9.1 Chemotherapie na een operatie bij borstkanker
Uw behandelend chirurg heeft in overleg met u en de internist-oncoloog (internist gespecialiseerd in de behandeling van kanker), besloten om na uw operatie voor borstkanker een aanvullende behandeling te starten met chemotherapie. Deze behandeling wordt adjuvante (aanvullende) chemotherapie genoemd. In deze brochure vindt u meer informatie over de gang van zaken tijdens deze behandeling. Het is goed u te realiseren dat voor u persoonlijk de situatie anders kan zijn dan hier wordt beschreven. Wat is chemotherapie
Chemotherapie is het toedienen van speciale medicijnen (cytostatica) om kankercellen te doden. De chemotherapie komt via een infuus direct in de bloedbaan terecht en wordt zo verder door het lichaam verspreid. Chemotherapie kan kankercellen vrijwel overal in het lichaam bereiken. Er zijn tientallen verschillende soorten chemotherapie beschikbaar. Afhankelijk van het soort kanker en de kenmerken van deze soort kanker kunnen één of een aantal daarvan voor een behandeling worden gebruikt. Om een zo goed mogelijk resultaat te bereiken, wordt vaak een combinatie van verschillende soorten chemotherapie gebruikt. De gevoeligheid voor bepaalde chemotherapie kan tijdens de behandeling veranderen, daarom kan het nodig zijn om na enige tijd over te gaan op andere chemotherapie. Elke chemotherapie is een behandeling op maat. Chemotherapie is een veelgebruikte therapie bij mensen met borstkanker. Chemotherapie bij borstkanker
Bij borstkanker zijn er verschillende toepassingen voor chemotherapie. • Adjuvante chemotherapie: Deze chemotherapie wordt gegeven als aanvulling op een operatie. De behandeling moet ervoor zorgen dat cellen die na de operatie en/of bestraling mogelijk zijn achtergebleven (micrometastasen) worden gedood. Daarnaast wordt de kans dat kankercellen in gezond weefsel ingroeien verkleind. Zo wordt de kans op terugkeer van de ziekte zoveel mogelijk voorkomen. PIM107 / Chemotherapie na een operatie bij borstkanker / 09-10-2014
• Neo-adjuvante chemotherapie: Deze wordt gegeven vóór de operatie van de borst. De behandeling is erop gericht de grootte van de tumor te verkleinen, voordat er geopereerd wordt. Op deze manier kan er mogelijk borstbesparend geopereerd worden. Daarnaast zorgt deze behandeling ervoor dat kankercellen die zich mogelijk ergens anders in het lichaam bevinden in een vroeg stadium worden bestreden. Ten slotte kunnen we makkelijk beoordelen of de behandeling aanslaat, en zo nodig de medicijnen aanpassen. • Chemotherapie voor het stoppen van de groei: Wanneer de borstkanker uitgezaaid is wordt chemotherapie gebruikt om de tumoren te verkleinen, de tumorgroei te stoppen of te vertragen. Mogelijk kunnen door dit effect ook klachten verminderen. Chemotherapie kan dus ook worden ingezet om de kwaliteit van leven te vergroten. De verschillende behandelingen kunnen de ziekte soms lang onder controle houden. Deze folder is speciaal bedoeld voor patiënten die adjuvante chemotherapie bij borstkanker gaan krijgen. Hierbij wordt u eerst geopereerd waarna een periode van behandeling met chemotherapie borst zal plaatsvinden. De specialisten die u in gezamenlijk overleg behandelen (chirurg en internist-oncoloog en eventueel de radiotherapeut) bepalen of u in aanmerking komt voor deze vorm van chemotherapie. Voor deze behandeling wordt u doorverwezen naar de internist-oncoloog. Deze bepaalt welke chemotherapie voor u het meest geschikt is, aan de hand van uw specifieke situatie en op basis van landelijke richtlijnen. Deze keuze is onder meer afhankelijk van factoren zoals de grootte van de tumor, de agressiviteit en de eventuele aanwezigheid van kankercellen in de lymfeklieren in de oksel. Wat kunt u verwachten?
De chirurg heeft u verteld dat u in aanmerking komt voor een behandeling met chemotherapie na de operatie. De polikliniekassistente van de afdeling Chirurgie maakt voor u een eerste afspraak voor een gesprek met de internist-oncoloog. Tijdens dit gesprek stelt de internist-oncoloog u een aantal vragen over uw ziekte en algemene
gezondheidstoestand. Daarnaast geeft hij u informatie over de voorgestelde behandeling. Vervolgens schrijft deze specialist de eerste behandeling voor. In het verdere verloop van de behandeling krijgt u naast de internist ook te maken met de nurse practitioner oncologie. De nurse practitioner oncologie is een verpleegkundige met een aanvullende opleiding op het gebied van kanker. Na het eerste gesprek met de internist-oncoloog, krijgt u een afspraak bij de nurse practitioner. Deze verzorgt mede uw behandeling en begeleiding tijdens de periode van chemotherapie in samenspraak met de internist-oncoloog. Tijdens deze afspraak bespreekt de nurse practitioner met u: • hoe de behandeling eruit ziet; • wat de werking en bijwerkingen van de chemotherapie zijn; • wat u zelf kunt doen om bijwerkingen te voorkomen of wanneer u last heeft van bijwerkingen; • wie u kunt bereiken bij vragen en problemen. De nurse practitioner verricht tevens een kort lichamelijk onderzoek en zorgt ervoor dat alle verdere afspraken geregeld worden. Ook is de nurse practitioner uw aanspreekpunt bij vragen over uw behandeling met chemotherapie. Deelname klinisch wetenschappelijk onderzoek Het is mogelijk dat u in aanmerking komt voor deelname aan klinisch wetenschappelijk onderzoek met chemotherapie. Als dit voor u het geval is, bespreekt de internist dit uitgebreid met u. Ook krijgt u hierover schriftelijke informatie mee. Zo kunt u tot een weloverwogen beslissing komen of u hieraan deel wil nemen. Als u deelneemt aan dit onderzoek krijgt u in de volgende fase mogelijk te maken met de onderzoeksverpleegkundige. Deze informeert u over de behandeling en begeleidt u verder in samenwerking met de internist-oncoloog. Hoe ziet de behandeling eruit: Op dit moment is het nog niet mogelijk om precies te beschrijven welke kuur u persoonlijk gaat krijgen. Over het algemeen gaat het om 6 tot 8 kuren die gegeven worden met tussenpozen van 3 weken. Bij een
kleine groep patiënten is het mogelijk dat de behandeling tot 1 jaar duurt. Dit kan per persoon verschillen. Deze kuren kunnen gepaard gaan met bijwerkingen. Ook deze bijwerkingen verschillen per kuur en per persoon. U wordt hierover vooraf aan de behandeling uitgebreid geïnformeerd. U krijgt ook aanvullende medicijnen om eventuele bijwerkingen zoveel mogelijk te voorkomen. Gang van zaken tijdens de chemotherapie Vóór elke kuur krijgt u een controleafspraak met de nurse practitioner of de internist-oncoloog. De nurse practitioner of internist-oncoloog bespreekt tijdens uw controleafspraak de uitslagen van het laboratoriumonderzoek met u, hoe de vorige kuur verlopen is en de eventuele bijwerkingen die u ervaren heeft. Naar aanleiding hiervan wordt de volgende behandeling met chemotherapie afgesproken. Als u naast de afspraak met de nurse practitioner een aanvullende afspraak met de internist-oncoloog wenst, is dit altijd mogelijk. Een half uur vóór uw controleafspraak laat u bloed prikken op het laboratorium op de 2e etage (route 66). De behandeling
De behandeling zelf vindt in de meeste gevallen plaats op de dagbehandeling van de afdeling Multi Disciplinaire Oncologie (MDO) De afdeling dagbehandeling bevindt zich op de begane grond van het Catharijnegebouw. Op de afdeling dagbehandeling brengt de verpleegkundige bij u een infuus in de arm in. Via dit infuus wordt de chemotherapie en eventueel aanvullende medicatie toegediend. U zit hierbij in een comfortabele stoel en draagt uw gewone kleding. Uw partner/ familie of vertrouwd persoon mag tijdens de behandeling op de dagbehandeling aanwezig zijn. Verdere informatie: • U hoeft niet nuchter te zijn voor de behandeling, vaak is het zelfs beter om juist wél wat te eten. • De behandeling duurt gemiddeld 2½ tot 4 uur (afhankelijk van de exacte behandeling die u krijgt). U hoeft dus niet te worden opgenomen en hoeft geen nachtkleding mee te brengen. Bij
sommige kuren duurt de opname op de dagbehandeling bij de eerste kuur langer (6 – 8 uur) • Bij een aantal kuren bestaat de mogelijkheid om hoofdhuidkoeling toe te passen. Hiermee kan het risico op haaruitval (één van de mogelijke bijwerkingen van chemotherapie) verkleind worden. Bespreek dit met uw arts of nurse practitioner vooraf aan de behandeling. Praktische tips voor elke afspraak
Om zo goed mogelijk voorbereid op uw afspraak te komen kunt u aan het volgende denken: • Denk vooraf na over vragen die u hebt en over eventuele problemen die u ervaart. Noteer deze (bijvoorbeeld achter in deze brochure) en neem pen en deze notities mee. • Breng, wanneer u dit prettig vindt, uw partner of een ander vertrouwd persoon mee. • Neem, als u deze heeft, uw volledig ingevulde medicijnkaart mee. U kunt ook uw apotheek vragen om een overzicht te maken van alle medicijnen die u gebruikt. • Neem uw ponsplaatje mee. Tot slot
Het is goed u te realiseren dat voor u persoonlijk de situatie anders kan zijn. De arts of nurse practitioner zal dit met u bespreken. Voor vragen kunt u de nurse practitioner oncologie tijdens kantooruren telefonisch bereiken van maandag tot en met donderdag, via telefoonnummer 040239 7500 (afdeling MDO) of via 040-239 7220 (polikliniek Inwendige Geneeskunde). De secretaresse verbindt u indien mogelijk door met de nurse practitioner, of maakt een afspraak wanneer u wordt teruggebeld.
Ruimte voor uw vragen en aantekeningen
