MEDISCH CONTACT MEDISCHCONTACT
COLOFON COLOFON INHOUD INHOUD
W££KBL4D VAN DBKONINXUJD NBDBRLANDSCIIBMAA1scHAPItq1OT BBVORDBIUNG DBR GFNEBSICUNSl'
1EL. 030 - 823911
Redactle prol. dr C. Spreeuwenberg, hoofdredacteur mw mr J.C.M. Ankone, p/aatsvervangend hoofdredacteur A.A. Ie ~l Velde, eindredacteur mwdrs ~&_Kalioien: recJacteur mwC.R. drs W.G. Kaltolen, mw van der Sluijs, redacteur redacteur mwP.G. C. A.Visch, van der Sluijs, redacteur drs redacteur-verslaggever drs drs P.G.S.E. Visch, redacteur-vers/aggever mw Wildevuur, redacteur-verslaggever mwC.M. drs S.E. Wildevuur, redacteur-vers/aggever mw Schouten, secretaresse mwM.M. C.M. Stolp, Schouten, secretaresse mw secretaresse mw M.M. Stolp, secretaresse Redactieadres Redaclieadres Lomanlaan 103 Lomanlaan 103 3526 XD Utrecht 3526 XD Utrechl telefoon 030-823384 leleloon 030-823384
Bestuur BestuurMedisch MedlschContact Contact F.N.M. F.N.M. Bierens, Bierens,voorzitter voorzilter dr drC.J. C.J.Jonkman, Jonkman, vice-voorzitter vice-voorzllter dr drR.J.E.A. R.J.E.A. HSppener, Happener,secretaris secretarls ddr r H.W.M. H.W.M.Anten, Anlen,penningmeester penningmeester mw mwdr drC. C.Vermeulen-Meiners Vermeulen-Meiners
Secretariaat Secretarlaatbestuur bestuur
Postbus 690 Postbus690 2900 2900AR AR Capelle Capellea/d aid IJssel IJssel Adviseurs Adviseursnamens namens het het hoofdbestuurder derKNMG: KNMG: hoofdbestuur mw M.H.D.J. M.H.D.J. Zwart-van Zwart-van der derWeerd Weerd mw Th.M.G. van van Berkestijn Berkestijn Th.M.G. Ontwerp&& prepress: prepress: Ontwerp DTP-studioDiap DiapV.O.F., V.O.F., Velp Velp DTP-studio Abonnementen Abonnementen Voor niet-leden niet-Iedenvan vande de KNMG KNMG zijn zijn de dekosten kosten Voor voor een eenabonnement abonnementf1189,50 (inclusiefBTW); BTW); voor 189,50 (inclusief Belgie3.775 3.775 Bfr; Blr; overige overige landen landen per perzeepost: zeepost: Belgi~ 315,-/per luchtpost: luchlpost: f1435,-; studenlen·nielfI 315,-/per 435,-; studenten-nietKNMG-IedenfI 75,-; 75,,; Iosse losse nummers: nummers: fI 13,50. 13.50. KNMG-leden Abonnementen & Ledenservice Abonnementen & Ledenservice Misset uitgeverij bv Misset uitgeverij bv Planetenbaan 100, Poslbus 1110 Planetenbaan 100, Postbus 1110 3600 BC Maarssen 3600 BC Maarssen leleloon 03465·58238 telefoon 03465-58238 (mw A. van de Meent- van den Ham) (mw A. van de Meent- van den Ham) telelax 03465·54287 telefax 03465-54287 Advertentles
Jaargang 50 120 januari 1995
M 75 C. Spreeuwenberg 75 C. Spreeuwenberg Werktijdenbesluit en opleiding
Werktijdenbesluit en opleiding
77 Ans Ankone 77 AnsAnkone MCrrrouw.conferentie. Op het grensvlak van geneeskunde en MC/Tl'ouw-eonferentie. Op het grensvlak van geneeskunde en samenleving samenleving
81 Ans Ankone 81 AnsAnkone KNMG-voorzitter R.H. Levi bij afscheid: "Het roer meet om, we KNMG-voorzitter R.H. Levi bij afseheid: "Het roer moet om, we moeten moeten een een ander andergezicht geziehttonen" tonen" 83 Sabine 83 Sabine Wildevuur Wlldevuur Nieuwe KNMG-voorzitter Nieuwe KNMG-voorzitterJ.M.G. J.M.G. Lanphen: Lanphen: "Her "Het lidmaatschap Iidmaatsehapvan van de KNMG als collectief bewustzijn" de KNMG als eolleetief bewustzijn" 85 B.C. 85 B.C. de de Vries Vries en en G. G. Kootstra Kootstra Heelkunde Heelkunde en en het het Werktijdenbesluit Werktijdenbesluit voor voor Geneeskundigen Geneeskundigen en en Verloskundigen Verloskundigen 89 89
Wetsvoorstel medische medisehe keuringen keuringen zet zet chronisch ehroniseh zieken zieken en en Wetsvoorstel gehandieapten in in de de kou kou gehandicapten
91 91
Druk
De redactie beslist over de inhoud van het redactioneleredactie gedeelte. Het over bestuur is voor van het gevoerde De beslist de inhoud het redactiode Algebeleid verantwoording verschuldigd nele gedeelte. Het bestuur is voor hetaan gevoerde mene Vergadering van de KNMG. De besturen beleid verantwoordingverschuldigd aan de Alge-van de KNMG en de beroepsverenigingen zijn voor van de mene Vergadering van de KNMG. De besturen inhoud vanenhet gedeelte verantwoordelijk. de KNMG deofficieel beroepsverenigingen zijn voor de Medisch Contact wordt gedeelte door Misset uitgeverij bv in inhoud van het officieel verantwoordelijk. licentie uitgegeven voor de KNMG.
Medisch Contact wordt door Misset uitgeverii bv in ~1995,KNMG ticentie uitgegeven voor de KNMG. 9~ 1995, KNMG Ud Nederlandse organisalie van ~] Lid Tijdschritt-U~gevers (NOTU)van Nederlandseorganisatie
Tijdschrift-Uitgevers(NOTU)
Me MC NR.3 NR,3
Benno Bonke Banke Benno
Een medische medisehe fout, fout, en en dan? dan? De De gevolgen gevolgen van van medische medisehe missers missers Een voor arts arts en en patient patient voor 93 93
P.J.A. Colsen Colsen P.J.A.
98 98
H.S. Merens-Riedstra H.S. Merens.Riedstra
Standaard·voorberiehten dagverpleging. dagverpleging. Zwolle Zwolle zet zet de de toon toon Standaard-voorberichten Uitgangspunten inzake de gegevensuitwisseling tussen
Uitgangspunten de gegevensuitwisseling tussen arbodiensten en inzake bedrijfsverenigingen. Stuurgroepnota arbodiensten en bedrijfsverenigingen, Stuurgroepnota samengevat samengevat
Advertenties • Misset uitgeverij bv - Misset uitgeverij100, bv Postbus 1110 Planetenbaan Planetenbaan 100, Postbus 1110 3600 Be Maarssen 3600 BC Maarssen Teleloon: 03465·58222/fax: 03465-54287 Telefoon: 03465-58222/fax: 03465-54287 Advertenlies: P.P.J. VerhoeIl/J.H. Fleury: Advertenties: P.P.J. Verhoeff/J.H. Fleury: 03465·58244/240 03465-58244/240 Personeelsadvertenties: Marjolein Nadorp: Personeelsadvertenties: Marjolein Nadorp: 03465·58245 - 03465-58245 Verkoopnabewerking: 03465-58245 - Verkoopnabewerking: (mw M. Nadorp) fax:03465-58245 03465·54287 • (mw Hoold M.advertentie·exploitalie: Nadorp) fax: 03465-54287 mw drs. Y.C.C.M. van der Bend-Jooslen: -- Hoofd advertentie-exploitatie: 03465-58222 - mw drs. Y.C.C.M. van der Bend-Joosten: Advertenties 03465-58222kunnen zonder opgaaf van redenen geweigerd Advertenties kunnenworden. zonder opgaaf van redenen geweigerd worden. Tijl Ollsel, Zwolle Druk Tijl Offset, Zwolle
Wolfgang Kotek Kotek Wolfgang
Enverder: En verder:
• 74 Brieven' 76 Voorzitterscolumn LVSG' 88 Praktijkperikel'
9 74 B r i e v e n 9 76 V o o r z i t t e r s c o l u m n L V S G 9 8 8 Praktijkperikel 9
• 90 Berichten • 95 Uitspraak Medisch Tuchtcoilege Groningen •
9 9 0 B e r i c h t e n 9 9 5 U i t s p r a a k M e d i s c h Tuchtcollege G r o n i n g e n 9
• 96 Boeken • 101 Officieel: KNMG. Code beheer en verkeer sociaal-
9 9 6 B o e k e n 9 101 Officieel: K N M G . C o d e b e h e e r e n v e r k e e r sociaal-
medische gegevens' 104 Agenda'
medische gegevens 9 104Agenda 9
K
K
0
O
P
P
I
I
J
J
o P
O
P
Aile kopij graag op diskette (3.5" of
Alle kopij graag op diskette (3.5" of 5.25") in Wordperfect, bij voorkeur 5.25") in Wordperfect, WP 5.1, plus 1 uitdraai.bij voorkeur De redactie zich het WP 5.1, plusbehoudt 1 uitdraai. recht voor bijdragen weigeDe redactie behoudt te zich het reno Artikelen die alles recht voor bijdragen te inbegreweigepen Artikelen niet langer daninbegre1.800 ren. diezijn alles woorden hebben pen niet langer zijnonze dan voorkeur. 1.800 woorden hebben onze voorkeur. 1995 JAARGANG50 / 20 20 JANUARI JANUAR11995
JAARGANG
D
D
I
5
S
K
K
E
E
T
T
T
T
Geen voet- of eindnoten gebrui-
E
E
ken: literatuurverwijzingen en Geen voet- of eindnoten gebruiin superscript in de ken:noten literatuurverwijzingen entekst en de in inhoud ervan aan eind noten superscript in dehet tekst vandehet artikel. Tabellen, scheen inhoud ervan aan het eind ma'shet enartikel. figurenTabellen, niet in deschetekst van opnemen, opniet eeninapart vel ma's en maar figuren de tekst aanleveren. opnemen, maar op een apart vel aanleveren. 73
BRIEVEN BRtEVEN
MEDISCH CONTACT
IN|
CONTACT C O N T A C l
Plaalsen Plaatsen van bijdragen bijdragen in de rubriek 'In Conlacl' Contact' houdl houdt niel niet in dal dat de redaclie redactie de daarin daarin weergegeven zienswijze zienswijze onderschrijft. onderschrijft. De redaclie redactie behoudl behoudt zich hel her rechl recht voor veer brieven in Ie te korlen. korten. Om dille dit te voorkomen voorkomen wordl wordt schrijvers schrijvers verzochl verzocht zich in hun Ingezonden Ingezonden brleven 101 tot hootdzaken hoofdzaken Ie te beperken.
Het dilemma van de huisarts
II
N 1994 HEBBEN WIJ in onze praktijk ongeveer 425 griepvaccinaties toegediend. Dit betekende een toename van 125 ten opzichte van het vorig jaar. In 1991 was het totale aantal nog ongeveer 150 stuks. Navraag bij een aantal collega's leert ons dat deze spectaculaire groei zich niet aileen alleen in onze praktijk voordoet. Dit kost ons ieder jaar meer geld (oproepsysteem) en meer tijd. Inclusief telefoontjes, uitschrijven van recepten, faxen, vaccineren en het speciaal voor veer deze reden afleggen van huisbezoeken berekende ik het her aantal verrichtingen op ongeveer 1.000! 1.000J Het in de praktijk brengen van de NHG-standaard, ondersteund door de landelijke influenzacampagne, is een doorslaand succes. De 'farmaceutische industrie' en de apothekers wrijven zich in de handen, de patienten pati6nten vinden het prima, maar wie betaalt de rekening? Ongetwijfeld valt het gehele influenza-vaccinatieJnfluenza-vaccinatJeprogramma onder het 'budget' van de huisarts. Tot vorig jaar had de huisarts nog de mogelijkheid iets lets terug te zien voor veer zijn ieder jaar groeiende inspanning om aan zijn taak te voldoen. Hij kon ken het vaccin aan de particulier tegen ziektekosten verzekerde patient pati6nt in rekening brengen en hij deed dit ook aan de 'fondspatient', 'fondspati~nt', voor veer zover deze niet tot een risicogroep behoorde. Beide mogelijkheden zijn ons nu afgenomen. Bovendien zijn door de wet-Van Otterloo vele ouderen in het ziekenfonds terechtgekomen, met de bekende gevolgen; het zijn uitgerekend deze mensen die de grootste groep vormen binnen de te vaccineren populatie. De revenuen bleven in onze praktijk ondanks de extra inspanning ver achter bij de resultaten van het jaar daarvoor. B
Het ovenstaande illustreert in het klein met welk dilemma huisartsen in dit land worden geconfronteerd. Enerzijds doet de beroepsgroep verwoede pogingen om ons yak vak meer gestalte te geven onder andere door het ontwikkelen van de NHG-standaarden en wordt zij daarom alom geprezen; anderzijds leidt dit onherroepelijk tot een kostenstijging, wat vervolgens op haar leden wordt verhaald in de zin van inkoladen mensachteruitgang. 74 '/4
Het financieringstekort dwingt de overheid tot keuzes: daar valt niet aan te ontkomen. Maar aan elke medaille zit een keerzijde. Niemand is zo gek om harder te werken en meer kwaliteit te leveren, als dit per definitie betekent dat zijn inkomen daalt, ook de huisarts niet. Het wordt nu echt tijd dat de politiek en het grate grote publiek weten waar wij voor veer staan. Wij hebben uitstekende argumenten. Wordt er niet naar geluisterd, dan moet meet dat consequenties hebben.
Een van de taken van de LHV is het realiseren van de (financiele) (financi61e) randvoorwaarden voor veer het goed uitvoeren van het - zich uitbreidende - huisartsenvak. Mede daarom ook wordt gewerkt aan een nieuwe honoreringsstructuur honoreringsstructuur waarbij knelpunten als de geschetste worden vermeden. Een E~n element uit de brief lichtend: de LHV is het oneens met de opvatting dat een griepprik bij niet-ge'indiceerde niet-geindiceerde ziekenfondspatienten tot het bet abonnement abonnement zou behoren.• behoren. 9
's-Gravenhage, november 1994 F.J. Burger, EJ. Burger, huisarts
Naschrift LHV Het dilemma dat de heer Burger schetst, wordt door de LHV onderkend. Enerzijds is het zowel zorginhoudelijk als wat betreft de doelmatigheid goed dat meer vormen van zorgverlening (bijvoorbeeld preventie) door de huisarts plaatsvinden, anderzijds verhoogt dat de werkdruk en staat er bij een abonnementssysteem geen honorering tegenover. Oat Dat dit wringt, is duidelijk.
Bij de voorplaat
].]. j.j. van Loghem (1878-1968) (1878-1968) Wat Brutel de la Riviere was voor veer Medisch Contact (MC nr. 1/1995), 1/1995), was Johannes hannes Jacobus Jacobus van Loghem Loghem voor veer het Nederlands Nederlands Tijdschrift voor veer GeneeskunGeneeskunde: schakel schakel tussen de door oorlogsgeoorlogsgeweld en bezettingsleed bezettingsleed gescheiden gescheiden werelden van de voorveer- en naoorlogse naoorlogse gezondheidszorg zondheidszorg in Nederland. Nederland. Op het scharnierpunt scharnierpunt van beide tijdperken was het Van Loghem Loghem die in zijn rectorale rede van september september 1941 de moedige moedige en historische woorden sprak: de "hoogste vrijheid held (wordt) nimmergeraofd nimmer geroofd en ook nimmer geschonken, geschonken, doch s/echts slechts uit eigen geestelijke geestelijke en zedelijke krachten gewonnen en behouden". Gepromoveerd Gepromoveerd bij bij Louis Louis Bolk op een proefschriftover 3roefschrift over 'Het colon en mesocolon derprimaten' der primaten ' (1903), werkte Van Loghem bij verschilfende verschillende internationaal internationaal vermaarde onderzoekers onderzoekers a/s als Eli Metchnikhoff Metchnikhoff en Ronald Ross en was hij nauw betrokken betrokken bij de pestbestrijding pestbestrijding op Java, alvorens alvorens hij in 1912 werd belast met de oprichting oprichting van het Instituut voor veer Tropische Hygiene Hygi#ne teAmsterdam, te Amsterdam, waarvan hij in 1916 als bijzonder zonder hoogleraar hoogleraar tropische hygiene hygiene directeur werd. In 1923 volgde zijn benoeming tot hoogleraargezondheidsleer hoogleraar gezondheidsleer en medische medische pofitie aan dezelfde universi-
JAARGANG JAARGANG50
/ 20 JANUARI 1995 JANUAR11995
teit, a/s als opvolger opvolger van de befaamde befaamde Rudolph Hendrik Saltet. Naast zijn vele vakpublikaties vakpublikaties heeft zijn studieboek studieboek 'Algemene 'Algemene GezondheidsGezondheidsleer' leer' (1935) in talJoze talloze herdrukken herdrukken en edifies edities generaties generaties Nederlandse Nederlandse artsen vertrouwd gemaakt gemaakt met de wereld van de bacteriologie, bacteriologie, de epidemiologie epidemiologie en de hygiene. Zijn 'Inleiding 'lnleiding tot de Geneeskunde ' (1951) genootweliswaarminder genoot wells waar minder kunde' belangstelling, maar maar verdient evenzeer evenzeer belangstelJing, aanbeveling, om kennis te maken nog aanbeveling, bijzondere schrijfstijl schrijfstijl met de eruditie en bijzondere die van Van Loghem eigen was. Die penveering leerde de medicus medicus practicus practicus in voering Nederland vooral kennen door zijn bijNederland samenledragen tot de rubriek 'Arts en samenle'Buitenland' in het Nederlands Nederlands ving' en 'Buitenland'in veer Geneeskunde, Geneeskunde, waaraan Tijdschrift voor hij sinds 1919 bijna een halve eeuw vermedisch-historisch bonden was. Voorde medisch-historisch geinteresseerde lezers biedt vooral de gei'nteresseerde boeiend paeerste rubriek een wijds en boeiend ontwikkeling van de Nenorama op de ontwikkeling derlandse geneeskunde geneeskunde in de decennia decennia derlandse rend het midden van deze eeuw.• eeuw. 9 rand
prof.dr M.J. van Lieburg Foto Fete voorplaat: voorpfaat." archief archief NTvG
Me M@ NR.3 NR, 3
COMMENTAAR COMMENTAAR
HOOFDREDACTIONEEL HOOFDREDACTIONEEL
MEDISCH MEDISCH CONTACT CONTACT
Werktijdenbesluit Werktijdenbesluit en opleiding opleiding
K
RITISCH VROEG IEMAND MIJ oe ik een commentaar kon hoe ijden aan het her onderwerp wijden 'arbeidsethos' terwijl ik er nooit blijk van heb gegeven problemen te hebben met buitenissige werktijden van artsen en de bUitenissige bijvoorbeeld nooit op deze plaats de LAD heb gesteund in haar ijver om de assistent-geneeskundigen onder de werking van de Arbeidswet te plaatsen. Mijn gesprekspartner sloeg de spijker op de kop, want het antwoord weet ik maar al te goed: hoe kan ik me met recht tegen het onder artsen gebruikelijke arbeidsethos verzetten, als ik er zelf blijk van geef wat dit betreft een goede representant van de beroepsgroep te zijn? In ons beroep was het arbeidsethos zo hoog dat nog niet zo lang geleden artsen pas mochten trouwen nadat ze hun specialisatie hadden voltooid. In een recent 'editorial' over huwelijken tussen artsen gerespecteerde wordt de door ons allen gerespecteerde Sir William Osler Osier aldus geciteerd: "What about the wife and the babies if you have them? Leave them! Heavy are the responsibilities to yourself, to the profession public. ''~ In de Verenigde and to the public.'" Staten trouwt de helft van de vrouwelijke artsen met een collega. Zo'n lo'n artsenhuwelijk kan een verrijking betekenen, maar ook gemakkelijk gemakkelijk tot problemen leiden als beide partners zijn behept met het gemeenschappelijk gemeenschappelijk kenmerk kenmerk van artsen: "emotional impoverishment, impoveriShment, excessive obsessionality, and single minded dedication to medicine". Nog steeds is "medicine one of the few careers in which 'obsessional' carries positive connotations". Onze 'dubbele tong' met betrekking tot werktijden herinner ik me van een pati6nt patient die symptomen oververmoeidsymptomen had van oververmoeidheid; hij combineerde combineerde een zware baan overdag met met sorteerwerk's sorteerwerk 's avonds. Ik heb hem aangeraden aangeraden met met het werken's werken 's avonds te stoppen. Voor de betrokken betrokken pati6nt patient was was dit een goed goed advies. Toch weet ik nog goed dat dat ik me me voelde als een rokende dokter dokter die een patient een sigaret verbiedt. Hoewel ik niet goed goed uit het probleem probleem van ons ons arbeidsethos arbeidsethos ben, zou het het woord woord "excessier "excessief' dat dat de de schrijvers schrijvers van het ons een eindje eindje verder verder 'editorial' bezigden, ons kunnen helpen, helpen. lemand lemand werkt werkt niet excessief sief zodra zodra hij de de 40 40 uur uur per per week week overoverschrijdt, maar maar een werktijd werktijd wordt wordt excessief sief als er er geen geen ruimte meer meer is voor voor andeandere 'input' en en ontspanning, als als het het eigen eigen gezin en als de de werkwerkgezin wordt wordt verwaarloosd verwaarloosd en
MC 3 Me Na. NA.3
tijd als excessief wordt beleefd. Bij dit laatste speelt de omgeving een rol mee. lo Zo wordt werken op zaterdag pas een probleem als in de omgeving niemand dit meer zonder compensatie doet. De theorie van stress en coping leert welk een grote rol evaluaties en taxaties (die natuurlijk door de omgeving worden meebepaald) spelen. Natuurlijk komt er een moment waarop fysieke vermoeidheid de doorslag geeft. Ik herinner me uit het verleden wei wel situaties waarin het overleven belangrijker was dan het beleven. Artsen in zulke situaties kunnen niet meer verantwoord professioneel functioneren. En hoewel ik bij Opzij wei wel nooit in de prijzen zal vallen, ben ik wei wel gaan inzien dat de traditionele verdeling van werk tussen mannen en vrouwen niet meer kan en dat dit consequenties moet hebben voor de opleiding. Voor de arts-assistenten is het maar goed,
C. Spreeuwenberg dat de overheid nog hog niet zodanig is gedereguleerd dat de sector en professie zelf mogen uitmaken hoe de werktijden van assistenten worden geregeld. Afgezien van de LAD, is het niet bepaald aan onze beroepsgroep te danken geweest geweest dat het Werktijdenbesluit voor vorige kabinet een Werktijdenbesluit Verloskundigen Geneeskundigen en Vertoskundigen (WBGV) heeft uitgevaardigd waarin de (WBGV) maximumwerktijd, maximumwerktijd, inclusief de opleidingsuren in het ziekenhuis, per 1 februari 1993 op 48 uur per week is gesteld. De Nederlandse Vereniging voor Cardiologie stond aileen toen zij sprak over de heus niet alleen vertroetetde vertroetelde agio en voorspelde dat deze later, zeker in de kleinere praktijken, praktijken, geen 48-urige werkweek werkweek zal aantreffen. 22 Naast de de noodzaak noodzaak van het zorg dragen Naast continui'teit wordt voor de lange werkvoor continufteit tijden en een lange duur van de de opleiding opdoen van ervaring als argument argument het opdoen gehanteerd. Zolang lolang het begrip 'ervaring' gehanteerd. wordt geoperationaliseerd geoperationaliseerd in een niet wordt toetsbare maat maat voor registratie, kan hiertoetsbare gesteggeld. Zo lo vroeg een over worden gesteggeld. Engelse collega mij mij wat mijn indruk was van de de kwaliteit van de de Nederlandse Nederlandse zeggen moesten moesten neurochirurgie; naar naar zijn zeggen Engelse alvorens te te kunnen worden worden Engelse artsen, alvorens geregistreerd, veel veeI meer meer operaties operaties doen doen geregistreerd, dan de de Nederlanders. Nederlanders. De De bekwaamheid bekwaamheid dan aan het het eind van de de opleiding hangt hangt natuurlijk van meer meer af af dan dan alleen aileen de de genoten genoten opleidingstijd. Tot recent recent vond yond de de speciaspecialistenopleiding hog nog plaats plaats volgens het het af van van het meester-gezelmodel. Veel hing af meester-gezelmodel.
JAARGANG JAAAGANG 50 /I 20 JANUAs JANUAAI 1995
vakmanschap van de opleider en de vrijheid die deze gaf. Een wetenschappelijke vereniging als de Nederlandse Vereniging voor Heelkunde (NVvH) probeert nu al twee decennia lang de effectiviteit en de efficientie van de opleiding te verhoefficiw gen door de structuur en de organisatie van de opleiding te verbeteren. Veel opleidingen bevatten cursorische onderdelen en tussentijdse toetsen. Het van kracht worden van het WBGV heeft natuurlijk consequenties voor de bedrijfsvoering van ziekenhuisafdelingen. De kunst is de werktijden zo scherp mogelijk af te stemmen op de eisen van de afte patientenzorg pati6ntenzorg en de opleiding. Uitbreiding van het aantal agio's is immers niet altijd verstandig, omdat dit leidt tot een groter aantal specialisten. Het inschakelen van de minder ervaren agnio's is vaak niet goed mogelijk en de lust van de gevestigde specialisten om meer dienst te doen is evenmin bijster groot. In dit nummer nummer van MC beschrijven De Vries en Kootstra een verdienstelijke, door de NVvH gei'nitieerde, ge'l'nitieerde, poging om uit te testen hoe zo bevredigend mogelijk mogelijk aan de verschillende eisen, belangen en tegemoet kan worden doelstellingen tegemoet gekomen. In twee ziekenhuizen werden gekomen. maatregelen genomen genomen om de arbeidstijd maatregelen overdag en tijdens bijzondere diensten te reduceren. Er werden twee roosters een geheel conform het opgesteld: 66n WBGV en een zogeheten voorkeursWBGV rooster. Het blijkt mogelijk mogelijk om geheel aan rooster. WBGV vast te houden, maar maar dat implide WBGV wei dat de assistent 21 weken per ceert wel jaar overdag van de afdeling af is. Terecht jaar wordt dit als niet-acceptabel beschouwd. Ais alternatief wordt een voorkeursrooster voorkeursrooster AIs gerekend over een voorgesteld waarin, gerekend de maximale maximale aan periode van 88 weken, de arbeid en bijzondere diensten bestede bestede tijd conform de WBGV WBGV is, maar maar waarin het conform maximum aantal arbeidsuren per dag dag en maximum gedurende bijzondere diensten diensten en de de gedurende gefixeerde rusttijden worden worden geflexibiligefixeerde seerd. seerd. de uitvoering van de Is enige flexibiliteit bij de WBGV te veel gevraagd, gevraagd, als we letten op WBGV die in het de verschillende belangen die geding zijn? ~• geding
Literatuur Beiser C, Roberts Roberts J. Medical Medical marriages. marriages. Br Med Med J 1. Beiser 1994; 309: 309: 1673. 1673. 1994; 2. Michels Michels HR. HR. Het Het werktijdenbesluit. werktijdenbesluil. Commentaar Commentaar 2. Nederlandse Vereniging Vereniging voor voor Cardiologie. Cardiologie. Medisch Medisch Nederlandse Contact 1993; 1993; 48: 13. Contact
75 75
VOORZITTERSCOLUMN VOORZITTERSCOLUMN
MEDISCH CONTACT
•
KNMG
•
LHV
•
LSV
LVSG LVSG
•
LAD·
LVSG
•
Arbeidsgebonden Arbeidsgebondenpsychische psychischeproblematiek problematiek
I
N 1993 WERD WERD door het Nederlands centrum centrum Geestelijke volksgezondheid volksgezondheid (NcGv) en het her Nederlands Instituut Nederlands Instituut voor Praeventieve Gezondheidszorg Gezondheidszorg TN0 TNO (NIPG) (NIPG) het her project 'Arbeidsgebon'Arbeidsgebonden problemen probiemen bij RIAGG-clienten' RIAGG-cli~nten' uitgevoerd. Van de RIAGG-clienten RIAGG-clienten blijkt de helft betaalde arbeid te verrichten; richten; ruim ruim de helft van hen geeft aan dat zijn problemen problemen (mede) zijn ontstaan ontstaan door het bet werk, terwijl een kwart kwart aangeeft door de problemen problemen slechter te functioneren functioneren op het werk. Een hoge werkdruk, werkdruk, geestelijk te inspannend inspannend werk hebben, een slechte werksfeer en werkonzekerheid werkonzekerheid worden als de belangrijkste werkproblewerkproblemen ervaren. Vit Uit het her onderzoek onderzoek is gebleken dat overleg tussen het RIAGG, RIAGG, de werkgever en de bedrijfsarts nuttig nuttig en nodig is om de werkhervatting hervatting te faciliteren. Ook Ook in 1993 ging 'GGZ 'GGZ en arbeid' van start, een project van de Nederlandse Vereniging Vereniging voor Ambulante Ambulante Geestelijke Geesteliike Gezondheidszorg Gezondheidszorg (NVAGG). (NVAGG). Dit Dit is mede geinspireerd geYnspireerd door het project'Artsen project 'Artsen en arbeidsongeschiktheid' ongeschiktheid' dat door de KNMG KNMG werd uitgevoerd. In beide projecten staat de politieke en maatschappelijke maatschappe[i i ke vraag centraal in hoeverre de curatieve sector en de sociaal-geneeskundige sociaal-geneeskundige sector een bijdrage kunnen kunnen leveren aan het bet door de overheid gevoerde volumebeleid, gericht op een vermindering van ziekteverzuim ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. ongeschiktheid. Als de arbeidssituatie of het bet (dreigende) ziekteverzuim ziekteverzuim niet of te weinig in de behandeling behandeling wordt wordt betrokken, betrokken, treedt een onnodig onnodig verzuimververzuimvereffect op. Van groot belang is lengend eHect het bet daarnaast daarnaast dat de curatieve sector, in dit geval de RIAGG's, RIAGG's, zijn kennis arbeidsongeschiktinzake psychische arbeidsongeschiktheid inzet om de bedrijfsartsen en ander sociaal-medische begeleiders
/
"~6 76
bij te scholen; dit IS is van belang omdat omdat onvoldoende deskundigheid deskundigheid kan leiden tot inadequate inadequate interventies interventies of tot onjuist verwijsgedrag. verwijsgedrag, Lange tijd is de aandacht aandacht bij de RIAGG's RIAGG's voor de relatie en geestelijke gezondheid gezondheid beperkt geweest. De informatie-uitwisseling matie-uitwisseling en afstemming afstemming tussen de RIAGG's RIAGG's en de sociaalgeneeskundige sector verliep stroef en werd door veel RIAGG-medewerkers RIAGG-medewerkers als niet in het belang van de clienten cli~nten gezien. De laatste jaren komt daar verandering andering in, hoewel de psychotherapsychotherapeuten in de RIAGG's RIAGG's er minder minder oog voor lijken te hebben dan de maat-
bij psychische problemen, problemen, maar ook vanwege de formele rol van de huisarts van verwijzer naar het her RIAGG. RIAGG. De eerder genoemde nieuwe sociale wetgeving, met name de Wet Terugdringing dringing Beroep op de Arbeidsongeschiktheidsregelingen (TBA), heeft tot schiktheidsregelingen gevolg dat grote groepen arbeidsongeschikten niet --meer meer - voor een uitkering in aanmerking aanmerking (volledige) uitkering Onderwijl is de kans op werkkomen. Onderwijl hervatting klein. Daarom Daarom is het des te hervatting belangrijker geworden om arbeidsonbelangrijker voorkomen. Waar het geschiktheid te voorkomen. arbeidsgebonden klachten betreft is arbeidsgebonden Daartoe dienen dit ook goed mogelijk. Daartoe bedrijfsartsen in arbowerkgevers en bedrijfsartsen hand van de op grond grond diensten, aan de hand van de nieuwe Arbowet verplichte risico-inventarisatie en -evaluatie, risico-inventarisatie maatregelen te treHen treffen om de passende maatregelen aanzien van vastgestelde risico's ten aanzien gezondheid, veiligheid en welzijn van gezondheid, werknemers te minimaliseren. minimaliseren. de werknemers Ook de nieuwe Ziektewet, de Wet Ook Terugdringing Ziekteverzuim Ziekteverzuim (Wet Terugdringing primaire verantwoordeverantwoordeTZ), legt de primaire bet totale pakket van lijkheid voor het werkhervatting en re'intere'intepreventie, werkhervatting gratle bij de werkgever. Deze moet gratie deskundigen, zich laten bijstaan door deskundigen, werkzaam in een gecertificeerde arbowerkzaam diensten. Naast deze collectief gerichte prevenher noodzakelijk noodzakelijk op indivitie blijft het aandacht te besteden aan dueel niveau aandacht primaire, secundaire en tertiaire tertiaire preprimaire, ventie. Zowel de bedrijfsarts als de huisarts dient alert te blijven om proprohuisarts werksituatie te signaleblemen in de werksituatie kunnen ren en op te lossen. Daarbij kunnen RIAGG's in beeld komen. komen, Alle ook de RIAGG's om over en weer naar een reden dus am samenwerking en een goede betere samenwerking kennis- en informatieoverdracht informatieoverdracht te streven.
H.A Bouumlllll schappelijk werkers en sociaal-psychiatrisch verpleegkundigen. verpleegkundigen. Er is, zeker gezien de nieuwe sociale wetgeving, alle reden om samen te werken. Doel van die samenwerking samenwerking moet dan zijn het oplossen en zo mogelijk voorkomen voorkomen van psychische klachten of problemen problemen en een zo spoedig mogelijke, maar wel verantwoorde verantwoorde werkhervatting. werkhervatting. Doe! Doel van de samenwerking moet voorts zijn, het verzuimrisico verzuimrisico te verminderen verminderen door vroegtijdige (kortdurende) (kortdurende) hulpverlening thuis en op het werk en door stimulering van werkhervatting. werkhervatting, mulering 'GGZ en arbeid', de op 29 en 30 Tijdens 'GGZ 'invitational september 1994 gehouden 'invitational knelpunten bij conference', zijn twaalf knelpunten RIAGG's, bij de sociaal-geneeskunsociaal-geneeskunde RIAGG's, samenwerking dige sector en in de samenwerking tussen beide vastgesteld. Het is nu zaak knelpunten oplossingen te voor deze knelpunten sociaal-geneeskundige zoeken. Aan de sociaal-geneeskundige verenigingen is door wetenschappelijke verenigingen binnen hun hun disciplide LVSG gevraagd binnen ne naar oplossingen te zoeken. Het lijkt mij van belang, dat ook de huisarts rol speelt; dit niet alleen hierbij een ral omdat de huisarts zelf ook hulp biedt
%/ .......
< ~ : :::::/ /
[ <
JMRGANG JANUARI JAARGANG 50/20 50/20 J A N U A R 11995 1995
mw mw H.A. Bouwman, voorzitter L LVSG VSG
IC
i i [ C
84
i
MC Me
84
NR. 3 NR.3
MEDISCH CONTACT MEDISCHC ONTACT
Medisch Contact-Trouw Contact-Trouw invitational conference over:
Macht, onmacht en intimiteit in de dokterspraktijk Het medisch doen en laten van een arts wordt mede gekleurddoorzijn karakter, doorzijn relatie met de patient en door de mensen met wiehij leeft. Maar erzijn grenzen. Diegrenzen tussen dokter enpatient en tussen dokter en maatschappij werden afgetast door een bontgezelschap van deskundigen en een auteur: WiOemJan Otten. Zijn boek eOns mankeert niets'werd op een .bijzonderewijze gerecenseerd. Een coproduktie van Medisch Contact en Trouw, methet doel twee werelden dichter bij elkaarte brengen.
._.jj
Ans Ankone Ankon~ _ _ Ans
[
D
E ROMAN ROMAN 'Ons 'Ons mankeert mankeert niets' van Willem Willem Jan Otten is geen doktersromannetje. doktersromannetje. Het is het gewetensonderzoek gewetensonderzoek van een jonge huisarts. huisarts. Justus Justus Loef wordt verpletterd verpletterd door het imago van zijn geliefde voorganvoorganger dokter Oaan. Daan. Justus zakt weg in eenzame overpeinzingen, vlucht weg in een seksuele relatie met een patiente, pati~nte, Steffie, een schoolvriendin met een groeistoornis, en vervreemdtvan vervreemdt van zijn gezin. Hij merktdat merkt dat dokter Oaan Daan met meerdere patientes pati~ntes die het moeilijk moeilijk hebben - ook Steffie - het bed deelde. Hij weet dat dokter Oaan Daan vorigjaar vorig jaar MC Me
3
NF~.3 NR.
zijn zwaar zieke echtgenote heeft geholpen zich te su'icideren en dat Oaan Daan er nu zelf een eind aan wit wil maken. Te veeI veel in beslag genomen genomen door door deze gebeurtegebeurtenissen, poeiert hij mevrouw mevrouw Scharing Scharing of Schaling - hij kan zich de naam niet herinneren - af. Haar dochtertje blijkt hersenvliesontsteking vliesontsteking te hebben. Haar man, jurist, klaagt Justus Justus Loef aan. Oit Dit laatste laatste voorval betekent in het boek slechts een incident. In zijn dagboek beschrijft Loef de gebeurtenissen van die fatale dag. Wat doe je als arts, als je weet dat iemand dood wil?
Uitleg Uitleg van van de de schrijver schrijver Willem Willem Jan Otten heeft een week meegelopen Iopen in een huisartspraktijk. huisartspraktijk. Hij werd hiertoe met klem klein uitgenodigd uitgenodigd door een huisarts, nadat hij tijdens een lezing zijn verontrusting had uitgesproken over de groeiende toelaatbaarheid van euthanasie. Aanleiding was de pil van Orion. Drion. In een TVfilm vroeg een oude man, gezeten naast zijn diep in dementie verzonken echtgenote, die pi! pil voor beiden. "Ik "lk probeerde duidelijk duidelijk te maken, dat deze beelden van grijze, sombere, mensen en de begeleidende tekst suggereren dat deze mensen klaar zijn met leven, dat zij een middel zouden moeten hebben om een zachte dood te sterven. Ik Ik verzet me tegen de gedachte dat dit toelaatbaar toelaatbaar zou worden. Ik stel me de angst voor voor van mensen die weliswaar weliswaar niet dood moeten, maar dood moeten willen." Otten heeft hier diverse kranteartikelen kranteartikelen over geschreven en recent samen samen met anderen de bundel 'Als 'AIs de dood voor het leven'. Otten vindt dat artsen bij een verzoek tot euthanasie of hulp bij zelfdoding voor een vreselijk dilemma dilemma staan: zij moeten kiezen tussen twee kwaden. Oat Dat maakt maakt de arts tot een tragische figuur. Tragisch is iemand die moet handelen, of hij wil of niet: niet handelen houdt evenzeer een keuze in. "Justus en Oaan Daan zijn mijn eerste romanfiguren die ik tragisch vind vanwege de verplichting verplichting die zij als dokter op zich hebben genomen. Zij zijn bekleed met macht, met gezag, met een harnas van professionele ondoordringbaarheid, ondoordringbaarheid, waardoor waardoor JAARGANG JAARGANG50/20 50 / 20 JANUARI JANUARI1995
zij in een noodlottig noodlottig parket terechtkomen terechtkomen waarin hun macht macht onmacht onmacht wordt. Ik heb een menselijke, menselijke, soms utopische utopische mogelijkheid onderzocht van een zelfmoord die niemand niemand belast, door iemand die zonder poespas de middelen in handen had omdat hij zelf arts was." Otten constateert dat hem dat niet is gelukt gelukt: andere personages worden altijd belast.
Een Een huisarts huisarts als als tuchtrechter tuchtrechter Sietsma, voorheen voorheen 29 jaar Eelke Sietsma, jaar lang huisarts huisarts in IJlst, met een heel normale, normale, hoofdzakelijk hoofdzakelijk conventionele praktijk, praktijk, zoals hij het noemt, is gevraagd Otten van repliek te dienen. "Ik "lk voel mij geen tragische figuur. Oe De situatie tuatie die Justus Justus Loef als huisarts huisarts beschrijft, schrijft, waarbij ik doel op de lichamelijklichametijkheid held en de genegenheid in de omgang met pati~nten, herken ik weI. wel. Ik heb getracht patienten, me in dienstte dienst te stellen van de mensen met wie ik leefde. Oat Dat lijkt opoffering. opoffering. Voor mij was het meer meet een opdracht. "Na het bet lezen van 'Ons mankeert mankeert niets' is ervoor er voor mij geen wereld opengegaan. Wei Wel ben ik van mening mening dat dit boek de werkelijkheid geweld aan doet. Toch zijn de situaties niet denkbeeldig. Het gedrag van huisarts Loef is echterte echter te extreem, aan de grens van het toelaatbare. toelaatbare. Een huisartshuisartspraktijk praktijk verdient een dergelijke omschrijomschrijving niet." Sietsma Sietsma reageert op het boek als ware hij lid van een medisch tuchtcollege. Hij verwijt Loef dat hij in zijn patientencontacten pati~ntencontacten zijn persoonlijke persoonlijke intenties liet prevaleren: "U denkt voor de ander, u bent sterk op uzelf gericht. U denkt dat de mensen afhankelijk hankelijk van u zijn. Ik vind dat een overschatting. schatting. Oaardoor Daardoor bent u onvoldoende onvoldoende objectief." Sietsma Sietsma vindt dat Loef zijn patienten onvoldoende aan het praten krijgt. "Als er eigenlijk geen hulp"AIs dan blijkt dat dater vraag is, concludeert u dat iemand dan ook niets mankeert. Toch had zo'n patient een reden om naar de dokter te gaan. Daar moet u op gepaste wijze mee omgaan. omgaan. "Uw beschrijving van een contact contact met een vrouw die om euthanasie vraagt vraagt vind ik treffend en invoelbaar. Aanvankelijk Aanvankelijk ging u op uw strepen strepen staan van: "Ik "lk ben de dokter", maar maar een simpele aanvaring::] aanvaring =1 77 77
MEDISCH CONTACT CONTACT
MCITROUW-CONFERENTIE MC/TROUW-CONFERENTIE
ACTUEEL
brengt u vervolgens dichter bij uw patient. patient. De grootste grootste moeite moeite heb ik iJ echter met uw benadering van de gewenste gewenste dood van uwvoorgangerdokter uw voorganger dokter Daan.lkdachtaanvankeDaan. Ik dacht aanvan kelijk dat u uit respect voor zijn persoonlijke persoonlijke vrijheid vrijheid geen actie ondernam. ondernam. Of agressie. agressie. Bij herlezing herlezing begreep ik wat u bedoelde. "Het mag niet waar zijn dat dood dood willen willen te begrijpen is", stelt u ergens. Hoezo, heeft u dan moeite gedaan uw voorganger voorganger te begrijpen? Mijn grootste bezwaar is, dat u butbuiten zinnen bent geraakt geraakt doordat doordat bepaalde bepaalde factoren op hetzelfde moment moment speelden." speelden." Sietsma Sietsma is zelfs niet overtuigd van de onnatuurlijke onnatuurlijke dood van dokter Daan: "Het lijkt mij Fotograaf: Jan Lankveld Fotograaf: zeerwel mogelijk dat door V.I.n.r. V.l.n.r. Arend Jan Heerma van Voss, Voss, Willem Jan Otten, Jaffe Vink (Trouw) mogelijkdat uw sterke fixatie op de situatie rand rond uw voorganger voorganger zijn bewust ge- wen in de medische medische stand zou hebben zijn lijden, maar maar ook door door respect voor voor ondermijnd. Dit is minder zeker in het ge- diens leven. Echter niet tot elke prijs." kozen dood niet meer dan een hypothe- ondermijnd. se is. Waarom Waarom bent u niet naar hem toe val Scharing, waarbij een objectief oordeel De mocht worden verwacht. De intieme intieme relatie relatie gegaan? Waarom Waarom geen hulp gezocht bij mocht huisartsen zijn het volledig volledig met een collega? Het Her lijkt alsof u denkt dat ie- En tenslotte: "Een buitenstaander buitenstaander kan uit- Enkele huisartsen Sietsma eens. "Waarom "Waarom moet er zoveel mankeert niets bij de dood eindelijk niet begrijpen watzich wat zich tussen een Sietsma mand die niets mankeert smurrie rond onze collega's te zoeken heeft." Hoewel Sietsma Sietsma bedenbeden+ patient en een huisarts afspeelt bij eutha- relationele smurrie nasie en hulp bij zelfdoding. Bij mij staat worden beschreven, om die boodschap boodschap kingen koestert tegen dit nalatige gedrag, de patient centraal. Mijn handelen wordt - waar ik het wei wel mee eens ben - door te zegt hij Loefs handelwijze niet te (kunnen) geven?", vraagt vraagt huisarts huisarts Henk Folmer. bepaald door respect voor de patient en veroordelen in die zin dat die het vertrou"Waarom "Waarom roept dat bij mij een schaamtegevoel schaamtegevoel opT' op?" huisarts, merkt op Piet Bet, hutsarts, dat als er sprake sprake is van schaamte schaamte er toch iets van waarheid waarheid en wijsheid wijsheid in Ottens Ottens boek moet zitten. "Niet met elke patient heb je een intieme relatie. Uiteindelijk is het net wei wel of net niet toepassen toepassen van euthanasie aileen alleen maarte maar te begrijpen vanuit een hele intieme relatie tussen wie doodt doodt en wie wordt wordt gedood. Dit is slechts vanuit die relationele smurrie smurrie of subjectiviteit subjectiviteit te begrijpen. Daarom Daarom vind ik dat boek van Otten zo ontzettend ontzettend sterk. Otten plaatst dit probleem in de menselijke menselijke situatie van huisarts en patient. Vanuit die menselijkmenselijkheid zou beoordeeld moeten worden of het moreel wei juist handelen wel of niet juist ::2 betreft." Ineke Ineke Haas-Berger Haas-Berger 78 78
JAARGANG JAARGANG50
/ 20 JANUARI 1995 JANUAR11995
M C NR.3 NR.3 Me
ACTUEEL
MCfTROUW-CONFERENTIE MC/TROUW-CONFERENTIE
Peter Lens, met twintig jaar huisartservraagt hem deze vraag zelf te beantwoorbeantwoorhuisartservaring, vindthetboekzeerherkenbaar. Spreeuwenberg: "Als "AIs ik het eerlijk vindt het boek zeer herkenbaar. "Er den. Spreeuwenberg: kwamen situaties in voor waar ik zelf voorbekijk, denk ik dat intimiteit intimiteit een grate grote ral rol gestaan kon hebben. Ais oordelende ofverof verAIs inspecteur inspecteur krijg speelt. Ik zeg dat niet in oordelende ik geregeld oordelende oordelende zin. Je voelt je intiem betrakbetrokgeregeld klachten binnen bij voorbeeld voorbeeld overongewenste veroorzaakt het doodgaan doodgaan over ongewenste intimiteiten. intimiteiten. Het mag na- ken. Daarom veroorzaakt tuurlijk niet, maar in de praktijk gebeurt het van een patient en euthanasie euthanasie ook zoveel toch. (Er zijn artsen die met patienten trouspanning. Sietsma zegt goed te slapen. wen.) Achteraf Achteraf blijkt er vaak al heel lang Ik slaap daardoor daardoor slecht." iets aan de hand te zijn. ledereen weet wei jungle van noodlottigheden wel Door een eenjungle noodlottigheden komt wat die dokter uitspookt, maar iedereen Justus Loef uiteindelijk, uiteindelijk, wat voor de lezer zwijgt. Je lapt 1aptje collega, zeker in een dorp, een bijzaak bijzaak is, voor het medisch medisch tuchttuchter niet gauw bij. Ais college. "Het is natuurlijk AIs je maar lang genoeg genoeg natuurlijk 'de nacht van praat met zo iemand, begrijp je bijna aldokter Daan' geworden geworden en uiteindelijk uiteindelijk richt les. Wat Justus Loef be- I , . treft, treft, dat is een ontzettenontzetten- I i': de twijfelaar. twijfelaar. Maar datwas dat was ik soms ook we!." wel." "Het is natuurlijk natuurlijk een roman, maar maar zeer herkenherken- / baar", vindt ook Frank AImekinders. "Retaties "Relaties spelen een ongelooflijke ongelooflijke rol in hetgeen Otten heeft aangesneden. Juist dat paradoxale doxale sprak sprak mij enorm enorm aan." MwA. MwA. van Aarnhem, huisarts, vindt de intimiteiten intimiteiten die dokter Daan zich permitteerde mitteerde "seksueel misbruik, bruik, ook al vinden de betrokken vrouwen vrouwen dat kennelijk niet." Het vraagstuk vraagstuk van de intimiteit miteit houdt houdt het gezelgezelschap schap lang bezig. "Het merkwaardige merkwaardige is, dat het in dit boek gaat om gewensgewenste intimiteiten", intimiteiten", constaconstaV.Ln, r. Eelke Sietsma, Hans Achterhuis, Darien Dorien Pessers teert oud-huisarts oud-huisarts Frank V.I.n.r. Bierens. Bierens. "Dokter "Dokter Daan wordt op handen gedragen. gedragen. Opvallend Opvallend is het boek zich op de lezer", zegt Otten. dat gewenste gewenste intimiteit intimiteit ook een rol speelt "Justus en daarmee daarmee de schrijver weet niet bij euthanasie." euthanasie." Bierens prijst de werkwijwerkwijvan wie hij had moeten horen wie hij had ze aan van hetArnhemse hetAmhemse Officium Officium Nobile, Nobile, moeten zjjn zijn en hoe hij had moeten zijn. Het waar collegiale collegiale meningsverschillen meningsverschillen over gaat over dat zelfonderzoek." zelfonderzoek." de uitoefening uitoefening van het vak en ruzies zonder de zwijgplicht zwijgplicht worden doorgespraken. doorgesproken. Over Over de de tragiek tragiek loiets Zoiets trachten trachten wij intercollegiaal intercollegiaal op te Jan Greve, hoofdredacteur hoofdredacteur van Trouw, lossen Iossen zonder meteen naar de inspecteur inspecteur brengt het thema 'tragiek' weer naar vomedisch tuchtcollege tuchtcollege te stappen." stappen." of het medisch ren: "Wat ervaart een niet-arts bij de arts hebben? Of het dokter Justus gebaat zou hebben? als tragisch, terwijl de arts dit ervaart als "Zijn gebrek gebrek aan horend bij de regels van het vak? Hoe komt Bierens denkt van niet: "lijn zelfinzicht is dusdanig dusdanig dat het een hope- het dat artsen iets hebben van: "Laat ons zelfinzicht Ioos geval is." loos rustig onze gang gaan, we weten wat we Gewenste intimiteit intimiteit kan evenwel, zo leert doen", terwijl ik als intellectueel, Gewenste intellectueel, als maatinspectiepraktijk, omslaan omslaan in onge- schappelijk de inspectiepraktijk, schappelijk betrokkene betrokkene me zorgen maak wenste intimiteit. intimiteit. Lens: "Als "AIs de relatie over de richting die de euthanasiepraktijk wenste euthanasiepraktijk vrouwen (want daar gaat uit gaat?" strandt, dienen vrauwen het meestal om) soms jaren later nog een Ineke Haas-Berger: Haas-Berger: "Ik "lk vind iemand iemand zoklacht in: vaak uit rancune." als Justus Loef, die met problemen problemen en "louden "Zouden we onszelf onszelf kunnen toestaan dat dilemma's dilemma's zit waar hij geen uitzicht in ziet. ziet, intimiteit intimiteit zo'n geweldig geweldig grote rol speelt?", een tragische figuur. figuur. Dat hij egocentrisch egocentrisch vraagt Cor Spreeuwenberg Spreeuwenberg zich af. Dis- is, is niet relevant. Relevant is, dat naar cussieleider cussieleider Arend Jan Heerma Heerma van Voss buiten kenbaar wordt gemaakt gemaakt dat dit proMC Me
NR NR.
3
JAARGANG JAARGANG50
i/ 20 JANUARI 1995 JANUAR11995
MEDISCH MEDISCH CONTACT CONTACT
blemen blemen zijn die zich kunnen voordoen. voordoen. Seksuele intimiteit intimiteit mag ook niet. Het schizofrene zofrene van de situatie, dat dokter dokter Daan alles doet wat niet mag, wat doorgaans doorgaans door iedereen iedereen wordt veroordeeld, veroordeeld, en toch als de arts wordt beschouwd, beschouwd, vind ik vreselijk knap getekend. getekend. Het boek geeft inzicht in de geweldige geweldige verwevenheid verwevenheid met persoonlijke persoonlijke situaties bij gecompliceerde gecompliceerde dilemma's. Wat we als samenleving in feite hebben nagelaten nagelaten is meedenken meedenken overwat over wat dit te betekenen betekenen heeft voor een arts." Otten hoopt dat deze confrontatie confrontatie met het drama van de keuze een goede exercitie
is voor niet-artsen, niet-artsen, om hun te laten zien welke welke grote grote en tegenstrijdige tegenstrijdige krachten krachten druk uitoefenen uitoefenen op artsen. Toch blijken blijken artsen de tragiek van die rol weleens te ontkennen, concludeert concludeert Hee(ma HeeKma van Voss. Otten: "Vaak wordt na een beslissing gedaan alsof die beslissing beslissing de juiste was, alsof de andere keuze niet heeft bestaan." Piet Bet: "De essentie van de tragiek is misschien wei wel de tragiek van de medische medische wetenschap. wetenschap. Je kunt op twee manieren manieren wetenschap wetenschap bedrijven. bedrijven. Je kunt een laboratoriumsituatie creeren, waarin je het boratoriumsituatie object van onderzoek onderzoek zo objectief objectief mogelijk beschouwt. beschouwt. Daar kun je in de realiteit niets mee. De andere manier manier om kennis te verwerven verwerven is een interactie interactie aangaan aangaan met het object. Door die interactiviteit interactiviteit ben je echter subjectief subjectief beperkt. Dat is het tragische dilemma dilemma van de heIe hele wetenschap. wetenschap. De arts als exponent van die wetenschap wetenschap bevindt zich, als hij probeert probeert zo objectief objectief en zwijgend zwijgend mogelijk mogelijk te zijn, in die tragische situatie. Maar ook de arts die heel :2 ~1 79 79
MEDISCH MEDISCHCONTACT CONTACT
relationeel wordt met zijn patient. pati6nt. Daardoor kan hij een intimiteit intimiteit creeren cre~ren die wellicht dubieus en subjectief is en zijn gezichtsveld beperkt, maar die gelijk een van de grootste krachten van het arts-zijn is."
Over O v e r macht m a c h t en e n onmacht onmacht Henk Henk ten Have, medisch medisch ethicus, ethicus, sluit sluit daarbij daarbij aan. Hij refereert aan Jules ReRomains' toneelstuk toneelstuk 'Knock ou Ie le triomphe triomphe de la medecine', m~decine', aan het begin van deze eeuw geschreven. "Dokter Knock is een man die overtuigd overtuigd is van zijn macht, terwijl de geneeskunde in die tijd nog niet zo machtig machtig was, en die tegelijk op een heel objectieve objectieve manier manier te werk gaat. Ik heb Ottens Ottens boek gerezen gelezen als ais een seort soort diagnose van de hedendaagse geneeskunde. Dan vallen mij twee dingen op met een tragisch moment. moment. Justus is machtig, machtig, maar weettegelijkertijd weet tegelijkertijd dat hij onmachtig onmachtig is. Die spanning tussen macht en onmacht onmacht is heel typerend voor de geneeskunde van tegenwoordig. Het tweede tragische element is de hedendaagse spanning tussen distantie en betrokkenheid, betrokkenheid, tussen objectiviteit objectiviteit en subjectiviteit. subjectiviteit. Loef denkt van zichzelf dat hij een warme warme dokter is, terwijl hij uiteindelijk eindelijk een koude kikker is. Ik maak me daar ook wei wel eens zorgen over bij medisch studenten." HansAchterhuis, HansAchterhuis, fi!osoof, filosoof, is verbaasd dat de medische medische macht macht nu pas aan de orde wordt gesteld. "Intimiteit "lntimiteit wordt vaak geveinsd in deze rationele wereld, het is heel moeilijk moeilijk daarmee daarmee te leren omgaan.lk omgaan. Ik herinner me 'Medische macht macht en medische medische ethiek'van Van den Berg. Vroegergingen Vroeger gingen de discussies discussies nadrukkelijk nadrukkelijk over de nieuwe medische macht macht van de arts. Ik vraag jets vanzelfsprekends me af of het nu als iets vanzetfsprekends wordt gevoeld. Ik denk dat het heel goed is te ervaren dat je juist juist door die macht macht nooit gelijkheid, gelijkheid, nooit absolute intimiteit intimiteit kunt ontwikkelen." ontwikkelen." Dorien Pessers, juriste juriste en publiciste, publiciste, valt hem bij: "Als "AIs wij ergens niet toe in staat zijn, weet ik van therapeuten, dan is het intimiteit. intimiteit. Het is niets anders dan schijnintimiteit. intJmiteJt. Professionele Professionele intimiteit intimiteit is een contradictio contradictio in terminis terminis vanwege de ongelijke verhoudingen." "Hoe dichter dichter iemand iemand staat bij het kunnen nemen van iemands iemands leven, des te minder rninder handelt handelt hij uit wat wij dolgraag dolgraag vrije wil zouden noemen", stelt huisarts huisarts Wouter Wouter van den Berg. "Hoe meermacht, meer macht, hoe minder greep op onze wi!. wil. Dat is het paradoxaIe ie in de Griekse tragedies." "Wil ik niet als tragisch worden gezien?", vraagt vraagt Sietsma Sietsma zich gaande de discussie discussie af. "Ik "lk heb mijzelf vaak als tragische tragische hand gezien in het toneelstuk toneelstuk van IJlst. IJIst. Het is een soort strijd waarbij je veeIoverweegt. veel overweegt. In die zin zJn ben ik Jk een soort Justus. "In de jaren zeventig had ik een patiente pati~nte 80
MCfTROUW-CONFERENTIE MC/TROUW-CONFERENTIE
die in echtscheiding echtscheiding lag en vijf vJjf zittingen lang mijn hand wilde vasthouden. vasthouden. Ik zei: "We moeten hier toch maar maar geen intimiintimiteiten bedrijven." "Wat jammer jammer nou," zei ze, "ik had het gevoel gevoet dat ik aan een accu zat, meer niet."" Pessers vindt dat artsen primair primaff professionele gevangenen zijn wat intimiteit intimiteit betref!, treft, en dat dit zo moet blijven. Sietsma Sietsma meent dat de patienten uiteindelijk uiteindelijk uitmauitmaken hoe ze met hun arts omgaan. omgaan.
Over Over geboden g e b o d e n en en taboes taboes Van den Berg citeert een Noorse psychiater, die stelt dat wanneer je een professionele relatie met een patient niet kunt beeinbe~indigen je maar maar met haar moet trouwen. Hij spreekt liever van betrokkenheid en verwijst naar de christelijke christelijke ethiek: "Gij zult niet doden" en "Hebt uw naaste lief als uzelve". "De betrokkenheid betrokkenheid kan zover zover gaan dat je de patient die in een onoplosdatje onoplosbare ellende is terechtgekomen liefhebt als jezelf. Vanuit die gedachte kan het zijn dat er geen andere oplossing is dan euthanasie of hulp bij zelfdoding. Dat ervaar ik wei wel als tragisch." tragisch." De artsen hebben zich nu uitvoerig verklaard. Verpleeghuisarts Verpteeghuisarts Bert Keizerwil Keizer wil nu wei wel eens van Otten horen waarom waarom deze bij de artsen het inzicht van het tragische wi! wiI afdwingen. afdwingen. "Een van de scherpst geformuleerde verwijten van Otten aan het adres van het 'euthanasiastische' deel van het'euthanasiastische' de medische medische stand is, dat het onvoldoende beseft dat het eigenlijk een tragische rol zou moeten spelen. Dat artsen artsen ten onrechte op de plaats gaan zitten waarvan zij eens in hun machteloosheid machteloosheid zeiden dat God daar zat, dat zij een macht in handen hebben gekregen die te groat groot is voor mensen. Otten verwijt, dat wanneer het besef van het tragische ontbreekt uit een soort vreemde, half verteerde adhesie aan wat zij denken dat zelfbeschikzelfbeschikkingsrecht is, over dit taboe geen fatsoenlijke discussie discussie meer te voeren is. Omdat Omdat daaruit daaruit blijkt dat zij in een soort morele middeleeuwen verkeren." Otten probeert het nog een keer: "Wat mij afstoot afstoot in Chabots Chabots boekje over de euthanasie op Nettie Nettle Boomsma Boomsma is zijn ondertoon, dat als ik hem gevolgd zou hebben ik zou begrijpen dat het goed was wat hij heeft gedaan. In feite erkent Chabot de grootste nederlaag die een arts maar maar kan lijden. iijden. Hij heeft geen ingang gevonden om haar te helpen en vervolgens is hij meegegaan gegaan in haar haar doodswens. doodswens. Dat heeft Chabot Chabot gepresenteerd als ais een stap op weg naar het overbodig maken van een taboe. Ik heb het gevoel dat, als er niet goed wordt nagedacht over geboden en taboes, we in de discussie discussie over euthanasie nooit nooit zullen zullen weten wat we moeten moeten doen." 50 JAARGANG 50// 20 20 JANUARI JANUARI1995 1995
JAARGANG
CATEGORIE CATEGORIE
Keizer: "Wat gebeurt er met de mensheid mensheid als we niet denken zoals jij? Ik heb als verpleeghuisarts verpleeghuisarts te maken maken met met echte noodsituaties. noodsituaties. Denkjij Denkjij dat het in die situaties kan voorkomen voorkomen dat wei wel de goede oplossing Iossing wordt gekozen en we niet tragisch bezig zijn?" Otten: "Op deze serieuze toon hoor je zelden spreken in het her publieke debat. Ik kan me voorstellen dat het de juiste oplossing oplossing is, maar toch blijft het verschrikkelijk verschrikkelijk tragisch. Wat mij steekt is dat, zoals in de documentaire documentaire 'Dood 'Dood op verzoek' verzoek' van Nederhorst, de sensatie van opluchting opluchting als argument argument wordt gebruikt. Van: nu zijn we van het probleem probleem af en van de dood als het her mysterie. mysterie. Ik verzet me tegen het doodgewoon doodgewoon maken van de dood." De discussie discussie gaat gaat terug naar de zaakChabot, waarvan Keizer zegt dat hij daarbij wei w~l de 'Otten-angst' 'Otten-angst' heeft. Is dit het slechten van het laatste taboe, waarbij elk ingrijpend ingrijpend denken over euthanasie in het kader van de vooruitgang vooruitgang van de morele avant-garde avant-garde wordt wordt geplaatst, geplaatst, zoals zoals Heerma van Voss het typeert? Spreeuwenberg vindt 'Chabot' een zaak waarbij de tragiek inderdaad niet naarvonaar voren komt. "Ik "lk ben er niet van overtuigd overtuigd dat daar tussen twee kwaden moest worden gekozen.1 gekozen. Inn de psychiatrie psychiatrie Iigt hulp bij zelfdoding heel moeilijk. moeilijk. Maar Maar niet aile alle gevallen van euthanasie zijn hetzelfde. Soms Soms heb je best het gevoel: het kon niet anders, hebje hetwas het was uiteindelijk goed zoo zo. Maar niet een goed dat in zichzelf goed is." Marian Bakker, verpleeghuisarts, verpleeghuisarts, signaleert tegenover de worsteling worsteling van de artsen een toenemend consumentisme consumentisme bij de patienten. pati~nten. Zij vraagt zich af of artsen de verantwoordeJijkheid voor euthanasie wei wel moeten nemen of krijgen. "Ik "lk vind dat wij daar als beroepsgroep over moeten praten." ten ." Menno Vermeulen, neuroloog, besluit met de opmerking opmerking dat hij heel blij is met deze discussie: discussie: "Tegenover de buitenwereld buitenwereld kan niet goed genoeg genoeg worden worden onderonderstreept dat niet aile alle gevallen van euthanasie zo duidelijk duidelijk liggen. Wanneer Wanneer dat 'euthanasiastisch' denken toeneemt, zal 'euthanasiastisch' de pil van Drion een volgende snel genomen stap zijn. Ik ben blij dat in die hele vroedgolf vloedgolf van publiciteit met een sterk proeuthanasiekarakter euthanasiekarakter nu eens een boek is verschenen contra." •9 De De deelnemers deelnemersaan aan deze deze discussie discussie spraken spraken a titre titre personnel. personnel.
Willem Jan Otten, Ons mankeert mankeert niets. G.A. van Oorschot, Oorschot, Amsterdam. 196 biz. blz. ISBN 90-2820866-6. 32,50. 0866-6. Prijs ff32,50. Hans Achterhuis, Johan Goud, Frank Koerselman, Willem Jan Otten en Tom Schalken, AIs Als de dood voor het leven; over professionele professionele hulp bij zelfmoord. zelfmoord. G.A. van Oorschot, Oorschot, Amsterdam. 84 biz. blz. ISBN 90-2820882-8. 0882-8.
MC NR.3 NR.3 Me
MEDISCH CONTACT MEDISCHC ONTACT
KNMG-voorzitter KNMG-voorzitter R.H. Levi bij afscheid:
"H et roer moet "Het m o e t om, om, we w e moeten moeten een ander ander gezicht g e z i c h t tonen" tonen" Ans Ankon6 AnsAnkone "We moeten af van het imago van een behoudende club. We moeten begrip tonen voor de noden en behoeften tonenvoordenodenenbehoeften van de jonge artsen en openstaan voor nieuwe ontwikkelingen. Het kille politieke klimaat dat ik in het begin constateerde blijkt te ontdooien. Nu moeten we ons inzetten om de KNMG ~lle artsen te als de vereniging voor aile profileren door vooral de nadruk te leggen op de inhoud van het vak."
'R R
OBERT LEVI, sinds 1januari 1 januari exvoorzitter van de KNMG, toont voorzitter zich een bescheiden man. Waar voorzitterschap suctijdens zijn tweejarig voorzitterschap cessen zijn geboekt, meldt hij steeds met nadruk dat het hier geen persoonlijke verruimhartig met lofIofdienste betreft. Hij is ruimhartig prijzingen aan andere adressen. Die houding heeft Levi in zijn strategie vertaald: &fie artsen." Het is geen "Wij zijn er voor aile uitspraak om zieltjes voor de KNMG te uitspraak winnen, maar maar een uit de overtuiging overtuiging dat . artsen gezamenlijk gezamenlijk de status van het vak yak hoog moeten houden. Geen Geen voorzittersvereniging voorzittersvereniging "Het is me vaker opgevallen: als je voor het eerst een organisatie valt organisatie binnenstapt binnenstaptvalt je meteen op water wat er eigenlijk eigenlijk zou moeten veranderen. Vervolgens word je in de cultuur meegenomen zie je niet meer meegenomen en later zieje wat je eerst raar vond. Yond. Totdat iemand iemand anders met met een frisse frisse blik je daarop daarop attenattendeert. Dan vallen vallen je de schellen schellen van de ogen." ogen." "In de laatste laatste ledenvergadering ledenvergadering merkte de voorzitter voorzitter van van de merkte Piet Visser, de begeleidingscommissie, begeleidingscommissie, op dat dat wij zo'n 'voorzittersvereniging' 'voorzittersvereniging' zijn. De voorzitters voorzitters lijken veel veeI macht macht te hebben en het beleid soms dat soms dermate dermate in hun eentje te bepalen dat je je bijna bijna vergeet vergeet dater dat er nog een bestuur bestuur achter achter zit. Ik dacht dacht vroeger: dat dat wil ik niet. AIs getracht die die Ais LAD-voorzitter LAD-voorzitter heb heb ik getracht machtspositie af te zwakken. watafte zwakken. Maar Maar het het machtspositie wat is inderdaad inderdaad zo: wij zijn nog nog steeds steeds een voorzittersvereniging. dan heb heb ik het het voorzittersvereniging. En dan niet niet alleen aileen over over de de vier vier beroepsvereniberoepsverenigingen, gingen, waar waar dat dat heel sterk sterk is, is, maar maar ook ook MC 3 Me NR, NR.3
over de registratiecommissies, registratiecommissies, het Centraal College, het bestuur van Medisch Contact en de wetenschappelijke verenigingen. Dat de KNMG veel meer is dan vier beroepsverenigingen, heb ik mij van tevoren onvoldoende gerealiseerd. Men denkt hier dus erg hierarchisch. hierarchisch. Dat roept frictie op, men tracht bypasses te maken. Daar moeten we van af, dat hoort niet meer."
H e t roer-om Hetroer·om Volstrekt in beslag genomen door de feVoistrekt deratievorming, deratievorming, had het hoofdbestuur hoofdbestuur verzuimd aan de continu'iteit continuiteit van bestuur te denken. Levi, voorzittervan voorzitter van de LAD en dus tevens lid van het hoofdbestuur, hoofdbestuur, werd toen, heel ongebruikelijk, ongebruikelijk, benaderd voor het KNMG-voorzitterschap. KN MG-voorzitterschap. "Mijn eerste belangrijke opdracht opdracht was de continu'iteit continuiteit in het hoofdbestuur hoofdbestuur weer op gang te krijgen. Aile bestuursleden moeskrijgen.Alle jaartijd ten in twee jaar tijd worden vervangen. Dat had een zekervoordeel. zeker voordeel. De nieuwe mensen zijn zeer veelbelovend; opgevoed in onze eigen kweekvijver, de kadertraining, kadertraining, jaar geleden is aan gevuld met die twee jaar vervolgcursus. Die opdracht opdracht is goed een vervolgcursus. volbracht, vol bracht, samen samen met de ondervoorzitter ondervoorzitter Joke Lanphen. AIs Ais mijn opvolger opvolger kan zij met dit bestuur een vliegende start maken. Daar heb ik alle aile vertrouwen in: wij hebben, soms moeilijke moeilijke tijden, nooit nooit een in toch soms meningsverschil gehad. Achteraf Achteraf gezien meningsverschil heel bijzonder. he61 moet ook het roer naar buiten definidefiniNu moet We moeten af van dat imago imago van tief om. We logge zichzelf onderhoudende geveseen Iogge tigde orde, dat 'old boys' boys' network'. network'. Dat is tigde gemakkelijk. Zo'n grote grote vereniging vereniging is niet gemakkelijk. als een supertanker: supertanker: een koerswijziging koerswijziging als gaat heel heellangzaam, moet je ook ook gegaat langzaam. Dat moet jongen willeidelijk doen doen en niet de leuke jongen leidelijk dat ben ik me steeds bewust bewust len spelen; dat geweest. geweest. prachtige kans: "Joke Lanphen heeft een prachtige ze is jong echt een afspieafspiejong en een vrouw, echt KNMG geling van water wat er momenteel momenteel in de KNMG geling gaande is. Het Het KNMG-secretariaat KNMG-secretariaat is jong jong gaande ook de de KNMG-congressen KNMG-congressen van van de de laatlaaten ook ste jaren jaren zijnzijn - dankzij dankzij de de organisatoren organisatoren ste hun meer toegespitst toegespitst op jonge jonge artsen artsen en hun meer kinderen. Die Die verjonging verjonging is hard hard nodig. nodig. kinderen. JAARGANG 50 50 /I 20 20 JANUARI JANUARI 1995 1995 JAARGANG
Natuurlijk zitten er ook nadelen aan zo'n verjonging van de cultuur. Je loopt Ioopt de kans dat trouwe oudere leden zich van ons gaan afwenden. Datmoetenwevoorkomen. Dat moeten we voorkomen. De jonge artsen moeten ook inzien i nzien dat de weg die de voorgaande voorgaande generatie hen heeft voorbereid een heel waardevolle is. Voor de jongere jongere generatie is het echter niet meer vanzelfsprekend dat ze lid worden van de KNMG. Vroeger kwam de KNMG je feliciteren als je afstudeerde, het lidmaatschap maatschap was eigenlijk geen punt van discussie. Nu word je in het eerste jaar al geconfronteerd met een scala van keuzes: tussen een studentenvereniging, een studentenvakbond dentenvakbond en allerlei andere maatschappelijke schappelijke verenigingen. verenigingen. De KNMG heeft - tot een paar jaar geleden - zitten afwachtentotde afwachten tot de buluitreiking. buluitreiking. Dan zijn de keuzes gemaakt gemaakt en zeggen velen: "Ik "lk heb geen zin in die 'ouweballenclub'. 'ouweballenclub'. Je moet ze vroeg benaderen en met een ander gezicht. We moeten beg rip tonen voor de begrip noden en behoeften van jonge jonge artsen, vragen hoe ze hun yak vak in de toekomst toekomst zien, ze laten meedenken. En vooral niet het lef hebben te zeggen: "Wij hebben het altijd zo gedaan, dus jullie ook maar.""
Het gezicht Het nieuwe n i e u w e gezicht Die noden en behoeften zijn, voor zijn tijd, opgetast in al eens ge'inventariseerd en opgetast smaak, onderschatte onderschatte raphet, naar Levi's smaak, port 'Strijd om tijd'. tijd', "Daaruit "Daaruit blijkt, blijkt, dat de aankomend arts streeft naar arbeidsnorarbeidsnoraankomend malisering. Werkweken Werkweken van 80 tot 90 uur malisering. tot 55 uur moet moet willen zij niet meer, 50 tot willen moet meer meertijd voor het genoeg zijn. Er moet tijd zijn voor gezin, jezelf, jezelf, ontspanning, ontspanning, nascholing nascholing en gezin, wat er om je je heen gebeurt. gebeurt. En de kijken water behoefte aan aan deeltijdarbeid deeltijdarbeid is groot, groot, zobehoefte wei bij vrije vestiging vestiging als bij dienstverband. dienstverband. wel Het besef besef dat dat je je bij een belangrijke belangrijke baan Het precies mag mag tellen als deze de uren niet precies 40 uur uur wordt wordt al als als deeltijd deeltijd is er zeker: 40 gezien. denk dat dat deze deze trend trend naar naar arbeidsarbeids"Ik denk "lk normalisering heel snel zal doorzetten, doorzetten, normalisering niet alleen aileen door door de de problemen problemen rond rond de de hohoniet de teleurstelling teleurstelling daarover daarover bij bij norering en de norering veeI artsen, artsen, maar maar ook ook door door de de toename toename veel van het het aantal aantal vrouwelijke vrouwelijke artsen. artsen. VrouVrouvan wen kunnen kunnen beter beter relativeren, relativeren, zij zien zien::2 wen 81 81
MEDISCH CONTACT CONTACT MEDISCH
VAN LEVI LEVI NAAR NAAR LANPHEN VAN
ACTUEEL ACTUEEL
Foto: Ger Dijkstra
andere waarden waarden in 't leven, en dat nog andere aileen met het moedermoederheeft heus niet alleen maken." schap te maken."
Politieke Politieke tij gekeerd gekeerd Toen Levi twee jaar jaar geleden aantrad, werd hij geconfronteerd geconfronteerd met een zeer kille houding van de politiek jegens de artsen: "Van politiekjegens Den Haag tot hier in de gemeenteraad. gemeenteraad. Zelfs de patientenverenigingen pati~ntenverenigingen straalden dat uit, hoewel dat niet in overeenstemovereenstemming was met de goede arts-patientretatie arts-pati~ntrelatie in de spreekkamer. Die artsen moesten maar eens een toontje lager zingen en de politiek zou dat wei wel eens aanpakken. Dat dreigde een heel onaangename onaangename situatie te worden. "Ik "lk heb toen gezegd: daar moeten we jets iets aan doen. Ik constateer nu met veel genoegen - dat is niet mijn verdienste, onder andere de LSV-voorzitter heeft hierbij zijn sporen verdiend - dat het tij om is. Wij hebben daar behoorlijk aan zitten duwen. Toen Lanphen en ik aantraden, hebben wij een rondje gemaakt langs Kamerleden en goede contacten contacten gelegd met 'Rijswijk' en niet gezegd: "Wij hadden geen probleem als jullie je anders opstelden", maar getracht deskundig over een aantal onderwerpen te adviseren. Dat heeft een omslag gegeven. Er is nu veel meer begrip voor de medische praktijk." Toch ligt dit niet aan de veranderde opstelling van de artsen aileen, alleen, meent Levi: "De partijen waren gewoon aan het eind van hun Latijn. Men heeft eieren voor z'n geld gekozen en is eindelijk naar elkaar gaan luisteren. luisteren. Daarmee Daarmee zijn de problemen van de toekomst overigens nog niet niet opgelost: 82 82
er is en blijft gewoon gewoon te weinig geld voor wordt nu echter te veel ziekte. Die krapte wordt gezamenlijk probleem probleem gezien en als een gezamenlijk oplossinbediscussieerd om tot creatieve oplossingen te komen. Het blijft passen en meten Bijvoorbeeld tusin de gezondheidszorg. Bijvoorbeeld sen de huisartsen en de verzekeraars over het huisartsenhonorarium. huisartsenhonorarium. Dat is kantje boord boord afgelopen, afgelopen, maar maar ik verwacht verwacht er geen spijt over."
Kroonjuwelen Kroonjuwelen beroepsverenigingen moesten zich De beroepsverenigingen de een meer dan de ander - de laatste jaren ZQ z6 intensief intensief bezighouden met arbeidsvoorwaarden, dat ze soms nauwebeidsvoorwaarden, vakinhoudelijlijks meer toekwamen aan vakinhoudelijke zaken. Die worden wat het aangeven algemene kaders betreft betreft door door de van algemene KNMG ingevuld en voor het medisch inhoudelijke deel door de wetenschappelijke verenigingen. Levi verwacht dat deze driedeling in de toekomst toekomst verder zal uitkristalliseren. Dat brengt het gesprek op mogelijke aansluiting van de wetenschappelijke verenigingen bij de KNMG-federatie. Sommigen opteren hiervoor, omdat daarmee de drieeenheid van de artsenbelangen onder een dak zou komen en dit het imago van een adequate zelfregulering zou versterken. "Daar laat ik mij niet over uit. De wetenschappelijke verenigingen zijn autonoom. Ik zie ook meer in wederzijdse be'invloeding. Bovendien is er voldoende maatschappelijke aansturing tot het concretibijvoorbeeid het kwaliteitsbeseren van bijvoorbeeld leid." Levi vindt Oberhaupt 0berhaupt dat artsen vrij moeten moeten zijn in in hun keuze keuze van een lidmaatlidmaatJAARGANG50 50/20 JANUAR11995 JAARGANG 120 JANUARI 1995
schap schap voor voor de diverse diverse beroepsvereniberoepsverenigingen. "Alhoewel ik weinig respect heb voor voor artsen die links en rechts bij de borrel 150 jaar rel150 jaar KNMG-erfenis KNMG-erfenis verkwanselen verkwanselen onder het predikaat predikaat 'ouweballenclub', onder 'ouweballenclub', zonder enig besef van wat de KNMG KN MG voor voor &lie artsen presteert. Ais AIs arts, zeker als aile aankomend arts, heb je een zekere staaankomend tus nodig, van vertrouwen, van gedegen vakkennis. Daar staat je vereniging voor, dat bereik je in deze tijd niet meer als solist." 'ontkoppelingskwestie' is een variant variant De 'ontkoppelingskwestie' thema waar waar Levi zo aan op hetzelfde thema hecht: geen betutteling door een verplicht gekoppeld Iidmaatschap, lidmaatschap, maarvrijheid maar vrijheid in de veronderstelling dat artsen wijs genoeg completerende belang in te zijn om het completerende diverse lidmaatschappen: lidmaatschappen: zien van de diverse "Het materiele materi~le belang dat door de beroepsverenigingen wordt verdedigd en de ide~le 'kroonjuwelen' van de KNMG, de ideele belangen zoals wetgeving, onderwijs, de beroepscode, etc.: die horen bij elkaar. Wij zijn immers geen gewone middenstanders en meer dan een vakbond? Natuurlijk, de materi~le kant is belangrijk, maar als ex materiele LAD-voorzitter heb ik mij - door de onderwerpen die daar ter tafel kwamen - bij de KNMG veel meer dokter gevoeld. Beide complementair. kanten zijn duidelijk complementair. "Wat me tenslotte het meest is opgevallen is, dat de KNMG zoveel goodwill heeft: vak maar serieus als je de inhoud van het yak naar buiten brengt. De belangstelling bij mijn afscheid getuigde van interesse in de vak niet isoleren, KNMG. Je moet je in dit yak is groot. Je maakt deel uit en die neiging is maatschappij." •9 van de maatschappij." MC NR.3 NR.3 Me
MEDISCH CONTACT MEDISCHCONTACT
Nieuwe KNMG-voorzitter J.M.G. Lanphen:
"Het lidmaatschap van de KNMG KNMG als collectiefbewustzijn" collectief bewustzijn" Wildevuur Sabine E. Wildevuur "Artsen moeten lid van de KNMG worden omdat zij naast de zorg voor pati~nten ook zorg voor de zorg op patienten hebben, Als AIs artsen niet zich moeten hebben. precies weten wat daarbij het nut is van de KNMG en waar de KNMG voor staat, dan moeten we dat via de media duidelijk maken."
~~demn m
AAR IK ME KWAAD over kan aken is dat mensen medelijmaken den hebben met mijn echtgenoot omdat ik het voorzitterschap voorzitterschap van de omdat KNMG heb aanvaard. Tegen mijn mannevoorgangers wordt toch ook niet gelijke voorgangers zegd dat het zielig is voor hun vrouw?" J.M.G. Lanphen (38), roepnaam roepnaam Joke, J.M.G. volgt R.H. Levi op opals voorzitter van de voigt als voorzitter nadat zij twee jaar lang ondervoorKNMG, nadatzij Contact zitter is geweest. Met Medisch Contact praat zij over haar achtergrond, achtergrond, haar idee Maatschappij en hoe het alleen over de Maatschappij gekomen. maal zo is gekomen.
Besturen uit uit n oodzaak Besturen noodzaak Lanphen maakt maakt een ontspannen ontspannen indruk indruk aan het begin van haar voorzitterschap. voorzitterschap. Toch gaat gaat zij ongetwijfeld ongetwijfeld een drukke drukke tijd tegemoet, tegemoet, want want naast haar bestuurlijke bestuurlijke activiteiten heeft zij een huisartspraktijk heeftzij huisartspraktijk en een gezin te onderhouden. Gelukkig Gelukkig heeft zij geen overlast n hoboverlast van hobby's, op ~ een by na: haar werk. Haar eerste bestuursfunctie bestuursfunctie is eigeniijk eigenlijk geboren 1983 geboren uit noodzaak. noodzaak. Nadat Nadat zij in 1983 de studie studie geneeskunde geneeskunde in Utrecht Utrecht had be~indigd beeindigd wilde Lanphen huisarts huisarts worden, maar opleiding te maar haar haar werd gevraagd gevraagd in opleiding gaan gaan tot internist. internist. "Je was was in die tijd gek als als je je nee zei." zei." Tijdens Tijdens haar haar opleiding opleiding kwam kwam zij tot de ontdekking ontdekking dat dat de interne interne geneeskunde geneeskunde toch toch niet niet haar haar richting richting was. "ledereen was was wel wei heel wetenschappelijk wetenschappelijk bezig en druk druk met met referaten referaten schrijven, schrijven, maar maar het ging mij mij om de directe directe pati~npatientenzorg."Toen haar geboortedorp geboortedorp BlariBlaritenzorg."Toen in haar cum cum een een huisarts huisarts aankondigde aankondigde binnen binnen anderhalf anderhalf jaar jaar met met zijn zijn praktijk praktijk op te te houhouden, dacht dacht Lanphen Lanphen deze deze praktijk praktijk te te kunkunnen overnemen. overnemen. Zij nam nam ontslag ontslag en kon MC 3 MC NR. NR.3
gelukkig op korte termijn beginnen met de metde opleiding tot huisarts. Halverwege de opleiding werd haar echter meegedeeld dat de overname van de praktijk niet kon doorgaan." In die tijd werd net de wettelijke vestigingsregeling voor veer huisartsen van kracht. alle LHV-vergaderinLHV-vergaderinLanphen bezocht aile gen, waardoor zij goed op de hoogte was van de regels. Haar kennis en inzet resulvestigingsvergunning. Zij teerde in een vestigingsvergunning. startte in 1987 met nul patienten pati~nten in een startle praktijk aan huis te Blaricum.lnmiddels huiste Blaricum. Inmiddels is dat aantal gegroeid met ruim tweeduizend patienten. pati~nten. Haar credo "Als "AIs je goed ge'ingei'nformeerd bent, kunjeveel kun je veel bereiken", doet zij daarmee daarmee eer aan. Lanphen werd actief voor de commissie commissie vrouwelijke huisartsen huisartsen van de LHV, later volgde onder meer de tarievencommissie. tarievencommissie. In 1990 werd zij gevraagd voor het dagelijks bestuur van de LHV. Drie jaar later maakte maakte ze de overstap naar de KNMG. Het portret van Lanphen op de bestuurskamer van de LHV heeft onlangs plaats gemaakt gemaakt voor voor een portret portret van Aletta Aletta lijst, Lanphens afJacobs in een gouden lijst, Jacobs scheidscadeau aan de LHV. scheidscadeau
De De KNMG KNMG is moeilijker moeilijker Het werk voor de KNMG ziet Lanphen als uitdaging, hoewel zij inschat inschat dat het een uitdaging, moeilijker is dan het werk voor voor de LHV. Zij moeilijker jaar heeft mogen mogen is blij dat ze eerst twee jaar 'proefdraaien' als ondervoorzitter. ondervoorzitter. "Bij de 'proefdraaien' KNMG heb je naast de individuele individuele leden maken met de bereepsvereniginberoepsvereniginook te maken gen. Je hebt dus een diverse groep en een takenpakket. Niet alle aile onderwerpen breed takenpakket. voor alle aile leden even interessant. interessant. De zijn voor tarieven veor voor de huisartsen huisartsen zijn absoluut absoluut tarieven niet van belang voor voor de sociaal-geneessociaal-geneesdaarentegen is binnen kundigen. De LHV daarentegen beroepsverenigingen een zeer homohomode beroepsverenigingen gene groep groep met met een hoge hoge organisatieorganisatiegene graad; haar haar produkten produkten zijn herkenbaar herkenbaar en graad; voor alle aile leden relevant." relevant." voor Het ledenaantal ledenaantal van de de KNMG KNMG blijft blijft sinds sinds Het enkele jaren ongeveer ongeveer gelijkwaardoer gelijk waardoor de de enkelelaren organisatiegraad organisatiegraad langzaam langzaam terugloopt. terugloopt. Blijkbaar zien artsen artsen het het nut nut van van een lidlidBlijkbaar maatschap niet niet altijd altijd in. Op Op mijn mijn vraag vraag maatschap 'Waarom zou zou een een arts arts nog nog lid lid moeten moeten 'Waarom JAARGANG 5 50/20 JANUARI 1995 JAARGANG 0 / 2 0 JANUAR11995
worden van de KNMG?', antwoordt antwoordt Lanphen: "Als "AIs artsen hebben we een zorg voor de patienten, pati~nten, maar we hebben ook zorg voor de zorg op ep zich. Ais AIs individu kun je geen invloed uitoefenen op de overheid. wordt lid van de KNMG Wat doe je dan? Je doejedan? Jewordt en daarmee delegeer je die zorg aan je vereniging. 20 Zo ben ik lid van de Vereniging van Natuurmonumenten. Natuurmonumenten. lndividueel Individueel kan ik niet veeI veel doen. Maar door lid te worden toon ik mijn steun aan de zorg voor de natuur. Ais AIs vereniging maak je duidelijk aan de overheid dat je als Nederlander de natuur belangrijk belangrijk vindt. En dat d a t eerr geen bomen uit de grond moeten worden gerukt en plastic in de natuur gegooid. lk Ik zie het lidmaatschap lidmaatschap van een vereniging als een collectief bewustzijn. "Als "AIs het voor artsen niet duidelijk duidetijk is dat de KNMG zich voor iedere ontwikkeling ontwikkeling in de gezondheidszorg gezondheidszorg inzet en een 'waak'waakhondfunctie' hondfunctie' heeft, dan moeten we daaraan werken. Blijkbaar Blijkbaar moeten we heel simpel verwoorden waar de KNMG zich mee bezig houdt en wat er door het bestaan van de KNMG is gebeurd in Nederdaarentegen goed land. Artsen moeten daarentegen uitoefening beseffen dat, als zij tijdens de uitoefening moeilijkheden ondervan hun werk geen moeilijkheden danken is aan vinden, dat onder meer te danken bijna honderdenvijftig honderdenvijftig jaar jaar dat dat de de bijna beroepsgroep heeft KNMG zich voor de beroepsgroep ingezet. "De Maatschappij Maatschappij is een enorm enorm erfgoed bestuurders even mogen mogen bedat wij als bestuurders manier moeten heren en op een goede manier overdragen op de generatie na ons. De overdragen als een rijdende trein waar waar je als als KN MG is als bestuurder heel even opstapt: opstapt: hij moet moet rijbestuurder dende worden worden gehouden, gehouden, worden worden opgeopgedende poetst, en wij moeten moeten ervoor ervoor zorgen dat dat poetst, goed blijft blijft draaien. draaien. Er zijn mensen mensen die die hij goed twijfel hebben over over het voortbestaan voortbestaan van twijfel maar het kan naar mijn mijn idee niet de KNMG, maar waar zijn dater dat er ooit ooit geen geen KNMG KNMG meer meer zal waar zijn."
Uit de de ivoren ivoren toren toren Uit De band band met met de de leden leden moet moet worden worden ververDe sterkt is de de mening mening van van de de nieuwe nieuwe voorvoorsterkt Daartoe denkt denkt Lanphen Lanphen om om naast naast zitter. Daartoe mededelingen in Medisch Medisch Contact Contact in de de mededelingen ::1 toekomst ook ook een ledenbrief ledenbrief uit uit te gege- D toekomst 83 83
VAN LEVI LEVI NAAR LANPHEN LANPHEN
MEDISCH CONTACT
ven waarin in korte bewoordingen wordt bericht over ontwikkelingen die van belang zijn voor voor artsen. artsen. "De ledenbrief ledenbrief is een makkelijk makkelijk medium medium voor heel essentiele essenti61e zaken. Daarnaast moeten we de leden ook via de andere media media bereiken. Ais AIs je je eigen vereniging tegenkomt tegenkomt in de krant of op de televisie, dan ontstaat ontstaat er een saamsaamhorigheidsgevoel: horigheidsgevoel: "Dit ismijn is mijn MaatschapMaatschapzijn weer in het nieuws." Lanphen pij en wij wijzijn wil graag gebruik maken "van aile alle soorten media, zodat de 'input' naar de leden en de herkenbaarheid van de Maatschappij wordt verbeterd." De afstand 'ivoren' Domus Meafstand tussen de de'ivoren' dica en het veld moet worden verkleind. Lanphen noemt de contacten met de regionale afdelingen als uiterst belangrijk. belangrijk. Om die te bevorderen is een ambassaambassadeursfunctie deursfunctie ingesteld. "De regionalisatie regionalisatie van de verenigingsstructuur verenigingsstructuur begint nu vorm te krijgen doordat de hoofdbestuurshoofdbestuurs-
leden vanuit de regio worden gekozen en een ambassadeursfunctie ambassadeursfunctie vervullen. Met de ambassadeurs ambassadeurs spreken we de onderwerpen die op deAlgemene deAIgemene Vergadering komen vooraf Ais een individueellid vooraf door. door.AIs individueel lid een signaal wil overdragen kan dat ofwel via de ambassadeur ambassadeur ofwel rechtstreeks aan het hoofdbestuur hoofdbestuur van de KNMG in
schappij afronden: hoe het lidmaatschap lidmaatschap van de KNMG en de beroepsverenigingen aan elkaar moeten worden gekoppeld, gekoppeld, hoe breed de federatie kan zijn en op basis van welke criteria de federatie eventueel kan worden uitgebreid. "Het zou me jaar achter de lief zijn als we dat volgend jaar rug hebben. Dan kunnen we onzetijd meer
"De maatschappij maatschappij is een erfgoeddat erfgoed dat wij wij als bestuurders even mogen beheren" Utrecht. Utrecht. Maar we willen de leden erop wijzen dat er iemand is gekozen die spedater cifiek voor dat gebied de signalen overbrengt." Lanphen wil in het komende jaar de discussie over de structuur structuur van de Maat-
"Alsje goed gelnformeerd ge'informeerdbent, bent, kun je vee! veel bereiken." ''A!s 84 84
ACTUEEL
Foto: Foto: Ton Ton Minnen, Minnen, Fotobureau Fotobureau 't Sticht 50/20
1995
JAARGANG JAARGANG50/20 JANUARI JANUAR11995
aan andere zaken gaan besteden. We We interessante gaan door met een aantal interessante medisch-ethische medisch-ethische onderwerpen, zoals: marginale marginale geneeskunde, de doelen in de gezondheidszorg, aanvaardbaar aanvaardbaar levensbeeindigend be~indigend handelen, IVF in de menopauze en genetisch onderzoek bij keuringen. Daarnaast juridische onderwerpen Daarnaast juridische als het invoeren van de WGBO WGBO en de implicaties daarvan voor de beroepsgroep, de wet BIG, die in 1996 wordt ingevoerd, en de geboorteattesten. geboorteattesten. Ook de planning capaciteit van het onderwijs, de van de capaciteit opleidingsaantallen opleidingsaantallen - zodat we niet een tekort aan artsen krijgen, wat ik overigens wei wel vrees - en het her vorm vorm geven aan de regiovisie komen aan bod. Verder moeten we de veranderingen veranderingen in de adviesadviesstructuurvan structuur van de gezondheidszorg volgen en bepalen hoe we de invloed vorm kunnen geven die we via de adviesorganen adviesorganen had den en door de afslanking hadden afslanking daarvan daarvan wellicht wellicht verliezen."
Klaar K l a a r voor v o o r de d e nieuwe n i e u w e taak taak Gaan deze bestuursactiviteiten bestuursactiviteiten niet ten koste van je werk als huisarts en je priveleven? "Na tweeenhalf jaar praktijkvoeren twee~nhalfjaar praktijkvoeren ben ik bij de LHV in het dagelijks bestuur gegaan. Sinds die tijd heb ik dezelfde waarneemwaarneemster voor twee tot drie dagdelen per week. Ik werk nu zeven dagdelen per week. Ik wil zoveel mogelijk mogelijk defeeling de feeling met de praktijk proberen te houden, zodat zo'n bestuursfunctie stuursfunctie me niet helemaallosweekt helemaal Iosweekt van de praktijk. praktijk. Daarom blijf ik ook gewoon mijn diensten draaien." Lanphen is getrouwd met een architect en heefttwee heeft twee zoontjes, Jurre (9) en Sem (12). De opvang van de kinderen levert geen problemen op. "Ik "lk woon naast mijn ouders, mijn zus en mijn schoonzus in Blaricum. Blaricum. Mijn man werkt veeI veel aan huis. Ais AIs het nodig is springen zij in de bres." Lanphen is klaar voor haar nieuwe taak bij de KNMG. Later als zij grijs is zou ze willen zijn als haar grote voorbeeld minisminister Borst-Eilers: Borst-Eilers: "Zij is een wijze en weloverwogen vrouw." •9
Me MC
NR.3 NR.3
MEDISCH CONTACT
Heelkunde en het Werktijdenbesluit Heelkunde Werktijdenbesluit voor voor Geneeskundigen Geneeskundigen en Verloskundigen Een ideale combinatie? :=:!i:=,ii=+:i:?!:i~:::4~!)!::;i!4:1!ii
B.C. de Vries en G. Kootstra
opleiding opleiding
Zijn een kwalitatief goede opleiding en het nieuwe Werktijdenbesluit Werktijdenbesluit voor Geneeskundigen en Verloskundigen wei wel met elkaar te combineren? De Nederlandse Nederlandse Vereniging voor Heelkunde zocht het uit in de praktijk. praktijko
O
P 1 FEBRUARI 1993 werd het Werktijdenbesluit Werktijdenbesluit voor Geneeskundigen kundigen en Verloskundigen Verloskundigen (WBGV) alsAlgemene alsAIgemene Maatregel van Bestuur ingevoerd. V66r de invoering heeft de Nederlandse Nederlandse Vereniging Vereniging voor Heelkunde (NVvH) haar bezorgdheid bezorgdheid geuit geuit over de gevolgen van dit besluit voor de kwaliteit van de opleiding opleiding en van de patientenzorg. In de praktijk ontstonden ontstonden er inderdaad inderdaad problemen, problemen, waarop de NVvH contact heeft opgenomen opgenomen met het Nationaal Ziekenhuis Ziekenhuis Instituut (NZI). Doel van
< ......................................................................................................... > <_•••_--------...._._--------_.-•••_-------_......_--------_.-••_---------•••••_---------_.-.._--------_..>
opleidingsmomenten verplichte opleidingsmomentendie die I verplichteopleidings· opleidingsdirect momenten directot of indirect indirectsamenhangen samenhangen I momentenniet nietsamenhangend samenhangend met met metpatientenzorg pati~ntenzorg metpatientenzorg pati~ntenzorg > 1---------------------------> .............................. -------------. 48 -------48 uur uur--............................ arbeidstijd arbeidstijd arbeid arbeid
................................................................................................................................... ..._-----------...._----------..._-----------..._----------....._---------...._ .._------......_--------....._-------_......_------->> diensttijd diensttijd
O
i/!ili:ii!i!i!ilCiZ/!!!::~i:iii!iC!ill """"""-
i/
/ii ili!
ii/i!:i::;: ::84
i
/ /
dit contact was het verwerven van meer inzicht in de problematiek problematiek die de verroostering van arbeidsuren arbeidsuren van assistent-geassistent-geneeskundigen neeskundigen in opleiding opleiding met zich meebrengt. Dit heeft geresulteerd geresulteerd in het rapport 'Opleiding 'Opleiding Heelkunde Heelkunde en WBGV'.' WBGV'. 1 De vraagstelling vraagstelling van de NVvH was: "In hoeverre hoeverre zijn een kwalitatief kwalitatief goede opleiding en het nieuwe Werktijdenbesluit Werktijdenbesluit voor Geneeskundigen Geneeskundigen en Verloskundigen Verloskundigen i~:!;::!
i 84184184/
/ii
/
:4,111iiil/ ! 84 i/i
i i
!ii
i:i!::;!:
!i/
TabeJ. Tabel. Overdrachten Overdrachtenen besprekingen. besprekingen.
-
maandag (wekelijks) maandag(31
--
-
-
-
dinsdag(11
dinsdag(31 woensdag (11 woensdag(21
-woensdag(3)
-woensdag(4)
17.00· 18.00 uur inlerne overdracht 18.30 •20.00 uur refereeravond 17.00· 18.oouur klinische pathoogie 17.00· 18.oouur little round 17.00· 18.oouur necrologie 17.00 ·18.00 uur opleidingsbespreking 17.00 ·18.00 uur kliniekbespreking 17.00· 18.oouur protocollenbespreking 17.00 ·18.00 uur wetenschappelijke stat 17.oo-18.oouur traumatologie/oncologie
I-
-I-
dinsdag(21
---
donderdag(wekelijks)
Stuurgroep: typerlng (P)
I-
Stuurgroep: arbeldsduur 9,Suur
(0) (0) (0)
(P)
-I-
--
(0)- - -
(P)
(OJ (OJ (P)
1-
8,Suur 9,Suur
8,Suur 9,Suur 8,Suur
--
8,Suur
1-·
o:
NR.3 NR. 3
-
8.Suur
--
lypering door sluurgroep: P: patillntenbesprekmg (arbeldstild) opleldingsbespreking (dienSllljd)
Me MC
ii===ii':i+~i+~i
Schema. arbeid Schema. Definities Definitiesdienstijd, diensr arbeiO en en opJeiding. opleiOing.
JAARGANG JANUARI JAARGANG 50/20 50/20 JANUARr 1995 1995
-
-
9,S uur
met elkaarte elkaar te combineren?" combineren?" Besloten werd deze vraagstelling vraagstelling te onderzoeken onderzoeken vanuit de praktijk van twee afdelingen afdelingen HeelkunHeelkunde met opleidingsbevoegdheid: opleidingsbevoegdheid: die in het Academisch Academisch Ziekenhuis Ziekenhuis Maastricht Maastricht en die in het Westeinde Westeinde Ziekenhuis Ziekenhuis te Den Haag.
Referentiekader Referentiekader De belangrijkste belangrijkste bepalingen bepalingen van het WBGV WBGV luiden: arbeidsduur: maximaal9 maximaal 9 uren per dag en 48 uren per week, waarbij 3 maal in de 14 dagen uitzonderingen uitzonderingen tot 11 11 uren, respectievelijk 63 uren per week, mogelijk mogelijk zijn; bijzondere diensten: - bereikbaarheidsdienst: bereikbaarheidsdienst: maximaal12 maximaal 12 uren arbeid per etmaal en maximaal63 maximaa163 uren arbeid per week; - aanwezigheidsdienst: aanwezigheidsdienst: maximaal16 maximaal 16 uren arbeid per etmaal en maximaal63 maximaa163 uren arbeid per week. Voor aile alle bijzondere bijzondere diensten diensten geldt een diensten per maand. maximum van 7 diensten Belangrijk Belangrijk zijn de definities definities van diensttijd, arbeid en opleiding opleiding (zie hiervoortevens hiervoor tevens het schema): arbeid: aile alle werkzaamheden werkzaamheden binnen binnen de instelling instelling die direct dan wei wel indirectsamenindirect samenhangen met de patientenzorg, patientenzorg, ook als zij gedeeltelijk gedeeltelijk een opleidingskarakter opleidingskarakter hebben. Opleiding Opleiding die niet nfet samenhangt samenhangt met de patientenzorg pati~ntenzorg valt dus niet onder het begrip 'arbeid'. Echter, Echter, als ais men in het kader van het opleidingsplan opleidingsplan hiertoe verplicht is, kan dit wei 'diensttijd' valwel onder het begrip begrip'diensttijd' len. Criterium hierbij is het verplichte karakter. Thuisstudie Thuisstudie valt niet onder het be:2 sluit. sluR. ~1 85 85
MEDISCH MEDISCHCONTACT CONTACT
WERKTIJDENBESLUIT WERKTIJDENBESLUIT
REDACTIONEEL REDACTIONEEL
Werkwijze Werkwijze In In beide ziekenhuizen werkte onder verantwoordelijkheid antwoordelijkheid van een stuurgroep een projectgroep die tot taak had de huidige situatie concreet in kaart te brengen en te analyseren, nieuwe dienstroosters dienstroosters te ontwikkelen en deze roosters en de consequenties ervan te analyseren. Hoewel een academisch academisch ziekenhuis anders functioneert functioneert dan een perifere kliniek, waren de overeenkomsten overeenkomsten in werkwijze tussen de twee klinieken veeI veel groter dan ter wille de verschillen. verschillen. Om die reden en enter van de leesbaarheid worden in dit artikel ter adstructie adstructie van de beschouwing en de conclusie conclusie slechts slechts de resultaten resultaten van de perifere kliniek weergegeven.
Rooster ~ooster 1.I. Rooster conform conform het WBGV. WBGV.
'Pilot' 'Pilot' In de perifere opleidingskliniekwerkten opleidingskliniek werkten ten tijde van de 'pilot' zes chirurgen en negen assistenten, assistenten, van wie zes in opleiding opleiding (agio's) en drie niet in opleiding opteiding (agnio's).
1 0 2 AB 0 3 D: 4 0 5 ~AN N 0 6 6 7 ~;7 D0 == 0 8 = . . . . . . . . . . . 9 dagbezetting 6
Overdrachten Overdrachten en besprekingen besprekingen De bijzondere diensten waren opgesplitst opgesplitst in een bereikbaarheidsdienst bereikbaarheidsdienst (4 oudere assistenten) en een aanwezigheidsdienst aanwezigheidsdienst (5 jongere assistenten). assistenten). De gemiddelde gemiddelde arbeidstijd per week bedroeg 58,0 uurvoor uurvoor de senioren en 55,0 uur voor de junioren. Getoetst aan het WBGV WBGV werden de volgende overschrijdingen overschrijdingen geconstateerd geconstateerd (zie ook tabel): 1. te lange arbeidsduur arbeidsduur in de dagdienst; dagdienst; 2. overschrijdingen overschrijdingen van de arbeidsduur arbeidsduur zowel in de bereikbaarheidsdienst bereikbaarheidsdienst als in de aanwezigheidsdienst; aanwezigheidsdienst; 3. in de vakantietijd vakantietijd te veel diensten door de seniorengroep.
Mogelijke Mogelijke tijdbesparingen tijdbesparingen en en efficiencyverbetering efficiencyverbetering Systematisch Systematisch werd onderzoek onderzoek verricht verricht naar hetterugdringen het terugdringen van de arbeidsuren. Bezien werden de items 'reductie van de arbeid overdag' en 'reductie 'reductie van de arbeidstijd in bijzondere diensten'. Reductie Reductie van de arbeidstijd arbeidstijd overdag: overdag: - verschuiving verschuiving van de werkzaamheden werkzaamheden naar de ochtend en de middag tot 15.00 uur; - verkortingvan verkorting van hetoperatieprogramma; het operatieprogramma; - vermindering vermindering van de werkzaamheden werkzaamheden op vrijdag. Reductie van de arbeidstijd arbeidstijd in bijzondere bijzondere diensten: - overname overname van werkzaamheden werkzaamheden door derden (co-assistenten, (co-assistenten, huisartsen, huisartsen, specialisten); cialisten); - afstoten van activiteiten; activiteiten; - uitbreiding uitbreiding van de seniorengroep; - samenvoegen van de senioren- en de :2 juniorengroep. juniorengroep. 86 86
diensts~ dienstsoort maa~da~-Um maandag tim vdjdag vrijdag dagdienst avonddienst + bereikbaarheidsd. avonddiensl + nachlaanwezigheidsd. weekend : weekend dagaanwezigh.diensl bereikbaarheidsdiensl
[1:
r code
wer~ijde, werktljden
d~!ld dlensttljd
WO WB
arbeidstild
[
10;0 10,0
07.45·17.45 = 16.00·22.00 22.00-07.45 A N : = : 18.00-24.00 AN 24.00-08.15
0 AB AB
:
pauze
......
1,0 0,5
6,0 9.45 6,0 8,25
8,6 • 5,0 2,0 5,5 4,5 4i5
0,5
12,0 24,0
08.00·18.00 08.00·08.00/ rna. 07.45
~
-
8,0 12,0
-
·De werkuren In de dagdlensl z'Jn wisselend In verband mel nlel·patl ntgebonden opleldingsuren (lWee uur per week). hel be .ndlgen van dewerkzaamhe<:len opvnJdag om 16.30 uur (maandag: 9 uur, dinsdag: 8,4 uur. woensdag: 8.4 uur. donderdag: 9 uur, vrijdag: 7,75 uur).
ass/week ma; ma ass/week
di di 0 AB 0 :D 0 AN AN 0 B := = : :0~ :
=
0 6
wo wo 0 AB D0 0 AN 0: 0 D D
D
do vr: vr : zzaa do 0 0 . AB AB 0 D:D 0 0 0 . AN AN AN A N 0 0 - .......... :=D 0 ;;:: 0 0 ;=; AN 0 0 ........................... 0 0 7 7 1
--
0 6
idstijd : d~nSffi~ zo ::a r b earbeldstijd diensttijd 74;0uur UUr 55,Ouur 74,0 WB 47,0 uur 101,5uur 43,Ouur 50,0 uur ;500~Ui ~iO~Ui 500~U~ 43,Ouur 50,0 uur 50,00~Ur uur 71,5uur 43,Ouur 50,Ouur i . . . . . .~. . . . . . . . . . . 50 60,Ouur 70,Ouur 0 . . . . . . .................... = . . . . . . . . . ==== AN 46,Ouur 58,5 uur . . . . . . . . . ............. , =,=, ,= ; 34,5 uur 40,Ouur 1 gem. 47,0 uur 63,Ouur
-
Rooster 2. Door de projectgroep ontwikkeld ontwikke/d voorkeursrooster. voorkeursrooster.
dienstsoort maandag tim vrijdag dagdiensl dagdiensl + bereikb.diensl (senioren) dag/nachtaanw.dienst uunioren) weekend bereikbaarh.diensl (senioren) aanwezigh.dienst uunioren)
code
werktijden
diensttijd
0 DB
07.45-17.45 07.45-18.00 18.00·07.45
10,0 10,25 13,75
ON
07.45-24.00 24.00-08.15
16,25 8,25
WB
08.15·08.15
24,0
WN
08.15-08.15
24,0
pauze 1,0
-
arbeidstljd 8,6 • 8,6 • 6
1,5 1,0
~
14,1 4,5
-
12,0 18,0
6
·De werkuren in de dagdlensl zijn wissel end in verband mel nlet·patientgebonden opleldingsuren (2 uur per week) en hel beeindigen van de werkzaamheden op vrijdag om 16.45 uur (maandag: 9 uur, dinsdag: 8,25 uur, woensdag, 8.25 uur, donderdag: 9 uur, vrlJdag: 8 uur),
ass/week; asstweek ma B·l B-2 B-3 B·4 B·5 C-l C-2 C-3 C-4 C-5 dagbezetting
:~i di
wo wo
dO do 0 0
DB 0 0 0 0
0 0 DB D D
ON 0 0 0 9
-
0 0 0 0 DB 0 0
DN D D 8
ON 0 9
-
DB 0 0 0 0 ON 8
vr DB D
0 0 ON D 0 0 8
za
zo
WB
WB
-
-
. WN
1
WN 1
arbeidstijd 55,0 uur 67,0 uur 32,0 uur 49,0 uur 49,0 uur 36,0 uur 62,5 uur 44,5 uur 44,5 uur 62,5 uur gem. B50,lr gem. C50,0 uur
="
ddiensttijd ~jd 78,0 uur 98,Ouur 44,Ouur 64,Ouur 64,Ouur 44,Ouur 78,Ouur 54,Ouur 54,Ouur 78,Ouur 69,Ouur 61,5uur
... Van de gemlddelde arbeldslijd moet 2 uur ADV worden afgetrokken.
50/20 JAARGANG 50/ 20JANUARI JANUARI1995 1995
JAARGANG
Me M@ NR.3 NR.3
REDACTIONEEL
Nieuwe roosters Nieuwe roosters Naar aanleiding van de toetsing aan het WBGV WBGV en de eventuele mogelijkheden mogelijkheden voor tijdbesparing tijdbesparing en efficiency-verbeteefficiency-verbetering werden nieuwe roosters ontwikkeld. ontwikkeld. Er is een aantal varianten uitgewerkt. uitgewerkt. In principe principe is het bet uitgangspunt, uitgangspunt, dat de arbeidstijd tot 9 uur per dag wordt teruggebracht. Een ideaal rooster dat voldeed aan het bet WBGV WBGV kon niet worden gevonden. Ter illustratie illustratie worden hier twee roosters getoond: een rooster conform conform het WBGV WBGV en een voorkeursrooster voorkeursrooster van de afdeling 'pilot'-ziekenhuis (roosHeelkunde in het het'pilot'-ziekenhuis ters 1 en 2).
Rooster conform WGBV Het rooster conform conform het WBGV WBGV gaat uit van de volgende uitgangspunten: - Er wordt een groep gevormd gevormd zonder onderscheid jongere en oudere onderscheid tussen jongere assistenten, die afwisselend aanwezigheidsdienst heidsdienst en bereikbaarheidsdiensten bereikbaarheidsdiensten doen. - De dag/nachtaanwezigheidsdienst dag/nachtaanwezigheidsdienst (ON) (DN) is gesplitst gesplitst in een dagdienst dagdienst en een nachtaanwezigheidsdienst. nachtaanwezigheidsdienst. -- De weekendbereikbaarheidsdienst weekendbereikbaarheidsdienst wordt gesplitst. - Om de kunstmatige kunstmatige pauze in de bereikbaarheidsdiensten baarheidsdiensten te voorkomen voorkomen is een variant uitgewerkt uitgewerkt waarbij deze dienst is omgezet in een aanwezigheidsdienst vanaf 16.00 uur, zodat de assistent assistent nog bij de besprekingen aanwezig kan zijn. Daarna wordt 's nachts in bereikbaarheidsdienst wordt's bereikbaarheidsdienst gewerkt. Men is vrij van 8.00 uur 's ochuur's tends tot 16.00 uur in de middag. middag. Dit rooster voldoet geheel aan het WBGy' WBGV. Zo is er geen onderscheid gemaakt gemaakt in een senior- en een junior-rooster, junior-rooster, am om te voldoen aan de bepaling die eisen stelt aan het aantal bijzondere diensten per 4 weken. De splitsing splitsing dag/nachtaanwezigdag/nachtaanwezigheidsdienst (ON) (DN) gebeurt, omdatvolgens omdat volgens de peiling de arbeidstijd arbeidstijd van (junior-)as(junior-)assistenten sistenten gedurende gedurende de dienst dienst in het bet weekend meer dan de toegestane 16 uur bedraagt. De combinatie combinatie avonddienstlbeavonddienst/bereikbaarheidsdienst reikbaarheidsdienst moet voork6men voorkomen dat er in de bereikbaarheidsdienst bereikbaarheidsdienst meer dan 12 uur per 24 uur wordt gewerkt; overschrijding van de arbeidstijd in deze dienst is echter niet ondenkbaar. Indien de B-assistent B-assistent in dit schema schema aanjongste wezigheidsdienst heeft, komt de jongste assistent in huis om de eerste hulp over te nemen bij operatie. Voordeel van dit schema schema is, dat het een arbeidsbesparing arbeidsbesparing oplevert van geschat 3 uur als de B-assistent sistent de aanwezigheidsdienst aanwezigheidsdienst heeft, daar de C-assistent C-assistent niet in huis komt bij beoordeling van patienten pati6nten en bij problemen op de afdeling. Geschatte gemiddelgemiddelde arbeidsbesparing: arbeidsbesparing: 1,6 uur per week. Me MC NR. NR.3
WERKTIJDENBESLUIT
Voorkomen moet worden dat twee jongere assistenten assistenten samen dienst hebben. Dit leidttot leidt tot een kwalitatieve vermindering vermindering van zorg en een toename van de werkzaamheden van de chirurgen. Ervaren nadelen: - Per 9 weken is de assistent assistent 10 dagen overdag overdag aanwezig aanwezig tussen 8.00 uur en 16.00 of 18.00 uur. Dit impliceert impliceert een extra afwezigheid afwezigheid van 10 weken per jaar. De totale afwezigheid overdag komt neer op 21 weken, hetgeen voor dewerkgroep de werkgroep niet acceptabel is. - Door afwezigheid van de assistent assistent in verband met bijzondere diensten of compensatie zijn er op de afdeling 6 wisselingen per 9 weken. - Wanneer Wanneer de bereikbaarheid bereikbaarheid in het weekend wordt wordt gesplitst gesplitst in vrijdag/zavrijdag/zaterdag en zondag, hoeft de maandag maandag niet te worden gecompenseerd. gecompenseerd. Het nadeel van dit rooster is, dat men in het weekend een dienst heeft. De assistenten zijn in dit rooster 4 van de 9 weken op enigerlei wijze gedurende het weekend in het ziekenhuis afwezig.
Voorkeursrooster Bij het voorkeursrooster voorkeursrooster zijn de uitgangspunten: -- Het aantal assistenten is uitgebreid tot 10: de formatie formatie is uitgebreid met een senior-assistent. nior-assistent. - De dagdienst dagdienst en de nachtaanwezignachtaanwezigheidsdienst heidsdienst voor junioren zijn gecombigecombineerd tot een dienst (ON). (DN). - Er is geen sprake van kunstmatig kunstmatig onderbroken diensten. - Er zijn aparte roosters voor senioren en voor junioren. - De weekendbereikbaarheidsdienst weekendbereikbaarheidsdienst wordt niet gesplitst. - De weekendaanwezigheidsdienst weekendaanwezigheidsdienst wordt wei wel gesplitst. Dit rooster heeft de voorkeur van de werkgroep Westeinde Westeinde Ziekenhuis. De uitbreiding van de formatie formatie tot 10 assistenten assistenten maakt maakt het mogelijk mogelijk dat de gemiddelde gemiddelde arbeidstijd arbeidstijd van 48 uur per week wordt wordt gehaald indien de ADV in dit rooster gespreid wordt opgenomen: per 8 weken 2 dagen. De assistenten geven echter de voorkeur aan blokken van een week. Toch wijkt het bet voorkeursrooster voorkeursrooster op enkeIe le punten af van het bet WBGV, te weten: -- Tijdens de aanwezigheidsdienst aanwezigheidsdienst wordt meer gewerkt dan is toegestaan volgens het bet WBGV: WBGV: op weekdagen weekdagen 18,6 18,6 uur in plaats van 16 uur, in het weekend 18 uur in plaats van 16 uur. - In de bereikbaarheidsdienst bereikbaarheidsdienst wordt gemiddeld 14,6 uur gewerkt, hetgeen meer is dan de toegestane 12 uur per 24 uur dienst. Hierdoor wordt het bet de senior-assistent mogelijk mogelijk gemaakt gemaakt om ook overdag aanwezig te zijn. De compensatiedag compensatiedag na weekenddienst wordt opgenomen opgenomen aanJAARGANG JAARGANG50 /
20 JANUARI JANUARI1995
MEDISCH CONTACT
sluitend op heteerstvolgende het eerstvolgende weekeinde. - De aanwezigheid gedurende hetweekhet weekeinde is als voigt: volgt: senioren: 2 van de 5 weekeinden (vrijdag tim t/m zondag); junioren: ten: 3 van de 5 weekeinden. - Het aantal wisselingen op de afdelingen is in het voorkeursrooster voorkeursrooster beperkt.
Beschouwing Beschouwing Het ziekenhuis is volledig in bedrijf van 8.00 uurtot uur tot 16.00 uur. Sinds de budgettering van de ziekenhuizen in 1983 en de daaropvolgende daaropvolgende bezuinigingsmaatregebezuinigingsmaatregelen is de efficientie effici6ntie toegenomen; toegenomen; leegstand van ruimten en apparatuur apparatuur wordt zoveel mogelijk mogelijk voorkomen. voorkomen. Voor een afdeling Heelkunde heeft dit vooral consequenties quenties ten aanzien van de operatieoperatieafdeling, de poliklinieken poliklinieken en de klinische afdelingen. Overdracht, Overdracht, patientenpati~nten- en opleidingsbespreking leidingsbespreking hebben aileen alleen zin wanneer specialisten specialisten en assistenten de besprekingen bijwonen. Daartoe moeten die plaatsvinden v66r 8.00 uur en na 16.00 uur. uur. Het yak heelkunde onderscheidt zich door Hetvak het hoge percentage acute patienten pati6nten bin'kantooruren'. Daardoor nen en buiten de de'kantooruren'. Daardoor is het aantal gewerkte uren in de bijzondere diensten groot. Bij een volledige volledige toepassing toepassing van de WBGVis de assistent in de pilot-study pilot-study van het perifere ziekenhuis 21 weken per jaar overdag afwezig. De gevolgen hiervan voor de continu"iteit continufteit van de patientenzorg pati6ntenzorg en de kwaliteit van de opleiding zijn rampzalig. Uitbreiding Uitbreiding van het aantal assistenten leidt leidt tot een aanzienlijk aanzienlijk kwaliteitskwaliteitsverlies. Van belang is, dat een jongere en een oudere assistent assistent door hun verschil in ervaring niet uitwisselbaar zijn. Gezien het specialistische specialistische karakter van veel werkzaamheden zaamheden is de inzetbaarheid inzetbaarheid van de jongere assistent assistent beperkt. Overname Overname van werkzaamheden door specialisten specialisten is gewerkzaamheden zien de reeds grote werkbelasting (gemiddeld 65 uur per week in Nederland) niet reeei. re6el. In het door de projectgroep ontwikkelde voorkeursrooster wordt wordt de arbeidstijd arbeidstijd beperkt tot 48 uur, zonder een grote aantasting van de kwaliteit van de opleiding en zorg. De continu'iteit zou nog kunnen worden verbeterd door het bet aantal arbeidsuren overdag te beperken, bijvoorbeeld bijvoorbeeld door de werkzaamheden werkzaamheden op vrijdag om 12.00 12.00 uur te beeindigen. be~indigen. Ook aan de andere regels van het WBGV WBGV wordt voldaan. Echter, de arbeidsuren in de bijzondere diensten overschrijden overschrijden het her in het WBGV WBGV genoemdeaantal genoemde aantal uren. Een bijkomstigfeit bijkomstig feit is, dat assistenten uit de juniorengroep juniorengroep het bet voorkeursrooster voorkeursrooster als minder minder belastend belastend ervaren ervaren dan het her rooster volgens volgens het WBGV WBGV. Met het roostervolgens rooster volgens hetWBGV hetWBGV schiet men door de langdurige langdurige versto- ~ ~1 87
WERKTIJDENBESLUIT
MEDISCH CONTACT
ring van het dag- en nachtritme zijn doel voorbij.
Advies Advies Naar aanleiding van de pilot-studies komt de stuurgroep tot het volgende advies: De essentie van het WBGV kan worden gehandhaafd wat betreft: 1. de gemiddelde arbeidstijd van 48 uur over 8 weken; 2. het aantal bijzonder diensten per 4 weken. De volgende bepalingen uit het WBGV WBGV dienen echter te worden geflexibiliseerd:
P'
R R
A A
REDACTIONEEL
1. het maximum aantal uren dagdienst; 2. het aantal uren arbeid gedurende de bijzondere diensten; 3. de gefixeerde rusttijden. Het zou ideaal zijn als deze bepalingen geheel komen te vervallen, vervallen, met behoud van de essentie van de wet op de 48 uur arbeid en hetaantal het aantal bijzonderdiensten bijzonder d iensten per tijdseenheid. De laatstgenoemde bepalingen bieden voldoende garantie voor redelijke arbeidsverhoudingen en verhinderen misbruik. Integraal handhaven van het WBGV WBGV vermindert de kwaliteit van de opleiding en
IK
T
I
Ji
K K
de patientenzorg pati~ntenzorg en schaadt het sociale leven van de assistenten assistenten..•9 dr B. C. de Vries, Vries, chirurg chirurg Westeinde WesteindeZiekenhuis, Ziekenhuis,Den Den Haag, Haag, secretaris secretarisNederlandse NederlandseVereniging Verenigingvoor voor Heelkunde Heelkunde prof.dr G. Kootstra, hoogleraar algemene heelkunde, Academisch Ziekenhuis Ziekenhuis Maastricht Maastricht Literatuur Literatuur 1. 1. Griffioen RN, RN, Nienoord-Bure Nienoord-Bur~ CD, CD, Stuurgroep NVvH. Opleiding Opleiding Heelkunde Heelkunde en WBGV. Utrecht: Nationaal Ziekenhuisinstituut, Ziekenhuisinstituut, september 1994.
I P E R|
I K IP E I
L
Nee Nee r;'I AAGS NA DE ledenvergadering ledenvergadering van
r~
LHV-- waar zo uitvoerig werd L:I de LHV
Korte door art..n geachreven ,Ignalementen. NI_e parlkllen worden gaame Ing_achl door d. redacU•.
88 88
gesproken gesproken over FOZ, efficiencykorting, efficiencykorting, gemotiveerd gemotiveerd nee zeggen en budgetoverschrijding 's nachts overschrijding - werd ik om 2 uur uur's gebeld door een zendgemachtigde zendgemachtigde of ik langs kon komen: iemand had een schok gekregen en had hartkloppingen. Na mijn suggestie konden ze ook wei wel naar de praktijk komen, op een steenworp afstand van de radiostudio. Tijdens "fijdens het aankleden hoorde ik lacherig op de radio: "De basgitarist heeft 220 volt door z'n donder gekregen aan de flipperkast, haha, en de dokter is onderweg!", onderwegF, doch na een kwartier belde de portier: "Het gaat wei wel weer, ze komen maar niet." Gelukkig niet voor niets het bed uit, want net weer uitgekleed, de telefoon: in gebrekkig Nederlands Nederlands verhaal verhaal van griep sedert twee dagen en de woorden: "I'm dying." Bij patiente pati6nte thuis trof ik moeder (25) (25) en dochter (4) spelend en lezend in bedaan! bed aan! Net thuis kondigde het volgende consult zich aan: "Mijn dochter heeft al twee uur ondraaglijke ondraaglijke oorpijn, daar moet nu naar
JAARGANG JAARGANG50/20 50 / 20 JANUARI JANUARI1995
gekeken worden." Ondanks advies: neusdruppels neusdruppels en paracetamol, zag ik even later een 29-jarige 29-jarige vrouw voor me met een iets lets rood trommelvlies. trommelvlies. Amper bekomen van al dit reddende werk, belde iemand wegens niet te dragen rugpijn ondanks pijnstillers. 's Ochtends waren er foto's gemaakt. Op mijn voorstel het even aan te zien, zei de patient: "Jij niet komen, ik politie bellen. Jij heel moeilijk krijgen." Dus erheen zonder politie. Het recept voor andere pijnstillers zal wei wel niet gehaald zijn. 4.30 uur: uur: Net weer in slaap, de telefoon: apotheek dienst heeft?" "Weet u welke apotheek Ook deze patient was helemaal niet gelukkig dat ik dat nou net even was vergeten! LHV-vergadering, Terugdenkend aan de LHV-vergadering, blijkt gemotiveerd nee zeggen niet altijd even simpel, laat staan succesvol! In vallen ieder geval kon ik rustig in slaap vallen gedachte dat, aangezien het met de gedachte alleen ziekenfondsverrichziekenfondsverrich- gelukkig - aileen tingen betrof, deze nacht geen gevolgen huisartsenbudget zal hebben voor het huisartsenbudget 1997! 9 1996 en 1997!·
Me M@ NR3 NR,3
MEDISCH CONTACT MEDISCHCONTACT
Wetsvoorstel medische keuringen zet chronisch zieken en gehandicapten in de kou Bij sollicitaties geen gezonde gezonde mensen maar gezond werk selecteren selecteren
WolfgangKotek Kotek Wolfgang Het ter behandeling in de Tweede intitiatiefKamer voorliggende intitiatiefWetsvoorstel medische keuringen verbeterd, Anders dan moet worden verbeterd. (ook door de meest direct betrokkenen) gedacht, laat het zich moeilijk rijmen met de belangen van kwetsbare mensen. OLGENDE WEEK WEEK behandelt de OLGENDE eede Kamer het 'Voorstel van Tweede keudngen van Wet op de medische keuringen Kohnstamm', nu mr J. Kohnstamm Kohnstamm het lid Kohnstamm', staatssecretaris is geworden: hetvoorstelhet voorstelstaatssecretaris Van Boxtel. Na adviezen van de Raad van oorspronkelijke wetsvoorstel State is het oorspronkelijke Uitgangspunt van het voorstel gewijzigd. Uitgangspunt rechtspositie van is de wenselijkheid "de rechtspositie degenen die een medische keuring ondergaan" te versterken. Het wetsvoorstel heeft betrekking op meindiensttreding, pendische keuringen bij indiensttreding,
~
066 D66 valt te prijzen, dat het het initiatief heeft genomen om aan onacceptabele sollicitatiekeuringen ofwat daarvoor doorgaat een halt toe te roepen roepen.. Het wetsvoorstel doet echter geen recht aan de in de Arbowet vervatte richtlijnen bij toewijzing van arbeidsplaatsen. arbeidsplaatsen.
Fout Fout traject traject artikel 3 van de deArbowet In artikel3 Arbowet staat, dat "bij de samenstelling samenstelling en toewijzing (sic, WK) arbeidsplaatsen, werkmethodes en van arbeidsplaatsen, de bij de arbeid gebruikte hulpmiddelen redelijkerwijs en op ergonomisch verantwoorde wijze een aanpassing dient plaats te vinden aan de persoonlijke eigenschappen van de werknemer met betrekking tot leeftijd, geslacht, lichamelijke lichamelijke en geestelijke gesteldheid, ervaring, vakmanschap vakmanschap en kennis van de voertaal". Oat Dat bedrijfsartsen bedrijfsartsen selecteurs van gezond personeel zouden moeten zijn, een opvatting die associaties associaties oproept met de veehouderij, houderij, wordt nergens in de Arbowet Arbowet omschreven. omschreven. Deze wet omschrijft omschrijft de be-
Dat Dat bedrijfsartsen selecteurs van gezond personeel zouden moeten zijn gezondpersoneelzouden roept associaties op met de veehouderij sioen- of levensverzekeringen en arbeidsongeschiktheidsverzekeringen, ongeschiktheidsverzekeringen, en bepleit een drastische drastische inkrimping inkrimping van medisch medisch aanstellingsonderzoek. Ik verzet mij tegen aanstellingsonderzoek.lkverzet dit laatste. laatste. Goedkeuring Goedkeuring van dit wetsvoorwetsvoorstel acht de acht ik moeilijk moeilijk verenigbaar verenigbaar met met de belangen van kwetsbare kwetsbare mensen, mensen, zoals zoals gehandicapten gehandicapten en ouderen, en bovendien strijdig strijdig met met de Arbowet. Arbowet. De kans is groot, groot, dat dat men men door door de privacy privacy van de sollicitant te sterk te beklemtonen, sollicitantte sterkte beklemtonen, een even belangrijk veronachtzaamt, belangrijk doel doeIveronachtzaamt, namelijk namelijk de bescherming bescherming van de veiligveiligheid, de gezondheid en het welzijn van de sollicitant. sollicitant. De Arbowet, Arbowet, de Wet Wet op persoonsregistraties soonsregistraties (WPR), (WPR), alsmede alsmede de de memedische dische gedragscodes, gedragscodes, bieden, bieden, mits mits ze ze zorgvuldig zorgvuldig worden worden toegepast toegepast en bewaakt, bewaakt, reeds voldoende voldoende rechtsbescherming rechtsbescherming aan aan de de sollicitant. sollicitant. M C NR, MC NR. 3 3
drijfsarts primair primair als een belangenbeharbelangenbehardrijfsarts spreekbuis van de tiger, als raadsman raadsman en spreekbuis sollicitant. sollicitant. De Memorie Memorie van Toelichting bij het wetsvoorstel gaat gaat uit van de premisse, premisse, dat dat het voorstel doel van zijn medisch medisch handelen handelen primair primair doel gericht is op het belang van de keuringkeuringgericht vrager. Artikel Artikel 4 van van het voorstel voorstel luidt: luidt: vrager. "Keuringen in verband verband met met het aangaan aangaan "Keuringen arbeidsovereenkomst en wijzigen van een arbeidsovereenkomst worden slechts slechts verricht verricht indien aan de verworden vulling functie, waarop vulling van de defunctie, waarop de overeenovereenbetrekking heeft, bijzondere bijzondere eisen komst betrekking medische geschiktheid geschiktheid op het punt van de medische moeten moeten worden worden gesteld." gesteld." zo'n precair precair punt punt zit zit naar naar mijn mijn mening mening Bij zo'n de indiener indiener van van dit dit wetsvoorstel wetsvoorstel op op een de fout traject. traject. Elk Elk groter groter bedrijf bedrijf kent kent immers immers fout qua arbeidsbelasting arbeidsbelasting honderden honderden verschilverschilqua industrieen met met lendefuncties. lende functies. Voorts is bij industrie~n JAARGANG 50 50// 20 20 JANUARI JANUARI 1995 1995 JAARGANG
monotone arbeid taakroulatie bij wet verplicht. Het is praktisch praktisch onmogelijk onmogelijk om voorafvastte vooraf vast te stellen of een bepaalde functie bijzondere eisen stelt aan de medische geschiktheid van de sollicitant. is niet sollicitant. Het Hetisniet uitsluitend uitsluitend de functie die bepaalt ofbijzonof bijzondere eisen worden gesteld, maar de draagkracht draagkracht van de werknemer werknemer zeit. zelf. Als AIs men iemand nietmedisch niet medisch onderzoekt, onderzoekt, kan zijn ofhaar of haar draagkracht draagkracht niet worden vastgesteld. Goedkeuring van het wetsvoorstel betekent, dat de bedrijfsart bedrijfsart belangenbehartiger van de sollicitant sollicitant - geen persoonlijke werkadviezen meer mag geven. Niet aileen alleen artikel 3 van de Arbowet zou dan moeten worden herzien, doch ook wetten die werkgevers behoeden voor het on noonnodig betalen van ziekengeld of voor kostbare gevolgen gevolgen van foute informatie informatie bij indiensttreding. indiensttreding. Omdat Omdat geen medische medische vragen mogen worden gesteld, ontbreekt informatie informatie voor uitvoering uitvoering van genoemde wetten. Een verontruste GMD-collega vertelde mij dezer dagen dat de eerste verschijnselen verschijnselen waaruit het heilloze van zich al aandienen waaruit blijkt. Hier en daar krijgen deze plannen blijkt. sollicitanten zonder enige medische medische besollicitanten geleiding een nieuwe baan en worden worden geleiding prompt ziek. Een macaber macaber voorbeeld voorbeeld is prompt drugs verslaafde verslaafde die een nu zwaar aan drugs na twee 'cleane' jaren een functie kreeg receptionist bij een opaangeboden als receptionist vangcentrum voor verslaafden. verslaafden. vangcentrum
Belastbaarheidsprofielen Belastbaarheidsprofielen 1977 bepleitte de breed samengestelsamengestelIn 1977 Staatscommissie-Hessel een aanstelaanstelde Staatscommissie-Hessel lingsprocedure waarbij waarbij bedrijfsartsen bedrijfsartsen niet lingsprocedure als selecteurs selecteurs van van gezond gezond personeel, personeel, als doch als belangenbehartigers belangenbehartigers van de soldoch licitant optreden. optreden. De Staatscommissie Staatscommissie licitant pleitte voor voor afschaffing afschaffing van het woord 'keu'gezondheidsonderzoek' ring'; het woord 'gezondheidsonderzoek' misstaan. Nergens, ook niet zou thans niet misstaan. rapport 'Keuren en voorspellen' voorspellen' uit in het rapport 1993 van van de de Gezondheidsraad, Gezondheidsraad, wordt wordt 1993 gewag gemaakt gemaakt van van de de nog nog steeds steeds actuactugewag ele en nauwgezette nauwgezette aanbevelingen aanbevelingen van van Hessel en de de zijnen. Ondertussen Ondertussen hebben hebben Hessel veel bedrijfsartsen bedrijfsartsen hier hiergoede ervaringen veel goede ervaringen mee opgedaan. opgedaan. Het Het verslag verslag dat dat inderindermee
=
889 9
MEDISCH MEDISCH CONTACT CONTACT
WETSVOORSTEL WETSV9
tijd werd uitgebracht uitgebracht had de veelzeggende titel: 'Een sollicitant sollicitant is ook maar een mens'. Ook thans zou van bovengenoemde studie creatief gebruik gebruik kunnen worden gemaakt. gemaakt. Een zeer essentieel essentieel punt punt dat dat door door de Staatscommissie-Hessel Staatscommissie-Hessel werd gelanceerd en in de Memorie Memorie van Toelichting van het wetsvoorstel nergens wordtvermeld, wordt vermeld, is het vervaardigen door de arts van belastbaarbelastbaarheidsprofielen. Ooel Doel van de medische keuring in een bedrijf is het opstellen van een
REDACTIONEEL REDACTIONEEL
van veel waarde voor de overheid kan zijn om zicht te krijgen op de toestroom toestroom naar deWAO. de WAO. Bedrijfsarts Bedrijfsarts als als bondgenoot bondgenoot Een goede bedrijfsarts bedrijfsarts zal een sollicitant sollicitant met een handicap nietafkeuren, niet afkeuren, doch - als ais bondgenoot bondgenoot van werkgever en werknemer mer-- steeds zoeken naar aangepast werk. Bij een sollicitatieonderzoek sollicitatieonderzoek moet de bedrijfsarts drijfsarts de keurling op zijn gemak stellen en meedelen dat deze een bondgenoot
"Pas hetwerk het werk aan aan de werker" medischearbeidsgrafiek; medischearbeidsgrafiek; met behulp hiervan kunnen werkgever en werknemer in goed overleg een arbeidstraject arbeidstraject uitstippeuitstippelen. In een belastbaarheidsprofiel belastbaarheidsprofiel wordt voor voor rond vijfentwintig vijfentwintig verrichtingen verrichtingen of werksituaties werksituaties aangegeven hoe de draagkracht van een werknemer werknemer is. Deze arbeidsgrafieken werden door prof. Burger, nestor van de bedrijfsgezondheidszorg, bedrijfsgezondheidszorg, gepropageerd, doch lijden vaak een kwijnend bestaan; dit concept concept leeft ook niet sterk bij de Dienst inspectie SZw. SZW. Door het verstrekken van arbeidsadviezen - na vooroverleg met belanghebbenden worden werknemers werknemers mindervaak minder vaak ziek. Zij werken prettiger, prettiger, hun beroep op de arbeidsongeschiktheidswetten beidsongeschiktheidswetten daalt daalt en de premiedruk premiedruk voor deze wetten wordt geringer. Arbeidsgrafieken Arbeidsgrafieken zijn zeer geschikt geschikt voor centrale verwerking. De GMD werkt al met analoge grafieken, zodat bundeling
B
E k
waar het erom gaat diens medische belangen te verdedigen. Daarom moet men dit onderzoek mijns inziens niet afschaffen. Enkele praktijkvoorbeelden: praktijkvoorbeelden: Bij onderzoek van een sollicitant sollicitant werd vastgesteld, dat hij een erfelijke vorm van bloedarmoede had. Na telefonische bemiddeling bemiddeling resulteerde een arbeidsplaats arbeidsplaats met een niet te zware lichamelijke lichamelijke belasting. Zo moet een astmapatielnt astmapatient worden beschermd tegen arbeid in stof en rook. Een epilepticus mag niet op een ladder werken en een gebruikervan bruiker van tranquillizers tranquillizers niet boven draaiende machines machines of op een truck. En daar zou een arts 'om 'ore de privacy te beschermen' geen vragen meer over mogen stellen? Ook het achterhouden van medische medische informatie kan verstrekkende gevolgen hebben: lemand lemand verzwijgt dat hij recent een jaar in de Ziektewet was voar voor een beroeps-
R I C; I
H I
eczeem. De man treedt zonder werkadviezen in dienst, wordt na enkele maanden overgeplaatst overgeplaatst naar een verfmengerij verfmengerij en krijgt prompt prompt een hardnekkig eczeem. Man gedupeerd, maar ook de werkgever, want die moet een jaar ziekengeld betalen. Overleg Overleg met de dermatoloeg dermatoloog werd door het verzwijgen onmogelijk onmogelijk gemaakt. gemaakt. Ook hier lijkt regelgeving op z'n plaats.
Tot 1"or slot slot
Werkgevers Werkgevers zoeken, vaak via uitzendbu'gave appels in de mand': jonreaus, naar naar'gave ge, sportieve en goedkope medewerkers medewerkers met een hoog opleidingsniveau. opleidingsniveau. De honderdduizenden gehandicapten in ons land die snakken naar een plaatsje op de arbeidsmarkt beidsmarkt worden worden zelden of nooit nooit bij bedrijfsartsen bedrijfsartsen gepresenteerd. De selectie van deze mensen geschiedt geschiedt niet bij gezondheidsdiensten, doch in de ondoorzichtige 'spreekkamers' 'spreekkamers' van personeelsdiensten. Gehandicapten Gehandicapten en hun belangenorgabelangenorganisaties maken zich, vrees ik, ten onrechte blij indien zij stellen dat goedkeuring goedkeuring van het 'Voorstel 'Voorstel van Wet op de medische medische keuringen' de positie van gehandicapten gehandicapten op de arbeidsmarkt arbeidsmarkt versterkt.ln versterkt. In mijn ogen kan dit grote probleem beter worden opgelest gelost door een begin te maken met quotering van arbeidsplaatsen arbeidsplaatsen en gelijktijdigelijktijdige protectie door bedrijfsartsen. Uitgangspunt van het medisch aanstellingsonderaanstellingsonderzoek zal deze zegswijze moeten blijven: "Pas het werk aan aan de werker." •9 W Kotek, ~ bedrijfsarts bedrijfsarts te Rotterdam Rotterdam
TEN
Women's Health in a Changing World De wereldorganisatie van vrouwelijke artsen, de Medical Women's International Association (MWIA) houdt houdt van 7-12 mei in het Congresgebouw Congresgebouw te Den Haag haar 23e internationale congres, thema: 'Women's Health in a Changing World'. Aspecten pecten van het het dit thema, zoals anticonoverdraagceptie, abortus, IVF, seksueel overdraagbare aandoeningen, hormonale substitutietherapie, tropische ziekten, cardiovasculaire aandoeningen en de geneeskungeneeskundige zorg in ontwikkelingslanden, zullen zurlen aan bod bed komen tijdens lezingen, tezingen, workshops, cursussen cursussen en postersessies. postersessies. De organisatie organisatie van het het congres congres is in handen van de Vereniging van Nederlandse Vrouwelijke Artsen Artsen (VNVA). Het congres is bedoeld voor veer aile alle artsen (en paramedici) die geinteresseerd geYnteresseerd zijn in de vrou90 90
wengezondheidszorg wengezondheidszorg in hetalgemeen het algemeen enl en/ of of die een specifieke interesse hebben voor een deelaspect van het thema. Voor meer meer informatie en inschrijving
kunt u contact contact opnemen met de secretaresse van de VNVA, mw mw E. KingmaAH Taphorn, Graaf Graaf Florisweg 97, 2805 2805 AH Gouda, tel./fax teL~fax 01820 - 85391 85 391..•9
Winklermedaille Winklermedaille
de biologie kunnen aileen arleen in aanmerking aanmerking komen a/s als ze in nauw nauw verband staan met de klinische neurologie. Decommissie De cemmissie voorde voor de Winklermedaille stelt het op prijs aanwijzingen te ontvangen over geschriften die geacht geacht worden in aanmerking te komen voor beoordeling. beoerdeling. Deze aanwijzingen en eventueel de desbetreffende betreffende publikaties dienen de commissie v66r v65r 1I juni te hebben bereikt. Het adres van de commissie is: Nederlandse Vereniging voor Neurologie, Lomanlaan 103, Postbus 20050, 3502 LB Utrecht. •9
Tijdens de laatste laatste vergadering vergadering van 1995 wi! wil het bestuur bestuur van de Nederlandse Vereniging voor veer Neurologie de Winklermedaille uitreiken. Vofgens Volgens de desbetreffende statuten komen voor veer deze medailIe le uitsfuitend uitsluitend in aanmerking werken van Nederlanders op het gebied van de neurofogische rologische wetenschap, voor veer zover verschenen na 1I jufi 1990; werken op het gebied van de anatomie, de fysiofogie fysiologie of of JAARGANG JAARGANG50
/20 / 20 JANUARI JANUARI1995
Me MC NR.3 NR. 3
MEDISCH CONTACT MEDISCHC ONTACT
Een medische[out, medische fout, en dan? De De gevolgen gevolgen van medische medische missers missers voor arts en patient patient
BennoBonke Benno Bonke Adequaat Adequaat omgaan omgaan met medische medische fouten moet moet worden worden geleerd. geleerd. Enkele Enkele aanbevelingen. aanbevelingen.
O
NDANKS DAT MENSEN bij hun Idagelijkse dagelijkse werkzaamheden werkzaamheden proberen hun taken optimaal optimaal uit te voeren, worden er fouten gemaakt. gemaakt. Dit geldt voor aile alle beroepsgroepen, beroepsgroepen, van hoog tot laag, van strikt lichamelijke lichamelijke arbeid tot puur hersenwerk. hersenwerk. De ongelijkheid ongelijkheid tussen beroepen, als het om feilen gaat, is echtervooral ter vooral gelegen in de consequenties consequenties die fouten kunnen hebben en het zal duidelijk zijn dat 'medische missers' in dezen gemakkelijk gemakkelijk hoog scoren. Medische Medische fouten en hun gevolgen gevolgen zijn - meestal onomkeerbare onomkeerbare - negatieve gebeurtenissen die door patient en arts moeten worden verwerkt. In dit artikel artikei wil ik ingaan op de reacties die dientengevoldientengevolge bij patienten te verwachten zijn, alsmede op de emotionele emotionele gevolgen gevolgen die het maken van fouten op de arts zelf kan hebben. Daarnaast wordt besproken wat in de beroepsuitoefening beroepsuitoefening kan worden gedaan om artsen de gelegenheid gelegenheid te geven adequaat om te gaan met eventuele eventuele fouten, zowel wat henzelf betreft betrefl als de aan hun zorgen toevertrouwde toevertrouwde patienten.
O
Verwerking Verwerking Het vertrouwen vertrouwen dat patienten in hun arts hebben wordt na een medische fout danig op de proef gesteld. Is tevoren reeds een goede vertrouwensbasis opgebouwd, opgebouwd, dan zal een adequate adequate reactie van de hulpverlener onnodig psychisch leed kunnen verzachten. Echter, Echter, ook wanneer wanneer er nauwelijks een mogelijkheid mogelijkheid heeft bestaan voor een persoonlijk persoonlijk gesprek, zoals bij menig klinisch consult, hangt van de wijze waarop de hulpverlener hulpverlener met een gemaakte fout omgaat omgaat af hoe het de patient vergaat. Heeft een medische fout zich voorgedaan, dan is het voor het psychisch welzijn van de patient patient vooral van belang dat de betrokbetrokken hulpverlener er een fout hulpverlener bevestigt dat dater is gemaakt en een zo goed mogelijk beeld geeft van wat er precies is gebeurd. Dit water M C NR3 NR. 3 MC
zijn voorwaarden voorwaarden voor het op gang komen van het verwerkingsproces. verwerkingsproces. Vindt een eerlijke uitleg en opheldering opheldering niet plaats, dan leidt het gebeurde gebeurde gemakkelijk gemakkelijk tot ingebeelde ingebeelde werkelijkheden, werkelijkheden, die in plaats komen van de realiteit realiteit en dienen tot afweer tegen hulpeloosheid hulpeloosheid en onmacht.' onmacht. 1 Medische Medische fouten leiden tot een rouwproces, ook bij de arts; herkenning herkenning en erkenning van de emotionele emotionele reacties en gevoelens van de patientzijn patient zijn nodig voor deverde verwerking ervan. 22Met name ontkenning ontkenning en woede zijn veel voorkomende voorkomende reacties: iemand wil niet beseffen wat hem of haar is overkomen, overkomen, fantaseert dat het niet waar is of reageert zich af door boosheid, al dan niet gericht op de arts of de hulpverlenende hulpverlenende instantie. Het ongeloof ongeloof of de ontkenning ontkenning bij de patient kan toenemen door bagatelliserend, liserend, ontkennend ontkennend of ontwijkend ontwijkend gedrag van de hulpv.erlener hulpv.erlener - vanuit diens eigen emotionele emotionele reacties op het gebeuren - waardoor negatieve reacties in stand worden gehouden. gehouden. Ook zichzelf schoonpraten valt onder de categorie 'bagatelliseren' en in het algemeen algemeen onder gedrag dat een adequate adequate verwerking verwerking van het gebeuren in de weg kan staan. In aile alle gevallen is (h)erkenning (h)erkenning van de reactieve emoties geboden, geboden, maar wanneer wanneer het her om de eigen emoties gaat kan soms een derde nodig zijn (collega, (collega, partner) die de aanzet hiertoe geeft. geeft. Problemen in de verwerkingsfase verwerkingsfase kunnen bij patienten onder meer ontstaan wanneer artsen zich onfeilbaar onfeilbaar of onkwetsbaar onkwetsbaar voelen, voelen, door een te hoog ideaalbeeld, ideaalbeeld, door de angst voor afwijzing afwijzing door coliega's collega's en voor straf (tuchtrecht) (tuchtrecht) ofvoor of voor gezichtsverlies. Zowel identificatie identificatie met de opleiders als regressie regressie van de gewetensfunctie gewetensfunctie (angst voor straf als leidraad voor handelen in plaats van het volgen van het eigen geweten) geweten) zorgt ervoor dat aankomende aankomende artsen zich in de loop van hun opleiding conformistisch conformistisch en afhankelijk afhankelijk kunnen kunnen gaan gedragen. Deze stap naar afhankeafhankelijkheid, die vaak wordt ingegeven ingegeven door angst, is echter gemakkelijker gemakkelijker gezet dan ongedaan gemaakt en kan ertoe leiden dat op een inadequate inadequate manier met gemaakte gemaakte fouten wordt omgegaan. omgegaan. Niet aileen alleen patienten hebben het moeilijk moeilijk JAARGANG JAARGANG50
/20 / 20 JANUARI JANUARI1995
met gemaakte gemaakte medische medische fouten, ook de betrokken betrokken artsen. Uit recent onderzoek onderzoek bleek dat: 33 - fouten alom worden gemaakt; gemaakt; - over fouten niet vaak wordt gesproken gesproken met bijvoorbeeld bijvoorbeeld collega's of partners; - er weinig steun van collega's wordt ondervonden dervonden na een medische medische fout; lout; - fouten een sterk emotioneel emotioneel effect effect op de arts hebben: vertwijfeling, vertwijfeling, kwelling en algemeen psychisch lijden. lijden. Het zal duidelijk duidelijk zijn dat dergelijke dergelijke gevoelens het adequaat adequaat omgaan met fouten en de gebeurtenissen gebeurtenissen daaromheen daaromheen in de weg kunnen staan, met als gevolg dat de betrokkene geen optimale zorg en aandacht aandacht krijgt en zijn of haar verwerkingsproces verwerkingsproces eronder lijdt.
Bespreekbaar B e s p r e e k b a a r maken maken Het expliciet scheppen van de mogelijkmogelijkheid 'in vrijheid' fouten te bespreken met coliega's collega's en/of andere deskundigen, deskundigen, bijvoorbeeld in de vorm van super- of intervisie, kan een stap in de goede richting zijn. Wanneer artsen zich door bestaande professionele professionele contacten niet vrij voelen te vertellen wat hun is overkomen, kan een dergelijke dergelijke gelegenheid gelegenheid eventueel eventueel regionaal worden geboden, op neutraal terrein, waar de arts in kwestie niet direct persoonlijk bekend is.Anonimiteit is.Anonimiteit kan dan min of meer worden gewaarborgd gewaarborgd door, zoals in bepaalde bepaalde kringen wei wel gebruikegebruikelijk is, uitsluitend te werken met voornamen. Een voordeel van het bespreekbaar bespreekbaar maken van fouten is dat de emotionele emotionele druk op de arts vermindert, vermindert, waardoor waardoor de kans karts op (soortgelijke) (soortgelijke) fouten in detoekomst de toekomst kan afnemen. afnemen. Zich uitspreken uitspreken over een voorval, inclusief inclusief het eigen gevoel en de sociale steun die men daarbij krijgt, krijgt, helpt de stress-reacties stress-reacties te verminderen. verminderen. Het opkroppen en verdringen verdringen van emotionele emotionele ervaringen ervaringen veroorzaakt veroorzaakt psychische en Iilichamelijke chamelijke schade,4 schade, 4 die niet aileen alleen voor de betrokken betrokken arts nadelig is, maar evenzeer voor degenen die zijn of haar medische hulp inroepen. Zeer recent bleek uit onderzoek onderzoek van Conradi c.s., dat het aantal gemaakte gemaakte fouten en het aantal artsen dat fouten in ano- ~ 9"1 91
MEDISCHE FOUTEN FOUTEN
MEDISCH CONTACT
nimiteit nimiteit rapporteert relatief hoog is en dat er kennelijk kennelijk behoefte bestaat bestaat aan een mogelijkheid mogelijkheid tot 'bespreking in vrijheid'.5 vrijheid', s Voorts zou invoering in het medisch curriculum riculum van een geregelde bespreking (technisch en emotioneel) emotioneel) van gedocumenteerde medische fouten een wezenlijke bijdrage kunnen leveren aan hetvoorhet voork6men van persisterende gevoelens van almacht almacht en onfeilbaarheid. onfeilbaarheid. Het kan aanstaande artsen laten zien dat het ook hun kan overkomen en dat het bij medische fouten vanzelfsprekend is erover te spreken met collega's, nog afgezien van de eigenlijke leermomenten die de casussen zelf bevatten.
Aanbevelingen Aanbevelingen Enkele aanbevelingen kunnen wei wel worden gegeven over het omgaan omgaan met medische fouten. Ais AIs geheugensteuntje zijn de 2STELregels STELregels genoemd, genoemd, naar naar de beginletters van de verschillende onderwerpen:
REDACTIONEEL
kaanse toestanden',8 toestanden'. ~Ais AIs reden voor het verzwijgen verzwijgen van fouten fouten wordt wordt wei wel genoemd, dat dit patienten pati6nten het bewijs zou kunnen leveren dat de arts een verwijtbare er iets fout lout heeft begaan. Erkennen dat dater lets is fout lout gegaan, staat echter vooral in dienst van de patient; diens welzijn staat immers immers centraal. Voor hem of haar is het van wezenlijk belang op de hoogtete hoogte te zijn van een eventuele fout, lout, aileen alleen al om irreele irre~le gedachten en fantasieen fantasie~n te corrigeren. Erkent de arts dat er iets dater lets niet is gegaan zoals het zou moeten gaan (hetgeen niet hetzelfde is als het onomwonden onomwonden verklaren dat men zelf schuldig is aan het gebeurde), dan ontstaat ontstaat er voor de patient een weergave van wat er in werkelijkheid heeft plaatsgevonden. Oit Dit nu is voorwaarde voor het goed doorlopen van het daarop volgend verwerkingsproces, verwerkingsproces, aileen alleen al doordat doordat patienten pati~nten daarmee daarmee erkenning erkenning kunnen krijgen van hun bange vermoedens en niet langer langer tegen onbegrip onbegrip (of
staatvooralin Erkennen dat erietsfout er iets fout isgegaan, is gegaan, staat vooraI in dienst van depatient de pati nt onwil) hoeven op te tornen. Bovendien blijkt dat patienten pati~nten sneller een aanklacht aankLacht indienen naarmate naarmate zij minder het gevoel hebben gehad adequate uitleg over het gebeurde te hebben gekregen en naarmate de communicatie communicatie met de betrokken arts minder minder goed is geweest. 11 Juist aan die laatste laatste vaardigheden vaardigheden wi! wil het bij artsen nogal eens schorten. 99
- Spijt Spijt betuigen betuigen en verontschuldigingen verontschuldigingen aanbieden. aanbieden. Over Over de noodzaak noodzaak hiervan hiervan heeft Van Roosmalen treffend weergegeyen ven hoe het achterwege blijven van een simpele simpele spijtbetuiging spijtbetuiging tot onmacht onmacht en boosheid kan leiden. 66 - Tegemoettreden van betrokkene(n). betrokker;e(n). Oit Dit slaat vooral op de noodzaak noodzaak het gesprek over het gebeurde aan te gaan. Van patienten ti~nten mag niet worden verwacht dat zij in zulke situaties situaties gemakkelijk gemakkelijk op de arts afstappen, ook niet wanneer de nood hood erg hoog is. - Erkennen Erkennen van de fout. lout. Oat Dat de fout lout als zodanig moet worden toegegeven (zie 51:77 de arts dient ook: Raamplan 1994, p. 51: ... "fouten (...) (...) te durven onderkennen tegenover patienten..."), pati~nten..."), wordt nogal eens ontraden. Er bestaat vrees voor 'Ameri-
- Luisteren Luisteren naar naar het het verhaal verhaal van de patient. tidnt. Oit Dit is vanzelfsprekend vanzelfsprekend belangrijk, belangrijk, maar maar luisteren luisteren is wei wel meer dan aileen alleen horen wat iemand zegt. Het houdt immers immers ook in dat men - tussen de regels door luistert naar de manier waarop de patient zijn verhaal doet en ook naar watjuist wat juist niet wordt besproken, rekening houdend met de gevoelens van die ander. Meestal is zo'n gesprek in een klinische situatie niet :i
N I E T ROKEN ROKEN N'ET dat roken schadelijk is voor de gezondheid, alsmede dat de voorbeeldfunctie voorbeeldfunctie van de arts in verband met niet roken grote invloed heeft op het (niet)rookgedrag van patienten. pati~nten. Derhalve is het roken door artsen en door onder hun verantwoordelijkheid werkend personeel in het bijzijn van patienten pati~nten geen gezondAlgemene heidsbevorderend gedrag. De Aigemene Vergadering van de KNMG heeft dan ook besloten de volgende gedragsregel in de
'Gedragsregels voor artsen' op te nemen onder het hoofd 'Gedragsregels in relatie tot pati~nten', punt 41 41A: patienten', A:
ONDERZOEK ONDERZOEKHEEFT HEEFTAANGETOOND AANGETOONDdat
G I
Artsen wordt het zwaarwegend zwaarwegend advies gegeven gegeven in het bijzijn van patienpati~nten niet te roken. Van onder de verantwoordelijkheid antwoordelijkheid van artsen werkend personeel personeet en van patienten pati~nten kunnen artsen in beginsel hetzelfde vragen, opdat er geen overlast ontstaat door roken in behandel- en spreekkamers. i
92 92
JAARGANG 50 /20 JANUARI JAARGANG50/20JANUAR11995
1995
gemakkelijk gemakkelijk uitvoerbaar uitvoerbaar in verband met privacy (bijvQorbeeld (bijvoorbeeld op zaal), maar maar ook door andere taken die da aandacht aandacht vragen van de arts. Het is aan te bevelen het gesprek dan uit te stellen tot een moment moment van de dag waarop een coliega collega de dringendste taken even kan overnemen. overnemen. - Steun Steun geven geven in emationele emotionele zin en de gelegenheid bieden de emoties te uiten. Oit Dit maakt maakt deel uit van een goede gespreksvoering spreksvoering en bevordert het verwerkingsproces. - Tijd ervaornemen: zodanige voorzorgsTijdervoornemen: zodanigevoorzorgsmaatregelen treffen dat men niet kan worden gestoord door de zoemer, de telefoon, of in- en uitlopende mensen (bijvoorbeeld een bordje "Niet storen" op de deur dat ook werkelijk wordt gerespecteerd). - Eerlijk en oprecht zijn. Oit Eerlijken oprechtzijn. Dit heeft niet aialleen met de fout lout op zichzelf zichzelf te maken, maken, maar evenzeer met het geschonden vertrouwen en het herstellen hiervan. Gemakkelijk makkelijk kan de neiging ontstaan zichzelfte zelf te verdedigen tegen de zo begrijpelijbegrijpelijke kwaadheid bij de patient. - Laat Laat het het er er niet niet bij. Het verdient aanbeveling op eigen initiatief initiatief op gezette tijden de patient pati6nt en/of betrokkene(n) te benaderen (ook naontslag na ontslag uit hetziekenhuis) het ziekenhuis) om na te gaan hoe het hen vergaat. •9 nate drB. dr B. Banke, Bonke,
afdeling afdeling Medische Medische Psychologie Psychologie & & PsychoPsychotherapie, therapie, Erasmus Erasmus Universiteit Universiteit Rotterdam Rotterdam
Dit Dit artikel artikel is is gebaseerd gebaseerd op op een een lezing lezing door door de de auteur auteur op op het het symposium symposium 'Medische 'Medische fouten', fouten', georganiseerd georganiseerd door door de de Medische Medische FaculteitsFaculteitsvereniging vereniging Rotterdam. Rotterdam. Dank Dank is is verschuldigd verschuldigd aan aan dr dr J.J. Out Out en en prof.dr prof.dr J. Passchier Passchier voor voor hun hun kritisch kritisch commentaar. commentaar. Literatuur Literatuur 1. Gutheil Gutheil TG, Bursztajn Bursztajn H, H, Brodsky A. A. Malpractice prevention through the sharing of uncertainty: informed consent and the therapeutic alliance. N Engl Engl J Med Med 1984; 1984; 311: 311 : 49-51. 2. 2. Kubler-Ross K0bler-Ross E. E. Lessen voor levenden: gesprekken met stervenden. Baarn: Ambo. Ambo, 1969. 1969. 3. Christensen JF, JF, Levinson W, Dunn PM. PM. The heart of darkness: the impact of perceived mistakes on physicians. cians. Journal of General Internal Medicine 1992; t 992; 7: 42431. 4. Esterling BA, Antoni MH, Fletcher MA, Margulies S, Schneiderman N. Emotional disclosure disclosure through writing or speaking modulates latent Epstein-Barr virus antibody titers. Journal of Consulting Consulting and Clinical Psychology Psychology 1994; 1994; 62: 130-40. 5. 5. Conradi M, M, Bruijn M de, Schuling J, Broer J, Meyboom-de Jong B. B. Naar preventie van fouten in de huisartspraktijk. artspraktijk. Een Een vergelijking van verschillende meldingssystemen. Huisarts en Wetenschap 1994; 37: 381-6. 37:381-6. 6. Roosmalen J van. Het lijden [ijden van de arts: een spljtspijtbetuiging kan veeI veel leed verzachten. In: In: JJE van Everdingen, red. red. Smellen Smetten op de wille witte jas. Overveen/AmsterOverveen/Amsterdam: Belvedere/Boom, 176-81. Belv6d~re/Boom, 1993: 1993:176-81. 7. Metz JCM, Pels Rijcken-Van Erp Taalman Taalman Kip EH, Brand-Valkenburg Brand-Valkenburg BWM van den. Raamplan Raamplan 1994: 1994: eindtermen van de artsopleiding. artsopleiding. Katholieke Katholieke Universiteit Universiteit Nijmegen, 1994. 8. B. Treffers TreffersPE. PE"In tn de tang: tang: de de schade schadeen en schaamte schaamtevoorv~176 bij. In: JJE van Everdingen, red. red. Smetten op de witte jas. Overveen/Amsterdam: Belvedere/Boom, 1993: 182-8. 1993:182-8. 9. Lens P, P, Wal G van der. der. Een Een onderzoek naar dysfunctioneren van specialisten. Ned Tijdschr Geneeskd 1994; 1994; 138: 138: 1127-31. 1127-31.
MC Me
NR.3 NR.3
MEDISCH MEDISCH CONTACT CONTACT
Standaard-voorberichten dagverpleging dagverpleging Zwolle zet de de toon
P.J.A.Colsen P.J.A. het Zwolse ziekenhuis De De Vanuit het is men men patient patient en en Weezenlanden is huisarts vooraf standaard gaan informeren over de dagverpleging. Kwaliteit gegarandeerd!
Z Z
IEKENHUIS De Weezenlanden in Zwolle heeft met het project Standaard-voorberichten dagver'Standaard-voorberichten pleging' meegedongen naar de Golden HelixAward. Bij het beoordelen van de inzendingen is veel aandacht geschonken aan een juiste methodologie voor kwaliteitsprojecten. Het inventariseren van de wensen van de klant neemt daarbij een dit artikel willen wij belangrijke plaats in. In ditartikel laten zien dat het proces van kwaliteitsverbetering volledig beheerst is verlopen. Objectivering van het probleem probleem Objectivering van het Twee factoren hebben tot dit project geleid: ten eerste de vraag of zonder raadhuisarts en patient patient de indipleging van huisarts catiestelling voor behandeling in dagvercatiestelling pleging zo maar maar kan worden uitgebreid; uitgebreid; ten tweede: twijfel twijfel over over de geschiktheid geschiktheid van de informatievoorziening informatievoorziening aan huisarts huisarts en patient. patient. Deze problemen problemen zijn geobjectiveerd geobjectiveerd door middelvan middel van een enqu6te enquete die die in maart maart 1991 onder onder huisartsen huisartsen en patienten patienten werd gehouden. houden. Er werden werden vragen vragen gesteld gesteld over over de indicatiestelling indicatiestelling voor voor dagbehandeling, dagbehandeling, de berichtgeving berichtgeving en de de bejegening. bejegening. De enqu~te verspreid onder 213 213 huisartsen huisartsen enquete is verspreid en 196 196 patienten. patienten. Omdat Omdat het het hier hier over over standaard-voorbestandaard-voorberichten richten (STVB's) (STVB's) gaat, gaat, blijft blijft deze deze uiteenuiteenzetting zetting beperkt beperkt tot tot die die onderdelen onderdelen van van de de enqu~te enquete die die betrekking betrekking hebben hebben op op de de beberichtgeving richtgeving aan aan huisartsen huisartsen en en patienten. patienten.
Enqu~te Enquete De De vraagstelling vraagstelling in in de de enqu~te enquete richtte richtte zich zich op in de de bebeop twee twee belangrijke belangrijke momenten momenten in richtgeving, richtgeving, namelijk namelijk die die v66r v66r en en die die na na bebehandeling. handeling.Aan Aan de de huisartsen huisartsen werden werden vravragen gen gesteld gesteld over over de de berichtgeving berichtgeving aanaangaande gaande de de over over behandeldatum, behandeldatum, hun hun bebekendheid de kendheid met met de de gang gang van van zaken zaken op op de afdeling afdeling Dagverpleging Dagverpleging en en over over het het ontontM C NR, 3 Me NR.3
slagbericht. slagbericht. Aan Aan de de patienten patienten werden werden vravragen gen gesteld gesteld over over hun hun bekendheid bekendheid met met de de voorbereiding voorbereiding op op de de behandeling behandeling en en over over hun hun bekendheid bekendheid met met de de behandeling behandeling zelf, zelf, de leefregels na de behandeling en de mogelijke verschijnselen na de behandeling.
Resultaten Resultaten De huisartsen stuurden 86 (40,4%) van de enqu~tes ingevuld terug, bij de verzonden enquetes patienten waren dat er 150 (76,5%). Uit de resultaten bleek dat er inderdaad een probleem bestond. De berichtgeving aan de huisartsen moest worden verbeterd op de volgende punten: - de gang van zaken bij de dagverpleging, zoals de voorbereiding thuis door de patient, de gang van zaken op de afdeling, berichtgeving de wijze van ontslaan, de berichtgeving en instructie voor voorthuis thuis na de behandeling; - de datum datum van behandeling van de patient; - de berichtgeving berichtgeving op de dag van ontslag: het op tijd zijn van het ontslagbericht, ontslagbericht, ook voor de waarnemer, de inhoud, het vermelden van noodzakelijke controles controles na de melden behandeling, behandeling, het vermelden vermelden van mogelijmogelijcomplicaties, het vermelden vermelden van meke complicaties, dicatie, en de leesbaarheid leesbaarheid (dit is gebledicatie, ken uit de gegeven suggesties suggesties voor voor verbetering). betering). De berichtgeving patienten was was berichtgeving aan aan de pati#nten tamelijk adequaat. adequaat. Alleen Aileen bleek dat dat er bij tamelijk 150 patienten patienten na behandeling behandeling 19 van de 150 onverwachte onverwachte problemen problemen waren opgetreopgetreden. Om Om de de resultaten resultaten van van de de enqu~te enquete om om te te zetten verbeteracties is een een projectprojectzetten in verbeteracties groep ingesteld. ingesteld. Deze Deze projectgroep projectgroep was was groep van een een wisselende wisselende multidisciplinaire multidisciplinaire sasavan menstelling. menstelling.
Knelpunten Knelpunten De De projectgroep projectgroep heeft heeft de de enqu~teresulenqueteresultaten geoperationaliseerd geoperationaliseerd en en knelpunten knelpunten taten vastgesteld. vastgesteld. De De werkwijze werkwijze was was als als volgt: voigt: eerst is een een 'flow 'flow chart' chart' gemaakt gemaakt van van de de eerst is gang van van de de patient patient door door het het dagverpledagverplegang gingstraject, gingstraject, van van de de indicatiestelling indicatiestelling voor voor behandeling in dagverpleging dagverpleging tot tot en en met met behandeling in het het ontslag ontslag naar naar huis. huis. Van Van ieder ieder punt punt op op deze deze route route is is de degang gangvan van zaken zaken beschrebeschreJAARGANG / 20 JAARGANG 50 50/ 20 JANUARI JANUARI 1995 1995
ven ven ten ten aanzien aanzien van van berichtgeving berichtgeving aan aan patient patient en en huisarts. huisarts. Zo Zo kwamen kwamen we we tot tot deze deze indeling indeling van van het het berichtgevingstraberichtgevingstraject aan aan huisarts huisarts en en patient: patient: berichtgeving berichtgeving dagverpleging-huisarts, dagverpleging-huisarts, logistiek/inhouIogistiek/inhoudelijk; en berichtgeving dagverplegingdagverplegingpatient, logistiek/inhoudelijk. Iogistiek/inhoudelijk. Aan deze indeling werden vervolgens de punten die uit de enquete enqu~te naar voren waren gekomen, opgehangen. Op die manier zijn de volgende knelpunten c.q onduidelijkheden in de berichtgeving vastgesteld:
Berichtgeving Berichtgeving dagverpleging-huisarts, dagverpleging-huisarts, logistiek, Iogistiek, v66r vo6r en na behandeling behandefing - De huisarts is niet op de hoogte van de behandeldatum. behandeldatum. - Het is niet duidelijk wat het optimale tijdstip is voor het schrijven van het ontslagbericht. - Wat verdient de voorkeur: ontslagbeontslagbericht meegeven aan de patient, per post versturen of beide? - Het ontslagbericht ontslagbericht is vaak niet leesbaar. - Het ontslagbericht ontslagbericht is niet altijd op tijd waarnemer. beschikbaar voor voor huisarts huisarts of waarnemer. beschikbaar Berichtgeving dagverpleging-huisarts, dagverpleging-huisarts, Berichtgeving inhoudelijk, vdor v66r en na behandeling behandeling inhoudelijk, - V66r V66r de behandeling behandeling is de huisarts huisarts onvoldoende op de de hoogte hoogte van van de de noodzanoodzavoldoende kelijke voorbereiding voorbereiding door door de patient, patient, de kelijke gang van zaken op de de afdeling, afdeling, de de wijze wijze gang van ontslaan ontslaan en de de instructies instructies voor voor thuis. thuis. van Na de de behandeling behandeling is de huisarts huisarts onvolonvol- Na doende op op de de hoogte hoogte van de noodzakelijnoodzakelijdoende controles na na behandeling, behandeling, complicaties complicaties ke controles die mogelijk mogelijk kunnen kunnen optreden optreden en de de memedie dicatie. dicatie.
Berichtgeving dagverpleging-pati#nt, dagverpleging-patient, Io10Berichtgeving gistiek, vddr v66r en en na na behandeling behandeling gistiek, - Het Het is is onduidelijke onduidelijke hoe hoe en en wanneer wanneer de de patient informatie informatie krijgt krijgt over over de de noodzanoodzapatient kelijke voorbereiding voorbereiding op op de de behandeling, behandeling, kelijke de gang gang van van zaken zaken op op de de afdeling, afdeling, de de wijwijde ze van van ontslaan, ontslaan, de de periode periode na na behandebehandeze ling, de de normaal normaal te te verwachten verwachten verschijnverschijnling, en naar naaraanleiding aanleiding van van de de behanbehanselen na na en selen deling, met met wie wie contact contact moet moet worden worden opopdeling, genomen als als zich zich niet niette te verwachten verwachten ververgenomen ~ schijnselen voordoen. voordoen. schijnselen _'I 993 3
KWALITEIT
MEDISCH CONTACT
Berichtgeving dagverpJeging-patient, dagverpteging-pati#nt, inhoudelijk, houdelijk, v66r v56r en na behandeling behandefing - De patient is onvoldoende onvoldoende op de hoogte van de noodzakelijke noodzakelijke voorbereiding voorbereiding op de behandeling, behandeling, de gang van zaken op de afdeling, afdeling, de wijze van ontslaan, instructies voor thuis na behandeling, behandeling, en verschijnselen schijnselen die zich kunnen voordoen na de behandeling. behandeling. Het aantal aantal op deze wijze vastgestelde vastgestelde knelpunten kneipunten blijkt groot te zijn. Tijdens deze exercitie komt nog een derde belanghebbende belanghebbende groep naar voren: de medisch specialisten. specialisten. Deze groep wordt in toenemende toenemende mate belast met administratieve handelingen, handelingen, waaronder waaronder ook de berichtgeving berichtgeving moetworden moet worden gerekend. De weerstand weerstand tegen al die administratieve administratieve handelingen handelingen neemt toe, ook al onderkenonderkennen de medisch specialisten specialisten het belang ervan.
Oplossingen Oplossingen Na het vaststellen van de knelpunten knelpunten is de volgende volgende stap het vinden van oplossingen. singen. Eisen die aan de oplossingen oplossingen werden werden gesteld: Er dient te worden worden gestreefd naar een 6en allesomvattende allesomvattende oplosopiossing in plaats van talloze talloze afzonderlijke afzonderlijke procedures. procedures. Aile Alle gesignaleerde gesignaleerde problemen dienen dienen te worden worden opgelost opgelost in het belang van een goede berichtgeving, berichtgeving, die de kwintessens is van het garanderen garanderen van de continu"iteit continufteit van zorg. De oplossing oplossing dient klantvriendelijk klantvriendelijk te zijn, zowel tegenover de patient als tegenover tegenover de huisarts, de medisch medisch specialist specialist en de afdeling afdeling dagverpleging. De oplossing moet simpel zijn en weinig arbeidsintensief; arbeidsintensief; zij dient geen bureaucratische bureaucratische beslommeringen beslommeringen met zich mee te brengen. projectgroep heeft vervolgens oplosDe projectgroep singen voorgesteld voorgesteld voor de verschillende verschillende knelpunten en tel kens beoordeeld telkens beoordeeld wat het effect effect daarvan zou zijn op de overige knelpunten. Op die manier is een oplossing gevonden gevonden voor aile alle knelpunten: knelpunten: het standaard-voorbericht daard-voorbericht en het berichtgevingsberichtgevingskaartje. Het standaard-voorbericht beschrijft beschrijft per behandeling: behandeling: het doel van de behandeling, behandeling, de werkwijze werkwijze tijdens de behandeling, behandeling, de duurvan duur van de behandeling, behandeling, de anesthesie, de instructie instructie ter voorbereiding voorbereiding op de behandeling handeling en de instructie instructie na de behandeling. Tevens is in een uniforme uniforme procedure beschreven beschreven met wie er contact moet worden opgenomen opgenomen bij onverwachte onverwachte complicaties na behandeling. behandeling. De standaardstandaardvoorberichten voorberichten zijn zeer gedetailleerd gedetailleerd en omvatten omvatten ieder 4 a & 5 bladzijden. btadzijden. Tevens zijn er algemene algemene beschrijvingen beschrijvingen geprodugeproduceerd van de gang van zaken bij operatieve en bij niet-operatieve niet-operatieve behandelinbehandelingen. 94 94
REDACTIONEEL REDACTION EEL
De standaard-voorberichten standaard-voorberichten worden als voigt volgt gehanteerd: gehanteerd: Aile Alle huisartsen die patienten naar ons doorverwijzen doorverwijzen hebben een map ontvangen met daarin aile alle standaard-voorberichten daard-voorberichten en algemene algemene beschrijvingen. schrijvingen. In totaal zijn er 213 mappen verstuurd. De patient ontvangt op de poli poll een algemene algemene beschrijving beschrijving en een standaard-voorbericht daard-voorbericht dat bij de voorgenomen voorgenomen ingreep hoort. Ais AIs de patient na behandeling in dagverpleging dagverpleging wordt wordt ontslagen, ontslagen, krijgt hij een ontslagbericht ontslagbericht mee waarop de patientgegevens, patientgegevens, de datum en de tekst "Behandeling "Behandeling conform voorbericht" voorbericht" staat. Op het bericht is de rubriek 'bijzonderhe'bijzonderheden' opgenomen, opgenomen, die met de hand moet worden ingevuld als zich bijzonderheden bijzonderheden hebben voorgedaan. voorgedaan. Anno nu dekken dekken wij met 17 standaardstandaardvoorberichten voorberichten 42,5% van aile alle behandelinbehandelingen in dagverpleging dagverpleging (cijfers 1993). 1993). Hetberichtgevingskaartje Het berichtgevingskaartje voor dagverplegingspatienten gingspatienten is de tweede - voor ons ziekenhuis nieuwe nieuwe-- vorm van berichtgeving. berichtgeving. De huisarts dient op de hoogte te zijn van behandeling van zijn de datum waarop de behandeling patient plaatsvindt. plaatsvindt. Er kan geen sprake zijn van continu'iteit continu'iteit van zorg als de huisarts helemaal helemaal niet weet dat d&t zijn patient wordt behandeld. behandeld. Er wordt een kaartje gemaakt gemaakt waarop wordt aangegeven aangegeven wie op welke dag op de afdeling afdeling Dagverpleging wordt opgenomen. opgenomen. Dit kaartje bereikt de huisarts op zijn laatst een 6en dag voor behandeling. behandeling. De huisartsen die een 'on line'-verbinding line'-verbinding hebben met ons ziekenhuis krijgen via die verbinding verbinding bericht. Met deze twee vormen van berichtgeving berichtgeving hopen wij aile alle knelpunten ten aanzien van de berichtgeving berichtgeving in een keer te hebben opgelost.
Evaluatie Evaluatie In 1993 is dezelfde dezelfde enquete gehouden gehouden bij huisartsen en patienten als in 1991. 1991. Hieruit bleek dat de nieuwe nieuwe werkwijze werkwijze een groot succes was. De huisartsen zijn op aile alle fronten aanzienberichtgeving dan lijk positiever over de berichtgeving in 1991. 1991. Oat Dat geldt getdt in nog veel sterkere sterkere mate voor de behandelingen behandelingen waarvoor waarvoor een standaard-voorbericht standaard-voorbericht bestaat. De tevredenheid tevredenheid van de huisartsen is tussen 1991 en 1993 toegenomen toegenomen met percentages tussen 2,5 en 50, afhankelijk afhan kelijk van het aspect van de berichtgeving; berichtgeving; gemiddeld gemiddeld is de toename toename in tevredenheid tevredenheid 20%. De tevredenheid varieert nu van 47% tot 86%, wederom wederom afhankelijk afhankelijk van het aspect. Het blijkt dat 77% van de respondenten respondenten een voorkeur heeft heeft voor berichtgeving volgens het model van het standaard-voorbericht. standaard-voorbericht. Ook het berichtgevingskaartje berichtgevingskaartje over de behandeldatum behandeldatum blijkt sterk bij te dragen aan de kwaliteit van de berichtgeving. berichtgeving. Depatienten Depati#nten blijken de berichtgeving berichtgeving even 50/20
1995
JAARGANG JAARGANG50/20 JANUARI JANUAR11995
hoog te waarderen waarderen als in 1991. 1991. Het is een ervaringsgegeven ervaringsgegeven van de medewerkers medewerkers van de afdeling afdeling Dagverpleging, Dagverpleging, dat de patienten patienten beter voorbereid voorbereid op deze afdeling verschijnen. verschijnen. Er zijn ook enige punten waarop waarop verdere verbetering verbetering mogelijk mogelijk is. Wij hebben hebben als criterium gesteld, dat als 20% of meer van de respondenten respondenten niet tevreden is met de gang van zaken, wij dan verdere actie tot verbetering verbetering moeten ondernemen. ondernemen. Deze punten waren: de bekendheid bekendheid met de gang van zaken bij dagverpleging dagverpleging en de berichtgeving richtgeving op de dag van ontslag. Bij dit laatste punt ging het vooral om: - het op tijd zijn voor de eventuele eventuele waarnemer; - de vermelding vermelding van noodzakelijke noodzakelijke controles (aileen (alleen bij behandelingen behandelingen waarvoor waarvoor geen standaard-voorbericht standaard-voorbericht is); - de vermelding plicavermelding van mogelijke mogelijke com complicaties; - de vermelding van medicatie devermelding medicatie (aileen (alleen bij behandelingen behandelingen waarvoor geen standaardvoorbericht voorbericht is). Bij de patienten is het enige probleem probleem dat even groot is als in 1991 1991 dat van de onverwachte moeilijkheden moeilijkheden na behandeling. behandeling. Aan de hand van detoelichtingen de toelichtingen zal woren hoe de berichtgeving den beoordeeld beoordeeld 6f 6fen berichtgeving en met name de standaard-voorberichten standaard-voorberichten kunnen worden aangepast aangepast om hierin een verbetering verbetering aan te brengen. Tot slot blijkt bij navraag dat ook de medisch specia/isten specialisten zeer te spreken spreken zijn over de nieuwe werkwijze! werkwijze!
Hetvervolg Het vervolg Bij evaluatie evaluatie blijkt het standaard-voorstandaard-voorbericht een groot succes te zijn, evenals het berichtgevingskaartje. berichtgevingskaartje. Bijstelling van de formule is nauwelijks nauweiijks noodzakelijk. noodzakelijk. Wei Wel zal het aantal standaard-voorberichten standaard-voorberichten worden uitgebreid; uitgebreid; met 23 STVB's wordt 82% van aile alle behandelingen behandelingen in dagverpleging gedekt. Inhoudelijk Inhoudelijk zal in het bijzonder veel aandacht aandacht worden gegeven aan het beschrijven beschrijven van mogelijke mogelijke complicacomplicaties en verschijnselen verschijnselen na behandeling. behandeling.
Conclusie Conclusie Het verbeteringsproces verbeteringsproces bij het project project 'Standaard-voorberichten 'Standaard-voorberichten dagverpleging' dagverpleging' kent een beheerst verloop en is niet van toeval afhankelijk. afhankelijk. De gevonden oplossing is de beste; zij spreekt ook zeer aan en nodigt uit tot navolging. navolging. Er is belangstelbelangstelling voor dit concept concept van buiten ons ziekenhuis, maar ook binnen ons eigen ziekenhuis, vanuit de 'gewone' 'gewone' kliniek kliniek. .•9
P.J.A. RJ.A. Co/sen, Colsen, staffunctionaris staffunctionaris kwaliteitszorg, kwaliteitszorg, Ziekenhuis Ziekenhuis De De Weezenlanden Weezenlanden te Zwolle Zwolle MC NR.3 NR.3 Me
MEDISCH CONTACT MEDISCHCONTACT
l l UITSPRAAK lllli"~-'/l'~;ll'_,lw•
?,11-~.IIB:~:=: MEDISCH
Wlull:~.:illll:=,llql B~i,~ TUCHTCOLLEGE
Arts weigert te komen:patiente komen:pati nte overleden Uitspraak Medisch Tuchtcollege Groningen d.d. 9 mei 1994
H ~F,~
ET MEDISCHTUCHTCOLLEGE MEDISCH TUCHTCOLLEGE te e Groningen heeft de navolgende navolgende beslissing eslissing gegeven inzake de klacht, ingediend ingediend door de heer A, wonende wonende te C, tegen drs B, huisarts te C.
1. Verloop Verloop van van de de procedure procedure Bij brief van 19 oktober 1993 heeft klager een ingediendtegen de aangeklaagde aangeklaagdearts. klacht ingediend Bij brief van 24 januari 1994 heeft aangeklaagaangeklaagde verweer gevoerd. Het college college heeft de klacht behandeld behandeld ter zitaanwezigheid van ting van 28 maart 1994 in aanwezigheid beide partijen en hun raadslieden raadslieden mw mr D, advocaatte advocaat te E, en mr F, F, advocaatte advocaat te G. Tevens is aanwezig aanwezig mw H, wijkverpleegkundige wijkverpleegkundigete C, die door het college college is opgeroepen opgeroepen om als getuige te worden gehoord. gehoord. 2. Deklacht De k l a c h t De klacht luidt - zakelijk weergegeven weergegeven - als voigt: volgt: Op 25 februari 1993 is klagers moeder, moeder, mw I,I, te C overleden. overleden. Op 24 februari februari 1993 klaagde klaagde pati~nte over ernstige pijn in de maag. Klapatiente ger, die's avonds bij zijn moeder was, heeft heefl aangeklaagde aangeklaagdetelefonisch medegedeeld medegedeeld dat patiente pati~nte veel pijn had en hem gevraagd langs te komen. Aangeklaagde Aangeklaagde weigerde weigerde dit. Klager heeft aangeklaagde aangeklaagde nog hog driemaal telefoAangeklaagde nisch verzocht om te komen. Aangeklaagde bleef weigeren. weigeren. Uiteindelijk heeft klager het alarmnummergebeld, alarmnummer gebeld, hetJ Ziekenhuis en K, waar patiente pati6nte bekend was vanwege vanwege haar astma. Allen verwezen verwezen naar de huisarts. Ten einde raad heeft klager de wijkverpleging wijkverpleging gevraagd te komen. Toen Toen men daar vernam dat aangeklaagde aangeklaagdeweigerde weigerde te komen, kwam de wijkverpleegkundige wijkverpleegkundige mw H. Deze schaUe schatte de situatie ernstig in en vroeg aangeklaagde aangeklaagde telefonisch telefonisch om onmiddellijk onmiddellijk te komen. Aangeklaagde geklaagde kwam toen weI. wel. Hij heeft getracht de bloeddruk te meten meteR aan haar linkerarm. Aangeklaagde Aangeklaagdezei tegen de wijkverpleegkunwijkverpleegkundige dat hij niets hoorde. Op suggestie van de wijkverpleegkundige wijkverpleegkundige heeft aangeklaagde aangeklaagde het J ziekenhuis ziekenhuis opgebeld opgebeld om patiente patiente op te nemen. Daar was geen plaats. Vervolgens Vervolgens is aangeklaagde aangeklaagdeweggegaan, weggegaan, nadat hij aan klager het advies had gegeven zijn moeder de voorgeschreven voorgeschreven medicijnen, waaronder waaronder MS Contin, te geven en de volgende volgende dag contact op te nemen met de eigen huisarts. De wijkverpleegkundige verpleegkundige is eveneens eveneens weggegaan. weggegaan. Enige tijd later verslechterde verslechterde de toestand van patiente pati6nte zozeer dat klager weer het alarmnummer hummer heeft opgebeld opgebeld en om een ambulan-
Me M@ NR. NR3
ce heeft gevraagd. Direct na aankomst heeft het ambulancepersoneel ambulancepersoneelaangeklaagde aangeklaagdetelefonisch gevraagd te komen. Aangeklaagde Aangeklaagde kwam onmiddellijk, onmiddellijk, maar inmiddels was patiente overleden. overleden. aangeklaagde: Klager verwijt aangeklaagde: 1. dat hij, ondanks de herhaalde herhaalde telefonische telefonische verzoeken verzoeken van klager, niet is gekomen; pati~nte onvoldoende onvoldoende heeft onder2. dat hij patiente zocht; 3. dat hij zich onvoldoende onvoldoendeheeft ingespannen ingespannen om patiente pati6nte met spoed in een ziekenhuis te laten opnemen; 4. dat hij klager heeft geadviseerd om MS Contin aan patiente pati~nte te geven, terwijl hieraan in verband met de astma risico's verbonden verbonden waren; waFeR; en 5. dat hij klager niet heeft ge'informeerd geinformeerd over de toestand van zijn moeder. moeder.
3. Het Het verweer verweer Hetverweer Het verweer luidt luidt-- zakelijk weergegeven weergegeven-- als voigt: volgt: Mw I was als patiente pati~nte ingeschreven ingeschreven bij L, met wie aangeklaagde aangeklaagdein maatschapsverband maatschapsverband de praktijk uitoefent. Zij was aangeklaagde aangeklaagde bekend uit bezoeken bezoekentijdens de waarneemdienst waarneemdienst en van overdracht in het kader van intercolleintercollegiaal overleg. overleg. Op 23 februari 1993 ving om 17.00 uur de waarneemdienst waarneemdienstaan. Tussen 18.00 en 18.30 uur deelde klager telefonisch telefonisch mede dat zijn moeder maagpijn had en dat zij die dag door haar eigen huisarts L was bezocht, alsmede dat voor de volgende volgende dag bij het J Ziekenhuis een maagonderzoek maagonderzoek was afgesproken. Klager vroeg of het maagonderzoek maagonderzoek nog hog dezelfde avond kon worden uitgevoerd; uitgevoerd; hij vroeg aangeklaagde aangeklaagde niet om langs te komen. Het was aangeklaagde aangeklaagdebekend, dat Lop 24 februari 1993 voor patiente pati~nte een maagonderzoek maagonderzoek in het J Ziekenhuis had afgesproken. Verder was het hem bekend dat patiente pati~nte MS Contin uitgelegd, dat het gebruikte. Hij heeft klager uitgelegd, om organisatorische organisatorische redenen redenen niet mogelijk was het maagonderzoek maagonderzoekvan patiente patiente diezelfde avond in het J Ziekenhuis te laten lateR plaatsvinden. Klager heeft daarna nog hog tweemaal tweemaal met hetzelfde zelfde verzoek verzoek gebeld, gebeld, waarop aangeklaagde aangeklaagde hetzelfde hetzelfde antwoord in wat uitgebreidere uitgebreiderevorm heeft gegeven. Beide keren is niet om een visite gevraagd, gevraagd, terwijl de inhoud in houd van detelede teEefoongesprekken foongesprekken hem geen aanleiding aanteiding gaf uit eigen beweging beweging een visite bij patiente pati~nte af te leggen. am Om ongeveer 21.30 uur vroeg de wijkver1995 JAARGANG50 50 / 20 20 JANUARI JANUAR11995
JAARGANG
pleegkundige pleegkundige telefonisch om patiente pati6nte te bezoeken, zoeken, omdat zij de toestand toestand ernstig inschatinschatteo te. Aangeklaagde Aangeklaagde heeft patiente patiente toen direct bezocht. Patiente Pati~nte lag kreunend in bed en wees op de maagstreek. Aangeklaagde heeft maagstreek.Aangeklaagde pati~nte die dag had gedronken; gevraagd of patiente het antwoord was dat zij een beetje water en soep had gehad. Patiente had niet overgeovergeo geven of bloed gebraakt. Aangeklaagde Aangeklaagde heeft patiente pati~nte onderzocht op benauwdheid, benauwdheid, de circulatie circulatie en de buik; bulk; hij had niet de indruk dat zij in een shock-toestand verkeerde. verkeerde. Hij zag een cachectische vrouw, niet meer dyspnoei"sch dyspnoefsch dan anders, niet klam of zweterig. Bij auscultatie kon hij geen obstructie horen, de cortonen waren waFeRzacht. Het abdomen abdomen was soepel, soepel, er was geen sprake van abnormale abnormale weerstanden of spierverzet, de maagkuil was niet extreem pijnlijk, er was geen defense. d6fense. Het opnemen opnemen van de bloeddruk was niet mogelijk, via de elleboog elleboog waren de harttonen door de stethoscoop niet te horen. Gelet op de algehele algehele toestand waarin patiente pati6nte verkeerde, verkeerde, betekende betekende dit echter niets in verontrustende zin. Er waren waFeRgeen alarmsymptomen, zodat aangeklaagde aangeklaagdebesloot het onderzoek van de volgende volgende dag af te wachten. Omdat het aangeklaagde aangeklaagde duidelijk werd dat klager er moeite mee had die avond en die nacht voor zijn moeder te zorgen, heeft hij getracht patiente pati6nte die avond in het J Ziekenhuis te laten opnemen; opnemen; dit besluit was gebaseerd op verpleegkundige verpleegkundige redenen redenen en niet voor onderzoek. Aangeklaagde Aangeklaagde heeft de medische situatie doorgesproken met de dienstdoende dienstdoende internist. Deze zei dat de verdere diagnostiek eerst de volgende volgende dag kon plaatsvinden er geen bed beschikbaar plaatsvinden en dat dater was. Aangeklaagde Aangeklaagdeheeft nlet niet om een consult gevraagd, gevraagd, omdat patiente pati~nte dan in de molen zou terechtkomen en opname voor patiente pati~nte een hele belasting belasting zou zijn. Pogingen Pogingen om patienpati~nte in een ander ziekenhuis te laten lateR opnemen heeft hij niet gedaan, omdat het hem bekend was dat opnames voor haar onpreUig onprettig waren in verband met de onmogelijkheid onmogelijkheid om met haar omgeving te communiceren. Aangeklaagde heeft klager geadviseerd geadviseerd patiente pati6nte een tablet MS Contin te geven, in de hoop dat dit invloed invloed zou hebben op de pijn. Daarna is hij weggegaan. weggegaan. am Om omstreeks 0.00 uur is aangeklaagde aangeklaagde telefonisch door een ambulancebroeder ambulancebroeder gevraagd om bij patiente pati~nte te komen. Hij is direct gegaan. Bij aankomst bleek op het gemaakte ECG dat er sprake was van een 'dying -'3 ~ 95
MEDISCH CONTACT CONTACT MEDISCH
heart'. Pati~nte Patiente is kort daarop daarop overleden. heart'. Aangeklaagde meent, dat hem niet kan worAangeklaagde den verweten dat dat hij onzorgvuldig onzorgvuldig of nalatig gehandeld. heeft gehandeld.
4. Beoordeling Beoordeling vvan de kklacht 4. a n de lacht Iijnen de Het college constateert, dat in grote lijnen verklaringen van partijen en de getuige met elkaar overeenstemmen. Het enige verschil ligt in het al dan niet gedaan van betekenis Iigt zijn van het verzoek van klager om een visite af te leggen. Het college is ten aanzien van het eerste verwijt van oordeel, dat vaststaat dat voor de komst van de wijkverpleegkundige wijkverpleegkundige klager komst drie- of viermaal telefonisch met aangeklaagopgenomen omdat pati~nte patiente de contact heeft opgenomen Ongeacht de vraag of ernstige maagpijn had. Ongeacht wei of niet om een visite heeft geklager wel vraagd, had aangeklaagde op het tweede telefoongesprek en zeker op het derde telefoongesprek behoren te reageren met het Oit onderdeel van de afleggen van een visite. Dit klacht is gegrond. gegrond. Het college is ten aanzien van het tweede patienverwijt van oordeel, dat aangeklaagde pati6nte onvoldoende heeft onderzocht, althans op grond van zijn bevindingen niet tot de juiste grond patientes toestand is gekomen conclusie over pati~ntes en niet tot daaruit volgend nader onderzoek heeft besloten. Hij wist immers dat patiente pati~nte
GEL Prof.dr RE. P.E. Treffers, prof.drA.RM. prof.drA.P.M. Heintz, prof.dr M.J.N.C. Keirse en prof.dr R. Rolland, red. Obstetrie en gynaecologie. gynaecologie. De voortplanting voortplanting van de mens.
Wetenschappelijke Wetenschappelijke uitgeverij Bunge, Utrecht 1993. 1993. 794 bIz. blz. ISBN 90-6348-2477, 907, prijs f 149,50 (ingenaaid), ISBN ISBN906348-327-9, prijs f 184,50 (gebonden).
A A
ANVANKELlJK ANVANKELIJK OPGEZET OPGEZET als een grondige bewerking van 'De voortplanting van de mens, een leerboek voor obstetrie en gynaecologie', dat van 1973 tot 1985 maar liefst liefst zeven drukken kende, is is een geheel nieuw leerboek ontstaan. Niet aileen alleen is is de titel titel subtiel gewijzigd: de voortplanting van de mens staat niet langer voorop, de opzet is belangrijk bijgesteld. Gebleven is het door Kloosterman ge'initieerde geinitieerde principe van een gecombineerd leerboek voor obstetrie en gynaecologie en het daarbij betrekken van auteurs auteurs uit uit aile alle Nederlandse Nederlandse universitaire universitaire centra. centra. Het Het boek boek is is dan dan ook ook primair primair bebedoeld doeld voar voor medisch medisch studenten. studenten. Na Na vier inleidende inleidende hoofdstukken hoofdstukken over over de de anatomie anatomie (heel (heel boeiend), boeiend), de de geslachtelijke geslachtelijke 96 96
UITSPRAAK UITSPRAAK
REDACTIONEEL REJACTIONEEL
in een slechte conditie was, al was de primaioorzaak daarvoor nog nog niet vastgesteld. Bij re oorzaak het lichamelijk onderzoek stelde aangeklaagpatiente cachectisch cachectisch was; de de vast, dat pati~nte bloeddruk was was niet meetbaar; een nadere nadere bloeddruk door hem geconstateerobjectivering van de door de circulatiestoornissen, zoals vermeld in het verweerschrift, achtte hij ten onrechte niet nodig. Ook dit onderdeel van de klacht is gegrond. grond. Het college is ten aanzien van het derde verwijt van oordeel, dat aangeklaagde zich onvoldoende heeft ingespannen ingespannen om pati~nte patiente opgenomen te krijgen, bijvoorbeeld bij de opgenomen spoedpolikliniek van het J Ziekenhuis. In het telefonisch overleg met de dienstdoende inaileen een verternist had verweerder niet alleen noodzaak tot opname moeten pleegkundige noodzaak vermelden, maar, zoals in het voorgaande verwoord, ook een geneeskundige indicatie Oit onderdeel van de spoedopname. Dit voor een spoedopname. klacht is eveneens gegrond. Het college is ten aanzien van het vierde veroordeel, dat het voorschrijven van MS wijt van oordeel, Contin in verband met het vorenstaande geen zelfstandige betekenis heeft. Het college is ten aanzien van het vijfde verwijt van oordeel, dat aangeklaagde klager inderdaad onvoldoende over de toestand van geTnformeerd. Ook dit onzijn moeder heeft gei"nformeerd. derdeel van de klacht is gegrond.
E
T
T
ontwikkeling, de fysiologie van de voortplanting en de psychosomatiek (dit laatste wei wel erg globaal), wordt de verloskunde in 12 hoofdstukken hoofdstukken beschreven. Van een Nederlands leerboek mag worden verwacht, dat het unieke karaktervan karakter van onze op selectie gebaseerde verloskundige zorg wordt benadrukt. Dit is maar ten dele het geval, waardoor de argeloze medisch student al gauw de indruk krijgt dat zwangerschap en bevalling in opzet pathologische gebeurtenissen zijn tot het tegendeel blijkt, terwijl onze verloskundige organisatie juist van het omgekeerde uitgaat. De goede bedoelingen van de redactie ten spijt (mw J. Klomp, gynaecoloog, Ioog, die vele jaren in Amsterdam vroedvrouwen heeft opgeleid, schreef het hoofdstuk over de normale baring) is is de toonzetting die van de medisch specialist, specialist, wiens vakgebied immers complementair is aan de eerste lijn (huisarts, verloskundige). Omdat ook het bet verloskundeonderwijs in de medische medische studie studie zo is is gestructureerd, gestructureerd, potentieert potentieert dit dit de de verdere teloorgang van de de unieke unieke Nederlandse Nederlandse thuisverloskunde. De De aanstaande aanstaande basisarts basisarts wordt namelijk namelijk opgeleid opgeleid aan aan de de hand hand van de de 'patholo'patholo-
JAARGANG 50 / 20JANUARI JANUARI1995 1995 50/20
JAARGANG
Het college is van oordeel, dat aangeklaagomstandigheden zo ernstig de in de gegeven omstandigheden te kort is geschoten geschoten dat de maatregel van berisping dient dient te worden worden toegepast. toegepast. Om berisping redenen van bet het algemeen belang zal deze beslissing worden gepubliceerd. 5. Beslissing Beslissing 5. Het Medisch Tuchtcollege te Groningen, Groningen, Rechtdoende,
Berispt aangeklaagde, Bepaalt dat deze beslissing op de wijze als artikel13b van de Medivoorgeschreven bij artike113b sche Tuchtwet wordt bekend gemaakt door toezending met het verzoek tot plaatsing aan Nederlandse Staatscourant, alsmede aan de Nededandse het Tijdschrift voor Gezondheidsrecht, Medisch Contact en het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Aldus gegeven door mrT. Duursma, Ouursma, voorzitter, prof.dr J.N. Homan van der Heide, lidgeneeskundige, mwdrs Pw. P.W. ChinA Paw-v.d. ChinAPaw-v.d. SIoot, Sioot, lid-geneeskundige, drs F.G.H. de Noord, O.L. Fonteijn, Fonteijn, Noord, lid-geneeskundige, dr D.L. ply. plv. lid-geneeskundige, bijgestaan door mr M.R M.P. Dorhout, Oorhout, secretaris en uitgesproken op 9 mei 1994 1994 door de voorzitter, in tegenwoordigheid van de secretaris.• secretaris. 9
E
R!
| D
wel gische' verloskunde en moet haast wei denken dat dit normaal is. Aan de verloskundige indicatielijst wordt (te) weinig aandacht besteed. Niettemin zijn de hoofdstukken over de complicaties van zwangerschap en bevalling leerzaam, helder en volledig. De niet-gynaecoloog tevergeefst zoekt niet gauw tevergeefs! De regulatie van de voortplanting wordt in hoofdstukken op voortreftwee beknopte hoofdstukken 11 hoofdstukfelijke wijze beschreven. In 11 ken komt vervolgens de gynaecologie aan bod, inclusief gynaecologische operaties, stoornissen in de seksuele functie en de postmenopauze. Ook hier wordt weer de visie uitgedragen. specialistische visie is het een Ondanks deze bedenkingen is dater st~.at (ook letterer zonder meer staat boek dat lijk) en dat zijn weg naar de medisch stuwel zal vinden. Verdienstelijk is, is, dat denten wei specialistide 'state of the art' van beide specialistische vakgebieden, obstetrie en gynaecoIogie, up to date wordt beschreven. In die logie, is het het voor de de huisarlsen huisartsen en en de de overige overige zin is beroepsbeoefenaren een een geactualiseerd geactualiseerd beroepsbeoefenaren naslagwerk.• naslagwerk. 9
prof.dr M.P. M.P. Springer, huisarts MC NR.3 NR.3 Me
MEDISCH CONTACT MEDISCHC ONTACT
Medisch Contact in m 1948
I
N N HET HET DERDE DERDE JAAR JAAR dat dat Medisch Medisch Contact verscheen vond er een vonder historische istorische gebeurtenis gebeurtenis voor geheel Nederland plaats: de troonswisseling. troonswisseling. Koningin Wilhelmina vertrok om plaats te maken voor Koningin Juliana. De redactie van MC: "Met ontroering ontroering neemt de Nederlandsche Maatschappij Maatschappij tot Bevordering Bevordering der Geneeskunst, Geneeskunst, zoals geheel Nederland, afscheid van H.M. Koningin Wilhelmina. Wij hebben in ons hart vastgelegd, vastgelegd, hoe Zij een vol mensenleven mensenleven lang gewaakt, gezorgd en gewerkt gewerkt heeft voor Nederland, ZQ z6 voorbeeldig voorbeeldig als enig Vorst het ooit heeft gekund." Vervolgens belooft de redactie "trouw en toewijding toewijding aan H.M. Koningin Juliana van ganser harte". Ook binnen de gelederen van de NMG wisselden bestuurders. Brutel de la Riviere, Rivi~re, wiens foto op de MC-voorplaat van het eerste nummer in 1995 prijkt, moest in 1948 zijn voorzitterschap voorzitterschap van de NMG neerleggen. Hij was niet in staat de drie belangrijke doelstellingen doelstellingen van de NMG af te bakenen, te weten: het behartigen van de volksgezondheid, volksgezondheid, het stellen stellen en het handhaven van de ethische medische medische normen, en het behartigen van de belangen der artsen. Planteydt nam de leiding gender van hem over. Het belang van Medisch Contact werd door de Maatschappij Maatschappij hoog ingeschat. Onder de bezielde bezielde leiding van toenmalig hoofdredachoofdredacteur prof. dr G.C. Heringa nam MC in betekenis en omvang toe. "Hoewel de uitgave hiervan een zware druk op onze begroting uitoefent, kon van een beperking geen sprake zijn, omdat een voortdurend voortdurend contact tusschen tusschen leden en Hoofdbestuur Hoofdbestuur in deze bewogen tijden meer dan ooit noodzakelijk is." Om het contact te onderhouden onderhouden verscheen MC wekelijks. De problemen met de papiervoorziening, papiervoorziening, waardoor MC in 1946 slechts 21 21 maal had kunnen verschijnen, waren opgelost. In 1948 was er in Medisch Contact wederaandacht voor de ziekenfondsziekenfonds- en om veel aandacht gezondheidswet. De voorbereidingen voorbereidingen van gezondheidswet. voile het eeuwfeest van de NMG waren in volle gang. Maar specifiek voor die tijd zijn de perikelen rondom gemobiliseerde artsen in Indi& terug te vinden in de rubriek 'Indische 'lndische Indie, aangelegenheden'. . aangelegenheden' Ih
MC Me
3
NF~,3 NR.
Sabine E. E. Wildevuur
In februari plaatste MC een brief van "de in opleiding zijnde aspirant-Off. aspirant-Off, v. v. Gezondheid te Ede, H. Kruyt, arts te Noordwijk". Kruyt beschrijft de problemen die voor jongere artsen ontstaan door een uitzenjongere ding naar Indie: "Velen van hen hebben een praktijk overgenomen overgenomen en zitten daardoor nog op hoge schulden, die tijdens hun afwezigheid niet afbetaald kunnen worden, gezien de enorme kosten van een waarnemer - waarvan het salaris salaris niet eens gedekt wordt door het militaire militaire inkomen en de vermindering vermindering van praktijkinkomsten, praktijkinkomsten, zodat velen minimaal op een inkomstenderving dewing van 4 & 5 mille kunnen rekenen (...) Nemen de collega's waar, dan verminderen de praktijkinkomsten praktijkinkomsten eveneens, nog daargelaten, wat er van de praktijk overwater blijft, ondanks aile alle voorschriften. voorschriften. Dit laatste laatste geldt vooral voor jongere jongere specialisten en huisartsen in de grote steden, waarvan vele zich, als zij terugkomen, terugkomen, geheel berooid voelen, daar zij dan noch een militair militair praktijkinkomen hebben." Daar noch een praktijkinkomen komt nog eens bij dat vrouw en kind in de steek moeten worden gelaten voor een aantal jaren. Kruyt doet een beroep op het bestuur van de NMG en vraagt waarom er geen uitzending voor een jaar in plaats van de gebruikelijke gebruikelijke twee jaar mogelijk is. is. Tevens stelt hij het, naar zijn idee te lage, inkomen aan de kaak. Kruyt komt met een voorstel: "Laat de artsen die zich vrij willen willen stellen stellen van uitzending een gift geven van 2 tot 5 mille mille zodat het inkomen voor de uitgezonden artsen kan worden verhoogd naar 20 a & 25 mille." Verder vraagt Kruyt zich af waarom de NMG niet zelf de uitzending van artsen ter hand neemt, waardoor "het nutteloze, tijdrovende tijdrovende militaire militaire element van exerceren e.d. - wat van artsen boven de dertig jaar toch wei wel wat veeI veel gevraagd is - zou verdwijnen." verdwijnen." Voorzitter Planteydt antwoordt antwoordt in een signaleert dat artsen de naschrift. Hij signaleert noodzaak en plicht niet meer inzien van verblijf in Indie. Indi& Planteydt kwam tijeen verblijf dens zijn bezoek aan Indie van 1 septem-
a
JAARGANG JAARGANG50/ 50 /
20 JANUARI JANUARI1995
ber tot 16 oktober oktober 1947 echter tot de conclusie dat artsen in Indie Indi6 ~ard bard nodig zijn. Voor de burgerlijke dienst moeten artsen enthousiast worden gemaakt door artsen enthousiast die daar enige jaren waren. Planteydt geeft aan dat de NMG weinig gemobiliseerde arts, kan doen voor de gemobiliseerde verdeling behalve "streven naar een billijke verdeling verminderen van de nadevan de druk en verminderen vrijwilligers kunnen nog de voorlen". De vrijwilligers en nadelen van een vertrek tegen elkaar dienstplichtige arts heeft afwegen, de dienstplichtige geen keuze: "Hij moet mee met de troep uit en komt er mee terug". Dus: "U zult tevreMaatschappijden moeten zijn met een Maatschappijbestuur, dat zich Uw noden aantrekt, voortdurend over deze noden in contact voortdurend departementen, doch concrestaat met de departementen, liefst gauw, te resultaten te bereiken, en liefst alleen. Het is een ligt niet in onze handen aileen. moeizame strijd, maar wij laten geen middel ongebruikt." middelongebruikt." Ioze kreten zijn, blijkt uit een Dat dit geen loze Hoofdbestuur in juni 1948 aan brief die het Hoofdbestuur concludeert de regering stuurde. Hierin concludeert het, dat de NMG "zich niet langer verantwoord voelt morele pressie op hare leden uit te oefenen om naar Indonesie te gaan, tenzij binnenkort zou blijken dat het uitkoNederlandse artsen door de men van Nederlandse Indi~ wordt autoriteiten hier ter lande en in Indie geapprecieerd en deze appreciatie appreciatie zich uit geapprecieerd genoemde bezwaren in daden, waardoor genoemde inspanningen verdwijnen". Ondanks de inspanningen van de NMG om de uitzending van artsen Indi6 te bevorderen, bleek het resulnaar Indie teleurstellend. Slechts 25 van taat namelijk teleurstellend. vertrokken naar de gevraagde 147 artsen vertrokken Indi& Uit gesprekken gesprekken met de artsen kwaIndie. men de oorzaken van de geringe animo aan het licht. De artsen hadden hun verautoriteiten verloren: verloren: controuwen in de autoriteiten tracten werden door velen nooit ontvanmilitair weduwenweduwen- en gen, een recht op militair wezenpensioen werd met terugwerkende terugwerkende wezenpensioen kracht ingetrokken en door een oorlogsschaderegeling vervangen. Er bestond schaderegeling een gemis aan zekerheid over de toekomtoekomst na terugstige werkkring en de toekomst keer in Nederland. En verder bleken de instanties vaak onvoldoende onvoldoende op betrokken instanties wisselende situade hoogte te zijn van de wisselende tie in Indie.• Indi& 9 97 97
MEDISCH CONTACT MEDISCHCONTACT
Uitgangspunten inzake de gegevensuitwisseling bedrijfsverenigingen tussen arbodiensten en bedrijfsvereni gingen Stuurgroepnota samengevat samengevat Stuurgroepnota
Merens-Riedstra H.S. Merens-Riedstra Over de gegevensuitwisseling tussen arbodiensten en bedrijfsverenigingen hebben de Sociale Verzekeringsraad, de arbodiensten, de bedrijfsverenigingen en de KNMG, verenigd in een stuurgroep, afspraken gemaakt. Die afspraken zijn neergelegd in een nota van uitgangspunten. De voorzitter van de stuurgroep maakte daar een samenvatting van.
R ~(w
ER 1 JANUARI1994 JANUAR11994 is de Wet Terugdringing Terugdringing Ziekteverzuim Ziekteverzuim (Wet et TZ) ingevoerd. Dit heeft onder andere een verschuiving verschuMng teweeggeteweeggebracht in de verantwoordelijkheden verantwoordelijkheden van de werkgever werkgever en de bedrijfsvereniging bedrijfsvereniging inzake de verzuimbegeleiding verzuimbegeleiding en -beoorde-beoordeling. Tevens is de rol van de arbodienst arbodienst bij de verzuimbegeleiding verzuimbegeleiding versterkt. De (nieuwe) relaties tussen werkgever, arbodienst en bedrijfsvereniging bedrijfsvereniging brengen de noodzaak met zich mee afspraken afspraken te maken over de informatieverstrekking informatieverstrekking aan de bedrijfsvereniging. bedrijfsvereniging. In dit kader is artikel 50e van de Organisatiewet Organisatiewet Sociale Verzekering van belang, waarin de verplichting plichting van (onder andere) de arbodienst is opgenomen opgenomen om de bedrijfsvereniging bedrijfsvereniging aile alle gegevens te verstrekken die noodzakelijk zijn voor de uitvoering van de wettelijke ziekengeldverzekering. ziekengeldverzekering. De desbetreffende desbetreffende afspraken afspraken zijn in eerste aanleg in december 1993 gemaakt in een stuurgroep, waarin zitting hadden de Sociale Verzekeringsraad (voorzitter), het Branche Overlegorgaan Overlegorgaan Arbodiensten Arbodiensten (BOA), de Federatie van Bedrijfsverenigingen (FBO) en de KNMG. Deze afspraken zijn in 1994 geevalueerd, ge6valueerd, met een tweeledig tweeledig resultaat. Enerzijds zijn de formulieren formutieren waarop de arbodiensten informatie aan de bedrijfsverenigingen bedrijfsverenigingen verstrekken, aangepast. Anderzijds is gepoogd poogd meer meer helderheid helderheid te verschaffen verschaffen omtrent de verschillende posities, posities, taken en verantwoordelijkheden verantwoordelijkheden van de bedrijfsbedrijfsverenigingen en de arbodiensten en de aldaar werkzame artsen. 98 9B
In de 'Nota van uitgangspunten uitgangspunten inzake de In gegevensuitwisseling tussen tussen arbodiensarbodiensgegevensuitwisseling heeft de bedrijfsverenigingen' ** heeft ten en bedrijfsverenigingen' stuurgroep beschreven beschreven welke welke principes principes stuurgroep effectieve werkproceswerkprocesefficiente en effectieve aan efficiente gegevensuitwisseling ten sen rond de gegevensuitwisseling liggen. Deze nota is vastgesteld grondslag liggen. betrokna overleg met de diverse nauw betrokberoepsverenigingen en organisaties organisaties ken beroepsverenigingen arbodiensten.ln van arbodiensten. In dit artikel wordt deze essentie beschreven beschreven aan de hand nota in essentie enkele centrale centrale thema's; behalve aan van enkele afbakening van taken rond de sociaalde afbakening medische begeleiding begeleiding en de claimbeoorclaimbeoormedische deling wordt wordt aandacht aandacht besteed besteed aan het deling beroepsgeheim beroepsgeheim in relatie tot de toestemming van de werknemervoor werknemer voor hetverstrekhet verstrekken van informatie. informatie. Van belang belang bij dit alles is de visie, dat
bij wordt wordt actieve actieve betrokkenheid betrokkenheid en medemedewerking werking van de werknemer werknemer verondersteld. verondersteld. het kader kader van van de de sociaal-medische sociaal-medische In het begeleiding begeleiding stelt de werkgever werkgever (of gedegede2 legeerd ) vast legeerd de arts van de arbodienst arbodienst2) of betrokkene betrokkene zijn werk (al dan niet aangepast) kan verrichten. Daaraan gekopverrichten. Daaraan gekoppeld wordt een werkhervattingsprognose werkhervattingsprognose en een werkhervattingsadvies werkhervattingsadvies (door de arbodienst arbodienst aan werkgever werkgever en werknemer) werknemer) gegeven. daarvan beziet de gegeven. In het licht daarvan werkgever/arts werkgever/arts van de arbodienst arbodienst welke welke activiteiten moeten worden worden activiteiten kunnen kunnen of moeten ontplooid ontplooid ter bevordering bevordering van herstel en werkhervatting. werkhervatting. uitoefening van deze taken Bij een goede uitoefening werkgever/arbodienst in de eerste kan de werkgever/arbodienst 2/6 weken van het verzuim (de eigen risico-periode van de werkgever) werkgever) 'vanzelf' 'vanzelf' co-periode
De De nieuwe relaties tussen werkgever, arbodienst en bedrijfsvereniging brengen de noodzaak metzich met zich mee bedrijfsvereniging afspraken te maken overde over de infonnatieverstrekking informatieverstrekking afspraken aan de bedrijfsvereniging bedriffsvereniging gegevensuitwisseling gegevensuitwisseling aileen alleen optimaal kan verlopen, voor zowelleveranciers zowel leveranciers als gebruikers, indien beide partijen elkaars positie en taken onderschrijven onderschrijven en vertrouwen hebben in elkaars taakuitoefetaakuitoefening. Deze publikatie publikatie bedoelt daaraan een bijdrage te leveren.
Sociaal-medische Sociaal-medische begeleiding Sociaal-medische Sociaal-medische begeleiding begeleiding is hettotaal het totaal aan inspanningen inspanningen van het bedrijf en de arbodienst ~om samen met de betrokken arbodienst' werknemer de eisen die de functie stelt en de mogelijkheden mogelijkheden van de werknemer (de belasting-belastbaarheidsbalans) in belasting-belastbaarheidsbalans) evenwicht te houden dan wei wel te krijgen. Doel van deze inspanningen is het optimaliseren van het welzijn bij arbeid van de werknemer, het voorkomen van uitval wegens ziekte en het het bevorderen bevorderen van gezonde werkhervatting na na ziekte. HierHier** Te de BOA. Teverkrijgen verkrijgen bij bijde BOA, de de NVAB. NVAB, de de NWG. NWG, de de KNMG KNMG en en de de FBV. FBV.
JAARGANG JAARGANG50120 50 / 20 JANUARI JANUAR~1995 1995
uitspreken over de achtereen oordeel uitspreken gronden (en in hetverlengde het verlengde daarvan ook legitimiteit) van het verzuim. Er over de legitimiteit) sociaal-medibestaat dan ook binnen de sociaal-medibegeleiding geen specifieke specifieke controsche begeleiding Het kan echtervoorkomen, echter voorkomen, datde dat de letaak. Hetkan werkgever redenen aanwezig acht om te twijfelen aan de legitimiteit legitimiteit van de afwetwijfelen zigheid wegens ziekte. In zo'n geval kan de werkgever controle wensen in het begin van het verzuim. Het kan dan in de eerste plaats gaan om controle op de naleving van de gedrags- of spelregels bij ziekte (zoals melding, eigen verklaring, thuis zijn op bepaalde tijden). Deze vorm van controle vergt geen medisch oordeel en kan door de werkgever zelf of derden arbodienst) worden uitgeoefend. uitgeoefend. (zoals de arbodienst) Daarnaast kan een versnelde medische beoordeling gewenst zijn; deze zou door beoordeling kunnen worden de arts van de arbodienst kunnen De beoordeling beoordeling van de ongeverricht. 33 De het (eigen) (eigen) werk, zowel in in schiktheid voor het het kader kader van de verzuimbegeleiding verzuimbegeleiding ~ ~1 het M C NR.3 NR. 3 MC
REDACTIONEEL REDACTION EEL als eventueel in in het het kader kader van controle, is is claimbeoordeling, die een andere dan de c1aimbeoordeling, bedrijfsvereniging na na de eigen risicorisicode bedrijfsvereniging periode periode van de werkgever moet moet uitvoeren uitvoeren (zie (zie 'Taak en positie positie bedrijfsvereniging bedrijfsvereniging en verzekeringsarts'). verzekeri ngsarts').
Verantwoordelijkheid Verantwoordelijkheid werkgever werkgever De werkgever is de primair verantwoordelijke voor de sociaal-medische begeleiding van zijn zieke werknemer. In dat kader dient hij na te gaan welke maatregenate len in het bedrijf werkhervatting kunnen medisch-gezondbevorderen. Voor de medisch-gezondheidskundige aspecten van de begeleiding dient hij een arbodienst in te schakelen. De verantwoordelijkheid van de werkbedrijfsvereniging gever eindigt zodra de bedrijfsvereniging werkhervatting binnen het bedrijf ook onaangepaste omstandigheden omstandigheden of in der aangepaste andere functies of afdelingen niet meer mogelijk acht; de bedrijfsvereniging neemt over teneinde de re'inre~nde begeleiding dan overteneinde tegratiemogelijkheden in andere bedrijven te onderzoeken. De werkgever is wettelijk verplicht de bedrijfsvereniging te informeren over de in drijfsvereniging bet kader van de sociaal-medische sociaat-medische begehet leiding ondernomen ondernomen activiteiten. activiteiten. In de paragrafen 'Taak en positie bedrijfsvereniging en verzekeringsarts' en 'Gegevensuitgewerkt. verstrekking' wordt dit verder uitgewerkt. Taak en en positie positie arbodienst arbodienst en Taak arts arbodienst arbodienst arts paragraaf wordt aileen alleen ingegaan In deze paragraaf arbodienst ten aanop de taken van de arbodienst werknemer; de overige zien van de zieke werknemer; arbo-taken arbo-taken blijven buiten beschouwing. beschouwing. Binnen arbodienst concentreert concentreert de Binnen de arbodienst arts 44 zich in opdracht opdracht van de werkgever wat betreft de zieke werknemer werknemer op begeleiding en reintegratie. re·integratie. Dit omvat omvat ook het doen van mededelingen mededelingen aan werknemer werknemer en werkgever over de werkhervattingswerkhervattingsmogelijkheden, mogelijkheden, de daartoe daartoe door alle aile partijen te verrichten activiteiten stimuactiviteiten en het stimuleren van die activiteiten. activiteiten. Een eventuele versnelde medische medische beoordeling beoordeling kan ook tot de werkzaamheden werkzaamheden van de arts behoren, zoals zoals eerder beschreven. beschreven. De arts arts van van de arbodienst arbodienst heeft heeft in het het kader van de verzuimbegeleiding kadervan verzuimbegeleiding mede tot taak opdracht van de werkgever) de taak (in opdracht bedrijfsvereniging bedrijfsvereniging op gezette tijden tijden te informeren omtrent omtrent de arbeids(on)geschiktarbeids(on)geschiktheld omtrent de met met heid van de werknemer werknemer en omtrent het oog op rentegratie rentegratie ondernomen ondernomen actiactiviteiten. paragraaf 'Gegevensver'Gegevensverviteiten. In de paragraaf strekking' strekking' wordt wordt hieraan hieraan meer meer aandacht aandacht besteed. Taak Taak en en positie positie bedrijfsbedrijfsvereniging vereniging en en verzekeringsarts verzekeringsarts De De bedrijfsvereniging bedrijfsvereniging heeft heeft geen geen taak taak in Mr 3 Me NR. NR3
GEGEVENSUITWISSELING GEGEVENSUITWISSELING
de sociaal-medische begeleiding, begeleiding, noch noch in in de eigen risicoperiode risicoperiode van de werkgever (2/6 (2/6 weken) noch noch daarna. Uit Uit de Wet TZ voigt, volgt, dat de bedrijfsvereniging bedrijfsvereniging echter wei wel op de hoogte hoogte dient client te zijn van de sociaalmedische medische begeleiding begeleiding door de werkgever en de arbodienst. De bedrijfsvereniging heeft immers tot taak te bevorderen dat het verzuim niet langer duurt dan strikt noodzakelijk is. Dit hangt samen met de verantwoordelijkheid verantwoordelijkheid van de bedrijfsvereniging voor de beoordeling van de claim op de collectieve ziekengeldkas. Deze
MEDISCH MEDISCHCONTACT CONTACT
stelt en welke (Iichamelijke (lichamelijke of geestelijke) beperkingen beperkingen die de werknemer heeft, heeft, de werkhervatting werkhervatting blokkeren. blokkeren. Anderzijds dient te worden aangegeven welke activiteiten de werknemer, de werkgever en de arbodienst ondernemen en hebben hebben ondernomen om werkhervatting te bevorderen. Tenslotte is de prognose ten aanzien van eventuele hervatting hervatting van belang, waarbij de diagnosecode en het al dan niet onder behandeling zijn een aanvullende betekenis hebben. De desbetreffende informatie dient ver-
Als de bedrijfsverenigingbetvertrouwen bedrijfsvereniging het vertrouwen beeft heeft dat de arbodienst zijn taak overbetalgemeen over het algemeen naarbeboren naar behoren vervult, zullen betze/foproepen het zelf oproepen van de client en bet het opvragen bij de arbodienstvan arbodienst van extra informatie tot de uitzonderingen uitzonderingen beboren behoren claimbeoordeling geschiedtzoveel geschiedt zoveel mogelijk op basis van de door werkgevers en arbodiensten verstrekte informatie. Eigen onderzoek door de verzekeringsarts vindt tot 6 maanden verzuim aileen alleen plaats indien de informatie informatie onvoldoende onvoldoende blijkt of wanneer vaststaat dat volledige hervatting van het eigen werk niet meer mogelijk mogelijk is. Na 6 maanden maanden wordt de client standaard standaard opgeroepen, tenzij vaststaat dat werkhervatting v66r de 33ste week zal plaatsvinplaatsvinden. Met het oog op het bewaken van de legitimiteit van de aanspraken op een uitketimiteit ring krachtens de Ziektewet dient de bedrijfsvereniging tevens vast te stellen of drijfsvereniging eigen-risicoperiode werkgever in de eigen-risicoperiode de werkgever voor adequate verzuimbegeleiding verzuimbegeleiding heeft voor gezorgd. Zo niet, dan kan het uitgekeerde ziekengeld op de werkgever verhaald bedrijfsvereniging aanworden, indien de bedrijfsvereniging nemelijk nemelijk kan maken dat het verzuim verzuim langer heeft geduurd dan met goede verzuimbegeleiding het geval zou zijn geweest. Ais de bedrijfsvereniging bedrijfsvereniging het vertrouwen AIs heeft dat de arbodienst arbodienst zijn taak over het algemeen naar behoren vervult vervult (een veralgemeen ongetwijfeld door door meer ondertrouwen dat ongetwijfeld door certificering certificering van de contact en door ling contact arbodiensten arbodiensten verder verder zal groeien), groeien), zal wat wat betreft de individ individuele claimbeoordeling de betreft uele claimbeoordeling bedrijfsvereniging over over het algemeen algemeen gebedrijfsvereniging (volledig ingevulde) ingevulde) noeg hebben aan de (volledig standaardformulieren. standaardformulieren. Het zelf zelf oproepen oproepen opvragen bij de arboarboclient en het opvragen van de client dienst van extra extra informatie informatie zullen dan tot dienst uitzonderingen behoren. behoren. de uitzonderingen
Gegevensverstrekking Gegevensverstrekking de gegevensverstrekking gegevensverstrekking door door de de arboarboBij de dienst dienst aan aan de de bedrijfsvereniging bedrijfsvereniging gaat gaat het het enerzijds om om de vraag vraag welke welke (belastende) (belastende) enerzijds eisen de functie functie aan aan de de werknemer werknemer eisen die die de JAARGANG 50/20 JANUAR11995 JANUARI 1995 JAARGANG
meld te worden op standaardformulieren, standaardformulieren, die bij 2 weken verzuim (kleine werkgever), 6 (grotewerkgever) (grote werkgever) en 13 weken (aile (alie werkgevers) worden ingevuld en opgestuurd. Het re'integratieplan reintegratieplan moet worden verzonden zodra vaststaat vaststaat dat volledige werkhervatting werkhervatting in de eigen functie functie niet mogelijk mogelijk is, in ieder geval uiterlijk uiterlijk na 26 weken (tenzij de bedrijfsvereniging bedrijfsvereniging dat niet nodig acht). Deze systematiek systematiek is erop gericht het de bedrijfsvereniging bedrijfsvereniging mogelijk mogelijk te maken tijdig - de claim op ziekengeld te beoordelen (na afloop van de eigen risicoperiode risicoperiode van de werkgever); - de redelijkheid van de hervattingsproghervattingsprognose vast te stellen (met het oog op het voortduren van de claim); claim); voortduren - te kunnen beoordelen of de werkgever verzuimbegeleiding heeft geboadequate verzuimbegeleiding den. De recente aanpassing aanpassing van de standaarstandaardformulieren heeft heeftten bedrijfsverdformulieren ten doel de bedrijfsvereniging voldoende voldoende informatie informatie voor voor haar eniging mogetaken te geven, met een zo gering mogelijke administratieve administratieve inspanning inspanning van de arbodiensten. arbodiensten.
Beroepsgeheim en en Beroepsgeheim toestemming w werknemer toestemming erknemer beslissing van de arts arts van de arboarboBij de beslissing gegevens aan de bedienst al dan niet gegevens dienst drijfsvereniging te verstrekken, verstrekken, speelt speelt de drijfsvereniging privacy-bescherming van de patient patient een privacy-bescherming naast de verplichting verplichting om de bedrijfsbedrijfsrol, naast vereniging de de voor voor de de uitvoering uitvoering van haar haar vereniging wettelijke taak taak noodzakelijke noodzakelijke gegevens te wettelijke verstrekken. verstrekken. Registratiekamer heeft heeft vastgesteld, vastgesteld,5s De Registratiekamer gegevens over over het het al dat de de diagnose diagnose en gegevens dat dan niet niet in medische medische behandeling behandeling zijn, zijn, dan de beoordeling beoordeling -~ :] naast de de andere andere voor voor de naast
99
MEDISCH CONTACT
GEGEVENSUITWISSELING GEGEVENSUITWISSELING
van de arbeidsongeschiktheid arbeidsongeschiktheid en de re"inreintegratiemogelijkheden tegratiemogelijkheden noodzakelijke noodzakelijke gegevens, kunnen worden verstrekt, behoudens bezwaar van de betrokkene. betrokkene. Ten aanzien van de wijze waarop de werknemer moet worden ge"informeerd geinformeerd zodat deze eventueel bezwaar bezwaar kan maken, verwijst de Registratiekamer Registratiekamer naar de KNMG-
Beide betrokken beroepsgroepen hebben een taak bij het bevorderen van een spoedig herstel en een gezonde werkhervatwerkhervatting. Gegevensuitwisseling Gegevensuitwisseling ten behoeve beheeve daarvan is in het belang van de patient en kan gebeuren in overeenstemming met de in de voorgaande voorgaande paragraaf paragraaf beschreven beschreven principes principes en met de huidige praktijk. In-
De koepelorganisaties zullen zich beraden overde over de vraag ofde of de claimbeoordelingvan claimbeoordeling van iederindividueelgevalop ieder individueel geval op basis van individuelegegevensgehandhaafdmoet individuele gegevens gehandhaafd moet blijven 'Code voor het beheer en verkeer van sociaal-medische sociaal-medische gegevens'. gegevens'. Met inachtneming inachtneming van de zienswijze zienswijze van de Registratiekamer Registratiekamer is gezocht gezocht naar een efficiente effici~nte werkwijze werkwijze die rekening rekening houdt houdt met de belangen van zowel de bedrijfsvereniging, de arbodienst arbodienst en de werkgever werkgever als de betrokken werknemer. In dit kader diende vanzelfsprekend aansluiting plaats te vinden met de, inmiddels inmiddets aangepaste aangepaste KNMG-Code, KNMG-Code,waarin van de gerichte gerichte toestemming stemming van de werknemer werknemer voor gegevensoverdracht vensoverdracht wordt uitgegaan. Zo is in de stuurgroep stuurgroep de werkwijze werkwijze overeengekomen eengekomen die in de definitieve definitieve KNMG'Procedure voor Code in paragraaf IIII onder onder'Procedure gegevenstraject gegevenstraject II' I1' is beschreven beschreven (zie direct hierna in de rubriek 'Officieel'; 'Officieel'; red.). red.).
Uitwisseling Uitwisseling van van gegevens g e g e v e n s met met de de behandelende b e h a n d e l e n d e sector sector Het spreekt spreekt vanzelf dat de sociaal-medisociaal-medische begeleiding, zoals eerder geschetst, gebaat is bij wederzijdse informatie-uitwisseling tussen de sociaal-geneeskundige sociaal-geneeskundige en de behandelende behandelende sector. De kwaliteit kwaliteit van zowel behandeling behandeling als begeleiding begeleiding is optimaal als beide op elkaar en op de in beide sectoren gegenereerde gegenereerde expertise expertise en kennis van de betrokken betrokken werknemer werknemer kunnen worden afgestemd. afgestemd.
formatie formatie wordt aileen alleen verstrekt verstrekt op gericht gericht verzoek van de arts van de arbodienst arbodienst of de verzekeringsgeneeskundige verzekeringsgeneeskundige en na schriftelijke schriftelijke machtiging machtiging van de client.
Tenslotte Tenslotte Beoogd is met bovenbeschreven uitgangspunten een voor de arbodiensten en de bedrijfsverenigingen gemeenschappelijk kader te creeren cre~ren waarbinnen waarbinnen ieders ieders taken in hun onderlinge onderlinge verband worden geplaatst geplaatst en de betekenis van de gegevensuitwisseling vensuitwisseling wordt verduidelijkt. verduidelijkt. De stuurgroep stuurgroep hoopt hiermee, en met de herziening van de formulieren, formulieren, een bijdrage te hebben geleverd aan een optimale taakuitoefening van zowel de arbodiensten als de bedrijfsverenigingen. bedrijfsverenigingen. Dit betekent betekent echter niet dat het laatste laatste woord gesproken gesproken is over de wederzijdse wederzijdse taken en de gegevensuitwisseling. gegevensuitwisseling. Overeengekomen eengekomen is, dat in de loop van 1995 wordt bezien hoe de gang van zaken in de dagelijkse praktijk praktijk is en of op basis daarvan nadere afspraken moeten worden gemaakt. Onder meer wordt dan de noodzaak van het verstrekken van de diagnosecode diagnosecode weer tegen het licht licht gehouden. koepelorganisaties zullen zich ook De koepelorganisaties beberaden beraden over de vraag of de claim claimbe-
REDACTION EEL REDACTIONEEL
oordeling van ieder individueel individueel geval op basis van individuele individuele gegevens gegevens in de toekomst gehandhaafd moet blijven. Na certificering van de arbodiensten arbodiensten en op basis van voldoende vertrouwen van de bedrijfsverenigingen drijfsverenigingen in de sociaal-medische sociaal-medische begeleiding begeleiding door de arbodienst, arbodienst, zou het op de langere termijn denkbaar denkbaar zijn dat de bedrijfsverenigingen in principe afgaan op het oordeel oordeel van de arbodienst over de arbeidsmogelijkheden arbeidsmogelijkheden van de werknemer. Een steekproefsgewijs steekproefsgewijs eigen onderzoek onderzoek van de bedrijfsvereniging in plaats van een individuele individuele beoordeling beoordeling op papier ligt dan wei wel in de rede. Voor een dergelijke dergelijke handelwijze delwijze is wei wel een wijziging wijziging van de weten regelgeving regelgeving noodzakelijk. noodzakelijk. Blijvend (Iandelijk) (landelijk) overleg tussen de betrokken koepelorganisaties koepelorganisaties is tenslotte trokken ook gewenst gewenst gezien de ophanden zijnde verdergaande verdergaande privatisering privatisering van de Ziektewet en eventueel de WAO WAO..•9
H.S. Merens-Riedstra, Merens-Riedstra, stuurgroep gegevensuitwisseling gegevensuitwisseling voorzitter stuurgroep
Nofen Noten 1. In dit artikel wordt steeds uitgegaan van de situatie dat de werkgever een arbodienst heet! heeft ingeschakeld. Waar over de verantwoordelijkheid van de arbodienst wordt gesproken, is dat altijd een afgeleide afgeteide van de verantwoordelijkheid van de werkgever voor de verzuimbegeleiding. 2. Hierwordt Hier wordt de aanduiding 'arts van de arbodienst' gebruikt om geen verwarring verwarring te doen ontstaan met de oude benaming benaming 'bedrijfsarts'; de taken van de eerstgenoemde zijn niet meer dezelfde als die van de laatstgenoemde. De aanduiding die de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde voorstaat. voorstaat, 'bedrijfsarts 'bedrijfsai'ts stijl', scheptvoor schept voor dit artikei artikel niet voldoende duided uidenieuwe stijl', lijkheid. lijkheid.
3. De NVAB beraadt zich op de condities waaronder de arts van de arbodienst een versnelde medische beoordeling kan uitvoeren. Zie echter ook het punt van de KNMG als verher stand standpunt woord in Me MC nr. hr. 49/1994, 49/1994, biz. blz. 1558. 1558. 4. De positie en taken van de arts binnen de arbodienst dienen te zijn (en zijn veelal ook) vastgelegd in een professioneel statuut. 5. Advies inzake de reikwijdte van artikel50e OSv. artike150e lid 110SV. Rijswijk, juni 1994. 1994.
K N M G K N M G D ienstverlening Dienstverlening v-.-
100 1OO
Stel Stel uu heeft heeft een een verschil verschil van van mening mening met met een een patient pali~nt of of er er wordt wordt een een klacht klacht tegen tegen uu ingediend ingediend bij bij de de inspectie inspectie of of het het medisch medisch tuchtcollege. tuchtcollege. Wat moet moet u dan dan doen? doen? Het Het secretariaat secretariaat van van de de KNMG KNMG kan kan uu Wat adviseren. bel bel 030-823330. 030-823330. Uw Uw contactpersoon: contactpersoon: mevrouw mevrouw mr. R,M.S. R.M.S. adviseren, Doppegieter of of de de heer J. Doets. Doets, arts. arts. Of Of schrijf schrijf naar naar Secretariaat Secretariaat Doppegieter beer J. KNMG, Postbus Postbus 20051, 20051, 3502 3502 LB LB Utrecht. Utrecht. KNMG.
JAARGANG 1995 JAARGANG50/20 50/20 JANUARI JANUAR11995
Me MC NR.3 NR. 3
KNMG
MEDISCH CONTACT
OFFICIEEL OFFICIEEL
KNMG·
•
LHV·
LSV·
LAD·
LVSG·
CC·
Code beheer en verkeer sociaal-medische gegevens KNMG-Code KNMG-Code voor het beheer beheer en verkeer verkeer van sociaal-medische sociaal-medische gegevens gegevens in het kader van de uitvoering van de gewijzigde gewijzigde sociale verzekeringswetgeving verzekeringswetgeving (TZ/Arbowet) (TZ/Arbowet)
K
N
M
G
Op 1l januari 1994 zijn in het kader van de terugdringing van hetziekteverzuim het ziekteverzuim de Wet terugdringing Terugdringing Terugdringing Ziekteverzuim Ziekteverzuim (TZ) en de gewijzigde Arbeidsomstandighedenwet Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) van kracht geworden. Voor de medische beroepsgroep beroepsgroep zijn daarbij daarbij van belang de voorwaarden voorwaarden voor gegevensuitwisseling gegevensuitwisseling tussen I.I. curatieve curatieve sector en artsen werkzaam bij zogenaamde 'deskundige diensten of arbodiensten', arbodiensten', hierna hiema te noemen: arbo-artsen, II. II. arbo-artsen arbo-artsen en bedrijfsverenigingen, bedrijfsverenigingen, III. III. arbo-artsen arbo-artsen en werkgevers, en IV. IV. arbo-artsen arbo-artsen en geneeskundig geneeskundig adviseurs adviseurs van particuliere particuliere verzekeraars. Oeze Deze Code geeft daarvoor richtlijnen. Aanleiding Aanleiding voor het opstellen opstellen van deze Code waren de knelpunten knelpunten rond de gegevensuitwisseling gegevensuitwisseling binnen het genoemde traject II. I1. Voor dit traject is dan ook een specifieke procedure voor het gegevensbeheer en verkeer opgenomen. Kern van de richtlijnen in deze Code is, dat de arts die op verzoek van een derde gegevens verstrekt, voorafgaande voorafgaande gerichte toestemming pati~nt/werknemer daarvoor nodig van de patJent!werknemer heeft. 'Gerichte toestemming' wi! wil zeggen dat ook voor de patient!werknemer patiOnt/werknemer duidelijk duidelijk moet zijn voor welk doel de gegevens worden verstrekt, om welke gegevens het gaat en wat de mogelijke mogelijke consequenties consequenties van de verstrekking verstrekking Dit is de verantwoordelijkheid verantwoordelijkheid van de zijn. Oit verstrekkendearts. verstrekkende arts. Zijn ofhaar of haar verantwoordelijkheid woordelijkheid strekt zich niet uit tot het gebruik of de verstrekking verstrekking van de gegevens door de ontvanger. De Algemene Aigemene Ledenvergadering Ledenvergadering van de KNMG heeft de Code op 15 februari 1994 bekrachtigd. Op 18 november 1994 heeft de Aigemene Ledenvergadering Algemene Ledenvergadering ingestemd met een bijstelling bijstelling van de Code, mede op basis van het advies advies van de Registratiekamer Registratiekamer '~inzake de voorwaarden voorwaarden voor het verstrekken van een aantal gegevens aan de bedrijfsvereniging. bedrijfsvereniging. Oeze Deze verkorte versie is daarvan het resuitaat. resultaat.
•* Overal waar waar in deze deze Code Code de mannelijke mannelijke vorm vorm word! wordt gebruikl gebruikt dienl dient ook de vrouwelijke vorm Ie te worden gelezen.
Me M C NR. NR, 3
Open Open communicatie communicatie in relatie tot tot TZ/ TZ/ Arbowet Arbowet Voor het realiseren realiseren van een adequate sociaal-medische begeleidingvan begeleiding van zieke werknemers werknemers is door aIle alle betrakken betrokken maatschappelijke groeperingen, ook door het kabinet, de noodzaak noodzaak onderstreept onderstreept van 'open communicatie' communicatie' tussen artsen werkzaam in de curatieve sector en arboartsen. Daarbij werd gedacht aan een vrije gegevensuitwisseling tussen deze artsen met veronderstelde toestemming van de pati~nt/werknemer. Het streven naar patient/werknemer. open communicatie communicatie tussen curatieve sector en arbo-arts kan echter op gespannen voet komen te staan met de taken die in de TZ/Arbowet TZ/Arbowet aan arbodiensten arbodiensten en bedrijfsverenigingen zijn opgedragen. In het bijzonder bijzonder gaat het dan om de wettelijke verplichting verplichting van arbodiensten arbodiensten om relevante gegevens aan de bedrijfsvereniging te verstrekken voor de beoordeling van de ziekengeldc1aim ziekengeldclaim (artikel50e (artike150e eerste lid Organisatiewet Organisatiewet Sociale Verzekering, hierna hierna OSV). Het Het is immers mogelijk dat de arbo-arts daartoe ten dele gebruik maakt van de informatie inforrnatie die hi{' hij* vanuit de curatieve sector heeft verkregen. Deze informatie is niet altijd ahijd te splitsen. Daarnaast zullen als gevolg van de gewijzigde uitvoering van de sociale verzekeringswetgeving nog andere informatiestromen informatiestromen ontstaan ontstaan die een drempel kunnen kunnen opwerpen voor een vrije gegevensuitwisseling tussen de curatieve sector en de arbo-arts. Zoals de gegevensuitwisseling tussen de arbo-arts en de werkgever en tussen de arbo-arts en de geneeskundig adviseur van een verzekeringsmaatschappij. verzekeringsmaatschappij. De werkgever kan er immers voor kiezen het financieIe financi~le risico gedurende de eerste 2 weken (bedrijven met minder minder dan 15 werknemers) of 6 weken (bedrijven met meer dan 15 werknemers) van het ziekteverzuim of zelfs langer (zogenoemde eigen risicodragers) onder te brengen bij een particuliere verzekeraar.
I. I. Gegevensuitwisseling Gegevensuitwisseling tussen tussen curatieve curatieve sector en arbo-arts arbo-arts
JAARGANG JAARGANG50/ 50 /
20 JANUARI JANUARI1995
gegevenstraject I Beschrijving gegevenstraject
Van een 'open communicatie' communicatie' (in de zin van vrije gegevensuitwisseling met veronderstelde toestemming van de patient/ patient/ werknemer) werknemer) tussen de curatieve sector en de arbo-arts in het kader van de sociaalmedische begeleiding van de patient/ patient/ werknemer kan in de praktijk praktijk aileen alleen werknemer sprake zijn als de curatieve sector de garantie heeft dat de arbo-arts deze informatie uitsluitend gebruikt in het kader van de begeleiding van de zieke werknemer. Is die garantie er niet, dan zal de arbo-arts gerichte toestemming nodig hebben van de patient/werknemer pati~nt/werknemer (zie de binnen de trajecten II, gegevensstromen binnen III en IV). Immers, indien de informatie mede wordt wordt gebruikt voor andere an&re doeleinden dan de begeleiding, zoals de c1aimclaimbeoordeling door de bedrijfsvereniging, en de pati~nt/werknemer patient/werknemer heeft daarvoor geen uitdrukkelijke uitdrukkelijke toestemming gegeYen, ven, dan kan daardoor daardoor de vertrouwensrelatie tussen behandelend arts en patient patient ernstig worden worden geschaad. geschaad. Bovendien kan de behandelend behandelend arts door zijn patient aangesproken worden op schending van zijn beroepsgeheim. Op Op dit moment moment is onduidelijk onduidelijk op welke wijze precies inhoud inhoud wordt wordt gegeven aan de functie van de arbo-arts. Met name is niet duidelijk in hoeverre begeleidende en controlerende taken samenlopen en controlerende daarmee samenhangend, samenhangend, voor welke doeleinden de (via 'open communicatie' communicatie' verkregen) informatie uit de curatieve sector (mede) gebruikt wordt. Voorts hebben werkgevers tot 1996 respectievelijk 1998 (afhankelijk van de bedrijfsvereniging waarbij de werkgever is aangesloten) de tijd zich aan te sluiten bij een gecertificeerde arbodienst. In deze overgangsperiode is het mogelijk dat de bedrijfsvereniging vaor voor de nog niet aangesloten werkgevers de controle in de eerste 2/6 weken alsmede werkzaamheden werkzaamheden op het her terrein van preventie en begeleiding verricht. Voor de curatieve sector kan het bet derhalve onduidelijk zijn met welke arts van welke instantie zij te maken hebben.
101 1 Ot
OFFICIEEL
MEDISCH MEDISCH CONTACT CONTACT
•
KNMG'
LHV·
Een nieuwe ontwikkeling ontwikkeling is voons voorts dat particuliere particuliere verzekeraars aan werkgevers, naast een (ziekengeld)verzekering (ziekengeld)verzekering gedurende de eigen risicoperiode, diensten in de vorm van verzuimbegeleiding verzuimbegeMding aanbieden via eigen - maar juridisch afgezonderde - arbodiensten. Onduidelijk Onduidelijk is of deze strikt strikt van elkaar te scheiden beoordelings- en begeleidingstaken van geneeskundig adviseurs en de daarbij behorende gegevens door elkaar heen gaan lopen. Met het her oog op het bet voorgaande zijn de KNMG K N M G en de betrokken beroepsverenigingen LHV LHV en LSV van mening dat op dit moment moment nog geen uitvoering gegeven kan worden worden aan een 'open communicatie' communicatie' in bovenbedoelde zin.
Uitgangspunten voor gegevensuitwisseling tussen curatieve sector en arbo-arts De arbo-arts arbo-arts zal aan de behandelend behandelend arts duidelijk moeten aangeven voor welk doel de gegevens door hem worden worden gevraagd en gebruikt. Dat Dat doel moet zowel voor de behandelend behandelend arts als de patient/ patient/ werknemer werknemer helder zijn. Immers, de behandelend handelend arts kan pas informatie aan de arbo-arts verstrekken als de patient/ patient/ werknemer werknemer (mondelinge ofschriftelijke) of schriftelijke) gerichte toestemming toestemming heeft gegeven (zie de inleiding). inleiding). Schriftelijke toestemming kan bijvoorbeeld worden worden gevraagd via een door de arbo-arts afgegeven gericht machtigingsformulier patient/ machtigingsformulier dat door de patient/ werknemer werknemer wordt ingevuld en/of ondertekend en met de aanvraag van de arboarts naar de behandelend behandelend ans arts wordt wordt meegestuurd. De behandelend behandelend arts kan uiteraard uiteraard ook de patient patient zelf om toestemmmgvragen. ming vragen. Bij de gegevensverstrekking dient de behandelend behandelend arts zich te beperken tot relevante informatie van feitelijke aard. Hij moet zich onthouden onthouden van een oordeeI. deel. Het telefonisch verstrekken van van informatie wordt wordt afgeraden, vanwege mogelijke misverstanden misverstanden rond de identiteit van de persoon van de verzoeker. II. Gegevensuitwisseling G e g e v e n s u i t w i s s e l i n g tussen tussen arboarboarts arts en en arts arts van v a n de de bedrijfsvereniging bedrijfsvereniging
Beschrijving gegevenstraject gegevenstraject H II
N aast de controletaak Naast controletaak op het her bestaan van ongeschiktheid ongeschiktheid tot het verrichten verrichten van arbeid wegens ziekte (claimbeoordeling na de eigen-risicoperiode) heeft de bedrijfsvereniging ingevolge de nieuwe wetgeving tot taak om bij gebleken ongeschiktheid schiktheid te beoordelen of de werkgever
IO2 102
LSV·
KNMG
LAD'
zijn taak met betrekking tot verzuimbegeleiding/relntegratie geleiding/re'integratie op adequate wijze uitoefent (artikel 39 lid 1 Ziektewet). Is (artike139 dat laatste niet het geval, dan heeft de bedrijfsvereniging de bevoegdheid om gedurende maximaal6 maximaal 6 weken de ziekengelduitkering gelduitkering na de eigen risicoperiode op de werkgever te verhalen (artikel39b (artike139b er een lid 1 Ziektewet). In de situatie dat dater arbodienst is (artikel39 (artike139 Ziektewet) zal de bedrijfsvereniging voor deze toezichthoudende houdende taak in het algemeen kunnen kunnen volstaan met een globale toets. toets, Is ks de arbodienst er niet - en dat kan in de overgangsperiode (tot 1996/1998) 1996/1998) het geval zijn dan zal de bedrijfsvereniging extra aandacht moeten besteden aan de situatie in het bedrijf zelf (artikel39a (artike139a lid 4 Ziektewet). Tenslotte heeft de bedrijfsvereniging ingevolge de TZ/Arbowet TZ/Arbowet tot taak herplaatsingsactiviteiten van de werkgeherplaatsingsactiviteiten het moment moment dat ver over te nemen op her herplaatsing van de werknevaststaat, dat herplaatsing het eigen bedrijf niet meer mogemer in her lijk is.
Uitgangspunten voor gegevensuitwisseling gegevensuitwisseling tussen arbo-arts en arts van de bedrijfsvereniging bedrijfsvereniging Voor de uitvoering van de hiervoor aangegeven taken van de bedrijfsverenigingen is de overdracht van een beperkt beperkt aantal relevante gegevens uit het (medisch) dossier van de patient/werknemer pati~nt/werknemer nodig. Voor deze overdracht is in artikel VIII onderdelen en C onderdeten B Ben C van de TZ TZ (artikelsOe ke150e eerste lid Organisatiewet Organisatiewet Sociale Verzekeringen, hierna OSV) een bepaling opgenomen inzake verplichte kosteloze opgenomen overdracht overdracht van voor de uitvoering van de wettelijke regeling noodzakelijke gegeyens vens door de arbodiensten. Het Het kabinet heeft een nadere uitwerking uitwerking van hetgeen als 'noodzakelijke gegevens' dient te worden beschouwd gedelegeerd aan de betrokken instellingen. instellingen. Op Op initiatief van de KNMG KNMG is advies gevraagd aan de Registratiekamer Registratiekamer over de vraag of ook de diagnosecode en het her gegeven dat de patient/werknemer pati~nt/werknemer reeds onder behandeling is bij een andere hulpverlener, onder de reikwijdte van artikelSOe artike150e lid 1I OSV vallen. vallen. De Registratiekamer Registratiekamer heeft hierop antwoord gegeven, maar een bevestigend antwoord heeft aan de verstrekking van deze gegeyens vens de aanvullende eis verbonden van van een bezwaarmogelijkheid bezwaarmogelijkheid voor de patint/ patint/ Omdat dit zou impliceren werknemer. Omdat dat voor de overdracht van sociaal-medische gegevens verschillende systemen
JMRGANG 1995 JAARGANG50/20 50/20 JANUARI JANUAR11995
LVSG'
CC'
voor toestemming bestaan (te weten voor artikelSOe artike150e OSV-gegevens een geenbezwaarmogelijkheid; voor aanvullende relevante gegevens een toestemmingseis) en het her voor alle betrokkenen betrokkenen (arbo-art(arbo-artsen, werknemers, werknemers, curatieve sector) ondoorzichtig wordt wanneer welk systeem geldt, is door de Algemene Ledenvergadering van de KNMG KNMG ingestemd met het opnemen opnemen in deze Code van een toe-
stemmingsprocedure sternmingsprocedure voor alle gegevensverstrekkingen verstrekkingen aan de bedrijfsverenibedrijfsverenigingen. De arbo-arts is verantwoordelijk gmgen. voor het verkrijgen van gerichte toestemming van de patient/werknemer pati~nt/werknemer voor de gegevens die hij verstrekt aan de arts van de bedrijfsvereniging. De procedure is hieronder opgenomen. hieronder Omdat Omdat in het her merendeel van de gevallen (respectievelijk circa 80% en 90%) de werknemer werknemer binnen binnen het verstrijken van de eerste periode van het ziekteverzuim ziekteverzuim (respectievelijk 2 en 6 weken) hersteld is, kan ervan worden worden uitgegaan dat verstrekking van sociaal-medische gegevens van de patient/werknemer pati~nt/werknemer aan artsen werkzaam bij bedrijfsverenigingen in het kader van de uitvoering van de sociale verzekeringswetgeving (zeer) beperkt zal voorkomen.
Procedure 22voor gegevenstralect gegevenstraJect II II 1. Informatie Informatie Patientenlwerknemers Pati~nten/werknemers dienen zowel bij indiensttreding indiensttreding in het Jaet bedrijf door de werkgever als bij de aanvang van de verzuimbegeleiding door de arbo-ans arbo-arts te worden gei:nformeerd geinformeerd over het her gegevensbeheer en -verkeer bij ziekte en arbeidsongeschiktheid. ongeschiktheid. Bij voorkeur dient daarbij gebruik te worden worden gemaakt van een (uniforme) heldere informatiefolder. Tevens zal de arbo-arts aan de patient/ patient/ werknemer werknemer aanvullende informatie geven die gericht is op de specifieke situatie. simatie. Ook de behandelend behandelend arts wordt wordt door de Ook arbo-arts op heldere wijze gelnformeerd geinformeerd over het her doel van de gegevensverstrekking en de voorwaarden voor gegevensverstrekking door de arbo-arts zoals vermeld onder punt punt 3. 2. Toestemming Voor patienten/werknemers pati~nten/werknemers alsmede voor behandelend behandelend artsen moet duidelijk zijn dat voor de gegevensoverdracht door de arbo-arts aan de arts van de bedrijfsvereniging (mondelinge of schriftelijke) gerichte toestemming van patienten/ pati~nten/ werknemers is vereist. 'Gerich!' 'Gericht' wi! wil zeg-
MC Me
NR. 3 NR3
OFFICIEEL OFFICIEEL
KNMG KNMG
•
CSG
•
CHVG
her aan de patient/werknemer pati~nt/werknemer gen dat het war het her doel, de induidelijk moet zijn wat houd en de mogelijke consequenties van informatieverstrekking zijn. de informatieverstrekking Ten aanzien van de verstrekking van de gegevens in de diverse standaard meldingsformulieren, opgesteld door de dingsformulieren, Federatie van Bedrijfsverenigingen (2een 6e-weeksrapportage, vervolgrapportare'integratieplan) kan de volgende ge en re"integratieplan) werkwijze worden gevolgd: her eerste reguliere contact met de Bij het werknemer maar in ieder geval op een moment voordat de gegevensverstrekking plaatsvindt, legt de arbo-arts uit welke gegevens in de bestaande standaardformulieren (zoals klachten, beperdaardformulieren kingen, hervattings- en begeleidingsactiviteiten), voor welk doel (claimbeoordeling), met welke periodiciteit (2 of 6 deling), weken, 13 en 26 weken) ingevolge de wettelijke eisen aan de bedrijfsvereniging moeten worden verstrekt. De arbo-arts (mondelinvraagt voor deze verstrekking (mondelinge of schriftelijke) toestemming aan de werknemer. Wordt toestemrning toestemming (evenru(eventueel op onderdelen) geweigerd, dan noteert arbo-arts dit in het dossier en bij teen de arbo-arts de betreffende vraag (vragen) van het meldingsformulier. arbo-arts dient de meldingsformulier. De arbo-arts mogelijke consequenties van het niet geven van toestemming toestemming duidelijk te maken (zoals een oproep door de bedrijfsvereniging om de ziekengeldclaim te kunnen kunnen beoordelen). Als om andere redenen daartoe geen noodzaak noodzaak bestaat, dan hoeft de arbo-arts arbo-arts de werknemer werknemer niet alleen aileen voor het invullen van het meldingsformulier op te roepen. Desgevraagd wordt wordt aan de pati~nt/werknemer patient/werknemer inzage in of afschrift van her het ingevulde meldingsformulier dingsformulier gegeven. gegeven. Heeft de werknemer werknemer toestemming toestemming gegeven yen voor de gegevensverstrekking, gegevensverstrekking, dan betekent betekent dat niet dat hij daarop daarop in een later stadium stadium niet kan terugkomen. terugkomen. Bovendien vendien kan de situatie zich tussentijds wijzigen, waardoor waardoor de meldingsformumeldingsformulieren anders anders worden worden ingevuld. In In die situatie is opnieuw opnieuw gerichte toestemming toestemming van van de pati~nt/werknemer patient/werknemer vereist. Deze Deze kan kan eveneens tijdens het het reguliere reguliere contact contact worden worden gevraagd. gevraagd. Heeft Heeft de arts van de bedrijfsvereniging bedrijfsvereniging naar naar aanleiding aanleiding van van de ingevulde ingevulde meldingsformulieren aanvuldingsformulieren behoefte aan aanvullende informatie, informatie, dan dan heeft de arbo-arts arbo-arts daarvoor daarvoor gerichte gerichte toestemming toestemming van de werknemer werknemer nodig. nodig.
M C NR. 3 Me NR.3
•
SRC
MEDISCH MEDISCH CONTACT CONTACT
•
SGRC
•
HVRC
•
3. 3. (;egevensbeheer Gegevensbeheer De arbo-arts is is verantwoordelijk voor een zorgvuldige bewaring en beheer van de sociaal-medische dossiers van patient/ werknemer, alsmede voor de toegang tot deze dossiers. Toegangsgerechtigden worden schriftelijk benoemd en hebben een geheirnhoudingsverplichting. geheimhoudingsverplichting.
zelf Of 6f en welke informatie deze aan de werkgever of Ieidinggevende leidinggevende over zijn ziekte wenst te geven.
III. Gegevensuitwisseling Gegevensuitwisseling tussen arbo-arts en werkgever
De werkgever kan ervoor kiezen het financieel risico dat hij gedurende de eigen risico-periode draagt bij een (particuliere) verzekeraar onder te brengen. Voor de gegevensuitwisseling tussen de arbo-arts en de geneeskundig adviseur van de paniculiere particuliere verzekeraar in het her kader van een door de werkgever ingediende claim, worden de volgend~ uitgangspunten gangspunten gehanteerd.
Beschrijving Beschrijving gegevenstrajeet gegevenstraject III
Met de nieuwe wetgeving inzake terugdringing van het ziekteverzuim wordt ondernemingen door een beoogd, dat ondernemingen financi~le betrokkenvergroting van de financide heid beter kunnen worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid verantwoordelijkheid ten aanzien bet kortvan preventie en bekorting van het langdurende ziekteverzuim. ziekteverzuim. GedurenGedurenen langdurende her ziekteverzuim de de eerste periode van het zal de werkgever daartoe zelf het financi~le risico moeten gaan dragen. Na cide Na deze eigen risicoperiode neemt de bedrijfsfinanci~le risico over en vereniging het financide beoordeelt of een claim in het kader van de sociale verzekeringswetgeving verzekeringswetgeving kan worGedurende het gehele den toegekend. Gedurende ziekteverzuim ziekteverzuim zal de werkgever zelf verantwoordelijk worden gesteld voor de begeleiding van het ziekteverzuim ziekteverzuim en voor het zoeken van herplaatsingsmogelijkherplaatsingsmogelijkher heden (reYntegratie) (reintegratie) in het eigen bedrijf. De werkgever zal zich daarbij vanaf 1996 respectievelijk 1998 verplicht verplicht moeten laten ondersteunen ondersteunen door een gecertificeerde arbodienst.
Uitgangspunten gegevensuitwisseling Uitgangspunten gegevensuitwisseling arbo-arts en werkgever tussen arbo-arts
aanzien van de gegevensuitwisseling Ten aanzien arbo-arts en de werkgever betussen de arbo-arts staat een gelijke gelijke situatie als in de huidige relatie relatie werkgever-bedrijfsarts. werkgever-bedrijfsarts. Met her het oog op zijn beroepsgeheim en de vertrouvertrouwensrelatie wensrelatie met de werknemer werknemer dient de arbo-arts arbo-arts zich daarbij te beperken beperken tot het geven van gerichte informatie informatie over de werkzaamheden waartoe de werknemer werknemer werkzaamheden nog wel/niet wellniet meer geschikt is en welke aanpassingen of werkvoorzieningen werkvoorzieningen in het het aanpassingen of kader kader van werkhervatting/rentegratie werkhervattinglrentegratie daartoe door de werkgever werkgever daartoe mogelijk door kunnen worden worden getroffen. Er Er vindt vindt dus kunnen geen uitwisseling van (sociaal-medische) (sociaal-medische) gegevens plaats. plaats. Deze Deze beperkte beperkte informainformadoor de arbo-arts arbo-arts vindt vindt tieverstrekking door tieverstrekking steun steun in gezondheidsrechtelijke gezondheidsrechtelijke jurisprujurispruUiteraard is het het aan de werknemer werknemer dentie. Uiteraard
JAARGANG 50 50 // 20 20 JANUAR11995 JANUARI 1995 JAARGANG
lV. IV. Gegevensuitwisseling Gegevensuitwisseling tussen arbo-arts en geneeskundig geneeskundig adviseur bij bij een verzekeringsmaatschappij verzekeringsmaatschappij
Beschrijving Beschrijving gegevenstraject gegevenstraject IV IV
Uitgangspunten Uitgangspunten gegevensuitwisseling gegevensuitw#seling tussen arbo-arts arbo-arts en geneeskundig adviseur bij een verzekeringsmaatschappij verzekeringsrnaatschappij Conform de KNMG KNMG 'Richtlijnen 'Richtlijnen inzake het omgaan met medische gegevens' is voor bet het verstrekken van informatie aan derden schriftelijke schriftelijke gerichte toestemming toestemrning van de patient/werknemer pati~nt/werknemer nodig. Dit Dit geldt ook voor de gegevensverstrekking door de arbo-ans arbo-arts aan de geneeskundig adviseur van de (particuliere) (particuliere) verzearbo-arts is keringsmaatschappij. De arbo-arts keringsmaatschappij. verantwoordelijk voor her het vragen van verantwoordelijk toestemming aan de patient/ patient/ gerichte toestemming werknemer voor de gegevensverstrekwerknemer adviseur. De king aan de geneeskundig adviseur. arbo-arts zal zich moeten beperken tot arbo-arts beantwoorden van gerichte vragen en het beantwoorden het geven van daarvoor relevante gegeyens van feitelijke aard (geen oordeel). vens Het telefonisch verstrekken verstrekken van informainformaHet wordt afgeraden vanwege mogelijke tie wordt rnisverstanden rond rond de identiteit identiteit van de misverstanden persoon van de verzoeker. verzoeker.•9 persoon Noten Noten Organisatiewet SocialeVerzekeringSociale Verzekering - reikwijdtevan reikwijdte van 1. Organisatiewet 50e lid 10SV. 1 OSv. Rijswijk, Rijswijk. juni juni 1994. 1994. artikel 5Oe 2. Deze Deze procedure procedure is is vastgesteld vastgesteld doer door de de KNMG/ KNMG/ beroepsverenigingen. ]'evens Tevens heeft heeft overleg over leg plaatsberoepsverenigingen. gevonden met organisaties organisalies die nauw nauw bij de de uitvoering uitvoering gevonden van d deze materie betrokken betrokken zijm, zijn. zoals zoalsde van van eze materie de Federatie van Bedrijfsverenigingen (FBV) (FBV) en en het het Branche Overleg Bedrijfsverenigingen Arbodiensten (BOA), (BOA). Evaluatie Evaluatie van van de uitvoering uitvoering van van Arbodiensten deze procedure procedure vindt in samenspraak samenspraak met met voornoemde voornoemde deze organisaties na na twee twee jaar jaar plaats plaats aan aan de hand van van tentenorganisaties minste de volgende volgende items: items: minste deze a. knelpunten bij de praktische uitvoerbaarheid van deze procedure en de KNMG-Code KNMG-Code (waaronder (waaronder beperkingen beperkingen procedure voor open communicatie binnen gegevenstraject I); voor open communicatie binnen gegevenstraject I); uitwerking en en uitvoering uitvoering van van de de informatieplicht informatieplicht ten len b. uitwerking behoeve van pati~nten/werknemers patienten/werknemers en en behandelend behandelend artart· behoeve sen; sen; aansluiting van van de procedure procedure en en KNMG-Code KNMG-Code op op pripri· c. aansluiting en rechterlijke rechterlijke uitspraken. uitspraken. vacy-wetgeving en vacy-wetgeving
I103 O3
MEDISCH MEDISCH CONTACT CONTACT
26 2 6 JANUARIJ A N U A R I - 25 2 5 APRIL APRIL
A [,v,i M IB r_,1 1 U LIJ L A r~ N L~ T kJ
- 26 00. 26 JANUARI JANUARI -DO. Domus Medica Ie Utrecht: Medicate symposium symposium 'Wat betekent betekent Europa voor de Nederlandse Nederlandse gezondheidszorg?' gezondheidszorg?' Doelgraep: Doelgroep: politici, beleidmakers, industrielen industri~len en zorgverzekeraars. zorgverzekeraars. Inlichtingen: In/ichtingen: KNMG, KNMG, Roelof Roe/of Mulder, Mu/der, tel. tel 030823201. 2 7 JANUARI JANUARI VR. -- 27 -VR. Martinihal Ie te Groningen: Medisch Medisch Interfacultair Interfacultair Congres 'Op het scherp van de snede', bestemd voor medisch studenten. Inlichtingen: secretariaat MIC, M/C, tel. tel 0104088237.
30 JANUARI JANUARI -MA. - 30 MA. Provinciehuis 's Hertogenbosch: Provinciehuis te te's 'Arts en deeltijdwerk: deeltijdwerk: de part-time dokter'. Doelgraep: Doelgroep: bij aanstellingskeuringen aanstellingskeuringen betrokken organisaties. Inlichtingen: In/ichtingen: KNMG, KNMG, drs J. Doets, Doets, tel. 030823756.
-- 2
FEBRUARI FEBRUARI --
DO. 00.
De Oosterpoort Oosterpoort te Groningen: nascholingsdag nascholingsdag over trauma's, georganigeorganiseerd door de Centrale Centrals Werkgroep Werkgroep Bedrij1sBedrijfsgezondheidszorg gezondheidszorg Noord-Nederland. Noord-Nederland. Doelgroep: bedrijfsartsen en verzekeringsgeverzekeringsgeneeskundigen. Inlichtingen: H. W. Post Uiterweer, H.W. Uiterweer, tel. tel. 058139735.
-- 22
FEBRUARI FEBRUARI --
DO. 00.
Academisch Medisch Centrum te Amsterdam: nascholingscursus, nascholingscursus, 'Prenatale 'Prenatale diagnostiek: diagnostiek: vandaag vandaag en morgen'. Doelgraep: Doetgroep: huisarlsen, huisartsen, gynaecologen en kinderartsen. Inlichtingen: /n/ichtingen: Bureau PAOG, PAOG, tel. tel 020-5664801. FEBRUARI DO. -- 22 FEBRUARI -00. Jaarbeurs Congrescentrum te Utrecht: themamiddag themamiddag 'Wet op de geneeskundige geneeskundige behandelingsovereenkomst. behandelingsovereenkomst. Nieuwe wetgeving in de praktijk'. Doelgraep: Doelgroep: beroepsbeoefenaren, management, beleidsmakers en hoofden van dienst in de gezondheidszorg. Inlichtingen: Medilex Seminars, Seminars, tel. tel. 030720977. FEBRUARI DI. -- 7 FEBRUARI -01. Academisch Ziekenhuis Graningen: Groningen: symposium symposium 'Ruggesteun'; 'Ruggesteun'; over de praktische behandelingsmogelijkheden behandelingsmogelijkheden van lage rugpijn. Doelgraep: Doelgroep: huisartsen, bedrijfs- en verzekeringsartsen, medisch specialisten en paramedici. Inlichtingen: /n/ichtingen: secretariaat Stichting MOC, MOC, H.R. H.R. Holtslag, K. van der Linde, Holts/ag, tel. tel 020-6090018 of K. tel. tel. 078-149787. 078-149787.
104 104
-- 88
FEBRUARI -FEBRUARI
AGENDA AGENDA
WOo WO.
Odeon te Zwolle: studiedag studiedag 'Video-interactieve 'Video-interactieve begeleiding, begeleiding, baby's en jonge kinderen'. Doelgroep: Doe]groep: verloskundigen, huisartsen, kraamwerk en andere belangstellenden. Inlichtingen: Stichting Lichaamstaal, mw M. M. Lenarts, tel. tel 04756-2473.
- 8 FEBRUARI WOo FEBRUARI -WO. Congrescentrum Agora te Lelystad: jaarlijks Noordelijk Huisartsen Huisartsen Congres 'De huisarts en de oudere patient'. Doelgroep: huisartsen, verpleeghuisartsen, verpleeghuisartsen, internisten, geriaters en artsen in opleiding in Noord-Nederland. Inlichtingen: Distrikts Huisartsen Vereniging Vereniging lwol/eIFlevoland, Zwo/le/F/evoland, tel. tel 038-549525. 038-549525. 10 FEBRUARI FEBRUARI VR. - 10 VR. Katholieke Universiteit Nijmegen: PAOG-cursus PAOG-cursus 'Eens rugpijn ... altijd patient?', ti~nt?', bestemd voor huisartsen. Inlichtingen: /n/ichtingen: Bureau PAOG, PAOG, mw I./. Elbers, E/bers, tel. tel 080-617691.
Holtslag, Holtslag, tel. tel. 020-6090018 of K. K. van der Linde, tel. tel. 078-149787.
-- 2 MAART 00. M A A R T -DO. Domus Medica te Utrecht: symposium symposium over de WGBO, bestemd voor artsen, zowelleden zowel leden als niet-Ieden niet-leden van de KNMG. Inlichtingen: prof.dr mr J. J. Legemaate, Legemaate, tel. tel 030823379. •- 7 MAART 01. MAART •DI. WTC te Rotterdam: congres 'De rol van de thuiszorg in trans· transmurale zorg', bestemd voor medewerkers in de thuiszorg. Inlichtingen: Nederlands Studie Centrum, Centrum, mw L.M. L.M. de Vrieslmw Vries/mw C. C. van Deventer, Deventer, tel. tel 0104349966.
-
17 FEBRUARI FEBRUARI VR. - 17 VR. Aristozalen te Eindhoven: themadag themadag 'Wet geneeskundige geneeskundige behandebehandeIingsovereenkomst', Iingsovereenkomst', bestemd voor beroepsbeoefenaren, management, beleidsmakers en hoofden van dienst in de gezondheidszorg. Inlichtingen: In/ichtingen: Vermande Vermande studiedagen, studiedagen, tel. te/. 03200-22944. -
17 FEBRUARI FEBRUARI MR, -- 17 -VR. Katholieke Universiteit Universiteit Nijmegen: PAOG-cursus 'Rond sterven en dood, bePAOG-cursus sluitvorming sluitvorming in de laatste levensfase', levensfase', bestemd voor verpleeghuisartsen verpleeghuisartsen en andere belangstellenden. Inlichtingen: Bureau PAOG, PAOG, mw B. B. HachmangHachmangRissenbeeklmw Rissenbeek/mw B. Keijser-Huijts, Keijser-Huijts, tel. tel. 0806176881617053. 617688/617053. FEBRUARI Dh -- 21 FEBRUARI· 01. Domus Medica te Utrecht: Medicate Symposium over de WGBO, bestemd voor Symposium zowel leden als niet-Ieden niet-leden van de artsen, zowelleden KNMG. Inlichtingen: prof.dr mr J. J. Legemaate, Legemaate, tel. tel. 030823379.
22 FEBRUARI FEBRUARI WO. -- 22 -WOo Katholieke Universiteit Universiteit Nijmegen: PAOG-cursus PAOG-cursus 'Een open oog voor oogheelkunde in de huisartspraktijk', huisartspraktijk', bestemd beStemd voor huisartsen. Inlichtingen: lnlichtingen: Bureau PAOG, PAOG, mw I.I. Elbers, Elbers, tel. tel. 080-617691. 1 MAART M A A R T -" WO, -- 1 WOo Domus Medica te Utrecht: Medicate symposium symposium 'Ruggesteun'; 'Ruggesteun'; over de praktische behandelingsmogelijkheden behandelingsmogelijkheden van lage rugpijn. Doelgroep: huisartsen, bedrijfs- en verzekeringsartsen, medisch specialisten en paramedici. Inlichtingen: secretariaat Stichting MOC, MOC, H.R. H.R.
JAARGANG50/20 50/20 JANUARI JANUAR~1995 JAARGANG
9 MAART M A A R T -DO. -- 9 DO. Domus Medica te Utrecht: Medicate Invitational invitational Oomus-conferentie Domus-conferentie 'Kwaliteit'. 'Kwaliteir. Doelgroep: interne organisaties welke zijn betrokken bij het kwaliteitsbeleid kwaliteitsbeleid van de medische beroepsgroep. Inlichtingen: mw drs M. M. Frissen, Frissen, stafmedewerker KNMG, KNMG, tel. tel. 030-823346.
- 17 MAART MAART-VR. -17 VR. Jaarbeurs te Utrecht: congres in het kader van het STG-project STG-project 'Gezondheidszorg 'Gezondheidszorg geordend', geordend', toekomst· toekomstscenario's scenario's over de besturing besturing van de Nederlandse gezondheidszorg. gezondheidszorg. mw drs T.L. T.L. Borghuis-Lub, Borghuis-Lub, tel. tel 010-4088574.
MAART -VR. - 31 MAART VR. Katholieke Universiteit Nijmegen: PAOG-symposium PAOG.symposium 'Parenterale 'Parenterale voeding: thuis en in het ziekenhuis'. ziekenhuis'. Doelgroep: gastro-enterologen, gastro-enterologen, internisten, chirurgen en ziekenhuisapothekers. ziekenhuisapothekers. Inlichtingen: Bureau PAOG, PAOG, mw B. B. HachmangRissenbeek, Rissenbeek, tel. tel. 080-617688. - 7 EN VR./ZA. EN 8 APRIL' APRIL VR./ZA. Nationaal Sportcentrum Papendal: voorjaarscongres NISG 'Sportrevalidatie', 'Sportrevalidatie', voorjaarscongres bestemd voor (para-) medici. (para-)medici. Inlichtingen: Inlichtingen; Nederlands Instituut voor Sport en Gezpndheid, Gezondheid, mw R.P R.P. O'Connor, O'Connor, tel. tel. 0830834807. 2 5 APRIL A P R I L -DI, -- 25 01. Vrije UniversiteitAmsterdam: Universiteit Amsterdam: symposium symposium 'Zorgdynamiek 'Zorgdynamiek en samenwersamenwerking'. Dilemma's Dilemma's en nieuwe opties bij bii zorgaanbieders, aanbieders, personeel, personeel, transmurale transmurale zorg, geestelijke geestelijke gezondheidszorg gezondheidszorg en ouderenouderenzorg. Doelgroep: directies, kader, staf en zorgverleners binnen de gezondheidszorg, maatschappelijke dienstverlening, dienstverlening, welzijnswerk. Inlichtingen: Stichting Sympoz, Sympoz, drs Leo Boon, Boon, tel. tel. 020-6474776.
Me MC
NR.3 NR. 3
