65+, Jong en Vitaal
Hoe functioneert het oudere brein?
NVKC Donderdag 28 juni 2012 Antropia, Driebergen
Dr. Laura Eggermont Afdeling Klinische Neuropsychologie Vrije Universiteit Amsterdam E:
[email protected]
VRIJE UNIVERSITEIT
Vandaag
Veroudering van de hersenen Circuits van de hersenen Zelfstandigheid Cognitieve reserve opbouwen Bewegen
Hersencircuits Rijping van onze hersenen Uitvoeren van handelingen
Voorbereiden van handelingen sm prm pm
Plannen en remmen van gedrag
S1
sp
smg
ag
Spatiële navigatie
dlpfc
Sociale cognitie
vlpfc orb
sgg
= kindertijd atp = adolescentie = volwassenheid
Scherder et al., Neurosci Biobehav Rev 2010
stg
vac
phg h
erc itg
= sup long fasc = unc fasc
Onze hersenen – de frontale lob
Frontale lob ontwikkelt zich laat Cruciaal voor onafhankelijk functioneren
Executieve functies
Stuss et al., Cognitive Neurorehabilitation, Cambridge University Press 2008
Inhibitie (remmen)
Prefrontale cortex kwetsbaar voor veroudering en dementie
Belangrijke dagelijkse functies
‘Frontal lobe functioning’
Sociale cognitie
Stuss et al., Cognitive Neurorehabilitation, Cambridge University Press 2008
‘Faux pas’
“Oh hemeltje, we zijn de Hamminks vergeten!”
Sociale cognitie ‘Reading the mind through the eyes’
Reading the mind through the eyes test
Vastberaden
Geïrriteerd Model: K. Pieterse
Beschaamd
Arrogant
Reading the mind through the eyes test
Model: K. Pieterse
Teleurgesteld
Verward
Bezorgd
Walging
Reading the mind through the eyes test
Model: K. Pieterse
Ongeduldig
Sarcastisch
Verleidelijk
Beschaamd
‘Frontale’ functies en het dagelijks leven
Executieve functie tests geassocieerd met activiteiten van het dagelijks leven in personen met: Geheugenproblemen (Reppermund et al., Int J Geriatr Psychiatry 2010; Pereira et al., Int Psychogetriatr 2008) Dementie (Pereira et al., Int Psychogetriatr 2008; Razani et al., Appl Neuropsychol 2007) Niet-aangeboren hersenletsel in de frontaal lob (Godbout et al., Brain Inj 2005)
‘Frontale’ functies en het dagelijks leven
Executieve functie tests geassocieerd met valpartijen bij: Thuiswonende gezonde ouderen (Herman et al., JGMS 2010) Thuiswonende vrouwen met geheugenproblemen (Liu-Ambrose, Phys Ther 2008) Ouderen met de ziekte van Alzheimer (Sheridan & Hausdorff, Dement Geriatr Cog Disord 2007)
‘Frontale’ functies en het dagelijks leven
Executieve functie tests geassocieerd met medicatietrouw bij: Ouderen (Insel et al., J Gerontol B Psychol Sci Soc Sci 2006) Personen met diabetes (Stilley et al., Health Psychol 2010)
Fronto-hippocampale circuit Denken en Bewegen
Hippocampus en de ziekte van Alzheimer Fronto-hippocampal circuit
Bewegen is complex
Lopen is complexer dan je zou denken (Hausdorff et al., Exp Brain Res 2005)
vs
Lopen vergt de integratie van allerlei informatie Lopen vergt complexe cognitieve functies
(Sheridan & Hausdorff, Dement Geriatr Cogn Disord 2007; Scherder et al., Neurosci Biobehav Rev 2007)
Bewegingsstoornissen en cognitieve problemen
Bewegingsstoornissen voorspeller van cognitieve achteruitgang en dementie (Aggarwal et al., Arch Neurol 2006)
Alzheimer patiënten hebben slechtere balans en lopen langzamer (Eggermont et al., Arch Phys Med Rehabil 2010; Petterson et al., J Geriatr Psychiatr Neurol 2007)
Bewegingsstoornissen: Alzheimer patiënten > Ouderen met milde geheugenproblemen > Controles (Aggarwal et al., Arch Neurol 2006)
Relatie bewegen en onze hersenen
Adlard et al., J Neurosci 2005; Churchill et al., Neurobiol Aging 2002
Neurogenese Synaptogenese Angiogenese Afname amyloid eiwit
Bewegen en nieuwe hersencellen
Verrijkte omgeving (bewegen) Aanmaak nieuwe cellen in hippocampus
Van Praag et al., Nature 1999
Tomporowski et al., Educ Psychol Rev 2008; Rovio et al., Lancet Neurol 2005
Opbouwen cognitieve reserve
Opleiding (uitdagend) Werk Vrijetijdsbesteding - Lezen, puzzelen, sudoku - Beweging - Groot sociaal network Kunnen interventies op latere leeftijd kunnen cognitieve reserve boosten? Tucker & Stern, Curr Alzheimer Res 2011
Kan bewegen op latere leeftijd de cognitie verbeteren?
Bewegen en cognitie - ‘Niet actieve’ ouderen -
Hardlopen versus rekken en strekken Executieve (uitvoerende) functies verbeteren - Meer initiatief nemen (minder sociale isolatie?)
- Beter kunnen plannen/organiseren (afspraken maken en houden, medicatietrouw?)
- Toenemende cognitieve flexibiliteit (dieet en levensstijl kunnen aanpassen?)
Vos et al., J Appl Physiol 2011; Colcombe et al., PNAS 2004; Colcombe & Kramer, Psychol Sci 2003; Kramer et al., Nature 1999
Bewegen enende hippocampus Relatie beweging dichtheid hersencellen - ‘Niet actieve’ ouderen -
Erickson et al., PNAS 2011
Projecten VU hersencellen Relatie beweging en dichtheid Longitudinaal en jong-dementerenden
Onderzoek Karin Volkers
[email protected]
Onderzoek Astrid Hooghiemstra
[email protected]
Gebrek aan beweging
15 verpleeghuizen meerderheid van de 451 bewoners lag 17 uur in bed
Bates-Jensen et al., Nurs Res 2004
Obesitas en risico voor dementie
Gevolgen van niet bewegen
Normale situatie
Stemming sm prm pm
dlpfc Inhibitie vlpfc
cn
th
pu mcrb
lcrb
itg = kindertijd = adolescentie = volwassenheid = lateraal
Scherder et al., Neurosci Biobehav Rev 2010
= frontostriataal
Normale situatie
Stemming sm prm pm
dlpfc Inhibitie vlpfc
cn
th
pu mcrb
lcrb
itg = kindertijd = adolescentie = volwassenheid = lateraal
Scherder et al., Neurosci Biobehav Rev 2010
= frontostriataal
Ziekte van Alzheimer
Depressie sm prm pm
dlpfc Disinhibitie vlpfc
cn
th
pu mcrb
lcrb
itg = kindertijd
= frontostriataal
= adolescentie = volwassenheid
= degeneratie
= lateraal
Scherder et al., Neurosci Biobehav Rev 2010
Frontotemporale dementie
Depressie sm prm pm
dlpfc Disinhibitie Aggressie
vlpfc
cn
th
pu mcrb
lcrb
itg = kindertijd
= frontostriataal
= adolescentie = volwassenheid
= degeneratie
= lateraal
Scherder et al., Neurosci Biobehav Rev 2010
Conclusies
Bewegen gunstig effect op hersenen (frontale lob verbindingen) Cruciaal voor activiteiten van dagelijks leven Door beweging stimuleren van onafhankelijk functioneren Desastreuze gevolgen van niet bewegen
Actieve Activelevensstijl! lifestyle!
Vragen & Discussie
Email:
[email protected]
