ve uitga
ri janua
2013
Alles over ijs
Met filmpjes, werkblad en puzzels
groep 7/8
Inhoud
blz.
1. Hoe ontstaat ijs?
3
2. Waarom is ijs glad?
4
3. Waarom laat zout ijs smelten?
5
4. Waarom bederft bevroren eten niet?
6
5. Wat is een ijsmeester?
7
6. Hoe ontstaan ijsbloemen?
8
7.
Wat is droog ijs?
9
8.
Wat is een ijshotel?
10
9.
Wat is er bijzonder aan een ijsbreker?
11
10. Wat is IJsheiligen?
12
11. Filmpjes
13
Werkblad Alles over ijs.
14
Puzzels
15
Colofon en voorwaarden
19
Bronnen en foto’s
20
1. Hoe ontstaat ijs? Water verandert in ijs bij een temperatuur onder de 0°C. Wat gebeurt er bij die temperatuur precies in het water. Water bestaat uit watermoleculen. Het zijn kleine deeltjes die je niet met het blote oog kunt zien. Watermoleculen trillen hard. De watermoleculen gaan onder het vriespunt minder hard trillen. Doordat ze langzamer bewegen, kunnen de watermoleculen gemakkelijker in elkaar haken. Als ze in elkaar haken ontstaat een patroon.
watermoleculen
Moleculen in ijs haken vast in een patroon
Door dat patroon komen de moleculen vast te zitten. Dat maakt ijs hard en stijf. Door het patroon gaan de moleculen verder uit elkaar staan dan in water. Daarom zet water uit als het bevriest. IJs heeft maar liefst 9 % meer ruimte nodig dan water. Nu snap je waarom waterleidingen kapot vriezen als er bij vorst water in blijft staan.
2. Waarom is ijs glad? Je hebt gelezen dat de moleculen in ijs minder hard bewegen dan in water. De moleculen in de toplaag van het ijs bewegen nog wel snel. Ze bewegen net zo snel als de moleculen in gewoon water. Dus eigenlijk is de toplaag van het ijs te vergelijken met water. Dat dunne laagje water zorgt ervoor dat je er met je schaatsen, schoenen en slee gemakkelijk overheen glijdt. Het ijs onder dat dunne vochtige laagje is stevig en zorgt dat je er niet doorheen zakt. Denk ook maar aan een dun laagje water op douchetegels. Dat laagje maakt de tegels spekglad. Hetzelfde geldt voor een nat wegdek. Op een natwegdek slipt een auto gemakkelijker dan op een droog wegdek.
De toplaag van ijs is eigenlijk water
3. Waarom laat zout ijs smelten? In hoofdstuk 1 las je dat water bevriest bij een temperatuur onder 0°C. Dat verandert als je zout of pekel bij het water of het ijs doet. Zout zorgt ervoor dat het vriespunt en het smeltpunt van water lager worden. Het zout dat op Nederlandse wegen gestooid wordt, zorgt ervoor dat water pas gaat bevriezen bij –10° C.
de strooiwagen
Zout zorgt ervoor dat het mooie patroon van ijs, waarover je eerder las, opeens uitelkaar valt. Het ijs verandert weer in water. Bij heel strenge vorst waarbij het meer dan 10 graden vriest, heeft strooien dus geen zin meer. zout doet ijs en sneeuw smelten
4.Waarom bederft bevroren eten niet? Overal om ons heen vind je bacteriën: Op je handen, op je boek en in etenswaren. Rauw vlees en rauwe vis bevatten ook bacteriën. Bacteriën kunnen zich razendsnel vermenigvuldigen. Een enkele bacterie kan zich na 7 uur vermenigvuldigd hebben tot ruim 2000 bacteriën.
diepvrieskip de diepvriezer
bacteriën zijn overal
Koelkasten zorgen ervoor dat de bacteriën zich veel langzamer vermenigvuldigen. En als je etenswaren in de diepvries doet dan vermenigvuldigen de bacteriën zich helemaal niet meer. Na het ontdooien gaat het vermenigvuldigen wel weer verder, maar dan verdwijnt het eten in een pan en wordt gekookt, gebraden of gebakken. Daar kunnen bacteriën helemaal niet tegen. Ze gaan dood.
5. Wat is een ijsmeester? Een ijsmeester zorgt op schaatsbanen voor een goede kwaliteit van het ijs. In een gesloten ijshal regelt hij ook het binnenklimaat. Ook zorgt een ijsmeester elk jaar opnieuw voor een vloer van kunstijs. Door de betonnen vloer van de ijsbaan lopen leidingen waardoor de gekoelde vloeistof ammoniak met een temperatuur van –14°C stroomt. Over de betonnen vloer komt een dun laagje water. Dat water bevriest op het koude beton. Denk maar aan ijzel.
leidingen met gekoelde vloeistof
de kunstijsbaan Dat laagje wordt wit geverfd. Zo wordt het licht van de lampen boven de baan teruggekaatst en ook ziet het ijs er mooier uit. Over deze eerste laag komt een nieuw laagje water. Dat ook weer bevriest. De dikte van het ijs bedraagt ongeveer 5 cm. De ijsmeester werkt met ongeveer 7 man twee weken lang aan het maken van een nieuwe ijsbaan.
6. Hoe ontstaan ijsbloemen? Als het buiten heel hard vriest, worden de ramen heel erg koud. De lucht binnen in de kamer komt in aanraking met het koude glas. Daardoor gaat die lucht afkoelen en er ontstaat waterdamp die op de koude ruit terechtkomt. Waterdamp bestaat uit piepkleine druppeltje die onmiddellijk op het koude glas bevriezen.
IJsbloemen
IJsbloemen: bevroren waterdamp Eigenlijk is het hetzelfde als het beslaan van de ruiten. Alleen nu bevriezen de druppeltjes. De druppeltjes veranderen in ijskristallen die aan elkaar vastgroeien en zich vast zetten aan veegstrepen en krassen. IJsbloemen komen niet zoveel meer voor op ramen, doordat de meeste mensen dubbelglas hebben. Daardoor koelt de binnenruit niet meer voldoende af.
7. Wat is droog ijs? Droog ijs wordt ook wel koolzuursneeuw genoemd. Het is eigenlijk bevroren koolzuur. Koolzuur is een gas en wordt onder andere in frisdranken gedaan. Door de koolzuur ontstaan de kleine belletjes die een fris en prikkelend gevoel geven, terwijl je drinkt. Het bevroren koolzuurgas heeft een temperatuur van –78°C als het droogijs geworden is.
Droog ijs geeft een rookeffect
droog ijs
Het droogijs smelt niet, maar verdampt (sublimeert) langzaam. Daarom zie je dat er “rook” vanaf komt. Droogijs wordt gebruikt in theaters en muziekshows. De ‘rook” van het droogijs blijft boven de vloer hangen en geeft daardoor een speciaal effect. Het wordt ook gebruikt bij desserts. Zo komt er “rook” van je toetje. Op schepen waar geen koelinstallatie is gebruikt men droogijs om goederen te koelen.
8. Wat is een ijshotel? IJshotels zijn tijdelijke hotels. Ze zijn opgebouwd uit ijs en sneeuw. Ze worden jaarlijks vanaf de maand oktober gebouwd in koude streken in Scandinavië en Canada. In de zomermaanden smelten de hotels. Je kunt er gewoon logeren en eten in een temperatuur van ongeveer min 5 graden Celsius.
de ijsbar in het hotel
de gang in een Zweeds ijshotel Ook meubels en tafels zijn gemaakt van ijs. Op de tafels liggen planken, zodat het ijs niet smelt door warme borden. Op de bedden liggen rendiervellen en alleen het toilet en de badkamer worden verwarmd. De hallen en gangen in de ijshotels worden meestal versierd met ijsbeelden. De gasten in ijshotels zijn mensen die iets anders willen dan normaal. Ze zoeken een bijzondere ervaring.
9. Wat is er bijzonder aan een ijsbreker? IJsbrekers zijn speciaal ontworpen schepen die door bevroren water kunnen varen. Ze kunnen op die manier vaarroutes voor schepen open houden. Daarvoor zijn deze schepen uitgerust met een extra stevige boeg, een achterkant en een waterlijn die dubbel zo dik is als de bij normale schepen. IJsbrekers kunnen het ijs op drie verschillende manieren breken.
50 Let Probedy, de grootste ijsbreker
ijsbreker in actie Ze kunnen het ijs wegduwen, ze laten zich door het ijs zakken of ze drukken het ijs kapot. IJsbrekers hebben schroeven aan de voor– en achterkant. Deze schroeven zijn afgeschermd, zodat ze niet kunnen beschadigen. Verder kunnen sommige ijsbrekers lucht onder het ijs pompen. Dat is een middel om ijs te breken mocht het schip toch vast komen te zitten in de ijsmassa.
10. Wat is IJsheiligen? IJsheiligen is een woord dat gebruikt wordt in de volksweerkunde. Het gaat om vier katholieke heiligen die hun sterfdag hadden tussen 11 en 15 mei. Volgens de volksweerkunde zijn tussen 11 en 15 mei de laatste dagen dat er nachtvorst kan voor komen. De heiligen zijn Mamertus, Pancratius, Servatius van Maastricht en Bonifatius van Tarsus. Sommige landen noemen maar drie heiligen. Zij tellen de heilige Mamertus niet mee. Als er in mei nog nachtvorst is, heeft dat grote gevolgen voor de natuur. Nachtvorst kan schade aanrichten aan jonge planten.
bevroren bloemen
bevroren kersentak met knoppen in het voorjaar
11. Filmpjes Zo verandert water in ijs (versneld)
Kunstijs maken
Bekijk het filmpje
Bekijk het filmpje
Bacteriën vermenigvuldigen zich snel bij warmte
De ijsbreker
Bekijk het filmpje
Bekijk het filmpje
Werkblad Alles over ijs Kruis het juiste antwoord aan. 1. IJs ontstaat onder een temperatuur van 0 °C.,doordat: 0 de moleculen in water hard worden. 0 de moleculen in water hard gaan bewegen. 0 de moleculen in water langzaam gaan bewegen. 0 de moleculen in water dicht op elkaar gaan zitten.
3. Maak het schema af over de kenmerken van ijs. Kijk ook
naar de plaatjes als extra hulpmiddel. Zet de volgende woorden in de pijlen: hard, smelt, conserveert, glad, boven 0 °
C, watertoplaag, moleculen, bacteriën, haken vast, traag, zout.
2. Als water in ijs verandert, zet het water uit. Dat komt, de moleculen verder uit elkaar komen te staan. ijs gewoon meer ruimte nodig heeft. de moleculen niet meer bewegen. de moleculen sneller gaan bewegen.
3. Zout laat ijs en sneeuw smelten. Dat komt, doordat: 0 zout een scherpe en brandende stof is. 0 zout het vries– en smeltpunt van water verlaagt. 0 zout het vries– en smeltpunt van water verhoogt. 0 zout bij –10 °C. de watermoleculen doodt. 4. Zijn de volgende uitspraken goed of fout ? A. IJs is glad, omdat de toplaag eigenlijk water is. goed/fout B. Als eten ingevroren wordt, gaan alle bacteriën dood.
goed/fout
C. Bij ijzel bevriest water op een bevroren ondergrond. Dat wordt nagebootst bij kunstijs. goed/fout D. Om ijsbloemen op een ruit te krijgen heb je het volgende nodig: waterdamp en koud glas onder 0 °C. goed/fout E. Droogijs is bevroren gas. goed/fout F. Rookeffecten met droogijs ontstaan door het kouder worden van het droogijs. goed/fout
www.eduboek.nl
kenmerken van IJs
0 0 0 0
doordat:
Kruiswoordpuzzel ijs 1
Horizontaal 1. Deze stof zorgt voor het ontstaan van ijs op een kunstijsbaan. 3. Een ander woord voor droog ijs 4. Speciaal schip om door ijs heen te varen. 7. Bevroren waterdamp op een raam 9. Hierin kunnen bacteriën zich niet meer vermenigvuldigen.
2
3
4
Verticaal 2. Woord uit de weerkunde voor de periode tussen 11 en 15 mei. 4. De man die kunstijs maakt op een ijsbaan. 5. Dit maakt de toplaag van het ijs glad. 6. Kleine deeltjes waaruit water bestaat. Ze zijn niet te zien met het blote oog. 8. Deze stof verlaagt het vriespunt en smeltpunt van water.
5 6
7
8 9
www.eduboek.nl EclipseCrossword.com
Zoek de zeven verschillen
www.eduboek.nl
Woordenlijst IJS MOLECUUL
IJSBAAN
SCHAATS
VRIEZEN
STROOIZOUT
IJSBLOEMEN
VORST
GLAD
WINTER
V N E Q O L Y O R S S I Y M I E G O U W E R L D W WH T T J U E N J S I S X N I I O J A R A V S Q U WO WN T O WR A I E A S U J P L E L G E P O T U E O R T B I O W I C S I V S A I C W E T L P U W L B O E E F A J U Z N S U B N M R W I S R E O T G N O E T D S G N I E G F L L U U C E L O M Z E E F S V A N J R A E Z WV O Q P R B X S L V I U T G T U G R I E A C E S A E E E L M C C E Z O H S O L R A H WW B O I N E M B A X Z V B N I O N V I V O Y N F I S S R O O E T B C B O E T H R O T O T WA E R M J L V E M N S R N V E N E K T S T A A H C S O C I E A O Z A C A R T R S T E S E S V R H N S L L J V I G Z R N J I L S T S R O V E O T A E U S E M O S S G L A D J S I V WO V S M S P T J S WA T B D I O F E O S E Z R E J O L R O S Z L U G T O C A S
Een greep uit de collectie van 195 digitale boeken
Hier registreren voor toegang tot de webwinkel. Neem een gratis abonnement op de nieuwsbrief!
meer boeken groep 3/4
meer boeken groep 5/6 Voor meer informatie:
Volg Eduboek op:
meer boeken groep 7/8
Dit is een uitgave van E-duboek © Copyright Age Cnossen 2011 Eduboek geeft de koper het exclusieve gebruiksrecht van dit e-boek. Dit exclusieve gebruiksrecht houdt in dat een school, een organisatie of een individuele koper dit boek mag kopiëren en afdrukken op voorwaarde dat dit e -boek en de kopieën binnen de school, de organisatie of het huishouden van de koper blijven. De e-boeken van Eduboek zijn daartoe voorzien van de gegevens van de koper om bovengenoemde verplichting te kunnen waarborgen.
Bronnen en foto’s http://nl.wikipedia.org/wiki/IJs http://en.wikipedia.org/wiki/Ice http://www.tekstcentrale.nl/ijsentechniek.html http://en.wikipedia.org/wiki/Icebreaker http://en.wikipedia.org/wiki/Icehotel http://en.wikipedia.org/wiki/Dry_ice http://nl.wikipedia.org/wiki/IJsbreker http://nl.wikipedia.org/wiki/Ijsheiligen
Antwoordenblad Alles over ijs 3. Maak het schema af over de kenmerken van ijs. Kijk ook
naar de plaatjes als extra hulpmiddel. Vul de volgende woorden in: hard, smelt, conserveert, glad, boven 0 °C, water-
d gla
3. Zout laat ijs en sneeuw smelten. Dat komt, doordat:
kenmerken van IJs
een scherpe en brandende stof is. het vries– en smeltpunt van water verlaagt. het vries– en smeltpunt van water verhoogt. bij –10 °C. de watermoleculen doodt.
bacteriën
ha rd
en ecul g traa
mol n
oe
ke ha
st va
gr
C. Bij ijzel bevriest water op een bevroren ondergrond. Dat wordt nagebootst bij kunstijs. goed/fout D. Om ijsbloemen op een ruit te krijgen heb je het volgende nodig: waterdamp en koud glas onder 0 °C. goed/fout E. Droogijs is een bevroren gas. goed/fout F. Rookeffecten met droogijs ontstaan door het kouder worden van droogijs. goed/fout
i s top t
goed/fout
e
B. Als eten ingevroren wordt, gaan alle bacteriën dood.
co ns
A. IJs is glad, omdat de toplaag eigenlijk water is. goed/fout
t
4. Zijn de volgende uitspraken goed of fout ? Zet een streep door het foute antwoord.
er
zout zout zout zout
rv e
0 0 0 0
t
u zo
smelt
doordat:
de moleculen verder uit elkaar komen te staan. ijs gewoon meer ruimte nodig heeft. de moleculen niet meer bewegen. de moleculen sneller gaan bewegen.
n
0 0 0 0
°C
2. Als water in ijs verandert, zet het water uit. Dat komt,
bo ve
watertoplaag
toplaag, moleculen, bacteriën, haken vast, traag, zout.
0
Kruis het juiste antwoord aan. 1. IJs ontstaat onder een temperatuur van 0 °C.,doordat: 0 de moleculen in water hard worden. 0 de moleculen in water hard gaan bewegen. 0 de moleculen in water langzaam gaan bewegen. 0 de moleculen in water dicht op elkaar gaan zitten.
Oplossingen puzzels
1
A M M O N
2
I
A K
J 3
K O O L
Z U U R S N E E U W H
4
I
J
S B R E K E R
J
I
S
L 5
M 6
E E 7
I
J
W
I
M
A
G
O
T
E
S B L O E M E N T
E
E
C
R
U L
9
D
I
E P V R
I
R
8
P
E Z
E R
N
K E L
EclipseCrossword.com
Oplossingen puzzels V N E Q O L Y O R S S I Y M I E G O U WE R L D W WH T T J U E N J S I S X N I I O J A R A V S Q U WO W N T O WR A I E A S U J P L E L G E P O T U E O R T B I O W I C S I V S A I C WE T L P U WL B O E E F A J U Z NS U B N MR WI S R E OT G N O E T D S G N I E G F L L U U C E L O MZ E E F S V A N J R A E Z WV O Q P R B X S L V I U T G T U G R I E A C E S A E E E L MC C E Z OH S O L R A H WW B O I N E MB A X Z V B N I O N V I V O Y N F I S S R O O E T B C B O E T H R O T O T WA E R MJ L V E MNS R N V E N E K T S T A A HC S O C I E A O Z A C A R T R S T E S E S V R H N S L L J V I G Z R N J I L S T S R OV E O T A E U S E MO S S G L A D J S I V WO V S M S P T J S WA T B D I O F E O S E Z R E J O L R O S Z L U G T O C A S
