9. Het imperialisme 1. Het moderne imperialisme in de 19de eeuw De Portugese koning Manuel I in een brief aan het Spaanse koningspaar Ferdinand en Isabella, over het succes van de eerste reis van Vasco da Gama (1499) Allerhoogste verheven Prins en Prinses... Uwe Hoogheden weten reeds dat wij aan onze edelman Vasco da Gama en zijn broer Paulo da Gama de opdracht hebben gegeven met vier schepen uit te varen voor een ontdekkingsreis. (…) Door een der kapiteins hebben wij nu bericht ontvangen dat zij India hebben bereikt en het evenals andere naburige koninkrijken verkennen: dat zij op hun reis grote steden, grote bouwwerken en rivieren hebben aangetroffen en grote bevolkingen, door wie de gehele handel in specerijen en edelstenen wordt bedreven - welke goederen per schip worden vervoerd naar Mekka en vandaar naar Cairo, waarvandaan zij worden verspreid over de gehele wereld. Zij hebben hiervan een hoeveelheid meegebracht, waaronder kruidnagel, kaneel, gember, nootmuskaat en peper alsook andere soorten. Bovendien hopen wij, met de hulp van God dat de grote handel die nu de Moren van die landen rijk maakt, thans door onze maatregelen ten goede zal komen aan de bevolking van ons eigen koninkrijk, zodat voortaan het hele christendom in dit deel van Europa, deze specerijen en edelstenen in ruime mate ter beschikking zal hebben. Uit: W. Verrelst, De renaissance, 1984.
Joseph Chamberlain (1836-1914) (Brits minister van koloniën) over de economische strijd, 1895. Ons nationaal inkomen berust op onze industriële mogelijkheden en productie. Wij zijn geen echt agrarisch land: dat kan nooit de belangrijkste bron van onze welstand zijn. Wij zijn een groot industrieel land. Daaruit volgt dat de handel binnen ons wereldrijk voor ons huidig welslagen absoluut noodzakelijk is. Zo deze handel achteruit zou gaan, of alleen maar zou ophouden in verhouding tot onze bevolking te stijgen, dan evolueren wij tot een staat van vijfde klasse. Uit: Adams en R. Geivers, Geschiedenis 5, 1993.
2014 - 2015
Cursus geschiedenis 5TSO
Pagina 41
2. Motieven voor het moderne imperialisme Hoe zijn jullie er feitelijk toe gekomen in Oost-Afrika een Duitse kolonie te stichten? Hoe dikwijls heeft men mij reeds deze vraag gesteld. Het motief lag in de ontwikkeling van Duitsland van de stichting van het Rijk. Mijn generatie heeft in haar jeugd de strijd van 1870 – 1871 beleefd. (…) Voor ons was het Duitse volk in de oorlog het sterkste ter wereld. En wanneer wij dan landkaarten bekeken en vaststelden dat het bijna alleen dit machtigste land van Europa was dat geen kolonies had, of wanneer wij in het buitenland vertoefden en ondervonden dat het Duitse volk het minst geacht werd van alle Europese volkeren, dat zelfs Hollanders, Denen en Noren met verachting op ons neerkeken dan werden wij zeer beschaamd. Als reactie voelden wij een nationale trots in ons oplaaien. (… ) In gans Engeland vond ik de positieve gevolgen van een grote koloniale politiek. Ik ontdekte wat de wisselwerking tussen het moederland en de kolonie betekende op het gebied van de handelspolitiek en de staathuishoudkunde. Ik stelde vast welk verlies Duitsland jaarlijks boekte omdat het zijn koffie, thee, rijst, tabak en kruiden, kortom al zijn koloniale waren van vreemde volkeren moest kopen. Uit: K. Peters, Wie Deuts-Ostafrika entstand, 1940, 7.
Ik beweer dat wij het belangrijkste ras op de wereld zijn en dat het des te beter is voor de menseheid hoe groter stukken wij bewonen (…). Vermits God duidelijk het Engelssprekende rad tot zijn uitverkoren werktuig vormt (…) is het duidelijk dat hij ook moet wensen dat ik alles doe wat in mijn vermogen ligt om aan dit ras zoveel mogelijk speelruimte en macht te geven. Cecil Rhodes (1853-1902), Geestelijk testament
Nederland heeft in Indië 30 miljoen onderdanen die hun tropische waren uitwisselen tegen producten van het moederland. Door de zaak van het mensdom en de vooruitgang te dienen worden de volken van kleine landen nuttige leden van de grote familie der volken. Meer dan een andere moet een land van handel en nijverheid als het onze zich inspannen om afzetgebieden te vinden voor al zijn arbeiders, zowel aan die van de geest asl van het kapitaal en van de handenarbeid. Leopold II (1835-1909), Over het nut van koloniën
2014 - 2015
Cursus geschiedenis 5TSO
Pagina 42
Politieke motieven
2014 - 2015
Socio-economische motieven
Cursus geschiedenis 5TSO
Culturele motieven
Pagina 43
Anonieme gravure, 1885. Case study: Belgisch Congo Fase 1: Kongo-Vrijstaat (1885-1908)
Evolutie van de rubberproductie in Congo-Vrijstaat, 1893-1904
2014 - 2015
Cursus geschiedenis 5TSO
Pagina 44
De jacht op de rubber leidde tot zulke excessen dat ze uitliepen op een groot schandaal, één van de grootste schandalen uit de moderne koloniale geschiedenis: de Congogruwelen. ‘De geest van de tijd’ of ‘alle kolonisatoren deden het’ kun je niet volhouden als argumenten ter verdediging van de excessen. Maar was het echt uitzonderlijk? Wat zich in Kongo afspeelde, valt min of meer samen met de excessen in de Nederlandse kolonies. Met name in Sumatra zijn ook geel veel mensen gemarteld, geslachtofferd en gestorven bij de exploitatie van de plantages. Op geringere schaal, maar met dezelfde doortastendheid. Het bijzondere aan Kongo was dat het land niet door een regering werd gecontroleeerd. Het was persoonlijk bezit van Leopold II. Zelfs in Duitsland, toch een autoritair land, oefende het parlement controle uit. Die idiote constructie van statenloosheid zorgde ook voor rechteloosheid. Professor Henk Wesseling over het Congobeleid van Leopold II, 2005.
Fase 2: Belgisch-Congo (1908-1960) Indien België, dat katholiek is, Congo niet overneemt, zullen de protestantse zendelingen, reeds nu talrijk op de kust aanwezig, het land binnentrekken. Maar als Congo Belgisch wordt, kunnen onze missionarissen zich overal verspreiden. Wat door hen verwezenlijkt is, mag aanzienlijk genoemd worden. Hetgeen er nog te doen staat is het nog veel meer. Wanneer de Belgische katholieken weten dat het evangelisatiewerk in de toekomst verzekerd is, zal het aantal missionarissen toenemen. Nu begunstigt de regering zoveel mogelijk de verspreiding van het evangelie en de toewijding van de missionarissen. Deze situatie moet beveiligd worden. Congo niet overnemen betekent op religieus gebied de overgave van deze schone kolonie aan het protestantisme. Uit: pater Van Aertselaer, superior van Scheut, in: Le Bien Public, 03/03/1895.
2014 - 2015
Cursus geschiedenis 5TSO
Pagina 45
Fase 3: Republiek Congo (1960-1971)
Toespraak van koning Boudewijn bij de onafhankelijkheidsfeesten van Congo 30.06.1960 De onafhankelijkheid van Congo betekent de bekroning van het werk dat door het genie van koning Leopold II ontworpen is, aangevat door hem met volhardende moed en met overtuiging verder gezet door België. Zij markeert een beslissend moment in de bestemming van niet alleen Congo zelf, maar - ik aarzel niet om het te beklemtonen - van gans Afrika. Gedurende 80 jaar heeft België de beste van zijn zonen naar uw land gestuurd, eerst om het Congobekken te bevrijden van de afschuwelijke slavenhandel die uw bevolkingen uitdunde, later om de verschillende volkeren - die vroeger vijanden waren - dichter bij elkaar te brengen en zich voor te bereiden om samen de grootste van de onafhankelijke Afrikaanse staten te vormen; (…) Op dit historisch moment, moet onze gedachte uitgaan naar de pioniers van de ontvoogding van Afrika, en naar hen die na hun, van Congo gemaakt hebben wat het vandaag is. Zij verdienen evenzeer onze bewondering en uw erkentelijkheid, want het zijn zij geweest, die door hun beste krachten en zelfs hun leven te offeren aan een groot ideaal, u de vrede gebracht hebben en uw morele en materiële bezit hebben verrijkt. (…) Toen Leopold II het grote werk aanvatte dat vandaag zijn bekroning vindt, is hij niet naar hier gekomen als veroveraar maar als brenger van de beschaving. Vanaf het begin heeft Congo zijn grenzen open gezet voor de internationale handel, zonder dat België ooit een alleenrecht heeft uitgeoefend dat uitsluitend op zijn eigenbelang gericht was. Congo heeft spoorwegen gekregen, allerlei zee- en luchtvaartlijnen, die door uw bevolkingen met mekaar in contact te brengen, hun eenheid hebben bevorderd en de landen verruimd hebben naar de wereld. Een medische dienst, waarvan het op punt stellen meerdere tientallen jaar vroeg, is geduldig georganiseerd en heeft u bevrijd van vele verwoestende ziekten. Talrijke en opmerkelijk goed uitgeruste hospitalen zijn gebouwd. De landbouw is verbeterd en gemoderniseerd. Grote steden zijn gebouwd, en doorheen gans het land, vertonen de woonvoorwaarden en de hygiëne een opmerkelijke vooruitgang. Industriële ondernemingen hebben de natuurlijke bodemrijkdommen tot hun recht laten komen. De uitbreiding van de economische activiteit is aanzienlijk geweest; deze heeft de welvaart van uw bevolking verhoogd en heeft het land de technici gegeven die onmisbaar zijn voor zijn ontwikkeling Dankzij de missiescholen, evenals degene die de openbare machten oprichtten, kent de basiseducatie een aanzienlijke uitbreiding; een intellectuele elite is zich aan het vormen, waardoor uw universiteiten snel zullen groeien. Een steeds aanzienlijker wordend aantal gekwalificeerde arbeiders in de landbouw, de industrie, ambachten, handel, administratie, gaan in alle lagen van de bevolking de individuele ontvoogding binnen brengen die de werkelijke basis van iedere beschaving vormt. Wij zijn verheugd dat wij op deze wijze aan Congo - ondanks de grootste moeilijkheden - de onontbeerlijke middelen gegeven hebben die aan de basis liggen van een land dat op weg is naar ontwikkeling. De grote onafhankelijkheidsbeweging die gans Afrika meesleept, heeft bij de Belgische bewindsvoerders, het grootste begrip gevonden. Ten overstaan van het eensgezinde verlangen van uw bevolkingen, hebben wij niet geaarzeld om U vanaf nu deze onafhankelijkheid toe te kennen.
2014 - 2015
Cursus geschiedenis 5TSO
Pagina 46
Fase 3: Republiek Zaïre (1971-1997)
Mobutu Sese Seko (1930-1997) Fase 4: Democratische Republiek Congo (1997-…) Nu ik een smartphone heb, kan ik naar de radio luisteren. Want ik heb de Radio.BE app. Daarmee kan ik naar de radio luisteren zonder dat het mij al mijn internetkrediet kost. Leuk dus. En daarnet ging het over de komkommertijd in het nieuws. Want gisteren stond er in de krant dat de kat van Luc Wyns door de brandweer gered was. Er is dus, volgens sommigen, niets te vertellen in het nieuws. Dus hebben we het over katten van BV’s. Maar ik vraag mij iets af. Waarom kunnen we in de komkommertijd niet eens aandacht besteden aan alles waar normaal “geen tijd” voor is. Aandacht voor die conflicten en landen waar dagelijks verschrikkelijke dingen gebeuren. Zoals bijvoorbeeld mijn huidig thuisland, Congo. Een land waar iedere 7 minuten een vrouw wordt verkracht. Een land waar leden van straatbendes gewoon worden afgemaakt voor de ogen van kinderen. Een land waar kinderen, letterlijk, uit elkaar gescheurd worden. In naam van oorlog. Een land waar ik regelmatig iemand op straat zie liggen. En me dan afvraag “slaapt die, of is die dood”. En het niet wil weten en verder rijd. Een land waar iedere dag kinderen met holle ogen aan mijn autoraam komen kloppen en zeggen “maman, j’ai faim”. En ik weet dat het waar is. En angstvallig probeer om die kinderen niet in de ogen te kijken. Want dan breekt mijn hart. Dan stort ik in. Een land waar ik een knop heb omgeschakeld. Waar ik niet meer kijk naar sommige dingen, maar mij verschuil achter het internet op mijn iPhone … Elke dag opnieuw. Jacobs, Clara, teatimetellings.wordpress.com, 08/07/2014.
2014 - 2015
Cursus geschiedenis 5TSO
Pagina 47
