geonieuws *
maandblad van ** e mineralogische kring an-****en antwerpen vz w 19(8)v oktober v** ** * *
-
Ji-
mineralogische kring antwerpen vz w
Oprichtingsdatum 11 mei 1963 Statuten nr . 9925 . B .S . 17 11 7 7 Zetel : Ommeganckstraat 26 . Antwerpen BTW-nummer : 687 082 47 4 Wettelijk depot : Kon . Bib . België BD 334 3 Verschijningsdata : maandelijks . behalve in juli en augustus . Redakteur en verantwoordelijke uitgever H . DILLEN, Doornstraat 15 B-9170 Sint-Gillis-Waas . Niets uit deze uitgave mag warden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk - fotokopie , mikrofilm of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever . Betalingen Belgie .
kontributie . HBK-rekening 880-1909401-0 3 andere betalinge n HBK-rekening 880-1909401-03 of postrekening 000-1155095-19 . Nederland alle betalingen . girorekening (NL) 51 91 10 (betalingen in gulden) . Al deze rekeningen staan op naam van M .K .A . v-z .w Marialei 43 . B-2900 Schote n
NUTTIGE é
ADRESSE N
* BALCK F . . Rustoordlei 58 . B-2930 Brasschaat . Tel . 03/651 58 7 9 Bestuurder . * BENDER H . . Pieter Van den Bemdenlaan 107 . B-2650 Edegem Tel en fax 03/440 89 87 . Bestuurder, sekretaris . ledenadministratie . * BENDER P ., Pieter Van den Bemdenlaan 107 . 8 . 2650 Edegem . Tel en fax 03 ;'440 89 87 . Mineraal van de maand - technische realisatie Geonieuw s * CORNELIS G ., Schijfstraat 81 . B-2020 Antwerpen . Tel . 03/238 62 62 . Bestuurder . jeugdwerking . * DILLEN H . . Doornstraat 15 . B-9170 Sint-Giilis-Waas . Tel . 03/770 60 07 . Redakteur Geonieuws . * EMMERMANN A . : Lobbesplein 12 . 8-2640 Mortsel . Tel . 031455 19 77 . Werkgroep technische realisaties . * JENSEN J . . Petrus Delenstraat 3, 8-2390 Westmalle . Tel . 03!311 73 47 . Bestuurder . vindplaatsenkartoteek . * LOYENS R . . Noorderveld 15 . B-2960 Sint-Job-in-'t-Goor/Brecht . Tel . 03/663 23 86 Uitleendienst, werkgroep fluorescentie . * MAERTENS J ., Guido Gezellestraat 5 . B-2540 Hove Tel . 03/457 26 19. Fax 02/288 33 34 . Ekskursies . werkgroep informatika . * OP DE BEECK E . . L . Weytensstraat 127 . B-2900 Schoten . Tel . 03'658 54 34 . Vergaderingen RV B * PAUWELS M ., Boskouter 70 . B-2070 Burcht Tel . en fax 03/253 13 7 9 Samenaankoop . • ROGIEST G- . Prins Kavellei 86 . B-2930 Brasschaat . Tel . 03!652 02 32 . Bestuurder ondervoorzitter . public relations. • SCHUYBROEGK E - . Karel de VIe straat 11 . B-2030 Antwerpen Tel 03,.'542 40 8 7 Bibliolekaris . * T AMBUYSER J . Jan Samijnlaan 37 B-2100 Deurne . Tel 03'325 03 9 3 Determinatiedienst . * TAMBUYSER P . Surmerhuizerweg 23 . NL-1744 JB Eenigenburg Tel 00/31 :2269 . 423 1 Fax 00/31,`2269/3560 . Werkgroep edelsteenkund e * VAN GOETHEM L . Boterlaarbaan 225 . B-2100 Deerne Tel . 03 :321 50 60 . Werkgroepen . opvang nieuwe leden . kulturele raden, public relation s " VAN HEE P. Marialei 43 8-2900 Schoten . Tel 03/645 29 1 4 Besttiurdei voorzitter . koordinator beurzen en tentoonstellinge n VAN HEE-SCHOENMAEKFRS A . Mariale 43 . B-2900 Schoten Tel 03 ;645 29 4 Penningmeestere s • VERLAMMEN A Paimanshoevestraat 21 8-2610 WilrFlk Tel 03 827 32 1 1 Bestuurder exposantenadministratie Minera.nt .
mka-kalende r
Zaterdag 8 oktober 199 4 Vergadering van de werkgroep edelsteenkunde in het lokaal Ommeganckstraat 26 te 200 0 Antwerpen . van 9 .30 tot 12 .00 h . Onderwerp : Hoort een edelsteen thuis in een sieraad ? Welke normen hanteren we bij onze edelsteenkeude ? Waarmee kunnen of moeten we rekenin g houden ? Deze bedenkingen kunnen we maken voor we het lot van een edelsteen bezegelen . Ee n en ander wordt ons toegelicht door Thessa Goossen s
Vrijdag 14 oktober 199 4 é
Maandelijkse vergadering in zaal "OP-SINJOORKE" van de Vlaamse Jeugdherberg, Eri c Sasselaan 2 te Antwerpen (d .i . langs de Singel - E 17 - tussen uitrit 4 en 5) . Openbaar vervoer : tram 2 of 4 . 19 .30 h
gelegenheid tot transakties, identifikaties, tombola . afspraken voor privéekskursies, raadplegen van de biblioteek, uitleendienst of . . . gewoon een gezelli g babbeltje . . . Het mineraal van de maand is GEDEGEN GOUD OP MATRIX (zi e verder in dit nummer) .
20 .00 h
Voordracht met dia ' s door de heer A. EMMERMANN : Het rariteitenfluokabinet of een kleurige tocht door UV-Iand
Titelpagin a Gedegen goud : diverse kristalvormen, aggregaten en nuggets . Naar Goldschmidt's 'Atla s der Krystalltormen', 1929 .
geonieuws 1. 9 (8) . oktober 1994
147
Zaterdag 15 oktober 1994 GROEPS-UITSTAP VOOR DE GANSE FAMILIE NAAR DE PROVINCIE LUXEMBURG . We bezoeken voormalige leisteen- en coticule ontginningen te Vielsalm en gaan op zoek naar secundaire mikro-mineralen - met onder andere turkoois . U kan zich voorbereiden door het leze n van de reeks "Vielsalm, belgisch micro-mineralen paradijs" verschenen in het Het Mineralogisc h Tijdschrift van de Academie voor Mineralogie jaargang 15, nummers 3 tot en met 6 en de reek s Cahay/Vielsalm verschenen in Mineralcolor . Beide werken zijn ter inzage in de MKA bibliotheek . Deze uitstap richt zich hoofdzakelijk tot verzamelaars van micro-mineralen . De bosrijke en landelijke omgeving biedt niet-verzamelaars de mogelijkheid tot rustig e zomerwandelingen . De verplaatsing gebeurt individueel, samenrijden kan mits onderlinge afspraak . We ontmoete n elkaar op de parking voor de kerk te Vielsalm (langs hoofdbaan) om 10u00 . Vandaar rijden we gezamenlijk naar de vindplaats . Reisweg : via autosnelweg naar Liège -> E25 richting Bastogne -> uitrit 50 (Baraque d e Fraiture) -> via N89 richting Salmchateau naar Vielsalm (N68) -> kerkplein recht s van u (net na bocht ) é
De reisduur vanaf Antwerpen bedraagt ongeveer twee uur . Om specimens te kunnen bergen brengt u mee : lichte moker, hamer, beitel(s), vergrootglas , krantenpapier en opbergdozen, stevige rugzak en verder pic-nic, veiligheidsbril (vlijmscherp e kwartssplinters!), handschoenen, stevige wandelschoenen . Waarschuwing : Gezien sommige steile hellingen raden wij u af jonge kinderen mee te brenge n De toegang wordt door MKA geregeld . Gelieve in te schrijven door een briefkaart te zenden aa n de heer Johan Maertens met vermelding van Uw MKA-lidnummer . naam, adres, geboortedatu m en telefoonnummer (per deelnemende persoon) . Meer informatie over deze uitstap bekomt u bij Johan Maertens (adres : zie binnenkaft) .
Zaterdag 22 oktober 1994 Vergadering voor en door de JONGEREN van de MKA en hun kameraden Ommeganckstraat 26 te Antwerpen, van 9.30 tot 12 .00 h.
in het lokaa l
Hoe komen midden in een steen kristallen tot groei, en waarom juist in dit bepaalde gesteente '7 Een boeiend verhaal over het ontstaan van kristallen en de vorming van mineralen e n gesteenten . Wil je hier meer over welen dan moet je zeker komen . Je vakantievondsten kan j e natuurlijk meebrengen We kunnen ze samen bekijken en proberen uit te vinden welke minerale n je gevonden hebt . Programma
148
09.30-10 .00 h uitwisselen van ervaringen, afspraken voor uitstappe n 10 00 . 12.00 h vorming en voorkomen van minerale n
geonieuws
_19( 8 ), oktober 7994
beurzen en tentoonstellinge n
2 oktober 1994, van 10 tot 18 h MINERAMA - DE HAA N Hotel Atlanta, Koninklijke Baan 3 4 Info
ACAM, Hoge Kaart 73, B-2130 BRASSCHAAT Tel . 03/651 79 2 6
14-16
10
D
15-16 15-16 15-16 15-16 15-16 15-16 15-16
10 10 10 10 10 10 10
D D D D H F F
16
10
D
21-23
10
SLO
22 22 22-23 22-23 22-23
10 10 10 10 10
22-23
10
D A D DK D CH
22-23 22-23 22-23 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23 26
10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10
F
29-30 29-30
10 10
D 1
29-30 30
10 10
F NL
3D
10
D
BIELEFELD .
30
10
❑
30 05 05
10 11 11
D D A
05
t1
A
GIESSEN . Kongresshalie . Berliner Platz 11-18 Ii Beurs (M-F-J) . HOCHSTADT/AISCH . Arschtalhalle . 10-17 h . Beurs (M-F) . BAD KOSEN . Hotel "Schone Aussicht" 9-15 h Ruilbeurs (M) , KLAGENFURT . Gemeindezentrum Viktering . 9-18 h. Beurs (M ) MICHELDORF . Volksschule Micheldorf 00 . 9-16 h . Beurs (MI .
F F D D D ❑ NL D D A ❑ A ❑ A
MUNCHEN . Messegelande . 9-18 h . Beurs (M-F-J-E) . Op vrijdag enkel toegang voo r 'vakmensen' (sic) . AACHEN . Eurogress . 11-18 h . Beurs (M-F-J-E) . FREIBURG-IM-BREISGAU . Stadthalle 2 . 10-18/10-17 h . Beurs (M-F) . MILTENBERG. Altes Rathaus . stadscentrum . 10-17 h . Beurs (M-F) . SCHWABISCH-GMUND . Stadthalle . 9-18/11-18 h . Beurs (M-F-E) . SOPRON . Kulturhaus Liszt/Ferenc . 10-18 h . Beurs (M) . BOURGES . C .E . de I'Aerospatiale . route de Cháteauroux . 8-18 h . Ruilbeurs {M-F) . NANTES (44) . Palais des expositions de la Beaujoire . Beurs (M-F) . WESEL. Niederrheinhalle . 10-17 h . Beurs (M-F) . LJUBLJANA . 17-20/9-18/9-17 h . Op vr . enkel handelaars . Beurs (M-F) . Tentoonst . ove r de kwikzilvermijn va n Idrija . CHEMNITZ . TU Chemnitz, Reichenauer Str . Beurs (M) . WIEN . Restaurant Wienerwald, Mrzstr . 1 . 9-17 h . Beurs (M) . LEVERKUSEN . Forum Leverkusen . 11-18 h . Beurs (M-F-J-E) . RANDERS . Assentoft-hallerne . 10-17 h . Beurs (M-F) . REGENSBURG .
St . Antonius
Haus, Muhlweg
13 . Beurs (M) .
GENEVE . Palexpo . Grand Saconnex . 10-18/10-17 h . TOURS (37) . Palais des Foires de Rochepinard . Beurs (M-F) . LE MANS (72) . C .E . Renault . 6, allee du Spoutnik . Ruil-beurs (M-F) . JUVISY-SUR-ORGE (91) . Salie des fétes . Ruil-beurs . DORTMUND . Westtalenpark . 10-17 h . Beurs (M-F) . GAUFELDEN . Ewald Eipper . Nelkenstr . 26 . 10-17 h Beurs (M-F) . GOTTINGEN-WEENDE . 10-17 .30 h . Beurs (M-F) . MARBURG . Gemeentehuis Marburg-Cappel . 9-17 h Beurs (M-F) . MAASTRICHT . Sporthal Geusseit . Olympiaweg 81 . 10-17 h . Beurs (M-F) NEUSTADT/AISCH . Markgrafenhalle . 10-17 h . Beurs (M-F) . ROSENHEIM . Stadthalle . 11-18 h . Beurs (M-F) STEYR . Stadtsaal . Stelzhammerstr . 2A . 9-16 h . Beurs (M-F) . TRAUNSTEIN . Chierngauhalle . Beurs (M-F) . WORGL . Volkshaus . Brucknerstuberl . 9-16 h . Beurs (M-F) . WUPPERTAL . Fuhlrott-Museum . Auer Schulstr . 20 . Beurs (M-F ) KLOSTERNEUBURG . Babenbergerhalle . 10-17 h . Beurs (M) . FRANKFURT . Jahrhunderthalle . 11-18 h Beurs (M-E-J-F) . CESENA . Cesenate . Via Ponte Abbadesse 444 . Beurs (M-F) . REIMS (51) . Vaceaux du champagne Jacquart . 5 rue Gosset . Beurs (M-F) . AMSTERDAM . sportcentrum Universiteit A'dam . de Boelelaan 46 (bij RAI-station) . 17 h Beurs (M-F) Stadthalle .
georuieuws 19( 8 ), oktober 1994
10-17 .30
h
10-
Beurs (M-F-J-E) .
14 9
INTERMINERAL Internationale mineralen- en fossielenbeurs van A .G .A_B_ (Liège ) Palais des Congrès, Liège (centrum ) 5 en 6 november 1994, 10-18 h Info : de heer Michel HOUSSA, Avenue des Marteleurs 21, B-4100 SERAING . Tel_ (+ 32)1[0]41/36 23 6 0
e
05-06 05-06 05-06 05-06 05-06 05-06 05-06 05-06 05-06 05-06 05-06 06 06 06 06 06 11-13 12 12 12-13 12-13 12-13 12-13 12-13 12-13
11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11
D CH F F F F F D D D D D Q D 1 A D D CZ F A A D 1 F
12-13 13 13 13 13
11 11 11 11 11
F ❑ D NL A
GELSENKIRCHEN . Revierpark Nienhausen . 10-17 h . Beurs (M-F} . CHUR . Hotel Chur, Obertor, Welschdvrfli 2 . 10-17/9 .30-17 h . Beurs . AVANTON (86) . Ruil-beurs . COMPIEGNE (60) . Centre de rencontres de la Victoire . rue E . Rostand . Beurs (M-F) . LIMOGES (87) . Restaurant C .E . LEGRAND, 128 av . de Lattre de Tassigny . Beurs (M-F) . SURGERES (17) . Castel-Park . CERNAY . Scholly Materne, 4, rue de la 2e D .I .M ., Wittelsheim, 9-19/9-18 h . Beurs (M-F) . DORTMUND . Westfaienpark, Halle 2 . 10-17 h . Beurs (M) . ENNEPETAL . Haus Ennepetal . 10-18/11-17 h . Beurs (M-E) . HEIDENHEIM . Schlassgaststtte "Henne" . 10-18/11-17 h . Beurs (M-F) . STUTTGART-FELLBACH . Schwabenlandhalle Fellbach . 11-18/11-17 h . Beurs (M-F) . GELNHAUSEN-ROTH . Kinzighalle . 9-17 h . Beurs (M-F) . HILDESHEIM . Zentrum Bergholzchen . 9.30-17 h . Beurs (M-F) . SCHAAFHEIM-MOSBACH . MZH Schaafheim . 9-17 h . Beurs (M-F) . VARESE . Collegio Arcivescovile De Filippi, Via Brambilla 15 . Beurs (M-F) . YBBS . Voiksheim . 9-17 h . Beurs (M-E) . BERLIN . Messe . Halle 11 .1, bij radiotoren . 10-18 h . Beurs (M-F-J) . HEILBRONN-BOCKINGEN . Burger p aus . Kirchsteige 5 . 10-17 h . Beurs (M-F) . TISNOV . Sokolovna-zaal . 9-17 h . Beurs (M) . ILLKIRCH-GRAFFENSTADEN . Gemeentelijke feestzaal, 158 route de Lyon . Beurs (M ) WIEN . Kongresshaus . Margaretcngurtel 138 . Beurs . KORNNEUBURG . Rathaus . Rathausplatz 1 . 9-17 h . Beurs (M ) WIESBADEN . Rhein-Main-Halle . 11-18 h . Beurs (M-F-J-E) . TRENTO (TN) . Ruilbeurs . ILLKIRCH-GRAFFENSTADEN (Strassbourg( . Salie municipale . 158 route de Lyon . Beurs (M-F-Ey . CATELLERAULT (86) . Salie Camille Payé . bij Centre commercial Mammouth . Beurs . BRETTEN . TV-Sporthalle . 10-17 h . Beurs (M) . BUHL . Burger paus Neuer Markt . 10-18 h . Beurs (M-F) . Tent . Kaiserstuhl-mineralen ' ENSCHEDE . Univ . Twente . Hengelosestraat . Beurs (M-F) . LANGENLOIS . Jos Rucker Volksschule . 9-17 h . Beurs (M) .
INTERGEM
-
BERCHEM
ALPHEUSDAL, F . Williotstraat 22, 2600 Berchern 13 november 1994, van 10 tot 18 h Info : ACAM, Hoge Kaart 73, B-2130 BRASSCHAA T Tel . ( t 32)(0]3/651 79 2 6
16 16 19-20
150
11 11 11
D D B
AUGSBURG Re i sr..hleschen Wirtschaftsschule . Alter Postweg 86a 10-17 .30 h Beurs . BAD S0ODEN-ALLENDORF . Veranstaltungshalle . 9-17 h Beurs (M) . MONTIGNY•LE TILLEUL Foyer Cuiturel 9-18 h Ru p lbeurs IM-F j
geonieuws 19(8) . oktober 199 4
mineraal van de maan d goud
p . bende r Begin 1982 werden zes jongelui van MKA getroffen door een geheimzinnige ziekte . Ze leden aa n een aandoening waarvan men dacht dat ze in Europa nagenoeg uitgeroeid was . De symptome n waren grote ongedurigheid gepaard met zware koorts . Het zeer merkwaardige was dat hu n temperatuur nochtans niet hoger was dan zowat 37°C . Na overleg met verschillende doctors va n MKA, werd een lange fietstocht naar de Ardennen voorgeschreven . De behandeling werd zelf s duidelijk omschreven . gedurende enkele dagen dienden in het riviertje te Faymonville intensiev e slijkbaden genomen te worden . Merkwaardig genoeg, de behandeling slaagde volledig De hel e zaak trok de aandacht van de pers, er werden uitgebreide reportages met foto's aan de hele zaak gewijd . En ook MKA zag brood in het zaakje . Tijdens MINERANT 82 werden diamontage s getoond en boden de "zieken" aan het publiek plastiek doosjes aan waarin dankzij ee n ingebouwd vergrootglas piepkleine geelschitterende schilfertjes zichtbaar waren . Het geheel werd later omschreven als een akute aanval van "goudkoorts", die gelukkig tijdig ko n gestopt worden door het vinden van goud. U leest er alles over in de kranten van toen e n uiteraard in Geonieuws van mei 1982 . Goud . . . Gele dromen . .. Buiten de Ardennen, waar er ook nu nog op verschillende plaatsen in de beekjes van de Amblèvevallei (massief van Stavelot) goudafzettingen zijn, kennen we nog plaatsen waar men zel f goud kan vinden . aan het Bodenhaus, Rauris . Salzburg en in Heiligenbiut . Karinthië . Op dez e beide plaatsen in Oostenrijk kan men het materiaal huren om uit de afzettingen in de beek gou d te winnen (n .v.d .r . Het wereldkampioenschap goudwassen ging dit jaar door in Rauris . Oostenrij k van 28 augustus tot 4 september . er waren 600 deelnemers uit 17 landen ) . Een toeristisch e attraktie 7 Zeker, maar toch leuk om even de goudkoorts te hebben en dan nog een goede kan s te hebben mini-goudstukjes zelf te vinden . Tussen haakjes, in Heiligenblut en omstreken vind t men in de winkel "Geldwasser", een Schnaps met op het etiket een stoere goudzoeker, ee n waspan en een afbeelding van enkele flinke goudbrokken . In de fles zweven kleine stukje s bladgoud die door de schnaps én het vergrotend effekt van de ronde fles een gigantische groott e lijken aan te nemen . Na verzameling van de stukjes in een koffiefilterpapiertjewordt alles tot zij n ware propirties herlei d En dat laatste is zeker duizenden malen gebeurd telkens er ergens in de wereld een goudkoort s losbrak Vond men ergens goud . dan gingen er duizenden op af Slechts enkelen werden ech t rijk, velen sneuvelden tijdens ruzies of zelfs oorloge n
Fig . 1 Twee types goudpanne n
geonieuws
_19j8) . oktober 1994
15 1
Fig . 2 Goudwasinstallatie uit Lapland . Naar Ertl, 1993 .
é
Want dat lijkt typisch voor goud iedereen wil het hebben . Goud is nochtans niet zo er g zeldzaam, het komt op vele plaatsen voor . Maar de hoeveelheden zijn meestal zeer klein . 1 0 gram goud in één ton gesteente is niet slecht, maar haal het er maar eens uit . Gou d Goud is een metaal met een uiterst eenvoudige chemische formule : Au Het is vrij inert . lost niet op in de meeste zuren en basen, en wordt niet geoxydeerd door de luchtzuurstof Toch kan he t reageren met enkele reagenti a goud lost op in kwik en vormt dan een amalgaam . Gelukkig voor de goudwinning is dez e reaktie omkeerbaar : verhitting doet het kwik verdarrapen en Iaat het goud achter, ( - risik o voor milieu en gezondheid wegens de kwikdampen ) goud lost op in verdund natriumcyanide, (opnieuw een zeer giftig produkt . blauwzuur i s een bekend moordenaars- en spionnenvergift 1), het ontstane goud-cyanide-komplex ka n door reductie met zink het goud terug vrijgeve n goud reageert ook met chloorverbindingen, bijv . in aanwezigheid van ijzer(lll)chloride : Au t- 2 FeCl 3 2 NaCI t (AuCI . ] 2- + 2 Na ' + 2 FeCI ? . Deze reaktie kan ook in de natuur zorgen voor het oplossen van goud op één plaats e n bij verandering van de omstandigheden door de omgekeerde reaktie op een andere plaat s goudafzettingen geven, er kunnen zo zelfs zware goudklompen ontstaan . Goud kan ook 1 deel geconcentreerd HNO ) in koningswater oplossen (3 delen geconcentreerd HCI Deze drie reakties worden toegepast om goud uit gesteente met lage concentraties af te scheide n van het ongewenste moedergesteente . en na omkering van de reaktie geconcentreerd goud ove r te houde n
ra,
1 52
wees dus niet verbaasd als uw (trouw)ring verdwijnt als hij in kontakt komt met kwik uit ee n gebroken thermomete r de vermelde produkten rijn (levens)gevaarlijk en dus totaal ongeschikt voor het bekend e huis- . tuin- en keukengebrui k
geonie+.iws
ry_ {8) . oktober 1994
t
Fig 3 Goudwassers aan het werk in Karinthië . Oostenrijk (vorige eeuw) Naar Ertl, 199 3 Zuiver gedegen goud kan gevonden worden, maar meestal is zilver (tot 40% 1), koper (tot 20%) . en in kleinere hoeveelheden palladium, rhodium, bismut, en ijzer aanwezi g Het vrij inerte karakter van goud zorgt er voor dat het slechts zelden verbindingen met ander e elementen aangaat . Er zijn momenteel slechts 25 Au-mineralen gekend Allicht klinken d e meeste namen u niet bekend in de oren . ❑ it is niet verwonderlijk o .a . gelet op het feit dat er 1 6 bij zijn die pas na 1950 voor het eerst werden beschreven ± Niet bepaald 'klassiekers dus ! gou d auricuprid e tetra-auricuprid e bogdanoviet anyuiie t goudamalgaa m weishanie t zvyagintseviet bezsmertnovie t bilibinskie t maldonie t petrovskaie t uytenbogaardtie t criddleie t penzhinie t fischesseriet
geonieuws
19(8), oktober 1994
Au Cu 3 A u CuA u
(C u,Fe)(Au,Te,Pb) 3 Au(Pb,Sb)7 (Au .Ag)Hg - Au2 Hg 3 ( Au .Ag ), H 92 (P d, Pt,Au) 3 (Pb,Sn ) Au 4 Cu(Te,Pb ) Au3 Cu 2 PbTe 2 Au 2 B i AgAu S Ag3 AuS 2 Ag2 Au 3 TISb, Q S, o (Ag,Cu),Au(S,Se) 4 Ag3 AuSe 2
1 53
AuTe , (Ag,Au)T e (Au,Sb) 2 (Te,Bi ) AuPb 5 (Te,Sb) 4 S 5$ CuAuTe4 (Au,Ag),Te 4 (Au,Ag)Te , AuTe2 AuSb , AuSbO3
petzie t muthmanniet (? ) montbrayiet nagyagie t kostoviet sylvanie t krenneriet calaveriet aurostibiet auroantimonaat (? )
Als men u goudgele kubussen va n enkele centimeter als goud probeert aan te smeren zijn e r twee mogelijkheden : u moet deze specimens kopen, goud komt immers uiterst zelden in kubusvor m voor, meestal wordt het in draden, bladvorm, fijnkorrelig, klompjes, of aggregate n gevonden, kubussen hebben meestal gebogen vlakken . 2 . men past (of probeert toe te passen) een oude truk toe : pyriet en goud hebben ee n vergelijkbare gele kleur en hebben beide een metaalglans . Uw trukje : neem u w zakmes (niet om de bedriegende verkoper af te maken !) en kerf in het stuk . Pyrie t is hard, goud is zeer zacht (2 .5 tot 3) en wordt dus door het mes diep ingekerfd
Fig 4 Overzicht van de plaatsen (•) in de Ardennen waar ooit met zekerheid goud werd gevonden . Naar J-CGillet, 1967 . SP A
AVrA(LL CGM BL A N Au PoNr
.
Vr '
F . SEH NOR N °
ROBEZTV__E
KRaNCOPLH AN' S
r `,UARF : EIJ X
'a r 6' e
h+,1 de la mine d'or E .+T*F ti8A[N *
v/
Ln
STOUMONT \_. .* r Z I
ao
„
■ : RBQMQRr °
+°
SLANEL' T
1 BAQGN 5 .LiGNE*viLLE
l, •
a
-
R
r1
*
; CHEVRO N
• T *'
• A*C 1.e **
1
wArNES
FArMp NVI :_F S • *ON fNV1 L
o
rP0I S- A ON'S Por/,
r s yo oca,r.
r .A M B4+EN5
1
,.
SI`•,
GPaNC •A .. EX
/)
::
r-
:, ❑ r
S
nr / • / ] / /
EI
AMBL EU E r
T
HOR N
d 9r ub e :.idgr oe .AIN1
•1 T H
S o .aic, IE K•aiT .JHE 6
r
TFRRA ■ ,.S OEvONIENS
1 54
/*• BIH A .,,S Ta ., Ie
rs
F RR F
•
Bu_
MON1ESAl; rr!
1 '
*F R
10 KM .
5
L' OP GAL:LOI S
uA
JC
LINTES GEO :OGrQUE : BOYI,NY
+
BEH C
a^' qoI?rnr * z rg ; .*,
ro :
❑ E CO .NFR'ES
555
vr5T I SFS 5'.R o n
geonieuws
- 19(8),
r5ILLET - 196 7 .. . .
■ A(,E S
oktober
1994
Fig . 5 Gouddendrieten op kwarts . Uruguay . Beeldbreedt e ongeveer 5 mm . Foto e n verzameling H . Dillen .
Fig . 6 Geretikuleerd aggregaat va n goudkristallen . Breckenridge , Colorado, USA . Grootste afmeting ongeveer 1 cm Fot o en verzameling H . Dillen .
Fig . 7 Close-up uit fig . 6.
I
Fig . 8 Goudzoekers in de Ardennen . .. anno 1910 . Foto Kurt FAGNOUL . Copyright Z .V .S . Archiv .
De lage hardheid en de uitstekende pletbaarheld laten toe goud in extreem dunne blaadjes t e hameren (= bladgoud) . Een ander gevolg is dat de streepkleur (of is het streekkleur ? of volge n we een recente suggestie van een MKA-lid nl . poederkleur 9) op een zwart plaatje goudgeel to t wit is (wit - hoog zilvergehalte) en glanst . Goud heeft ook een zeer hoge dichtheid, ni . 19,3 (tot "slechts" 12,5 bij hoog zilvergehalte) . Di t heeft een belangrijk gevolg . Wordt goud na erosie van het gesteente door een beekj e meegesleurd dan zal het steeds over de bodem voortkruipen en in putten in de bodem van de beek blijven liggen. Goudkleurige glanzende schilfers die hoog in het water zweven zijn du s zeker geen goud maar wel geelbruine mikkadeeltjes . In de bergen kan dit soms voor enig e onterechte goudkoorts zorgen . Hoe ontstaat goud, of beter waar vinden we het ? 1. primair, adergoud : zit in het gesteente . meestal is dit kwarts, dit goudkwarts komt gewoonlijk voor in zure to t lichtzure magmatische gesteenten Pyriet en arsenopyriet komen dikwijls voor al s begeleiders van goud . Het zilvergehalte is meestal laag . Carbonaten, albiet en toermalij n kunnen aanwezig zijn We vinden dit in Berezovkij, Ural ; Darasun . Siberië ; Mother Lode . Californië ; Kolarfeld en Mysore, Indië ; British Colombia . Canada ; Kalgoorlie en Bendigo feld, Australië . Voor Europa hebben we enkel het Tauerngebied (Tauerngold), Oostenrijk ; Brandholz en Goldkronach, Fichtelgebergte (D) ; Thuringer Schiefergebergte (D) . goudgangen in subvulkanische massa's . meestal zilverrijk, samen met chalcedoon , carbonaten, pyriet, sfaleriet, zilverertsen en goudtelluriden . Vindplaatsen : Brad, Rosi a Montana . Sacaramb . Zalatna . in Siebenbi rgen, Roemenië : Colorado en Nevada (Crippl e Creek, Comstock Lode), US A 2. secundai r aanrijking in de oxidatiezone van goudhoudende sulfidische ertsen (' Eisern Hut") . Volgen s Rdssler kan deze rijkere zone 18 gram goud per ton bevatten . ais het erts zelf slechts 2 tot 4 g/ton rijk is .
1 56
geonieuws 19(S), oktober 1994
Fig . 9 Goudzoekers in de Ardennen . . . anno 198 1
het best bekend . en ook geldig voor onze Ardense vindplaatsen : alluviale afzettingen . Ui t primaire vindplaatsen wordt door erosie het goud vrijgemaakt en door water afgevoerd . In putten in de rivierbodem wordt het goud samen met andere zware mineralen (zirkoon . granaat, magnetiet, korund, . .) afgezet . Dikwijls worden zulke afzettingen afgedekt me t zand en leem . Door het kontakt met het water wordt het zilvergehalte aan de buitenzijd e van de korrels verminderd . zodat dit goud nog zilverarmer is dan het primaire erts . O p deze korrels kan gekomplexeerd opgelost goud neerslaan (zie hoger bij de chemisch e reaktie) e : kunnen de korrels aangroeien .
4
Wordt zulke afzetting volledig uitgegraven dan kan enkele jaren later deze put teru g opgevuld zijn met goudhoudend slib, de erosie en beweging in een beek blijft immer s voortgaan Als de hoger vermelde zes jonge MKA'ers in '82 de beek volledig "ontgoud " hebben, kunnen ze nu terug beginnen . Vindplaatsen voor zulk "Waschgold" of "Seifengold " met meer dan 10 g Au/ton zijn : Witwatersrand, Zuid-Afrika (zowat de grootste bekend e vindplaats . meer dan 100 km lang, ongeveer de helft van de huidige wereldproduktie ) Aldan . Siberie ; Klondike . Californië (nuggets tot 80 kg) Chili (nuggets tot 153 kg) voo r Europa enkele (uitgeputte?) plaatsen - de Rijn "Rheingold" : Donau ; Schwarzatal , Thuringen . de Ardenne n 3 . Zeewate r Zeewater bevat 0 .001 tot ongeveer 6 mg goud per m 3 water . Bijna niets dus, maar toch iets !
Dit goud komt normaal voor als goudchloride-complex (zie hoger bij de chemische reakties) . He t goud uit dit complex kan neerslaan als gedegen goud door reaktie met organische koolstof ,
geonieuws 19(8) . oktober 1994
157
Fig . 1 0 Goudzoekers in d e Ardennen . . . ann o 199 4
zuurstof, kiezelzuurgel of SO 2 . Dit laatste is belangrijk, immers bij onderzeese vulkanisch e uitbarstingen komt er veel SO 2 in het water terecht . In de buurt van zulke zeevulkanen kome n dan ook vrij veel goudafzettingen voor . Er werd zelfs een patent genomen op een methode o m op deze wijze (reaktie van SO 2 op het zeegoudchloridecomplex) goud uit de zee te winnen . Iemand dacht met deze methode de Duitse oorlogsschulden te kunnen betalen . 4. Industriële produkti e Voor de volledigheid vermelden we dat er veel goud gewonnen wordt tijdens de verwerking va n ertsen, vooral pyriet- en kopererts . Goud komt veel voor samen met pyriet en zit in klein e hoeveelheden in de pyrietkristallen ingebouwd . 5. Rekuperati e Vermits goud vrij inert is, en meestal niet weggegooid wordt (tenzij het onvindbaar verstop t wordt) is er een vrij grote recuperatie . Het is dus niet uitgesloten dat in hedendaagse goude n voorwerpen goud uit de tijd der Inka's of Cleopatra aanwezig is . Enkele tips : Ook in de groeve Clara (Zwarte Woud) wordt goud gevonden ; kontroleer onmiddellijk a l uw Clara-specimens ! Tijdens een zes jaar durende studie heeft een groep van het "Dortmunde r Naturkundemuseum" honderden beken gekontroleerd in het Ostrheinische Schiefergebirg e (Wupper, Ruhr, Lenne, Ennepe, Sorpe, Mdhne en Lippe . alle riviertjes) . Ze konden ee n driehonderdtal afzettingen van alluviaal goud opsporen . Wanneer begint MKA eens all e Belgische beken te onderzoeken ? Een tip voor de uitstappenl(e)i(j)der . . . We kennen persoonlijk twee musea waar u uitgebreid kunt zien hoe het er vroeger aan to e ging in de Hohe Tauern in Oostenrijk : in Dollach (Grosskirchheim) in de buurt van Neiligenhlut en in Altbdckstein (einde van het Gasteinertal) . In de omgeving van de Neubau-hu t nabij Kolm-Saigurn (Rauris) kan men de ruines van de goudbergbouw nog bezichtige n (voornamelijk uit vorige eeuw) . Allicht zijn er nog zulke musea . maar deze kunnen w e alvast aanbevelen .
158
geonieuws 19(8), oktober 1994
iets vergeten te melden over de eigenschappen van goud ? Ja, de struktuur is kubisch, maa r zoals reeds geschreven zult u niet vaak kubusvormige goudkristallen tegenkomen . Goud wordt vooral gebruikt voor sieraden . muntstukken en als tegenwaarde voor de geldbiljetten . Technisch vinden we het in de tandheelkunde, bij rheumabehandeling, in de elektronica (verguld e kontakten, verbindingen in chips), in de ruimtevaart als hittewerende folie (goud reflekteer t uitstekend infrarood licht) . En om de zaken eens volledig op hun kop te draaien eindigen we met de oudheid . Want gou d werd reeds zowat 3000 j .v .Chr . gebruikt, uiteraard niet voor de elektronica, maar wel voor zij n ook vandaag nog twee belangrijke toepassingen : sieraden en als betalingsmiddel . De Griekse geograaf Strabo (volgens sommigen zou die wet eens durven overdrijven), 100 v.Chr ., vermeldt drie manieren om goud te ontginnen : rivierzand wassen, goudhoudend gesteente male n en dan wassen, ondergrondse aders ontginnen . Dezelfde schrijver verwijst naar Polybio s (originele teksten zijn wel onvindbaar, dus moeten we Strabo geloven), die bericht dat "er in d e Alpen zoveel goud ligt, dat men slechts een halve meter diep moet graven om het in grot e hoeveelheden te kunnen oprapen . Bij het smelten gaat slechts een klein gedeelte verloren" . Het gevolg : rond 130 v .Chr . is er een soort volksverhuizing van Italië naar o .a. de Goldberggrupp e in het M6lltal vergelijkbaar met de goudkoorts in Californië . Gaan we nog verder terug in de tijd, dan mogen we aannemen dat tot een bepaald moment alleen het gebruik van verzamelde grote nuggets zin had omdat men de kunst van het smelte n nog niet kende . Er mag aangenomen worden dat ongeveer 3900 v.Chr . de Egyptenaren de kunst van het smelten van metalen met een blaaspijp begonnen te beheersen . Vanaf dat ogenbli k kregen ook de kleine goudkorrels een waarde omdat ze konden samengesmolten worden . beperkten zich tot het oprapen van het alluviale goud, eventueel ook ui t ondiepe putten in de verharde afzettingen Vermoedelijk is er in de ontginning niet veel evoluti e geweest want uit een reisverslag uit 1895 (n .Chr . of zowat 5000 jaren later) leren we dat in he t Nijlgebied nog steeds in ondiepe putten ontgonnen werd met houten stokken met metalen pun t om de zanden los te maken . Het slijk werd in houten tonnen uitgewassen . Dezelfde Egyptenaren
Strabo vermeldt als hulpmiddel het gebruik van schapehuiden, het slib vloeit over de huiden e n fijn goud zakt weg tussen de haren en blijft er (gedeeltelijk) in hangen . Er is eigenlijk weinig bekend over deze oude goudwinningen . Een uitzondering is bijv . de Romei n Plinius die verantwoordelijk was voor de ontginning in Spanje . Er waren daar reeds echte mijnen , met versterkte gangen waaruit primaire ertsen gehaald werden . Deze werden gemalen , gewassen, geroost en in een oven gesmolten waardoor het zware gesmolten goud naar ondere n zakte . Hij vermeldt ook een aparte ontginningswijze : een goudhoudende berg wordt binneni n uitgegraven . Zodra er genoeg gangen zijn moet een (waarschijnlijk aangeduide) vrijwilliger d e houten versterkingen verwijderen tot de hele berg instort (over het lot van de vrijwilliger word t niets meer gezegd) . Het gebroken gesteente wordt dan vanuit een hogerop aangelegd e watervoorraad uitgespoeld en uit het verzamelde waswater wordt het goud gewonnen . Ik vrees dat vandaag Plinius last zou hebben met de vakbonden .. . Met het verval van het Romeinse Rijk verdwijnen ook de bronnen . Tot ruwweg de Middeleeuwen tast men vrijwel in het duister over wat er gebeurde of niet gebeurde . Vermoedelijk ging o .a . i n de Hohe Tauern het goudwassen op primitieve wijze verder . De weinige informatie geeft ee n beeld van wassen met de huiden van schapen en koeien . het gebruik van houten wasschotels , en platen met houten latten om het goud op te vangen .
geonieuws 19(8), oktober 1994
1 59
Georg Agricola (1494-1555) is zowat de eerste om opnieuw detailinformatie te geven, natuurlij k terug te vinden in zijn boek "De Re Metallica" . Had de goede man een paar eeuwen later geleefd , hij zou een uitstekend medewerker voor Geonieuws geweest zijn . Hij heeft het over een wolle n doek waarin de gouddeeltjes zich moeten vastzetten nadat het slib met veel water verdund werd . Het doek wordt af en toe uitgewassen om het goud te verzamelen . In dezelfde periode worden de namen van Columbus en vooral Cortez en Pizarro verbonden me t de afschuwelijke manier waarop de "beschaafde" Europeanen in Zuid- en Centraal-Amerika gou d zochten . Cortez maakte de Aztekenkoning Montezuma wijs dat de Spanjaarden aan ee n hartziekte leden en dat alleen goud deze ziekte kon genezen . En W .H . Prescott schreef in 184 7 over de verovering van het Inka-goud door Pizarro in 1531 : "vele elementen zijn giftig, maa r goud behoort tot de weinige metalen die giftiger zijn voor de geest dan voor het lichaam" . In een beschrijving van een wasserij aan de Donau rond 1695 wordt het amalgameren vermeld . Na aanrijken op vellen en wasborden wordt kwik toegevoegd . De overtollige kwik wordt door ee n doek uitgeperst . De uitgeperste koek wordt tussen gloeiende kolen gelegd zodat het resterend e kwik verdampt (!) en het goud vrijkomt .
d
Een bij goud aanleunend stukje geschiedenis : in 1850 kwam de stoffenhandelaar Levi Straus s tijdens de goldrush in Californië aan . Hij was op een merkwaardige wijze immuun voor d e goudkoorts . Zijn voorraden stoffen werden direkt gestolen door de goudzieken, begrijpelijk wan t door het harde werken hingen hun klederen in flarden om hun lichaam . Toen ze de heer Strauss troosteloos tussen enkele overgebleven balen zeildoek zagen zitten, gaven ze hem spottend d e raad voor broeken te zorgen . Hij nam de uitdaging aan en knutselde enkele afschuwelijk e broeken in zeilstof in elkaar . Het sukses was er onmiddellijk, Strauss noemde zijn broeke n "jeans" naar het franse woord "genes" (een zeemansbroek uit Genua) . Zou Strauss niet rijke r geworden zijn dan de meeste van zijn klanten ? De huidige goudzoeker heeft nog steeds weinig meer dan wat reeds in het oude Egypte beken d was : een of andere vorm van een schop of hak, een wasbord en een wasschotel . Werd vroege r een halve pompoen of een houten schotel gebruikt, dan werden later gebakken stenen, ijzere n of tinnen schotels gebruikt . Wat veranderee was de vorm van de schotel, en er werden toestelle n uitgevonden om het vervelende schudden onder water te "automatiseren" . Er zijn en worden nog steeds vele modellen gebruikt, de vormen liggen tussen een ronde schote l die in een punt eindigt tot zeer vlakke schotels met een platte bodem . Het principe is nog steed s hetzelfde : goudhoudend zand erin, onder water met een draaiende beweging het materiaal me t lage dichtheid wegspoelen, steentjes met de hand verwijderen . en hopen dat op de bodem n a enige tijd de zware begeerde gele stukjes blijven liggen . Op die bodem worden ook ander e zware mineralen verzameld, magnetiet kan met een magneet verwijderd worden, maar de res t moet met de hand uitgezocht worden . Hopelijk schudt u goed en gooit u niet met de laatst e draai de goudstukjes uit de waspan . Oefen rustig thuis eens met een gouden ring . Oefenin g baart kunst, en misschien voelt u zich ooit geroepen deel te nemen aan het wereldkampioenschap goudzoeken . Het bestaat, echt U krijgt een grote bak met slijk me t daarin een bekend aantal goudstukjes . Aan u om zo snel mogelijk zoveel mogelijk goud uit t e wassen . Gluck au f En tenslotte nog de gegevens met betrekking tot het mineraal van de maand . Het zijn stukke n moedergesteente van zowat 3 x 2 cm met daarop (en misschien ook erin) goed zichtbar e goudstukjes . De vindplaats is Jeseniky in Tschechië . Een echte aanrader .
1 60
geonreuws 19(8), oktober 1994
Voor wie het allemaal eens grondiger wil uitpluizen, een seleklie van de goud-literatuur aanwezi g in de bibliothee k H Bender . P . Bender, ' Rauris' . Geonieuws 10(2) 27 (1985) . L . Bernolet . K . Van de Moortel . M . Van de Voorde . M . Van den Dries . 'Goud in Belgie", Geanieuws 7(5) 10 6 {1982) . H . Dillen . 'Goud' . Geonieuws 4(5) . 66-57 (1979) . H . Dillen . 'Goud' . Geonieuws 7(5) 100 (1982) . R .F . Ertl, "Goldwaschen" . Lapis 7(4) 15 (1982) . R .F . Eetl . "Zur Geschichte der Goldgewinnung in Karaten", Der Steirische Mineralog 4{6) 23 (1993) . R .F . Erti . ' Goidrausch am Klondike', Magma 2 84 . 3 41 en 4 15 {1984) . J .-C . Gillet, "Les gisements auriféres de Belgique' . Buil . Soc . roy . Belg . Et . g éol . et archéol . 21, 121-163 (1970) . E . Hanssen, W . Viaene, 'Données minéralogiques sur ies paillettes d'or de la bordure S . et S .E . du massif d e Stavelot' . Buil . Belg . Ver . Geol . 88(3) . 225-235 (1979) . W . Homann . "Liber neue Goidvorkommen im Ostrheinischen Schiefergebirge" . Mineralien Welt 1(1) . 19 (1990) . G . Pascher, 'Gold aus dem Fichtelgebirge" . Lapis 10(10) 24 (1985) . A .K . Schuster . 'Nicht nut Gold im goldenen Viereck', Magma 1 40 (1983) . R . Taes, "Goud op de Hoge Venen 2' . Hona 1(3) . 38-40 119811 . K .L . Weiner . R . Hochleitner . 'Steckbrief : Gold' . Lapis 7(4) 5 (1982) . 'Lexicon der non-ferrometalen' . Union Minière (1972) . Themanummer 'Gold' . Mineralogical Record 18(1) (1987) . Themanummer 'Gold", Extra Lapis nr . 2, Christian Weise Verlag (1992) . Themanummer "Gold . Art . Science and Technology", Interdisciplinary Science Reviews 17 (3) (1992 )
P.S. Voor enkele maanden heeft een andere groep MKA'ers het opnieuw geprobeerd in de Ardennen . Ze vertrokken iets comfortabeler met de auto dan d e fietsers van '82 . Maar ter plaatse werden ze afgestraft, goud laat zich nie t vinden zonder zweet. tranen en tandengeknars : het sneeuwde . en nog gee n klein beetje ook . . . De Romeinen hebben hier vroeger jaarprodukties van 10 to n gehaald . zij zijn dus met het grootste gedeelte gaan lopen . Daarom is tegenwoordig de produktie niet meer zo denderend . Maar niet getreurd, eige n goud is thuis waard Fig 1 1 Goudwassen in de sneeuw door MKA-leden, voorjaar 1994, onder het motto " Gek zijn hoeft niet, maar het helpt we# . . "
geonieuws
i .Y(8). oktober 1994
16 1
200 m 2 permanente expositie !
S0\0NA1 47 Blq,111A\ * 5* 050,4rs **y E
STA
/
mineralen - juwelen - vlinder s kit - loepes - geigerteller s JOUSI-doosjes - steuntje s fluorescentie - hamers Euromex mikroskope n boeken enz . 10-12 h en 14-19 h zondag 15-18 h dinsdag geslote n ' s zomers dagelijk s 10-12 h en 15-20 h
U vindt ons oo k op mineralenbeurze n Mits voorlegging va n Uw MKA-lidkaart krijg t U (in de winkel) 10 % kor ting op juwelen en mineralen _J
e041/W
X/C.tr,t4'ieA)-e M-Óte/i
Grote keus bergkristal : Mount Ida, Arkansas, U .S .A. Zeldzame systematiek : Mont Saint Hilaire, Quebéc, Canada . Arizona, Arkansas, Tennessee, U .S .A. Esthetische Zeolieten : Apophylliet, Gyroliet, Mesoliet, Natroliet, Stilbiet,enz . Poona, Nasik, Lonavala, Arangabad, Bombay, India . Geologische en Mineralogische boeken, (lijst op aanvraag) . Handgemaakte zilveren juwelen en Kacthinas ( Indiaanse poppen) . GEONIC, Henricus Bracgstraat 10, B-9030 Gent (Mariakerke) . Tel . 09/227 32 1 0
1 62
geonieuws 19(8). oktober
1994
geo-nieuws kor t
Mineralen verzamelen in de Harz, D Voor het Harz-gebied bestaan sinds enige tijd wettelijke beperkingen op het verzamelen van o .a. mineralen . Er werden reeds boetes uitgedeeld tot 300 DEM aan verzamelaars die op storthope n (!) door minimaal afgraven ("Kratten") mineralen hadden verzameld . Omdat de wetteksten terzak e bijzonder ingewikkeld waren en moeilijk toegankelijk werd door de "Landskreis Goslar" een folder met een leesbare tekst opgesteld . In essentie komt de tekst neer op het volgende . Op storthopen en verlaten mijnterreinen zij n specifieke biotopen ontstaan met bepaalde soms erg zeldzame planten en dieren Daarom is het beschadigen van planten op eender welke wijze verboden . Mineralen zoeken is dus allee n toegelaten op plaatsen waar geen planten staan . Groeit er een grassprietje op een steen : afblijven dan ! Mijnen betreden is sowieso verboden . Daarenboven is toestemming van de grondeigenaar steeds verplicht . Indien men een grotere voorraad meeneemt dan wat bestem d is "voor eigen gebruik" dan moet men een officiële toelating aanvragen . Bron
: Der Aufschluss 44(4) .
p ijl . 5 (1993).
H . Dillen
Hetaerolie t Drie Zn-Mn-oxiden werden vorig jaar voor het eerst in Zwitserland gevonden : woodruffiet , hetaeroliet en hydrohetaeroliet Het drietal werd geïdentificeerd in materiaal van de mijn "ChezLarze" op de Mant Chemin (VS) (ref .. Schweiz . Min . Petrogr . Mitt . 73, 11-19 (1993)) . Volgen s deze referentie is hetaeroliet, ZnMn 2O4 bekend van een achttal vindplaatsen in de Verenigd e Staten . In Europa werd het gevonden in Roemenië, Groot-Brittannië (Cornwall) en .. . België . Dus onmiddellijk "Les minéraux de Belgique" erbij gehaald, met een kleine desillusie als gevolg . Blijkbaar gaat het om een (1) oud specimen uit de verzamelingen van de Université de Liège , afkomstig van Moresnet . dat als brauniet gekatalogeerd was en na X-stralendiffraktie-onderzoe k moest worden omgedoopt tot hetaeroliet (Buil . Soc . roy . Sci . Liège 44, 157 (1975)) . Indien verzamelaars toevallig zouden beschikken over een oud stuk "brauniet" van Moresnet da n laten zij dat best grondig onderzoeken door een vakman of -vrouw .
H . Dille n
Moet er nog amethyst zijn ? De amethyst-ontginning in Brazilië gaat nog steeds door ! In de provincies Rio Grande do Su l werd een amethystgeode gevonden om "U" tegen te zeggen . de geode woog iets meer dan 2 ton, en was 1 .9 m breed en 1 .3 m hoog, en min of meer ovaal van vorm . De individuele kristalle n hebben een doorsnede van 3 tot 12 cm, en zijn ook qua kleur van een uitzonderlijke kwaliteit .
geonieuws 19(8) . oktober
1994
1 63
De "toegang" tot de geode werd uiteraard vernield bij het openbreken . Dit "afval" alleen al wer d als slijpgoed verkocht voor meer dan 20000 USD . In de geode komen ook calcietkristallen voo r tot 10 cm . De geode werd gevonden 4 km ten oosten van Sao Gabriel ; dit dorpje ligt niet ver van Frederico Westfallen en Ir-ai in Rio Grande do Sul . Ze werd na een paar maand onderhandelen voor 10000 0 USD verkocht aan een Japanse verzamelaar . Niet ver daar vandaan was in 1978 al eens een amethystgeode "aangeboord" van 1 .5 X 2 X 3 m (3750 kg) . Amethyst wordt in Rio Grande do Sul tegenwoordig vaak ondergronds ontgonnen, i n mijnen met tunnels tot meer dan 150 m lang . Bron : M+neralogical Record 23(3), 282 (1992).
H . Dije n
CAHAY (Vielsaim), 199 1 Nog nieuws uit de oude Ardennen ? Ekskursies naar de streek van Vielsalm roepen herinneringen op aan vroegere processies naa r een Belgisch mikro-mineralenparadijs . Dit is niet zonder reden, want een bezoek aan de mooi e streek van de Salm en gewroet in een van Belgiës oudste geologische regionen leverde steevas t een rijke oogst op aan diverse vor België zeldzame mineralen . Recente bezoeken tonen echter aan dat de massale bezoeken aan de beschreven vindplaatse n deze nagenoeg volledig hebben uitgeput (soms zelfs beschadigd of vernield) . Om een brokj e ardenniet te vinden dient men letterlijk bergen te verzetten . Ais een vaste rots in de branding, blijven de storthopen van de voormalige coticule-ontginninge n te Cahay soms nog mooie zeldzaamheden opleveren . De afgegraven hoeveelheden zijn wel wa t verminderd tegenover vroeger en dit heeft zijn weerslag op het voorkomen van vers materiaa l Een bezoek aan de vindplaats doet steeds de gedachte rijzen "Men is mij reeds voorgeweest ." . Dit bewijzen de talrijke opengeklopte melkwitte kwartsblokken op de hellingen e n sorteerafvalhoopjes (met dikwijls voor beginnende verzamelaars nog waardevol materiaal) op de parkeerplaatsen . De groeven zelf raken langzaam volgegroeid en de schistbrokstukken worden steeds gevaarlijke r glad vanwege het wassende mos . Wenst u toch op een mooie dag liters zweet te plengen, u w beitels bot te slaan, u te snijden aan de verraderlijk scherpe kwartssplinters of glijbaantje t e spelen op de schist, dan wordt u misschien getroost door een aanwinst van volgende (tijden s vorige MKA ekskursie) gevonden minerale n borniet ; kwarts-XX ; hematiet, goethiet ; malachiet-XX ; langiet-XX : brochantiet-XX, turkoois XX ; (meta)-torberniet-XX ; wavelliet-XX ; pseudomalachiet ; libetheniet-XX : chloriet-XX ; ottreliet ; granaat in de coticule of een stukje coticule zonder mee r Wij benadrukken nogmaals dat - zoals trouwens voor elke vindplaats - het vragen van toelatin g tot betreden van het privé-eigendom vooraleeru deze vindplaats bezoekt een absolute vereist e is . De heer Ducomble (Cahay 97, Vielsalm) waakt voortdurend over het eigendom van d e Entreprises Lescrenier A . . Uw beleefdheid voorkomt dat het voor u en voor ons wel een he t laatste bezoek zou kunnen geweest zijn
J . Maerten s
164
geonleuws 19(8) . oktober 1994
uit onze tijdschrifte n
*
MINERAL . TIJDSCHRIFT
24(12) . 12 .9 3
211-215 Nickenicher Sattel, Eife l 216 Opprébais : brookiet 217-228 Lavrion . Griekenland (4 ) MINERAL . TIJDSCHRIFT
LAPIS
LAPIDARY
25(1), 01 .9 4
7-11 Gip s 13-19 Quarzkristalle aus Bad Brambach im Elstergebirge 20 Neue Mineralien (deloryit, parafransoletit . segnitit ) 21-22 Partzit und Tetraedrit aus Muschede im Sauerland (D ) 23-26 Beudantit . sulfatfreier Beudantit und Seniti t 27-46 Cornwall und Devon : Die interessanteste n Neufunde und Neubestimmungen . 1989-1993 . 47-53 Neufunde aus dem Schwarzwald (5 .1 . ) 54-55 Testa Nera - die trauernden Turmaline vo n Elba (1) . 56-60 Eine neue Klassifikation der Sulfide TIJDSCHRIFT 25(2), 02 .9 4
32 Richelle . anthraxolie t 33-37 De uitwendige vorm van minerale n 38-44 Mijnlampen . licht in de ondergron d LAPIDARY J . 47(3) . 06 .9 3 14/100 . 102 Herdent e 16 Aikinite inclusion in phenakit e 36-40 Opal-logue 65-74 Opal Oasis (Idaho, USA ) LAPIDARY
J . 47(6) . 09 .9 3
14/108 Half-solved mysteries ametrin e 69-72 Hourglass gypsum (Oklahoma . USA ) * MINERAL . ABSTRACTS
43 . 02 .9 4
Index volume 43 (1992 ) *
LAPIDARY
J . 47(8) . 11 93
16 Chrome diopside inclusion in diamon d 51-56 Desert Outpost (Wickenburg . Arizona . USA)
geonieuws
19(8). oktober
J . 47(9) . 12 .9 3
1994
J . 47(10), 01 .9 4
18 Zircon inclusion in aquamarin e 32-37 White shining (zilver ) 71-86 Sierra Silver (Idaho, USA ) *
19(1) . 01 .9 4
MINERAL .
LAPIDARY
50-56 Queuing up to Quarzsite
8-12 Eifel : Schellkopf, Bren k 13 Opprébais : malachie t 14-25 Lavrion . Griekenland (5 ) *
*
GEODE
18(9), 02 .94
5-20 De mineralen van 'Schone Aussicht' in Dernbach bij Montabaur in het Westerwald (D ) 21-30 De mineralen van Laurio n *
ROCKS AND MINERALS
69(1) . 02 .9 4
16-39 Silver and silver-bearing mineral s 40-42 Gold ! Jamestown, Tuolumne Co . . Californi a 44-51 Amethyst discovery on Deer Hill . Stow, Oxford Co . . Maine . US A 54-58 Museums . shows and mines in Kongsberg . Norwa y *
LAPIDARY J- 47(7) . 10 .9 3
16 Lepidocrocite inclusion in amethys t * MINERALIEN WELT 5(1) . 02 .9 4 2-4 Sammlerproblem nr . 1 Wer bestimmt mein e Mineralien ? 8-10 30 Mineralientage Munche n 13 Probleme mrt falsch benannten Mineralstufe n aus dem Erzgebirge (triphyliet apatiet ) 14-16 Coesit-fuhrender Pyrop-Quarzit ein spektakulares Gestein aus dern Dora-Maira-Massiv i n den Westalpe n 17 Almandi n 18-21 Neufunde : Mendig (steacyiet, magnetiet / hercyniet . fergusoniet-(Y)) Kahlenberg, Me chernich (hetaeroliet) Duren (anataas, cupro adamien) Stolberg (S) Munsterbusch . Stol berg Rhld . (Zn-schulenbergiet) ; Thuringen , Henneberg/ Weitisberga (allaniet-Ce . anglesiet)Harz . Wolfsberg (S) : Westerwald, Grube Cle menslust . Bruchhausen (Tsumcoriet) Oberpfalz, Steinbruch Huber . Winklarn (Sjogreniet ) Sauerland, Genna (brownmilleriet . aluniet, Zn schulenbergiet, dypingiet . switzeriet) Nicke nich (Nickenichiet ) 22-31 Die Mineralien der Flussspatgrube Schonbrunn bei Oelsnitz im Vogtlan d 32-40 Der Adler-Gang in Wittichen, Schwarzwald 41-44 Euklase in den Alpen (Zwitserland )
165
* NAUTILUS INFO 18 (6) . 02 .94 115-116 Strashimiriet (Clara, D ) 129-130 Pyrochloo r MiNERALIENFREUMD
32(1) . 02 .94
1-3 Eine Reise nach Polen Chrysopras von Szklar y 4-5 Die Uniun Cristallina und die Disentiser Mineralienbdrs e 6-12 Diaman t 17-23 Ametrin aus Ost-Bolivie n *
RIV . MINERAL -
ITALIANA
17(1) . 02 .9 4
9-31 1 minerali del compiesso vu!canico dei Coll i Albani (deel 1 ) 33-44 Le miniere di zinco della Val Brembana (dee l 2) 47-58 Note di mineralogia italiana : namansiliet/varaiet peprossiiet-(Ce) . Lazio Chiavenna . Sondrio : magnetiet van Servette-mijn . St .-Marcel , Val d'Aosta ; een ongewoon fantoomkristal : anataas en dolomiet van Groppallo, Alla Val Numonaziet van Alre . PC ; scheeliet . Mont-Blanc pe Devero, Ossola . NO : 59-63 Un istituto Mineralogico in Valtellin a 73-76 Alto Lario occidentale, Gravedana (CO ) 87-97 Su Zurfuru (Cag!iari . Sardinië . 1 ) 98 La standardizzazione dei suffissi per politip i
ry . Howard Co . . Marylan d 57-63 What's new in mineral s 69-77 15th annual FM-TGMS-MSA symposiu m 'Silver ' LAPIS
19(2) . 02 .94
7 Wiederdffnung des Naturkundemuseums Ostbayer n 9-11 Sturmani t 13-20 Spektakul*re Neufunde aus Annaberg (A ) 21-24 Annaberg oder Bleiberg ? Zur Typlokalité t des Wulfenit s 25-31 Die Silbererze von Annaberg in Niederosterreic h 32-33 Neue Mineralien (huangiet . kamphaugiet-(Y) . Leakeiet . luberoiet . trembathiet, tsaregoradtseviet . vonbezingiet . walthieriet ) 34-35 Sterling Hill Min e 36-40 Munchner Mineralientage 199 3 41 Ferberit : ein neues Vorkommen aus den westindischen Basalte n AMERICAN MINERAL .
78(11-12) . 12 .9 3
1299-1303 Foitite . a new alkali-deficient tourmalin e 1304-1312 Lindqvistite . a navel hexagonal ferrit e mineral from Jakobsberg . Fiiipstad . Swede n 1313 Standardization of polytype suffixe s GEA 27(1) . 04 .9 4
MINERAUX
ET FOSSILES 20(215) . 02 .94
6-10 Lor de la Provence Cristallin e 43-44 Rhodochrosit e SCHWEIZER STRAHLER
10(1) . 02 .9 4
1-5 Goldkristall-Fund in eiher Kluft der Lukmaniersehlucht (GR . CH ) 5-11 Ouarzkristalle mit Anldsungsmerkmalen au s dem Val Cristalline (T1 . CH) 12-15 Ein Bijou vom Zinggenstock (BE, CH ) (kwarts . amethyst ) 15-18 Ouarzspezialitáten vom Calanda )GR . CH ) 19-20 Découverte de plomb natil idiomorphe au Venézuél a 20-22 Runal (GR) - auch ein interessantes Fundge • bie t 22-23 Arsenkies-Drillinge von Salanfe ( V S . C H ) 24-30 Ein Neufund sogenannter "Rankenquarz-Bildungen .' 30-40 Les mrnéraux dans leur environnemen t MINERAL .
RECORD 25(1) 02 .9 4
7-14 Native gold from the Jamestown Mine . Tuolumne Co . . California . US A 21-27 The Horcaja mines Ciudad Real . Spai n 29-38 Same pegmatite minerals from the Zamba District . Malaw i 39 . 41 Further notes on the history of phasgenit e and matlockite from Matlock Englan d 43-50 Letter from Europe (The British scene Pari s show Sainte-Marie-aux-Mines t 53-54 Adularia from the Howard . Montgornery Quar
166
Temanurnmer : Noorwege n 2-4 De geologische geschiedenis van Noorwege n 4-15 Het Precambrium in Noorwege n 15-25 Mineralen van de granieten en syenieten ui t het Oslo-gebied 25-44 Geologische trekpleisters in Noorwege n MINERAUX
ET FOSSILES 20(217) . 04 .94
6-11 Les indices cuprifères de Roua (Alpes-Marit i mes . F ) 25-28 Le gisement de ga€ène argentifière de Persey-Nancroix (Savaie, F ) 29-30 Le musée paieontologrque et minéra!ogiqu e d' Aguessac (F 1 GEOLOGIE 101(3 . 4) . 12 .9 3 139-151 A noteworthy fragment of the Santa Catharina meteorite recovered trom a Belgian museum collection (R . Van Tassel, H . Dillen . R . Vochten, E . De Grave, J . Hertogen ) 153 . 171 Surface features of heavy minerals from Belgian meso-cenozo c deposit s 277 . 301 Southern North Sea project borehole B H 89 . 1 311 . 314 Instortingsholten op de Keizersbeeg t e Leuven lR )
MINERALCOLOR 029 4 BLATON Whitmareiet py r iet evansie t caeoxeniet vivranret m'trrdatiet strengie t
georlfeuws
19(8) . oktober 1994
boekennieuws aanwinsten voor de biblioteek
h- dille n Dermineralienfuhrer:Osthar z F . KLOSE . 1990, Verlag A . Klose, Goslar . 139 pp . . 15 X 21 cm, prijs 29 .80 DEM . Duitstalig . Terecht merkt de auteur in zijn inleiding op : der Harz ist wieder ein e!) Gebirge" . In vroeger e werken werd het op DDR-grondgebied gelegen gedeelte van de Harz niet of nauwelijk s besproken, hoewel het tweemaal zo groot is en erg mineralenrijk . Het boek staat vol tips over vindplaatsen en vindmogelijkheden . en is dus zeker een aanrade r voor wie in dat gebied wil gaan zoeken . Het boekje is wel uitgesproken armtierig uitgegeven . Illustraties - alle in zwart-wit - op rode cirkeltjes voor de vindplaatsen op de kaartjes na - zij n ronduit ondermaats . De drukkwaliteit loopt ook duidelijk achter op de Westerse norme n De auteur baat een hotel uit in Osterrode (hotel "Zur Tanne") en steekt dat in zijn boek niet onde r stoelen of banken . Inhoudelijk is het boekje echter uiterst nuttig voor een bezoek aan de Harz - en voor de prij s moet je het ook niet late n
DerMineralienfuhrer:(West-)Har z F . KLOSE, 1985, Verlag A1 Klose . Goslar, 149 pp . . 14 .5 X 20 .5 cm, prijs 29 .80 DEM . Duitstalig . Zie bespreking van het analoge werk over de Ostharz .
Die Mineralien der Schweiz Max WEIBEL, 1990 . Birkhuser Verlag, Basel . 222 pp . 13 X 20 cm, prijs 45 DEM Duitstalig . ISB N 3-7643 . 2465-1 . Dit werk zou de vijfde uitgave moeten zijn van een boekje dat voor het eerst verscheen in 1966 . Tot en met de vierde uitgave werden er eventjes 24000 exemplaren van verkocht . .. van ee n bestseller gesproken ± De vijfde uitgave werd zodanig herwerkt, dat je er de originele versie bijna niet meer in herken t Het werk is erg volledig, en zowel de aliergewoonste mineralen als kwarts en calciet, als de mees t zeldzame en recent ontdekte zoals edenharteriet en geigerietwarden uitvoerig behandeld . De 15 0 kleurfoto's zijn van matige tot goede kwaliteit . maar zijn zo klein afgedrukt dat ze er nie t spektakulair uitzien . Ze hebben wel een hoge dokumentaire en didaktische waarde . Zowe l beschrijvende als topografische mineralogie komt uitvoerig aan bod . Kortom, geen luxueus werk, maar voor de Zwitserland-fanaten een absolute mus t
geonieuws 19(8), oktober 1994
167
mineralen voor beginnende en gevorderde verzamelaar s geologische artikelen - dekoratie - juwele n
INTERKRISTAL MINERALEN-TOEBEHORE N Een uitgebreid assortiment geologische artikelen vindt U in onze katalogus "Krantz Geo-Zubehi r", o .a . + hamers, beitels, steenbewerkingsmachine s + Jousidoosjes en aangepaste opberg-systemen , + standaards, acrylact sokkels, draaitafels , + kompas . Geigertellers . detektoren, ultrasoonbaden , ♦ loupes, mikroskopen verrekijkers, UV-Jampen . + boeken, video's . didaktisch materiaal enz . . Bezoek onze show-room of vraag onze gratis katalogus aan . * ♦
Steeds welkom na telefonische afspraak ! Wij zijn aanwezig op mineralenbeurzen
Olnienlaan 8 B-3050 OUD-HEVERLE E Tel . & Fax : (3) 016/40 65 39
1
Probeer het ook eens ! Het is zo eenvoudiq ' Wordt zelf edelsteenslijper met deze trommelslijpmachin e of met andere machines uit het fabrikatie programma va n HOMBERG & BRUSIU S Postfach 130140 . D 55723 IDAR OBERSTEI N Tel . 00 49 6781 35036 Fax 00 49 6781 35033 5 K .ATAL .00i f3 tegen 200 BEF of 1f) DEM ri bankb'l ;etten of een Eur•ochenuO ,.ar . 1'_? DE M
1 68
geornevws 19(8), oktober
199 4
