R = tijdsaanduiding Z = Personages/maatschappelijk G = Beeldende of schilder kunst B = Architectonische kunst Oude testament = gaat over Joden Nieuwe testament = gaat over Christus 4 evangelisten: Marcus, Mattheus, Lucas & Johannes
ontwikkeling van de kunst heeft door terreur 100 jaar stil gelegen
800 Stichting Heilige Romaanse rijk 780
Karel de Grote (sterft 814) Karel gaat in Aken regeren, hij wil hier het zelfde opbouwen als het Romeinse rijk maar met een groot verschil dat het christendom hier wel meetelt. Eerste westerse meneer die christelijk is en zicht tot keizer heeft laten ridderen. Zijn zonen maakte er een puinzooi van toen Karel stierf viel het rijk uit elkaar.z
936-73
(Hendrik 1ste zorgde voor herstel in Duitsland (na een eeuw terreur)) zijn zoon OTTO 1ste zette het herstel voort en werd als 2de in 962 tot Roomse keizer gekroond.
969-79
Gero kruis, Keulen, Dom: Dit kruis roept veel emotie op, kunst die naar een beleving toe te gaan (zie gezichtsuitdrukking) geen triomfantelijke chr. Maar lijdende chr.
1000
Lotharius-kruis gemaakt in opdracht van Lotharius/ een rijk belegt kruis met steentjes en attributen hier zit het idee erachter om invloed uit te oefenen bij de kerken en de kloosters.
voor 1000 was het kruis het symbool van d overwinning op de dood, daarna is het symbool van jezus op het kruis vermenselijks (realistischer geworden.
omstreeks het jaar 1000 zijn de ontwikkeling die door Otto de 1ste in gang zijn gezet, zover dat ze zich verspreid hebben over heel Europa/ met name in italie waren de voorwaarde gunstig voor economische herstel.
Ottoonse kunst (er was weer een regering en geld, dus kwam er weer durf in de kunst en architectuur
980
Sankt Pantaleon, Keulen (romaanse kerk zie rondbogen) was weer de eerste kerk die gebouwd werd na 100 jaar terreur .
1001-31
Sankt Michael, Romaanse kerk in Duitsland, Hildeshei / deze kerk is belangrijk geweest in de ontwikkeling van de Romaanse kerken. Symboliek binnenkant helder (de goede wereld /goddelijke laten zien) buitenkant robuust/ kasteelachtig (de kwade wereld/ de buitenwereld).
1015
Sankt Michael, bronzen deuren, opdrachtgever Bernwald. Eerste deur die geheel uit 1 stuk bestaat in brons werd gegoten. Deze techniek was in der loop der jaren verloren gegaan.
1018
1152 Baptisterium, Florence, DooS. miniato al Monte, phuis achthoeFlorence. Hier zie je kig gebouw duidelijk een combisymboliek van natie van Romaanse oneindigheid en Klassieke invlo-> God is ook eden. (proto renaisoneindig. sance)
Langzaam Vroeg Gotiek 1063
San Marco, Venetië. Verschil Romaans met Italië en Duitsland is zichtbaar duidelijk, Italië heeft veel koepelbouw.
1020-21
Marmeren latei (bovenbalk deur) in Frankrijk, waar opstaat: ‘Ora et labora’ = bid en werk. Een van de eerste beeldhouw werken aan de buitenkant van een gebouw (ongelofelijk primitief ) hier het bewijs dat kennis van anatomie volledig is kwijtgeraakt.
1085-1100
Cluny – kloosterkerk tevens ook tijdelijk de grootste ter wereld kon je de nieuwe normen voor de architectuur terug zien het werd steeds indrukwekkender, stoutmoediger van opzet met tevens ook de eerste steen -gewelven wat de constructie stevig maakte en brandveilig was. Cluny treed naar buiten en overdrijft met wereldlijke macht.
Overgang Romaans naar Vroeg Gotiek 1070-1120
Saint-semin, Toulouse, (zelfde bouwprincipe als Cluny) een apsis met een aantal kapellen (straalkrans) een religieus toerisme, zou kon de kerk alle pelgrims opvangen, het probleem was hierbij opgelost dat iedere groep zijn eigen mis kon volgen.
1096
Maiestas Domini, Saint-Sermin Toulouse: De kerken willen niet alleen laten zien hoe geweldig architectuur ze nu hebben, maar ze hebben ook een boodschap. Christus op een troon met de 4 evangalisten/statig en streng.
1075-1120
‘pelgrimskerken’ langs de wegen van Frankrijk die naar Santiago de Compostela stonden.
Clunyziners / cistercienzer Saintiago the Compasella, Kathedraal, Spanje (de heilige St. Jacobus, kun je herkennen met een lange stok/mantel/hoed en schelp daarop). Werd neergezet als einddoel van de pelgrims route. Deze kathedraal was misschien wel de indrukwekkendste van alle Romaanse interieurs. Ononderbroken massief van afgeronde vlokken bruin graniet. Het is solide waardig en onwrikbaar zelfverzekerd.
1098
Cisterciënzers orde gesticht in Citeaux (een tegenbeweging op de toenemende rijdom van de kloosters, vooral op Cluny)
Cluniacenzers = Wereldlijke macht, voor het afbeelden. Cisterciënzers = Bernardus van Clairvaux (1090 - 1153 ) Monnik, die vanuit het klooster van Citeaux de cisterciënzer orde stichtte. Hij was tegen het afbeelden van religieuze voorstellingen. Argumenten: • - Beelden leiden af van de ware geloofsbeleving (in het klooster). • - De kerk bedekt zich met goud, maar er zijn nog veel arme mensen die niet door de kerk geholpen worden. • - De monniken moeten in armoede leven en de afbeeldingen zijn een uiting van materialisme en niet van spiritualiteit (= het zich bezig houden met het geestelijke leven, het nadenken over en het beleven van het geloof.) • - Hij gedoogt kunst in de kerk als middel om de aandacht van het volk te trekken. Maar het beeld mag geen vervanging zijn van de heilige zelf en op die wijze vereerd worden. Gevolg: • - In het klooster mogen geen afbeeldingen komen, alleen een beschilderd houten kruis • - In de kerk mogen geen gebrandschilderde ramen komen. Het liturgisch vaatwerk (kelk, wierookvat bijvoorbeeld.) dient sober te zijn • - In de afbeeldingen voor het volk moet het uitgangspunt zijn dat het leven van Christus zo concreet mogelijk wordt afgebeeld. Op deze manier kan de beschouwen meeleven en worden de juiste gevoelens opgewekt. - Architectuur van kerk en klooster moet zo eenvoudig mogelijk zijn en de “armoede” laten zien.
1090-1153
1100
Bernard van Clairvaux, strengste criticus van de kloosterlijke misstanden, die in 1134 de leiding over cisterciënzers kreeg. Bernardus gaat zich verzetten tegen de rijkdom dus tegen de wereldlijke macht er word eenvoud nagestreefd. Clairvaux wil geen wereldlijke macht dat staat niet in relatie tot God.
1120-35
Gislebertus, timpaan, Kathedraal van Autun. Karakteristieke vorm van romaanse kerkportaal met halfcirkelvormige timpaan, aan westportaal met beeldhouwwerk in reliëf. Dit om de leken bij de kerk te betrekken, de beelden zijn altijd waarschuwingen.
(opkomst beeldhouwkunst, beperkt tot kapitelen, zuilen en buitenportalen).
1107-1118
Doopvont, Reinier van Hoei. Een heel ander type beeldhouwwerk, met een dermate reliëf dat het bijna beelden opzichzelf zijn. Dit bronzen beeld kwam nog niet eerder voor in deze tijd.
Abt Suger (1081 - 115l). Hij was een belangrijke geestelijke, en ook een belangrijk politicus. Hij was de bouwmeester in St. Denis. Hij bouwde de eerste echte gotische vormen. Hij was voor het afbeelden van religieuze voorstellingen. • - De kerk is de afbeelding van de hemel. Het is het huis van God. De aardse gevoelens moeten vergeten worden. De mensen moeten in een rijk versierde kerk het Goddelijke ervaren. • - De afbeeldingen zijn een les over en herinnering van de Bijbelse verhalen voor de geletterde mens. De inhoud was ingewikkeld. • - De Lichttheorie: God is Licht, en hoe meer licht iets weerkaatst, hoe dichter het bij God is. • - De afbeeldingen kunnen herinnerd worden en zo steeds een rol spelen in het leven. Gevolg: • - De Lichttheorie doorgevoerd in de architectuur (gotische kathedraal) - • - Veel afbeeldingen: glas-in-lood. Veel afbeeldingen van heiligen en Bijbelverhalen, waarin de heilige materialen en kleuren werden toegepast. (lichtsymboliek: inspiratie tot God, licht gaat door alles en iedereen)
12e eeuw Vroeg Gotiek 1140-44
St. Denis, Parijs, Abt 1122 Suger; Het moest boven natuurlijk zijn/ God is geen materie. Abt Suger deed iets nieuws door de zware muren te doorbreken en de ruimte werd transparanter, het licht valt naar binnen. Voorbeeld voor de ‘grote bouwkunst’. Ontstaat vooral in stadscultuur, heeft te maken met geld. (kloosters vooral op het plattenland).
Werd Suger tot abt van de St. Denis gekozen. Bernard Clairvaux (criticus van klooster ten tijde van Sugers verkiezing. Beide draagte ze bij aan het ontstaan van gotische stijl.
12e eeuw Spitsbogen voor het eerst in steden ontstaan. (gotische kerken) St. Denis was klaar en binnen 20 jaar waren ze ook aan 3 andere grote gotische kathedralen aan het bouwen - Noyon (1150) - Laon (1160) - Notre Dame (1163)
1163
Notre Dame, Parijs. Het gewicht werd nu opgevangen door luchtbogen zodat het mogelijk werd voor meer transparantie en glas. Gelaagdheid van 3.
13de eeuw Hoog Gotiek 1170-77
Canterbury, Kathedraal met als architect Willem uit Sens (Bourgondiër) de architectuur waarde over naar Engeland en ze probeerde een nog grotere rijkdom te creëren (meer versiering dan een functie.
1190-1220
Chartres, Kathedraal, rossetraam met gebrandschilderde ramen (dubbele betekenis: het onderwerp zelf en ‘lux nova’ het nieuwe licht) hier ligt het heiligste ‘reliek’ het gewaad van Maria. 37 meter. Westportaal beelden staan volkomen vrij, geen sprake meer van relief.
1255-1260
Reims, Kathedraal, 122043 meter, je ziet van boven tot onder samenhang van architectuur en beeldhouwkunst.
Amiens, Kathedraal, 48 meter, je ziet de roosvensters steeds verfijnder gaat worden.
Franciscus van Assisi (ca. 1191 -1226). Hij was de stichter van de orde van de Franciscanen. Hij propageert het leven in armoede, dus geen bezit, geen luxe, geen uiterlijk vertoon. In zijn leven werd hij al als een heilige beschouwd, ook vanwege de stigmata. In bepaalde opzichten was hij voor het afbeelden van religieuze voorstellingen, maar wel met bepaalde beperkingen. Argumenten: • • • •
- De afbeeldingen kunnen dienen als vorm van verkondiging en overlevering aan de massa. - Geen verering van beelden, en ook niet het etaleren van materiële rijkdom door de kerk. - De afbeeldingen moeten de mensen raken door hun eenvoud en directheid, zowel in vorm als inhoud. - Door de afbeeldingen moeten de mensen geroerd worden en tot een emotionele beleving van het geloof komen. Ze moeten zich hierdoor ook kunnen identificeren met de afgebeelde heilige. Gevolg: • - Er moeten grote, goedkope en doelmatige afbeeldingen gemaakt worden door vaklieden uit de buurt. • - De afbeeldingen van de heiligen gaan emoties tonen. - De schilderkunst wordt plastischer, ruimtelijker en menselijker
Franciscus / Franciscanen 1243-48 Sainte-Chapelle, Parijs, Door interieur krijg je indruk dat je de hoogte ingetrokken word. Afgezien van een onderrand bestaat de muren nog enkel uit glas.
Vele geldbronnen werden aangeboord voor deze financiele ondernemingen van de kathedralen, maar tergelijker tijd ook veel werkgelegenheid voor het volk. Offers van pelgrims en plaatselijke bevolking en donaties van koningen en edelen. De kathedraal was evenzeer een wereldlijk als een religieus bouwwerk. Een kathedraal domineert de stad, het leven speelde zich rondom de kerk af.
De hoge gewelven moesten gesteund worden door de luchtbogen zoals in Chartres, later gebeurde dit door buitenwaartse druk, dit werd in de Romaanse bouwkunst al toegepast maar nog verborgen onder daken . ze maakte het skelet zichtbaar dat zowel esthetisch al functioneel voldeed.
13e eeuw Fransiscus, een man die een belangrijke rol speelt in zowel letterkunde als initiatiefnemer voor sociale zorg in de steden. ( belangrijk omdat door de economische groei van 12e eeuw er ook armoede ontstaat).
1181-1226
Franciscanen en dominicanen leefden in tegenstelling tot andere ordes in steden. Franciscaner = mens centraal Dominicaner = kerkleer centraal
Franciscus van Assisi, stichter van kloosterorde van de franciscanen, werd in 1228 heilig verklaard.
1228-53
S. Francesco, in Assisi, ze waren met 1235 St. Franciscus ge- 1266-1337 de bouw begonnen toen Franciscus maakt door heilig werd verklaard, 1253 werd Bonaventura de kerk gewijd. De doelstellingen Berlinghieri, van dit Italiaanse gotiek waren paneel, word als tegengesteld dan dat met de Franse sterfelijk en niet gotiek. Horizontaal en verticaal in als goddelijk weerevenwicht, geen beeldhouwwerk en geven. gladden oppervlakten. Deze kerk was ontworpen naar behoefte van de monnikenorde, die door St. Franciscus van Assisi (11811226) was gesticht om mensen van alle rangen te kunnen laten deelnemen.
Giotto di Bondone: Giotto’s werk geldt als een enorme doorbraak en hij wordt wel gezien als de belangrijkste schilder van zijn tijd. sommigen menen dat de Renaissance bij Giotto aanving. In de Italiaans-Byzantijnse kunst vóór Giotto waren zowel menselijke figuren als achtergronden erg “plat” (weinig dieptedimensie) en onrealistisch weergegeven. De gezichten waren uitdrukkingsloos. Giotto stelde de mensen “massief” voor en slaagde erin emoties weer te geven. Velen vinden de dramatiek in zijn werk dan ook zijn belangrijkste innovatie. Giotto betrok de achtergrond beter bij het geheel: gebouwen en natuur schilderde hij op een manier die - hoewel nog niet perfect - veel beter overeenkomt met de regels van het perspectief.
1280-90
Cimabue, Madonna met engelen en profeten. Uffizi, Florence: Het goud was noodzakelijk om het goddelijke weer te geven. Het word steeds ruimtelijker, engeltjes overlappen elkaar/dit is nieuw. Je ziet perspectief in de troon.
1240-1302
Gimabue, crucifix: Chr. Aan het kruis met betreurende Johannes en Maria, je ziet beweging in het lichaam van Christus er ontstaat een 3de dementie/ revolutie vind plaats.
1260-1319
Duccio, is samen met Giotto belangrijkste figuur dat met het ene been in de middeleeuwen stond en met de andere een revolutie in de schilderwerken teweeg bracht.
1308
Duccio, Maesta, paneel: ruimtelijkheid onder het kleed van Maria, geen leeg vlak maar je ziet een lichaam. Maria lijkt hier een standbeeld, engelen en heiligen staan in rangorde opgesteld.
1311
Simone Martini, Annunciatie, Uffizi Florence: Engel spreekt een tekst uit en Maria schrikt, je ziet duidelijk een levendigheid in het schilderij er komt steeds meer menselijkheid om
1304-13 Giotto, Scrovegni(opdrachtgever)kapel, Padua: in dit kapel gaan alle schilderingen over het leven van Christus, er ontstaat meer ruimtelijkheid. Eerste particulieren opdrachtgever. (detail bewening van Chr. Ze hebben het vermogen om zich te bewegen in de omringende ruimte, gewaden vallen in plooien. Giotto maakt gebruik van breedhoek perfectief ).
1294-
Sante Croce, Florence: bijzondere kerk orde van de franciscanen dit ontstond zodat de arme gevoed konden worden. (gevel 19de eeuw) schilderwerk van Giotto: gestorven Franciscus 1325 menselijke emotie zichtbaar, geen stijfheid meer maar gaat naar de Renaissance toe.
1339
Palazzo pubblico, Siena, gebroeders Lorenzetti: het goede bewind& het slechte, stad Siena maakt reclame voor zichzelf (goed voorbeeld politiek en wereldlijke kunst). Stadsschildering naar de werkelijkheid. Alles word steeds gedetailleerder geschilderd.
heersers als hertogen, de medici en rijken landbezitters oefenen steeds meer macht uit.
14de eeuw Laat Gotiek 1319-1347 Ambrogio 1347-1351 Lorenzetti: naturalistische visie (zie muurschildering, 1ste overtuigende stadsgezicht dat ooit werd geschilderd)
Pestepidemie / Zwarte dood 1/3 van de bevolking stierf
1395
wilton-tweeluik, National Gallary, Londen: hoofse kunst , met koning Richard II die aan de Maagd Maria word voorgesteld door de 3 beschermheiligen. Geen enkel schilderij van deze tijd is van zo hoog technisch niveau. Met elegante lijnvoering, verfijnde koloriet en scherpte.
1423
Gentile da Fabriano, Aanbidding der Wijzen, Uffizi, Florence: laat gotisch hoofse schilderkunst, bijzonder maar 3 vrouwen aanwezig, je ziet bij geboorte gebruik van verkorting en licht en schaduw. (de scènes onder de bogen lijken sterk op de gebroeders Van Limburg).
Vroeg 15e eeuw Renaissance Opkomst humanisme (1400-1650) die het bovennatuurlijke verving door de menselijke maat. Met terug grijpen op de Griekse Oudheid/vormenideaal en die niet meer beroept op het Goddelijke maar vertrouwde op het vermogen van de mens.
1337-1446
(verovering van de werkelijkheid) Pazzi-kapel, Filippo Brunelleschi, Florence: Pazzi was een belangrijke familie. Licht kapel met heldere structuur. Nieuw voor zijn tijd, geen overeenkomsten meer met klassieke tempel of gotische kerk. Brunelleschi wou slechts de nadruk leggen op vorm en verhoudingen. Geen suggesties naar bovennatuurlijk. Maar de maatstaf weerspiegelt de goddelijke volmaaktheid.
1425
Door de bouw van dit kapel ontstonden er nieuwe problemen, hierna werd er onderscheid gemaakt tussen architect, bouwer, kunstenaar en ambachtsman.
Filippo Brunelleschi: ook uitvinder van lineair perspectief (het werd wettenschappe- lijk meetbaar) deze uitvinden legde rationele orde op aan de zichtbare wereld
Masaccio, Heilige drie-eenheid, (1401-1428), S.Maria Novella, Florence: centraal perspectief toegepast, ruimtelijkheid op platte vlak. Het is ‘net echt’, de lichamen worden realistischer, en onder de kleding zie je lichamen. Maria kijkt op je neer (om het boven natuurlijke weer te geven). Tastbaarheid aanwezig, door gebruik van licht en schaduw.
1424-52
Baptiserium, Lorenzo 1390-1441 Ghiberti, Florence: 1401 (1 openlijke prijsvraag) voor tweede paar deuren in reliëfs. Lorenzo Ghiberti werd de winnaar. Met meer ruimte en emotie. Hij hield zich aan scènes maar gaf meer diepte. Ze wilde zich ook duidelijk maken door zijn eigen gezicht ertussen te zetten.
Jan van Eyck: Humanist van de Renaissance, Adam en Eva bijna doorschijnend geverfd, perspectivisch verkort /zie Adam’s onderkant van zijn voet. (hoe naturalistischer Van Eyck de wereld afbeeldden, des te intenser doordrenkten zij haar met geestelijke betekenissen).
1404-1472
Centraal perfectief Atmosferisch perspectief = suggereren van diepte. Midden 15e eeuw ontdekte de Vlaamse schilders ook lineair en lucht perspectief met vallen en opstaan. Daarbij ook een nieuwe schildertechniek waarbij je meer tijd had om details uit te werken.
Leon Battista Alberti: 1450 (alleskunner) ontwikkelde schoonheidstheorie gebaseerd op de klassieken wat hij ‘de wetten van de natuur’ noemde. Een van zijn prestaties was dat hij elementen van de klassieke tempelbouw, gebaseerd op stijl-enbovendorpelprincipe (waarbij de muur slechts als vulling) aanpaste aan een architectuur van wanden waarin openingen zijn aangebracht.
Alberti, S Francesco (tempio Malatestiano), Rimini: een middeleeuwse kerk omgebouwd voor Sigismondo, wat nooit is afgerond daarom lijkt het nu op een oude ruïne. Hier werd de vroege renaissancestijl in de architectuur volwassen. Het stadsbeeld word nu omgeven met sfeer lucht en licht, wat onderscheid van de middeleeuwen. Het symbool van de renaissance ideaal.
Italianen hielden zich bezig met natura naturans = de scheppende kracht daar achter Vlamingen hileden zich bezig met natura naturata = de geschapen wereld
1386-1466
Donatello werd als beeldhouwer ook 1445 door de oudheid geïnspireerd. Hij is ook geïnteresseerd in psychologie, bijv. Beelden die op je neer kijken, niet mooi maar expressie in weergeven. Naboosten van natuur = mimesis Verfraaien = idealisering Overtreffen= van klassieke voorgangers Portret van Nicollo da Uzzano: realistische kleuring, geen sprake van idealisering.
Donattelo, maria magdalena: niet meer mooi alleen maar expressie, psychologische aard.
De Medici gaven opdr. Aan Donatello, hij werd als enige begraven bij de medici 1466 (hij was geestelijk onstabiel)
1420-1491
Bertoldo di Giovanni: leerling van Donatello en leermeester van Michelangelo / schakel tussen de 2 grootste beeldhouwers van de renaissance.
15e eeuw reliëfs van Maria met kind behoord tot standaard repertoire van de Florentijnse beeldhouwers. Madonnieri = groep schilders die ontstond na de grote vraag van deze schilderkunst.
In de renaissance, tweedeling in het denken van het humanisme en het christendom over de opvattingen van menselijke waardigheid en schoonheid in dergelijke kunstwerken.
Midden 15e eeuw franciscaner prediker merkte op, waarom religieuze afbeeldingen in kerken waren ingevoerd:
1397-1475
1. mensen die niet het schrift konden lezen. 2. devotie/gevoelens opwekken door beelden. 3. wat je ziet herinner je, je beter dan wat je hoort. De 13e eeuwse afbeeldingen daar merkte in 1450 men op dat vele zaken als, vroedvrouwen of honden en dergelijke hier niet aan voldeden.
Paolo Uccello, hij zo was gek 1420-1492 Piero della 1445 Piero, Doop op perspectief dat hij de weg Francesca,: van Christus,: kwijt raakt, hij probeert het poëtisch, zijn meetkundig 3 paard van voren te schilderen werkzaam, horizontalen en maar mislukt omdat hij te betrad het terrein 4 verticalen. middeleeuws is. van het abstracte. Belangstelling Bekommert zich meer om Hij hield zich voor optische visuele werkelijkheid dan graag bezig met verschijning, spirituele betekenis. ‘De de ‘gulden snede’ blijkt uit landzondevloed laat duidelijk (kenmerkend schap weerwetenschappelijk voor deze tijd) ze spiegeling. nauwgezetheid zien. dachten dat het Uniek gevoel de sleutel tot voor kleuren15e eeuw kunstenaars – fascinatie harmonie harmonie. met meetkundige problemen. bevatte. Landschappen deden ook in deze eeuw zijn intrede in Italië.
Hele 15 eeuw bleef kunst in hoofdzaak religieus. Bijna geen wereldlijke kunst (aan eind van de 15e eeuw groeit dat een beetje) 1529 (crisis) werden goud en zilver omgesmolten – je ziet het ook nauwelijks meer in de schilderkunst.
1445-1510
Sandro Botticelli,: Verdere ontwikkeling in de schilderkunst, bewegelijkheid, tranen gaan komen op de schilderijen. En nieuwe elementen dat terug gaat op de klassieke oudheid
1478
Botticelli, La primavera (de lente) De geboorte van Venus, een schilderij van 2 meter hoog een formaat dat voorheen bij godsdienstige schilderijen was.
1450
Neoplatonisch denken: mengeling van astrologie, klassieke mythologie en christelijke moraalfilosofie
drukken met losse letter uitgevonden in Europa.
1455
Duitse bijbel gedrukt ‘Gutenberg bijbel’.
1431-1506
Andrea Mantegna, gestorven christus: je kijkt op Chr. Zijn voeten. Vele kenmerken die de Italiaanse kunst gedurende 40 jaar had ontwikkeld. Perspectief, Naturalistisch, klassieke architectonisch, decoratieve motieven, geïdealiseerd, harmonieus geproportioneerd, nagenoeg naakt en gesigneerd in het werk alsof hij het classicisme wilde onderstrepen. Zie ook 2460 St. Sabastiaan. Mantegna duidelijk beïnvloed door Griekse en Romeinse beeldhouwkunst dan enig ander van deze tijd.
1427-1516
Giovanni Bellini, kenmerkend: doet zacht aan, weinig contouren, er word raadsel ingebracht. Maakte technische en stilistische vernieuwingen van de vroege renaissance. Hij schiep een nieuwe artistieke taal die onmiddellijk door andere werd overgenomen.
1485
Giovanni Bellini, S. 1505 Giovanni BellGiobbe: heilige staan ini, Madonna op informele plaats, ze in de weide: staan ook dichter bij meest poëtisch de beschouwer, alsof schilderij ooit ze werkelijk aanwezig gemaakt, achterzijn. Links Franciscus grond een die vriendelijk naar ons wezenlijk kijkt, en ons uitnodigt element. om deel uit te maken. Ieder heeft een persoonlijkheid.
Laatste decennia van de 15e eeuw vloeide de renaissance ook geleidelijk via de Alpen naar Europa.
1471-1528
Albrecht Durer, prent St. Albrecht Durer: (Duitse kunstenaar) schreef een Eustachius: alleen maar opmerkelijke verklaring van het godsdienstige schilderijen: geloof in de individu, dit had niet niemand heeft hem ooit geformuleerd kunnen worden overtroffen met zijn prenten als de Italiaanse renaissance die technisch een meestergeen ommekeer in de houding werk zijn, zie licht en tegenover de kunst teweeg had schaduw. Scherpe blik. Die gebracht. ooit dubbelzinnig schreef dat ‘kunst’ ook ‘kunde’ was. Hij signeerde zijn schetsen, wat voorondersteld dat hij van zichzelf overtuigd was.
1500
Albrecht Durer, Zelfportret: komt tot ontwikkeling, ze worden bewust van zijn positie, geïnspireerd in Italië introduceert portret in Duitsland. Durer was een soort bemiddelaar tussen zuidelijke en het noordelijke.
(hfsk 11 harmonie en hervorming)
1517
Reformatie: Martin Luther, een Duitse monnik die kritiek had op de kerk van Rome, hij vond dat de kerk niet als maar rijker moest worden maar moest meedogen voor de armen tegen het overmatig rijkdom en vele bezittingen. Hij stelde 95 stellingen met kritiek op de kerk. De St. Pieter werd betaald van aflaathandel. Luther komt in conflict met de kerk van Rome en de politiek. Luther werd vogelvrij verklaard dus had geen plaats meer in de samenleving. Hij was een humanist. Bevinding was: niet de kerk maar gelovige zelf verantwoordelijk voor wijze waarop het geloof belden diende te worden. Luther vertaalde de ‘bijbel’ zodat iedereen deel kon nemen. (boekdrukkunst maakte het mogelijk). Bijbelse woord belangrijker dan visuele verbeelding. -- > gevolg Beeldenstorm in noordelijke landen. Bracht religieuze en maatschappelijke veranderingen.
Kerk wil verantwoordelijkheid voor God Humanist wil verantwoordelijkheid voor Jezelf
1450-1516
Hieronymus Bosch,(Nederlands) 1497-1542 de tuin der lusten: Geen schilderijen uit deze tijd staan verder af van de geest der Italiaanse renaissance dan die van Bosch. Die de nadruk op zwakheid en dwaasheid legt en niet op de schoonheid. Maar zelfs met zijn bizarre ‘monsters’ zie je griezelige realiteit.
Hans Holbein,Erasmus van Rotterdam: die van Duitsland naar Engeland vertrok in de crisis jaren omdat er geen vraag was om kunst. In Engeland werkt als hofschilder. De herkomst van wetenschappelijke kennis word in dit schilderij duidelijk aangegeven.
1ste kwart 16e eeuw zal vol politieke spanningen en oorlogvoering in Italië. En toch kwam juist in deze tijd de kunst van de hoge renaissance op. Met serene en verheven opvattingen beheerste energie en klassiek evenwicht.
De hoge Renaissance in Italie (1495-1520) 1452-1519
Leonardo da Vinci: de man van de weten- 1508-10 schap en moedig experimenteel denker. Interesse niet alleen in de buitenkant maar ook anatomie. Hij probeert na te gaan of de mens meetbaar is, mens werd letterlijk de maatvoering. Bijzonder kunstenaar ook vreemd omdat maar weinig werken heeft voltooid. Opvatting kunst is meer dan handwerk, dus grootkunstenaar is een genie. Empirische wijze met de kunst omgaan/ proefondervindelijk de werkelijkheid te kunnen zien. Een Neo-aristotelicus/ ging opnieuw de ideeën van Aristoteles onderzoeken. (volmaakte en onvolmaakte samenvallen).
Leonardo da Vinci, Maria met Kind: uitgangspunt om ruimtelijke te tekenen. Er zit een lichaam onder de kleding, met oplichting creëerde hij ruimtelijkheid. Expressieve gelaatsuitdrukkingen. Raadselachtig. Zonder scherpe overgangen. Afstandelijk/obsederend.
1493-1520
Rafael: heeft behoefte om personen in compositie te plaatsen een evenwichtigheid (driehoek) door middel van idealisering vorm en inhoud. Vormt hoogtepunt in de volmaakte eenheid. Zoon van schilder die aan het einde een aanzienlijke rijdom met fraai paleis bezat. Terwijl Rafael aan de ‘Stanza della Segnatura’ werkte Michelangelo aan het plafond van ‘Sixtijnse kapel’.
1509-11
Rafael, Stanza della Segnatura: de 4 muren 1475-1564 waren bestemd voor voorstellingen van belangrijke humanistische wetenschappen: filosofie, theologie, poëzie en rechten, dat overeenstemt met water aarde vuur en lucht (zie plafond). La disputa, een debat gewijd aan eucharistieviering, gerangschikt 2 halve cirkels. ‘De school van Athene’ Parmenides belangrijk om het idee van dat de substantie eeuwig en onveranderlijk is. Rafael heeft een antieke omgeving gekozen, met de beroemdste vertegenwoordigers van het filosofisch vakgebied. Plato wijst omhoog -ideeënwereld, Aristoteles wijst omlaag -wetenschappelijke wereld (natuurwetenschappen).
Michelangelo: godsdienstige of poëtische 1508-1512 neigingen. wil de ideeën van Plato nastreven, Plato heeft de ideeën wereld en de concrete wereld(dat is de wereld waar wij inleven). Afschaduwing = echte wereld = alles dat onvolmaakt is. Ideeën wereld is wel volmaakt. Een Neoplatonist hij zoekt verband tussen Plato en christendom/probeert dat samen te voegen. Een humeurig argwanende genie. Hij was geïnteresseerd in schoonheid aan de buitenkant, en mag ook het lelijke worden afgebeeld. Omdat hij altijd te weinig tijd had is veel van zijn werk nooit voltooid, maar op deze manier krijgen wij wel inzicht. Hij heeft ook de koepel voor St. Pieter ontworpen maar nooit af gezien dat had niks meer met menselijke verhoudingen te maken. Verfde met lijnvoering.
Sixtijnse kapel, Vaticaan: verdeel over 2 periodes heeft hij eraan gewerkt. Als een denkbeeldig architectonische structuur die boven het kapel verder rees. Met een levendig kleurenpalet die weer in 1989 na schoonmaak te zien was.
De Venitiaanse hoog Renaissance 1519-34
Michelangelo, Medici- 1549- kapel: revolutionair doordat alle klassieke bouwordes werden doorbroken, zo ontwikkelde hij een nieuwe opvatting waarin de muur niet een simpel vlak was waar ornamenten werden toegevoegd maar hij als beeldhouwer stukken steen weghakte.
Michelangelo werd verdacht van ‘uitvinder’ van vuiligheden/ die meer om kunst dan devotie gaf. 10 jaar na zijn dood werden er bij het laatste oordeel lendendoeken bij de figuren geschilderd.
1490-1576
Titiaan: Leonardo en Michelangelo ontgingen titaan volledig. Hij werd de grondlegger van moderne schilderkunst, door zijn toedoen olieverfschildering op linnen het belangrijkste medium. Werd uitgenodigd door de paus om in Rome te komen werken, maar hij weigerde en bleef onafhankelijk. Uiteindelijk de meest gevraagde schilder in Europa. Vegerige manier van schilderen, zonder contouren. Titaan verfde met gelijke waarde en niet als nabootsing van de werkelijkheid. Bijzondere koloriet(kleurentoon). Probeert mollige zachtheid te introduceren.
Manierisme en Manierismen 1515
Titiaan, Madonna met kind: het kind begint echt een kindje te worden, vooral vorm omdat hij niet meer glad is maar zachtheid inelkaar overvloeit.
1522-23
Titiaan, Bacchus en Ariadne: Venitiaans blauw zeer intens, deze venetiaanse experimenteerde hiermee. Weergave van een Mythe.
Florence, begrip in 16e eeuw als laatste fase van de renaissance. Kunst vorm word kunstiger. Een kunstvorm die laat zien dat de wereld anders in elkaar zit, het lijkt moeiteloos. Er ontstaat een fantasie wereld (fantasia), ‘onnatuurlijk’ het hoeft niet te beantwoorden hoe de natuur het voorschrijft. Ze kende de anatomie uitstekend maar de manieristen hadden het ermee gezien, dus probeerde iets nieuws/ onnatuurlijkheid. Deze opzettelijke vertekening in de schilderkunst liep ook parallel in het manipuleren van de klassieke bouworden en hun versiering, wat voor ongeruimdheden en verwarring zorgde. Deze virtuositeit werd ten top gevoerd in niet-kerkelijke kunstwerken. Er is ruimte voor erotiek
1503-1540 Parmigiano, 1494-1557 zelfportret: Hij schildert zichzelf in een bollen spiegel waardoor er vervormingen ontstaan. En het is ook nog op een boloppervlakte geschilderd.
Jacopo currucci pontormo, kruisafneming: de mensen die Christus dragen staan erbij alsof het geen moeite kost om hem op te tillen. Stapeling van figuren, iedereen lijkt plastic, kleuren zijn onnatuurlijk.
1567
Andrea Pallad- 1539-43 Cellini, Zoutvat 1573-75 Giambolgna io, Villa capra voor Frans l: Giovanni da rotonda: het is hoofdfiguren bologna, mervan alle kanten zijn water en curius: het hele te benaderen, aarde, benen lichaam draait hij citeert uit haken inelkaar om zijn as. de Griekse en dat staat (Gisuza serpenbouwkunst en voor tinata) als een brengt vanalles verheelijkslangen mens bijelkaar, zie ing van de die om een stok koepel + front. vruchtbaarheid heen wikkelt Hier gaat arder natuur. van alle kanten chitectuur duidelijk te zien langzaam naar is. Barok, timpanen worden doorbroken en weer 1 timpaan bovengeplaatst.
1511-1574
Giorgio Vasari,: heeft een 1570 boek geschreven dat vol staat met biografieën van belangrijke kunstenaars/ het begin van de kunstgeschiedenis, met als hoogte punt Michelangelo. Vasari ziet de oorsprong van de Grieken. Was een Humanist.
Vasari, Perseus bevrijdt andromeda firenze: Hij werd uiteindelijk ook bekend als maniëristische schilder waar erotiek in zijn werk niet vermeden word. Sprake van plasticiteit en van grote contrasten in licht en donker, je ziet contour. (Als je naar Venetië toe gaat zie je dat daar de schilder de zachtheid van de huid wil aangeven, Titiaan blinkt hierin uit).
1525-1569
Pieter Bruegel,de Oude: 1568 humanistisch schilder, Grote vis eet kleine vis iedereen profiteert van elkaar! Met angstaanjagende vreemdheid, ondubbelzinnige schilder. Trouw aan de natuur. Luchtperspectief geleerd van de Italianen. Schilderde boeren pummels wat voor Bruegel juist de sociale orde van de hele mensheid betekend.
Bruegel, Blinde leidt de blinden: contrasten tussen overvloed en vrijgevigheid van de natuur en de nietigheid van de mens.
Reformatie = protestantisme deze hadden kritiek op de kerk van Rome in kerk mogen geen heiligen weergeven worden wel Jezus maar heiligen vinden ze soort afgoderij. Contrareformatie = vanuit Rome reactie op reformatie deze gaan daardoor uitpakken. bij de concilie belangrijke kerkelijke mensen uitgenodigd om na te denken wat de kerk inhield en dit uit te dragen. De paus wil laten merken dat die nieuwe kerk van de 16e 17e eeuw dat die te maken heeft met de klassieke oudheid .. daar bestonden plaatjes van opgravingen van de klassieke oudheid. De opbloei van de hollandse schilderkunst viel gelijkt met het herstel van het pauselijk gezag na de aanslagen die de protestantse reformatie daarop had gepleegd.
17e eeuw in Europa 1563
concrareformatie, concilie van Trento: Concillie heeft tot 1560-1609 Annibale Carracci: met wil nu kunst dat onmiddelnieuwe manier van kunst geleid. ‘katholieke geloof word lijk te begrijpen is voor iedereen, je ziet dat er nu vormgegeven door Rome. gebruik gemaakt word van emoties, Petrus schrikt (religieuze kunst- dus geen wereldlijke kunst). De contrareforen Chr. Loopt vooruit en wijst in onze richting. matie loopt eigenlijk uit tot de Barok (betekend grillig – kan alle Eenvoud van de voorstelling word de boodschap kanten op groeien ontbreek evenwicht, het tonen van emoties/ duidelijker door emotie en wij worden betrokken niet alleen over mooie dingen). in het tafereel. Ook vorm van idealisering Chr. Ziet er prachtig uit. Typisch Italiaans.
17e eeuw
Barok architectuur – ervaringen worden los gemaakt bij diegene die zich daar bevinden en het oproepen van emoties. De persoonlijke ervaring worden belangrijker (maar wel aan een groter geheel God de kerk).
1560-1609
Annibale Carracci: absolute trouw aan de natuur, Carracci was een idealist.
1604
Annibale Carracci, de drie maria’s bewenen de dode Chr.: naast de effect gaat het nu ook om een benadrukt moment (pregnant) Uit het verhaal. Met een compositie van diagonale lijn, naar Chr. Licht en donker middel om het verhaal nog duidelijker te maken. Ook verschillende handgebaren zijn bijzonder. Weer klassieke lichamelijke idealisering.
Carracci vertrek vanuit idealisering, Caravaggio vertrekt vanuit een realistisch standpunt. Caravaggio laat al een van de eerste ook het gewone zien. Hij beantwoord aan de ideeën van de contrareformatie om het gewone te tonen. Caravaggio schildert niet geïdealiseerd fruit maar ook half rot fruit om het vergankelijke te laten zien dat eigenlijk net zo belangrijk is als het schone.
1597-1600
1563
Carracci, palfond in palazzo farnese: geinspireerd op Sixtijns kapel, maar carracci bracht duidelijk onderscheid in verschillende realiteitsniveaus.
eerste kunstacademie opgericht, te Florence.
1601
Caravaggio, de 1616-17 bekering van St. Paulus: symbolisme religieuze kust dat gebruikelijk was, maar nu plaats gemaakt voor naturalisme.
Rubens, De roof der dochters van leucippus: Rubens(1577-1640) Een Vlaamse barokschilder, in Antwerpen. Niemand had nauwkeuriger de werken van Italiaanse meesters bestudeerd dan Rubens. Piramidevormige compositie met kruisende diagonalen, vervlochten vormen. Kenmerkend barokke kunst.
1618
1616-17
Rubens, De wonderen van St. Franciscus: Ruben heeft deze 5 meter hoge compositie tot een Geheel weten te maken door dynamische spiraal die oprijst rond de heilige.
Begin van dertigjarige oorlog.
1620 Artemisia Gentileschi, Judith en holofernes: eerste belangrijke vrouwelijk kunstenaar. Ze was een volgeling van Caravaggio maar met zulke heftige effecten, leken Caravaggio’s werken bijna ingehouden
1624
Poussin arriveert in 1624-33 e Rome: 17 met meeste aanzien waren twee Fransen/ Nicolas Poussin en Claude Lorrain
Bernini, Baldacchino: kreeg als taak om een baldakijn te ontwerpen voor de St. Pieter. 29 m hoog getuigt dat deze viering niet alleen het middelpunt is van de kerk maar ook van het gehele Christendom.
1628-30
Frans Hals, De vrolijke 1642 drinker: word beschouwd als grondlegger van de Hollandse school, hij was gespecialiseerd in portretten met figuren uit het dagelijks leven. Toonbeeld van krachtige, fysieke
Rembrandt, De nachtwacht: Dit werd simpelweg als groepsportret besteld wat zo geschilderd is dat het een groot historisch schouwspel is. Maar bij het maken van dit doek gooide Rembrandt alle remmen los om een sfeer vol opwinding te creëren.
Italianen = idealisering (dit omdat het met de klassieke kunst te maken heeft) Hollanders/vlaanderen = niet idealiseren maar de natuur als voorbeeld nemen (doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg)
1632-1675
Johannes Vermeer, de schilderconst: als toeschouwer kijkt je over de rug mee van de schilder. Hij heeft waarschijnlijk gebruik gemaakt van camera obscura. Om te laten zien dat die verstand had van perspectief.
1660
Door protestantisme verdwijnt de kerk als opdrachtgever.
1660-70 Vermeer, Gezicht op delft: interesse in het moment niet in de eeuwigheid zoals Italianen.
Claude lorrain, 1606-1669 Landschap: land- schap als hogere vorm van kunst is te danken aan Lorrain.
Rembrandt: verft ‘schilderachtig’ hij houd van licht en donker – Vermeer verft precies wat die ziet.
1634
Rembrandt, Suzanne en 1633 Rembrandt, 1577-1640 de ouderlingen: ze zit Kruisafneming van niet meer strak in haar Chr.: Chr. Is bijna vel, en niet geïdealiseerd, een zak dat naar toeschouwer word beneden valt er is betrokken. Ze schrikt en niks geïdealiseerd bedekt haar naaktheid, je voelt de zwarte Rembrandt laat veel aan en ziet de waarheid de toeschouwer over. van dit afschuwelijke weergave.
Rubens, kruisafneming: Vlaanderen hier zie je nog sporen van klassieke idealen. Dit kwam omdat Rubens in Antwerpen werkte en nog onder invloed stond door Italiaanse idealisering. Rubens was ook katholiek
portret kom tot grote ontwikkeling in de Nederlanden. In Italië omdat ze grote vorsten of dergelijke wouden vereeuwigen. Nederland wou psychologische kant laten zien.
Genreschilderkunst: iets wat het dagelijks leven te maken heeft. Zoals herberg scènes, stillevens(geen enkel verwijzing naar religie, typisch 17e eeuw) etc.
1629-1679
Jan Steen, sinterklaas feest: alledaags tafereel
