geonieuws in dit nummer : minerant 2002 gahniet (geen) strontianiet maandblad van de mineralogische kring antwerpen v.z.w

afgiftekantoor afgiftekantoor : antoor : 2140

geonieuws maandblad van de mineralogische kring antwerpen v.z.w. 27(6), juni 2002

in dit nummer : minerant 2002 gahniet (geen) strontianiet

mineralogische kring antwerpen vzw Oprichtingsdatum : 11 mei 1963 Statuten : nr. 9925, B.S. 17 11 77 BTW-nummer : 687 082 474 Zetel : Ommeganckstraat 26, Antwerpen Wettelijk depot : Kon. Bib. België BD 3343 Verschijningsdata : maandelijks, behalve in juli en augustus. Redacteur en verantwoordelijke uitgever : H. DILLEN, Doornstraat 15, B-9170 Sint-Gillis-Waas. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Betalingen contributie : bankrekening 789-5809102-81 Belgie : andere betalingen : bankrekening 789-5809102-81 of postrekening 000-1155095-19. alle betalingen : girorekening (NL) 51 91 10. Nederland : Al deze rekeningen staan op naam van M.K.A. v.z.w., Marialei 43, B-2900 Schoten.

NUTTIGE ADRESSEN Fred BALCK, Rustoordlei 58, B-2930 Brasschaat. Tel. 03 6515879. Bestuurder. Hugo BENDER, Pieter Van den Bemdenlaan 107, B-2650 Edegem. Tel. en fax 03 4408987. Bestuurder, secretaris, ledenadministratie. Paul BENDER, Pieter Van den Bemdenlaan 107, B-2650 Edegem. Tel. en fax 03 4408987. Bestuurder, technische realisatie Geonieuws. Guido CORNELIS, Schijfstraat 81, B-2020 Antwerpen. Tel. 03 2386262. Bestuurder, mineraal van de maand, jeugdwerking, excursies. Richard DE NUL, Churchilllaan 330, B-2900 Schoten. Tel. 03 6587536. Werkgroep micromineralen. Rik DILLEN, Doornstraat 15, B-9170 Sint-Gillis-Waas. Tel. 03 7706007. Bestuurder, redacteur Geonieuws. Axel EMMERMANN, Lobbesplein 12, B-2640 Mortsel. Tel. 03 2953554. Werkgroep technische realisaties, werkgroep fluorescentie. Jan JENSEN, Petrus Delenstraat 3, B-2390 Westmalle. Tel. 03 3117347. <[email protected]> Uitleendienst, Werkgroep Fotografie. Emma OP DE BEECK, Churchilllaan 38, B-2900 Schoten. Tel. 03 6585434. Vergaderingen RVB. Mario PAUWELS, Boskouter 70, B-2070 Burcht. Tel. en fax 03 2531379. Samenaankoop. Bankrekening 833-4694067-10 t.n.v. MKA vzw / Samenaankoop. Herwig PELCKMANS, Cardijnstraat 12, 3530 Helchteren. Tel. 011 727715. Organisatie vergaderingen, contacten met sprekers. Herman REYNDERS, Van de Reydtlaan 5, B-2960 Brecht. Tel. 03 6360606. Aktiviteiten Sint-Job-in-'t-Goor. Guido ROGIEST, Prins Kavellei 86, B-2930 Brasschaat. Tel. 03 6520232. Bestuurder, ondervoorzitter, public relations. Mon SCHUYBROECK, Karel de VIe straat 11, B-2030 Antwerpen. Tel. 03 5424087. Bibliotekaris. Rik TAMBUYSER, Jan Samijnlaan 37, B-2100 Deurne. Tel 03 3250393 Determinatiedienst. Paul TAMBUYSER, Surmerhuizerweg 23, NL-1744 JB Eenigenburg. Tel. 00 31 226 394231. Fax 00 31 226 393560. <[email protected]>. Werkgroep edelsteenkunde. Webmaster. Ineke VAN DYCK, Walbogaard 11, B-9140 Temse. Tel. 03 8276736. Werkgroep zeolieten. Ludo VAN GOETHEM, Boterlaarbaan 225, B-2100 Deurne. Tel. en fax 03 3215060. Opvang nieuwe leden, P.R, vertegenwoordiging openbare besturen. Paul VAN HEE, Marialei 43, B-2900 Schoten. Tel. 03 6452914. Bestuurder, voorzitter, coördinator beurzen en tentoonstellingen. Annie VAN HEE-SCHOENMAEKERS, Marialei 43, B-2900 Schoten. Tel. 03 6452914. Penningmeesteres. Albert VERCAMMEN, Palmanshoevestraat 21, B-2610 Wilrijk. Tel. en fax 03 8273211. Exposantenadministratie Minerant. E-mail adres : [email protected]

URL (WWW) : http://www.minerant.org/

mka-kalender Zaterdag 1 juni 2002 Jaarlijks MKA-feestje .

Op 1 juni organiseren we ons jaarlijks MKA-feestje in Sint-Job, voor alle MKA-leden die zich voor 23 mei inschreven bij Herman Reynders, in café-restaurant "De luien hoek", Kerkelei 77 in Sint-Job-in-'t-Goor.

Vrijdag 14 juni 2002 Maandelijkse vergadering in zaal “OP-SINJOORKE” van de Vlaamse Jeugdherberg, Eric Sasselaan 2 te Antwerpen (d.i. langs de Singel/E17, tussen uitrit 4 en 5). Openbaar vervoer : tram 2 of 4. 19.30 h

gelegenheid tot transacties, identificaties, tombola, afspraken voor privéexcursies, raadplegen van de bibliotheek, uitleendienst of... gewoon een gezellig babbeltje... Aanbod van de maand : gahniet uit Namibië.

20.30 h

Georges Claeys De mineralen van Mont Saint Hilaire (Canada) : een update Georges heeft, samen met zijn zoon Diego, reeds meerdere malen deze uitzonderlijke vindplaats bezocht, en is gewoon wég van de vaak zeldzame mineralen die er te vinden zijn. Tal van vondsten van wereldklasse vonden door hun toedoen hun weg naar Europese en vooral Belgische verzamelaars... Vanavond brengt Georges u een update van wat er de laatste jaren zoal ontdekt werd in dit mineralenmekka... Niet te missen, dus !

Zaterdag 15 juni 2002 Vergadering van de werkgroep edelsteenkunde in het lokaal Ommeganckstraat 26 te 2000 Antwerpen, van 9.30 tot 12.00 h. Onderwerp : edelstenendeterminatie stap voor stap De gemmoloog (en ook de werkgroep edelsteenkunde) beschikt over een heel instrumentarium om edelstenen te determineren. Al die instrumenten worden niet zomaar in willekeurige volgorde gebruikt. Meestal zit er een welbepaald systeem in het gebruik ervan. Tijdens deze vergadering geven we een overzicht van hoe wij bij het determineren tewerk gaan en welke determinatietechnieken we best in welke volgorde gebruiken. Tevens wordt ingegaan op het gebruik van determinatietabellen. Ook de nieuwe leden die sinds Minerant hun belangstelling getoond hebben zijn op deze vergadering welkom.

Geonieuws 27(6), juni 2002

119

mka-nieuws Personalia Georges CLAEYS en Nicole VAN VOOREN zijn voor de tweede maal grootouders geworden. Elisabeth Claeys, dochtertje van Jurgen en Brigitte Claeys-De Keyzer werd op 25 maart geboren. Daarenboven trad hun dochter Natacha op 20 april 2002 in het huwelijk met Ertan Ergül. Twee keer van harte gefeliciteerd !

Excursie naar de mijnterrils van Winterslag In het vroege najaar organiseren we waarschijnlijk weer een excursie naar de steenkool-storthopen van Winterslag. Plaats van afspraak en datum worden later bepaald. Wie wenst mee te gaan of meer inlichtingen wil contacteert Richard De Nul (zie binnenkaft). Voorafgaandelijke inschrijving is verplicht en dient te gebeuren voor 15 augustus 2001. Het totaal aantal deelnemers is strikt beperkt tot 25. Deze kaptocht is geschikt voor kinderen indien ze specifiek onder toezicht staan van een van de ouders of een door de ouders aangeduide volwassene. Momenteel wordt de mijnterril van Winterslag afgegraven. De vondstmogelijkheden hangen dus af van het "moment". Bij regenweer voorzie je best regenkledij. Een "beetje" regen heeft het voordeel dat er minder kolenstof aanwezig is. Behalve fossielen kan men ook kwarts, dolomiet, pyriet en steenkool vinden. Milleriet, sfaleriet, arsenopyriet, chalcopyriet, galeniet, en dickiet zijn iets minder frequent te vinden. De meeste mineralen zijn klein tot zeer klein. Handstukken zijn mogelijk mits het nodige geluk. Uiteraard zijn hamer en beitel de noodzakelijke gereedschappen, en ook je loupe zul je nodig hebben ! Je vergeet ook best niet het nodige opbergmateriaal, wasgerief, drank en een lunchpakket mee te brengen .

120


Ensisheim météorite - 22-23 juni 2002 Voor de derde keer reeds wordt in Ensisheim (Alsace, Frankrijk) het evenement "Ensisheim-météorite 2002" georganiseerd. Dit jaar wordt speciale aandacht besteed aan de honderdste verjaardag van de geboorte van Theodore Monod, een Frans natuurwetenschapper. Er is een thematische tentoonstelling met memorabilia in verband met het leven en werk van Theodore Monod en zijn exploratietochten door woestijnen op zoek naar meteorieten en tektieten, meteorieten uit de Sahara, een fragment van de Chinguetti meteoriet en een vivarium met verschillende woestijndieren. Het evenement is toegankelijk op zaterdag 22 en zondag 23 juni van 10 tot 18 h in het Regency Palace in Ensisheim. In verband met accomodatie kun je contact opnemen met de heer Roland Kittler via . De toegangsprijs bedraagt 4 €. Voor de eigenlijke beurs betaal je 140 € voor 1 tafel, 270 € voor 2, en verder degressief tot 600 € voor 5 tafels. Voor meer informatie verwijzen we naar twee websites : www.ville-ensisheim.fr en www.meteor.co.nz. Je kan ook altijd terecht bij Zelimir Gabelica : tel. 0033 3 89 336894, fax 0033 3 89 336815 en e-mail .

Tentoonstelling in Luxemburg Op weg naar of van Ensisheim kun je ook eens binnenspringen op de tentoonstelling "350 millioune Joer Bësch", een tentoonstelling over fossiel hout met de verzameling van ons medelid Gerard Janssen uit Meeuwen. De tentoonstelling is tot 15 september dagelijks te bezoeken in het Natur Musée, rue Münster 25, L-2160 Luxemburg. Voor meer informatie kan je terecht op tel. 00352 4622331, fax 00352 475152 of www.mnhn.lu.

Vraag en aanbod Uit de nalatenschap van ons medelid Paul Holsters, die een tweetal jaar geleden overleed, wordt het volgende te koop aangeboden :  Stereomicroscoop Carl Zeiss Jena GSZ met zoom ; objectieven 0.8-4.0 X, oculairen GF/Pw 12.5X, zonder verlichting. Vraagprijs 250 €.  3 Kewlox kastjes, alle wanden en schabben uit glas, hoogte 170 cm, diepte 40 cm. 2 Kastjes zijn 100 cm breed, een 90 cm. Vraagprijs 125 € per kastje.  3 antieke mijnlampen, prachtig opgepoetst. Vraagprijs 75 € per stuk. Geïnteresseerden nemen rechtstreeks contact op met Mevrouw Rosa PIRON, Hamerstraat 29, 2800 Mechelen. Tel. 015 418233. Mario Pauwels verkoopt een set tijdschriften "Mineralien Welt", 6 volledige jaargangen (1990-1995). Prijs 125 €. Geïnteresseerden nemen rechtstreeks contact op met Mario Pauwels, Boskouter 70; 2070 Burcht. Tel./fax 03 2531370 of GSM 0485 432821. Geonieuws 27(6), juni 2002

121

Frans Cooremans verkoopt een set tijdschriften "The Mineralogical Record", 15 jaargangen (1980-1995). Prijs 500 €. Geïnteresseeerden nemen rechtstreeks contact op met de heer Frans Cooremans, Karreveld 2, 1840 Londerzeel. Tel. 052 333047. Te koop : de complete jaargangen 1992, 1993, 1994 en 1995 van het tijdschrift "The Mineralogical Record". De complete set is verkrijgbaar tegen 120 €. Geïnteresseerden nemen contact op met Rik Dillen (zie binnenkaft).

Errata Twee fouten werden ons, terecht, gemeld : 

In Geonieuws 27(4) (april 2002) op p. 86 (artikel over scholziet), lijn 9 staat verkeerdelijk "Calciet en aragoniet, beide CaCO3 zijn respectievelijk hexagonaal en orthorhombisch.". Dat moet natuurlijk zijn "Calciet en aragoniet, beide CaCO3 zijn respectievelijk trigonaal en orthorhombisch".



In Geonieuws 27(3) (maart 2002) op p. 55 (artikel over Strunz Mineralogical Tables), lijn 15 staat als formule voor ferrostrunziet vermeld Fe3+Fe23+[OH|PO4]2.6H2O. Dat moet zijn Fe2+Fe23+[OH|PO4]2.6H2O

Wie durft er nog te zeggen dat Geonieuws niet grondig gelezen wordt ??

Kampioenschap goudwassen 2002 Voor de derde keer reeds wordt dit kampioenschap in Faymonville georganiseerd. Dit evenement met heel veel randanimatie mag je niet missen ! Voor alle informatie en inschrijving kun je terecht bij de heer Bruno Van Eerdenbrugh, rue Bassenge 4, 4000 Liège. Tel. 04 2213919. E-mail . Meer informatie vind je ook op het Internet : http://users.swing.be/agab/orpaillage/ championnat.html Ook wie het nog nooit gedaan heeft kan meedoen : er zijn aparte kategorieën voor junioren, beginners en gevorderden. En er zijn demonstraties, een barbecue, een mini-beurs enzovoort. Ambiance gegarandeerd !

122


beurzen en tentoonstellingen 9/6 15-16/6 22/6

CH S D

22-23/6 F

22-23/6 27-30/6 6/7 6-7/7 6-7/7 7/7 13-14/7 13-14/7 13-14/7 14/7 19-21/7 20/7 20-21/7 20-21/7 20-21/7 21/7 26-28/7 27-28/7 27-28/7

D F D F A A F F CH A N D D F F A RO D A

27-28/7 27-28/7 28/7 2-4/8 3-4/8 3-4/8 3-4/8 3-4/8

F F A F F F D H

3-4/8 3-4/8 3-4/8 9-11/8 10-11/8 10-11/8 11/8 15/8 15/8 17-18/8 18/8 24-25/8

D D D F F F D A F F CH D

MEIRINGEN. Kirchgemeindesaal, Kirchgasse 19. 9-17 h. Beurs. KOPPARBERG. Brusala Loge (deels in openlucht). Beurs (M). FREIBERG. Heubner-Halle, Dörnerzaunstr. 9-17 h. Beurs (M). <[email protected]>

ENSISHEIM. "Météorite 2002". Beurs, tentoonstelling en andere activiteiten m.b.t. meteorieten Info : De heer Zélimir GABELICA, Université de Haute Alsace, 3, rue A. Werner, F-68093 Mulhouse. Tel./fax : + 33 3 89336815 SPEYER. stadthalle. 10-17 h. Beurs (M-F-J). SAINTE-MARIE-AUX-MINES. Diverse locaties. www.mineralopole.com SCHNEEBERG/ERZGEBIRGE. Zechensaal. Beurs met mijnbezoek. SAINT-AMBROIX (30). Maison des Associations. Beurs (M-F-E). ZAUCHENSEE. Eurodrom. 9-17/9-16 h. Beurs (M). HÜTTENBERG. Schachtplatz Schaubergwerk Hüttenberg. 9-17 h. Beurs (M). REALMONT (81). Salle omnisports. Beurs (M-F-E). EVIAN (74). Palais des congrès. Beurs. DAVOS. Kongresszentrum. 13-18/10-17 h. Beurs (E-M). OBERZEIRING. Handwerkshaus, Bachstrasse 12. 9-17 h. Beurs (M). EIDSFOSS. Vanaf 15 h. Beurs. www.nags.net FLÖHA. Schloss Augustusburg? 9-16 h. Beurs (M). OBERSTDORF. Oybelehalle. 10-19/10-17 h. Beurs (E-J). CHAILLAC (36). Salle des Fêtes. Beurs. MILLAU (12). Salle des fêtes du Parc de la Victoire. Beurs. MITTERSILL. Hauptschule. Beurs (M, enkel mineralen uit Oostenrijk) BOCSA. Beurs (M-F). ANNABERG. Silberlandhalle. Beurs (M). <[email protected]> www.berggeschrey.de RADENTHEIN/KÄRNTEN. Stadtsaal. 9-18/10-16 h. Beurs (M). www.radenthein.com LA BOURBOULE (63). Casino. Beurs. MONTALIVET (33). Salle Polyvalente, Av. de l'Océan. VORDERNBERG. Barbarasaal. 9-17 h. Beurs (M). EYMOUTHIERS (87). Halle des Sports. Beurs (op 2/8 enkel 's avonds) CHAMONIX (74). Centre Sportif. Beurs. UCHIZY (71). Salle comunale. Ruil-beurs. AUERBACH/VGTL. Museum, Schlosstrasse 11. 10-17 h. Beurs (M). KOSZEG.Koszeger Burg, Rajnis Str. 9. 10-18/10-17 h. Beurs (M). w3.datanet.hu/~koorszag/ OBERMAISELSTEIN. Haus des Gastes. 10-18/10-17 h. Beurs (M-F-J). UTZENFELD/LÖRRACH. Gemeindehalle. 10-18/11-17 h. Beurs (M). WOLFACH/SCHWARZWALD. Schlosshof. 10-19/11-17 h. Beurs. <[email protected]> ROQUEFORT-SUR-SOULZON (12). Salle des Fêtes. Beurs. NARBONNE (11). Parc des Expositions. Avenue de la Mer. Beurs. PONT-AVEN (29). Salle Gauguin. Beurs. HETTSTEDT. Mansfeld-Museum, Schlossstr. 7. Beurs (M-F). 10-17 h. BRAMBERG. Hauptschule. Beurs (enkel alpiene mineralen) TARBES (65). Ruil-beurs. CHATEL-GUYON (63). Salle de la Mouniaude. Beurs. BRISTEN. Schulhaus. 9-17 h. Beurs (M). ANDESCH. Klooster. Beurs (M-F-J).


123

24-25/8

CH

25/8

D

25/8 25/8 30/8-1/9

D A H

31/8-1/9 31/8-1/9 31/8-1/9 31/8-1/9 1/9 1/9 1/9 6-7/9

NL D E D D E SK

7/9 7-8/9 7-8/9 7-8/9 7-8/9 7-8/9 7-8/9 7-8/9 7-8/9 7-8/9 8/9 8/9 8/9 8/9 11-15/9

NL CH A D D A F F F F D A A NL USA

14-15/9

B

INTERLAKEN. Kongresszentrum. 10-18/10-17 h. Beurs (M-F). www.svsmf.ch BAD HOMBURG. VHS, Elisabethenstrasse 4. 10-17 h. Beurs (M-F, géén handelaars). GÜDESWEILER. Schützenhaus. Beurs (M-F). TULLN. AK-Haus, Rudolf-Buchinger-Strasse 27. 9-17 h. Beurs (M, géén J, géén handel) BUDAPEST. Petofi Halle, Zichy M. Str. 14. 9-18/9-17 h. Beurs (M). w3.datanet.hu/~koorszag/ BERNISSART. Hall Omnisport. Beurs. RIJSWIJK. Darling Market, Volmerlaan 12. 10-17 h. Beurs. KIEL. Kieler Schloss. 11-18 h. Beurs (E). VILA-REAL. Plaza Mayor de Villarreal. 12-0.30 h. Beurs (M). CHEMNITZ. FORUM, Stadtzentrum Brückenstr/Mühlenstr. 9-16 h. Beurs (M-F-J). NEUBULACH. Festhalle. 9-17 h. Beurs (M). MADRID. ETS Ingenieros Minas, c/ Rios Rosas 23. 10-14 h. Beurs (M-F-schelpen). BANSKA STIAVNICA. Stredna priemyselna skola S. Stankovianskeho, ul. Akademicka 13. 14-19/9-16 h. www.permonik.host.sk AMERSFOORT. Centrum "De Flint", Coninckstraat 60. 10-17 h. Beurs. ALTDORF. Personaalhaus Dätwyler, Gotthardstr. 13-18/10-16 h. Beurs (M). BAD HOFGASTEIN. Kongresszentrum. 9-18 h. Beurs (M). BONN. Stadthalle Bad Godesberg. 11-18 h. Beurs (E). HERISAU. Casino. 10-19/10-17 h. Beurs (E-J). INNSBRUCK. Stadtsäle, Universitätsstr. 31. 10-18/10-17 h. Beurs (M). MULHOUSE-BOURTZWILLER (68). Sporthal, rue de Mittelwihr. 9-19 h. Beurs (M-MM). CLAMART (92). Salle des Fêtes, Place de la Mairie. Beurs. SAINT-IVY (29). Maison des Associations. Beurs. FREJUS (83). Salle des fêtes, Place Mangin. Beurs. <[email protected]> BAD MÜNSTEREIFEL. Grundschule, Marktstr. 15. 10-17 h. Beurs (M-F). LIENZ. Volkshaus, Beda-Webergasse 20. 9-16 h. Beurs (alpiene M) ST.-PÖLTEN. AK-Haus, Hauptbahnhof. 9-19 h. Beurs (M). ARNHEM. Music Sacrum, Koningsplein 12. 10-17 h. Beurs. DENVER (CO). Beurs.

B Brussel. Museum Autoworld, Jubelpark. 10-18 h. Beurs (M-F). Info : De heer R. Leemans, Felix Delhassestraat 36, 1060 Brussel Tel./fax : 02/538 71 30. - http://www.cmpb.net

Gebruikte afkortingen : M S

mineralen schelpen

F E

fossielen edelstenen

J

juwelen

Hoewel deze beurzenkalender met de grootste zorg wordt samengesteld neemt de redactie van Geonieuws geen enkele verantwoordelijkheid met betrekking tot de juistheid van de gegevens. Vooraleer een reis te ondernemen om een beurs te bezoeken raden wij U aan contact op te nemen met de organisatoren of de gegevens op een andere manier te verifiëren. Gegevens m.b.t. de organisatoren van beurzen kan U in de meeste gevallen bekomen bij het secretariaat of de redactie van Geonieuws, liefst per e-mail.

Tentoonstelling Brogne Tot 3 november is er in de abdij van Saint-Gérard de Brogne in B-5640 Saint-Gérard de jaarlijkse thematentoonstelling over goud : "Or, poussière de soleil, métal des dieux"

124


minerant 2002

Minerant 2002 zit er weer op. Voor de vele bezoekers was het weer een hele belevenis, voor de organisatoren de zoveelste heksentoer die uiteindelijk schitterend verlopen is. We tekenden een aantal reacties op van bezoekers-mka-leden... Het zijn zowat lukrake reacties, zodat je van dit verslagje geen volledigheid mag verwachten. Naast wat vermeld wordt waren er nog honderden, zoniet duizenden andere koopjes het vermelden waard. Op mineralogisch vlak waren er heel wat wonderen te zien. Marie-Anne Castiau ontdekte tussen de prachtspecimens van ons aller Mario Pauwels een interessant specimen. Het blijft een feit dat Mario de nodige kennis ter zake weet te combineren met een geraffineerd gevoel voor esthetiek. Zaterdag reeds had M-A het stuk zien liggen, en na een nachtje erover geslapen te hebben wist ze het zeker : dit was een uniek specimen voor haar verzameling. Dus stapte ze zondagmorgen resoluut naar Mario toe, en enkele minuten later was ze de trotse eigenares van een... hematietkristal. OK, denken jullie nu, zo heb ik er ook wel enkele in mijn verzameling. Wel, dit exemplaar is toch vrij uniek te noemen. Het ging namelijk om een dubbel beëindigd kristal, ongeveer 2.5 cm dik en 6 cm lang, dat ontstaan is in een vulkanische fumarolen-omgeving. Hierdoor is het kristal skeletair gegroeid, en heeft elk vlak een andere grillige vorm. De glans is niet overdreven metallisch, maar net wat het moet zijn. Geen van de ribben is afgerond, geen van de vlakken vertoont ook maar één onvolkomenheid. Mineralogisch gezien des te interessanter, daar het in feite om een pseudomorfose gaat van hematiet na magnetiet, met een afzetting van een tweede generatie van (veel kleinere) hematietkristalletjes als een suiker op de grote kristallen. En als je er de exotische herkomst (Patagonia, Argentinië) bovenop rekent, was dit specimen zeker één van de "specialekes" van deze beurs te noemen. Over een Black Beauty gesproken... om van te steigeren ! We verwijzen ook naar de website van Rob Lavinsky voor gelijkaardig maar minder mooi materiaal : www.irocks.com/hemas.html.

Verder was er een mooi aanbod van kleine tot grote handstukken met de klassieke, bleek Geonieuws 27(6), juni 2002

125

tot mooi licht hemelsblauw gekleurde, goed uitgekristalliseerde (tot 4 cm grote) celestiet-kristallen van Madagascar. De man verkocht ze voornamelijk per gewicht, en mits een beetje uitkijken en (letterlijk) afwegen kon je voor een uiterst aangename prijs eigenaar worden van een mooi specimen. Daarenboven was elke aankoop voor die man een pak van zijn hart, want celestiet is immers zwaar om mee (terug) te zeulen. Er zijn meerdere vindplaatsen van celestiet op dit eiland, en de specimens in kwestie kwamen uit het noordoosten van Madagascar, op enkele kilometer van Janapurna. Dat er nog wat losse zandkorrels tussen de kristallen zaten, kon de pret echt niet bederven ! Voorts zijn vooral de mineralen van Cavnic bijgebleven, met een ruim (maar vrij prijzig) aanbod van bournonietkristallen (je weet wel, dat sulfide met een typische striatie op zijn prismavlakken en zijn nog typerende veellingen die "wielen" kunnen vormen...). De man die centraal in de zaal staat, heeft overigens ook jaar na jaar prachtspecimens van Roemenië bij. Ook zijn specimens van bloedrode en doorzichtige prismatische realgarkristallen op antimonietkristallen met als toemaatje boulangeriet-haartjes waren niet te versmaden. Er waren vondsten van een nieuwe ontsluiting (mijn) : Turtzi (niet te verwarren met Turtschi in het Binntal, Zwitserland), en antimoniet met twee calcietgeneraties. Eindelijk komen er specimens op de markt uit Roemenie, die niet werden behandeld met zuur om de antimoniet vrij te maken. Zo zien we tenminste hoe ze meestal worden gevonden. Dank aan Jan Jenssen, die met zijn scherpe blik ook oog had voor de vaak mooie matrix van sommige antimonietspecimens, opgebouwd uit honderden kleine, prismatische calcietkristalletjes... Al bij al heeft Minerant sommigen een ferme deuk in de portemonnaie bezorgd. Er waren prachtige specimens van goud op matrix en amethyst-scepterkristallen van Madagascar. Bij een Tsjechische verzamelaar was er pyromorfiet van Bad Ems, lichtbeige van tint en de fluorescerende variëteit van deze vindplaats. Van Bulgarije had hij gelijkaardige specimens, waarvan ons niet bekend is of ze fluoresceren.

126


Een Italiaanse verzamelaar had tal van zeldzaamheden uit de Val Graveglia mee, waarvan drie reeds de status van "mineraal-van-de-maand" van de MKA behaalden : tinzeniet, ganophylliet en bementiet. Verder was er noelbensoniet, cherchiaraiet, namansiliet, caryopiliet, goldmaniet, tangeiet, nabiasiet, reppiaiet, pyrobeloniet en vele andere. De Chinees in het hoekje had fantoom-fluorieten in een mooie paars-rose combinatie. Voor wat de zeolieten betreft waren er enkele aanraders waaraan je je hartje kon ophalen J.N. Muizebelt (stand in de buurt van ons secretariaat) heeft steeds een aantal systematiekers bij, waaronder steevast zeolieten. Hij had mooie oranje stilbiet-xx van Zweden, faujasiet van de Kaiserstuhl (Duitsland) en heulandiet van Seiser Alm bij. Iran heeft blijkbaar de poort nu ook opengesteld voor de uitvoer van mineralen. Er waren alleszins prachtige specimens van cerussiet, meerlingen in skeletvorm, en epidoot met beeindigde kristallen tot 2 cm. We kunnen verwachten dat er in de toekomst nog meer materiaal daar vandaan zal komen. Dat zal dan voor de volgende deuk in onze portemonnaie zorgen. Zélimir Gabelica en Sabine Valange hadden een ruime keuze aan zeolieten tegen spotprijzen (vooral de micromounts). Voor enkele euro's, waren er koopjes te doen. Paul Vandevelde had weer mooie zeolieten van de Canarische eilanden bij. Hij heeft onlangs een vondst gedaan van natroliet op Hermigua die de micromount-grootte overstijgen en zeer esthetisch zijn. Een Italiaan, Luigi Chiappino, was voor het eerst op Minerant en had prachtige yugawaraliet bij van Val Codera (Sondrio) in Italië. De vindplaats is beschreven in de Rivista Mineralogica Italiana (1998 # 2). Hij had ook het nieuwe mineraal heulandiet-Sr bij van de typevindplaats Campegli mine, Genua, Italië. Verder was ook Horst Geuer aanwezig, hij had o.a. zeolieten mee (meestal micromounts) van de Eifel, o.a. bellbergiet. En last but not least, voor degenen die nog wat euro's over hadden : Jaroslav Hyrsl had zeer grote polluciet-xx (!) bij van Pakistan en perlialiet.


127

En post mortem nog dit voor de fluosiastelingen : bij Arya Gems uit Idar Oberstein lagen de gebruikelijke en nogal dure spullen, maar een goeie babbel en een sterke SW-lamp maakten zowel de prijzen als de ontdekkingen interessant. Zo mocht ik een sterk geelgroen fluorescerend phlogopiet-kristal van ongeveer 1.5 cm in matrix tot mij nemen (Badakhshan, Afghanistan)... ook exquis in doorvallend licht ! Het krijgt dan de kleur van sterke thee en is bijna volkomen transparant. De matrix is ook gedeeltelijk overkorst met hetzelfde mineraal en fluoresceert dus ook. Fluorapatiet (Gilgit, Pakistan), 5 kristallen tot ongeveer 1cm met muscoviet op matrix. De kristallen zijn waterhelder en fluoresceren zeer sterk geel onder SW. Elbaiet : beïndigde groene toermalijn- kristallen (veel eindvlakjes) die overgaat in dikke bundels roze toermalijn. De groene kristallen fluoresceren niet maar de roze toermalijn fluoresceert sterk lichtblauw, iets lichter van kleur dan fluoriet maar véél intenser. Bij de afhaal-Chinees lag de beryl var. gosheniet in de aanbieding, medium-sterk fluorescerend onder SW in een ijle blauwe kleur. Gigantische scheelietkristallen lagen daar ook tussen de koralen... een paar tafels verder stond dan de exposant uit Zwitserland die de mooiste stukken er al had uitgezocht. Mooi maar niet erg redelijk geprijsd als je alleen op de fluorescentie uit bent... Voor de prijs van een scheelietje uit zijn kraam kon je bij wijze van spreken twee weken op vakantie met je gezin... Ook vrij duur maar mooi : barnsteen uit de Dominicaanse republiek. Sterkblauw fluorescerend LW. Dan weer spotgoedkoop bij onze vrienden uit Marokko : mooie cerussiet op matrix, centimeter-grote XX, sterk geel fluorescerend. Heel mooie, spoelvormige "robijn" in matrix uit Tanzania die heel intens fluoresceert (zelfs met het ondertussen roemruchte UV-led-sleutelhangertje). Ik denk echter dat we die binnenkort goedkoper gaan tegenkomen op de beurzen. Nieuw is altijd wat synoniem van duur in dergelijke zaken.... Het was ook prettig om een paar beginnende verzamelaars "rond te leiden"... Ben eens benieuwd of we binnenkort met meer mensen rond de tafel gaan zitten op de bijeenkomsten van de fluorescentiegroep. Er lijkt alleszins meer en meer belangstelling te zijn als ik met mijn lampen in het rond loop te zonnebanken.

128


Er was bijzonder veel volk : zelfs op zondag liep het vanaf het openingsuur permanent storm en kon je bij wijze van spreken over de koppen lopen. Opvallend dit jaar was het grote aantal buitenlandse bezoekers, in zoverre dat we daar zicht op hebben. We hebben alleszins uitgebreide contacten gehad met bezoekers uit Nederland, Duitsland, GrootBrittannië, Frankrijk, Luxemburg, Italië en Spanje. Een Italiaanse vriend die op bezoek was op Minerant vertelde dat hij een heel interessante ruiloperatie had gehad met... een andere Italiaan uit dezelfde streek ! Wat de tevredenheid van de exposanten betreft zijn er als altijd allerlei geluiden : sommigen vonden de belangstelling eerder matig, anderen spraken van records. Maar dat hebben de organisatoren uiteraard niet in de hand. Er was wel nogal wat kritiek op de grote hoeveelheid nep-juwelen en zogenaamde "kitsch". Jaar na jaar proberen we de kwaliteit omhoog te krikken, maar Rome is niet in één dag gebouwd. Qua organisatie was deze aflevering van Minerant ronduit een succes. Alles verliep feilloos, de bar draaide op volle toeren, en voor het afbouwen van Minerant hadden we dit jaar extra hulp, zodat ook dat uiteindelijk erg meeviel. En zoals elk jaar zijn er alweer heel wat nieuwe leden bijgekomen. Kortom, Minerant was voor de verzamelaars weeral een feest, en zonder jullie, was dat niet zo geweest. Muchas gracias, om ter meest. Deze bijdrage kwam tot stand met de medewerking van Herwig Pelckmans, Axel Emmermann, Paul Tambuyser, Ineke Van Dyck, Paul Van hee en Rik Dillen. Foto's : p. 126 bovenaan foto Paul Tambuyser, de andere foto's zijn van Hugo Bender.


129

strontianiet of geen strontianiet ? hugo bender Proloog : Ondertussen een hele tijd geleden, lanceerde Ineke (Zeolieten-werkgroep) op de e-min discussielijst de volgende vraag (vrij samengevat) : "Help, ik heb hier een strontianietspecimen van Fontainebleau in Frankrijk en ik twijfel er aan of het eigenlijk geen 'gewone' calciet is want in de literatuur is nergens vermelding van het voorkomen van strontianiet in Fontainebleau, en de kristallen zien er eigenlijk niet uit als strontianiet zoals afgebeeld in verschillende boeken. Wie kan me helpen met de identificatie ?". Dat inspireerde me toen om volgend antwoord te zenden : "In 1984 leidde onze gastheer in Steinhaus/Ahrntal, Zuid-Tirol (1) ons naar een 'hol' in het bos achter het huis waar we logeerden en waar 'kristallen' te vinden waren. De vindplaats ligt aan de zuidelijke kant van het dal. Het was inderdaad een kleine grot waarvan de wanden met witte kristallen begroeid waren. Er was daar duidelijk al heel wat gekapt alhoewel men zonder gids de plaats nooit zou vinden. Later hebben we gezien dat een buurman met die kristallen een hele pilaar van zijn terras bekleed had, hetgeen wellicht een groot deel van de activiteit verklaarde. Mijns inziens betrof het calciet, de kristallen zijn spits en skeletachtig opgebouwd (foto 1). Ze fluoresceren prachtig (wit). Later zag ik in het boek 'Die Mineralien Südtirols und des Trentino', K. Folie (2), een foto van "Strontianit, St-Peter" (een dorpje ongeveer 5 km voorbij Steinhaus in het Ahrntal). Aangezien de kristallen op de foto er eigenlijk gewoon hetzelfde uitzien als mijn specimens van Steinhaus, vroeg ik me dan af of mijn specimens toch geen strontianiet zouden kunnen zijn, hetgeen natuurlijk wel interessanter zou zijn dan 'maar' calciet. Omdat ik er toch wel mijn twijfels over had, heb ik toen een X-stralen diffractogram van mijn kristallen opgenomen : de meting was perfect in overeenstemming met calciet. Natuurlijk bewijst dit niets over het specimen afgebeeld in het boek van K. Folie. Enkele jaren later waren we bij Louis Sneyers om specimens van het Zillertal te fotograferen voor een voordracht voor de MKA. Trots toonde hij toen een groot stuk 'strontianiet' (foto 2) dat hij zelf gevonden had in de omgeving van Hollenzen, een dorpje noordelijk van Mayrhofen in het Zillertal waar kennelijk ongeveer 25 jaar geleden een kleine ontsluiting bestond. De identificatie was 130


gedaan op basis van informatie van lokale verzamelaars. Dat specimen zag er wel gelijkaardig uit als de specimens die wij in het Ahrntal gevonden hadden. En dus was ik direct zeer wantrouwig omtrent de identificatie. Mayrhofen en Steinhaus liggen trouwens in vogelvlucht vlak bij elkaar, namelijk ten noorden en ten zuiden van de Zillertaler bergketen. Microsonde analyse van het specimen van Louis vertoonde voor elementen zwaarder dan Na enkel pieken van Ca en geen spoor van Sr ... hetgeen nogal vervelend is voor strontianiet want de chemische formule daarvan is SrCO3 terwijl calciet uiteraard CaCO3 is. Desgevallend zou het mineraal dan nog aragoniet kunnen zijn (ook CaCO3 maar met een andere kristalstructuur) maar dat lijkt onwaarschijnlijk vanwege de kristalvorm. Louis was daar wel wat ontgoocheld over want zo degradeerde zijn specimen tot calciet. Door deze discussie op onze internetsite werd ik gestimuleerd om toch eens uit te vissen of er nu al dan niet strontianiet in het Ahrntal/Zillertal te vinden is. De mineralen waar het om gaat op een rijtje (3) :  calciet : CaCO3, een alomtegenwoordig mineraal. De calcietgroep bevat een 8-tal mineralen met een trigonale structuur. Naast calciet zijn dit : magnesiet (MgCO3), sideriet (FeCO3), rhodochrosiet (MnCO3), sphaerocobaltiet (CoCO3), smithsoniet (ZnCO3), otaviet (CdCO3) en gaspéiet (NiCO3). Calciet kan een lage concentratie strontium bevatten, waarvoor soms de variëteitnaam strontio-calciet ((Ca,Sr)CO3) wordt gebruikt. Een mengreeks met een geleidelijke overgang van de samenstelling door vervanging van Ca door Sr komt niet voor binnen de calcietgroep aangezien er geen Sr-carbonaat met de calcietstructuur bestaat. Mengreeksen tussen de andere mineralen van de calcietgroep komen wel veelvuldig voor.  aragoniet : CaCO3, een vrij frequent mineraal dat eveneens zijn naam geeft aan een mineralengroep : de aragonietgroep. Deze groep bevat 4 mineralen met een orthorhombische structuur. Naast aragoniet zijn dit : witheriet (BaCO3), cerussiet (PbCO3) en ook strontianiet (SrCO3), een vrij zeldzaam mineraal. Substitutie van de kationen van deze mineralen is beperkt mogelijk. Continue overgangen van de samenstelling met alle mogelijke verhoudingen komen echter niet voor. Hiervoor worden soms de variëteitnamen (dus geen erkende mineraalnamen) gebruikt : strontio-aragoniet (Ca,Sr)CO3 tot 14% Sr calcio-strontianiet (Sr,Ca)CO3 tot 27% Ca

Calciet van Steinhaus, Ahrntal. Verzameling Hugo en Paul Bender. Foto Paul Bender. Calciet van Hollenzen, Zillertal. Geonieuws 27(6), juni 2002

131

Verzameling Louis Sneyers. Foto Paul Bender.

Aangezien de kristalstructuur van calciet en strontianiet verschillend is, zou men kunnen verwachten dat deze mineralen op basis van hun kristalvorm wel te onderscheiden zouden moeten zijn en dat het probleem enkel zou kunnen zijn om aragoniet en strontianiet te onderscheiden. Voor ideale kristallen is dat inderdaad wel zo, maar in de praktijk is het vaak niet zo duidelijk, ook niet tussen calciet en aragoniet (zie 4). Strontianiet ontstaat door verwering van celestien (SrSO4) en beide mineralen komen dan ook vaak samen voor. Celestien wordt direct gevormd in mariene afzettingen door verdamping van zeewater beneden 20-33% van zijn oorspronkelijke volume, of door de dolomitisering van mariene strontiumhoudende kalksteen. Ca-carbonaat kan tot 0.7% Sr bevatten. Bij de omzetting in CaMg-carbonaat (dolomiet) komt een groot deel van dit Sr vrij en kan celestien vormen. Celestien ontstaat ook in hydrothermale afzettingen door de uitloging van Sr uit het gesteente en komt dan vaak voor samen met lood- en zink-sulfiden. Als we de beschikbare boeken en tijdschriften er op naslaan, levert dit een hele reeks strontianietvindplaatsen op in Oostenrijk : Niederösterreich Hocheck en Galmeikogel bij Annaberg 5 Oberösterreich Hammergraben bij Kleinreifling 6, 8 Steinbruch bei Bahnstation Roßleithen, Windischgarten 8 Steiermark Oberdorf an der Laming, magnesietmijn : één der beste 6, 9 strontianietvoorkomens van de wereld met kristallen tot 12 cm Zeiring, Hohentauern 23 Steinbauernfelsen bij Neuberg 23 Kärnten Bleiberg, loodertsmijn 6, 10, 11 Steinbruch Grießerhof, Hirt bij Freisach 10, 11, 12 Hüttenberger Erzberg in Görschitztal, ijzerertsmijn 11 Wietersdorf in Görschitztal 10 Schurfspitze, Hafnergebergte 10 Passering, Pölling, Launsdorf 6, 10 Salzburg Inschlagalm, en Schwarzleo bij Leogang, magnesietmijn 6, 14, 16, 17, 23 Mitterberg, Mühlbach am Hochkönig 6,17 Lohningerbruch, Rauris 6 Weißenbachtal in Gasteinertal 13, 14, 15 Kuppelwiesergang, Imhofunterbaustollen, Naßfeld in 6, 14, 17 Gasteinertal Theresienstollen, Böckstein in Gasteinertal 6 Paselstollen, Böckstein in Gasteinertal 12 Katschbergautobahntunnel (grens Kärnten) 6, 12, 17 Tirol

132

St Gertraudi, Brixlegg in Inntal

18


Vorarlberg

Großkogel, Brixlegg in Inntal Lanersbach in Tuxertal, magnesietmijn Jungsberg in Tuxertal Hohenems Ambergtunnel bij Feldkirch

6, 19, 23 20 20 6 21

Strontio-calciet komt in Oostenrijk tamelijk frequent voor (6), in aantrekkelijke kristallen van o.a. : Steiermark Salzburg

Oberzeiring, Hohentaurern Grubhöhe in Wagreinertal

6 6

De "typelocaliteit" van calcio-strontianiet (een variëteitsnaam, geen erkend mineraal !) ligt in Oostenrijk : Tirol

Großkogel of Kleinkogel, Brixlegg in Inntal

7, 23

Verder komt het ook voor in : Niederösterreich Gaupmannsgraben bij Hainfeld Steiermark Kalchberg bij Stallhofen Sohlenalm, Niederalpl bij Mürzsteg, ijzerertsmijn Tirol Falkenstein, Schwaz in Inntal

22 7 7 24

De conclusie van dit overzicht is dat strontianiet in Oostenrijk op heel wat plaatsen te vinden is. De vindplaatsen het dichtst bij Hollenzen/Mayrhofen zijn deze in het Tuxer- en Inntal. Omtrent strontianiet uit Zuid-Tirol is er slechts één verwijzing, namelijk de reeds aangehaalde foto in het boek van K. Folie (2). In het boek van Exel (25), nochtans een autoriteit i.v.m. de ertsafzetting in de Oostalpen, wordt helemaal geen melding gemaakt van strontianiet in Zuid-Tirol. De geologische kaart van de Zillertaler Alpen (zie 26) toont dat Hollenzen in het Zillertal en de zuidelijke kant van het Ahrntal in Steinhaus en St-Peter, in dezelfde geologische formaties liggen, aangeduid als "oceanische afzettingen, serpentinieten, metamorfe basalten en kalkglimmerschiefers" (26), of vaak ook als "Obere Schieferhülle" omschreven. Het voorkomen van gelijkaardige mineralen op beide plaatsen zou dus best kunnen. Bemerk ook dat de magnesietafzettingen van Lanersbach (Tuxertal) in de Innsbrucker kwartsphyllietzone liggen in het grensgebied met de Obere Schieferhülle (27). De literatuurstudie geeft geen uitsluitsel over de vraag "strontianiet of geen strontianiet in Hollenzen en Steinhaus/St-Peter", en wat men niet weet of niet vinden kan, moet men vragen aan wie het wel zou kunnen weten. Een duik in het internet, levert na enige klikken een aantal e-mail adressen op die daarbij wel kunnen helpen. Aangezien een meer dan 3000 m hoge bergkam (Zillertalerhauptkamm), tevens landsgrens, nog altijd een stevige barrière is, werd daarbij meteen aan de noorden zuidkant naar de nodige contacten gespeurd. Walter Ungerank, Zillertaler-specialist en o.a. auteur van de referentie (20) en oprichter van het mineralenmuseum in Aschau (28), bevestigde dat het voorkomen van strontianiet in Lanersbach gebaseerd is op literatuurverwijzingen, maar ook op onderzoekingen door de reeds overleden Ernst Tomann die zelf in de magnesietmijn werkte. De vondsten


133

De vindplaats van calciet-kristallen bij Steinhaus, Ahrntal, Süd-Tirol, Italië. Foto Rik Dillen, 26 juli 1987.

dateren uit 1958, 1961, 1969, 1970 en 1974. Strontianiet komt vaak voor in combinatie met magnesietafzettingen (zie vindplaatsenoverzicht) en dus is het niet te verwonderen dat het ook in Lanersbach werd gevonden. Nochtans liet Prof. W.H. Paar, die zelf de mijn onderzocht heeft en er een uitgebreid artikel over schreef (27), weten dat hem het voorkomen van strontianiet in Lanersbach onbekend is. In de periode 1985-1990 verkocht Walter Burgstaller, mineralenhandelaar uit Hainzenberg in het Zillertal, strontianiet die afkomstig is van een oude goudmijn in de Rohrberg. Het betrof witte, bruine en blauwe kristallen die wellicht slechts op het zicht gedetermineerd werden. De Rohrberg ligt wat noordelijker dan de vindplaats Hollenzen, en afhankelijk van de juiste locatie van de vindplaats mogelijk nog net in de Obere Schieferhülle (of er juist buiten). Volgens de informatie van W. Ungerank, die een specimen van de Rohrberg in zijn verzameling heeft, zien die kristallen er gelijkaardig uit als deze van Hollenzen. M.a.w. mogelijk is het ook geen strontianiet. Giovanni ging te rade bij zijn vriend J. Kirchler, een mineralenverzamelaar uit St-Johann in het Ahrntal. Hij bevestigde dat volgens hem de 'strontianiet' van St-Peter, geen strontianiet, maar aragoniet is. Tenslotte is de informatie van Volkmar Mair, Landesgeolog Südtirol, doorslaggevend : hij heeft in 1996 specimens van St-Peter en van enkele andere vindplaatsen waar gelijkaardige kristallen voorkomen, met X-stralen diffractometrie onderzocht en is formeel dat alle onderzochte specimens calciet zijn, en dat dit ook geldt voor het specimen afgebeeld in het boek van K. Folie (2). Dergelijke specimens worden echter in de regio door vele verzamelaars ten onrechte als het zeldzame (en dus meer waardevolle) strontianiet aangeduid. Volgens V. Mair zijn de enige strontianietspecimens uit de omgeving van de Zillertaler Alpen afkomstig van de mijngebieden van Schwaz. Conclusie van deze rondvraag is dat de identificatie van de kristallen van Hollenzen en Steinhaus als calciet inderdaad correct is, dat dit ook het geval is voor specimens van St-Peter, en dat de kristallen van Rohrberg wellicht ook wel calciet zullen zijn. Wie dus strontianiet wil verzamelen moet andere oorden opzoeken (zie bij voorbeeld de vindplaatsenlijst hierboven) …

134


Epiloog : Ineke bracht het specimen van Fontainebleau later mee naar een

MKA-vergadering. Op het zicht waren de kristallen onmiskenbaar te identificeren als 'gewone' calciet. Kennelijk is het dus niet alleen in het Ziller/Ahrntal dat men calciet graag opwaardeert naar strontianiet … misschien moeten we calciet de bijnaam "strontianiet van de zotten" geven ? (n.v.d.r. analoog aan de benaming "fool's gold" voor pyriet).

Dankwoord - Danksagung Der Author dankt ganz herzlich Walter Ungerank (Aschau im Zillertal), Prof. W.H. Paar (Universität Salzburg), Giovanni (Webminerals, I), und Dr Volkmar Mair (Amt für Geologie und Baustoffprüfung, Kardaun, I) für die Information betreffend die Fundstellen von Strontianit im Region Zillertal/Ahrntal.

Literatuur 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

H. Bender, P. Bender, Ahrntal, mineralen verzamelen aan de zonzijde van de Zillertaler Alpen, Geonieuws 10(10) 214 (1985). K. Folie, Die Mineralien Südtirols und des Trentino, Verlag Tappeiner, Meran, 1984, p. 106. R.V. Gaines, H. Catherine, W. Skinner, E.E. Foord, B. Mason, A. Rosenzweig, Dana's New Mineralogy, Eighth Edition, Wiley, 1997, p.442. R. Tanner, Aragoniet of calciet ?, Geonieuws 16(1) 11 (1991). C. Auer, Spektakuläre Neufunde aus Annaberg, Lapis 19(2) 13 (1994). R. Exel, Die Mineralien und Erzlagerstätten Österreichs, Eigenverlag, 1993, p. 124 en 357. idem p. 171 en 219. G. Niedermayr, Mineralien suchen in Österreich, Oberösterreich, Mineralien Welt 1(1) 16 (1990). Oberdorf an der Laming, Österreich, Lapis 9(6) 24 (1984). G. Niedermayr, I. Praetzel, Mineralien Kärntens, Verlag des Naturwissenschaflichen Vereines für Kärnten, Klagenfurt, 1995, p. 170. H. Weninger, Mineralfundstellen Band 5, Steiermarken, Kärnten, Chr. Weise Verlag, München, 1976. H. Weninger, Die Alpinen Kluftmineralien der Österreichischen Ostalpen, 25. Sonderheft der Zeitschrift Der Aufschluß, (1974). J. Salomon, Strontianite aus dem Weißbachtal, Gastein, Hohe Tauern, Lapis 15(10) 42 (1990). R. Hochleitner, Mineralfundstellen im Land Salzburg, Chr. Weise Verlag, München, 1989, p. 18, 20, 120, 122. H. Strunz, Die Mineralien der Alpine Klüfte, Die Klassiker unter den Kluftmineralien, Strontianit, Extra-Lapis 5, 47 (1993). H. Weninger, Bedeutende Mineralvorkommen im Pinzgau, Lapis 3(7/8) 11 (1978) ; W.H. Paar, Erze und Gangartmineralien von Leogang, Lapis 12(9) 11(1987) ; R. Poeverlein, Neufunde von Coelestin im Magnesitbergbau der Inschlagalm, Lapis 12(9) 33 (1987). A. Strasser, Die Minerale Salzburgs, Eigenverlag, 1989, p. 64, 65, 144, 169, 176, 208, 211, 290 R. Hochleitner, Mineralfundstellen im Land Tirol, Chr. Weise Verlag, München, 1989, p. 58. G. Grundmann, K-P. Martinek, Erzminerale und Gangarten des Bergbaugebietes Schwaz-Brixlegg, Lapis 19(7/8) 28 (1994). W. Ungerank, Von Adular bis Zoisit, Mineralien aus dem Zillertal, Extra-Lapis 12, 42 (1997). E.J. Zirkl, Calcitzwillinge und Strontianit aus dem Amberg-Autobahntunnel, Vorarlberg, Die Eisenblüte 7(17) 29 (1986). M. Leute, Gaupmannsgraben bei Hainfeld, Mineralien Welt 8(2) 36 (1997). V. Von Zepharovich, Mineralogisches Lexicon für das Kaiserthum Österreich Band I, II, III, RM-Druck, Graz, Nachdruck 1985, Orignal : 1859, 1873, 1893. R. Exel, Die Mineralien Tirols, Band 2, Nordtirol, Vorarlberg und Osttirol, Athesia, 1980. R. Exel, Die Mineralien Tirols, Band 1, Südtirol und Trentino, Athesia, 1982, p. 32. B. Lammerer, Geologie der Zillertaler Alpen, Extra-Lapis 12, 4 (1997). W.H. Paar, Die Magnesitlagerstätte Tux-Lanersbach im Zillertal, Lapis 22(9) 27 (1997). Das Kristalleum Zillertal, Mineralienmuseum Aschau im Zillertal, Lapis 26(7/8) 6 (2001).


135

mineraal van de maand gahniet rik dillen De formule van gahniet, ZnAl2O4, verraadt al onmiddellijk zijn plaats in het mineralenrijk : de spinelreeks. Spinellen zijn mineralen met als algemene formule AB2O4, waarbij A een tweewaardig kation is, en B een driewaardig kation. Stricto sensu is de mineraalnaam "spinel" voorbehouden aan het mineraal met formule MgAl2O4, zowat de moeder van alle spinellen. De structuur moet je je voorstellen als een dichte stapeling van zuurstofatomen in een zogenaamd vlakkengecenterd rooster. Hier en daar is er nog voldoende plaats tussen die zuurstofatomen voor een metaalion, en die zijn aanwezig in twee verschillende configuraties, die elkaar netjes afwisselen : de B-kationen zijn oktaëdrisch omringd door zuurstofionen, de A-kationen zijn tetraëdrisch omringd door zuurstofionen. De spinelstructuur is wel heel flexibel met betrekking tot de kationen die in het kristalrooster passen. De synthetische spinellen meegerekend bestaan er een stuk of honderd combinaties ! Daarenboven kunnen zowel de Aals de B-kationen isomorf vervangen worden door andere kationen (weliswaar met dezelfde valentie), en op die manier mengreeksen vormen. Een paar voorbeelden van mineralen uit de spinelreeks :

Naam

A

B

O

Formule

spinel chromiet jacobsiet magnetiet coulsoniet magnesioferriet trevoriet gahniet frankliniet galaxiet brunogeieriet hercyniet

Mg Fe Mn Fe Fe Mg Ni Zn (Zn,Mn,Fe) Mn (Ge,Fe) Fe

Al2 Cr2 Fe2 Fe2 V2 Fe2 Fe2 Al2 (Fe,Mn)2 Al2 Fe2 Al2

O4 O4 O4 O4 O4 O4 O4 O4 O4 O4 O4 O4

MgAl204 FeCr204 MnFe204 Fe304 FeV204 MgFe204 NiFe204 ZnAl204 (Zn,Mn,Fe)(Fe,Mn)204 MnAl204 (Ge,Fe)Fe204 FeAl204

En er kan nog meer raars aan de hand zijn. Spinel kan zogenaamde vacatures bevatten. Wanneer je bijvoorbeeld magnetiet een paar miljoen jaar in je collectie laat liggen, of bij het afkoelen van het gesteente, kan een deel van de tweewaardige Fe2+-ionen geoxideerd 136


worden tot driewaardige Fe+3-ionen, waardoor de ladingsbalans niet meer klopt. En toch maken deze vacatures integraal deel uit van de structuur. Rare jongens, die magnetieten... Laten we ons nu wat specifieker op gahniet richten. Gahniet vormt vaak idiomorfe kristallen met octaëdrische habitus, met soms dodecaëder- en kubusvlakken. Octaëdervlakken {111} zijn véél frequenter dan dodecaëdervlakken {011} die op hun beurt vaker voorkomen dan kubusvlakken {100}. Uiteraard kunnen talrijke combinatievormen ontstaan, waarvan we enkele voorbeelden weergeven in de volgende figuur :

Octaëdrische spinelkristallen kunnen heel specifieke tweelingen vormen, en de oriëntatie is deze keer eens niet moeilijk te begrijpen. Deel een octaëdrisch kristal in gedachten volgens een vlak doormidden zoals aangegeven in de volgende figuur (links). Als je de onderste helft vervangt door het spiegelbeeld van de bovenste helft dan krijg je een zgn. spinel-type tweelingkristal, zoals weergegeven in de figuur rechts. Door combinatie van allerlei vormen en tweelingen kunnen zeer complexe aggregaten ontstaan, zoals weergegeven in de volgende figuur.

Zeer uitzonderlijk werden (ruwgevormde) kristallen tot 12 cm gevonden, maar zelden zijn ze groter dan 1 cm. Gahniet komt ook voor als massieve aggregaten, vergroeide kristalletjes tot 2 à 3 mm in rhodoniet en heel fijnkorrelig verdeeld massief. Gahniet komt ook voor als exsolutielamellen in frankliniet, en het mechanisme van zo'n Geonieuws 27(6), juni 2002

137

"neerslagreactie-in-de-vaste-stof" is natuurlijk een dankbaar onderwerp voor talrijke studies. Men kan bijvoorbeeld aan de hand van zo'n studies nagaan in hoeverre er een isomorfe reeks bestaat tussen gahniet en frankliniet. Gahniet kan tot 15 mol-procent frankliniet bevatten. De kleur kan variëren van groen tot blauw, geelachtig, donkergroen tot zwart. Gahniet vertoont een glasglans, en de densiteit is ongeveer 4.6 g/cm³. Gahniet is maar heel zelden min of meer doorschijnend, en daarom wordt deze spinel nooit als edelsteen verwerkt. Gahniet vertoont geen duidelijke voorkeurssplijtingsrichting, en de breuk is conchoidaal (schelpvormig). Gahniet is, zoals de meeste andere spinellen, zeer hard : 7 à 8 op de schaal van Mohs. De streekleur is grijs. Gahniet werd oorspronkelijk, in het begin van de negentiende eeuw, ontdekt als dysluiet. Alger ontdekte in 1846 dat dit materiaal identiek was met materiaal van Franklin dat, net zoals materiaal van Falun in Zweden, automoliet was genoemd. In 1831 werd het door Abich omgedoopt tot gahniet, naar de Zweedse scheikundige en mineraloog Johan Gottlieb Gahn (foto links). Dat was zomaar niet de eerste de beste : hij ontdekte in 1774 het element mangaan, en in 1817 ontdekte hij samen met Berzelius selenium. Over het algemeen komt gahniet voor in oxidische zinkertsen, zoals bijvoorbeeld in Franklin, New Jersey, USA. Zowel heel kleine als vrij grote kristallen komen er voor, meestal geassocieerd met rhodoniet, frankliniet, calciet, andradiet en willemiet. In 1896 werden in de toenmalige Trotter mine spectaculaire saffierblauwe gahnietkristallen gevonden. Op de Buckwheat storthoop kan het ook vandaag nog gevonden worden als fijnkorrelige massieve stukken, maar zoals alle massieve mineralen is het moeilijk op zicht te identificeren. Ook in Sterling Hill werden centimetergrote kristallen gevonden. Andere belangrijke vindplaatsen zijn  Falun, Zweden  Silberberg mine, Bodenmais, Beieren, Duitsland  Mineral Hill en Patapsco mine, Carroll County, Maryland, USA  Cotopaxi mine, Fremont County, Colorado, USA  Geco mine, Manitouwadge, Ontario  Alto do Giz pegmatiet bij Parelhas, Rio Grande do Norte, Brazilië  Ambatofotsikely, Madagascar  Broken Hill, New South Wales, Australië  Wodgina en Greenbushes, Western Australia, Australië De specimens die als mineraal van de maand worden aangeboden zijn afkomstig van Otjiwa, Otjozondjupa (Otjiwarango), Namibië. De zwarte kristallen zijn zeer groot (tot meer dan 1 cm), maar zodanig vergroeid tot aggregaten dat kristalvlakken niet tot hun recht komen. De matrix is een beige tot roze-achtige chondrodiet, een mineraal uit de humietgroep met als formule (Mg,Fe2+)5(SiO4)2(F,OH)2.

138


uit onze tijdschriften *

MINERALIEN WELT 12(5), 10.01

6 Vulkanologie : Oyama, Japan 10-11 Tinticit 16-18 Uran- und Seltenerd-Mineralien vom Steinbruch am Eitzing bei Oberfrauenwald (Bayerischer Wald) 19-25 Neufunde aus dem östlichen Bayerischen Wald 26-39 Bergbau und Mineralienfunde im unteren Sieggebiet (D) 40-45 Achate aus der Lausitz 46-50 Der Kupferbergbau "Äussere Wimitz 1" bei Wimitzbachtal-Kraig, Gemeinde Frauenstein 51-53 Zharchikhit - ein neuer "alter" Fund von Tsumeb, Namibia 54-55 Calcite mit "Loch" 56-61 Neuer Fundort für wulfenit : San Hipoloto mine, Oria, Almeria, Spanien 62-64 Neue Mineralfunde aus Norwegen *

GEOLOGY TODAY 17(4), 08.01

126-128 Extraterrestrial watch 131-132 Italy : Leaning tower of Pisa - stable at last 140-142 Banded iron formations and palaeoenvironment : a problem in petrogenesis 143-147 An excursion in the French-Italian Alps : the "Atlantic"-type ophiolite at Mont Chenaillet 152-156 Minerals explained : azurite and malachite *

MINERALIEN WELT 12(6), 12.01

16-22 Eine neue Mineralisation vom Klingentaler Gang bei Bad Lauterberg im Harz 23 Götzenit, Eifel 24-30 Der Tannenbaum Stolln bei Schwarzenberg im Westerzgebirge - Typlokalität des Emplektits 31 Austinit von Rudabanya, Ungarn 32-51 Pyrit-Zwillinge aus dem Raum Vlotho-Exter 52-56 Roland Winkler aus Böckstein/Gasteiner Tal 57-59 Die Halit-Stalmaktiten von Altaussee, Steiermark 60-64 Die Mega-Kristallsammlung des Adalberto Giazotto *

CANADIAN MINERALOGIST 39(5), 10.01

1295-1305 Natrolemoynite, a new hydrated sodium zirconosilicate from Mont Saint-Hilaire, Québec 1325-1332 Orthominasragite, a new mineral species from Temple Mountain, Emery county, Utah, USA 1383-1397 Rare sulfosalts from Vulcano, Aeolian Islands, Italy. IV. Lillianite *

AMERICAN MINERALOGIST 86(7-8), 08.01


*

STEIN 28(3), 09.01

5-7 Utvikling av fibrige årer 8-13 Zirkon 14-15 Steintreff Eidfoss I 15-25 Noen funn av mineraler I Norge 2000-2001 28-31 Tantalmineraler i Evje of Iveland *

MINERALIENFREUND 39(3), 08.01

1-6 Wie meine Sammlung entstand 7-9 Morion (Alpen) 10-13 Alpiner amethyst 14-21 Heidbach/Schynschlucht - eine neue fundstelle ungewöhnlicher Mineralien 23-24 Freilich mineral collection *

AGAB MINIBUL 34(9), 11.01

1-8 Les météorites 9-16 Glaciers et régions froides 17-18 Calcite de rodeo... une nouveauté ? 19-20 Le noir de Murillo : de l'obsidienne *

MINERALCOLOR 09.01

Thema : Salmchâteau (kwarts, florenciet-RE, manganiet, malachiet, wavelliet, turkoois, rutiel). *

LAPIDARY JOURNAL 55(4), 07.01

*

LAPIDARY JOURNAL 55(6), 09.01

26-28 Tourmaline romance 40/72/74 Collecting Sicilian sulfur and other beauties *

CANADIAN MINERALOGIST 39(3), 06.01

747-756 Londonite, a new mineral species : the Csdominant analogue of rhodizite from the Antandrokomby granitic pegmatite 761-768 Bigcreekite : a new barium silicate mineral 779-784 Clearcreekite, a new polymorph of Hg3(CO3)(OH).2H2O from the Clear Creek claim, San Benito County, California 809-818 Alacranite, As4S4 : a new occurrence, new formula and determination of the crystal structure 917-925 New minerals approved in 2000 by the CNMMN, IMA *

DER AUFSCHLUSS 52(5), 10.01

271-281 Der Berg Magura Uroiului in Rumänien Locus Typicus des Pseudobrookits 283-285 Mineralogische Neufunde im Odenwaldgebiet 287-290 Mineralienfunde auf der Balearen-Insel

139

Ibiza im Gebiet Puig Argentiere zwischen Santa Eularia und San Carlos 291-304 Barium-Mineralisation im zentralwalisischen Erzfeld (Llanidloes, Wales) 305-312 Von der Kristallform zu der Harmonie der Farben - einige Aspekte der Complicationstheorie Victor Goldschmidts 313-319 Die Goldvorkommen des Thüringer Waldes und die Geschichte des Thüringer Goldbergbaus und der Goldwäschereien *

GEOLOGY TODAY 17(5), 10.01

180-185 Searching for the earliest record of life on earth 186-191 The geology of the Plateau d'Aigurande, France *

EXTRALAPIS # 20, 09.01

Themanummer : Elba *

STEIRISCHE MINERALOG 11(16)

4-5 Amethyst Erstfund von der Koralpe 6-13 Unterwegs mit Goldgräbern im Australischen outback 20 Ein bemerkenswerter Sphaleritfund aus dem Plabutsch bei Graz

140

21 Cerussit und Malachit - Wolfsgruben bei Seiz im Liesingtal. 22 Lang-prismatische Magnesit-Kristalle vom Kaswassergraben 23-25 Blei-Zink Vorkommen in Kärnten, 3. Teil 26 Gips und Pyrit vom Listkogel-Südhang, NW Markt-Übelbach, Gleinalm, Steiermark, Österreich 27 Edelopale aus Äthiopien 28 Malachit und Calcit aus dem Steinbruch Widrich in Ponigl, N. Weiz, Steiermark, Österreich 28-29 Azurit und Malachit im gips, Haringgraben, Tragöss-Oberort, Steiermark, Österreich 29-30 Magnesit über Dolomit in kugeligen Aggregaten aus dem N. Bruch von Klöch, Steiermark, Österreich 31 Brauner Turmalin von der Tanzstatt, Kleiner Zinken, Lachtal, Steiermark, Österreich 31-32 Pegmatit in Gehöftes Prettenthaler, Neuhof, Gleinalm, Steiermark, Österreich 33 Limonitpseudomorphosen nach Pyrit im Marmor des Steinbruches im Holzergraben, Neuhof, Gleinalm, Steiermark, Österreich 33-35 Zinkblende/kupferkies-Kristalle, Bärgfallspitz, Kaiblingloch, Schladminger Tauern, Österreich 36-38 Umhüllungspseudomorphosen von Pyromorphit nach Cerussit von Haufenreith, Passail, Steiermark, Österreich. 39 Hämatit in Form von Eisenrosen vom Eichberg, Semriach, Steiermark, Österreich.


geonieuws in dit nummer : minerant 2002 gahniet (geen) strontianiet maandblad van de mineralogische kring antwerpen v.z.w

Recommend Documents