6. Over het vaststellen van nuttige metrieken. Risicobeheer Functiepuntanalyse voor begroting riskant

Het vakblad over ontwerpen, bouwen, testen en moderniseren van bedrijfsapplicaties

Jaargang 2, juli/augustus 2010

5/6

Risicobeheer Functiepuntanalyse voor begroting riskant Testen Angst drukt zijn stempel Techniek Methodes voor veilig inloggen

Is meten ook weten? Over het vaststellen van nuttige metrieken

Modelleren is het nieuwe programmeren. Aquima: laagdrempelig en snel toepasbaar in de praktijk. Ontdek wat er gebeurt als programmeren modelleren wordt en u uw software direct naar eigen inzicht kunt aanpassen. ICT wordt zo wendbaar dat uw organisatie sneller inspeelt op marktontwikkelingen. Door te automatiseren aan de hand van business rules, krijgt uw werk als ICT-manager extra diepgang. U zit samen met business collega’s dichter op de bedrijfsprocessen. U creëert meer ruimte voor creativiteit en innovatie binnen ICT. Maak vandaag nog kennis met Aquima op www.aquima.nl.

Nederland gaat aquimatiseren®

in dit nummer

redactioneel

Als in ‘confflict’ en ‘delict’ Als u dit leest, zijn de verkiezingen voor de Tweede Kamer achter de rug. De kans dat er

Korte berichten



Legal look



Begroting op basis van FPA toch risicovol



Product Owner: vertel je verhaal



‘IT moet echt iets toevoegen’



Emoties bij het testproces



Kledingrekken blijven overeind



Veiliger inlogmodel voor internet

8 13 14 16 20 23



Voordelen cloud computing komen niet aanwaaien

26



Architected Agile verbreedt ontwikkelmethode



Software appliance bespaart veel tijd



Geen Sinterklaasgesprekken meer

­inmiddels al een regering is geformeerd, lijkt me uiterst gering. Dat kunnen ze in het ­Verenigd Koninkrijk veel sneller.

4 7



Voorafgaande aan het rode potloden gekletter heb ik de partijprogramma’s van een aantal politieke partijen tegen het licht gehouden. Ik heb ze doorzocht op de steekwoorden IT, ICT en automatisering. Was tenslotte toch wel benieuwd naar de standpunten van de partijen op dit vlak. Welaan, de uitkomst is bedroevend. Als industrie telt de softwaresector blijkbaar niet mee, noch zien de politici in ICT een middel om maatschappelijke uitdagingen aan te gaan. Hoezeer ze dat toch het jaar door wel roepen: slimme meters, ICT om energieverbruik terug te dringen, om wachtrijen op te lossen, om efficiëntie door te voeren, om de veiligheid te vergroten, enzovoorts; in de programma’s is hierover niets, of hier en daar een splintertje terug te vinden. Wie zoekt op ICT, ziet wel heel vaak de woorden ‘conflict’, ‘delict’ of ‘dictator’ aan zich voorbij­

28 31 34

trekken. Als je “ICT” zoekt (tussen aanhalingstekens), dan krijg je in vrijwel elk programma nul op het request. Dat geldt ook voor ‘IT’ en automatisering. Bij de Partij voor de Dieren was dit te verwachten (hoewel het denkbaar is dat software kan helpen dierproeven te verminderen of overbodig te maken, toch?) en ook bij Trots op Nederland had ik niks verwacht (hoewel je toch



Omslagverhaal Is meten ook weten?

36

trots kunt zijn op onze software-industrie, toch?), maar dat de oogst bij PvdA, CDA en VVD zo mager is, stemt droef. Het CDA meldt wel dat de indicatiestelling ­binnen de zorgverlening baat kan hebben bij automatisering, en de PvdA zegt dat ´de ­minister´ (welke?) verantwoordelijk is voor de automatisering bij de politie, en de VVD hamert op de bescherming van de persoons­ gegevens en hoopt dat de stemcomputer weer snel het rode potlood gaat vervangen, maar dan heb je het bij deze partijen wel gehad. Groen Links laat het afweten. D66 heeft nog het meeste te melden. Zo wil de partij ver­betering van ICT-projecten. Merkwaardig is wel dat dit wordt gemeld onder het hoofdstukje ‘minder ministeries’, maar alla, hiermee steekt de partij al met kop en schouders boven de andere



Test Driven Development



Coentunnel in digitaal dossier



Het vlindereffect



Boeken enzo



Patenttrollen

uit. En het houdt niet op: ICT moet rijksbreed en centraal worden uitgevoerd (voorwaar een ferm standpunt, want tot nu toe was dit altijd vloeken in de departemententempel), dan wel uitbesteed. En: ICT kan helpen burgers meer invloed te geven op het bestuur. Is er dan helemaal geen partij die serieuze aandacht heeft voor ICT? Jawel, een heel kleintje: de Piratenpartij. Deze partij heeft louter ten doel de kwalijke effecten van automatisering voor de persoonsbescherming weg te nemen. Al met al een zeer karige oogst.

Teus Molenaar Hoofdredacteur [email protected]

appworks juli/augustus 2010

3

40 43 44 45 46

kort

SaaS is ingeburgerd

Eén van de gebouwen op de campus van Reading University.

Het gebruik van Software as a Service

Eerste mens met computervirus

is geen nieuwtje meer. Ongeveer de helft van de organisaties heeft al drie jaar een abonnement op een dergelijke dienst en 95 procent houdt hieraan

De Britse wetenschapper dr. Mark Gasson is de eerste mens die

vast of gaat dit zelfs uitbreiden.

‘geïnfecteerd’ is met een computervirus. Hij wil hiermee bewijzen dat medische apparatuur kwetsbaar is voor ‘digitale ziektes’.

In het Gartner-rapport ‘User Survey Analysis: Software as a Service, Enterprise Application Markets, Worldwide, 2010’

Mark Gasson is senior onderzoeker aan

­gebruiken om het gebouw binnen te

valt te lezen dat integratie-eisen de belangrijkste redden is

de School of Systems Engineering van de

komen, op dezelfde manier waarop een

om over te gaan op SaaS. De wens om tot een lagere Total

University of Reading. Hij heeft een ster­

computervirus zich binnen een netwerk

Cost of Ownership te komen, is ook een drijvende kracht.

ke RFID-chip onder de huid van zijn hand

gedraagt. De bekendste implantaat bij

Gartner noemt het wel opvallend dat slechts 39 procent van

ingebracht om aan te tonen dat medi­

de mens is de pacemaker, maar er zijn

de organisaties regels heeft opgesteld om het gebruik van

sche apparaten kwetsbaar zijn voor com­

ook chips die bijvoorbeeld de blaas re­

SaaS-applicaties te evalueren.

putervirussen. Hij heeft namelijk de chip

gelen. Naarmate meer mensen met

De populairste toepassingen zijn e-mail, boekhouding, ver­

met opzet geïnfecteerd. Hij gebruikt de

dergelijke chips zijn uitgerust, neemt het

koopautomatisering en klantendienst, en uitgavenbeheer.

chip om de deuren van zijn labora­torium

risico toe dat de implantaten worden ge­

Zestien procent gaf aan op zijn schreden terug te keren en

te openen en zijn mobiele ­telefoon actief

ïnfecteerd.

van een SaaS-oplossing weer terug te gaan naar software

te krijgen.

Gasson heef zijn bevindingen ­kenbaar

binnen de eigen systemen. Er springt niet direct een reden

Het virus wordt via het controlesysteem

gemaakt

uit voor deze terugvering, maar er zijn aanwijzingen dat dit

van de lab-toegang overgebracht op

­Symposium on Technology and Society in

te maken heeft met integratieproblemen of te hoge kosten.

de toegangskaartjes die zijn collega’s

Australië dat van 7 tot 9 juni plaatsvond.

Algoritme ontdekt sarcasme

op

het

IEEE

International

Het onderzoek is gedaan door Oren Tsur en Dmitri Davidov, beiden doctoraal student aan het HU Institute of Computer Science. Zij zijn be­ geleid door prof. Ari Rappoport. De studie heeft negen maanden in beslag genomen.

Wetenschappers van de Hebrew University in Jeruzalem hebben een algoritme ontwikkeld dat in staat is sarcasme in lange teksten te herkennen. De score van 77 procent is beduidend hoger dan wat mensen bereiken.

4

appworks juli/augustus 2010

Zij hebben 5500 boekbesprekingen van ­Amazon. com gehaald en door vrijwilligers ­laten contro­ leren op sarcasme. Met deze lijst van ­zinnen is het algoritme ontwikkeld dat ­patronen herkent in zinnen die mensen gebruiken om iets duide­

dan niet sarcastisch hadden aangemerkt. De

lijk te maken dat zij niet ­letterlijk menen. Het

score kwam uit op 77 procent.

algoritme is getest op tienduizenden andere

Het resultaat kan helpen de interactie tussen

zinnen op Amazon.com die vrijwilligers als al

mens en computer te verbeteren.

Index voor webservices Onder aanvoering van CA Technologies is een index ingevoerd om de waarde van webservices te meten: de Service Management Index (SMI). Tegelijk is een website, annex community, in het leven geroepen als zwaartepunt van kennis over de cloud: www.cloudcommons.com.

Miljoenen subsidie voor SaaS-projecten NWO-Jacquard heeft vijf SaaS-projecten uitgekozen die gezamenlijk twee miljoen euro subsidie krijgen. De projecten gaan uiterlijk in september 2010 van start. Een internationale commissie heeft de tien

Tijdens CA World in Las Vegas vertelde

hebben we de universiteit Carnegie

David Hodgson, senior vice ­president

Mellon bereid gevonden om de index

Cloud Commons bij CA, dat het ­bedrijf

wetenschappelijk verder uit te werken.

de afgelopen negen maanden heeft

Cloud computing is een reis, Cloud Com­

gezocht naar een manier om de waar­

mons wil de reisgids zijn.”

Het Joint Academic and Commercial Quality Research &

de van webdiensten te ­meten en weer

Jeff Perdue, senior scientist bij ­Carnegie

­Development (Jacquard) is opgezet om het onderzoeks­

te geven. “Terwijl wij hiermee bezig

Mellin in Silicon Valley, gaf aan dat

terrein van software en service engineering in Nederland

­waren, kwamen we erachter dat er

­tevens wordt gepoogd om industrie­

te versterken. Samenwerking tussen universiteiten en

wel meer dan drieduizend webdiensten

breed gedragen definities te formuleren

­bedrijfsleven is een belangrijk onderdeel van het succes van

van wat bijvoorbeeld moet worden ver­

het programma.

staan onder beschikbaarheid, kwaliteit

Het project Configurable Services for Local Governments

of dienstverlening als het gaat om cloud

­(CoSeLoG) heeft tot doel het SaaS-paradigme toe te passen

services. “Bij veel mensen bestaat het

in de context van gemeentelijke processen. De bedoeling is

idee dat gebruik maken van de cloud

uitvoerbare referentiemodellen te ontwikkelen waardoor ge­

riskant is. Wij willen een geaccepteerd

meenten niet gedwongen zijn om alles precies ­hetzelfde te

framework (verder) ontwikkelen dat

doen als zij uit besparingsoverwegingen een SaaS-­oplossing

een houvast biedt voor mensen die ge­

willen gebruiken.

bruik willen maken van cloud services.”

Binnen het Scale.It.Up-project definiëren de onderzoekers

Carnegie Mellon vormt een SMI Consor­

een architectuur en een methode die het mogelijk maken

tium om de index te vervolmaken.

om Multi-tenant softwaresystemen online te laten evalueren

Laura Meluer, VP Cloud Community bij

en ook online te testen.

CA, lichtte toe dat de waardes die in de

Het project Service Extraction from Decomposed Software

index komen, is opgebouwd uit objec­

Monoliths in the Financial Domain onttrekt services uit

tieve en subjectieve beoordelingen. “IT-

­monolitische applicaties in het financiële domein. Deze ser­

professionals kunnen aangeven wat zij

vices worden herkend op basis van patronen en domein­

vinden van bepaalde diensten; zij kun­

modellen.

nen met elkaar in discussie gaan, elkaar

Next Generation Auditing gaat onderzoek doen naar

vragen stellen. Kortom alles doen wat

­auditingdiensten die de financiële en administratieve

bij een community hoort. Om de site

­processen in bedrijven continu, real-time, controleren. Het

Laura Meluer legt uit hoe de index wordt opgebouwd.

volledig uitgewerkte aanvragen beoordeeld.

alvast inhoud te geven, hebben we zelf

project is gebaseerd op de waardekringloop, een bewezen

beschikbaar zijn. Hoe

al onderzoek laten doen naar onge­

kernconcept uit de Nederlandse accountancytheorie.

vind je die? En hoe waardeer je die? De

veer 300 cloud dienstverleners en deze

Re-engineering Service Oriented Systems (ReSOS) ten slot­

SMI en de community moeten hier een

­gewaardeerd.”

te is op zoek naar voldoende uitgewerkte technologieën

antwoord op geven. CA heeft de eerste

Op de site zijn blogs te vinden, menin­

en controlemechanismen voor het onderhoud van service

stap gezet en samenwerking gezocht

gen van analisten en tal van artikelen.

oriented systemen.

met bijvoorbeeld Gartner, Forrester en

Er zijn vijf onderwerpen ingedeeld:

IDC. Deze analistengroepen werken

­security, private cloud, public cloud,

mee aan de site en de index. Verder

­hybrid cloud, en all other topics.

­tegenwoordig

appworks juli/augustus 2010

5

kort

AAP krijgt software De Stichting AAP in Almere heeft AutoCAD LT gekregen voor het

ICT-bestedingen groeien

bijhouden van bouwkundige en installatietechnische revisietekeningen en voor het bouwen van ad-hoc verblijven. Zij wil het ook inzetten voor het vastleggen van transportkisten, vangkooien en luiken.

Uit de jongste ICT-Barometer van Ernst & Young blijkt dat 39% van de ondervraagden verwacht meer te besteden aan ICT; 20% verwacht een daling. Per saldo is er een forse stijging te verwachten. Alle sectoren – vooral overheid en dienstverlening – ver­ wachten in het komende jaar meer te investeren in ICT. De sectoren handel/distributie, overheid en dienstverlening gaan meer uitgeven aan hardware. De totale bestedingen aan hardware nemen toe: 32% (in februari was dat nog 25%) verwacht een toename, terwijl 17% (20%) denkt dat AAP werkt aan de verbetering van het ­welzijn

laatste heeft Nordined LT ­gegeven. Hier­

deze zullen afnemen.

­niet-gedomesticeerde

mee zijn gebouwgebonden ­installaties

De investeringen in software nemen aanzienlijk toe: 41%

­dieren. Onder meer door opvang, ­genezing

te ­tekenen. De stichting kreeg ook de

(28%) verwacht een toename, slechts 14% (18%) een afna­

en herplaatsing, of permanente verzor­

­LT-handleiding van TEC CAD College.

me. “Het herstel van de softwaremarkt die we in de tweede

ging van individuele dieren. De ­stichting is

De software is nodig om de lay-out van de

helft van 2009 zagen, zet nu met vaart door, waarbij het top­

­afhankelijk van giften.

dierenverblijven aan de steeds ­veranderende

niveau van de afgelopen tien jaar weer in zicht komt”, luidt

Autodesk heeft via zijn distributeur Man and

capaciteits-, welzijns- en veiligheidseisen

de toelichting van Jacob Verschuur, directeur Ernst & Young

Machine en reseller NPQ CAD Solutions de

aan te passen. Uiteraard ­krijgen betrokkenen

ICT Leadership.

software gratis ter beschikking gesteld. De

ook training aangeboden.

van

uitheemse

Daling in ontwikkelsoftware Wereldwijd is de omzet van applicatie ontwikkelsoftware in 2009 gedaald met 2 procent naar 7,25 miljard dollar. Voornamelijk door het bevriezen van projecten in het begin van het jaar, aldus Gartner.

6

appworks juli/augustus 2010

Hoewel projecten werden stilgelegd, is er wel

derde plaats staat CA Technologies (11%); op

veel geïnvesteerd in beveiligingstesten, aldus

de voet gevolgd door HP (10,5%). Compuware

Laurie Wurster. Zij is onderzoekster bij Gartner.

is hekkensluiter met 5,9%.

IBM blijft marktleider met 27,7 procent. Dit

Wurster verwacht dat de verkoop van ontwik­

komt deels door de strategische overnames van

kelsoftware dit jaar met twee tot drie ­procent

Watchfire (2007) en Ounce Labs (2009) die zich

groeit. Het Java-platform en Dynamische

vooral op beveiligingstesten richten.

webapplicatie tools blijven geduchte concurren­

Tweede op de markt is Microsoft met 14,7

tie ondervinden van open source alter­natieven.

procent. Volgens Wurster is dat verrassend,

Zij meent voorts dat de consolidatie in deze

omdat veel bedrijven de aankoop van Visual

markt voortzet waarbij de grote spelers de

Studio hadden uitgesteld tot de lancering van

‘pure play’ leveranciers van ontwikkelsoftware

de nieuwste versie: Visiual Studio 2010. Op de

­opkopen om hun eigen suites aan te vullen.

legal look

?

De verschillende licentiemodellen In ieder nummer van AppWorks beantwoordt mr. Victor de Pous juridische vragen. Wie iets wil vragen aan hem kan een mail sturen naar [email protected]. De redactie van AppWorks zorgt dan dat u antwoord krijgt.

matiemaatschappij mee laten wegen. Dat betekent dat licentieverlening gebruiksrechten moet bieden aan eindgebruikers die letterlijk plaats- en tijd­onafhankelijk werken. Dus ‘in and out-of-office’. Maar we mogen de redelijkheid en billijkheid niet vergeten. Wat heb je aan virtualisatie als de kosten voor softwaregebruik dusdanig stijgen, dat de Total Cost of Ownership niet wordt verlaagd? Afhankelijk van de aard van de software (ontwikkelprogrammatuur en tools, applicaties,

Victor de Pous

­besturing- en netwerksystemen) kunnen de preferente modellen dus verschillen. Ingewikkelde constructies, die gebruik maken van meer dan een parameter doen minder recht aan SaaS en cloud computing. Voor ­applicaties, zoals productiviteitssoftware, biedt licentieverlening per werk­

> Waarom verschillen licentiemodellen voor computerprogramma’s eigenlijk?

plek/gebruiker waarschijnlijk de beste oplossing.

Softwareproducenten zoeken voortdurend naar de optimalisering van hun

> Wat doet software asset management?

verdienmodel. Daarom worden applicaties geleverd op basis van uiteen­

Meten is weten. Zoals producenten bezig zijn met optimalisering, zo

lopende ‘metrics’ of een combinatie ervan. Die bepalen uiteindelijk de

­kunnen softwaregebruikers bij overheid en bedrijfsleven dat ook doen;

hoogte van de totale gebruiksvergoeding en vaak ook de hoogte van de

juist gelet op de huidige economische situatie. Software asset manage­

kosten voor support & maintenance. En deze diversiteit constateren we

ment biedt het gereedschap voor efficiënt licentiebeheer. Uit de praktijk

zelfs bij verschillende producten van een en dezelfde producent. Eenvoud

blijkt dat het ontbreken van accurate informatie over alle software onder

en transparantie ontbreken vaak.

meer wordt veroorzaakt door de decentrale autonomie voor software­ keuzes, ICT-integratie na fusies en overnames, complexe softwarecontrac­

We hebben het bijvoorbeeld over licensering op basis van rekenkracht

ten en lage waardering voor software-inventarisaties.

(aantal of snelheid van de CPU, aantal ‘cores’ of ‘threaths’), aantal ­machines (servers), aantal eindgebruikers (‘concurrent’ of ‘non-concurrent

Software asset management­processen kunnen operationele en juridische

users’), aantal (financiële) transacties en wat dies meer zij. Soms worden

risico’s verminderen en tevens door het standaardiseren van applicaties

er ‘site license agreements’ afgesproken, dus per bedrijfs­vestiging. Een

het gebruik uniformeren en hiermee softwarekosten verlagen. Terwijl

nog complexer voorbeeld betreft de licentieverlening per ‘automated

organisaties door een proactieve aanpak een betere beheersing krijgen

­process’, zoals Oracle soms doet. Het is onduidelijk wat dat is.

over hun de waarde van hun software, realiseren ze ook een reductie van arbeidskosten voor ICT. In sommige gevallen zelfs tot 50%. 

> Welke modellen faciliteren SaaS en cloud computing het beste? Wanneer ICT meer en meer van een product in een dienst verandert, dringt de vraag zich op welke achterliggende licentiemodellen efficiënt

Mr. V.A. de Pous is bedrijfsjurist en industrie-analist. Hij houdt zich

en schaalbaar zijn. Het voor de hand liggend antwoord luidt: eenvou­

sinds 1983 bezig met de juridische aspecten van digitale technologie en

dige ­modellen. Daarbij zijn in ieder geval gebruikers geholpen; zeker

informatiemaatschappij en is medewerker van uitgeverij FenceWorks.

wanneer we ook nog eens nieuwe manieren van werken in de infor­ appworks juli/augustus 2010

7

risicobeheer

Begroting op basis van FPA toch risicovol Veel bedrijven hanteren Functiepuntanalyse (FPA) als middel om tot een transparant begrotingsmodel te komen voor softwareontwikkeling die zij uitbesteden. Functiepunten geven alleen de omvang van een systeem weer. Voor een begroting zijn meer stappen nodig die nu niet of onvoldoende zijn gestandaardiseerd. Dit leidt tot risico’s waarvan organisaties zich vaak onvoldoende bewust zijn. Eric van der Vliet, Jelle de Vries

Grote verwarring ontstaat doordat de bepaling van de omvang van een

Klanten die een leverancier louter selecteren op basis van een prijs per

systeem, zoals functiepunten, en de begroting van de kosten vaak op

functiepunt missen de essentie: ‘de garantie van de levering van een

één hoop wordt gegooid. Dit zijn twee afzonderlijke activiteiten. Als we

kwalitatief goed product binnen tijd en budget’. Alleen inzicht in de prijs

een vergelijking maken met de bouwsector, dan worden de m3 van

per functiepunt is onvoldoende om tot een goed product te komen.

een gebouw (de inhoud) gebruikt als basis voor de kostprijsberekening

Een goedkope applicatie met veel fouten kan voor een onderneming

(de begroting). Kostprijsberekening in de bouwsector is een vak op zich

­uiteindelijk veel duurder uitpakken door hogere beheerkosten.

(calculator of cost engineer). In de ICT is een vergelijkbare rol niet of

Voor een transparante begroting is het belangrijk het gehele proces van

nauwelijks bekend. Een oorzaak is onvoldoende standaardisatie van het

functiepunten tot en met de begroting te standaardiseren en om over

proces om te komen tot een begroting waardoor dit vakgebied nog maar

factoren die dit proces kunnen beïnvloeden, zoals doorlooptijd, goede

beperkt is ontwikkeld. Organisaties die functiepunten gebruiken, zijn zich

afspraken te maken.

vaak onvoldoende bewust van de (financiële) risico’s die zij hierbij lopen.

Vier processtappen

8

Wat vraagt de markt?

Om een begroting te baseren op functiepunten is een aantal stappen

Het wordt niet meer geaccepteerd dat een aanvankelijke positieve

nodig. Slechts één van deze stappen betreft de functiepuntanalyse. De

­business case tijdens het project onderuit gaat omdat de kosten en

overige stappen zijn ook noodzakelijk om te komen tot een betrouwbare

de doorlooptijd niet in de hand te houden zijn. Het gebruik van een

begroting.

­objectieve omvangeenheid, zoals functiepunten, met vaste ­prijsafspraken

Omdat behalve FPA de processtappen niet zijn gestandaardiseerd, zijn be­

per ­eenheid lijkt de oplossing voor kostenbeheersing en transparantie

grotingen van meerdere organisaties niet vergelijkbaar. Het is ­tevens on­

van de begroting.

mogelijk objectief vast te stellen of deze stappen correct zijn ­doorlopen.

appworks juli/augustus 2010

Functiepuntanalyse (FPA) Functiepuntanalyse is een methodiek die punten geeft aan gebruikersfuncties. De FPA-methode is vastgelegd in richtlijnen en in een ISO standaard [ISO/IEC 24570] en zou daarmee gesneden koek moeten zijn, maar niets is minder waar. Dat de standaard bestaat uit een document van meer dan 200 pagina’s geeft al aan dat het behoorlijke kennis vergt om deze standaard eenduidig toe te kunnen passen. Een risico is dat de richtlijnen op verschillende manieren worden geïn­ terpreteerd met als gevolg verschillen in het aantal functiepunten. Een gedegen opleiding en begeleiding door ervaren tellers is dan ook heel belangrijk. FPA is immers een beoordelingsmethodiek en geen exacte wetenschap. Door bewuste of onbewuste aannames kunnen functiepunttellingen op onder­ delen verschillen terwijl de totalen gelijk kunnen zijn. Aannames en tellingen van onderdelen dienen dan ook altijd te worden vergeleken. Ook bij ervaren tellers geldt dat de telling door een tweede persoon moet worden gereviewd of dient een onafhankelijke telling te worden uitgevoerd om voldoende nauwkeu­ righeid te garanderen. Inzicht in de oorzaak en mate van verschillen in tellingen geeft een goede indicatie van de risico’s, die vervolgens in het project moeten worden gemanaged.

en de producten die in dit proces worden opgeleverd definiëren. De ­standaardisatie dient ook de beinvloedingsfactoren te definieren en aan te geven wanneer FPA wel of niet toepasbaar is.

Applicatiebeschrijving Het gebruik van FPA om een begroting

Om een nauwkeurige omvang te bepalen, dient een applicatiebeschrij­

op te stellen, is risicovol. De kans dat de

ving voldoende te zijn uitgewerkt en een functioneel ontwerp te bevat­

berekeningen niet kloppen, is groot.

ten. Om te komen tot applicatiebeschrijving worden de volgende fasen doorlopen:

• Projectidee

Om een functiepuntenanalyse uit te kunnen voeren op basis van een Het gevolg is een vaak onacceptabele afwijking tussen de ­begroting en

projectidee, is het belangrijk dat deze is gebaseerd op basis van behoef­

de werkelijke kosten. Om de risico’s in dit proces te ­begrijpen is het be­

ten vanuit de business, die bij voorkeur zijn vastgelegd in een enterprise

langrijk om inzicht te hebben in de stappen.

architectuur. Het proces om te komen tot een projectidee dient te zijn

De eerste stap in dit proces is de applicatiebeschrijving of de input die

gestandaardiseerd, omdat het de basis vormt van een eerste versie van

wordt gebruikt voor de omvangbepaling. Zonder goede documentatie

een business case. Onderdeel van een business case is een indicatie

wordt het lastig, zo niet onmogelijk om een accurate FPA uit te voeren en

van de kosten. Een uitgebreide en accurate functiepuntanalyse is in deze

te komen tot een nauwkeurige omvang van het te realiseren systeem.

fase echter nog niet mogelijk. Wel is het mogelijk om een indicatieve

De tweede stap in het proces is de functiepuntanalyse, waarin middels

functie­puntanalyse uit te voeren. Het is oppassen dat het aantal indica­

een telling de omvang van het te realiseren product wordt bepaald.

tieve functiepunten niet als definitief aantal wordt beschouwd, omdat de

Bij het maken van een begroting is het belangrijk om de factoren te

­mogelijke nauwkeurigheid beperkt is tot een marge van +/- 50%.

bepalen die de productiviteit en dus de prijs per functiepunt beïnvloeden

• Systeemeisen

(derde stap).

Nadat het idee is goedgekeurd voor verdere uitwerking, wordt een

De laatste stap is het maken van een begroting op basis van het aantal

beeld gevormd van welke eisen aan het nieuwe systeem worden ge­

functiepunten en de vastgestelde beïnvloedingsfactoren.

steld. ­Tegenwoordig gebeurt dit vaak behulp van Use Case beschrijvin­

Het is belangrijk dat leveranciers standaarden hebben om de consisten­

gen. Deze fase maakt het al een stuk duidelijker welke functionele ge­

tie van begrotingen te vergroten. Deze standaarden moeten het ­proces

bieden worden geraakt. Nu is een indicatieve functiepuntanalyse zeker appworks juli/augustus 2010

9

Applicatie beschrijving

Functiepunt analyse

Beïnvloedings factoren

Begroting

Deze stappen zijn nodig om tot een transparante begroting voor een

­mogelijk, met de nadruk op indicatief en dus niet bruikbaar voor een

softwareontwikkelproject te komen.

definitieve omvangschatting. Door de wet van de grote aantallen wordt de kans op een omvangsschatting die uitkomt nabij de uiteindelijke om­ vang groter. Dus hoe groter een project des te kleiner de kans op een

­aanlevert en de partij die de realisatie uitvoert in een zo vroeg mogelijk

grote percentuele afwijking tussen inschatting en de werkelijke omvang.

stadium afstemmen en tot overeenstemming komen.

•

• Functioneel ontwerp

Globaal ontwerp

Een globaal ontwerp of een Solution Architectuur is nodig om de eisen te

Het functioneel ontwerp of de functionele architectuur wordt opgesteld

vertalen in een oplossing. Idealiter wordt deze fase iteratief uitgevoerd

op basis van van het globaal ontwerp of de Solution Architectuur. Op basis

waarbij oplossingen en eisen voordurend worden bijgesteld aan elkaar.

van dit functioneel ontwerp is het mogelijk een gedetailleerde functie­

Als deze fase is afgerond, is een globale functiepuntenanalyse mogelijk

puntanalyse uit te voeren. De nauwkeurigheid van deze telling hangt af

en kan worden bepaald welke beïnvloedingsfactoren relevant zijn. Omdat

van de kwaliteit van het functioneel ontwerp.

nog geen gedetailleerde documentatie beschikbaar is, moet in deze fase

Als deze kwaliteit onvoldoende is zal, ondanks de uitvoering van een ge­

rekening worden gehouden met een mogelijke variatie van het aantal

detailleerde functiepuntanalyse, de nauwkeurigheid nog steeds beperkt

functiepunten van +/- 35%.

zijn en meer dan gemiddeld afwijken van de realiteit. Het is belangrijk

In de praktijk wordt deze fase van een project veelal niet of nauwelijks uit­

dat de functiepunttellers deze afwijking signaleert en ook rapporteert aan

gevoerd en worden direct functionele of technische ontwerpen ­gemaakt.

zijn opdrachtgever.

Als gevolg hiervan is het globaal ontwerp vaak nog zo rudimentair dat de functiepuntanalyse op onvolledige invoer is gebaseerd en nauwe­

Toepasbaarheid van FPA

lijks waarde heeft. Het is dan ook van belang dat de partij die de eisen

Functiepunten analyse is bedoeld voor transactiegebaseerde systemen waarbij het aantal transacties representatief is voor de omvang van het systeem. Meestal zijn dit administratieve systemen met een duidelijke gebruikersinteractie. Soms bevatten transactiegebaseerde systemen ­complexe berekeningen. Deze complexiteit wordt niet vertaald in de functionele omvang; de kans is groot dat de begroting niet klopt met de realiteit. Complexiteit is dan ook een belangrijke beïnvloedingsfactor. Technische systemen die weinig gebruikersinteractie hebben zijn niet geschikt voor functiepuntanalyse doordat er geen of een beperkt aantal transacties is dat geteld kan worden en daarmee niet representatief voor de begroting. Er zijn nieuwe ontwikkelingen op het gebied van functie­ punten (bijvoorbeeld Cosmic Full Function Points) die meer geschikt zijn voor technische systemen, maar in dit artikel buiten beschouwing worden gelaten. Een nieuwe ontwikkeling is het gebruik van functiepuntanalyse voor het begroten van pakket implementaties. Dit vereist wel dat ­voldoende ­documentatie van de te implementeren functionaliteit beschikbaar

Een gebrek aan standaarden (zoals de meter) maakt het

is. Doordat het meestel gaat om standaard functionaliteiten is deze

lastig een FPA te gebruiken als basis voor het opstellen

­functionaliteit vaak niet of beperkt gedocumenteerd. Dit maakt het tellen

van een begroting voor softwareontwikkeling.

van functiepunten lastig. Over de toepasbaarheid van functiepunten voor pakketimplementaties bestaat nog twijfel.

10

appworks juli/augustus 2010

In de bouwsector is kostprijsberekening een vak op zich.

Kwaliteit van gebruikte documentatie Als documentatie beschikbaar is met voldoende diepgang, dan nog is het voor een goede FPA-telling belangrijk dat de documentatie van voldoende kwaliteit is. Als de documentatie niet of onvoldoende is gereviewd, kan

Begroting

deze nog allerlei onjuistheden en onduidelijkheden bevatten die later

Begroting is uiteindelijk de stap om te komen tot een prijs per functie­

­leiden tot discussie en in dit stadium tot een verkeerd aantal functie­

punt. Hierin zitten twee belangrijke factoren:

punten. De functiepuntanalist dient dan ook voor de start van de telling

• het aantal functiepunten zoals die tijdens de telling is vastgesteld; • de prijs zoals vastgesteld op basis van de beïnvloedingsfactoren en

de kwaliteit van het document te toetsen.

de productiviteit.

Beïnvloedingsfactoren

Om het nog complexer te maken: ook het aantal functiepunten heeft

Om een prijs per functiepunt te bepalen, is het belangrijk om na te gaan

invloed op de uiteindelijke productiviteit en daarmee de prijs per functie­

welke factoren de prijs beïnvloeden. Voorbeelden van beïnvloedings­

punt. Omvang is namelijk één van de beïnvloedingsfactoren met een

factoren zijn de volwassenheid van de ontwikkelorganisatie; samen­

totaal niet lineair beïnvloedingspatroon. Dit wordt vaak niet onderkend,

stelling, kennis en ervaring van het team; bekendheid van projectleden

waardoor de foute aanname wordt gedaan dat als een project 2x zo groot

met de materie; de gekozen ontwikkelmethodiek; activiteiten / ­producten

wordt de kosten ook 2x zo hoog zijn. In de praktijk nemen de kosten in

die deel uitmaken van de begroting; doorlooptijd van het project; volle­

veel grotere mate toe.

digheid en concreetheid van de eisen.

Voor het bepalen van de productiviteit en de kosten is het ­essentieel

Andere factoren zijn beschikbaarheid van de vereiste ­documentatie;

­ervaringscijfers te hebben. Er zijn allerlei benchmarkgegevens en

­kwaliteit van de producten; omvang van het te leveren systeem;

­benchmark-tools met ervaringscijfers op de markt beschikbaar. De cijfers

­complexiteit van het te leveren systeem; en architectuureisen voor het te

zijn echter primair bedoeld om een organisatie te benchmarken. Een klant

leveren systeem (non functionals).

kan bepalen in hoeverre een aanbieding afwijkt van het marktgemiddel­

Als deze factoren niet of onvoldoende inzichtelijk zijn, dan kan dit grote

de. Een leverancier kan de benchmarkgegevens gebruiken om te ­bepalen

gevolgen hebben voor de begroting van het project.

of zijn productiviteit in de buurt ligt van die van andere organisaties. appworks juli/augustus 2010

11

Het gebruiken van de benchmark gegevens voor het bepalen van de

dat dit impact heeft op de originele begroting dat het verstandig is de

­productiviteit is een risico omdat dat deze cijfers niet in iedere organisatie

impact opnieuw te berekenen. Dit is evenwel arbeidsintensief; wie gaat

zonder meer toepasbaar zijn. Het hebben van eigen ervaringscijfers heeft

dat betalen?.

dan ook de voorkeur.

Change requests die betrekking hebben op de opleverdatum van ­projecten en vooral waarin deze wordt vervroegd zijn een bron van problemen.

Change management

Er is geen lineair verband tussen omvang en kosten, zo is er ook geen

Als een prijs per functiepunt is afgegeven zonder duidelijke aannames,

­lineair verband tussen inzet van mensen en doorlooptijd. Als er een be­

uitgangspunten en afspraken dan levert dit voor zowel klant als leveran­

groting is gemaakt voor een project is die begroting alleen geldig voor die

ciers risico’s op. Bijvoorbeeld bij change requests, geldt dan dezelfde prijs?

­berekende omvang en doorlooptijd. Door projectfactoren zoals doorloop­ tijd en bemensing te veranderen, moet een begroting opnieuw worden

Begroting is uiteindelijk de stap om te

gemaakt. Hierbij geldt dat de kans op het mislukken van een project toeneemt met het krimpen van de beschikbare tijd. 

komen tot een prijs per functiepunt. Referenties

• Alain Abran, Jean-Marc Desharnais, Serge Oligny, Charles Symons, Cosmic Functional Size Measurement Method, version 3.0.1

•

Ars Conjectandi (De kunst van het opstellen van vermoedens); Software

•

Jan Jaap Cannegieter, Erik van Veenendaal, Eric van der Vliet, Mark van

Engineering Economics. Prentice Hall, 1981

der Zwan. Reviews in de praktijk. Academic Service 2008.

• Clinger Cohen Act; wet in de Verenigde Staten uit 1996 ter bevordering van efficiënte IT-investeringen bij de overheid door een verplichte Enterprise Architectuur

•

Cockburn 2002; ‘Use cases, ten years later. Oorspronkelijk gepubliceerd in STQE Magazine, Mar/Apr 2002.

Nieuw is het gebruik van functiepuntanalyse voor het

• Gilb, T & Graham, D. Software Inspections. Addison Wesley, 1993 • ISO/IEC 24507. Functional size measurement method, 2005 • Jacobson; Object-Oriented Software Engineering. Addison Wesley

begroten van een pakket implementatie. Dit vereist wel dat voldoende documentatie van de te implementeren functionaliteit beschikbaar is.

Professional, 1992

•

Jones, C. Software Assessments, Benchmarks, and Best Practices. Addison Wesley, 2000

• • Nesma; Definities en Telrichtlijnen voor de toepasing van functiepunten Jones, C. 1997 Applied Software Measurement. McGraw Hill, 1997

Wat als het aantal functiepunten toch meer blijkt te zijn? Is dit voor kosten van de leverancier of toch de klant? Wat zijn de afspraken met betrekking tot kwaliteit? Een product kan dan misschien wel worden opgeleverd, maar als de kwaliteit onvoldoende is, dan nemen de kosten tijdens de ­garantieperiode en in beheer navenant toe. Bij wie ligt dit risico? Wat als de klant ineens vraagt om een kortere doorlooptijd? Ervaring en bench­ marks tonen aan dat de prijs daarmee toeneemt. Zijn hier duidelijke af­ spraken over gemaakt?

analyse v2.2. Nesma, 2004Fred J. Heemstra en Rob J. Kusters. Wat bepaalt de kosten van ERP-implementatie? Management accounting 2005

• • Verhoef; Quantifying the Value of IT-Investments, Free University of SEI. CMMI for Development v1.2. CMU/SEI-2006-TR-008. 2006

Amsterdam, Department of Mathematics and Computer Science

• Yang, Y., Chen, Z., Valerdi, R., Boehm, B., Effect of Schedule Compression on Project Effort, 27th Conference of the International Society of Parametric Analysts, June 2005, Denver, CO. 

Change requests zijn onderdeel van elk project. De invloed van het toevoegen van nieuwe functionaliteit is groot als daarmee een project ­substantieel in omvang toeneemt. Zolang de totale groei of krimp van een projectomvang niet meer dan 1% bedraagt, kan nog worden vol­

Eric van der Vliet is Lead Expert Estimating bij Logica Nederland

staan met een impactbepaling voor de change zelf. Als de groei, of de

Jelle de Vries is Solution Architect en productmanager metrieken bij Ordina

wijzigingsgraad, van een project meer wordt, dan is het risico zo groot

12

appworks juli/augustus 2010

requirements

duidelijke manier te vertellen, de rest van het team enthousiasmeren. Hij kan ervoor zorgen dat het team zijn visie begrijpt, daarmee ­focus krijgt en zijn wensen snapt! Dus niet meer de nadruk op requirements schrijven, backlog

Product Owner: vertel je verhaal!

vullen en gereed hebben voor een volgende Sprint, maar vragen van teamleden beantwoor­ den en bevestigen dat het team inderdaad het juiste gebouwd heeft. Niet meer proberen voor het team uit te ­rennen maar samen met het team een oplos­ sing ­realiseren! Door telkens weer zijn verhaal te vertellen, details te geven en te luisteren naar de feedback ontstaat een steeds grotere interactie. Deze interactie tussen mensen om

Geen stapels met papieren waarop requirements staan geschreven, maar een gloedvol betoog. Als Product Owners gewoonweg vertellen wat hun bevindingen zijn, en daarmee het team enthousiasmeren, dan lopen softwareprojecten een stuk beter.

werkende software opgeleverd te krijgen is noodzakelijk. Interactie binnen het team maar ook met de klant! Een Product Owner die goed onder woorden kan brengen wat hij wil, vertelt bijvoorbeeld niet alleen dat hij een fiets wil, maar ook dat hij daarmee door de Ardennen wil fietsen. Dat detail zorgt ervoor dat de teamleden begrijpen dat er een aantal randvoorwaarden zijn waar­ aan die fiets moet voldoen. Doet hij dit goed, dan raakt zijn team enthousiast. Enthousiaste

Geert Bossuyt

teamleden stellen vragen waarop ingespeeld kan worden en voelen zich ook meer verant­ woordelijk voor de resultaten.

Mijn zoon zat dit weekend bij zijn ­grootmoeder

een Product Owner onder andere een dui­

Enthousiasme

op schoot. Zij vertelde hem een verhaal waar

delijke visie hebben op wat hij wil ­realiseren

Een goed project staat of valt met de rol die

hij helemaal in opging. Hij stelde allerlei

en dit helder kunnen vertalen naar de nood­

de teamleden invullen en de mate waarin

­vragen, vulde aan en had alleen nog maar oor

zakelijke functionaliteit. Hiermee zorgt hij voor

deze leden hun verantwoordelijkheid nemen

voor haar. Ik was vertederd door zijn jeugdig

­focus. Daarnaast moet hij goed kunnen uitleg­

voor de uit te voeren activiteiten. De rol van

enthousiasme. Tegelijkertijd vroeg ik me af

gen waarom deze functionaliteit noodzakelijk

­Product Owner kan een stuk efficiënter worden

waarom volwassenen maar zelden een zelf­

is en met welke prioriteit deze moet worden

ingevuld door in plaats van veel papier met

de soort ­enthousiasme tonen. Volwassenen

geïmplementeerd. Verder wordt van hem ook

­requirements te produceren de interactie te

­lachen, knikken en soms stellen ze vragen. Zel­

nog feedback verwacht op de reeds ontwik­

zoeken.

den tref ik een volwassene met rode wangen,

kelde functionaliteit. Dit zijn een hoop taken

Ik roep Product Owners op om hun verhaal te

over­lopend van enthousiasme, over iets waar­

en verantwoordelijkheden waardoor menig

gaan vertellen, hun ­visie te geven en er te zijn

bij hij is betrokken of dat zijn aandacht heeft

Product Owner zijn rol als een zware taak ziet.

voor het team. Volgens mij verbetert dat de

getrokken.

Als vertegenwoordiger van de visie zou zijn rol,

­productiviteit, kwaliteit en doorlooptijd enorm

Als Agile Coach ben ik bij diverse, zeer uiteen­

denk ik, een stuk eenvoudig kunnen zijn. Het

en brengt het bovendien het enthousiasme

lopende, projecten betrokken waar vaak scrum

toverwoord is enthousiasmeren!

­terug! 

wordt gebruikt. Een belangrijke rol binnen scrum is weggelegd voor de Product Owner, die

Details geven

de stem van de business ver­tegenwoordigd.

In plaats van het uitschrijven van alle mogelijke

Om deze rol goed te kunnen vervullen, moet

requirements kan hij, door zijn verhaal op een

Geert Bossuyt is consultant bij Xebia

appworks juli/augustus 2010

13

persoonlijk

’IT moet echt iets toevoegen’ ’Het is toch wel raar dat IT-architecten helemaal niets ontwerpen, terwijl architecten van de gebouwde omgeving niets anders doen”, concludeert Douwe Pieter van den Bos na een gesprek met een ‘bouw’architect. Van den Bos ten voeten uit: inspiratie opdoen bij andere branches en prikkelende stellingen innemen. Zijn grondhouding: IT moet waarde toevoegen aan een organisatie. Teus Molenaar

Met een achtergond van Technische Bestuurs­

­detacheringsbedrijf Caesar Groep. Hij had er ge­

kunde (TU Delft) heeft Van den Bos bewust

solliciteerd als Oracle-deskundige. Had ­immers

­gekozen voor de IT als branche om in te ­werken.

cursussen Oracle Forms, Oracle ­Designer,

“Ik zocht een sector die op zichzelf volwassen

­enzovoorts gedaan. Centraal Boekhuis zag

genoeg is, maar vervolgens ontvankelijk voor

meer in de jonge (Van den Bos is nu 30 jaar)

verbetering. Je kunt in bijvoorbeeld de petro­

automatiseerder dan een softwareontwikkelaar

chemie gaan werken, maar die processen zijn

en vroeg hem requiremens te verzamelen voor

in de afgelopen honderd jaar al min of meer

enkele losse projecten. Daar leerde hij dat IT iets

de IT-groep en aparte ­afdeling is, en los lijkt

uitgekristalliseerd. Daar kun je niet veel meer

moet opleveren waaraan de ­gebruikersgroep

te staan van de rest van het ­bedrijf. ­“Eigenlijk

aan verbeteren. Als het om automatisering

behoefte heeft en waarmee de ­organisatie als

zou een business analist aan elk IT-project

gaat, dan doe je eigenlijk niets anders dan be­

geheel vooruit komt.

moeten worden toegevoegd. De hele discussie

denken hoe je met technologie in staat bent de

14

over Business-IT Alignment, of IT ­Fusion, moet

bedrijfsprocessen beter te laten verlopen. Daar

Waarom doen we dit?

­uitmonden in het gezamenlijk bepalen hoe

kun je nog wat betekenen. Dus werd het de IT.”

Elk IT-project moet volgens hem resultaat­gericht

­automatisering ten voordele is in te zetten.”

Bovendien ‘deed hij al iets met Linux’. “Ik

zijn. En dat is wat hem betreft niet alleen een

Wat dat betreft, wordt er – aldus Van den Bos –

vind het fascinerend hoe al die vrijwilligers

kwestie van de IT-afdeling, maar evenzeer van

al te vaak te veel het IT-domein in geduwd.

wereldwijd met elkaar samenwerken.” Van

de gebruikersgemeenschap. Het is hem een

“Als er een probleem is, dan mag de IT-afdeling

den Bos kon in 2006 meteen aan de slag bij

doorn in het oog dat bij de meeste bedrijven

dat oplossen. Terwijl de oplossing ook vaak is

appworks juli/augustus 2010

IT-afdeling, maar ook bij de gebruikers, bij de

te maken, maar met het besef dat mensen niet

projectleiders. Je .hoort vaak dat iets goed is,

allemaal op dezelfde manier willen werken.

omdat ze het al tien jaar op die manier doen.

Deze ontwikkeling is volgens mij ingezet onder

Toch hoeft dat niet per se de beste oplossing te

druk van de consumentensoftware. Op dat vlak

zijn. Daar moeten mensen voor open staan.”

is nu nog veel meer mogelijk dan bij bedrijfs­

Hij benadrukt dat softwareontwikkeling ook

software. Mensen willen op hun werk hetzelfde

maar een bedrijfsprocesje is. “Wij houden

kunnen doen wat zij thuis doen.”

­zogenoemde metaplan-sessies met de betrok­ kenen – ook van de business – om met een

Oracle ACE

frisse blik naar uitdagingen en mogelijke oplos­

Inmiddels werkt Van den Bos een klein jaartje

singen te kijken. Om tunnelvisies te herkennen

bij Whitehorses (Oracle- en Java-specialisten).

en kwijt te raken.”

“De visie en mentaliteit van dit bedrijf past ­precies bij mijn opvattingen. Er heerst bij de

Drie elementen

ongeveer 35 medewerkers een ondernemers­

Van den Bos onderscheidt drie elementen die

geest”, zegt hij hierover.

een rol spelen bij het succesvol tot een goed

Onlangs is Van den Bos opgenomen in het

eind brengen van automatiseringsprojecten.

gelauwerde gezelschap van Oracle ACE’s. Er

Dat begint met analyse en ontwerp. Ga grondig

zijn zo’n vijftien van dergelijke deskundigen

na wat de uitdaging is en of dit met IT is op te

in Nederland. De benoeming kwam voor hem

lossen. Maak vervolgens een ontwerp van die

trouwens als een verrassing. “Ik heb vorig jaar

oplossing.

een boek geschreven over Oracle Applications

Een goed beleid van een IT-project is het

Express; en dan vooral over hoe je van Oracle

­tweede element. “Daarbij moet je niet met

Forms naar APEX overgaat. Iemand die onder

een budget werken, maar waarde toeken­

de indruk was van dit drukwerk heeft mij voor­

nen aan de problemen en mogelijke oplossin­

gedragen en vervolgens heeft het Oracle be­

gen. Als iets goed meetbaar is, dan is het wel

haagt mij tot ACE te slaan.”

­automatisering. We pakken het alleen te vaak

Nee, hij wordt sindsdien niet herkend in de

verkeerd aan.”

supermarkt, lacht hij. Maar zijn ACE-status

Ten slotte het derde element: technologie. “Uit­

heeft wel voordelen. “Ik werk binnen projec­

eindelijk heb je, bij wijze van spreken, toch een

ten meestal als analist of ontwerper. Sinds ik

hamer of een beitel nodig om iets te maken.

Ace ben, merk ik dat softwareontwikkelaars en

Het gaat erom een bewuste keuze te maken.

databasebeheerders mij nu meer als een ge­

Daarnaast is technologie tegenwoordig een

lijke beschouwen. Mijn taak is het de techniek

­essentieel onderdeel van bedrijfsstrategie; zij

te vertalen naar een bedrijfsstrategie (en an­

kan daadwerkelijk helpen nieuwe markten aan

dersom); het vertrouwen van technici is daarbij

te boren of vooruitstrevend te werken. Dit is

onontbeerlijk.”

een grote overgang van ‘u vraagt, wij draaien’

Inspiratie zoek Van den Bos overal. Hij wil over

naar meedenken en innoveren. Dit is een van

muurtjes heen kijken. “Daarom had ik onlangs

te vinden in het anders organiseren van een

de doelen van IT-Business alignment. Als deze

een gesprek met een architect. Die ontwerpt

­bedrijfsproces; zonder automatisering.”

drie elementen kloppen, dan kan er niks mis­

een gebouw waarbij hij rekening houdt met

Hij zegt te vaak IT-projecten tegen te komen

gaan met een project”, is zijn overtuiging.

de wensen van de toekomstige gebruikers

die al anderhalf jaar lopen en nog niets ­hebben

Overigens ziet hij wel dat de praktijk ten goede

en de technische mogelijkheden. Er zijn veel

opgeleverd; niemand voelt zich er blijkbaar

aan het veranderen is. “Er is meer interesse

­parallellen. Wat dat betreft is het raar dat IT-­

verantwoordelijk voor. “En in die anderhalf

voor de waardebepaling van software-oplos­

architecten niets ontwerpen, zich eigenlijk

jaar heeft niemand zich afgevraagd: ‘Waarom

singen. En technisch is er ook meer mogelijk.

­alleen met de infrastructuur bezig houden.” 

doen we dit eigenlijk?’ Mijn doel is inzichtelijk

Er verschijnt nu software die op de achtergrond

te maken welke kennis er leeft binnen een

precies dezelfde is, maar de secretaresse een

organisatie, en ervoor te zorgen dat mensen

heel andere interface voorspiegelt dan de

hun oogkleppen kwijt raken. Iedereen: op de

­manager. Dat heeft niet alleen met de rechten

Teus Molenaar is hoofdredacteur van AppWorks

appworks juli/augustus 2010

15

testen

Emoties bij het testproces

’Waarom doen testers de dingen die ze doen?’ Met deze vraag heb ik me al tijden bezig ge­ houden. Je zou namelijk verwachten dat IT’ers bij uitstek rationele mensen zijn die de dingen die ze doen, uitvoeren volgens een weldoor­ dachte aanpak. We maken een fraai proces en instrueren de mensen hierover. Toch vallen de IT-producten vaak anders uit dan de opdrachtgever tevoren had gedacht. Hoe langer ik in het testen (en het IT-vak in het ­algemeen) werk, hoe meer ik merk dat ­emoties een belangrijke rol spelen.

Angst In de jaren 80 was er een ongegronde angst voor computers. Voor veel mensen was een computer namelijk een onbekend ding dat ­magische krachten leek te bezitten. Het klein orkest zong er zelfs over in ‘Koos Werkeloos’; refrein: “Kijk he, je hoort vaak zeggen waar moet dat heen; Straks doen computers al het werk alleen. Maar mensen, het gaat toch ­prima zo. Gratis vrije tijd kado en dat is voor Koos geen probleem”. Inmiddels weten we dat hun vrees ‘Straks doen computers al het werk alleen’ niet be­ Het testproces heeft soms veel weg van een ‘spokenhuis’.

waarheid is. Computers (en robots) hebben wel veel mensenwerk overgenomen, maar daar zijn andere activiteiten voor in de plaats gekomen. Neem nou e-mail. Je denkt toch niet dat we in de jaren 80 een kwart van onze tijd besteedden met memootjes naar elkaar typen!

Bij het testen van software spelen veel gevoelens, waaronder angst (om fouten te maken, om als dom te worden bestempeld), een rol. Niet alleen bij de tester, maar ook bij de opdrachtgever, de projectleider, de ontwikkelaar en eindgebruiker. Een verhandeling over de psychologie van het testen.

Tegenwoordig is de angst voor computers ­verdwenen. Het tegendeel lijkt eerder opgeld te doen: men is te goed van vertrouwen en zet z’n hele hebben en houden op internet. Maar emoties spelen zeker nog een rol in het werk.

Nog meer angst Zo kom ik bijvoorbeeld luie testers tegen die geen testontwerptechnieken gebruiken of het een beetje uit de losse pols doen met als ­argument dat het anders te veel tijd kost. Maar de echt luie testers hebben al lang ont­

Rik Marselis

dekt dat juist door toepasing van testontwerp­ technieken het testen minder inspanning kost. (zie ook het artikel in de AppWorks van maart 2010 en het TMap NEXT boek [1])

16

appworks juli/augustus 2010

Of testers besluiten toch maar geen explora­

faalt. Dan denken ze al heel snel dat het nieuwe

tory testing als testontwerptechniek te kiezen

informatiesysteem nooit meer wat zal worden.

voor een systeemonderdeel met laag product­

Terwijl ze - goed beschouwd - nog helemaal

risico, omdat ze bang zijn dat ze dan toch een

niets van het nieuwe systeem hebben gezien.

­belangrijke fout over het hoofd zien. Onzeker­

Bij al deze emoties speelt een gemeen­

heid speelt hen parten, want als de belang­

schappelijk fenomeen dat bekend staat als

hebbenden het productrisico als laag hebben

F.E.A.R.

ingeschat, dan kun je toch per definitie geen belangrijke fouten in dat onderdeel hebben?

F.E.A.R.

Anders was de inschatting fout, maar dat kan

Vorig jaar las ik het boek ‘Perfect Software

de tester niet kwalijk genomen worden.

and other illusions about software testing’ van

Angst om voor dom te worden uitgemaakt,

­Gerald Marvin (Jerry) Weinberg [2]. Dit boek

speelt een rol bij testers die geen ervaring

was voor mij een feest van herkenning. En ook

­hebben met testtools. Ze gebruiken geen tools,

van nieuwe inspiratie.

omdat ze bang zijn dat ze in het begin fouten

Zo beschrijft Jerry de theorie over F.E.A.R. van

op je primaire verdedigingsmechanismen die

zullen maken. Maar ja, dat hoort nu juist bij

Thomas Crum. Het acroniem staat voor ‘Fantasy

niet door je verstand gestuurd worden.

­leren.

Experienced As Reality’.

In onze huidige, geïndustrialiseerde wereld

De algemene emotie van projectleiders is

Bij de emoties die ik in de vorige paragraaf be­

zijn die verdedigingsmechanismen (die nog

ongeduldigheid. Nadat er al twee keer een

schreef, speelt precies dit fenomeen een rol.

stammen uit de tijd dat onze voorouders

regressietest is gedaan om vast te stellen of

In alle gevallen handelen mensen vanuit een

­holbewoners waren) niet erg effectief. Onze

bugfixes geen nieuwe fouten hebben geïntro­

onvolledig of onjuist beeld van de werkelijk­

overlevingsdriften nemen het over. Dat is wat

duceerd, dringen ze bij de testers aan om de

heid. Thomas Crum beschrijft dat als: “Wij wor­

FEAR zo vervelend maakt.

regressietest voortaan maar over te slaan, om­

den bezeten door bange gedachten over een

dat er de vorige keren ook geen bevindingen

toekomstige mogelijkheid gebaseerd op onze

Samenwerking

uit zijn gekomen. Maar ja, een regressietest is

ervaringen uit het verleden (werkelijk of inge­

Hoe ga je met de verschillende emoties om?

nu juist het vangnet voor het geval het wel een

beeld)”. En juist waar iemand een fantasie heeft

Neem nu angst. Sommige testers leggen niet

keer mis gaat.

waarvan hij denkt dat het echt is, daar gaat het

alle bevindingen vast, omdat ze bang zijn voor

Voor gebruikers is het moeilijk om door hun

mis. Door het onjuiste beeld gaan emoties een

de reacties van de ontwerpers en ontwikke­

emoties heen te kijken als de testomgeving

belangrijke rol spelen. Bij emoties val je terug

laars. Maar die (vervelende) reacties zijn vaak

Vroeger waren mensen bang voor computers.

ook weer gebaseerd op FEAR, een onvolledig beeld (wat is de omgeving van het systeem) of een onjuist beeld (de testers zijn er alleen maar op uit om ontwikkelaars te pesten). Een bekende misvatting is dat een informatie­ systeem beter wordt door te testen. Helaas,

Fouten opsporen en oplossen is veel minder leuk dan nieuwe dingen maken. testers veranderen niets aan de kwaliteit. Ze meten alleen de kwaliteit en rapporteren daar­ over. Ontwikkelaars verbeteren de kwaliteit. Met gebruikmaking van de informatie die zij van de testers krijgen. De juiste kwaliteit van een informatiesysteem is dus alleen maar appworks juli/augustus 2010

17

te bereiken als de ontwikkelaars en testers

Ongeduldigheid

gaan bereiken. En hoeveel de besparingen daar­

­samenwerken. Dan blijkt al gauw dat beide

Ik was bezig met een testprocesverbetering

na zouden worden. Door deze verwachtingen te

beroepsgroepen uit ‘gewone mensen’ bestaan

(gebaseerd op TPI NEXT) toen de opdrachtge­

managen verdween de desillusie gelukkig.

en dat je er samen best uitkomt.

ver belde. Hij bleek duidelijk geëmotioneerd;

Ook bleek de opdrachtgever te begrijpen dat

De angst was onnodig en de realiteit een ver­

hij was boos. Dat werd veroorzaakt door een

we weliswaar sneller besparingen zouden kun­

ademing. Het kan zelfs nog gezellig worden

andere emotie. Ongeduldigheid.

nen bereiken door de ambities te verminde­

ook!

Bij de start van de testprocesverbetering had­

ren, maar dat dan de totale besparingen lager

den we aangekondigd dat het testen beter en

­zouden zijn. Door betere communicatie van

Niet uitstellen

goedkoper zou worden. Helaas moet je daar

onze kant is de fantasie van de opdrachtge­

Waarom zou je iets nu doen als je het ook

eerst wat voor doen. Dus in het begin wordt het

ver (het wordt niet goedkoper) omgezet in de

later kan doen? Dat lijkt wel de belangrijkste

even duurder (de kost gaat voor de baat uit). De

­realiteit dat we op de goede weg waren.

reden voor Barry Böhm (emeritus professor

verwachting van de ongeduldige opdrachtgever

Zoals TPI NEXT [3] het zegt: ‘communicatie is

software engineering aan de Universiteit van

was echter dat die verlaging van kosten al op

een manier van team building’.

Zuid-Californië) om zijn ‘Böhm-curve’ wereld­

korte termijn zou gebeuren. Dus bereikte hij al

kundig te maken. Hij beschreef namelijk al in

snel het ‘punt van desillusie’.

Lessen van Covey

1979 dat als je een fout vroegtijdig vindt en

Wij hebben de opdrachtgever toen uitgelegd

In 1989 publiceerde Stephen Covey het boek

oplost dat veel goedkoper is dan wanneer je

wanneer wij de geplande besparingen zouden

‘The 7 habits of highly effective people’ [4] en

dat later doet. Toch wordt er - om maar wat te noemen nog veel te weinig tijd besteed aan vroegtij­

De juiste kwaliteit van een informatiesysteem is dus alleen maar te bereiken als de ontwikkelaars en testers samenwerken. dige reviews van requirements- en ontwerp­ documenten. Dat is niet meer met goed fatsoen te verklaren door een gebrek aan kennis (iedereen kent deze theorie toch wel?). Dan moet er iets anders aan de hand zijn. Uit­ stelgedrag. Nu even ‘knallen’ en later de brok­ stukken opvegen. De echt luie IT’ers hebben echter al lang ge­ leerd dat vroegtijdig reviewen op termijn heel veel (vervelend!) werk scheelt. Want fouten opsporen en oplossen is veel minder leuk dan nieuwe dingen maken. Dus vervang je uit­ stelgedrag door echte luiheid! En weer is een stukje fantasie (later kan het ook nog wel) vervangen door realiteit (nu even zorgen voor kwaliteit en later geen gedoe). Niet voor niets luidt een gewaardeerd Neder­ lands gezegde: ‘Stel niet uit tot morgen, wat je vandaag kunt doen’.

18

appworks juli/augustus 2010

De angst (voor een atoomoorlog) verbeeld naar het beroemde schilderij van Edvard Munch.

inspireerde daarmee miljoenen mensen over de hele wereld. Ook voor testers zijn er vele wijze lessen uit te leren. Bijvoorbeeld: ‘Begin with the end



in mind’. Bijna alle testmanagers die ik ken, ­beginnen een project met het maken van hun testplan. Ik zeg dan: FOUT. Wat is het (enige!) resultaat van testen waar de opdrachtgever echt op zit te wachten? Het testrapport. Dus als testmanager begin je met het maken van de inhoudsopgave van het testrapport. Die stem je af met de opdrachtgever. Dan sluit je precies aan bij zijn informatiebehoefte. En die ­informatiebehoefte is de basis voor alle



­volgende activiteiten. Door dus te beginnen met het testrapport kun je ook een effectiever en efficiënter testplan Source: Erik van Veenendaal

maken. Bovendien kun je makkelijk tussentijds rapporteren volgens dezelfde structuur. Waar­

Grafiek van het testersgeluk. Op de x-as het aantal gevonden fouten

door de opdrachtgever het rapport als het ware

of dekkingsgraad, en op de y-as het geluksgevoel van de tester.

ziet groeien en dus veel meer gerust is op het goede verloop van het testproject. Bovendien kan hij bijsturen als dat nodig is (tenslotte

­kwaliteit van het systeem. Die kwaliteit heb je

testen we tegenwoordig ‘business driven’) of

zelf namelijk niet in de hand.

actie nemen naar de ontwerpers of ontwikke­

Hoe kun je als tester wel je geluk in eigen hand

laars als de testrapportage de indruk geeft dat

houden? Bijvoorbeeld door dekkingsgraad. Als

de kwaliteit achterblijft bij de verwachtingen.

tester doe je een productrisico-analyse. Op

Door gebruik te maken van de theorie van

­basis daarvan bepaal je (uiteraard in overleg

Stephen Covey krijgt de opdrachtgever snel

met de opdrachtgever) welke testzwaarte

de realiteit onder ogen en hoeft dus niet de

nodig is om de opdrachtgever voldoende

angst te hebben dat hij op een laat ­moment

­zekerheid over de kwaliteit van het systeem

­verrassingen krijgt. Ook hier is de FEAR

te geven.

­bestreden.

En vervolgens doe je als tester je best om die testzwaarte zo goed mogelijk te bereiken,

Testersgeluk

door het toepassen van de juiste testontwerp­

Tot slot laat ik graag – geïnspireerd door Erik

techniek.

van Veenendaal – de bij dit artikel afgebeelde

Als je een techniek met te lage dekkingsgraad

grafiek van testersgeluk zien. Als een tester

gebruikt, ben je wel lekker snel klaar, maar heb

geen fouten vindt, dan is hij wel lekker aan

je toch geen goed gevoel. Als je de adequate

het testen, maar toch niet helemaal gelukkig.

techniek gebruikt, voel je je helemaal top en

Als die tester een redelijk aantal fouten vindt,

kun je bewijzen dat je effectief en efficiënt

voelt hij zich als een vis in het water. Wanneer

­bezig bent. En als je toevallig toch een te zware

het aantal fouten echter oploopt tot onver­

techniek zou gebruiken, dan merk je aan je

wachte hoeveelheden, dan is er voor de tester

­eigen gevoel al dat je niet optimaal bezig bent.

geen lol meer aan. Het testen gaat niet vlot; hij

Het gebruik van dekkingsgraad als maatstaf

blijft bevindingen schrijven en het vooruitzicht

voor jouw geluk is dus weer een manier om

van ontelbare hertests is ook niet prettig.

FEAR te lijf te gaan. Met juiste en volledige

Maar: als tester ben je eigenlijk wel dom

kennis van de werkelijke omstandigheden zit

­bezig als je jouw geluk laat afhangen van de

je lekkerder in je vel! 

Aanbevolen literatuur [1] TMap NEXT voor resultaatgericht testen, 2006, Tim Koomen, Leo van der Aalst, Bart Broekman en Michiel Vroon, Uitgeverij Tutein Nolthenius, ISBN 90-72194-79-9 [2] Perfect Software and other illusions about software testing, 2008, Gerald M. Weinberg, Dorset House Publishing, ISBN 978-0-932633-69-9 [3] TPI NEXT Business Driven Test Process Improvement, 2009, Sogeti, Uitgeverij Tutein Nolthenius, ISBN 90-72194-97-7 [4] The 7 habits of highly effective people, Stephen R. Covey, Simon & Schuster, ISBN 978-0-684-85839-5

Rik Marselis is Test Strateeg bij Sogeti

appworks juli/augustus 2010

19

agile

Kledingrekken blijven overeind De uitvoering van een Agile-project, om efficiënter tot werkende applicaties te komen, vereist de betrokkenheid van de business. Zoveel is wel duidelijk geworden uit presentaties van IT-dienstverleners tijdens Nextstep 2010, de gebruikersconferentie van Outsystems in Lissabon. Het Nederlandse Coolprofs, maar ook het Portugese Pessoas & Processos, hameren op de noodzaak dat de uitvoerders van bedrijfsprocessen actief meewerken aan de totstandkoming van de gewenste software.

Het leek aanvankelijk een raadsel: steeds als een vrachtwagen met ­kleding aankwam bij de Bijenkorf in Amsterdam lag alle kleding op de vloer van het voertuig; afgegleden van de kledingrekken. TNT Express had die ­ervaring bij geen enkele andere klant. Tot een chauffeur bedacht dat het euvel wel eens veroorzaakt kon worden door de tamelijk hoge verkeers­ drempels op het Damrak. Hij volgde een andere route en het euvel bleek verholpen. Maar de volgende dag was het weer mis: een andere chauf­ feur die de kortste route nam; inderdaad: over het Damrak. Een (web) applicatie waarin de chauffeurs hun ervaringen kunnen ­opgeven en aldus beschikbaar stellen aan collega’s leek een simpele ­oplossing. Toch lukte het de IT-afdeling van TNT Express niet om die toepassing te bouwen. Op Nextstep 2010 vertelden Ton Koot en Joop ­Stringer van Coolprofs hoe zij het wel voor elkaar kregen. Met het Agile platform van Outsystems (dat Portugal als thuisbasis heeft) zijn ze aan de slag gegaan. Het betrof een stand alone systeem met ongeveer 40.000 SU’s (software units), gebruik makend van een MS SQL database.”We hebben het precies volgens het Agile-boekje ­gedaan. Compleet met een workshop, sprints, demo’s, aanpassingen en dergelijke. Elke dag overleg met alle betrokkenen. De business was daar vanaf het begin bij, want die had zelf om deze applicatie gevraagd. “We hadden ge­ rekend op drie sprints, en dat is ook zo verlopen”, zei Springer. “TNT Express gniffelde in het begin dat het ons nooit zou lukken in ­zeven weken, maar

Teus Molenaar

halverwege kwamen ze erachter dat het toch precies volgens plan zou verlopen. De applicatie – met de naam GARD (Global ­Account Retention & Development) - is opgeleverd binnen de afgesproken tijd en budget.” Het was het eerste project dat Coolprofs volgens de Agile-methode ­uitvoerde en de tevredenheid was alomtegenwoordig.

Met de haren erbij Dat het ook heel anders kan lopen, bleek bij het volgende project dat Coolprofs onder handen nam: een applicatie voor een retail-winkelketen in Nederland. “We hadden al een keer met het bijltje gehakt en dachten dat het hier ook wel zou loslopen”, maakte Koot de zaal warm. Tenslotte had die gewenste applicatie slechts ongeveer 7.000 SU’s en moest er een koppeling komen met de CA-Gen backend, een platform dat de ­jongens Ton Koot en Joop Stringer geven in Lissabon hun presentatie tijdens Nextstep 2010 van Outsystems.

van Coolprofs als hun broekzak kennen. Ook deze uitdaging was gepland als een drie sprints-gebeurtenis. Inmid­ dels is de vijfde sprint al bezig en zijn sprint 1 en 2 in de herhaling ge­ gaan. “Onze klant was de IT-afdeling. En daar blijkt de fout te zitten; je

20

appworks juli/augustus 2010

En als laatste noemen de twee: overtuig de klant. Daarmee bedoelen ze dat de business het Agile-concept moet snappen en moet begrijpen dat zij een belangrijke rol in het project speelt.

Onbekende eisen Dat het Agile-platform van Outsystems ook onder extreme omstandig­ heden tot goede resultaten (ergo: een complex Facilities Management Systeem) kan leiden, vertelde José Luis Ferreira. Hij is partner bij het ­Portugese bedrijf Pessoas & Processos (P&P), een consultancy bedrijf dat ook IT-services en –oplossingen levert. Hij zei dat DMI, een gloednieuwe dochter van Sonangal, bij P&P had aangeklopt om een nieuw ­facilities ­management systeem te ontwikkelen. Sonangol is een wereldwijd ­opererend bedrijf dat zich bezig houdt met de olie- en gasproductie in ­Angola. Het staatsbedrijf is na de Angolese onafhankelijkheid van ­Portugal in 1976 opgericht en ontving een mandaat voor het beheer van ‘s lands ­substantiële gas- en oliereserves. Buiten Angola heeft het bedrijf kantoren José Luis Ferreira legt uit hoe hij op sprints van

in Kongo, China, VS, Engeland en Singapore. Meer dan dertig dochtermaat­

twee maanden tijds is uitgekomen.

schappijen en joint ventures vormen momenteel wereldwijd de Sonangol Group; DMI is er daar één van. De nieuwe onderneming had een splinternieuw hoofdkantoor gekregen

moet de business vanaf het begin bij het project betrekken. Ook als ze

in Luanda, de hoofdstad van Angola. P&P had de opdracht een gebouw­

niet willen; dan moet je ze er maar met de haren bij slepen, bij wijze

beheersysteem te maken dat ook zou worden ingezet voor meer dan

van spreken. Want dat werkt: het commitment van de business. Wat ook

dertig andere gebouwen in Angola, waaronder ziekenhuizen, magazijnen,

werkt, is dat je jouw werk uitvoert op de werkvloer van de klant. Je moet

laboratoria en kinderdagverblijven. ANGELS, zoals het software­systeem

dichtbij zijn, zodat je daadwerkelijk samen kunt optrekken.” Nog meer wat je zeker moet doen? “Volg nauwgezet de principes van Agile ontwikkelen”, meldde Koot, gevolgd door de opmerking dat je ook gewoon gezond verstand moet gebruiken. Belangrijker nog wellicht zijn de lessen over wat je beslist niet moet doen. “Je moet nooit de complexiteit van de systemen onderschatten”, aldus Stringer. Je moet ook niet met stubs werken, maar met de echte webservices. “Eerst werkte alles prima, maar toen we met de echte servers aan de slag gingen, bleek niets meer te kloppen. Daarom moesten we sprint 1 overdoen.” Hetzelfde geldt voor het werken met proprietary apparatuur. “Je weet nooit hoe die reageert, dus moet je met de werkelijke apparatuur gaan testen. En je moet al zeker niet op de beloftes van een derde partij ­afgaan. Het bedrijf dat de webservices zou bouwen en aanleveren bleek

Luanda is de duurste plaats ter wereld voor buitenlanders uit

het sprint-tempo niet te kunnen bijhouden.”

het bedrijfsleven om in te verblijven. Hier een beeld uit 2006

Het tweetal sloot af met een aantal tips om de valkuilen waarin zij waren

van de Angolese hoofdstad.

gevallen te vermijden. Sluit contracten af met de betrokken partijen en start het project pas als alle externe factoren zijn afgehandeld. Doe vervol­ gens een proof of concept met werkelijke data en op de apparatuur zoals

heet, omvat budget management, asset management, organization

die gebruikt gaat worden. Beperk in zijn algemeenheid alle risico’s die

­management en HR-beheer (voor de meer dan 700 medewerkers bij DMI).

aan het project kleven. De omvang van een project maakt niet uit, wel de

Een complex product. “En daarbij kwam dat de opdrachtgever ­eigenlijk

infrastructuur waarop de applicatie moet gaan draaien. Zorg er vervolgens

geen idee had wat hij wilde hebben. Wij moesten aan de slag met onbe­

voor dat je niet de verantwoordelijkheid neemt voor zaken waarop je niet

kende eisen. Iedere keer als we – na een sprint – werkende software lieten

zelf de controle uitoefent.

zien, kwamen er weer aanvullingen, extra eisen en wijzigingsvoorstellen. appworks juli/augustus 2010

21

Juist vanwege die stortvloed aan wijzigingen was het alleen maar moge­

Een sprint bij Agile duurt gewoonlijk twee weken. “Daar konden we

lijk dit met een Agile-aanpak te hanteren”, aldus Ferreira.

­onmogelijk aan voldoen”, zei Ferreira. “Wij hadden uiteindelijk sprints van

Bovendien bleek DMI een ‘papieren organisatie’ te zijn: de mensen die er

twee maanden.”

werken, doen dat vooral met papieren documenten. Ze zijn niet gewend aan programmatuur en de myriade aan mogelijkheden die dat biedt. Na

Geen chatsessies

de oplevering van ANGELS waren er veel medewerkers die hun schermen

Bij Agile is communicatie tussen alle belanghebbenden de hoeksteen. Elke

afdrukken om hun dagelijkse taken af te werken.

dag begint met een scrum waarbij, staande, de resultaten van de vorige dag en het werk van de nieuwe dag worden doorgenomen. “U begrijpt dat

Twee maanden sprint

zulks niet mogelijk bleek”, zei Ferreira. “We konden daar ­gewoonweg niet

De afstand tussen Lissabon en Luanda bedraagt ongeveer zesduizend

elke dag zijn. Wat te denken van de moderne ­communicatiemogelijkheden,

­kilometer. Dat hoeft op zich geen probleem te zijn, aldus Ferreira, ware

zult u tegenwerpen? Vergis u niet: als het lukt een chatsessie op te zetten met iemand in Angola, dan heeft u geluk. Dat betekent dat wij meestal

Bij Agile is communicatie tussen alle belanghebbenden de hoeksteen.

geen interactie hadden met de eind­gebruikers. De infrastructuur is er ge­ woonweg niet. We hebben de grootst mogelijke moeite moeten doen om een pc te kopen. Niet een server, maar gewoon een pc!” Daarbij kwam nog eens de kredietcrisis die een extra druk op het bereiken van goede resultaten binnen de gestelde termijn legde. “Wij hebben ons best gedaan en we hebben uiteindelijk een goed ­werkend systeem opgeleverd – en alle gebruikers getraind, want ze ­waren niet gewend met dergelijke software aan de slag te gaan – maar ANGELS zal nooit kandidaat zijn voor een Agile-award”, hield Ferreira zijn ademloos luisterend gehoor voor. Hij maakte in elk geval duidelijk wat hij onder een ‘exteme customer ­environment’ verstaat.

Projectbeheer Ook maakte hij duidelijk dat juist onder deze omstandigheden de Agile aanpak het beste resultaat biedt. “Het platform van Outsystems biedt de ­mogelijkheid tot snelle applicatiebouw; dus konden we op tijd met ­werkende software demonstraties geven. En die demo’s waren brood­ nodig om ­reacties te krijgen van de gebruikersgemeenschap. Want ­eigenlijk ­wisten ze helemaal niet wat ze wilden hebben. Pas bij een demo ­kwamen de tongen los en wisten we waaraan we moesten werken”, De gebruikersbijeenkomst van Outsystems in Lissabon trok meer belangstelling dan het voorgaande jaar.

legde Ferreira uit. Het platform gaf hem bovendien een geïntegreerd projectbeheer, zodat hij steeds wist wat er al was gedaan en wat er nog te doen stond; en door wie. En tegen welke prijs.

het niet dat er een aantal aanvullende hobbels op de weg is. Zo be­

Hij heeft bij de ontwikkeling van ANGELS geleerd dat projectbeheer

schikte P&P niet over een lokaal ontwikkelteam in de Angolese hoofdstad.

­cruciaal is; vooral om de richting goed in de gaten te houden, maar ook

Volgens ECA International (een raadgevend bureau voor organisaties die

om duidelijk te maken wat correcties zijn en wat een verdere ontwikke­

personeel in het buitenland stationeren) is Luanda ’s werelds duurste stad

ling is. De ­betrokkenheid van de eindgebruikers is tevens een belangrijke

om in te verblijven voor buitenlandse mensen uit het bedrijfsleven. Het

voorwaarde. Hij wees erop dat het belangrijk is zo vroeg mogelijk aan­

hebben van een lokaal team zou al heel snel het projectbudget opslurpen.

vaarding van het nieuwe systeem te bewerkstelligen. In dit licht stond

Dus moesten de mensen in Lissabon het werk doen en regelmatig heen

ook zijn ­laatste opmerking: “Regel de verwachtingen van de klant, want

en weer reizen. Dat is niet eenvoudig, want er is een visum nodig om

uiteindelijk bepaalt dat jouw succes!” 

Angola binnen te komen. Het duurt twee weken om een visum aan te vragen en vervolgens nog eens twee weken voordat het visum op de deurmat valt. Het lukte dus om elke twee maanden een bezoek af te leggen van twee weken.

22

appworks juli/augustus 2010

Teus Molenaar is hoofdredacteur van AppWorks

techniek

Veiliger inlogmodel voor internet

Een veilige toegang tot webapplicaties zonder steeds nieuwe toegangsapplicaties in het leven te roepen. Inloggen gebeurt één keer en de gebruiker kan ‘heen en weer springen’ op de website. Dit is mogelijk met het Identity Metasystem, in combinatie met Windows Cardspace. Martijn Natte

We staan er eigenlijk niet meer bij stil. We maken gebruik van aller­

via allerlei inlogmechanismen die de laatste tijd regelmatig negatief in

lei diensten op het web, om producten te kopen, bankzaken te regelen,

het nieuws zijn, met gekraakte sites, creditcardgegevens die worden mis­

verzekeringen af te sluiten en nog veel meer, zonder ons precies af te

bruikt, etcetera. Dan kun je jezelf afvragen: hoe weet je zeker dat de

vragen hoe het met de beveiliging zit. We loggen dan in met naam /

informatie die je verstrekt of de aankopen die je via een inlog doet, wel

wachtwoordcombinaties waarvan we veronderstellen dat daarmee onze

veilig zijn?

online identiteit en gekoppelde informatie veilig is gesteld. Dat gebeurt

Eén van de grootste risico’s van de huidige inlogmechanismen op internet appworks juli/augustus 2010

23

is diefstal van de digitale identiteit van een gebruiker. In de film ‘The Net’

deze nadelen: het Identity Metasysteem. Inmiddels is dit systeem er en

uit 1995 met Sandra Bullock in de hoofdrol wordt beklemmend duidelijk

bestaat er bij organisaties duidelijk vraag naar.

wat er gebeurt als iemands identiteit wordt gemanipuleerd. Vaak worden dezelfde gebruikersnaam en wachtwoord gebruikt om in te

Nieuw inlogmodel

loggen op meerdere sites. Zijn die gegevens eenmaal door een hacker of

Bij veel websites wordt nog gebruikgemaakt van een aparte inlogapplica­

andere internetcrimineel achterhaald, dan liggen al deze sites wagenwijd

tie die gekoppeld is aan een gegevensbestand. Als een organisatie meer­

open. Een van de meest voorkomende vormen van internetcriminaliteit is

dere webapplicaties heeft waarop ingelogd moet worden, dan zijn er vaak

‘Phishing’. Dit is een methode waarbij een malafide website zich voordoet

ook meerdere inlogapplicaties met de bijbehorende gegevensbestanden.

als een bekende, vertrouwde website en die gebruiker om in te loggen

In het nieuwe inlogmodel zijn code en de verantwoordelijkheid voor de

(bijvoorbeeld via een e-mail verzoek). Wanneer je dat doet, worden je

inlogfunctionaliteit uit de individuele webapplicatie gehaald en als service beschikbaar besteld via een Identity Provider. Deze service is vervolgens

De Identity Provider is de partij die via de service informatie uitgeeft over de

door meerdere websites te gebruiken. Deze dienst staat bekend als een ‘Security Token Service’ (STS) genoemd. De Identity Provider is de partij die via de service informatie uitgeeft over de identiteit van de gebruiker. Dit inlogmodel bestaat uit de componenten: de Identity Provider, de web­

identiteit van de gebruiker.

site en de gebruiker (die wil inloggen op de website). Tussen de website en de Identity Provider bestaat een zogenaamde Trust-relatie. Dat ­betekent dat de website alle informatie die afkomstig is van de Identity Provider, vertrouwt. Dit proces verloopt als volgt:

1. De gebruiker navigeert naar de website; 2. De website retourneert welke claims nodig zijn, met het adres van de Security Token Service; 3. De gebruiker logt in op de Security Token Service; 4. De Security Token Service retourneert de informatie die hoort bij de gebruiker; 5. Op basis van deze informatie kent de website vervolgens bijvoor­ beeld rechten toe aan de gebruiker, of kan personalisatie ­toepassen.

Voordelen Het nieuwe inlogmodel maakt inloggen op websites veiliger, makkelijker en betrouwbaarder. Organisaties hoeven geen eigen inlogmechanisme meer te bouwen, maar kunnen gebruikmaken van de diensten van een bestaande Identity Provider. Ze kunnen er ook voor kiezen om zelf als ­Identity Provider op te treden en de daarvoor benodigde Security Token Service te (laten) bouwen. Aangezien alle onderdelen van webapplicaties Sandra Bullock speelt een hoofdrol in de

gebruik kunnen maken van de Security Token Service is het niet meer ­nodig

thrillerfilm The Net, waarbij iemands digitale

om aparte oplossingen te bouwen voor het inloggen, de ­authenticatie en

identiteit wordt ontvreemd.

autorisatie. Dankzij dit nieuwe inlogmechanisme kunnen gebruikers, veelal klanten, erop vertrouwen dat hun inloggegevens veilig zijn. Er wordt gebruik­

24

inloggegevens bekend bij de eigenaar van de nepsite en kan zo je digitale

gemaakt van de nieuwste beveiligingsstandaarden en het is één van de

identiteit worden gestolen. Met alle nare gevolgen vandien. Er is organi­

veiligste manieren om je digitale identiteit voor jezelf te houden. Boven­

saties dan ook veel aan gelegen om te beschikken over een betrouwbaar

dien wordt het hiermee makkelijker om ‘single-sign-on’ scenario’s te ont­

en gemakkelijk te gebruiken inlogsysteem, dat ook nog eens eenvoudig

wikkelen. Daarbij hoeft de gebruiker maar één keer in te loggen en is daar­

te implementeren en te beheren moet zijn. Enkele jaren geleden heeft

mee geautoriseerd voor een hele reeks webapplicaties. In gecombineerd

een aantal grote partijen, waaronder Microsoft, IBM en Sun de krachten

gebruik met Windows Cardspace is de gebruiker ook nog eens volledig

gebundeld om te komen tot een gezamenlijk nieuw inlogmodel zonder

de baas over zijn of haar gegevens en kan hij of zij precies zien en bepa­

appworks juli/augustus 2010

len wat er met deze gegevens gebeurt. Zo wordt inloggen een uniforme ­gebruikersbeleving.

Een harnas biedt

Identity Provider Het nieuwe inlogmodel is relatief eenvoudig te beheren, omdat alle in­

veel bescherming,

formatie en processen met betrekking tot het inloggen zijn te isoleren. Het is voor organisaties niet langer nodig om verschillende inlogapplica­

maar is ook hinderlijk.

ties te bouwen als de gebruiker naar verschillende delen van de web­ site ­navigeert. De klantgegevens en de authenticatie (gebruikersnaam en wachtwoord) worden op één centrale plaats beheerd. Ook de autorisatie (de rechten die de gebruiker heeft om bepaalde ­content en functionaliteit te ontsluiten) is op deze plaats te beheren, maar dit kan ook door de applicatie zelf worden bepaald. Hiermee gaan de kos­ ten voor het beheer omlaag, simpelweg omdat er minder systemen zijn. ­Bovendien is de benodigde Microsoft-technologie voor het bouwen van een Security Token Service gratis voor het Windows-platform. Als een organisatie kiest voor het nieuwe inlogmodel, dan komt zij voor de keuze te staan of ze zelf als Identity Provider gaat fungeren (en dus

voorgelicht. Het inloggen gaat toch anders dan men misschien gewend is

de Security Token Service laten bouwen) of dat ze gebruik maakt van

en dat betekent dat goede begeleiding en informatie nodig is. Ook is het

een ­bestaande Security Token Service van een andere Identity Provider.

nodig duidelijk aan te geven hoe het staat met de bescherming van de

Het grote voordeel van een eigen Security Token Service is dat er meer

persoonsgegevens.

­controle is over de informatie die beschikbaar moet worden gesteld. Daar­ naast moet de informatie gedefinieerd worden die de Identity Provider

Identity Providers

over een gebruiker moet terugkoppelen. In technische termen worden dit

Macaw merkt in de praktijk dat veel bedrijven belangstelling hebben voor

de claims genoemd. Een voorbeeld van een claim is een statement dat

Cardspace en OpenID, een ‘gestripte’ versie van Cardspace voor laagdrem­

de klant ouder dan 18 is. Dit kan bijvoorbeeld nodig zijn voor een online

pelige toepassingen. Interessant is dat het Identity Metasystem in principe

wijnhandelaar.

ook door andere bedrijven is te gebruiken, nadat er een ‘trustrelatie’ tot stand is gekomen.

Inloggen volgens het nieuwe model

Een bedrijf zou dus kunnen optreden als een zogeheten Identity ­Provider

Bij gebruikmaking van een inlogsysteem volgens dit nieuwe model, levert

voor andere bedrijven. Deze bedrijven vertrouwen er dan op dat deze

dit een organisatie de volgende voordelen op:

Identity Provider de juiste gegevens verstrekt. De verwachting is dan ook dat er aantal van dit soort Identity Providers zal ontstaan.

• Meer vertrouwen richting de klant omdat het nieuwe inlogmodel voldoet aan de nieuwste beveiligingsstandaarden en de jongste inzichten op dit gebied om van internet een veiliger platform te maken; Single-sign-on is eenvoudiger te implementeren; Beter en goedkoper te beheren omdat er één centraal systeem is; De organisatie is beter voorbereid op de toekomst; Indien gebruik wordt gemaakt van Windows Cardspace hebben klanten de volledige controle en kunnen ze precies inzien wat er wanneer met hun gegevens gebeurt. Ook dit zorgt voor meer ­vertrouwen; Met Windows Cardspace wordt inloggen een uniforme gebruikers­ beleving.

• • • •

Eerste project Bij een grote Nederlandse verzekeraar bouwt Macaw momenteel een op het Identity Metasystem gebaseerd inlogmechanisme dat de database van de verzekeraar als informatiebron benut. Er is een aparte service ontwik­ keld die gegevens over de claims van de gebruiker uit deze database haalt. Doordat Cardspace het mogelijk maakt de inlog en de authenticatie ‘los te trekken’ van de applicatie en in een afzonderlijk service onder te ­brengen, verwacht de verzekeraar aanzienlijke winst, omdat het niet meer ­nodig is elke webapplicatie of website van een eigen inlogmechanisme te ­voorzien. 

•

Het nieuwe inlogmodel is altijd helder: de gebruiker krijgt steeds te zien welke gegevens over hem of haar verstuurd gaan worden en kan dat te

Martijn Natté is Lead Software Developer bij het

allen tijde blokkeren. Ook krijgt de gebruiker duidelijke informatie in geval

Rich Internet Solution Center van Macaw

er iets niet klopt. Maar het betekent wel dat de gebruiker moet worden appworks juli/augustus 2010

25

cloud computing

Voordelen cloud computing komen niet aanwaaien Cloud computing is een paraplubegrip en omvat tal van oplossingen ‘as a service’. Microsoft heeft, net als Amazon en Google, veel ervaring opgedaan met deze vorm van automatisering via zijn ­MSNplatform. De voordelen van cloud computing komen niet aanwaaien; een gedegen plan moet de basis zijn.

Organisaties zijn aan het kijken hoe ze voor­

Fundamenten

deel kunnen behalen met cloud computing.

Microsoft investeert in datacenters over de

In opdracht van Avanade is een onafhankelijk

hele wereld. Per maand voegt Microsoft 10-

wereldwijd onderzoek gedaan onder meer dan

tot 20.000 servers toe aan al zijn datacenters.

500 managers en IT-specialisten naar hun op­

Om een beeld te krijgen bij deze hoeveelheid:

vattingen over cloud computing. Meer dan de

­Facebook draait op ongeveer 10.000 servers.

helft van de respondenten gaf aan dat tech­

Een Microsoft-rekencentrum beslaat ongeveer

nologie-efficiëntie een goed instrument is om

vijf voetbalvelden waar ongeveer 400.000

de kosten te verlagen. Bijna drie kwart ver­

­servers zijn opgeslagen in containers.

telde cloud computing-technologieën als een

Cloud Computing is zowel Software as a Service

reële optie te beschouwen.

(SaaS), Platform as a Service (PaaS) en Infra­

Kostenbesparing en tegelijkertijd een flexi­

structure as a Service (IaaS).

belere organisatie zijn volgens de ondervraag­

Technologieën van Microsoft security (Active

den de belangrijkste voordelen van cloud

­Directory), virtualisatie (Hyper-V) en datacenter-

computing. Verder bleek uit het onderzoek dat

management (System Center) worden gebruikt

65  procent van de respondenten van ­mening

om datacenters beheersbaar en flexibel te

is dat ze zich beter kunnen concentreren op

­maken. Deze technologieën vormen de funda­

de organisatie dankzij de inzet van cloud

menten van cloud computing. Met deze oplos­

­computing.

singen is het mogelijk om on demand schaal­

Uit publicaties blijkt dat de early adaptors van

baarheid te creëren om bestaande ­capaciteit zo

cloud computing vooral bestaan uit organisa­

goed mogelijk te benutten.

ties met 100 tot 500 medewerkers. Grotere

foto: Microsoft.

Edwin Jongsma

De ingang van het rekencentrum van Microsoft in Dublin

26

appworks juli/augustus 2010

organisaties zijn bezig met experimenten.

PaaS

Cloud computing is geen wondermiddel en

De belangrijkste PaaS-oplossingen van Mi­

het is verstandig ook naar de keerzijde van

crosoft zijn Windows Azure en xRM. Windows

de ­medaille te kijken. Sommige organisaties

Azure is een ontwikkelplatform in de cloud.

hebben onrealistische verwachtingen. Zo biedt

Daarnaast biedt het diensten op het gebied van

cloud computing geen garantie voor een hoge­

opslag, relationele data/analyse/rapportage

re return on investment (ROI), meer omzet en

en verbindingen. Azure servicemanagement-

lagere kosten. Sommige organisaties vinden

features ­zorgen ervoor dat applicaties gemaakt

dat cloud computing niets anders is dan wat

met Azure automatisch opschalen. Belangrijke

Application Service Providers (ASPs) boden in

­servicemanagement-features zijn: load balan­

de jaren 90. ASP lijkt erg op SaaS, maar is nooit

cing, datareplicatie en fail-over management.

van de grond gekomen. ASP was een goed

Windows Azure haakt als ontwikkelplatform in

idee op het verkeerde tijdstip. Het gebrek aan

op het Microsoft-ontwikkelplatform Visual ­Studio

technologiestandaarden, bandbreedte en de

.NET. Met Azure kan een .NET-ontwikkelaar ge­

bereidwilligheid van organisaties om controle

bruik blijven maken van zijn bestaande kennis

over processen en data af te geven waren hier

van Visual Studio (bijvoorbeeld, C#, VB.NET of

debet aan.

ASP.NET). Waar een ontwikkelaar zonder Azure

Wat is Avanade? Avanade biedt zakelijke technologiedien­ sten die Microsoft-technologieën met elkaar verbinden. Avanade is in 2000 op­ gericht door Accenture en Microsoft Cor­ poration. Accenture is voor het ­merendeel eigenaar van Avanade. Er werken ruim

Breng eerst eens goed in kaart welke cloud diensten er zoal zijn.

9.700 professionals voor Avanade in meer dan 24 landen wereldwijd. Avenade heeft ervaring met Microsoft IaaS, Azure (opslag en applicatieontwik­ keling), BPOS en CRM/xRM. Het bedrijf biedt ‘pilot in a box’ aan voor BPOS en heeft de beschikking over een CRM SaaS-

zijn applicatie via bijvoorbeeld FTP ­uploadt

gebruikers meer gebruikersgemak (zeker ten

datacenter voor de Europese markt (try

naar een webserver voor deployment, kan hij

opzichte van ouderwetse applicaties).

before you buy). Ook biedt de organisatie ondersteuning in de vorm van quick start

met Azure binnen Visual Studio zijn ­applicatie ­uploaden naar het Azure datacenter van

SaaS

­Microsoft. De Azure-diensten worden afgere­

Microsoft biedt onder andere BPOS en CRM

kend naar rato van het gebruik. De instapkosten

aan als cloud computing-diensten. BPOS staat

van Azure ­liggen gemiddeld lager dan reguliere

voor ‘business productivity online suite’. BPOS

­cases bij goedkeuringsprocessen van bijvoor­

hosting-omgevingen. Indien een ­organisatie

is een SaaS-aanbod dat een nieuwe manier van

beeld gemeentes.

succes krijgt met deze applicatie, dan gaan de

werken voor organisaties mogelijk maakt. BPOS

kosten omhoog; de omgeving schaalt automa­

biedt communicatie (Microsoft OCS), collabora­

Vervolgstappen

tisch mee. Dat laatste is een stuk lastiger in een

tion (SharePoint) en messaging (Exchange) aan

Indien

­reguliere hosting-omgeving.

als cloud-diensten. OCS is simpel gezegd MSN

­computing te gebruiken, dan adviseert Avanade

Een ander voorbeeld van een PaaS-oplossing

voor bedrijven. Via OCS kunnen medewerkers

het volgende:

van Microsoft is xRM. Klanten die gebruik

van bedrijven eenvoudig met elkaar communi­

­maken van Microsoft Dynamics CRM hebben

ceren (video, chat, voice). Bedrijven die afspra­

toegang tot een schaalbare en gebruiksvriende­

ken maken over OCS kunnen medewerkers via

• Onderzoek bestaande cloud-oplossingen. • Overweeg de migratie van bestaande

lijke webapplicatie die lijkt op Microsoft Outlook.

dit systeem laten communiceren. Er zijn legio

­Microsoft Dynamics xRM gebruikt Dynamics

voorbeelden waar dit kostenbesparingen heeft

CRM als generiek platform voor de ontwikkeling

opgeleverd op telefonie.

van line of business-applicaties. Met Dynamics

Microsoft Dynamics CRM wordt naast Sales­

xRM kun je relatief eenvoudig een database­

force.com en Siebel on Demand (Oracle)

applicatie realiseren, zoals je dat bijvoorbeeld

­gezien als een belangrijke SaaS-partij in de

kunt doen met Microsoft Access. Dynamics xRM

wereld van klantrelaties. Microsoft Dynamics

is echter een webapplicatie en is derhalve zeer

CRM ondersteunt drie belangrijke proces­

geschikt als cloud-oplossing. Daarnaast maakt

sen in dit ­kader: sales force automation (SFA),

xRM gebruik van Microsoft SQL Server en is

­service- en ­marketingmanagement. Bij mar­

commodity-toepassingen naar de cloud, denk hierbij aan opslag, collaboration (mail/portals), CRM, HR, self service inter­ net en e-commerce. Onthoud dat de reis naar de cloud een evolutie is. Identificeer een pilot-project. Selecteer een toepassing die gebruik maakt van de schaalbaarheid van cloud. Door een pilot te draaien, krijgt de organisatie inzicht in hoe voordeel te halen uit cloud ­computing.

daarom beter geschikt voor schaalbare appli­

keting gaat het om de processen voorafgaand

Er zijn duidelijke zakelijke voordelen te halen

caties met veel meer gebruikers dan Microsoft

aan het ­verkoop­proces, voor de generatie van

met cloud computing, maar het realiseren van

Access. De belangrijkste features van het xRM-

nieuwe verkoopmogelijkheden (leads). Bij SFA

die voordelen is geen gegeven. Het vereist een

platform zijn het snel ontwikkelen (configure­

ligt de nadruk op het verbeteren van de ver­

duidelijk plan, gedegen analyse en bewezen

ren) van de schermen met bijbehorende data­

koopprocessen van organisaties. Bij service­

methoden. 

base, workflow-processen en rapportages.

management gaat het om de opvolging van

Met Dynamics xRM is het mogelijk om kosten­

het verkoop­proces nadat een order is gesloten,

besparingen te realiseren in bestaande datacen­

bijvoorbeeld bij de ­afhandeling van klachten/

ters. Door bestaande data-intensieve applicaties

vragen in contact centers. Servicemanagement

te migreren naar Dynamics xRM ondervinden

wordt ook gebruikt voor de afhandeling van

voor Azure.

• •

een

organisatie

overweegt

cloud

Edwin Jongsma is Sr. Director Avanade Nederland

appworks juli/augustus 2010

27

ontwikkelen

Architected Agile

verbreedt ontwikkelmethode Agile is een zeer geschikte methode om snel de gewenste functionaliteit te ontwikkelen. Deze vorm van software ontwikkelen is geen hype, maar zal beklijven. De voordelen zijn immers evident. Een nadeel is dat de methodiek vaak erg naar binnen is gericht en te weinig aansluit op de bedrijfsmatige context waarbinnen de programmatuur moet draaien. Met ‘Architected Agile’ geeft CoolProfs een eigen draai aan Agile door deze tekortkoming aan te pakken.

Een nadeel van Agile is dat de methode vaak erg naar binnen is gericht.

Eric ten Harkel

28

Vanaf halverwege de jaren negentig ontstonden, met de opkomst

Gedurende het ontwikkelproces mag niets aan de requirements worden

van generatoren en 4GL’s, verschillende stromingen die we nu Agile

veranderd. Pas als het programma is geschreven, is er weer ruimte

­zouden noemen. Bekende namen zijn: RUP (Rational Unified ­Process),

voor overleg met de gebruikers. Het nadeel is dat de projecten erg lang

RAD ­(Rapid Application Development), DSDM (Dynamic Systems

duren en in die periode vrijwel altijd wijzigingen in de requirements

­Development ­Method), XP (eXtreme Programming), FDD (Feature

optreden. De opgeleverde programmatuur voldoet dan eigenlijk per

­Driven ­Development), TDD (Test Driven Development) en Scrum. In

definitie niet aan de wensen van de business. Agile moet dit probleem

2001 is er – om van de verwarring af te komen - overeenstemming

verhelpen.

bereikt tussen de verschillende stromingen over wat Agile is.

Bij de Agile-methode is Scrum de voorgeschreven projectmanagement­

De methode Agile richt zich op een flexibele manier van software­

techniek. Scrum heeft als doel het doorlopen van snelle iteraties waarin

ontwikkeling en zet zich af tegen de traditionele wijze waarbij de

telkens ‘stukken’ functionaliteit werkend worden opgeleverd. Fouten

­specificaties tot in detail van te voren worden vastgelegd, de zoge­

komen hierdoor in een eerder stadium aan het licht en zijn sneller te

noemde watervalmethode. Bij deze methode worden de requirements

herstellen. Agile vraagt daarom een intensieve communicatie tussen

nauwkeurig opgesteld, waarna de ontwikkelafdeling aan het werk gaat.

ontwikkelaars en de klant.

appworks juli/augustus 2010

Wat is CoolProfs? CoolProfs is specialist in het bouwen van bedrijfs­

Architected Agile

kritische informatiesystemen op maat. Voorbeelden

De methode Agile verenigt de beste eigenschappen van eerdere

van gerealiseerde projecten zijn het systeem voor

­methodes. Het resultaat is dat de ontwikkeltijd veel korter is, terwijl

kredietverlening bij ABN AMRO Bank, het C1000

­tegelijkertijd de risico’s op mislukking van een project verminderen. Het

winkel-informatiesysteem en een Global Account

nadeel van Agile evenwel is dat het een naar binnen gericht proces is,

Management systeem voor TNT Express.

waarbij vrijwel uitsluitend aandacht is voor het systeem en de gewenste

In de aanpak van ontwikkelproejcten staat de

functionaliteit. Hierdoor is er niet of nauwelijks aandacht voor de bedrijfs­

­menselijke factor van IT centraal en wordt in ­nauwe

context, of architectuur, waarin de applicatie moet draaien.

samenwerking met de klant naar het gewenste

Om het gevaar voor te zijn dat er uiteindelijk een applicatie staat die

­resultaat toegewerkt.

als een eiland los van de omgeving functioneert, is het belangrijk om

Tot de vaste klanten behoren onder meer ABN AMRO

eerst een stapje terug te doen en te kijken binnen welke bedrijfscontext

Bank, Kadaster, Delta Lloyd, C1000, Fortis Bank,

de ­applicatie moet functioneren én welke bedrijfswaarde de applicatie

­Ministerie van Verkeer en Waterstaat en TNT.

­creëert. Dit is wat CoolProfs ‘Architected Agile’ noemt. Door vóór de bouwfase (die in Agile is opgebouwd uit twee weken ­durende en elkaar opvolgende ‘sprints’) een globaal procesmodel en een

geval is. Door de prijs niet te koppelen aan de bestede uren, maar aan de

gegevensmodel op te stellen, ontstaat inzicht in welke bedrijfs­processen

functionaliteit van de business applicatie, wordt het aannemelijker dat de

de applicatie geacht wordt te ondersteunen en welke gegevens de toe­

gebruikers de juiste functionaliteit krijgen tegen een goede prijs.

passing nodig heeft om haar werk te doen. Het uitvoeren van deze extra

Agile is een nieuwe ontwikkeling in een reeds bestaand veld met tal

visualisatiestap dient tevens om de verbindingen met andere applica­

van methoden; niet alleen voor het ontwikkelen van software, maar ook

ties vast te stellen en de inbedding van de applicatie in de organisatie

voor het voeren van projecten en het beheer van applicaties. Een veel­

te ­bewerkstelligen. Want zonder acceptatie van de gebruikers kan geen

gehoorde vraag met betrekking tot Agile is daarom in welke mate zij

­enkele applicatie waarde voor de business creëren.

aansluit bij methodes als Prince2 en ITIL. Veel organisaties vrezen dat

Complexe applicaties Juist door die extra stap te maken, is Agile ook geschikt voor de ­ontwikkeling van grote, complexe applicaties. De voordelen van ­Architected Agile op een rij:

•

Een stabiele basis Door een vooraf gedefinieerde architectuur te creëren, voorkom je onnodig refactoring, aanpassen van de software, en software die geen toegevoegde waarde levert. Je hebt een goed fundament om op te bouwen. Stimulering van hergebruik Door het opstellen van een procesmodel worden interfaces met andere applicaties inzichtelijk. Herbruikbare systeemonderdelen worden zo sneller ontdekt, en koppelingen met andere applicaties hoeven niet opnieuw te worden gebouwd. Dit maakt het ontwikkel­ traject sneller en efficiënter, en daarmee kosteneffectiever. Eenduidige gegevens Dankzij het gegevensmodel ontstaat inzicht hoe de data door het systeem stroomt en uit welke bronnen de gegevens komen. Hier­ mee stimuleer je dat data wordt gedeeld in plaats van dat het op twee verschillende plekken wordt opgeslagen. Dit vermindert de kans op foute gegevens en zo is meteen de dienstverlening aan de eindgebruikers te verbeteren.

•

De Agile ontwikkelmethodiek gedijt het beste binnen een architectuur, waarbinnen eerst de bedrijfswaarde van de te bouwen applicatie wordt bepaald.

•

hun gestandaardiseerde proces met bijbehorende documentatie door Agile overboord moet worden gezet. Agile geeft ontwikkelteams immers ­binnen bepaalde kaders veel vrijheid (lees: gedelegeerde verantwoorde­ lijkheid). Deze vrees is ongegrond.

Relatie tot Prince2 Resultaatverplichting

Prince2 is een projectmanagementmethode die eisen aan processen stelt

Architected Agile is gestoeld op een resultaatverplichting en niet op een

en processen vastlegt. Binnen Prince2 wordt vrijgelaten hoe een proces

inspanningsverplichting zoals doorgaans bij de grote softwarehuizen het

eruitziet en hoe gedetailleerd het wordt vastgelegd. appworks juli/augustus 2010

29

Het fundamentele verschil tussen Prince2 en Agile is dat eerstgenoemde

­invloed van wijzigende bedrijfsprocessen en omstandigheden zal het

de persoonlijke verantwoordelijkheid uit systeemontwikkeling haalt, ter­

­regelmatig moeten worden aangepast.

wijl Agile er juist voor zorgt dat de ontwikkelaars de verantwoordelijkheid

ITIL lijkt door de formele en procedurele wijze waarop wijzigingen in

nemen voor de producten die zij opleveren. In de Agile-aanpak worden

­incidenten en releases worden gevat hiermee in tegenspraak te zijn. Als

ontwikkelaars gedwongen het gehele traject af te gaan en dat wat ze

je ITIL echter gebruikt als een manier om een overzicht te krijgen van

hebben gebouwd zelf aan de gebruiker te laten zien. Dit is juist wat ons

gewenste wijzigingen en het aanbrengen van prioriteiten daarin, is het juist aanvullend aan Agile en in die zin nuttig. Het is immers onwense­ lijk dat er een situatie ontstaat waarin wijzigingen zonder meer worden doorgevoerd. Uiteindelijk zal er aan elke wijziging een bepaalde business case ten grondslag moeten liggen. ITIL is, doordat het dat ‘stapje terug’ betekent in beheer, een geschikte manier om het kaf van het koren te scheiden. Hiermee wordt Architected Agile eveneens een geschikte aan­ pak voor beheerprojecten.

De opdrachtgever Door het toevoegen van de stap Architectuur aan de Agile-methodiek, breng je het beste van twee werelden samen. Daarmee is niet gezegd dat de Agile-aanpak voor elke te ontwikkelen applicatie kan worden toege­ past. Voor systemen die zeer gedetailleerd en gespecificeerd beschreven zijn, is de Agile-aanpak bijvoorbeeld minder geschikt. En wanneer de te bouwen applicatie op een groot aantal plekken moet worden uitgerold, is Als er een procesmodel is, hoeven koppelingen met andere applicaties niet opnieuw te worden gebouwd.

de Agile evenmin de aangewezen aanpak. Agile impliceert immers dat je te maken hebt met veel releases. Daarnaast vraagt Agile ook het een en ander van de opdrachtgever. Een eerste belangrijke voorwaarde voor het welslagen van het project is dat de opdrachtgever en gebruikers samen beslissingen durven nemen. Ont­ wikkeling volgens de Agile-methode valt stil op het moment dat er geen

Agile is een zeer geschikte methode om snel de gewenste functionaliteit te ontwikkelen.

beslissingen worden genomen. Als een organisatie niet durft of in staat is om doortastend op te treden, moet ze eenvoudigweg niet aan Agile beginnen. De opdrachtgever en de architecten moeten daarnaast durven los te ­laten. De ontwikkelaars moet een high-level kader worden geboden waar­ binnen zij een bepaalde mate van vrijheid genieten. Afspraken worden gemaakt over wat moet worden opgeleverd, indien gewenst tegen een vooraf overeengekomen prijs. Hoe de ontwikkelaar dit het beste denkt te

aanspreekt in Agile. Wij vinden dat persoonlijke verantwoordelijkheid de

realiseren, is aan hem.

kwaliteit van het gebouwde ten goede komt en dat ontwikkelaars trots

De opdrachtgever moet ten slotte de gelegenheid scheppen dat de

moeten (kunnen) zijn op wat zij bouwen.

­ontwikkelteams zoveel mogelijk op één locatie kunnen werken, waarbij

De toegevoegde waarde van Prince2 in de projectvoering is dat deze

ruimte is voor intensieve interactie met de gebruikers. Het vergt discipline

­methode helpt bij het inzichtelijk maken of de benodigde resources

van zowel de ontwikkelteams als hun omgeving om op een goede manier

­beschikbaar zijn en of aan alle voorwaarden is voldaan voordat met de

met de gedelegeerde verantwoordelijkheden om te gaan. 

bouwfase wordt gestart. Op projectniveau is Prince2 als het ware wat de stap ‘Architected’ bij Agile is; even een stapje terug om het grotere ­geheel te kunnen overzien alvorens daadwerkelijk te beginnen.

Relatie tot ITIL ITIL is ontwikkeld als een referentiekader (een verzameling best ­practices) voor het inrichten van beheerprocessen. Agile impliceert dat een ­systeem voortdurend verandert. Het gaat weliswaar in productie, maar onder

30

appworks juli/augustus 2010

Eric ten Harkel is mede-eigenaar en oprichter van CoolProfs

deployment

Software appliance bespaart veel tijd Zelfs voor proefversies van software is het nodig het complete deployment-programma af te lopen. Dit kost veel tijd en inspanning. Met software appliances is dat niet meer nodig. De programmatuur is in één image verpakt samen met een uitgekleed besturingssysteem, voldoende om de applicatie te installeren en te laten draaien. Mark-Peter Mansveld

Wie ooit betrokken is geweest bij het con­

leren en ­configureren van traditionele evalu­

figureren, installeren en onderhouden van

atie- of demoversies kan even veel tijd vergen

Mark-Peter Mansveld:

­bedrijfssoftware weet dat dit een tijdrovend en

als het installeren van de productieversie. Dit

software appliances omzeilen de risico’s

complex geheel is. Het logge proces van het

vertraagt de verkoopcyclus en introduceert

van een log besturingssysteem

installeren en inregelen van het besturings­

­ontelbare kansen op technische fouten. Elk van

systeem, middleware, en databases, en ver­

de ­stappen die nodig zijn bij het zetten van

volgens het integreren en configureren van de

parameters of configureren van het besturings­

Veel van de problemen zijn te wijten aan de

software is handmatig en foutgevoelig. Zelfs als

systeem en de applicatiestack kan een obsta­

huidige besturingssystemen die bijzonder com­

je alles correct afhandelt, zorgt de lange tijds­

kel vormen om de waarde van de oplossing te

plex en monolithisch zijn geworden. Omdat

duur ervan dat de waarde voor de gebruiker

­laten zien of te ervaren.

besturingssystemen worden gemaakt om elke

vermindert. Voor softwareleveranciers ligt hier

Dit geldt te meer voor productieomgevin­

denkbare softwarefunctie en scenario te onder­

een uitdaging om hun verkoopcyclus te verkor­

gen. Zelfs als het product is geïnstalleerd en

steunen, zijn ze log en bieden ze vaak veel te

ten. Het hele proces is angstwekkend en duur,

draait, is het onderhoud geen simpele taak. De

veel functionaliteit. In de werkelijkheid hebben

ontmoedigt klanten en beperkt de verkoop.

ontel­bare iteraties van applicatie-, besturings­

de meeste applicaties echter slechts een heel

Het aanbieden van evaluatieversies bijvoor­

systeem- en middleware configuraties – en de

klein deel van dit functionaliteit nodig. Alle

beeld is een mooie manier om de waarde

bijbehorende patches – maken het erg moeilijk

toegevoegde ‘OS-bulk’ introduceert simpelweg

van een product aan te tonen, maar het

om de bron van een prestatieverlies aan te wij­

kwetsbaarheden en ondoelmatigheden voor

­deployment van die versies kost tijd en inspan­

zen en te isoleren om de applicatie optimaal

applicatieplatform.

ning. Veel klanten willen de voordelen van

te laten draaien. Uit Novell-onderzoek blijkt dat

Zowel de softwareleveranciers als de gebrui­

het kunnen evalueren van software zonder

vijftig procent van de onderhoudsproblemen

kers kunnen het zich niet veroorloven op dit

veel tijd daarin te hoeven steken. Het instal­

ontstaan als gevolg van productinstallaties.

inefficiënte pad verder te gaan. appworks juli/augustus 2010

31

Eenvoudiger beheer

ger te beheren, omdat de serviceteams niet

dit doel gebouwde besturingssysteem bevatten

Om deze obstakels uit de weg te gaan bou­

­langer patches hoeven te distrubueren die niet

alles wat zijn nodig hebben om de software te

wen veel softwareleveranciers tegenwoordig

­relevant zijn voor de appliance.

kopiëren naar een standaard platform en op te starten. Aangezien de meeste ­programmatuur

software appliances: versies van hun product die verpakt worden met een just enough

Wat is een software appliance?

niet veel capaciteit van een besturingssysteem

operating system (JeOS) dat volstaat om de

Appliances bieden een nieuwe manier om

nodig heeft om naar behoren te functioneren,

gewenste taken uit te voeren. Voorgeconfigu­

met gemak maatwerk oplossingen te bouwen

bieden software appliances een ongekende

reerd voor specifieke toepassingen, zijn deze

en te ondersteunen door de grootte van het

kans om het werk van de gecombineerde

compacte, autonome appliances geschikt om

bij­behorende besturingssysteem sterk af te

­installatie sterk te verminderen. Tegelijk ver­

in een paar minuten te deployen. Ze vereisen

slanken. Software appliances zijn voorgecon­

minderen zij de complexiteit van de ­installatie,

een ­minimale set up.

figureerde combinaties van een applicatie en

het onderhoud en beheer. Dit resulteert in

De appliance is veel makkelijker te onderhou­

een besturingssysteem, geíntegreerd binnen

­lagere kosten voor hardware en software voor

den dan een traditionele software-installatie

een enkele image en geoptimaliseerd om te

de klant en lagere kosten voor installatie en

en staat borg voor een effectieve configuratie

draaien op elke industriestandaard hardware.

onderhoud voor de softwareleverancier.

en installatie. Bovendien zijn ze eenvoudi­

Deze geïntegreerde softwareapplicatie en voor

Leverancier doet het werk

Het aanbieden van evaluatieversies is een mooie manier om de waarde van een product aan te tonen, maar het deployment van die versies kost

Voor softwareleveranciers en hun klanten zijn software appliances een manier om de ­kosten te drukken en de omzet voor nieuwe en bestaande producten te verhogen. Voor de ­leveranciers versnellen zij het verkoopproces als gevolg van eenvoudiger evaluatie en instal­ latie, en minder onderhoud.

tijd en inspanning.

Gewoonlijk zijn evaluaties van traditionele ­programmatuur voor rekencentra erg com­ plex voor de koper. Eerst moet het besturings­ systeem worden uitgekozen en geconfigureerd, waarbij elke kernel parameter nauwkeurig moet worden afgestemd op de applicatie. Vervolgens moet de software zelf worden ge­ ïnstalleerd en ten slotte moet de applicatie worden geïntegreerd, geconfigureerd en inge­ regeld. Als er middleware in het spel is, dan wordt het nog complexer voor de gebruiker, en kan het proces dagen in beslag nemen. Als er een makkelijkere manier is, welke gebruiker zou dan zo veel tijd willen besteden aan het installeren van een evaluatiepakket? Bij een software appliance wordt al het ­inregelen en de configuratie in één keer gedaan door de softwareleverancier. Daarbij houdt hij rekening met een specifiek standaard platform en een specifiek gebruik. De gebruiker heeft ­alleen nog maar een hypervisor of server nodig die de leverancier specificeert om de ­applicatie te laten draaien. Neem bijvoorbeeld een Ook om proefversies onder de loep te leggen, moet

middel­grote ondernemer die een ­ERP-pakket

gewoonlijk alles uit de kast worden gehaald.

wil ­evalueren. De leverancier kan een enkele image maken die bestaat uit een voorgeconfi­

32

appworks juli/augustus 2010

Met een software appliance is het mogelijk op grote schaal maatwerk te leveren.

gureerd besturingssysteem met de applicatie,

­vragen die te maken hebben met het standaard

Eigenlijk maken appliances het mogelijk om op

bestaande uit alleen de modules die nodig zijn

besturingssysteem en configuratie nu irrelevant

grote schaal maatwerk oplossingen te maken

voor een middelgrote onderneming. De leve­

zijn. De leverancier die zelf de image heeft ge­

die precies passen bij de behoeften van de

ranciers kan de modules fijn­regelen voor de

maakt, weet precies wat erin zit en kan een­

­gebruiker en deze toch sneller en efficiënter te

best practices als de applicatie wordt gemaakt.

voudigweg dezelfde image laden als de klant

leveren.

De image kan dan op een dvd naar de gebrui­

met een vraag belt om snel, maar doeltreffend

Vooral in economisch zware tijden zijn software

ker worden gestuurd, die vervolgens alleen

technische ondersteuning te geven.

appliances een aanlokkelijk alternatief voor

maar via een wizard de laatste stukjes setup

Oplossingen voor alle problemen die naar ­boven

gebruikers die hun IT-budget willen knijpen

hoeft te doen om de applicatie aan de praat te

komen in de applicatie kunnen snel ­worden ge­

zonder de eindgebruikers tekort te doen.

krijgen, zodat hij meteen met de ­evaluatie kan

distribueerd naar alle relevante ­klanten via een

Onafhankelijke

beginnen. Dit scheelt dagen werk.

geïntegreerd update mechanisme. Uiteindelijk

die

besparen software appliances tijd en kosten

een ­concurrentievoordeel, omdat zij hoogst

Doeltreffende ondersteuning

voor zowel leverancier als gebruiker. Een toe­

betrouw­bare maatwerk oplossingen kunnen

Dezelfde factoren die software appliances

passelijkere vraag is dan ook: ‘Waarom zou u

leveren aan de gebruikers, zonder alle bagage

­vormen tot een uitstekende evaluatiegereed­

geen software appliance willen hebben?’

die gewoonlijk nieuwe software vergezelt.

software

softwareleveranciers appliances

bouwen,

(ISV’s) geniet

ISV’s kunnen nu veiliger en beter presterende

schap, zijn ook in te zetten om de introductie van productieapplicaties te versnellen. In plaats

Ongekende mogelijkheden

applicaties leveren dan ooit tevoren door

van de gebruiker die de applicatie moet instal­

Software appliances betekenen een ­revolutie

de ­risico’s die samenhangen met een log

leren en configureren, kan de leverancier een

in de manier waarop de software-industrie

besturings­systeem te omzeilen. 

software appliance image maken en aan de

­programmatuur verpakt en distribueert. Met

gebruiker verstrekken. Als deze image in de

appliances

geschikte omgeving wordt geplaatst, zoals een

­ongekende mogelijkheden om eenvoudige, op

x86 server of een hypervisor, dan kan deze wor­

maat gemaakte oplossingen rond te sturen die

den opgestart en geconfigureerd in een paar

nauwelijks enig onderhoud behoeven; hetgeen

Mark-Peter Mansveld is Director Data Center & End User

minuten. De ondersteuning voor deze image

wel het geval is bij de traditionele manier van

Solutions bij Novell Benelux

is eveneens sterk vereenvoudigd, omdat alle

distributie van enterprise IT-oplossingen.

beschikken

leveranciers

over

appworks juli/augustus 2010

33

praktijk

Geen Sinterklaas­ gesprekken meer ”Op deze manier heeft een voortgangsgesprek

Liesbeth Bakker is senior manager Z&O (Zorg & Opvang) bij het instituut Triade. Zij werkt er sinds augustus 2007 en geeft sturing aan diverse uiteen­

met een medewerker echt zin”, zegt Liesbeth

lopende projecten en teams bij de organisatie. Haar span of control – zoals dat in managerstaal heet – omvat enkele honderden mensen; veelal in

Bakker van Triade, een organisatie die

deeltijd werk. Niet dat ze die allemaal direct aanstuurt, maar ze wil toch wel op zijn minst een idee hebben hoe de medewerkers zich binnen hun

ondersteuning biedt aan mensen met een

werk ontplooien. Gewoonlijk huizen loopbaangegevens in papieren dossiers die (afsluitbaar)

beperking. Zij refereert aan het gebruik van

op de kamer van personeelszaken staan. “Als je dan een functionerings­ gesprek hebt, dan pak je het dossier, maar daar krijg je toch niet echt een

software die helpt medewerkers hun talenten

beeld van hoe iemand zijn werk doet. Een functioneringsgesprek aan het eind van het jaar wordt dan al gauw een Sinterklaasgesprek. Dat gebeurt al

te ontwikkelen. “Op deze manier zie je echt

jaren overal zo, maar echt bevredigend is het niet”, vertelt Bakker. Via, via kwam zij in aanraking met Peter de Man, directeur van Talent­

hoe belanghebbenden onze medewerkers

Developer. Dit bedrijf heeft software ontwikkeld – het Talentenpaspoort om mensen te ondersteunen in hun professionele en persoonlijke ontwik­

waarderen.”

keling. Bakker werkt er binnen haar cluster (een onderdeel van Triade) nu anderhalf jaar mee en is tevreden met deze oplossing.

Teus Molenaar

Alleen een browser Hoe werkt TalentDeveloper? Peter de Man: “Wij hebben gekozen voor een SaaS-oplossing. Mensen die ermee werken, hoeven dus alleen maar over een browser te beschikken. Op een server – ergens in de cloud - krijgen de deelnemers hun persoonlijke Talentenpaspoort waarmee zij hun ontwikkeling kunnen volgen en sturen.” In jargon heet dit ‘competenties’: een beschrijving van het werk dat hoort bij een bepaalde functie. Peter de Man vertelt dat hij in goed onderling overleg met de verantwoordelijke van de invoering het ‘competentiewoorden­boek’ foto: Douwe Pieter van den Bos

opstelt; of het competentiewoordenboek met de van toepassing zijnde

Met het Talentenpaspoort is een onderhoud met medewerkers geen Sinterklaasgesprek meer.

competentiesets invoert als dit reeds aanwezig zijn, hetgeen bij ­grotere ­organisaties vaak het geval is. “Dat alles begint met de visie en de missie van de organisatie”, vult Bakker aan. “We willen persoonlijk zijn, onder­ nemend, en professioneel..” Uit de doelstellingen volgt per medewerker een rolprofiel. Die profielen zijn opgenomen in de Talentenpaspoorttoepassing. Een medewerker ziet aan zijn rolprofiel aan welke eisen hij dient te voldoen. Hij kan zelf aangeven in hoeverre hij daaraan voldoet. Mirjam Rustenburg is gedragsdeskundige bij Triade en heeft meegewerkt aan het opstellen van de profielen. “Het mooie is”, vertelt zij, “dat je kunt

34

appworks juli/augustus 2010

Wat is Triade? Sinds het ontstaan van zorg voor kinderen met een verstandelijke ­beperking aangeven wat je zou kunnen doen als je op een bepaald onderdeel onder­

in Flevoland ruim 35 jaar geleden is Triade uitgegroeid tot een ­organisatie

scoort. De medewerkers krijgen tips op hun scherm om beter en prettiger

met ongeveer 1.800 medewerkers die een grote verscheidenheid aan

te kunnen werken. Daarbij staat het belang van de cliënten voorop. Die tips

zorg- en ondersteuningproducten biedt. Ook is de doelgroep uitgebreid.

zijn afgestemd op het profiel. Uit de reacties van de medewerkers maak ik

Behalve mensen met een verstandelijke beperking maken ook meer­voudig

op dat zij dit prettig vinden. Maar je kunt ook aflezen wat je kunt doen als

complex gehandicapten, kinderen en gezinnen met een ontwikkelings­

je boven het gemiddeld scoort.”

vraag of opgroeiproblemen, mensen met psychosociale problemen of met psychiatrische aandoeningen gebruik van de ondersteuning van Triade.

Uitnodigen

De organisatie ondersteunt mensen thuis of op één van de negentig

Medewerkers kunnen niet alleen zelf aangeven hoe zij voldoen aan hun

­locaties in Flevoland. Het doel is de kwetsbare mensen te helpen volwaar­

profiel, maar ook anderen uitnodigen hun feedback te geven. Dat loopt

dig deel te nemen aan de samenleving.

uiteen van de direct leidinggevende, via naaste collega’s tot bijvoorbeeld de ouders van cliënten. “Je moet met elkaar goed bepalen wie je in dat ecosysteem opneemt”, legt Rustenburg uit. “Wij hebben er bijvoorbeeld

inspanning krijg je er als medewerker, manager en bestuurder maximale

­bewust voor gekozen niet de geestelijk beperkte cliënten in het eco­

sturingsinformatie voor terug. Het is te vergelijken met een navigatie­

systeem op te nemen, omdat het soms te moeilijk voor ze is, maar ook om

systeem, maar dan voor persoonlijke en organisatorische ontwikkeling.”

te voorkomen dat iemand die een conflict heeft met een begeleider dat in scores gaat omzetten.”

Gespreksstof

Per bedrijf zal dit ecosysteem verschillen. “Onze software is bijvoorbeeld

Bakker vertelt dat het gebruik van het Talentpaspoort bovendien een goede

ook in gebruik bij het ROC Flevoland en daar zijn stagebegeleiders een

onderbouwing en gespreksstof geeft voor functioneringsgesprekken. “Je

belangrijke bron van informatie”, vult Peter de Man aan.

kunt zien hoe iemand voldoet aan zijn profiel, wat hij denkt te gaan doen

Bakker en Rustenburg geven aan dat medewerkers, in eerste instantie, wel

aan bepaalde zaken als hij of zij daarop niet zo goed scoort; of wat er al is gedaan. Er is een volwassen gesprek mogelijk. Dit is vooral ook handig voor

De medewerkers krijgen tips op hun scherm om beter en prettiger te kunnen werken. iemand die net als manager ergens begint. Je krijgt een volledig beeld van de organisatie.” “Deze Talentenpaspoort-oplossing is een systeem om mensen te helpen hun talenten te ontplooien. Invoering van een dergelijke oplossing vereist Dergelijke dossiers nodigen niet echt uit om ter hand te nemen om een gesprek voor te bereiden.

wel voorbereiding. Maar het resultaat is positief. Leidinggevenden hoeven minder bij te sturen, omdat het systeem bijhoudt hoe iemand het doet en automatisch tips geeft voor verbeterpunten. Op groepsniveau kun je boven­ dien zien via dashboards op welke punten de groep scoort. Daar kun je bij het aannamebeleid rekening mee houden.” Deze systematiek is een SaaS-oplossing; er zijn overigens geen initiële

moeten wennen aan het op deze manier waarderen van elkaar en zichzelf.

­investeringskosten aan verbonden. De afnemer betaalt een licentie per

“Niet iedereen is geneigd tot (zelf)reflectie”, zegt Rustenburg. “Maar als

­gebruiker. Wie verandert van werkgever kan zijn Talentenpaspoort - indien

het eenmaal loopt, dan merken mensen dat het een nuttige manier is om

gewenst - meenemen; dan blijft het online staan, zodat het in een nieuwe

jouw werk beter te kunnen doen. Bovendien kun je zien wat je moet doen

situatie is voort te zetten. 

als je een andere functie ambieert; welke opleidingen je bijvoorbeeld zou ­moeten volgen. Overigens moeten mensen niet de indruk krijgen dat het systeem bedoeld is om mensen aan te sporen ‘hogerop’ te willen. Iemand die tevreden is met zijn werk, kan het gebruiken om dat nog beter te doen.”

Teus Molenaar is hoofdredacteur van AppWorks

Bakker en Rustenburg ervaren het systeem als nuttig. “Met een minimale appworks juli/augustus 2010

35

metrieken

Is meten ook weten? Een organisatie wil graag weten of haar informatiebeheer juist en efficiënt is ingericht. Metrieken kunnen helpen een antwoord te vinden. Bijvoorbeeld op vragen als ‘hoeveel nieuwe code was er nodig bij een project?’. Er komt echter nogal wat kijken bij het vaststellen van nuttige metrieken, want meten is niet altijd weten. Frances van Haagen

Business Information Management (BIM) is dat deel van de organisatie dat

CobiT (Control Objectives for Information and related Technology) v4.1

zich bezighoudt met het sturen van de informatievoorziening, het vorm­

2007 is een framework voor het gestructureerd inrichten en beoordelen

geven en aanpassen ervan, en het in stand houden en bewaken van de

van beheersingsmaatregelen voor ICT. CobiT bevat o.a. procesbeschrijvin­

werking van de informatievoorziening. Hierbinnen speelt ICT bijna altijd een

gen, waarvan een aantal zich binnen het BIM-domein bevinden.

dominante rol.

CobiT en BiSL verschillen nogal. Vergelijk bijvoorbeeld eens het CobiT-­

De focus van BIM ligt niet op technische, maar op bedrijfsmatige aspecten.

proces ‘Manage data’, dat vooral gaat over opslag en back-up van bedrijfs­

BIM functioneert daarbij op strategisch, tactisch en operationeel niveau.

gegevens, met het BiSL-proces ‘Beheer bedrijfsinformatie’, dat gegevens­

BIM bepaalt, als vertegenwoordiger van de vraagorganisatie, de behoef­

beheer vanuit een veel breder perspectief benadert.

ten voor de informatievoorziening op korte, middellange en lange termijn.

Er is ook een ISO-norm voor ‘Corporate governance of information techno­

Die behoeften worden gerelateerd aan kosten en baten, aansluiting op het

logy’ (ISO/IEC 38500:2008). Deze heeft in theorie betrekking op hetzelfde

­bedrijfsproces, en tevredenheid van gebruikers en management. BIM ­omvat

domein als BIM, maar geeft een veel meer generieke en vooral strate­

de vakgebieden die vaak worden benoemd als informatiemanagement

gische invulleng aan de BIM-processen.

en functioneel beheer. In internationaal verband wordt het ­BIM-domein

In het algemeen vormt een procesmatige benadering een goede onder­

meestal aangeduid als IT Governance.

steuning bij het ontwerpen en uitvoeren van bruikbare en herhaalbare

Het ‘process framework’ BiSL (Business Information Services Library) biedt

metrieken voor dat vakgebied. BIM vormt daarop geen uitzondering.

in de vorm van een gestructureerde verzameling standaardprocessen een handig overzicht van onderwerpen die binnen de reikwijdte van BIM vallen.

Belangen in balans brengen Bij het ontwikkelen van metrieken is het belangrijk de informatie­

36

Andere perspectieven

behoeften van de verschillende belanghebbenden binnen of buiten de

Ik gebruik BiSL vaak als controlelijst om het belang en de prioriteit te ­bepalen

­organisatie goed te onderzoeken en met elkaar in balans te brengen. Bij

van een bepaald BIM-onderwerp binnen een specifieke ­organisatie, en om

het in kaart brengen van de betrokkenen is een brede blik noodzakelijk.

zo’n onderwerp procesmatig te kunnen benaderen.

Denk niet alleen aan het management van de organisatie, maar ook aan

appworks juli/augustus 2010

Wat is een metriek? Een metriek is een meting, gebaseerd op meetbare elementen ­operationele medewerkers, project managers, klanten, toeleveranciers,

van bijvoorbeeld een dienst of een proces. Zo kun je (om in de

ketenpartners, toezichthouders, …. Bedenkt tevens dat ook degenen die

BIM-sfeer te blijven) de doorlooptijd van de afhandeling van

de data moeten aanleveren voor de metriek belanghebbend zijn!

een call naar de eerstelijns helpdesk meten, of de hoeveelheid

De metriek moet informatie verschaffen over het succes en het

code die is aangepast in een vernieuwingsproject. Je kunt ook

­functioneren van de organisatie.

zoiets als tevredenheid van de gebruikers van de informatie­

Een metriek kan betrekking hebben op resultaten die reeds tot stand

voorziening meten, of het aantal wijzigingen dat in een jaar

zijn gekomen en niet meer beïnvloedbaar zijn (bijvoorbeeld: omzet over

wordt aangebracht in de informatievoorziening.

het afgelopen kwartaal); we spreken dan van een ‘trailing metric’. Een

Voor alle metrieken geldt dat een eenduidige en volstrekt uit­

­metriek kan ook iets zeggen over de wijze waarop de resultaten tot

puttende definitie van de metriek van cruciaal belang is en een

stand komen. Het is erg gunstig als een metriek voorspellende waarde

wezenlijk onderdeel uitmaakt van de metriek.

heeft in relatie tot de uiteindelijke resultaten; zo’n metriek noemen we een ‘­leading metric’. Zo wordt de score op klantentevredenheid vaak resultaten tegemoet aan de informatiebehoefte en aan de meetdoelstel­

­beschouwd als een van de voorspellers voor financiële resultaten

lingen? Hebben we er iets aan?

Regelkring rond metrieken

ACT: Indien nodig, worden metrieken aangepast, verwijderd of toege­

Het is essentieel dat een organisatie een ‘meetsysteem’ ontwikkelt en

voegd.

onderhoudt om tegemoet te komen aan de informatiebehoeften van de

Een metriek zal dus worden gebruikt omdat ofwel gebleken is dat ze iets

belanghebbenden en dat te blijven doen. Dat systeem bestaat in grote

nuttigs zegt in relatie tot de doelstellingen, ofwel de – nog te toetsen -

lijnen uit de volgende ‘regelkring’ (ook wel Plan-Do-Check-Act-cyclus

vooronderstelling bestaat dat dit zo zou kunnen zijn.

­genoemd):

De beschrijving van het procesgebied Measurement & Analysis in (CMMI

PLAN: Er worden meetdoelstellingen vastgesteld. Dit betekent dat voor

v1.2

elke beoogde metriek inzicht ontstaat in de onderwerpen: “Wat is de

­ontwikkelen en toepassen van een meetsysteem.

2007) biedt een heel elementair procesmatig kader voor het

exacte definitie van de metriek?’, ‘Welke vraag beantwoordt de metriek?’ en ‘Tot welke soort actie leiden de meetresultaten?

Meetbare doelstellingen

DO: Uitvoering van de metingen; dit omvat het verzamelen, opslaan,

BIM verzorgt de noodzakelijke sturing op de informatievoorziening uit­

­analyseren en rapporteren van de metrieken.

drukkelijk vanuit het oogpunt van de business. Een BIM-metriek is dus

CHECK: Er vindt een evaluatie plaats: in welke mate komen de meet­

nuttig als deze – direct of indirect – bijdraagt aan het inzicht in het succes

Richtinggevend

Relatie­ management gebruikersorg.

Informatie coördinatie

Strategie inrichting IV-functie

Informatie lifecycle management

Ketenpartners management

Planning en control

Informatie portfolio ontwikkkelingen

Bepalen Bedrijfsproces­ ontwikkelingen

Opstellen Informatie strategie

Opstellen IV-organisatie strategie

Sturend

Bepalen technologie­ ontwikkelingen

Bepalen ketenontwikkelingen

Leveranciers management

Financieel management

behoefte­ management

Contract­ management

Wijzigingen­ beheer Gebruikers­ ondersteuning

Beheerbedrijfs informatie

Specificeren

Vormgeven niet- geaut. IV

Voorbereider transitie

Toesen en testen

Uitvoerend Operationele ICT-aansturing

Het ‘process framework’ BiSL (Business Gebruiksbeheer

Transitie

Functionaliteitenbeheer

Information Services Library)

appworks juli/augustus 2010

37

van BIM. Dat succes wordt bepaald door de mate waarin BIM aan zijn

In aanvulling op de stoplichten wil de eigenaar van het bedrijfsproces

doelstellingen beantwoordt.

Verhevelen onderzoeken of het vernieuwingsproject daadwerkelijk heeft

Hierbij dient zich meteen al een uitdaging aan: hoe bepaal je doelstel­

bijgedragen aan verbetering van de informatievoorziening. Hij laat nagaan

lingen voor BIM die echt iets zeggen over de mate van ondersteuning van

hoeveel defecten er zijn gevonden en opgelost tijdens de gebruikers­

het bedrijfsproces en die ook nog eens eenduidig meetbaar zijn?

acceptatietest. In de defectregistratie waren 85 defecten gerapporteerd. Deze waren door de projectmanager (afkomstig van BIM) van een

Voorbeeld

­prioriteitsaanduiding voorzien. Volgens de registratie zijn de prio’s 1 en 2

Onder aansturing van BIM is het project ‘Het Nieuwe Verhevelen’ uit­

vervolgens allemaal opgelost.

gevoerd, een vernieuwingsproject voor een applicatie die het bedrijfs­ kritische proces ‘Verhevelen’ ondersteunt. Het ligt voor de hand om te willen weten of zo’n project binnen tijd / budget / kwaliteit / scope is uitgevoerd. Hiervoor zijn bruikbare metrieken te bedenken; ‘stoplicht­ rapportages’ laten (via de kleuren rood, groen en oranje) de status zien van projecten op bepaalde aspecten. Aan deze metrieken zijn ook doel­ stellingen voor BIM verbonden: zo moet ten minste 80% van het totaal

De focus van BIM ligt niet op technische, maar op bedrijfsmatige aspecten.

aantal projecten binnen tijd / budget zijn uitgevoerd en daarbij ook nog geaccepteerde deliverables hebben conform planning. ‘Het Nieuwe ­Verhevelen’ laat allemaal groene stoplichten zien; iedereen kan er een voorbeeld aan nemen!

Do’s and don’ts

• Ontrafel een voorgestelde metriek helemaal; pas dan krijg je een realistisch

beeld van de bruikbaarheid. Neem een metriek als ‘% succesvolle changes – op tijd’ (zie ITSM Metrics-boek 2006, p. 22) Deze metriek wordt pas eenduidig (en dus bruikbaar) als ‘succesvol’ en ‘op tijd’ geheel eenduidig zijn gedefinieerd.

•

Wees je ervan bewust dat de toepasbaarheid van een metriek staat of valt met de beschikbaarheid en betrouwbaarheid van de basisgegevens. Een goed voorbeeld is een betrouwbare registratie van uren die daadwerkelijk besteed zijn aan een bepaalde activiteit. Deze basisinformatie, die terugkomt in veel metrieken, is lang niet altijd aanwezig. Wijze van sturing en organisatiecultuur

•

zijn op dit punt heel bepalend en vaak zal aan deze aspecten gewerkt moeten

De proceseigenaar blijft met zijn vraag zitten. De gegevens uit het defect­

worden om een basis te creëren voor een zinvol meetsysteem.

registratiesysteem overtuigen hem er niet van dat het BIM-budget dat hij

Denk eraan dat een metriek te beïnvloeden moet zijn door degene die verant­

met veel moeite heeft weten vrij te maken, daadwerkelijk rendement

woordelijk wordt gehouden voor de ‘score’. Zo is het niet realistisch om ontwik­

oplevert voor Verhevelen. Daarom laat hij een tevredenheidonderzoek uit­

kelaars verantwoordelijk te stellen voor de score op gebruikerstevredenheid

voeren onder de gebruikers. Dit lijkt een uitstekende meetmethode te zijn

na oplevering, wanneer de verantwoordelijke voor de specificaties niet heeft

en er komen positieve resultaten: de gebruikers zijn behoorlijk tevreden.

geborgd dat de specificaties in overeenstemming waren met de behoefte!

Echter, wanneer de resultaten bedrijfsbreed zijn gepubliceerd, melden zich

• Ontwerp en implementeer een metriek samen met alle betrokkenen, zowel de

enkele stakeholders die niet waren meegenomen in het onderzoek. Zo laat

• Zoals de waard is, kent hij zijn gasten: Als je als manager je mensen geen

tijdens het vernijpen gebruikt sinds enige tijd andere eigenschappen heeft,

vertrouwen geeft, hebben ze ook geen reden om jou te vertrouwen. Je loopt

waardoor bepaalde stappen in het vernijpproces nu meer tijd kosten. Ook

dan het risico dat ze vooral zo goed mogelijk willen scoren op de metrieken.

heeft een trouwe klant inmiddels een klacht ingediend, omdat het product

Transparantie kan alleen ontstaan als je waardering toont voor het goede dat

dat hem onlangs is geleverd niet voldoet aan zijn ­verwachtingen.

door metrieken zichtbaar wordt, niet als je een afrekening presenteert voor

Zo komt proceseigenaar Verhevelen tot het inzicht, dat hij in deze fase

de problemen die zichtbaar worden. Spreek met je mensen af hoe je meetre­

van de strijd eigenlijk wil meten hoe goed het specificatieproces, zoals

sultaten gebruikt voor het aanpakken van de problemen waarmee ze worden

gecoördineerd door BIM, de feitelijke behoeften van alle betrokkenen

geconfronteerd.

bij Verhevelen afdekt. Maar wat is daar een goede metriek voor? Het

informatievragers als de informatieleveranciers.

de proceseigenaar Vernijpen weten, dat het verhevelde halffabrikaat dat hij

aantal reviewopmerkingen bij een requirements-document? Het aantal

38

appworks juli/augustus 2010

BUSINESS OBJECTIVES GOVERNANCE OBJECTIVES

ME1 ME2 ME3 ME4

Monitor and Evaluate IT Performance Monitor and Evaluate Internal Control Ensure Regulatory Compliance Provide IT Governance

INFORMATION CRITERIA • Effectiveness • Efficiency • Confidentiality • Integrity • Availability • Compliance • Reliability

MONITOR AND EVALUATE

PO1 PO2 PO3 PO4 PO5 PO6 PO7 PO8 PO9 PO10

Define a Strategic IT Plan Define Information Architecture Determine Technological Direction Define the IT Processes, Organization and Relationships Manage the IT Investment Communicate Management Aims and Direction Manage IT Human Resources Manage Quality Assess and Manage IT Risks Manage Projects

AI1 AI2 AI3 AI4 AI5 AI6 AI7

Identify Automated Solutions Acquire and Maintain Application Softare Acquire and Maintain Technology Infrastructure Enable Operation and Use Procure IT Resources Manage Changes Install and Accredit Solutions and Changes

PLAN AND ORGANISE

IT RESOURCES DS1 DS2 DS3 DS4 DS5 DS6 DS7 DS8 DS9 DS10 DS11 DS12 DS13

Define and Manage Service Levels Manage Third-Party Services Manage Performance and Capacity Ensure Continuous Service Ensure Systems Security Identify and Allocate Costs Educate and Train Users Manage Service Desk and Incidents Manage the Configuration Manage Problems Manage Date Manage the Physical Environment Manage Operations

• Applications • Information • Infrastructure • People

DELIVER END SUPPORT

ACQUIRE AND IMPLEMENT

Meer weten?

­handtekeningen op een requirements-document? Het aantal wijzigingen in vastgelegde requirements? Het aantal stakeholders dat betrokken was bij het specificatieproces (en wie zijn die stakeholders dan allemaal)? Het aantal requirements-sessies met gebruikers? Hij huurt een externe consultant in en gaat over tot de orde van het

• BiSL-boek 2005; Pols, R. van der, R. Donatz en F. van Outvorst, BiSL. Een Framework voor Functioneel Beheer en Informatiemanagement, Van Haren Publishing, 2005

• BIM-praktijkboek 2009; Pols, R. van der, Business informatiemanagement en BiSL in de praktijk. Inrichting van de vraag en vraagorganisatie, Van Haren Publishing, 2009

­Verhevelen.

•

ITSM Metrics-boek 2006; Brooks, P., J. van Bon en T. Verheijen, Metrics for IT Service

’Knoppen‘

•

CMMI for Development v1.2 2007; Chrissis, M.B., M. Konrad en S. Shrum, CMMI Second Edition.

Management, Van Haren Publishing, 2006

Kortom: het is nodig inzicht te krijgen in de ‘knoppen’ die een organisatie gebruikt om een doelstelling te realiseren. Vervolgens is de uitdaging de werking van die knoppen te vertalen naar bruikbare en zinvolle metrieken. Suggesties voor bruikbare metrieken komen van verschillende kanten. De processen in het BiSL-boek 2005 bevatten geen expliciete metrieken, maar zijn beschreven volgens een vast stramien, waarin met name de

Guidelines for Process Integration and Product Improvement, Addison-Wesley, 2007

• CobiT v4.1 2007; http://www.isaca.org/cobit • ISO/IEC 38500:2008]; ‘Corporate governance of information technology’ (International Standard), http://www.iso.org/iso/catalogue_detail.htm?csnumber=51639

•

van BSC bij Achmea, Presentatie op themasessie van de Werkgroep Metrics van de ASL BiSL

elementen Activiteiten en Resultaten een goede basis bieden voor het

Foundation,

ontwikkelen van metrieken. CobiT v4.1 2007 geeft bij elk proces metrieken. In het ITSM Metrics-boek 2006 zijn ook enkele metrieken beschreven die zich op het BIM-terrein bevinden (de Business Perspective metrics). Voor beide bronnen geldt

Achmea-presentatie 2009; Faassen, F. van, en H. Hopman, De dynamische werkelijkheid

19-11-2009, http://www.aslbislfoundation.org/content/view/137/43/lang,nl/

•

ASL BiSL Foundation, Werkgroep Metrics, White paper in ontwikkeling, werktitel ‘Metrics voor Applicatiemanagement en Business Informatie Management, t.z.t. te vinden op http://www.aslbislfoundation.org/

dat ze aardige suggesties geven, maar dat de desbetreffende metrieken in het algemeen nog nader moeten worden uitgewerkt en gedefinieerd om eenduidig, herhaalbaar en daarmee bruikbaar te zijn. De Achmea-presentatie 2009 geeft aardige voorbeelden van BIM-me­

Frances van Haagen is Principal Consultant bij The Lifecycle Company.

trieken bij Achmea, zowel metrieken die daar niet gewerkt hebben als

Zij is gespecialiseerd in procesverbetering rond business informatiemanagement

­metrieken die nog steeds worden gebruikt.

en applicatieontwikkeling en -management. Zij is mede-auteur van de

Bij de werkgroep Metrics van de ASL BiSL Foundation is een white paper in

­NEN-norm 3434 / concept ISO-norm 26500 voor Applicatiemanagement en heeft

ontwikkeling met voorbeelden van BIM-metrieken en eisen waaraan die

diverse andere publicaties op haar naam staan

metrieken zouden moeten voldoen.  appworks juli/augustus 2010

39

testen

Test Driven Development loont Door de toenemende populariteit van Agile ontwikkelmethodieken groeit ook de bekendheid van het Test Driven Development (TDD). De twee zijn evenwel niet onlosmakelijk met elkaar verbonden, zij het dat ze wel logischerwijs in elkaars verlengde liggen. Het loont om deze manier van werken toe te passen. Guido van Loon

Bij Agile projecten is alles erop gericht zo

TDD krijgt daarom ook wel eens het stempel

Maar wanneer er tijdens zo’n acceptatietest nog

snel mogelijk waarde voor de organisatie te

‘test driven design’.

fouten aan het licht komen, zijn deze meestal niet eenvoudig meer op te lossen. Wanneer

­creëren. Hierbij geldt ‘do the simplest thing that

40

could possibly work’ als leidend principe. Als

Unit testen

­dezelfde fout eerder in het ontwikkelproces zou

gevolg daarvan kan het gebeuren dat na een

Test driven development is een specialisatie van

zijn ontdekt, dan was het vele malen makkelijker

aantal releases delen van de software aanpas­

unit testen. Daarom is het van belang om eerst

en goedkoper geweest om deze te ­corrigeren.

singen nodig hebben (refactoring) omdat een

te begrijpen hoe unit testen in zijn werk gaat

Daarom is het van belang om zo vroeg ­mogelijk

eerder uitgangspunt (the simplest thing) niet

voordat we test driven development kunnen

in het proces eventueel gemaakte fouten te

meer toereikend is voor een volgende release.

bespreken.

­ontdekken en te herstellen, aangezien de kosten

Een Agile methodiek is dan alleen effectief

Het is de taak van een softwareontwikkelaar op

sterk stijgen naarmate men verder in het proces

­wanneer er geautomatiseerde testen zijn die

basis van functionele specificaties een correct

is.

efficiënt kunnen aantonen dat de refactoring-

functionerend stuk software te schrijven. Om te

slag geen functionaliteit heeft beïnvloed.

bewijzen dat de software naar behoren werkt,

Hoge kwaliteit

Met TDD zorg je er niet alleen voor dat deze

is het vaak nodig één of meerdere vormen van

Met correct functionerende software alleen zijn

testen er zijn, de methode helpt ook bij het

testen toe te passen. De meest bekende test

we er nog niet. Een goede software­ontwikkelaar

invullen van het technisch ontwerp, zodat

is de acceptatietest waarbij de opdrachtgever

streeft ernaar code te schrijven die van een

er bijna als vanzelf een loosely coupled, op

vaststelt dat alles in orde is en de software

hoge kwaliteit is. Vanzelfsprekend zitten er in

­componenten gebaseerd ontwerp ontstaat.

­accepteert.

­kwalitatief goede code weinig fouten. Maar

appworks juli/augustus 2010

Een schematische weergave van het TDD-proces.

code is pas echt goed wanneer deze volledig

Start

gedocumenteerd is en makkelijk door anderen is te begrijpen. Het moet ook mogelijk op een eenvoudige manier wijzigingen door te voeren

Write Test

zonder dat men bang hoeft te zijn dat er daarna

Run all tests

onvoorspelbaar gedrag optreedt. Hoe vaak be­ kruipt je niet het gevoel dat je een bepaalde

Make test pass by writing production code

aanpassing liever niet zou doen, omdat je sim­ pelweg niet weet wat de impact op het totale systeem zal zijn? Unit testen is een manier van testen die de ­ontwikkelaar kan helpen de kwaliteit van zijn

Run all tests

­eigen code te verbeteren. Een unittest is een test die wordt opgesteld in dezelfde taal als waarin de software wordt ontwikkeld. Het is een test geschreven door de softwareontwikkelaar voor zijn eigen code. Elke unittest is verantwoordelijk voor het testen van een afgebakend stukje van

If all test pas, and no need to refactor, write a new test

de code (een unit). Unittests zijn autonoom, her­ haalbaar en zijn snel en eenvoudig uit te voeren. Een typische unittest is te beschouwen als

Refactor production code if test pass

Fixx Bugs if tests fall

een klein programmaatje dat de ontwikkelaar tegelijk met de productiecode schrijft. Dit pro­ grammaatje (de test) voert een deel van de productie­code uit en controleert de uitkomst aan de hand van de verwachtingen die in de test zijn

Doordat de unittest zelf ook een stuk programma­

doorvoeren. Je hebt immers een complete set

voorgeprogrammeerd. De test kan van zichzelf

code is, is het eenvoudig om hem te herhalen.

unittests waarmee je kan bewijzen dat alle func­

aangeven of hij geslaagd is. De meeste unit­

Stel je een codebase voor waarbij de correcte

tionaliteit nog steeds in tact is en het kost geen

tests worden geschreven met behulp van een

werking van elk stukje functionaliteit door mid­

enkele moeite om al deze testen uit te laten

framework zoals JUnit voor Java of MSTest voor

del van unittests valt te bewijzen. In zo’n code

voeren omdat ze geautomatiseerd zijn.

Microsoft .NET.

base kan je met een gerust hart een wijziging

Elke unittest, mits duidelijk geschreven, is ook meteen een stukje documentatie van het ­systeem. De unittest kan in een paar regels code duidelijk laten zien hoe een methode

Deze figuur laat de relatieve kosten zien in de tijd die nodig zijn om een defect te herstellen.

deze bepaalde input krijgt. Dit is waardevolle

60

­informatie voor een andere ontwikkelaar die

Source: Barry W. Boehm, Software Egineering Economics

Relative Cost to Correct a Defect In Times

op een class zich hoort te gedragen wanneer 70

50 40 30 20 10 0 Requirements

Design

Code

Developmet Testing

Acceptance Testing

Operation / Production

zich op een ­later moment over de codebase moet ontfermen.

Valkuilen Helaas gebeurt het in de praktijk nog te vaak dat, naarmate de deadline begint te naderen, een projectleider of manager besluit het schrijven van unittests uit te stellen of helemaal te schrap­ pen. Men denkt op deze manier tijd te winnen. Bij een organisatie die werkt met ­gescheiden ontwikkel- en testteams valt er inderdaad tijd­ winst te boeken bij de programmeurs. Maar als appworks juli/augustus 2010

41

van de unittest beter nadenkt over de manier waarop de functionaliteit moet worden geïm­ plementeerd. De ontwikkelaar krijgt daardoor de

Training

­stimulans om code te schrijven die eenvoudiger

Guido van Loon heeft als lead softwareontwikkelaar in ­verschillende

in kleine testbare eenheden is op te delen. Hij

projecten TDD toegepast. Hij heeft begin dit jaar het ­trainingsaanbod

vermijdt hiermee automatisch de valkuil van on­

van Info Support uitgebreid met de training ‘Unit Testing & Mocking with

beheersbare unittests. Omdat de ontwikkelaar

Visual Studio 2010’. In deze tweedaagse training leert de cursist TDD

de test eerst schrijft, is het niet mogelijk code

toepassen door dieper in te gaan op het schrijven van unittests en het

te implementeren die niet door een unittest kan

isoleren van de unit die de test ondergaat. Van Loon deelt in deze trai­

worden getest. “Je kan iets niet bouwen als je

ning niet alleen de theorie van TDD maar ook de praktische ervaring die

het niet kan testen.”

hij de afgelopen zeven jaar op dit gebied heeft opgedaan. Voor meer

Het

informatie ga naar http://www.infosupport.com/Training.

­eigenlijk voor zichzelf. Het is belangrijk elke keer

test-driven-development-proces

spreekt

alle testen uit te voeren zodat je zeker weet dat de nieuwe code geen bestaande tests heeft blijkt dat het aantal gevonden defecten daarna

teem zorgt er dan voor dat te veel testen een

­gebroken, dus geen bestaand gedrag heeft

steeds in aantal toeneemt, loopt het hele project

­aanpassingen nodig hebben om de wijziging

­gewijzigd.

uiteindelijk toch vertraging op.

te reflecteren. Wanneer er te veel van dit soort

In de praktijk is TDD niet zo zwart-wit als de

Het ontwikkelteam moet de gevonden ­fouten

­testen zijn, kan dat ervoor zorgen dat de extra

­theorie ons doet geloven. Om een unittest te

herstellen

functionaliteit

winst die unittesten moet brengen, omslaat in

kunnen uitvoeren, is het nodig deze eerst te

weer opnieuw naar het testteam gaat. Zonder

extra kosten. Houd daarom de unit die getest

compileren. Hiervoor is het vaak noodzake­

unittests zijn er bij het herstellen van fouten

wordt, zo klein mogelijk.

lijk alvast een deel van de productiecode te

­mogelijk ­ongemerkt nieuwe fouten geïntrodu­

Een ander probleem van veel unittests zijn al­

­implementeren, nog voordat de unittest voor de

ceerd in functionaliteit die eerder wel ­correct

lerlei externe omgevingsfactoren die de uit­

eerste keer valt uit te voeren. Ik merk zelf dat

waarna

dezelfde

het schrijven van een unittest en productiecode

Het vergt tijd om deze manier van werken in de vingers te krijgen; daarom is het zinvol

hand in hand gaan.

Begin vandaag TDD is niet onlosmakelijk verbonden met een Agile methodiek. De methode is ook prima toe

vandaag al te beginnen.

te passen in de meer traditionele ontwikkel­ methodieken. Mijn ervaring is dat mensen na een tijdje TDD niet meer anders willen

werkte waardoor er nog een derde ronde

komst van de test beïnvloeden, zoals de ­inhoud

­ontwikkelen. Er is enig doorzettingsvermogen

­herstel- en testwerk nodig is. Indien er wel unit­

van een database, de instellingen in een

vereist en het ontwikkelteam moet er zelf wel

tests ­geschreven zouden zijn, was een aantal

configuratie­file of de afhankelijkheid van een

achter staan wanneer zijn manier van werken

defects veel eerder gevonden, was het hersteld

extern systeem waarover men geen controle

wordt aangepast.

en zou het aantal bevindingen van het testteam

heeft. Deze ­factoren dienen te worden geabstra­

Een traditioneel softwareontwikkelteam kan

lager zijn. Een derde ronde herstel- en testwerk

heerd achter interfaces, zodat ze tijdens het unit­

­geleidelijk naar een Agile methodiek toegroeien

voor nieuwe defecten, ontstaan tijdens herstel­

testen zijn te vervangen door iets waarover de

door te beginnen met het schrijven van unit­

werk, is met unit testen vrijwel uitgesloten.

test controle heeft. Deze techniek staat bekend

tests, bij voorkeur volgens TDD. Het vergt tijd om

Softwareontwikkelaars die met de beste be­

als mocking en is een waardevolle toevoeging in

deze manier van werken in de vingers te krijgen;

doelingen op een goede manier unittests pro­

het ­arsenaal van een TDD-ontwikkelaar.

daarom is het zinvol vandaag al te ­beginnen. 

beren te schrijven, lopen vroeg of laat tegen

42

problemen aan dat hun unittests niet meer te

Test Driven Development

beheersen zijn als de unit die getest wordt, te

Bij test driven development is het altijd nodig

groot blijkt. De test krijgt dat in één keer te veel

eerst de unittest te schrijven alvorens de functio­

Guido van Loon is werkzaam

logica te verwerken, waardoor de unittest al snel

naliteit te implementeren. De gedachte hierbij

voor Info Support.

te complex is. Een kleine wijziging in het sys­

is dat de ontwikkelaar tijdens het schrijven

appworks juli/augustus 2010

praktijk

BlueCielo als paperclip Bij ontwikkeltrajecten van bedrijfssoftware zijn veel partijen betrokken die elk hun werkzaamheden documenteren. BlueCielo levert programmatuur die al die documenten regisseren en de onderlinge samenwerking faciliteert. Als paradepaardje noemt directeur Luuth van der Scheer het project rond de Tweede Coen. Teus Molenaar

BlueCielo, zo vertelt Van der Scheer, viert zijn 25-jarig bestaan. Aanvankelijk

Ook de culturele verschillen helpt BlueCielo overbruggen. “De verschillen­

richtte de onderneming zich op het ontsluiten van CAD-tekeningen. “En dat

de partijen hebben alle een ander rol, maar ook een andere cultuur. De

is van lieverlee steeds verder uitgebouwd”, zegt hij, “maar het is nu wel een

o­verheid stelt de eisen vast, maar laat de invulling onder voorwaarden over

heel ander bedrijf, hoor. Het is totaal veranderd.”

aan de markt; dit is een controlerende taak. De aannemerscombinatie vindt

Wat BlueCielo doet, is orde scheppen in bestaande datasets. Asset

het ­gewoon leuk om een tunnel te bouwen; de consultant is heel kennis­

­management is een belangrijk aspect van de oplossing. Hij benadrukt dat

gedreven, terwijl de uitvoerende onderaannemers uitblinken in ­improvisatie.

het niet zozeer een plat document managementsysteem is, maar dat ook

BlueCielo biedt een overkoepelend, en daarmee verbindend, platform waar­

de procesgangen in de aanpak zijn verwerkt en dat alle wijzigingen worden

binnen iedereen kan samenwerken. Dat helpt mogelijke spraakverwarrin­

bijgehouden.

gen te voorkomen”, aldus Van der Scheer.

“Dat laatste is bijvoorbeeld in de procesindustrie uitermate belangrijk, want

Het product presenteert en synchroniseert de metadata die bij document­

als daar iets verandert, dan verandert het eindproduct ook meteen. Zo

en horen, het routeert de documenten door de organisatie, lost typische

mag er geen chroom meer voorkomen in appendages (een soort koppel­

­CAD-problemen op, houdt bij welke veranderingen er binnen documenten

stukken, TM). Dan is het handig als je heel eenvoudig een overzicht krijgt

plaats vinden, en voert de regie over alle documenten.

waar ­chroom in de processen voorkomt. Vroeger moest dan alles opnieuw

Het Coentunnel-project is een zogenoemd Design, Build, Finance en

­worden geïnventariseerd. Je moet dan natuurlijk nog wel het werk anders

­Maintain-object. “Het consortium gaat dertig jaar het onderhoud doen.

organiseren om het gebruik van chroom uit te sluiten, maar de faalkans dat

Dan wil het zeker weten dat de tunnel goed is gebouwd, dat het niet voor

er toch nog chroom in het eindproduct komt, is met BlueCielo wel erg klein.”

verrassingen komt te staan. Bovendien wil je, als zich iets voordoet in de toekomst, heel makkelijk kunnen teruggrijpen op de documentatie om

Vergunningen

bepaalde ontwikkelingen te herleiden. Juist vanwege het onderhoud, heeft

Het gebruik van BlueCielo ImandrA (zoals het product heet) door de com­

het consortium besloten met ons in zee te gaan”, aldus Van der Scheer.

binatie die de Coen Tuennel bouwt, ziet Van der Scheer als een voorlopige

Hij ziet zijn producten heel goed toepasbaar binnen ontwikkelprojecten

kroon op het werk. Het product wordt overigens samen met IBM Filenet

waar documentatie van levensbelang is. “En het zou ook heel nuttig zijn

(als document management systeem) ingezet door de bouwcombinatie.

bij de aanleg van de Noord-Zuid-lijn, waar ook heel veel partijen bij zijn

Betrokkenen zijn de Besix Group, Dura Vermeer, Dredging International, TBI

betrokken”, zegt hij hoopvol. 

Bouw, Vinci Construction en de overheidsorganisaties. “Alleen al het verkrijgen van alle vergunningen die nodig zijn voor dit werk is een hels karwei”, vertelt Van der Scheer. “Met ons product weet je wat de

Teus Molenaar is hoofdredacteur van AppWorks

status is van de processen.” appworks juli/augustus 2010

43

column

Douwe Pieter van den Bos

Het vlindereffect Projecten zijn lastig. Althans, dat is doorgaans de kreet. Al jaren

­tornado tot gevolg kan hebben aan de andere kant van de wereld.

heeft de IT-wereld het over projecten die geen succes zijn. Ze

Zo gaat het ook op de werkvloer. Een project kan anders lopen,

­kosten allemaal een vermogen, duren te lang en leveren vaak

omdat een programmeur ontslag neemt of omdat er veranderin­

zelfs niets op. Complexe theorieën met daarin mogelijke oplos­

gen zijn in de functionaliteit van het systeem met grote gevolgen.

singen, horen we ook al jaren. Denk aan de uitgebreide studies die zijn ontwikkeld over het vergaren van eisen en wensen. En

Er is nog een andere vergelijking. Neem het weer: op langer

aan de vele managementmethodieken. Met als resultaat: niets.

­termijn (een maand of een jaar) een juiste voorspelling ­maken is onmogelijk. Op korter termijn (een week of twee) kan dat

En hoe komt dat? De meeste projecten zijn lastig, omdat iedereen

wel prima. Op die manier moet je ook naar projecten kijken. Pak

de uitkomst wilt voorspellen. Die uitkomst willen we voorspellen

kleine brokjes. Deel projecten op in elementen van maximaal

om ervoor te zorgen dat de kosten niet oplopen en het resultaat

twee weken, en laat ze oppakken door kleine teams. Het aantal

te behalen. Toch blijft de voorspelling vrijwel altijd uit. Gek? Nee,

variabelen wordt minder; daardoor beter te voorspellen. Met als

we kunnen niet in een glazenbol kijken. Voorspellen is een utopie.

uitkomst het gewenste, voorspelde resultaat. De complexiteit van projecten zorgt er dus voor dat voorspellen lastig is. Het zorgt er ook voor dat er veel veranderingen plaats­ vinden. In plaats van deze veranderingen aan te grijpen en tot nieuwe inzichten te komen, gaan we ze tegen. Uit angst, denk ik. En dat is doodzonde. Want gedurende een project kun je er juist achter komen waar de echte waarde voor de organisatie ligt. Omdat dit niet in de lijn van de planning en de voorspelling ligt, negeren wij die. Een onvoorspelde verandering zouden we juist moeten dienen in plaats van bevechten. Nu rest ons de vraag: hebben we het niet gewoon te complex gemaakt voor onszelf? Ja. En dat komt door de voorspelling waar­ aan we maar vast blijven houden. Dus wat te doen? Denk aan de vlinder en de geringe luchtverplaatsing die haar vleugelslag veroorzaakt. Die kunnen we beheersen; denk niet te veel aan de tornado. 

Edward Lorenz heeft in 1961 een mooie theorie bedacht. Hij stelt dat er zoveel variaties zijn in gebeurtenissen en factoren dat je die nooit kan meenemen in je berekeningen. Om dat te ­illustreren bedacht hij het ‘Vlindereffect’: kleine variaties binnen

Douwe Pieter van den Bos is Consultant

het systeem kunnen grote gevolgen hebben voor de rest van de

Business bij Whitehorses

omgeving. Denk aan een vleugelslag van een vlinder die een

44

appworks juli/augustus 2010

boeken en zo

Agile op grote afstand

Handboek voor applicatielevering

Een kenmerk van Agile ontwikkelen is de dagelijkse bijeenkomst waarin alle betrokkenen staande de gang van

De leverancier van WAN-optimalisatie

zaken doornemen. Hoe doe je dat als een deel van het

apparatuur Riverbed heeft het ‘Handbook

ontwikkelteam in bijvoorbeeld India zit. Guido Schoonheim,

for Application Delivery’ opgesteld.

CTO Xebia Group, schreef er het boek ‘Mind the Gap!’ over.

Het is beschikbaar op de website van

De ondertitel van het drukwerk – dat

menlijke aanpak, het verbreken van

overigens als pdf gratis is op te halen

­samenwerking en slechte prestaties’.

van de site van Xebia – zegt al genoeg:

“In 2006 ging Xebia de uitdaging aan

‘The Agile approach to offshoring’. In

met teams in Nederland en India, en is

het voorwoord stelt Jeff Sutherland,

erin geslaagd de kloof te overbruggen

de fabrikant. De auteur is Jim Metzler, mede-eigenaar van de consultancy firma Ashton & Metzler Group.

met gebruikmaking van de principes die

Het boek wil organisaties die moeite hebben applicaties

in dit boekje staan beschreven”, voegt

probleemloos ter beschikking te stellen een handreiking

Suterhland eraan toe. “Dit betekent dat

doen. Er is een framework in opgenomen dat als gids

Xebia de eerste service organisatie is

kan dienen voor dit doel. Vier kenmerken zijn belangrijk:

die blijvend hyperproductief kan zijn

Planning, optimalisatie van het netwerk en de applicatie,

over meerdere, verspreide projecten.”

­beheer, en controle. Tevens is in het boek een aantal richt­

Zo’n

lijnen opgenomen die helpen bij het maken van een keuze

principe

is

om

eerst

alle

­betrokkenen bij elkaar te huisvesten

voor bepaalde producten.

gedurende het werk om het fundament

Volgens Metzler hebben organisaties de neiging de ver­

te leggen en elkaar te leren kennen.

schillende aspecten van automatisering apart van elkaar te

Alles bij elkaar genomen, noemt

optimaliseren (suboptimalisatie). Denk aan netwerk, data­

Schoonheim de methode Distributed

base, ontwikkelomgeving en dergelijke. Het is zaak al deze

medebedenker van Scrum, dat ‘het

Agile Development (DAD). De ­methode

aspecten in samenhang te beoordelen en na te gaan hoe

werk verdelen over teams in geogra­

rust op vier pijlers die in het boekje wor­

ze elkaar beïnvloeden. Hij geeft tips langs welke weg dat

fisch verspreide gebieden gewoonlijk

den beschreven. Tevens is een ­aantal

is uit te voeren.

resulteert in het verlies van een geza­

case beschrijvingen opgenomen.

Werken onder architectuur Aansluiting houden op de snel veranderende omgeving is tegenwoordig de belangrijkste uitdaging voor bedrijven. De ervaring leert dat bedrijven baat hebben bij een systematische aanpak van de bedrijfsinrichting: ‘werken onder architectuur’.

In het boek met de gelijknamige titel leggen Rob van de Wetering en Gerard van der Zaal uit hoe grote, complexe en veranderende bedrijven met bedrijfs­ architectuur een belangrijk stuurinstrument in handen hebben. Bij velen bestaat de indruk dat architectuur vooral iets is voor IT-vraagstukken en IT-architecten. Dit boek maakt duidelijk dat architectuur ook voor manage­ mentvraagstukken in de business een zinvol instrument kan zijn. De bedrijfs­ architectuur biedt lijn-, programma- en projectmanagers overzicht, inzicht en controle. Het verschaft de kapstok voor sturing op (de verandering van) produc­ ten, processen, organisatie, informatievoorziening, en de relaties daartussen. De insteek is praktisch en pragmatisch: de auteurs maken concreet wat ­‘werken onder architectuur’ betekent en lichten verschillende gebruiksmogelijkheden van bedrijfsarchitectuur toe. Architecten en ontwerpers doen met dit boek de basiskennis op die nodig is om in de praktijk met verschillende architectuur­ raamwerken en -aanpakken uit de voeten te kunnen.

appworks juli/augustus 2010

45

column

colofon

AppWorks is hét vakblad dat alle aspecten van de levenscyclus van

Marcel Warmerdam

(bedrijfs)applicaties behandelt. Jaargang 2, juli/augustus 2010, nummer 5/6

Patenttrollen

Toezending van AppWorks geschiedt op ­abonnementsbasis en controlled circulation. Uitgever:

Het patentrecht is een prachtige uitvinding in het rechtstelsel. Het heeft tot doel innovatie te

Robbert Hoeffnagel; [email protected]

­bevorderen door bedenkers van iets nieuws een aantal jaren het exclusieve voordeel te gunnen

+31 (0)6 51 28 20 40

van hun uitvinding. Daardoor zijn tijd en geld terug te verdienen zonder dat men bang hoeft te zijn dat iemand anders er met het resultaat vandoor gaat. Het voordeel dat voorvloeit uit het ­uitoefenen

Hoofdredacteur:

van dit exclusieve recht is een belangrijke motivatie voor mensen en bedrijven actief met R&D bezig

Teus Molenaar; [email protected]

te blijven.

+31 (0)6 51 57 84 47

Er zijn ook nadelen aan verbonden. Doordat het patentrecht per land of regio verschilt, ontstaan er vaak problemen. Zo is het in Europa niet eenvoudig om software te patenteren. De discussie gaat

Postadres redactie:

vaak over de vraag in hoeverre zaken als computerprgramma’s, bedrijfsprocessen en methoden,

Postbus 82, 2460 AB Ter Aar

maar ook wiskundige bewerkingen überhaupt patenteerbaar zijn. Het antwoord in Europa daarop

e-mail: [email protected]

is ‘nee’, maar lijkt het een ‘nee, tenzij’ te worden; het laatste woord is daarover in de EU nog niet gesproken. Het uitgangspunt hierbij is dat de vinding een technische oplossing moet zijn die iets

Aan dit nummer werkten mee:

nieuws toevoegt dat niet onder de noemer triviaal valt. Dit levert nogal eens wat stof tot discussie op.

Douwe Pieter van den Bos, Geert Bossuyt,

In de Verenigde Staten is het antwoord ‘ja’ met langzamerhand een aarzelend ‘tenzij’. Hier is het

Frances van Haagen, Eric ten Harkel, Edwin Jongsma,

mogelijk patent aan te vragen op ideeën. Van het winkelwagenicoontje, het zandlopericoontje, de

Guido van Loon, Mark-Peter Mansveld, Rik Marselis,

pop-up window, het e-book etc. Ook het idee van het one-click-shopping dat Amazon patenteerde

Martijn Natté, Victor de Pous, Eric van der Vliet,

en daarmee concurrent Barnes& Nobles wegblies op op-line verkopen is zo’n voorbeeld, terwijl ook

Jelle de Vries, Marcel Warmerdam.

Dell veel patenten genomen heeft op zijn directe manier van verkopen. Het specifieke probleem voor software is dat soms onwaarschijnlijk kleine details van programma­

Vormgeving:

tuur worden gepatenteerd. Het resultaat van de patentwetgeving in de Verenigde Staten is dat er

ONTWERPERS DIE MEEDENKEN.NL

ongelooflijk veel rechtszaken zijn, omdat er in nieuwe software vrijwel altijd onderdelen te vinden die reeds voor andere programmatuur is gepantenteerd. In totaal zijn er inmiddels rond de 200.000

Druk:

softwarepatenten uitgegeven door het US patent office. Het is een geweldige business voor grote

3L Drukkerij BV, Rotterdam

bedrijven en advocaten. Door kleine stukjes, schijnbaar triviale, softwarecode te patenteren, vertraag je de concurrentie of sluit ze zelfs uit. Daarmee is het patentrecht verworden tot een middel om

Kopij kan worden ingezonden in overleg met de

monopolie-achtige positities te creëren en te handhaven. Immers, je dwingt de concurrentie tot

redactie. Geplaatste artikelen vertegenwoordigen

extra inspanningen om een fucntionaliteit te bereiken waarvoor reeds een oplossing bestaat. Het

niet noodzakelijkerwijs de mening van de redactie.

alternatief is het nemen van een licentie op patenten van hun concurrenten. Voor bedrijven als IBM,

De redactie noch de uitgever aanvaarden enige

dat een enorm aantal patenten heeft, is dit een zeer substantiële bron van inkomsten. Er zijn zelfs

aansprakelijkheid voor de inhoud van artikelen van

bedrijven die zich volledig toeleggen op het opkopen en vermarkten van patenten; de zogenaamde

derden, ingezonden mededelingen, advertenties

patenttrolls. Vooral opkomende bedrijven hebben er vaak last van. Zo verklaarde Bill Gates begin

en de juistheid van genoemde data en prijzen.

jaren ´90 nog dat softwarepatenten contraproductief waren en software-innovatie bemoeilijkten. De mening hierover binnen Microsoft is duidelijk veranderd getuige de onlangs gesloten patentdeal

Het

kopiëren

of

overnemen

van

artikelen,

met HTC over het gebruik van architectuur en interface op de Android-smartphone. Zo kun je aan

geheel of gedeeltelijk, wordt aangemoedigd,

je concurrent verdienen en hem controleren. Het is exemplarisch voor de softwareindustrie van

maar is uitsluitend toegestaan na schriftelijke

­vandaag waar de kosten aan gespecialiseerde patentadvocaten en proceskosten die van de R&D

toestemming van de uitgever en onder vermelding

lijken te overtreffen.

van: ‘Overgenomen uit AppWorks; inzicht in de levenscyclus van applicaties’ onder vermelding van jaargang en nummer. Marcel Warmerdam is senior analist bij Henry Corporation

AppWorks is een uitgave van FenceWorks BV

46

appworks juli/augustus 2010

SAVE COST WITH APPLICATION MODERNIZATION In a challenging economy, companies seek to cut costs where possible. The time has come to find new ways to save money. Choosing to modernize your applications from the mainframe or midrange platform delivers:

> Operating cost savings of up to 70% > An ROI in less than 12 months > A low risk alternative rip/replace strategies > Productivity improvements of up to 30% Let us show you the way. Enterprise Application Modernization can help you and your organization achieve all these benefits.

Micro Focus leads the way For more information, visit www.microfocus.com

Make Applications More Valuable Embed our innovations. Make your applications richer, without rewriting. To make database applications more valuable, embed InterSystems Caché® – the object database with robust SQL – and enjoy dramatically higher speed and scalability while lowering hardware and administration requirements. Or, for applications that have to link with multiple systems and processes, embed InterSystems Ensemble®. Your applications will become connectable, and you’ll be able to rapidly enhance them with a rich Web interface, adaptable workflow, rules-based business processes, and other new features that users want. InterSystems’ software is embedded in over 100,000 systems, including critical solutions in most of the world’s leading hospitals. For thirty years, we have been making developers more successful by providing innovations that enrich applications. Download a free, fully functional copy of Caché, or see a demonstration of Ensemble, at InterSystemsBenelux.com/Apps © 2007 InterSystems Corporation. All rights reserved. InterSystems Caché and InterSystems Ensemble are registered trademarks of InterSystems Corporation. 6-07 ValCombo10