder . sekretaris . * BENDER P . . Pieter Van den Bemdenlaan 107 . B-2650 Edegem . Tel . 03/440 89 87 . Mineraal van de maand . technische realisatie Geonieuws . * CORNELIS G . . Schijfstraat 81 . B-2020 Antwerpen . Tel . 03/238 62 62 . Jeugdwerking . * DILLEN H . . Doornstraat 15 . B-9170 Sint-Gillis-Waas . Tel . 03/770 60 07 . Redakteur Geonieuws . * JENSEN J . . Petrus Delenstraat 3 . B-2390 Westmalle . Tel . 03/311 73 47 . Vindplaatsenkartoteek . * LOYENS R ., Noorderveld 15 . 2128 Sint-Job-in-'t-Goor/Brecht . Tel . 03/663 23 8 6 Uitleendienst . werkgroep fluorescentie . • MAERTENS J . . Koeisteerthofdreef 60 . B-2640 Mortsel . Tel . 03/455 88 78 . Ekskursies, werkgroep intormatika . * OP DE BEECK E . . Curielaan 22, bus 6, B-2900 Schoten . Tel . 03/658 54 34 . Vergaderingen RVB . * PAUWELS M . . Boskouter 70 . B-2070 Burcht . Tel . 03/253 13 79 . Samenaankoop . * ROGIEST G . . Prins Kavellei 86 . B-2130 Brasschaat Tel . 03/652 02 32 . Public relations . * SCHUYBROECK E . . Karel de Vle straat 11 . B-2030 Antwerpen . Tel . D3/542 40 87 . Bestuurder, bibliotekaris . * TAMBUYSER J . . Jan Samijnlaan 37 . B-2100 Deurne . Tel . 03/325 03 93 . Determinatiedienst . * TAMBUYSER P . . Surmerhuizerweg 23, NL-1744 JB Eenigenburg . Tel 00/31/2269/423 1 Bestuurder . ondervoorzitter, werkgroep edelsteenkunde . * VAN GOETHEM L ., Boterlaarbaan 225, B-2100 Deurne . Tel, 03/321 50 60 . Werkgroep, opvang nieuwe [eden, ku€turele raden, public relations . * VAN HEE P . . Marialei 43 . B-2900 Schoten . Tel . 03/645 29 14 . Bestuurder, voorzitter, ko p rdinator beurzen en tentoonstellingen . * VAN HEE-SCHOENMAECKERS A . . Marialei 43 . B-2900 Schoten . Tel . 03/645 29 14 . Penningmeesteres . * VAN TICHELEN W . . Robert Moisstraat 19 . B-2018 Antwerpen . Tel . 03/237 58 18 . Mede-bibliotekaris . dokumentatiedienst . * VERCAMMEN A . . Palmanshoevestraat 21, B-2610 Wilrijk . Tel . 03/827 32 11 . Bestuurder . exposantenadministratie Minerant . * VERCAMMEN K . . Langemarkstraat 42 . B-2600 Berchem . Tel 03/230 08 22 . Ledenadministratie . L
mka-kalende r Vrijdag 12 april 199 1
Maandelijkse vergadering in het lokaal van de H .B .K ., Lange Lozanastraat 250-258 t e Antwerpen . 19.00 h : gelegenheid tot transakties, raadplegen van de biblioteek, identifikaties, tombola . aanbod van het mineraal van de maand (sanborniet), afspraken voor privé-ekskursies . 20.30 h : Onze jaarlijkse nooit versagende spetterend e
didaktische mineralenkwis
!
Op een speelse manier wordt de mineralogische kennis van onze leden getest en .. . waar nodig bijgewerkt . Dit evenement zorgt elk jaar weer voor veel plezier . . Erbij zij n dus
Zaterdag 13 april 199 1 Vergadering van de werkgroep edelsteenkunde Antwerpen, van 9 .30 tot 12 h . Onderwerp : syntetische edelstenen .
in het lokaal Ommeganckstraat 26 t e
In de gemmologie hebben we regelmatig met syntetische edelstenen te maken . Vooraleer we on s er aan wagen om ze te onderscheiden van hun natuurlijke soortgenoten, gaan we de syntese va n dergelijke materialen bekijken . In de eerste plaats schenken we op deze vergadering aandach t aan de diverse syntesetechnieken, o .a. het Verneuil procédé, de Czochralski meiode , hydrotermale syntese, flux groei metodes enz . Verder wordt een overzicht gegeven van welke edelstenen het meest gesyntetiseerd warde n
TITELPAGINA
kwartskristallen van Nil-Seint-Vincent (België ) Naar D. Van Hove, Buil . Soc . beige Géol . 7 13 (1899) .
geonieuws 16(4), april 1991
63
Zaterdag 20 april 199 1 Groepsekskursie voor gans de familie naar de provincie Liège : OVIFAT en eventueel oo k BLEIBERG . Meer informatie vindt U in de fiches van Belgische vindplaatsen samengesteld doo r Albert VERCAMMEN die vroeger in Geonieuws verschenen : Geonieuws 7(7), 1982 (Ovifat) e n Geonieuws 9(9), 1984 (Bleiberg) . De verplaatsing gebeurt individueel per wagen . Samenkomst om 10 .00 h op de parking aan d e toren van Signal de Botrange . U kan de afspraakplaats als volgt bereiken : - uit Antwerpen : E313 naar Liège -> E40 richting Aachen -> [*] . - uit Gent of Brussel : E40 richting Aachen -> [*] . [*] uitrit 38 : Eupen -> N68 door Eupen richting Malmédy -> links N676 richting Robertville - > aan Uw rechterkant : Signal de Botrange . In Ovifat zoeken we pyriet in schieffer langs de oevers van de Bayehon . In Bleiberg zoeken w e neo-mineralen in de harde metaalrijke slakken op de storthopen van de voormalige zinkwinnin g van Vieille Montagne . Breng laarzen, rugzak, hamers, beitels en een loupe mee . U dient in te schrijven voor 13 april 1991 . Stuur daartoe een gele briefkaart met Uw lidnummer , naam, adres en telefoonnummer aan de heer Johan MAERTENS (adres : zie binnenkaf t Geonieuws) .
Zaterdag 27 april 199 1 Vergadering van de werkgroep Belgische Mineralen, Ommeganckstraat 26 te Antwerpen (achter de Zoo) . Programma :
van 10 tot 12 h in het lokaa l
1 . Ruilhalfuurtj e 2 . Dolomiet . Iedereen brengt typische specimens van diverse vindplaatsen mee .
Zaterdag 27 april 199 1
Jongerenwerking MKA . Aan al de jongere leden van de MKA en hun kameraden . Sclaigneaux is voor enkele van jullie zeker een bekende vindplaats . Determinatie van d e mineralen van deze vindplaats is soms een probleem . Deze maand gaan we deze Belgisch e vindplaats van slakken-mineralen eens wat uitvoeriger bespreken . Uiteraard zijn nog steed s vragen en ideeen welkom . Ook jouw inbreng in deze vergaderingen is nodig ! 14 .00 - 14 .30 h : 14 .30 - 16 .30 h :
uitwisselen van ervaringen, afspraken voor uitstappen . de mineralen van Sclaigneaux .
P .S . Breng ook je kameraden mee naar de vergadering : hoe meer zielen hoe meer vreugde ! Tot ziens op 27 april 1991 om 14 .00 h ' s namiddags in de Ommeganckstraat 26 te Antwerpe n (achter de Zoo) .
64
geonieuws
M4), april 199 1
minerant '9 1 16 d■ beurs en tentoonstellin g van mineralen, schelpen en fossiele n op 4 en 5 mei '91, telkens van 10 tot 18 uur , in de handelsbeur s aan de meir te antwerpe n ingericht door d e
mineralogische kring antwerpen vz w mmv de stad antwerpe n
Minerant is gewoon een begrip geworden, zodat we U niet meer hoeven uit te leggen wat er allemaal te beleven valt . De opbrengst van Minerant is, zoals steeds, bestemd om het patrimonium van de vereniging te verrijken . Daarom doen we ook dit jaar een beroep op U om te helpen bij het gigantische werk dat de inrichting van een beur s met zich meebrengt. 1. Helpende handen zijn welkom bij de opbouw, op vrijdag 3 mei vanaf 9 h tot zowa t 19 h. 2. Tijdens de openingsuren van de beurs verwachten we leden die, al is het maar ee n toezicht, bar, boodschappen, .. .). uurtje, kunnen helpen (sekretariaat, er volk nodig om alles op te ruime n 3. En vooral op zondagavond 5 mei is
PUBLICITEIT VOOR MINERAN T Het sukses van MINERANT 91 hangt voor een groot deel af van de publiciteit. Zorg er zeker voor dat Uw familie, Uw kennissenkring, Uw firma, Uw kollega's op het werk , Uw school en medestudenten op de hoogte zijn van de manifestatie en . . . er naar to e komen ! Wees voor één keer eens kwistig (in de positieve zin van het woord) me t strooibiljetten en affiches . Heeft U er al eens over gedacht om in elke brief die U schrijft een strooibiljetje in te sluiten ? Wenst U meer van dit drukwerk dan volstaa t een telefoontje of briefkaartje naar de heer P . Van hee, Marialei 43 te 2900 Schoten . Tel 03/645 29 14 .
geonieuws M(4), april 1991
65
KOLLOQUIUM TE HANNOVE R
Van 17 tot 20 mei wordt te Hannover (Duitsland) een internationaal kolloquium voor mineralenen fossielenverzamelaars georganizeerd door de Vereinigung der Freunde der Mineralogie un d Geologie (VFMG) e .V . (uitgever van "Der Aufschluss") . Op het programma staan enkele lezingen , uitstappen, bijeenkomsten van diverse werkgroepen enz . Voor meer informatie kan U terecht bi j het sekretariaat van de M .K .A .
SAMENVATTING VERSLAG DAGELIJKS BESTUUR - RAAD VAN BESTUU R 13/1/199 1 Aanwezig
:
Verontschuldigd
P. Van hee . A . Vercammen, J . ,]ertsen, E . Schuybroeck, J . Maertens, P . Bender . L . De Bruyn, M . Pauwels . G . Rogiest, P . Tarnbuyser, J. Tambuyser . R . Loyens, H . Bender, L . Van Goethem, G . Corneli s H . Dillen, K . Vercammen . J . Luyten, Cl . Wouters, A . Schoenmaeckers, E . Op d e Beeck, W . Van Tichele n
1. Verslag 14/10/90 Goedgekeurd . 2. Overdracht laken Layout Geonieuws : vanaf 111 /91 H . Dillen i .p .v . Ja n en Claire Luyten . Uitleendienst : Richard Loyens i .p .v . Louis De Bruyn . Bijzondere dank gaat dan ook uit naar Claire, Jan e n Louis voor jarenlange bewezen diensten . 3. Financiële toestan d De financiële toestand van de MKA is zeer bevredigend
: zie jaarverslag .
4. Jaaroverzicht 1990 Het jaarverslag voor de algemene vergadering en de provinicie
wordt voorbereid .
5 . Programm a 199 1 Het programm a 1991 is andermaal zeer goed gevuld : voordrachten tot mei, wellicht juni O K - vergaderingen - edelsteenkunde : maandelijks : fluorescentie werkgroep : 16/2 ; Belgische mineralen - jeugdwerking : vergaderingen in feb, mrt, mei . niet in jun i - ruilbeurs Aalst 28/4 ; infobeurs Malle : 30-31/3 en 1/4 (Pasen ) - Parijs : 9-10 maar t - Minerant 4-5 me i - gezellig samen zijn : wellicht in oktobe r 6. Verkiezingen Er zijn reeds 3 kandidaturen .
27/ 4
Uiterste datum voor kandidaatstelling is 21/1/91 .
7. Vari a Samenaankoop van koude lichtbronnen (Euromex) zal georganiseerd worden . Voorlopig zal de klub er éé n aanschaffen . : 36 gezinnen op 55 hebben geantwoord, deze vertegenwoordigen 72 extra leden in d e Gezinsledenenquete gezinnen . Minerant : voerbereiding loopt gesmeerd . Uitstappen jeugdleden : de verzekering dekt enkel risico's aan derden (zoal s voor gewon e uitstappen), d e jeugdleden moeten steeds in het bezit zijn van een door de ouder s opgestelde vrijstelling van verantwoordelijkheid die door het gemeentebestuur moet gewettigd worden 1 Richard Loyens is vice-president van de 'Fluorescent Mineral Society of America - en zal een internationale meeting organiseren tijdens het Minerant weekend (in de Handelsbeurs) . H . Bender . sekretari s
66
geonieuws
P . Van hee, voorzitte r
4), april 1991
boekennieuws : encyclopedia of minerals, 2nd edition
h . dille n ENCYCLOPEDIA OF MINERALS, 2nd edition, W .L . Roberts; T .J . Campbell and G R : W .W . Wilson . Rapp Jr. Photo-editor 979 pp . 99 .95 US $.
Van Nastrand Reinhold .
New York,
1990, XXXI I
Zestien jaar na het verschijnen van de Encyclopedia of Minerals (niet te verwarren met "La grand e encyclopedie des minéraux" of "De grote encyclopedie der mineralen") is eindelijk de tweed e uitgave er. Het gaat om een belangrijk naslagwerk waarin alfabetisch alle officiële mineraalname n zijn opgenomen met schematisch de volgende gegevens : naam . formule, polymorfie . kristallografische gegevens, de 3 belangrijkste XRD-lijnen, optische en andere fysisch e eigenschappen . de belangrijkste voorkomens en één geselekteerde referenti e Er worden meer dan 3000 species beschreven . T .o .v . de uitgave van 1974 zijn er 1000 specie s bijgekomen, 240 nieuwe kleurfoto's, 104 zwart-wit-foto's (meestal S .E .-opnamen) en 45 kristaltekeningen . Ook van de species die reeds in 1974 werden opgenomen werden de gegeven s grondig herwerkt . Waar de foto's in de eerste uitgave volledig waren toegespitst op mikro-mineralen (ook hee l zeldzame waarvan je nergens anders een foto ziet), zijn er in deze uitgave meer foto's va n spektakulaire specimens, en werd duidelijk meer de nadruk gelegd op de estetika . 15 fotografen werkten mee aan dit werk . De kwaliteit van de kleurfoto's is ronduit schitterend, die van d e zwartwit-opnamen hooguit matig . Een goeie verbetering is dat men de fotobladzijden niet meer per bundeltje van 16 doorheen he t hele boek heeft verspreid, maar gegroepeerd . De uitdrukking "Best reference in English" uit de vorige uitgave werd nu vervangen door "selecte d reference", en dat lijkt ons realistischer In de nieuwe uitgave wordt ook veel vaker verwezen naa r andere tijdschriften dan Am . Mineral . Dana's System of Mineralogy (1944-1951) schijnt no g steeds in vele gevallen de beste Engelstalige referentie te zijn . Wie maakt er eens een nieuw e Dana ? Ook qua vindplaatsen is het boek heel tendentieus : systematisch worden eerst de Amerikaanse vindplaatsen vermeld, zelfs wanneer die onbelangrijk zijn, en dan "allo found in . .." . Zo word t ardenniet in de eerste plaats in de Verenigde Staten gevonden ( .. .) en verder in de tekst : also found . . Ala Valley .. . Shepton Mallet . .. abundantly as fine cristalline aggregates at Salrn-chatea u in the Ardennes, Belgium, . .. Een suggestie van E .J . ESSENE (1990) kunnen we onderschrijven : voor zo'n systematisc h naslagwerk zou een chemische index zoals bv . in Strunz' "Mineralogische Tabellen" vrij nuttig zij n om op bazis van een chemische analyse een mineraal in eerste benadering te kunne n identificeren . Al bij al is dit een boek dat elke professionele mineraloog én elke geïnteresseerde verzamelaa r absoluut in zijn bezit zou moeten hebben . De prijs kan variëren van 3200 (USA, zonde r verzendingskosten) tot een kleine 5000 BEF (Europese boekhandels, uiteraard dan wel alle s inbegrepen) . Daarbij maken we twee bedenkingen :
geonieuws TAF(4), april 1991
67
Ten eerste : er is een vrij groot prijsverschil tussen de USA (99 .95 US $, of ongeveer 3200 BEF ) en Groot-Brittannië (rechtstreeks bij Chapman & Hall, de officiële vertegenwoordiging voor Va n Nostrand Reinhold : 69 UK £, of ongeveer 4200 BEF) . Ten tweede : dit lijkt een duur boek, maar is het niet . Om U dit aan te tonen hebben we ee n ietwat speelse berekening gemaakt . De eerste uitgave woog 2 .4 kg, en kostte 69 .5 US $, d e tweede uitgave weegt 3 .4 kg, en kost 99 .95 US $ . De prijs-per-kg is dan 29 .0 US $ voor d e eerste, en . . . 29 .4 $/kg voor de tweede uitgave . Rekening houdend met de inflatie (ten minst e een faktor 2 .7), de gedaalde dollarkoers (van ongeveer 45 naar 30 BEF/$) en de uitbreiding va n het werk zou de nieuwe uitgave zo'n 12000 BEF moeten kosten ! De nieuwe Encyclopedia o f Minerals is dus een koopje ! ! Gooien we nu onze ouwe "Encyclopedia" in de oud-papier-kontainer ? Nee hoor ! De 1000 foto's , voor een deel van zeldzame mineralen waarvan je zelden een foto ziet, behouden hun waarde , en tegenwoordig krijgt zo een boek allicht vlug een antikwarische meerwaarde . Sentimentalitei t speelt ook mee : het was een van de eerste belangrijke werken over mineralogie die in mij n boekenrek terecht zijn gekomen . . . Referentie s ESSENE E .J . (1990) . "Bock reviews : Encyclopedia of Minerals", Am . Mineral . 75(7 . 8), 938 . ROBERTS W .L. . RAPP G .R . Jr ., WEBER J . (1974), "Encyclopedia of minerals", Van Nostrand Reinhold, New York , 693 pp . . 128 pp . kleurfoto's . WHITE J .S . . Jr . (1975), "The Record Booksheif : Encyclopedia of Minerals" . Min Record 6(1) . 41-43 .
**oNE Sro 1/
* 5 * 050 .g
,**pAT 47 8L44/ /
5
c`i"D")
j
200 m 2 permanente expositi e
P t 4c7,
F* t 'c5
m
mineralen - juwelen - vlinders JOUSI-doosjes - steuntje s kit - loepes - geigertellers Euromex mikroskope n fluorescentie - hamer s boeken enz . 10-12 hen 14-19 zondag 15-18
h h
's zomers dagelijks 10-12 h en 15-20 h U vindt ons ook op mineralenbeurzen Mits voorlegging van U w MKA-lidkaart krijgt U (in de winkel) 10 % korting op juwelen en mineralen .
68
geonieuws 16(4), april 1991
mineraal van de maan d sanborniet
p . bende r Deze maand vonden we voor U een mineraal uit de silikaatgroep met een vrij eenvoudig e chemische formule :
sanborniet
_ BaSi 20 ,
Hoewel er slechts één vindplaats bekend is (Californië . USA) werd sanborniet reeds in 1932 doo r Rogers beschreven . Van synthetische kristallen uit smeltproeven zijn er beschrijvingen va n Bowen (1918) en Eskola (1922) . Beiden plaatsen hun produkt bij de orthorombisch e kristalvormen . Rogers dacht uit het onderzoek van de natuurlijke kristallen te mogen besluite n dat het een trikliene vorm was, en dat er een soort vertweelinging optrad . Robert M . Douglas (1958) heeft het hele onderzoek hernomen, en de veel grotere keuze in d e toen beschikbare analysetechnieken gebruikt om betrouwbare gegevens over sanborniet te verzamele n Het resultaat is een artikel van 20 bladzijden in American Mineralogist (1958) . We zullen U dez e zeer technische tekst besparen, maar wel vatten we even samen hoe de monsters werde n voorbereid . Dit als illustratie dat ingewikkelde analysemethoden zeer veel informatie kunne n geven, maar dat men moet beschikken over een zeer zuiver monster . Met onzuiverheden in ee n monster bedoelen we geen chemische verontreinigingen, maar wel mikrokristallen met ee n andere samenstelling die in het onderzochte mineraal zijn ingegroeid . of ook stukje s moedergesteente . Het monster werd verpulverd en door een fijne zeef (60 mesh) gegoten . Wassen in bromofor m (densiteit 2 .99) verwijdert alle onzuiverheden met een lage dichtheid (bijv . kwarts) . Gillespiet e n andere ijzerhoudende mineralen werden in een Frantz isodynamische afscheider verwijderd . Het poeder dat in methyljodide (dens . 3 .3) bezinkt en daarna op een Clerici-oplossing (dens . 3.75 ) drijft, is bijna zuiver sanborniet (dens . 3 .7) Dit poeder werd bekeken met een stereomikroscoo p en door een fijne holle naald zoog Douglas alle twijfelachtige deeltjes weg . Dit gezuiverde monster levert volgende analyseresultate n - densiteit 3 .7 1 - sporenaanwezigheid van calcium en strontium (klassieke vervangers voor barium) en va n aluminium (kan Si vervangen), alle sporen minder dan 0,4 gew .% de eenheidscel bevat viermaal de basisformul e de struktuur is orthorombisc h de opbouw is een voorbeeld van een bladsilikaat, twee lagen 5i 04-tetraëders worden aa n elkaar gehecht door de bariumionen, hierdoor is de splijting gemakkelijk en perfekt volgen s {001 } en slecht tot zeer slecht volgens de andere richtinge n de hardheid is 5 de kleur is wit tot kleurloos, de glans op breukvlakken is parelmoer, het mineraal i s doorschijnen d
geonieuws
le(4), april 1991
69
Sanborniet komt voor samen met gillespiet, kwarts en witheriet in de buurt van Incline, Maripos a County, Californië, USA .
R .M . Douglas (1958) 'The Crystal Structure of Sanborniet . BaSi 205' Am . Min . . 43 mei/juni, 517-536 . W .L . Roberts . G .R . Rapp, J . Weber (1974) "Encyclopedia of Minerals", 535 .
OPGELET
1
De in de tekst vermelde produkten (vooral methyljodid e en Clerici- oplossing) zijn UITERST gevaarlijk, giftig e n trouwens héél duur_ Gebruik deze produkten dus NOOI T in de hobby-sfeer ! !
RESTAURAN T
't Klein 'Parijs Franse keuken en Belgische streekgerechte n
Serge Lhoest en Michèle Massart - Leopold de Waelstraat 32, 2000 Antwerpe n TEL. 03/237.61.92 Woensdag gesloten.
70
geonieuws 16(4), april 1991
Symposium o n Earth Science Conservation
Belgisch • Luxemburgse Unie van Geooge n
Een nieuwe toekoms t voor het Geo-Patrimoniu m 14 Januari 199 1 Koninklijk Belgisch Instituut voo r Natuurwetenschappe n
een ooggetuigenverslag . . .
h.
dillen
Op 14 januari 1991 vond in het Koninklijk Belgisch instituut voor Natuurwetenschappen ee n symposium plaats dat als opschrift meekreeg : "Een nieuwe toekomst voor het Geo-Patrimonium" . Deze manifestatie werd georganizeerd door de Belgisch-Luxemburgse Unie van Geologen BLU G (voorzitter Dr P Jacobs . R .U .G .) met de medewerking van o .a . de Belgische Vereniging voo r Geologie, de Société Géologique de Belgique, de Belgische Geologische Dienst, de Konin g Boudewijn Stichting en het Koninklijk Belgisch instituut voor Natuurwetenschappen, onder de auspiciën van het N .F .W .O . Het publiek dat zeer talrijk was opgekomen (120 à 150 aanwezigen) was een bont allegaartje va n professionele geologen, studenten, groeve-uitbaters, natuurbeschermers, leraars en . .. ee n handjevol (semi-)amateur geologen-mineralogen-paleontologen . Het kolloquium kaderde in de bezorgdheid om irreversibele vernieling van ons natuurpatrimoniu m te verhinderen Men heeft inderdaad begrepen dat natuurbescherming niet alleen een kwestie i s van flora en fauna, maar dat ook de levenloze materie tot diezelfde natuur behoort . Dr . G . BLACK vertelde een en ander over de "European Working Group on earth scienc e conservation" . Al in 1875 werd in Groot-Brittannië een groep fossiele stronken van de lepidodendron beschermd . Maar ook hele rotspartijen en zelfs landschappen worden in Engelan d beschermd . Dr . K . DUFF van de Nature Conservancy Council (GB) vertelde vol geestdrift over hoe men he t in Groot-Brittannië doet . De hele problematiek wordt er heel "open minded" aangepakt . Men heeft er oog voor wetenschappelijke, maar ook voor opvoedkundige, ekonornische en zelfs rekreatiev e aspekten . De belangrijkste argumenten voor bescherming van het geologisch patrimonium di e in Groot-Brittennië gehanteerd worden zijn : het veiligstellen van sites voor de toekomst, het gebruik van sites voor het trainen van geologen en opleiden van scholieren . het behoud van d e natuurwaarde (de rotsparti}en vormen immers ook de "matrix" voor flora en fauna), onderzoe k mogelijk maken, toerisme . Men heeft in Groot-Brittannië eerst zo'n 2000 sites geselekteerd die voor maatregelen i n aanmerking komen (deze inventaris beslaat een 50-tal boekdelen !) . Ze onderscheiden "exposur e sites" (formaties of afzettingen die anders slechts indirekt bereikbaar zouden zijn) en "integrit y sites" (beperkte afzetting of landschap dat onvervangbaar is indien het zou vernield worden) . I n Groot-Brittannië bestaat al een hele reeks prachtige brochures op dit gebied . Algemeen hielde n we van de Britse aanpak een positief beeld over .
geonieuws
M(4), april 1991
71
Mineralen zoeke n met de wichelroede . Naar G . Agricola (1490 "De r e 1555), metallica" .
Heel anders is het in Frankrijk gesteld . Voordrachtgever G . MARTINI had zelfs zijn juridisc h adviseur meegebracht . Naast enkele edukatief-gerichte projekten (sites voorzien van signalisatie , piktogrammen , tekst en uitleg ter plaatse) werd spijtig genoeg de hele zaak, vooral ten aanzie n van verzamelaars . bijzonder repressief voorgesteld . De Franse maatregelen voeren on s terug naar de tijd van de eerst e wereldoorlog, waar je ook wer d aangemaand je buur te verklikke n omdat die nog een reep chocolade i n zijn bezit had . . . Men wil er blijkbaa r ten allen prijze diverse vormen va n verzamelen verbieden of toch te n minste zodanig beperken dat de lol e r volkomen af is . Stilaan komen e r reglementen die het bezit, en a fortior i het ruilen of verkopen van bepaald e species verbieden Via georganizeerde razzia's op beurzen tracht me n onverlaten te pakken die materiaa l van "verboden vindplaatsen" bij zich hebben . Dat heeft natuurlijk aller lei neveneffekten : in de buurt va n beurzen in Frankrijk worden tegenwoordig de beste "zaken" gedaan o p
72
geonieuws
1j (4), april 1991
de parking (denk maar eens aan de voordracht van de heer P . van hee in januari !), e n intentioneel worden foutieve (niet-verboden) vindplaatsen opgegeven, wat de specimens al s studiemateriaal zowat waardeloos maakt . De meest uiteenlopende juridische spitsvondigheden werden aangehaald : iemand die minerale n verkoopt (ook wanneer dat okkasioneel gebeurt) zou op een lijst (schandlijst ?) moete n voorkomen en alle vondsten zouden streng gekontroleerd moeten worden . Steeds zou d e herkomst van de stukken moeten aangegeven zijn (goed gevonden . . . bij de MKA eist men da t al meer dan 25 jaar ?) . Verder werden heel interessante (sic) vragen beantwoord, zoals "wie i s de eigenaar van de ondergrond ?" en "waar ligt juist de scheiding tussen de bodem en d e ondergrond ?" en "zijn hobbyisten nu mineralogen of niet ?" . Kortom, zoals het in deze voordracht werd voorgesteld is Frankrijk het typevoorbeeld van ho e het niet moet .
Wat de Europese perspektieven betreft sprak Marc GALLE over eveneens juridische aspekten , die vooral kaderen in de algemene wetgeving en richtlijnen inzake natuurbescherming . Wie dach t dat er in Nederland op geologisch en geomorfologisch vlak niet te beschermen valt werd doo r G . GONGRIJP tot andere ideën gebracht . Op mineralogisch vlak valt er in Nederland weliswaa r niet zo veel te beleven, maar voor wat de landschapsbescherming betreft is er al heel wa t gepresteerd . In Wallonië werden drie sites "geklasseerd" (in de klassieke zin van het woord) omwille va n geologische aspekten . Dit is o .m . het geval voor de groeve Montfort te Esneux . Belangrijk is bv. samen met de groeve-uitbaters een planning uit te werken voor de bestemming van de groev e na de exploitatieperiode . Men kan met een stilgelegde groeve massa's andere dingen doen da n ze vol huisvuil of, erger nog, industriëel afval te storten . Dr . PRIVE ging echter zo ver te steilen dat bv . de storthopen van de groeven in de buurt va n Vielsalm moeten beschermd worden omdat er tussen de stenen hier en daar zeldzame plante n
geonieuws 1¢(4), april 1991
73
en/of dieren wonen . Dat vinden we toch te ver gaan : een storthoop van stenen (die er nota ben e niet door de natuur, maar door menselijke aktiviteit gekomen is) is de meest onschuldige plaat s waar mineralogen volgens mij volkomen vrij hun gang moeten kunnen gaan . Dr . J . GEYS (R .U .C.A ., bij ons welbekend al s voorzitter van de B .V .P .) had ee n evenwichtige en positieve boodschap voo r beide kanten van het "front" . Een hee l subtiele maar duidelijke verwijzing naa r bepaalde uitlatingen van andere spreker s was "Het feit dat er in België nog steed s geen wetgeving bestaat is ook positief : wi j kunnen nog zoeken naar een optimale wetgeving " Hij maakte het onderscheid tussen siteprotektie (d .i . onroerend : landschappen , formaties, afzettingen e .d .) en specimenprotektie (d .i . roerend) . Schade aan het geologisc h patrimonium wordt door zeer veel faktoren in de hand gewerkt . Niet alleen verzamelaars kunne n schade toebrangen, maar ook (en vooral) de natuur zelf(erosie e .d .), menselijk gebruik van een site (bouwwerken), exploitatie (groeven, mijnen), veranderen van bestemming enz . Dr . J . GEYS brak een lans voor de bona fide verzamelaar, maar trok met dezelfde lans ten strijd e tegen (eufemistisch uitgedrukt) overgemotiveerde verzamelaars . Verzamelen als zodanig is ee n essentiëel onderdeel van de opleiding van de geoloog en vormt een belangrijk onderdeel van d e geologische studie zelf (bemonsteren) . Op bepaalde sites moet, omwille van het snelle verva l door natuurlijke of andere omstandigheden (sterke erosie aan rotskusten, exploitatievan groeven ) het verzamelen zelfs aangemoedigd worden onder het motto : redden wat men redden kan ! Hij is voorstander van positieve maatregelen, zoals beperking op het formaat van het gebruikt e gereedschap, een eenvoudig stelsel van vergunningen (die men in geval van inbreuk op de regel s kan intrekken), en een vorm van toezicht op de bestaande handel . Amateursverenigingen zoude n
Verzamelen moet Verdeling van d e specimens uit d e Lengenbachgroev e (Zwitserland) na ee n seizoen van intensief verzamelen in he t Natuurhistorisc h museum te Bern, onde r de leiding van Prof . Dr . H .A . STALDER .
74
geonieuws
1M(4), april 1991
Strahier, Sammler, Beobachter, Deuter, Bestimmer , Berichterstatte r Der Versuch einer Typisierung des MineraliensammIers
Die SVSM nimmt Stellung zur Heli-Strahlere i
Harz : Werden Mineraliensammle r zu Krimineilen? Uberregionale Aktionen der Polize i mit Hausdurchsuchunge n
tMstINE *6N6N I*ND'GH.AB I*BfREI f*E*fIATSCNE p AI*I * **
IST SiRENGSTENOEIVIOTtO :'BEI IHCNTBfEOL'GUNG :
4N7EI6E WEGEN B
DERfiIGENTUME R
U!
als tussenpersoon en zelfs soms als sponsor kunnen optreden voor het realiseren va n beschermingsprojekten . Protektie hoeft niet noodzakelijk inkompatibel te zijn met verzamele n De heer EK gaf een interessante uiteenzetting over hoe het letterlijk langs alle kanten (d .i . vooren achterkant) van de grot van Hotton kan foutlopen met protektie van het karst-patrimonium . Prof . Dr . DAELS (P . U . G) deed ons een half uurlang letterlijk de adem inhouden, zo spektakulai r waren de enkele van de 60 000 luchtfoto's die de laatste twee jaar van het Vlaamse landscha p gemaakt werden door de R .U .G Op het juiste tijdstip en met de juiste lichtinval gefotografeer d onthullen talrijke foto's overduidelijk middeleeuwse netwerken van drainagekanalen, hoe vroege r meanderende beken in onze tijd worden "geruilverkaveld" tot hoekige onnatuurlijke patronen, e n waar zich mogelijks antieke nederzettingen bevonden . Na het zien van deze opnamen zou j e geneigd zijn te stellen dat in Vlaanderen nergens nog een spadesteek grond meer mag worde n omgedraaid . Dat is natuurlijk ook weer niet realistisch, want een zinnetje dat ik meer dan tien jaa r geleden al eens in Geonieuws gebruikte :"Also man is part of nature !" . De heer F . GELAUDE spoorde de gemeenschap aan meer sites toegankelijk te maken voorstudi e door scholieren, en stelde een aantal sites voor, o .a. een kleiput in de omgeving van Boom . de fosfaatontginning van Ciply, een site te Trimbleu, de phyllades van Vielsalm, Couvin, d e Orneauvaliei, de Maasvallei te Dinant, een grintgroeve in Maasmechelen, het fosfaatvoorkome n van Blaton enz .
geonieuws
je (4),
april 1991
75
L . ANDREE van de U .L .B . bracht ee n uitgebreid relaas van een projekt van Grale x in samenwerking met de U .L .B . om een niet meer gebruikt gedeelte van de porfiergroev e van Quenast te restaureren voor edukatiev e doeleinden . Het projekt is ondertussen al goed gevorderd . Men onderscheidt de volgend e fasen :
-
(1990 ) opkuisen (1990 ) wanden verstevigen (1991 ) klaarmaken interessantste zones (1991 ) didaktische panelen, wandelpade n (1991-1992 ) opstellen van brochures e .d . (19921993) .
Dr . P . JACOBS hield de slottoespraak . Verschillende partijen hebben met het probleem te make n en moeten samenwerken aan positieve oplossingen (exploitanten, professionele en amateurgeologen, natuurbeschermers, mensen uit administratie en onderwijs) . Anderzijds moeten we voor ogen houden dat we grondstoffen blijven nodig hebben . Groeves moeten dus op ee n rendabele wijze kunnen blijven ontonnen worden . Wel kunnen verbeterde ontginningsmetodes worden toegepast en moet men een bestem-mingsplan opstellen voor de toekomst . N .vd .r . : een mooi voorbeeld van zo'n bestemmingsplan vonden we al in 1979 in Engeland : d e * groeve van Foster Yeoman in Shepton Mallet, Mendip Hills, Somerset (bekend als de vindplaat s * van o .a . mendipiet) . een van de grootste van Groot-Brittannië : van bij het begin hebbe n * landschapsarchitekten een ontwerp gemaakt voor een prachtig rekreatiegebied . Dat zal echter * nog zo'n veertig jaar op zich laten wachten omdat er nog zolang ontgonnen kan worden . Dr . JACOBS stelde ook voor een mijnbouwkundig of geologisch museum te inkorporeren in het rekonversieplan van de Kempense Steenkoolmijnen in Limburg .
Konklusies. . .
of. . . bedenkingen . . . ?
Aan dit kolioquium, dat ik overigens een juweeltje vond, heb ik een aantal boodschappen o f oproepen overgehouden aan de verschillende partijen die bij de verzamelaarsproblematie k rechtstreeks of onrechtstreeks betrokken zijn . Zonder te willen moraliseren . . . Een oproep tot de beleidsmakers . . . - Sla asjeblief niet de repressieve weg in zoals Frankrijk dat blijkbaar doet . Maak positieve wetten en reglementeringen . Betrek alle partijen bij het ontwerpen van een beleid, ook de bij sommigen minder populair e amateurs . Een oproep tot de professionele mineralogen . . . - Dompel amateurs niet onder in onwetendheid, maar leer hun vakkennis bij . Probeer voordeel te halen uit de samenwerking met amateurs . Haal de kontakten met amateurs aan waar mogelijk . . . ze bijten zelden
76
geonieuws
=4), april 1991
Een oproep tot de amateurverenigingen . . Motiveer de leden om geologische sites te helpen beschermen om zo onze hobby veilig t e stellen . Leer de leden hoe ze dat kunnen doen . Voedt hen die het niet zo nauw nemen met de natuur in het algemeen en de vindplaatsen i n het bijzonder op . Een oproep tot de amateurverzamelaars . . . Respekteer de elementaire vormen van fatsoen t .o .v . de natuur en het eigendomsrecht . Verzamel uit interesse, niet uit kommerciële of pseudo-kommerciële ambitie . Reageer wanneer je kolíega ' s de regels niet respekteren . En tenslotte een oproep tot de exploitanten van groeven en eigenaars van vindplaatsen . . . Stel de nodige eisen aan ons, verzamelaars, maar laat ons toe onze boeiende hobby t e blijven beoefenen . . .
tk* Brr *'* irr ^41tI
geonieuws
1j (4), april 1991
77
beurzen en tentoonstellinge n
20-21 04 D 20-21 04 D 20-21 04 CS 20-21 04 A 21 04 D 21 04 NL 21 04 D 26-28 04 1 27 04 B 27-28 04 CH 27-28 04 D 27-28 04 A 27-28 04 28 04 28 04 28 04 04 28 28 04 28 04 28 04 04
05
H NL D ❑ D D D B A
MUNCHEN. Pschorr-Keller, Theresienhóhe . 10-18/10-17 h . Beurs . BONN . Konrad-Adenauer-Haus . Fr .-Ebert-Halle 73-75 . Beurs . TISNOV . Sokolovna zaal . 9-17 h . Beurs (MIN) . WIEN-FLORISDORF . Haus der Begegnung, Angererstrasse 14 . 9-17 h . OFFENBACH . Bi sing-Palais, Herrnstr . Beurs . ZUTPHEN . Hanzehof . Coehoornsingel . 10-17 h . Beurs . SIEGBURG . Stadthalle . 10-17 h Beurs (MIN-FOS : géén juwelen) . VERONA . Ouartiere Fiera . 14-19/9-19/9-19 h . Beurs (M-F-E) WAVRE . Stadhuis . 10-19 h . Beurs (M-F) . ST .-GALLEN . Kongresshaus Schutzengarten . 10-18/10-17 h . Beurs . MONCHENGLADBACH . Kaiser-Friedrich-Halle, Hohenzoliernstrasse 15 . 11-18 h . Beurs . SALZBURG . Universitét Salzburg, Mensasaal, Hellbrunner Str 34 Beurs . Tentoonstellin g "Bergbau Leogang" . TATABANYA . Kozmi velódés Haza . Beurs (MIN) . AMSTERDAM . Edenhal . Radioweg/Kruislaan . 10-17 h . Beurs . MUNSTER . Hotel Lindenhof . Am Hindenburgplatz . 10-17 h Beurs (MIN) . PADERBORN . Paderhalle, Heiersmauer . Beurs . FURTH . Stadthalle . 10-17 h . Beurs . KARLSRUHE . Nancy-Halle, Kongresszentrum . 10-17 h . Beurs (MIN-FOS) . ALSDORF . Foyer Rathaus . 10-17 h . Beurs (MIN) . AALST . Stedelijk Onderwijsinstituut, Binnenstraat 157 . RUIL-beurs (MIN-FOS) . Info : de heer L . De Coninck . Meesterstraat 65, 9100 Nieuwkerken . KLAGENFURT . Botanischer Garten/Gemeindezentrum Viktring . MIN- und GEO-Fachtagung.
76de beurs en tentoonstellin g van rnneralen, schelpen en fossielen 4 en 5 mei 1991, telkens van 10 tot 18 uur in de handelsbeurs (Meer, Antwerpen )
05
05
D
04-05 05 OK 04-05 05 D 05 05 D 05 05 0 05 05 D 05 05 D 10-12 05 D 11-12 05 A 11-12 05 CS 12 05 1
78
KEMPEN . Berufliche Schulen Viersen, Von Saarwendenstr . 25 . 10-17 h RUIL-beurs (MIN ) (géén handel) . ESJBERG . Kvaglundhallen . 10-17 h . Beurs (M-F-J) . BAD SÁCKINGEN . Kath . Vereinshaus . 9-18/11-17 h . MENDIG . Laacher-See-Halle ."Fachveranstaltung fier Eifelsammler und Micromounter " Eissporthalle . 9-17 h . Beurs (MIN) . ASCHAFFENBURG . ISERLOHN . Stadt . Jugendheim . 10-17 h . Beurs (MIN-FOS ) KOBLENZ . Rhein-Mosel-Halle . 11-18 h . Beurs . Wingertstr . 12 . Tentoonstelling (MIN) . IDAR-OBERSTEIN . DORNBIRN . Kulturhaus . 9-17 h . Beurs (MIN) . TRZIC . Osnovna sola heroja Bracica in Bistrica . Beurs (MIN-FOS-JUW) . RHO (MILANO) . Centra Culturale, via Bettinetti 60 . Beurs .
geonieuws
IQ( 4), april 1991
ACHT VERENIGINGEN UIT VLAANDEREN ORGANISEREN DE VIJFD E RUILBEURS/TENTOONSTELLING VAN MINERALEN EN FOSSIELE N (Xenophora/Aalst - BVP/Antwerpen - Tellus/Erps-Kwerps - Nautilus/Gent - MKA Antwerpen - BGK/Dilbeek - Terra/Vosselaar - GAW/Noord-Limburg )
TENTOONSTELLING : 'Meteorieten en andere stenen . . . . Mineralogische kollektie Rijksuniversitair Centrum Antwerpe n
Toegang van 10 tot 17 h . Tafels en toegang gratis . Verkoop verboden . Adres : Stedelijk Onderwijsinstituut, Binnenstraat 157, Aalst (België) . Inschrijvingen : de heer Luc DE CONINCK, Meesterstraat 65, 9100 Nieuwkerken .
HBK-SPAARBAN K Lange Lozanastraat 25 0 2018 Antwerpe n Tel . 03/238 15 8 0
HBK-SPAARBANK
geonieuws 16(4), april 1991
79
uit onze tijdschrifte n
* LAPIS 15(10) . 10 .90
* MINERALIENFREUND 28(4) . 11 .9 0
9-11 Pseudomalachi t 13-24 Die Mineralogische Sammiung des Natura l History Museum in Londen . 25-28 Ehl bei Linz am Rhein : Wiederentdeckun g einer klassischen Fundstelle. 29-31 Die polnischen Chrysopras-Vorkommen vo n Szklary in Niederschlesie n 32 Neue Mineralien (florensoviet . anyuiiet, komkoviet . tuliokiet, klinobehoiet, girvasiet . lithiowodginiet) . 33-35 Cubanit . Aurichalcit . Anhydrit : Neufund e aus dem Erzgebirge!Sachsen (D ) 37-41 Die Kbnigshainer Berge Lausitze r Pegmatitminerale 42 Natrolith von Tvedalen/Norwegen : strontianit e aus dem Weissbachtal . Gastein . Hohe Tauer n
61-69 H . GNOS : Gesteine aus den Urner Berg e 70-80/LXIII-LXV Fiinf Strahlertage im Fellita l
* INTERNATIONAL LABORATORY 20(7) . 09 .9 0
* MINERALOGICAL ABSTRACTS 38(INDEX) . • MINERAUX ET FOSSILES 16(179) . 11 .90 7-8 Opération portes ouvertes à Jussieu (museu m Univ . Pierre et Marie Curie, Pari s 14-19 La halde de !a 'Schmiedestollen' à Wittiche n (Zwarte Woud . D) 45 Acanthit e
* AMERICAN MINERALOGIST 75(7-8), 07-08 .9 0 915-922 Baumhauerite-2a : a Ag-bearing urinera l with a baumhauerite-like supercel) tro m Lengenbach . Switzerlan d 923-927 Orlymanite, a new mineral from Sout h Africa
* DER AUFSCHLUSS 41(5) . 10 .9 0 * CRISTAUX PRECIEUX, 1990 249-261 Kalksinter-Abscheidungen in Wasserleitunge n 262-264 Adamin, chalcophyllit . olivenit un d weitere Neufunde aus den Ostkarawanken i n Kar-ete n 265-280 Gealogischer Aufbau, hydrothermale Ver erzungen und Bergbaugeschichte des Herr mannsberges (Nordpfalz . SW-Deutschland) . 281-285 Phasenanalytische Untersuchungen a n Filteraschen aus Mullverbrennungsanlage n 287-289 Zwei verschiedene Eisenmeteoriten au s Sudwestafrika - Namibi a 295-298 Merlinoit - ein neues Zeolithmineral vo n der Halbinsel Tjórnes, N-Islan d 299-311 Mineralisationen vom Karrenberg be i Reichweiler (Kreis Kusel) . * ROCKS AND MINERALS 65(4) . 08 .9 0 Temanummer : New Hampshire . Minerals of the Conway and Mount Osceol a granites of N .H . - Minerals of N .H . : a checklist gemstones of N .H. - Geology of N .H . - Who's wh a in mineral names : FCGG . SAMUELSON . WHITMORE - Fluorite deposits of Westmoreland . N .H . Pegmatite and miarolitic cavity minerals of N .Sugarloaf Mt ., Betlehem, N .H . - pseudomalachite , Palermo n 1 mine . N .H . - Mines and minerals o f N .-Groton . N .H .
80
Brochure Muséum National d'Histeire Naturelle ! Ecole nationale superieure des Mines . Pari s 3-10 Les collections du Muséu m 11-15 Les collections de I'Ecale des Mines d e Pari s 16-22 Les collections de minéralagie de I'Antiquit é à 195 0 23-24 Sur quelques minéraux spectacufaires o u nouveaux pour la France (1988-1989) (fluorite i bertrandite, stolzite, ferroacinite . b a s t n ae s i te . barytine , allanite, dickite, chalcostibite, sidérite, autunite, nuffieidite, criddleite , iimoriite, trirnounsite, gemenite . 25-27 Bourses et collectionneurs de minérau x 28-29 Les minéraux uranifère s 30-33 Les fruits du Congo (dioptaas ) 34-37 La vivianite d'Anloua-Camerou n 37-38 La fluorite rose du Mont Blan c 38-39 Les ors de Harvard et la collection de l a Boug I is e 40 A . Descloizeaux et la minéralogie au Muséum à la tin du XIXe siècle .
- OLOGY TODAY . 6(5) 10 .9 0 163-156 The volcanism of the Hawaiian Island s 166-168 Ludlow Museum geology collection s
geonieuws 16(4), april 1991
