5.200 MIJNWERKERS ZIJN MET DE STEUN VAN SOLIDARIDAD OP WEG NAAR GOED GOUD. GOUD {het; o}

GA VOOR GOED GOUD

Hans van Breukelen Mark Huizinga Nicolien Sauerbreij Gerard Kemkers Hein Vergeer Maartje Paumen Esther Vergeer Robin van Galen Femke Heemskerk Ron Zwerver Peter Blangé Bas van de Goor

GOUDEERLIJK

GOUD {het; o} 1. Kostbaar edelmetaal van roodgele kleur: eerlijk als goud - doodeerlijk; het zwarte goud - steenkool of aardolie; voor geen goud onder geen voorwaarde. 2. Iets dat van goud gemaakt is: olympisch goud - gouden medaille.

5.200 MIJNWERKERS ZIJN MET

DE STEUN VAN SOLIDARIDAD OP WEG NAAR GOED GOUD

3. Atoomnummer 79.

2

3

MANIFEST

MANIFEST Van de Nobelprijs tot een olympische medaille. Overal ter wereld symboliseert goud in zijn zuiverste vorm het mooiste dat er te bereiken is. Goud is de hoogst haalbare beloning voor onze creatieve, artistieke, intellectuele en sportieve prestaties.

Onze associatie met goud We associëren goud met winnen, succes, geluk en voorspoed. In de samenleving, in de mode en in de sport. Van Lima tot Parijs en van Accra tot Hollywood. Goud symboliseert luxe en rijkdom. Het is glitter en glamour.

Schade aan mens en milieu Om goudstof uit steengruis te onttrekken wordt bovendien met giftige kwik en cyanide gewerkt. Mijnwerkers weten vaak niet hoe zij hier verantwoord mee om kunnen gaan. Hierdoor brengen zij de gezondheid van zichzelf, hun gezinnen en gemeenschappen in de omgeving in gevaar. Ook het milieu wordt onomkeerbaar aangetast.

Deze wereld van goud staat echter in groot contrast met de wereld waarin goud gewonnen wordt. Het werk in goudmijnen is berucht om de slechte leef- en arbeidsomstandigheden en de milieuvervuiling die dit met zich meebrengt.

Wij vinden dat het beter moet, en weten dat het beter kan! Solidaridad werkt samen met mijnbouwgemeenschappen en partners aan de ontwikkeling van een verantwoorde goudproductie. Met succes! Zo is er sinds 2010 een officieel keurmerk voor Fairtrade of Fairmined goud.

De harde werkelijkheid In meer dan 70 landen wordt goud gedolven. Ruim 90% van de mijnwerkers doet dit onder schrijnende omstandigheden. Veel mensen denken dat slavernij in goudmijnen iets van vroeger is. Helaas is niets minder waar. De goudsector is één van de meest risicovolle sectoren voor gedwongen arbeid. Mannen, vrouwen en kinderen werken vaak in arme en afgelegen gebieden, hebben geen andere manier om rond te komen en zijn kwetsbaar voor misbruik en uitbuiting.

Ons werk Lokale partners van Solidaridad trainen nu mijnbouwgemeenschappen in Argentinië, Bolivia, Colombia, Ghana, Kenia, Oeganda, Peru en Tanzania om aan deze standaard te kunnen voldoen. Meerdere kleinschalige mijnbouwers zijn inmiddels gecertificeerd. Zij winnen goud op een veiligere, schonere manier en ontvangen een eerlijke prijs voor hun werk. Dit geeft hen zicht op een beter bestaan voor zichzelf en hun gezinnen.

Werken in een goudmijn is vaak onveilig en fysiek erg zwaar. Mijnschachten storten in, er is geen veiligheidsmateriaal en er wordt onbeschermd met giftig kwik gewerkt. Loodzwaar werk, dat wordt beloond met een minimale vergoeding waar nauwelijks van is te leven. Het is de harde werkelijkheid voor miljoenen mensen wereldwijd.

Onze boodschap Wij willen dat iedereen wéét dat het anders kan, víndt dat het anders moet en daar ook naar handelt, zo dat er straks geen keuze meer nodig is. Tot die tijd roepen wij iedereen op: bedrijven, consumenten, overheden. Ga voor GOED GOUD!

Wij vinden dat het niet kan dat de hoogste prijs voor de één, met zo’n hoge prijs betaald wordt door de ander.

Gonzalo la Cruz Directeur Solidaridad Andes 4

5

INHOUD

INHOUD 10 Mark Huizinga

45 I n het veld

4 Manifest Het winnen van goud kent veel verliezers

Programma manager Carien over haar werk

8 Voorwoord

14 Hein Vergeer

18 Femke Heemskerk

22 Gerard Kemkers

26 Esther Vergeer

52 Maartje Paumen

56 Nicolien Sauerbreij

60 Hans van Breukelen

64 Bas, Ron & Peter

68 Robin van Galen

46 Pioniers

Daarom gaan wij voor Goed Goud

Een goudsmid, juwelier en politicus over hun ervaring met Goed Goud

30 Het werk van Solidaridad 50 Maak het verschil Hoe werken wij naar Goed Goud? Het verschil tussen goed en fout goud 33 Mijnwerkers 74 Verkoopadressen Het verhaal achter de harde werkelijkheid van goudwinning

Waar in Nederland kan je Goed Goud vinden?

38 C ijfers&zo

75 Colofon

Goud in cijfers Golden pages 2 , 9, 40, 49, 75 Goudeerlijke feiten en cijfers

41 D oe mee Doneer en krijg het Goed Goud armbandje 42 Goudzoekers De acht meest onverwachte plekken waar je goud kunt vinden

6

7

VOORWOORD GOUDEERLIJK

GOUDEERLIJK

DIT GAAT OOK OVER JOU! Waar denk jij aan bij goud? Misschien wel aan een gouden medaille, gouden plaat of gouden handdruk. Topprestaties belonen we graag met goud. Maar ken je ook de keerzijde van de medaille? Mijnwerkers leveren onder schrijnende omstandigheden ook een topprestatie, maar zijn onzichtbaar. Zelf was ik lange tijd ook niet bewust van de misstanden rondom goudwinning. Ik werkte wel met gerecycled goud, maar mijn ogen werden pas echt geopend toen ik samen met Solidaridad meerdere malen naar de goudmijnen in de Amazone ben geweest.

Hoe anders was dat toen ik later een gecertificeerde Goed Goud-mijn bezocht? Waar herbeplanting belangrijk onderdeel is, waar mijnwerkers een eerlijke prijs krijgen voor hun goud en waar op een veilige en eerlijke manier gewerkt wordt. Ik heb gezien dat Goed Goud echt een verschil maakt. Veel mensen zijn zich echter niet bewust van de misstanden rondom goudwinning. Of ze denken: ik draag geen sierraden, dit gaat niet over mij. Maar dit gaat ook over jou! Het regenwoud is de longen van de wereld en van ongekend belang voor onze toekomst. En goud wordt bijvoorbeeld ook gebruikt in je mobiele telefoon…

Urenlang liepen we door het waanzinnige regenwoud, omringt door de natuur en geluiden van beesten totdat we ineens in een maanlandschap stonden. Duizenden hectares gekapt regenwoud. Overal zaten diepe gaten in de grond en de giftige chemicaliën waarmee gewerkt werd, zoals kwik, lekte de natuur in. Vruchtbare grond werd voor decennia vernield. Het geweld dat goudwinning de natuur en het milieu aan deed raakte mij het eerst. Later zag ik ook de sociale misstanden: de uitbuiting van de mijnwerkers, de primitieve werkomstandigheden en de prostituees die rondliepen. De sfeer was erg bedreigend, er hing een zweem van fysiek geweld omheen.

In dit boekje lees je over het werk van Solidaridad in de goudmijnen, laten we mijnwerkers aan het woord en vragen tien bekende goudwinnaars aandacht voor de onbekende winnaars van goud. Allemaal met dezelfde boodschap: Ga voor Goed Goud! Doe je mee?

Bibi van der Velden Beeldend kunstenaar en ambassadeur van de Goed Goud-campagne P.S. Ik ontwierp speciaal voor deze campagne een Goed Goud armbandje. Nieuwsgierig? Bekijk ‘m op pagina 41.

8

WIST JIJ DAT GOUD OORSPRONKELIJK UIT DE RUIMTE KOMT? Voor het ontstaan van goud zijn namelijk fusiereacties nodig. Deze reacties vinden plaats in de kern van sterren. Sterren die zwaar genoeg zijn (ongeveer acht keer de massa van de zon) beëindigen hun bestaan in een supernova-explosie. Tijdens deze explosie worden door kernreacties zware metalen gevormd, waaronder goud. 9

MARK HUIZINGA (41)

ONBEKEND

WON GOUD ALS JUDOKA

WON GOUD ALS MIJNWERKER

10

11

GOUDEERLIJK INTERVIEW

MARK HUIZINGA

“HOE KAN IK DEZE WEDSTRIJD WINNEN?” Mark Huizinga is een van de meest succesvolle judoka’s van Nederland. In de veertien jaar aan de top won hij maarliefst twintig keer goud. “Om op het hoogste niveau te presteren moet je lui durven zijn.” Won goud als: judoka. Hoe lang heb je gewerkt voor jouw (eerste) goud? “Zeven jaar. Ik was 22 toen ik mijn eerste goud won op het EK.” Hoe hard heb je voor goud moeten werken? “Keihard. Iedere dag was ik met mijn sport bezig. Alles om net dat ene procent beter te worden. In topsport kun je niets laten liggen. Het kleinste foutje kan het verschil betekenen tussen winnen of verliezen.” Wat is je fijnste herinnering aan het winnen van goud? “De dag waarop je het goud wint. Je voelt je op een wedstrijddag ijzersterk, hebt het gevoel dat je alles onder controle hebt. Maar aan de andere kant is daar de druk en de spanning. Dat hoort erbij, die tweestrijd vind ik prachtig.” Wat is je mooiste goud? “Mijn eerste en laatste. Op het EK in 1996 was ik voor het eerst de allerbeste. En dat het toernooi in eigen land was, maakte het nog specialer. Mijn laatste goud won ik in 2008. Het was een bevestiging dat ik nog altijd mee kon komen op het hoogste niveau. Ik was de oudste judoka in de geschiedenis die een Europese titel won.”

12

Gouden prestaties Olympisch kampioen 2000 Europees judoka van het jaar 1998, 2001 Europees kampioen 1996, 1997, 1998, 2001, 2008 Europees kampioen voor landenteams 1997 (voor het eerst in 36 won Nederland goud), 1998 Nederlands kampioen 1994 t/m 2000, 2002, 2004, 2005, 2008

Het winnen van goud was belangrijk voor me omdat… “Het een bevestiging is van jarenlange, keiharde trainingsarbeid. Als je een gouden medaille krijgt omgehangen, schiet er van alles door je heen. Wat je er allemaal voor hebt moeten laten en hoe hard je ervoor hebt gewerkt. Je bent dag en nacht met je sport bezig, maar een werkweek van 80 uur zoals de mijnwerkers in de goudmijnen redde ik zeker niet. Hoe gek het misschien ook klinkt, maar de meeste winst haal je uit rust. Hoe uitgeruster je bent, des te fitter je aan de training begint en des te beter je in staat bent om een topprestatie te leveren. Niks doen is effectiever dan je denkt. Die luxe hebben mijnwerkers niet. Een dag niet gewerkt, betekent geen inkomen en letterlijk geen brood op de plank.”

Tegen de onbekende winnaars van goud, de mijnwerkers, wil ik zeggen… “Jullie zijn de echte winnaars van goud. Het is een inkopper, dat snap ik ook, maar zij verdienen een betere wereld! Laten we ook niet vergeten om ons te richten op de mensen die deze problematiek in stand houden. Natuurlijk, het ligt zo voor de hand om te zeggen dat zij de arbeidsomstandigheden moeten verbeteren, dat zij een 40-urige werkweek moeten invoeren, maar dat is wel waar het om draait. Ik realiseer me heel goed dat het voor mij makkelijk praten is. Ik hoef er niets voor te doen of te laten, behalve dit prachtige initiatief onderschrijven.”

WAT WEET MARK VAN GOED GOUD? Wist jij van de misstanden rondom goudwinning? “Niet echt. Je weet wel dat het er is, maar je bent er niet echt mee bezig.”

“Hoe buig ik een achterstand om naar winst? Ook als ik in een houdgreep werd genomen, probeerde ik altijd iets te verzinnen om er onderuit te komen”

Wat vind je van de misstanden? “Wat ik vooral schrijnend vind is het contrast. Goud is een product dat voor luxe staat en waarmee we in de rijke wereld graag pronken. Dan kan het toch niet zo zijn dat de mensen die dit goud winnen worden uitgebuit en er het allerslechtste aan toe zijn?”

Een houdgreep voelt als… “Complete machteloosheid. Een judoka is altijd op zoek naar oplossingen. Hoe kan ik deze wedstrijd winnen? Hoe buig ik een achterstand om naar winst? Ook als ik in een houdgreep werd genomen, probeerde ik altijd iets te verzinnen om er onderuit te komen. Dat is het instinct van een judoka: je eruit vechten. Dat moment van complete machteloosheid dat je voelt vlak voor het aftikken van een houdgreep, dat is hoe ik me het gevoel van mijnwerkers voorstel. Het gevoel van overgeleverd zijn aan anderen. Je niet op eigen kracht uit een situatie kunnen vechten. Het is bijna niet voor te stellen voor een judoka.”

Wat vind je ervan dat sportmedailles nog steeds niet gemaakt worden van Goed Goud? “Eerlijk gezegd heb ik daar tijdens mijn carriere nooit over nagedacht. Je wilt gewoon winnen. Als je het me nu vraagt vind ik het vanzelfsprekend dat medailles van Goed Goud moeten zijn. Sport is fairplay en in het verlengde daarvan zijn eerlijke medailles meer dan logisch. Bovendien sluit de olympische gedacht aan bij een betere wereld, dus ook voor gouddelvers.”

13

HEIN VERGEER (55)

ONBEKEND

WON GOUD ALS SCHAATSER


14

15

GOUDEERLIJK INTERVIEW Gouden prestaties WK Allround 1985 en 1986 EK Allround 1985 en 1986 NK Sprint 1984 en 1985 NK Allround 1986 en 1987

HEIN VERGEER

“GOUD IS NIET ALLEEN MOOI, ER ZIT ZOVEEL MEER ACHTER” Oud-wereldkampioen schaatsen, Hein Vergeer, heeft nooit goud om. Ja, vroeger als er een medaille om zijn nek werd gehangen. Maar met sieraden heeft hij niets. Toch houden de misstanden in de mijnen hem bezig. “Door de film Blood Diamond ben ik echt gaan nadenken hoe we het leven van deze mensen kunnen veranderen.”

voorschriften. Kijk naar Max Havelaar-koffie. Het is toch geweldig dat de mensen aan de bron, die zo hard werken, ook netjes beloond worden? En dat je dit in een goede structuur kunt onderbrengen? Maar dit is wel makkelijker gezegd dan gedaan, dat realiseer ik me.”

Het winnen van een gouden plak was belangrijk voor me omdat…. “Dat uiteindelijk voor een groot deel het pad bepaalt dat je later volgt in je leven. Schaatsen is heel populair in Nederland en het publiek stond achter me; daar heb ik lang op kunnen voortborduren. Na het EK in Zweden vroeg Mart Smeets wat ik met mijn carrière na het schaatsen wilde. Toen heb ik duidelijk gezegd dat ik iets in de marketing en de pr wilde doen. Dat ik via de sport aan mijn maatschappelijke loopbaan wilde bouwen. Als je dat als topsporter uitdraagt komen zaken naar je toe, op een heel positieve manier.”

WAT WEET HEIN VAN GOED GOUD? Wist jij af van de misstanden rondom goudwinning? “Jazeker. Ik heb de fantastische film Blood Diamond gezien, met Leonardo DiCaprio. Deze film heeft mijn ogen geopend. Het gaat over diamanten, maar het had net zo goed over goud kunnen gaan. In de film worden slaven gebruikt, mensen gevangen genomen, kindsoldaten ingezet. Heel confronterend.”

Won goud als: schaatser (allround). Waarom ging je voor goud? “Zo’n ambitie ontstaat geleidelijk. Ik heb altijd geleerd kleine stappen te maken, doelen niet ver weg te stellen. En als dingen lukken, dan verleg je je doelen. Totdat je nog maar één ding wil: op dat hoogste treetje staan. Ik was niet bezig om de beste van de wereld te zijn, maar van de jongens op dat toernooi.” Wat was het zwaarste om dit goud te winnen? “Het overwinnen van tegenslagen. Ik ben ooit uit de kernploeg gezet, om voor mij onduidelijke redenen. Dit had onder meer met een trainerswissel te maken. Ineens hoorde ik nergens meer bij en ik was totaal gedesillusioneerd. Dat was lastig. Maar gelukkig vond ik, met de hulp van anderen, mijn weg weer omhoog.” Wat zou je willen zeggen tegen de onbekende winnaars van goud, de mijnwerkers? “Verenig je en kom voor elkaar op. Dat lijkt een platgereden pad, maar je bent zoveel krachtiger als je samen vecht.”

“Denk na bij wat je koopt. Als er meer besef komt, komen er ook meer veranderingen” Mijn mooiste gouden medaille was die van… “1986. Er zaten 6.000 man op de tribune, wat voor die tijd heel veel was, waaronder veel Nederlanders. Het was in Inzell, onder een strakblauwe hemel en de spanning was om te snijden. Op de 500 en 1500 meter verloor ik van mijn grote concurrent Oleg Bogiev maar op de 5.000 reed ik hem aan gort. Overigens zou ik niet weten waar die medaille nu ligt. Ik heb mijn medailles al jaren niet meer gezien. Ard Schenk heeft ze verkocht, weet ik. Hij is van het geld gaan rondtoeren door Amerika. Volgens mij geldt dat voor elke sporter. De symbolische waarde is vele malen groter dan het ding zelf. Totdat je realiseert dat iemand anders ook heel hard heeft moeten werken, zodat jij die plak in je handen kan houden.”

Had jij ook een dubbel gevoel toen je een gouden medaille kreeg omgehangen? “Nee. Daar was ik op dat moment eerlijk gezegd niet mee bezig.” Wat kan er veranderen? “Als wij bereid zijn meer voor goud te betalen, kunnen we misschien ook meer controle uitoefenen en er dus voor zorgen dat het op een goede manier gewonnen wordt. Eigenlijk zouden we moeten investeren in het reguleren van goudwinning.” Waarom doe je mee aan dit project? “Ik wil een stem laten horen. Ik wil aandacht voor het probleem vragen en mensen op de misstanden wijzen. Laten we met elkaar proberen na te denken hoe we hier verandering in kunnen brengen. Ik verdiep me in de omstandigheden en praat daar met m’n kinderen over. Die verdieping mogen we allemaal wel aanwenden. Veel mensen kijken niet verder dan dat ze goud mooi vinden, punt. Maar er zit zoveel meer achter.”

Als ik het voor het zeggen had in de goudsector zou ik…. “Ervoor proberen te zorgen dat alle goudmijnen gecertificeerd zouden zijn. Zodat de mensen die verantwoordelijk zijn voor het delven van goud in de mijnen moeten voldoen aan regels en 16

17

FEMKE HEEMSKERK (27)

ONBEKEND

WON GOUD ALS ZWEMSTER


18

19


FEMKE HEEMSKERK

“JE DEELT DE VREUGDE, MAAR OOK DE PIJN EN HET VERDRIET” Topzwemster Femke Heemskerk heeft al diverse gouden successen op haar naam staan. Vele daarvan won zij in team verband tijdens estafettewedstrijden. “Ik geloof in de kracht van de massa. Samen sta je sterk.” Won goud als: zwemster. Waarom ga je voor goud? “Blijkbaar heb ik een talent en ik krijg de kans om dat te ontwikkelen. Dat moet je met beide handen aanpakken. Ik kan me ook nog goed herinneren dat we in 2007 met de estafette de derde plek behaalden tijdens het WK in Melbourne. Mijn eerste medaille. Dat vond ik zo gaaf! Ik had gewoon pijn in mijn kaken van het lachen. Ik was toen nóg gemotiveerder om goud te halen. En dat gebeurde dus het jaar erna.” Hoe lang heb je voor je goud gewerkt? “Toen ik jong was, was ik nog niet zo goed. Ik heb niet één jeugdrecord. Maar ik vond het wel heel erg leuk en nadat ik van ballet ging om me meer op het zwemmen te richten, ging het steeds beter. Dat komt ook omdat ik een perfectionist ben. In 2002 mocht ik voor het eerst mee naar de Europese jeugdkampioenschappen. In 2005 volgde het WK voor senioren. En sinds 2007 krijg ik er ook voor betaald.” Hoe voelde die eerste gouden plak? “Heel trots en voldaan. Iedereen werkt er jaar in jaar uit voor en als je dan een keer op één mag staan, denk je wel: die medaille heb ik mooi in the pocket.”

20

Gouden prestaties Estafette Olympische Spelen in Beijing 2008 WK lange baan Rome 2009 en Shanghai 2011 WK korte baan Manchester 2008, 2 x goud, Dubai 2010 en Doha 2014, 3 x goud EK lange baan in Eindhoven 2008 EK korte baan in Eindhoven 2010 Individueel EK korte baan 200 meter vrije slag in Eindhoven 2010 WK korte baan 100 meter vrije slag in Doha 2014

Het mooiste aan een gouden medaille is… “Weten dat al het werk zich uitbetaalt in blinkend goud. De weg naar succes is niet makkelijk. Je moet er hard voor werken en voor knokken. Maar dat maakt sport zo mooi: je doet het met je hele hart en ziel. Het winnen van de medaille is niet het belangrijkste, maar winnen van jezelf des te meer. Daar word ik gelukkig van.”

Om ervoor te zorgen dat er straks alleen nog maar Goed Goud gewonnen wordt… “Moeten we samenwerken. Ik geloof in de kracht van de massa. Samen sta je sterk. Daarom vind ik het zwemmen van een estafette ook zo mooi: je deelt de vreugde, maar ook de pijn en het verdriet. Samen kun je dromen realiseren.”

Een beloning voor een topprestatie is belangrijk… “Omdat het voldoening geeft en kracht om door te gaan. Dat werkt overigens ook omgekeerd: toen in 2012 de Olympische Spelen in Londen slecht waren gegaan, was ik er helemaal kaar mee. Ik beleefde ook geen plezier meer aan het zwemmen. Om uit te zoeken wat ik wilde, ben ik toen drie maanden gaan reizen.

WAT WEET FEMKE VAN GOED GOUD? Wist jij van de misstanden rondom goudwinning? “Nee. Ik kende die andere kant van de medaille nog niet. Ik hoorde pas over de misstanden in de goudmijnen toen ik door Solidaridad voor deze campagne werd benaderd.” Wat vind je van sportmedailles die niet van Goed Goud zijn gemaakt? “Bij sport gaat het erom dat je een eerlijke strijd aangaat met je tegenstanders. Daar past ook een medaille bij die op een eerlijke manier is gemaakt.”

“Het winnen van de medaille is niet het belangrijkste, maar overwinnen van jezelf des te meer”

Waarom zet jij je in voor Goed Goud? “Als olympisch kampioen heb je een voorbeeldfunctie en ik vind het belangrijk om me ook voor maatschappelijke doelen in te zetten. Het komende anderhalve jaar zet ik alles wat ik heb in om een medaille te winnen in Rio de Janeiro. Daarom vind ik het ook zo mooi dat ik me tegelijkertijd in kan zetten voor de Goed Goudcampagne. Wie weet wel met als resultaat dat ik straks een duurzame gouden medaille om mijn nek heb hangen. Dat zou fantastisch zijn!”

Ik was in Cuba en New York. Ook was ik voor Right to Play een paar dagen in Kenia. Het klinkt cliché, maar als je ziet hoe weinig die mensen daar hebben, is het een stuk makkelijker om je eigen situatie te relativeren. Tijdens het reizen, besloot ik dat het nog niet het eind van mijn zwemcarrière was. Bij terugkomst dook ik dus weer het zwembad in. Niet meer in Frankrijk, waar ik sinds 2010 trainde, maar in Eindhoven. Sindsdien heb ik veel progressie gemaakt.” 21

GERARD KEMKERS (47)

ONBEKEND

WON GOUD ALS SCHAATSCOACH


22

23


GERARD KEMKERS

“JE HEBT ALTIJD IEMAND NODIG DIE EEN HELIKOPTERVIEW HEEFT” Gerard Kemkers is een van de meest succesvolle schaatscoaches van Nederland. Inmiddels is hij gestopt, maar in zijn lange carrière heeft hij heel wat goud gedolven. “Als je een topprestatie wil neerzetten is begeleiding essentieel. Dat geldt voor topsporters, maar ook voor mijnwerkers.”

Won goud als: schaatscoach. Wat is het zwaarste bij het winnen van goud? “Allereerst de fysieke arbeid: de pijn en de aanslag op het lichaam. Meer verstopt ligt de mentale inspanning. Als coach kun je zoveel dingen onder controle proberen te krijgen, zoals techniek of tactiek, maar uiteindelijk bepaalt het hoofd (en dus de mentale toestand van de sporter) of je goud pakt.” Wat is je fijnste herinnering aan het winnen van goud? “De omgang tussen sporter en coach. Waar collega’s altijd nog even wat tijd besteden aan fysieke zaken, zoek ik het meer in de interactie. Het gaat me niet alleen om de prestaties op het ijs, maar ook om de omgang met mensen over langere tijd.” Wat is je mooiste goud? “Die moet ik nog winnen. Ook al ben ik momenteel gestopt als schaatscoach. Elke sporter heeft zijn eigen strijd gehad. Er zit zoveel meer verborgen in een topsportcarrière dan alleen die gouden medaille.”

Gouden prestaties Olympisch goud 3 met Wüst, 2 met Uytdehaage, 2 met Kramer WK Allround 6 met Kramer, 5 met Wüst, 1 met Uytdehaage, 1 met Verweij, 1 met Groenewold, 1 met van Deutekom EK Allround 6 met Kramer, 3 met Wüst, 2 met Uytdehaage NK Allround 5 met Kramer, 3 met Wüst, 2 met Uytdehaage, 2 met Olde Heuvel, 2 met Groenewold, 1 met Verweij NK Sprint 1 met Wennemars

kers staan uiteindelijk, net als topsporters, fysiek en mentaal onder grote druk. Als je dat langer dan twee, drie jaar wil volhouden zul je gedoceerd om moeten gaan met de hoeveelheid inspanning die je in korte tijd levert. Als ik dan hoor dat mijnwerkers soms werkweken maken van meer dan tachtig uur, denk ik: dat houd je nooit vol. Om tot een topprestatie te komen, moet je voldoende rust pakken.”

Het winnen van gouden plakken was belangrijk voor me omdat…. “Schaatsers vaak zo’n blind vertrouwen hebben in hun coach. Je bent zo’n belangrijke schakel in hun route naar goud. Dus als al het werk in die 4 tot 12 minuten dat het eruit moet komen op de baan, het er ook echt uitkomt? Ja, haal dan alle superlatieven maar uit de kast! Ik ben iemand die de blijdschap misschien maar even uit, maar van binnen juicht mijn lichaam altijd extreem. De ontlading is enorm.”

WAT WEET GERARD VAN GOED GOUD?

Goede begeleiding bij het winnen van goud… “Is essentieel. In de sport zijn er mensen die op een gegeven moment denken ‘ik kan het zelf wel’. Maar dat is onmogelijk! Je hebt altijd iemand nodig die een soort helikopterview heeft en die je kennis en techniek bijbrengt. En dat geldt ook voor goudwinning in de mijnen. Als ik hoor dat dit nu nog vaak ten koste gaat van de gezondheid en de mensen die het werk daadwerkelijk uitvoeren, dan ligt daar nog een enorme taak voor de begeleiders. Eigenlijk zijn die mijnwerkers ook met een stukje topsport bezig. Zij werken onder de meest ingewikkelde omstandigheden: fysiek, maar volgens mij vergt het ook mentaal ontzettend veel. Ze moeten afdalen in de mijnen, onder stress en spanningen kunnen werken in extreme omstandigheden en uiteindelijk een goed resultaat bewerkstelligen. Zo’n traject vraagt om goede begeleiding. En daar is, denk ik, in niet-gecertificeerde mijnen nog veel winst te behalen.”

Wist jij van de misstanden rondom goudwinning? “Nee, ik heb er nooit bij stil gestaan. Dit project heeft mij echt aan het denken gezet. Dat er fout goud is waarbij mijnwerkers worden uitgebuit en de natuur wordt aangetast, wist ik niet. En dat je nu dus kunt kiezen voor Goed Goud, uit gecertificeerde mijnen waar goud op een eerlijke manier gewonnen wordt, wist ik ook niet.” Wat vind je van de misstanden? “Ik ben er echt van geschrokken. Het is niet meer van deze tijd! Iedereen verdient het recht om een gezond leven te leiden. Ik denk alleen dat weinig mensen zich beseffen dat mijnwerkers onder erbarmelijke omstandigheden het goud uit de grond moeten halen dat wij in de vorm van een medaille of sierraad om ons nek hangen.” Waarom doe je mee aan dit project? “Nu ik van Goed Goud afweet, denk ik dat het mooi is dat wij in de sportwereld een politiek statement maken. Ik vind de boodschap om te kiezen voor Goed Goud, een duidelijke en kernachtige boodschap die ik graag ondersteun.”

Een topprestatie kun je alleen neerzetten als… “Je ook voldoende rust pakt. De arbeidsrustverhouding is een enorm onderzoeksvraagstuk in de topsport. In mijn vijfentwintigjarige carrière heeft een duidelijke verschuiving plaatsgevonden in de richting van rust. Mijnwer24

25

ESTHER VERGEER (33)

ONBEKEND

WON GOUD ALS ROLSTOELTENNISSER


26

27

GOUDEERLIJK INTERVIEW Gouden prestaties Onafgebroken nr. 1 van de wereld 2001 - 2013 Enkelspel Paralympische Spelen 2000, 2004, 2008, 2012 Dubbelspel Paralympische Spelen 2000, 2004, 2012

ESTHER VERGEER

“IK HEB DE HELE WERELD AFGEREISD, MAAR DIT PROBLEEM GING LANGS ME HEEN” Niet één keer, nee maarliefst zeven keer won Esther Vergeer paralympisch goud. Ze is daarmee één van de meest succesvolle Nederlandse sporters in de geschiedenis. “Het is zo belangrijk dat je niet meteen wordt afgeschreven als je iets mankeert.” Won goud als: rolstoeltennisser. Waarom ging je voor goud? “Toen ik 17 was en de US Open won, dacht ik: wat zou het gaaf zijn als ik een keer mee kon doen aan de Paralympics. Geen moment aan goud gedacht, totdat een van de favorieten werd uitgeschakeld. Toen wilde ik winnen.” Wat is je fijnste herinnering aan het winnen van goud? “De omhelzing met mijn broer, ouders en vriend. Dat lukt je niet met Kerstmis, zo intens. Op dat moment gingen de herinneringen terug naar de dag waarop ik als kind door een rugoperatie een dwarslaesie opliep en mijn toekomst ineens zo ontzettend onzeker werd.” Wat zou je willen zeggen tegen de onbekende winnaars van goud, de mijnwerkers? “Wat ik belangrijk vond was erkenning. Ik wist dat deze sport nooit zoveel waardering zou krijgen als valide tennis, maar ik wilde erkenning van mensen die mij hadden zien spelen. Ik vraag me af: willen mijnwerkers dat ook?”

een stempel op je hoofd. Het bedrijfsleven heeft het over duurzame inzetbaarheid, maar dat houdt vaak in: we knallen iedereen vol met werk, er moeten targets gehaald worden ten koste van de lichamelijke gezondheid. En dat je na een ongeluk afgeschreven wordt, dat andere mensen voor jou gaan denken, is zo minderwaardig. Dat geldt voor mensen hier, maar zeker ook voor mensen in de goudmijnen. Ik merk nog dat mensen om mij heen raar doen als ze mij zien. Laatst zei een vrouw tegen haar dochter toen ik eraan kwam: opzij, die mevrouw is niet helemaal goed. Verschrikkelijk.”

Het winnen van de gouden plak was belangrijk voor me omdat…. “Het zo ontiegelijk spannend was. En dan heb ik het over het hoogtepunt van mijn carrière, tijdens de Spelen van 2008 in Beijing. Waarom ik aan die overwinning denk? Ik stond met één set en 4-2 voor, ik leek alles in handen te hebben tegen een concurrente van wie ik nooit in twee sets had gewonnen. Maar zij wist de boel om te draaien, won de tweede set en kwam in de derde op matchpoint. Echt een gouden medaille met een gouden rand omdat het zo’n thriller was.”

WAT WEET ESTHER VAN GOED GOUD?

“ Ik moet bekennen dat mijn medailles tussen de paperclips en lege batterijen liggen”

Wat vind jij ervan dat medailles nog steeds niet gemaakt worden van Goed Goud? “Dat vind ik ronduit schokkend.”

Goud in je handen voelt als… “Iets heel aparts. In tennis wordt Wimbledon gezien als het hoogst haalbare, maar de Paralympics zijn maar eens in de vier jaar en je speelt daar in stadions met 10.000 man op de tribune en er is waanzinnig veel aandacht van de media uit alle hoeken van de wereld. En dan hebben ze ook nog eens als enige gouden medailles als hoofdprijs. Ik moet bekennen dat mijn medailles in een bakje liggen tussen de paperclips en lege batterijen, maar af en toe haal ik ze eruit en voel ik er weer even aan. Ik denk er trouwens aan om de buitenste rand te laten omsmelten en er een sieraad van te laten maken. Heeft snowboardster Nicolien Sauerbreij ook gedaan en dat idee spreekt me enorm aan.”

Wist je van de misstanden in de goudmijnen? “Nee. Natuurlijk weet ik wel dat er veel foute dingen gebeuren, met name bij voedselen kledingproductie. Maar ondanks dat ik de hele wereld heb afgereisd is dit toch langs me heen gegaan.” Zou je een medaille hebben geweigerd als je van de misstanden had geweten? “Lastig. Ik zou graag iets voor deze mensen betekenen maar aan de andere kant wil ik zo’n medaille wel hebben als ik er jaren kei- en keihard voor heb getraind. Wat dat betreft zijn topsporters best egoïstisch.”

Voor sporters en mijnwerkers geldt: je moet ook met een handicap kunnen blijven werken, want… “Je moet participeren in de maatschappij. Daar wordt ook steeds meer op gestuurd maar zelfs een ontwikkeld land als Nederland is daar helemaal niet klaar voor. Er is zoveel angst en onwetendheid. Als je blind of doof wordt of een spasme hebt, krijg je 28

Zouden meer sporters zich hard moeten maken voor Goed Goud? “Ik vind dat de olympische bonden IOC en IPC dit statement moeten maken. Sterker nog: dit zou voor alle sportevenementen moeten gelden.”

29

HET WERK GOUDEERLIJK VAN SOLIDARIDAD

OP WEG NAAR GOED GOUD Goud. Velen zullen het associëren met winst, rijkdom en succes. Maar wist je dat het winnen van goud ook veel verliezers kent? Mijnwerkers werken onder schrijnende omstandigheden. Solidaridad doet daar iets aan. Met resultaat! Zo is er nu een wereldwijde standaard voor Goed Goud. HET PROBLEEM verbeteren, krijgen ze nauwelijks steun van overheden of hulporganisaties.

Meer dan 25 miljoen goudzoekers wereldwijd zitten gevangen in een vicieuze cirkel van armoede. Deze goudwerkers zijn goed voor het winnen van bijna 90% van al het goud.

Gemeenschappen rondom een mijn Door de schrijnende omstandigheden zijn hele gemeenschappen ontwricht. De fundamentele mensenrechten van meer dan honderd miljoen mensen worden geschonden. Zij hebben geen toegang tot onderwijs of goede gezondheidszorg en geen gelijke rechten. Slavenarbeid en kinderarbeid is aan de orde van de dag. Al deze gezinnen zitten gevangen in een cyclus van armoede die ze niet zelf kunnen doorbreken.

Mijnwerkers De situatie van mijnwerkers is schrijnend. Ze werken meestal onder erbarmelijke omstandigheden. Mijnschachten storten in, er zijn geen veiligheidsmaatregelen en er wordt zonder bescherming met giftige stoffen gewerkt. Door armoede voelen velen zich gedwongen illegaal te werken. Hierdoor hebben ze geen rechten en werken lange dagen voor een hongerloon waar ze nauwelijks van kunnen leven. Mijnexploitanten Mijnexploitanten worstelen ook. De meesten krijgen geen eerlijke prijs voor hun goud. En doordat ze zelf geen directe toegang tot de markt hebben, worden ze uitgebuit door handelaars. Zelfs als ze bereid zijn om de werkomstandigheden rond hun goudwinning te

De natuur Regenwouden worden verwoest en de inheemse flora afgebroken, om plaats te maken voor mijnbouw. De giftige chemicaliën die gebruikt worden spoelen de natuur in en brengen schade toe die duizenden jaren nodig heeft om te herstellen. Op deze wijze is mogelijke landbouwgrond voor decennia geruïneerd. De toekomst van vele generaties staat op het spel.

HOE HERKEN IK GOED GOUD?

DOE JE MEE?

Goudsmeden en juweliers die met Goed Goud werken kun je herkennen aan het Fairtrade of Fairmined keurmerk op de website of etalage. Wil je zeker weten of het goud dat je koopt Goed Goud is? Check dan of je één van deze twee labels ziet:

Om de omstandigheden rondom goudwinning nog meer te kunnen verbeteren, moeten we iedereen in de productieketen meekrijgen. Dus niet alleen de mijnbouwgemeenschappen, mijnbouwers, goudsmeden en juweliers, maar ook de consument. Kies voor Goed Goud! Kijk op solidaridad.nl/goud

31

HET WERK GOUDEERLIJK VAN SOLIDARIDAD

GOUDEERLIJK

Amalgaam, een mengsel van kwik en goud.

DE OPLOSSING wil mijnbouwers helpen een beter inkomen te verdienen door efficiënte en duurzame productie, en de handel in duurzaam goud stimuleren.

Ghana, Kenia, Peru: goudwinning heeft de meest substantiële impact op de groei en het scheppen van welvaart in ontwikkelingslanden. Goudwinning creëert werkgelegenheid, zowel direct als indirect, en kan gezondheidszorg en onderwijs helpen financieren. Wanneer goudmijnen goed en met transparantie beheerd worden, leidt goudwinning tot duurzame, economische en sociale ontwikkeling. Dat is waar wij bij Solidaridad in geloven. Daar werken we voor.

In de praktijk Om mijnbouwers te helpen de omslag te maken naar een duurzame vorm van goudwinning geven wij diverse trainingen. We brengen kennis over zodat mijnwerkers de veiligheid in hun mijnen beter kunnen waarborgen. Om uitbuiting te voorkomen brengen wij de mijnexploitanten bovendien in contact met betrouwbare handelaren, zodat er een eerlijke prijs voor hun goud betaald wordt en zij kunnen investeren in een betere toekomst. We gaan partnerschappen aan met sieradenmerken, juweliers en goudsmeden die dit Goed Goud verwerken in hun ontwerpen.

Onze gouden missie Wij willen dat goud op een veilige, schone en eerlijke manier wordt gewonnen. Gelukkig zijn er nu wereldwijde standaarden voor eerlijk gewonnen goud: de Fairtrade en de Fairmined standaard. Wij ondersteunen mijnbouwers in de omslag naar deze duurzame vormen van goudproductie. Solidaridad

CIJFERS LIEGEN NIET

HULPGEBIEDEN

Sinds de lancering van de Fairtrade en Fairmined standaard zijn er in totaal vijf mijnbouworganisaties met zo’n duizend mijnbouwers gecertificeerd. Vierhonderd goudsmeden en juweliers in Europa en Amerika zijn aangesloten bij deze standaarden, en kopen het gecertificeerde goud.

Het goudprogramma van Solidaridad bestaat uit activiteiten met mijnbouwgemeenschappen in Zuid-Amerika en Afrika. Dankzij extra steun van de Nationale Postcode Loterij is het Goed Goudprogramma ook uitgebreid naar Ghana.

32

Een gouden handdruk, medaille, plaat of kalf. Een topprestatie belonen we graag met goud. Mijnwerkers leveren onder schrijnende omstandigheden ook een topprestatie maar zijn vaak onzichtbaar. Loodzwaar werk, dat wordt beloond met een inkomen waar nauwelijks van te leven is. Vier portretten van de échte goudwinnaars.

Even voorstellen… Dit zijn vier mijnwerkers uit Goed Goud mijnen in Ghana, die steun krijgen van Solidaridad.

33

MR AKPAMBILA (78)

OBED KUDI (55) Hoe lang werk je al in de mijnen? 12 jaar.

Hoe lang werk je al in de mijnen? 22 jaar.

Wat voor werk doe je? Mijnwerker (beitelen van het erts onder de grond).

Wat voor werk doe je? Mijnwerker (ertsverwerking).

Waarom doe je dit werk? “Om mijn gezin te kunnen onderhouden.”

Waarom doe je dit werk? “Om een uitweg en een beter leven te bewerkstelligen voor mijzelf en mijn familie.”

Wat is het moeilijkste van je werk? “Wanneer we onder de grond de zakken erts moeten verplaatsen.” Wat is het mooiste aspect van je werk? “Als ik nieuwe mijnwerkers onderwijs hoe zij het beste veilig onder de grond kunnen werken.”

Wat is het moeilijkste van je werk? “Dat we soms uren achter elkaar heel hard moeten werken voor maar heel weinig goud omdat we niet de goede technologie hebben.”

Heb je verbetering opgemerkt in de werkomstandigheden? “Ja, er zijn veel verbeteringen in onze werkomstandigheden. Zo worden de mijnschachten nu bijvoorbeeld voortdurend versterkt en krijgen we beschermende werkkleding die de kans op verwondingen verminderd.”

Wat is het mooiste aspect van je werk? “Wanneer ik mijn loon krijg.” Heb je verbetering opgemerkt in de werkomstandigheden? “Ja, zo hebben we vele jaren zonder helm en laarzen gewerkt, maar dat is nu veranderd. Tijdens het werk dragen we nu allemaal beschermende kleding.”

Hoe lang ben je van plan om dit werk te blijven doen? “Zolang ik sterk genoeg ben en in staat om te werken.”

Hoe lang ben je van plan om dit werk te blijven doen? “Ik heb nu geen intenties om te stoppen, maar misschien in de komende 5 jaar.”

Wat denk je dat er gebeurt met ‘jouw’ goud? “Ik hoor dat mensen het kopen en gebruiken voor trouwringen en andere sieraden.”

Wat denk je dat er gebeurt met ‘jouw’ goud? “Het wordt verkocht aan agenten die het naar Europa exporteren.”

Wat zou je willen zeggen tegen de mensen of bedrijven die goud aanbieden, verkopen of kopen? “Ze zouden zich speciaal moeten voelen als ze iets gebruiken dat gemaakt is van goud, want het vergt een hoop zwaar werk om een gram goud boven de grond te krijgen.”

Wat zou je willen zeggen tegen de mensen of bedrijven die goud aanbieden, verkopen of kopen? “Kom eens op bezoek in onze mijnen, dan kun je zien hoe het goud gewonnen en verwerkt wordt.”

34

35

DIVINE MORTEY (46)

BENJAMIN AFEWU (33)



Wat voor werk doe je? Mijnwerker (ertsverwerking).

Wat voor werk doe je? Office administrator.

Waarom doe je dit werk? “Om een uitweg en een beter leven te realiseren voor mijzelf en mijn familie.”

Waarom doe je dit werk? “Om een uitweg te realiseren.” Wat is het moeilijkste van je werk? “Het moeilijkste deel is het trainen van nieuwe mijnwerkers en hun onze nieuwe werkmethodes bijbrengen.”

Wat is het moeilijkste van je werk? “Het moeilijkste gedeelte van het werk is dat we tijdens de verwerking soms uren stil moeten staan.”

Wat is het mooiste aspect van je werk? “De glimlach die ik op de gezichten van de werknemers zie wanneer hun salaris wordt uitgekeerd.”

Wat is het mooiste aspect van je werk? “Wanneer ik het goud eindelijk uit het concentraat distilleer en het zie, word ik altijd erg blij.”

Heb je verbetering opgemerkt in de werkomstandigheden? “Ja, voor de documentatie van alle activiteiten zijn nu nieuwe systemen (computers en bestanden) gekomen. Dit maakt het makkelijker om verslagen bij te houden.”

Heb je verbetering opgemerkt in de werkomstandigheden? “Ja, we dragen nu beschermde kleding en hebben een vakbond die namens ons onderhandelt.” Hoe lang ben je van plan om dit werk te blijven doen? “Als God het toelaat zou ik willen stoppen op 55-jarige leeftijd.”

Hoe lang ben je van plan om dit werk te blijven doen? “Zo lang als ik kan. “ Wat denk je dat er gebeurt met ‘jouw’ goud? “Het wordt verkocht aan overheidsinstanties die het exporteren voor de Europese consument.”

Wat denk je dat er gebeurt met ‘jouw’ goud? “Juweliers kopen het om er sieraden van te maken.” Wat zou je willen zeggen tegen de mensen of bedrijven die goud aanbieden, verkopen of kopen? “De Europese bedrijven die van het goud sieraden maken krijgen meer winst dan wij. Ik denk daarom dat ze ons zouden moeten steunen en een deel van de winst hier zouden moeten investeren.”

Wat zou je willen zeggen tegen de mensen of bedrijven die goud aanbieden, verkopen of kopen? “Ik zou er bij hen op willen aandringen om te investeren in MVO-activiteiten in de kleinschalige mijnbouwgemeenschappen.”

36

37

GOUDEERLIJK CIJFERS & ZO

OP WEG NAAR GOED GOUD

WAAR STAAN WE NU?

5 GECERTIFICEERDE MIJNEN HEBBEN WE AL GEHOLPEN OM PRODUCTIEVER EN DUURZAMER TE WORDEN.

Productievere mijnen

40.000 LEDEN UIT MIJN BOUWGEMEENSCHAPPEN PROFITEREN VAN BETERE OMSTANDIGHEDEN.

Meer dan 20 andere mijnen zijn met onze hulp op weg naar certificering. We delen kennis over hoe mijnbouw beter kan, hoe de productiviteit verhoogd kan worden en laten zien hoe je op een duurzame manier kunt ontwikkelen. Door technische ondersteuning te bieden, kunnen mijnen meer Goed Goud leveren. Ook hebben we vijf gecertificeerde mijnen rechtstreeks in contact gebracht met betrouwbare kopers. Dit vermindert de kans op uitbuiting en helpt de Goed Goud-markt groeien.

Gezonde gemeenschappen Door mijnbouworganisaties te helpen met formaliseren, willen we het schenden van mensenrechten, zoals kinderarbeid en slavenarbeid, tegengaan. Daarnaastondersteunen we verbeteringen van het onderwijs en de gezondheidszorg binnen gemeenschappen rondom de mijnen.

38

31

5.200

MIJNBOUWVERENIGINGEN EN MEER WORDEN ONDERSTEUND DOOR SOLIDARIDAD.

INDIVIDUELE MIJNWERKERS HEBBEN NU DE KANS OM DE ARMOEDE CYCLUS TE DOORBREKEN.

Ondersteuning mijnbouwverenigingen

De armoede cyclus doorbreken

In onder andere Peru, Bolivia, Colombia, Argentinië, Ghana, Kenia, Tanzania en Oeganda.

Door onze inspanningen in het organiseren van training en op weg naar certificering, werken inmiddels meer dan 5000 individuele mijnwerkers onder betere omstandigheden en onder betere contracten. Zij doen hun werk nu op een veilige en gezonde manier en krijgen daarvoor een eerlijk loon.

400

+

VERKOOPPUNTEN WERELDWIJD BIEDEN SIERADEN VAN GOED GOUD AAN.

NIET ALLEEN KLEINE OOK GROTE INTERNATIONALE MERKEN DELEN ONZE VISIE OP GOUD.

Verkoop van Goed Goud

Duurzame ontwikkeling Solidaridad helpt partners in het formuleren en implementeren van duurzaamheidsdoelstellingen. Eén van deze bedrijven, Gucci, heeft onlangs haar eerste bestelling Goed Goud gedaan.

Op meer dan vierhonderd verkooppunten wereldwijd vind je sieraden van Goed Goud. 40 juweliers en goudsmeden in Nederland kopen goud in van gecertificeerde mijnen.

39

GOUDEERLIJK

DOE MEE

OMARM HET GOED GOUD PROJECT Steun de mijnwerkers met minimaal 15 euro en krijg het Goed Goud armbandje cadeau. Ga naar: solidaridad.nl/goud

40% VAN DE INKOMSTEN DIE GHANA UIT DE EXPORT HAALT KOMT VAN GOUD Daarvan wordt 1/3 door kleinschalige mijnwerkers gewonnen.

Over het armbandje Speciaal voor de Goed Goud campagne van Solidaridad ontwierp sieradenontwerpster Bibi van der Velden dit armbandje. De robuuste vorm van de ring is geïnspireerd op de zogenaamde gold nuggets. Dit zijn de ruwe stukjes goud zoals die in bepaalde gebieden gewonnen worden. Ook vind je op de ring icoontjes die staan voor vrijheid, vrede, wereldgeluk en liefde. 40

41

GOUDZOEKERS GOUDEERLIJK

GOUDZOEKERS OPGELET!

GOUD OP ONVERWACHTE PLEKKEN Goud. Door de vele bijzondere eigenschappen van dit edelmetaal wordt het in veel dingen gebruikt. Van tandheelkunde tot ruimtevaart, maar ook in onderzoek naar kanker. De acht meest onverwachte plekken waar je goud kunt vinden op een rij.

WIST JE DAT JE DAGELIJKS GOUD IN HANDEN HEBT?

EEN ZEE VOL GOUD?

HEB JE ERGENS OP ZOLDER NOG EEN OUDE PC STAAN?

Computer

EEN VULKAAN KAN MAAR ZO EEN NATUURLIJKE GOUDMIJN ZIJN.

Lava

Dan wordt het tijd om hem af te stoffen! Naast goede geleiders als koper, aluminium en zilver werd er in computers ook goud gebruikt. De onderdelen waar je het goud gaat vinden zitten in het moederbord, de CPU (bevat de allerhoogste concentratie aan goud) en de pinnetjes waarmee de RAM geheugenblokjes en de PCI vastzitten.

HEB JIJ VOOR 1980 EEN GAATJE LATEN VULLEN?

En met een beetje ‘geluk’ komt het naar buiten. In de scheuren van vulkanen kan namelijk goud zitten, wat in het magma terechtkomt. Zodra een vulkaan tot uitbarsting komt, wordt het magma naar buiten gestuwd. In het lava dat wegspoelt kan dus goud zitten.

GOUD IS EEN GOEDE STROOMGELEIDER.

Mobieltjes

Zee

Tandvulling

Lichtschakelaar

In mobieltjes zit namelijk goud verwerkt. Rijk word je er echter niet van: de gouden onderdelen in de elektronische printplaatjes zijn minuscuul. Voor een gouden ring zul je de kleine gouden onderdelen uit minimaal tweehonderd mobieltjes moeten peuteren.

Het bestaat! Dat wil zeggen: in elke kubieke meter zeewater (duizend liter) zit ongeveer 0,03 milligram goud. En oceanen bestaan uit nogal wat liters zeewater... Toch hebben wetenschappers vastgesteld dat het winnen van goud in de zee meer kost dan opbrengt.

Dan kan het maar zo zijn dat je goud in je mond hebt. Tegenwoordig worden tandgaatjes gevuld met composiet (wit), maar vroeger waren vullingen van goud. Heel wat kilo’s goud gingen naar tandartspraktijken voor vullingen, bruggen en kronen.

Zilver trouwens ook, maar zilver kan gaan oxideren. Goud is niet gevoelig voor oxidatie en zal dus nooit roesten. Daarom wordt goud ook wel gebruikt in elektrische kwaliteits schakelaars en hoogwaardige connectoren.

42

43

GOUDZOEKERS GOUDEERLIJK

DE WAARDEVOLLE EIGENSCHAPPEN VAN DE ‘KONINGIN DER METALEN’

+ Kan diverse kleuren aannemen + Makkelijk te buigen, versmelten en vervormen + Slijtvast + Reflecteert ultraviolette straling + Roest niet + Goede elektrische en thermische geleider

OOK IN ONDERZOEK NAAR DE BESTRIJDING VAN KANKER WORDT GOUD INGEZET.

Onderzoek kanker

EEN BIJZONDERE EIGENSCHAP VAN GOUD IS DAT HET ULTRAVIOLETTE STRALING REFLECTEERT.

Ruimtepakken

Het idee is om goudstaafjes aan specifieke antilichamen te koppelen. Deze antilichamen moeten ervoor zorgen dat de goudstaafjes, zodra ze in het lichaam zijn, zich aan tumorcellen kunnen binden. Met behulp van laserpulsen kan vervolgens getraceerd worden waar de kankercellen zich bevinden. De gouddeeltjes kunnen bovendien met infrarood licht zeer snel opgewarmd worden en zo de tumor vernietigen. Kan goud genezen? Dat is nog maar de vraag, de toepassing staat namelijk nog in de kinderschoenen.

Goud wordt daarom ook toegepast in de ruimtevaart. Bij het bouwen van bijvoorbeeld een satelliet is het altijd een uitdaging om te voorkomen dat deze oververhit raakt. In de ruimte is namelijk zowel zichtbaar licht als infrarode warmtestraling. Zilver- en aluminiumfolie zijn goedkoper, maar weerkaatsen alleen het zichtbare licht. Om beide stralingen terug te kaatsen is een dun laagje goud nodig. Daarom vind je goud op satellieten, hitteschilden en in het zonnevizier van ruimtepakken.

“Aflopen week is er iemand in de rivier gevallen en bijna verdronken. Toen we hem eruit haalden ademende hij niet meer. Vroeger hadden we een auto moeten bellen die hem naar het ziekenhuis had gebracht, maar nu heb ik zelf eerste hulp kunnen verlenen. Mijnwerker Jesajah vertelt tijdens één van onze workshops trots zijn verhaal. Ik ben onder de indruk. Door mijn werkervaring weet ik hoe kleine dingen een groot verschil kunnen maken, maar ik blijf me er over verwonderen. Ik zie het ook in de mijnen die we helpen op weg naar certificering. De eerste keer dat ik de mijn bezoek staan de mijnwerkers in een ongeventileerde keuken met een pannetje kwik op het vuur en ademen ze de giftige chemicaliën in, waarmee ze het goud proberen te filteren van het zand. De tweede keer staan ze buiten. En de derde keer hebben ze beschermend materiaal, zoals mondkapjes op, en mogen alleen mensen die erin getraind zijn ermee werken. Je ziet de groei: op gebied van mens en natuur, maar door betere productietechnieken ook in de winst. Het is ontzettend tastbaar en heel inspirerend. Dat enthousiasme probeer ik mee te nemen in mijn gesprekken met Europese bedrijven. Het liefst zou ik ze allemaal mee willen nemen naar de mijnen om ze te laten zien: kijk, dáárom is het belangrijk om te gaan voor Goed Goud. De rol van de consument hierin is natuurlijk ook heel belangrijk. Want als tien klanten informeren naar Goed Goud, is de kans groot dat de juwelier zich hierin gaat verdiepen. En hoe mooi is het om een trouwring te hebben van goud met extra glans? Ik kijk naar mijnwerker Jesajah tijdens onze workshop. En vraag hem: heeft de man het overleefd? Er verschijnt een brede lach op zijn gezicht van. Door onze hulp, zo vertelt hij, heeft hij een ander kunnen helpen. Ik lach. Dit verhaal moeten ze in Nederland ook horen. Daarom ga ik voor Goed Goud!” Carien Duisterwinkel Programma manager Goud bij Solidaridad

44

45

PIONIER

PIONIER

NADINE KIEFT Goudsmid en sieraadontwerpster Haar webwinkel GoLDFABRIK was één van de eerste aanbieders van fairtrade gouden sieraden.

DIRK-JAN KOCH Speciaal Gezant Natuurlijke Hulpbronnen van het Ministerie van Buitenlandse Zaken

“ER IS GEEN EXCUUS MEER OM NIET MET GOED GOUD TE WERKEN”

“IK HOOP ECHT DAT GOED GOUD DE NIEUWE STANDAARD WORDT”

Een jaar voor de lancering van Fairtrade-Fairmined goud was Nadine Kieft al op zoek naar Goed Goud voor haar sieraden. Dus ze twijfelde geen moment toen het label er eindelijk kwam. “Ik vergelijk het met een plofkip: na het horen van die misstanden kreeg ik dat ook niet meer door mijn keel.”

Geraakt. Dat was Dirk-Jan Koch toen hij in 2008 tijdens zijn ambassadewerk in Congo werd geconfronteerd met de schrijnende omstandigheden in de mijnen. “Ik opperde om een keurmerk op te richten maar werd teruggefloten.”

Ik was me ervan bewust dat niet alle ontwerpers die kosten zouden kunnen opbrengen. Daarom kocht ik in het begin via mijn licentie ook voor andere ontwerpers fairtrade goud in. Die liet ik dan, conform de fairtraide certificatieregels, bij mij in het atelier ermee werken.”

Jij was al op zoek naar Goed Goud nog voor het op de Nederlandse markt was. Waarom? “Ik was op een lezing toen ik voor het eerst hoorde van de misstanden rondom goudwinning. Over hoe hele ecosystemen kapot worden gemaakt, de natuur wordt uitgeput en mijnwerkers worden uitgebuit. Die kennis liet me niet meer los. Ik vergelijk het weleens met de plofkip: na het horen van die misstanden kreeg ik dat ook niet meer door mijn keel. Als goudsmid en sieraadontwerpster heb ik dagelijks goud in mijn handen, dus ik wilde weten waar het vandaag kwam. Ik wil werken met goud dat op een eerlijke manier wordt gewonnen.”

Wat vind je ervan dat nog niet alle goudsmeden met Goed Goud werken? “Het is inmiddels zo gemakkelijk geworden om met Goed Goud te werken dat er geen excuus meer is om het niet te doen. Zo is het krijgen van een licentie nu een stuk minder kostbaar en kun je bij de grootste handelaren Goed Goud inkopen. Sommige collega’s zeggen weleens ‘ik werk wel duurzaam hoor, ik werk met gerecycled goud’. Maar ik denk dan altijd: zolang we goud uit de grond halen, en de vraag dus nog steeds groter is dan het aanbod, moeten we dáár de verbeteringen doorvoeren.”

“Ik heb dagelijks goud in mijn handen, dus ik wilde weten waar het vandaag kwam” Dus na het horen van de misstanden ben je meteen op Goed Goud overgestapt? “Nou, zo makkelijk ging dat niet. Via een vriendin kwam ik bij Oro Verde terecht (een project dat voorloper was van Fairtrade en Fairmined goud). Toen een jaar later gecertificeerd goud op de markt kwam, heb ik meteen contact gezocht met Solidaridad.”

En de consument? Staat die al in de rij voor Goed Goud? “Ik merk wel dat steeds meer klanten informeren naar bijvoorbeeld trouwringen van Goed Goud. Ik denk dat deze campagne ook echt helpt om mensen bewust te maken: als je weet dat je kunt kiezen, kun je een eerlijke afweging maken. Net als bij de pofkip!”

Was de keuze voor Goed Goud gemakkelijk? “De keuze wel, maar de uitvoering was in het begin nog best lastig. Zo waren er nog geen grote inkopers waar je Goed Goud kon bestellen en de fairtrade licentie bracht extra kosten met zich mee.

Vraag ook een licentie aan Ga voor meer informatie naar: solidaridad.nl/goud 46

betalen voor goud, kunnen mijnwerkers zich uit de armoede onttrekken. Ik ben hier op blijven hameren, totdat ik een reactie van het ministerie kreeg: kom maar terug, dan gaan we er wat aan doen. En dat heb ik gedaan. Mijn eerste vraag aan de minister was: wat kan Nederland betekenen om de sector te verduurzamen? Daar is een studie over gaande. De resultaten daarvan zullen we bespreken tijdens een nationale rondetafelsessie om zo tot een concreet actieplan te komen.”

Wat is je het meest bijgebleven aan het bezoek aan de goudmijnen in Congo? “Allereerst de erbarmelijke omstandigheden. Vrouwen die veel te zwaar werk doen en kinderen die niet naar school gaan maar onder de grond in mijnen werken. Maar wat me daarna het meest heeft geraakt, was de kortzichtigheid van de werkwijze van Nederland. Aan de ene kant ontzettend veel tijd en geld stoppen in voedselen vluchtelingenhulp, maar geen aandacht hebben voor de kern van het probleem. Hoe kunnen we dit voorkomen? Veel conflicten in die regio draaien om de macht in de goudmijnen.”

In de politiek zijn ze dus wakker geschud? “Zeker. Maar daar ligt natuurlijk maar een deel van de oplossing. Bedrijven in de hele productieketen van goud moeten werk maken van verduurzaming. Bovendien heeft de consument ook een belangrijke rol. Want wat als er geen vraag is naar Goed Goud? Dan is de kans groot dat het aanbod in de branche ook snel terugloopt en zijn we weer terug bij af. Ik vind het daarom mooi dat we met deze campagne aandacht vragen voor de omstandigheden in veel goudmijnen.”

En toen opperde je het idee om een keurmerk voor Goed Goud op te richten? “Ja, na mijn bezoek heb ik een bericht aan het hoofdkantoor geschreven over wat ik had gezien, dat het zo niet langer kon. Ik opperde om een keurmerk op te richten maar werd teruggefloten. Er werd mij verteld dat het mijn taak was om te rapporteren, niet om iets te ondernemen. Dat frustreerde mij. Ik wilde de sociale problemen aanpakken! Mede daarom heb ik ontslag genomen, ben actief met mensen in de branche gaan praten en heb er een boek over geschreven.”

En zelf? Heb jij al Goed Goud gekocht? “Zeker. Ik heb mijn vrouw een ring van Goed Goud gegeven toen we vijftien jaar samen waren. Ik hoop echt dat Goed Goud de standaard wordt. Met koffie was je in het begin ook ‘gekke Henkie’ als je fairtradekoffie ging halen bij de wereldwinkel, maar nu is het normaal en kan je het overal krijgen. Het zou geweldig zijn als we dat ook bereiken met goud.”

In de politiek was dus weinig aandacht voor deze problematiek. Hoe is dat nu? “Met minister Ploumen is er echt een omwenteling gaande: hulp en handel raken steeds meer met elkaar vervlochten. Want als wij een goede prijs 47

PIONIER

GOUDEERLIJK

ERIK NIEUWENHUYS Directeur van Steltman Juwelier Als licentiehouder neemt Steltman Juwelier al sinds het begin van het programma van Solidaridad Goed Goud af.

“HET BEZOEK AAN DE MIJNEN HEEFT ME NOG GEMOTIVEERDER GEMAAKT” Een bezoek brengen aan de goudmijnen in Ghana? Toen Erik Nieuwenhuys deze uitnodiging van Solidaridad kreeg, greep hij die met beide handen aan. “Ik heb daar kunnen zien dat het echt een verschil maakt. Door die ervaring ben ik nu nog gemotiveerder.” len waren duidelijk, alleen voor het oog al. Zo liepen de werkers in laatstgenoemde mijnen in beschermende kleding en kon je zien dat er in de mijnen maatregelen waren genomen op gebied van veiligheid en milieubescherming. Maar ook in de structuur kon je het merken. Alles was beter georganiseerd: er werd samengewerkt en voor de kinderen van de mijnwerkers waren klasjes opgericht met een oppas. Ik heb gezien dat het verschil maakt. Die ervaring heeft me nog gemotiveerder gemaakt.”

Was je meteen enthousiast toen je de uitnodiging van Solidaridad kreeg? “Zeker. We waren al tijdje aangesloten bij het Goed Goud project en ik was erg geënthousiasmeerd door de verhalen van Solidaridad. Ik was nieuwsgierig of de inspanningen ook werkelijk bijdroegen aan een verbetering van de omstandigheden voor mens en milieu. Dus toen mij de gelegenheid geboden werd om dat zelf te kunnen zien, heb ik meteen toegezegd.” Wat is je het meest bijgebleven aan het bezoek aan de goudmijnen in Ghana? “Mijn bezoek aan een niet gecertificeerde goudmijn. Het leek net één groot maanlandschap. Overal zaten gaten waar jonge jongens indoken, zonder beschermende kleding. Ze waren heel individueel bezig met het resultaat dat ze moesten halen. Er hing echt een zweem van illegaliteit om de locatie. De werksfeer was ontzettend primitief. Als ik vroeg wat de mijnwerkers van hun werk vonden, liepen ze met ons mee totdat zij op gehoorafstand waren van de rest. Dan vertelden ze ons hoe zwaar ze het werk vonden, over de onzekerheid en de soms ondraaglijke werkomstandigheden.”

Nog gemotiveerder om je in te zetten voor Goed Goud? “Ja, maar vooral ook om mijn ervaring met mijn medewerkers te delen. Ik heb niet alleen gezien dat de inspanningen rondom de mijnen echt een verschil maken, maar ik heb ook kennisgemaakt met de bevlogenheid van de mensen van Solidaridad. Zij geloven er in en ik heb gezien waarom. We hebben nu bij Steltman Juwelier één collectie die gemaakt is van honderd procent Goed Goud. In de toekomst zou ik dat graag breder willen trekken. Hoewel enige nuance op zijn plaats is: in mijn ogen is er in Nederland niet zo’n hele duidelijke scheidslijn tussen ‘goed’ en ‘fout’ goud. Een groot deel van het goud dat in Nederland verkocht wordt is namelijk van gerecycled goud. Niet gecertificeerd goud is dus niet per definitie fout goud. Je weet het alleen niet zeker. Met gecertificeerd goud heb je die zekerheid wel. Daarvan weet je: dit is eerlijk en goed gewonnen goud.”

En waren die omstandigheden anders in gecertificeerde mijnen? “Daar was ik ook erg nieuwsgierig naar. Tijdens mijn verblijf in Ghana hebben we meerdere mijnen bezocht, zowel de ‘gewone’ als de goudmijnen die op weg waren naar certificering. En de verschil48

165.000.000 KILO IS HET GEWICHT VAN AL HET GOUD DAT TOT NU TOE UIT DE GROND IS GEHAALD. Dat staat gelijk aan het gewicht van 137.000 Volkswagen Golfjes.

137.000

49

Solidaridad levert een bijdrage bij het ontwikkelen van veilige, schone en eerlijke goudwinning. Wij trainen mijnbouworganisaties, zodat ze kunnen voldoen aan de standaarden voor Goed Goud.

HOE GOUD VAAK GEWONNEN HOE GOED GOUD WORDT GEWONNEN WORDT Mensen die op of bij een goudmijn wonen worden gedwongen te verhuizen.

Binnen gemeenschappen rondom goudmijnen worden diverse sociale projecten gestart.

Om het goud uit het erts te winnen wordt onverantwoord omgegaan met giftige chemicaliën, zoals kwik en cyanide.

Deze chemicaliën zijn niet biologisch afbreekbaar en komen in het grondwater terecht.

Risico’s op ongelukken zijn beperkt: mijnwerkers dragen beschermende kleding zoals handschoenen, laarzen, maskers en helmen.

Onverantwoord gebruik van kwik en het eten van vergiftigde vis uit lokale rivieren veroorzaakt zenuwziekte en geboorteafwijkingen. Mijnwerkers worden uitgebuit en werken erg lange dagen. Vrouwen hebben een achtergestelde positie in de mijnen: zij verdienen minder en hebben geen inspraak.

Goedzoekers zijn getraind in veilig en verantwoord gebruik van chemicaliën zoals kwik en cyanide (sommige werken helemaal zonder kwik).

Mijnwerkers en goudzoekers zijn verenigd in een legale organisatie met een democratisch bestuur. De rechten van vrouwelijke mijnbouwers worden erkend en kinderarbeid is absoluut niet toegestaan.

Goudzoekers weten niet hoe gevaarlijk kwik is en raken het gif met hun blote handen aan en ademen de kwikdampen die vrijkomen in.

Mijnwerkers krijgen een eerlijke prijs voor het goud (95% van de wereldmarktprijs, plus een premie van 10% omdat zij voldoen aan de standaard).

Er blijft een compleet verwoest landschap achter als de mijn is uitgeput, waardoor landbouw decennia lang niet mogelijk is.

Goudzoekers kunnen een extra premie van 5% ontvangen wanneer zij zich houden aan de strikte milieu-eisen, zoals goudwinning zonder het gebruik van kwik.

50

51

MAARTJE PAUMEN (29)

ONBEKEND

WON GOUD ALS HOCKEYSTER


52

53

GOUDEERLIJK INTERVIEW Gouden prestaties Olympisch kampioen 2008, 2012 Wereldkampioen 2006, 2014 Europees kampioen 2005, 2009, 2011 Wereldhockeyster van het Jaar 2011, 2012 Topscorer aller tijden Nederlands team

MAARTJE PAUMEN

“GOUD IS MOOI, MAAR NIEMAND ZIET DAT JE ER KNEITERHARD VOOR GEWERKT HEBT” Tophockeyster en sleepcornerschutter Maartje Paumen is als aanvoerster uitgegroeid tot het gezicht van het Nederlands team. Tweemaal op rij werd ze verkozen tot beste hockeyster van de wereld. “Als je iets wilt veranderen en daar met z’n allen keihard voor gaat, kan het werken.”

toe gaat in sommige goudmijnen is onmenselijk. Kijk naar elkaars krachten, strijd samen! Net als bij de sport is het keihard werken, maar de buitenwereld ziet alleen het eindresultaat.

Ik ga altijd voor het winnen van goud omdat… “Het gevoel succesvol te zijn verslavend is. Ik ben gewend om áltijd voor de prijzen te spelen. Het is daardoor ook mentaal zwaar. Je hebt te maken met verwachtingen van de buitenwereld en je weet dat je de beste kunt zijn. Als we verliezen, maar de tegenstander speelt duidelijk beter, dan kan ik het accepteren, maar anders ben ik zeker een paar dagen chagrijnig.”

Wij zien niet hoe het goud tot stand komt en de beloning blijft uit. Voor beide geldt: het goud is heel mooi, maar dat er kneiterhard voor gewerkt wordt, ziet niemand.”

WAT WEET MAARTJE VAN GOED GOUD?

Won goud als: hockeyster. Hoe lang heb je gewerkt voor je eerste goud? “Ik ben al jong met hockey begonnen. Op mijn veertiende heb ik helemaal voor hockey gekozen. Ik ging in Eindhoven spelen en ging daar een paar keer per week heen om te trainen. In de trein deed ik mijn huiswerk. Op mijn negentiende werd dat beloond met mijn eerste gouden medaille.” Hoe lang ga je nog voor goud? “Ik wil in elk geval nog naar Rio in 2016. Daarna ga ik misschien nog twee jaar door als ik er nog plezier in heb en de passie er nog is. Veel langer zal het niet zijn. Fysiek vraagt het veel van je, en als ik aan alle kanten door jonge meiden voorbij gelopen word? Dan stop ik.” Waar liggen jouw gouden medailles nu? “Ik heb ze allemaal nog. De twee van de Olympische Spelen en de twee van het WK hebben bij mij thuis een aparte plek, de rest ligt bij mijn ouders. In een grote plastic zak.”

“Je moet een keer buiten je grenzen zijn gegaan om te weten hoe diep je kunt gaan”

Wist je van de misstanden in de goudmijnen? “Niet op die manier, daar sta je niet bij stil. Voor het werk dat ze doen, krijgen ze erg weinig terug.”

De zwaarste prestatie die ik voor goud heb moeten leveren was… “De voorbereiding voor de Olympische Spelen in Londen. Vier maanden daarvoor werden we verrast met een trainingskamp in Alicante. In Spanje stonden drie militairen klaar om ons drie etmalen af te beulen. Heel heftig was dat. We moesten nachten doorhalen in de vrieskou, zelf vuur maken en kregen nauwelijks te eten, alleen water. Heel extreem. Dan leer je elkaar als team goed kennen! We zijn tot de bodem gegaan. Je moet een keer buiten je grenzen zijn gegaan om te weten hoe diep je kunt gaan. Bij tegenslagen zeggen we nu wel eens: weet je nog in Alicante? We kunnen nog véél dieper. Dat is het mooie van teamsport: dat je samen ergens naar toe werkt. Met een grote groep meiden, allemaal verschillende karakters, heb je hetzelfde doel. En als dat uiteindelijk lukt… Dat is magisch.”

Zou je een medaille hebben geweigerd als je van de misstanden had geweten? “Als je een gouden plak wint, denk je niet na over waar het vandaan komt. Het zou goed zijn als daar wat meer bekend over werd.” Wat vind jij ervan dat medailles nu nog steeds niet altijd gemaakt worden van Goed Goud? “Ik vind het goed om aandacht te besteden aan de goudwinnaars en hun werk. Mensen worden niet overal eerlijk behandeld. Dat besef je vaak niet. Het is niet vanzelfsprekend dat alles in de wereld eerlijk gaat.” Waarom doe je mee aan dit project? “Als je iets wilt veranderen en daar met z’n allen keihard voor gaat, kan het werken. Dat is in de sport ook zo. In je eentje ga je dat niet bereiken. Samen ben je sterk.”

Als ik iets tegen de onbekende winnaars van goud, de mijnwerkers, zou mogen zeggen dan zou ik zeggen… “Kom voor jezelf op! Waar doe je het voor? Wie wil je zijn? Wat wil je bereiken? Hoe het er nu aan 54

55

NICOLIEN SAUERBREIJ (35)

ONBEKEND

WON GOUD ALS SNOWBOARDER


56

57

GOUDEERLIJK INTERVIEW Gouden prestaties Olympische Spelen in Vancouver 2010 Wereldbeker 2007, 2008, 2010 Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw 2010

NICOLIEN SAUERBREIJ

“VOOR EEN TOPPRESTATIE MOET JE BLIND KUNNEN VERTROUWEN OP JE MATERIAAL EN LICHAAM” Nicolien Sauerbreij stond als dochter van een skileraar al op jonge leeftijd op de ski’s. Toch ruilde ze haar twee latten op twaalfjarige leeftijd in voor één plank: ze wilde snowboarden. Een keuze die in 2010 tijdens de Olympische Winterspelen in Vancouver werd beloond met goud. “Natuurlijk was ik eindverantwoordelijk voor de prestatie, maar zonder mijn team was ik nooit zo ver gekomen. Won goud als: snowboardster op de parallelreuzenslalom in Vancouver. Ze is de eerste Nederlander die in de sneeuw olympisch goud won. Waarom ging jij voor goud? “Het klinkt misschien gek, maar eigenlijk ben ik nooit voor goud gegaan. Ik heb nooit willen winnen van concurrenten, maar van mijzelf.” Hoe lang heb je gewerkt voor jouw (eerste)goud? “Eigenlijk niet eens zo heel lang. Mijn eerste goud was vrij ‘spontaan’. Ik deed mee aan de Nederlandse Kampioenschappen en eindigde meteen op de eerste plaats. Dat goud heb ik gekregen, niet verdiend.” Wat is het zwaarste bij het winnen van goud? “Ik heb mij vier jaar lang voorbereid op de Olympische Spelen, maar eigenlijk werkte ik er al twaalf jaar lang naartoe. Het is keihard werken en ik heb heel wat tegenslagen gehad. Al die bagage nam ik mee naar Vancouver. Ik heb het echt uit mijn tenen moeten halen. Het was onbeschrijfelijk zwaar.”

Goud in de sport... “Is het enige wat telt. Daar heb ik mij altijd enorm over verbaasd. De immense prestatie die mensen voor zilver en brons leveren lijkt helemaal niet te tellen. Die staan echt in de schaduw van een goudwinnaar. Ik snap nooit zo goed waarom dat kleurverschil zoveel meer respect afdwingt. Zelf ben ik nooit per se voor goud gegaan, ik wil vooral het beste uit mijzelf halen. Naderhand had ik ook heel weinig met de medaille: ik vond het een koud en zwaar ding. Terwijl het juist symbool stond voor zoveel meer! Daarom ben ik op het idee gekomen om de gouden rand van mijn medaille te laten omsmelten bij een juwelier in Amsterdam. Ik heb er een ring van laten maken. Die heb ik nu elke dag om en als ik ernaar kijk, besef ik weer wat ik heb bereikt.”

geleverde prestatie, maar zonder mijn team was ik nooit zo ver gekomen. Vroeger kon ik bijvoorbeeld heel laconiek met mijn materiaal en lichaam omgaan. Zo ben ik met een hernia door blijven trainen. Ik wilde zó graag dat ik met pijnbestrijding doorging. Dit terwijl je juist heel zuinig op jezelf moet zijn: voor een topprestatie moet je blind kunnen vertrouwen op je materiaal en lichaam. Met de kennis van nu denk ik ook weleens: heb ik daar mijn lichaam nou voor vernield? Ik keek vooral naar de korte termijn. Door mijn team kwam ik tot het besef dat ik juist goed moest luisteren naar mijn lichaam en het moest aangeven als er iets was: alleen dan kun je het maximale uit jezelf halen.”

WAT WEET NICOLIEN VAN GOED GOUD?

Het winnen van goud was belangrijk voor me omdat… “Het een beloning was van al het harde werken. Je krijg erkenning en waardering voor je prestatie. Dat laatste vond ik ook belangrijk, want ik heb best een moeilijke loopbaan gehad. Naast de blessures heb ik een hoop zelf moeten doen. Mensen om mij heen begrepen niet altijd de keuzes die ik maakte. Dat was soms best moeilijk. Door olympisch goud te winnen kon ik iedereen laten zien dat het wel de juiste keuzes waren geweest. En als je die plak eenmaal om je nek hebt hangen? Dat voelt als een droom. De regen was die dag mijn grootste concurrent. Dat maakte het snowboarden ontzettend zwaar, maar de ontlading was bij de winst des te groter.”

Wist jij van de misstanden rondom goudwinning? “Nee, eerlijk gezegd niet. Ik heb mezelf ook echt afgevraagd: hoe kon het dat ik dit niet wist?” Zou je een medaille hebben geweigerd als je van de misstanden had geweten? “Ik ben wel echt geschrokken en ik deins er niet voor terug om mijn mening te geven. Bovendien heb je op de Olympische Spelen een wereldwijd podium om een statement te maken. Misschien had ik het wel gedaan als ik het had geweten.” Wat vind je ervan dat sportmedailles nog steeds niet gemaakt worden van Goed Goud? “Schandalig! Er zitten maar een paar druppels goud in een olympische medaille, maar elke gram uit een niet gecertificeerde mijn is er één te veel.”

Ik was nooit tot deze gouden prestatie gekomen... “Als ik niet een sterk team om me heen had gehad. Natuurlijk was ik eindverantwoordelijk voor de 58

59

HANS VAN BREUKELEN (58)

ONBEKEND

WON GOUD ALS KEEPER


60

61


HANS VAN BREUKELEN

“PROBEER ZELF JE SITUATIE IETS TE VERBETEREN” Hans van Breukelen was in de jaren ’80 en ’90 Nederlands beste keeper. Door zijn spraakmakende stop in de EK-finale tegen Rusland werd hij wereldberoemd als penaltykiller. “Maar omdat ik over de hele wereld heb gereisd, heb ik ook de andere kant van de medaille gezien.”

Won goud als: keeper bij het Nederlands voetbalelftal op de EK in Duitsland, 1988. Hoe lang heb je gewerkt voor je eerste goud? “Ik ben op mijn achttiende geselecteerd bij FC Utrecht. Toen we het EK wonnen was ik 31. In tussentijd heb ik er alles aan gedaan om de top te halen.” Hoe was het om die prijs eindelijk te hebben? “De echte prijs was de thuiskomst. Toen op de terugrit alle viaducten ramvol stonden. Toen besefte ik dat we een heel land gelukkig hadden gemaakt.” Wat was het zwaarst om dit goud te winnen? “Het jaar ervoor was ik uit het Nederlands Elftal gezet en een krant noemde mij een ‘geboren verliezer’. Door die kritiek voelde ik me opgejaagd. Ik wilde weg, weer in Engeland gaan voetballen. Mijn vrouw vroeg: ‘Ga je vluchten of vechten?’ Een vakantie in een Zwitserse berghut veranderde mijn mindset. Ik begreep dat ik niet de situatie, maar wel mezelf kon veranderen. Dan gaan mensen anders op je reageren.”

Gouden prestaties Europees kampioen met het Nederlands Elftal 1988 Europa Cup 1 met PSV 1988 Nederlands landskampioen met PSV 1986, 1987, 1988, 1989, 1991, 1992 KNVB beker 1988, 1989, 1990 Nederlands keeper van het jaar 1987, 1988, 1991, 1992

eigen situatie iets verbeteren door plezier te hebben en te delen met elkaar. Dit is makkelijk gezegd, hoor. Pas als je er bent geweest, kun je je voorstellen hoe slecht sommige mensen het hebben. Pas als het echt pijn doet, als je armoede ziet, voelt, hoort en ruikt heb je in de gaten wat dat precies is.”

Het winnen van goud was belangrijk voor me omdat…. “Het mijn carrière heeft vervolmaakt. ’88 was de beloning. Een godsgeschenk. Maar omdat ik over de hele wereld heb gereisd, heb ik ook de andere kant gezien. Het is belangrijk dat we daar ook aandacht aan besteden. In de hoop dat mensen bereid zijn er iets aan te doen. Ik heb lijmsnuivertjes in de favela’s gezien en de sloppen in Calcutta. De verschillen in arm en rijk zijn zo schrijnend dat ik er soms tranen van in mijn ogen kreeg. Dan geef je soms iets, maar het is een druppel op een gloeiende plaat. In Calcutta heb ik iemand leren kennen die zich actief inzette voor de mensen daar. Dat zijn de helden van deze wereld! De politiek kan het niet veranderen. Die gaat alleen om macht in dat soort landen, en macht gaat altijd ten koste van anderen.”

WAT WEET HANS VAN GOED GOUD? Wist jij van de misstanden rondom goudwinning? “Nee. Ik heb bij mijnwerkers altijd alleen maar aan kolenmijnen gedacht. Nu weet ik dat er gouden diamantmijnen zijn. Heel naïef dacht ik dat ze daar beter verdienden. Ik weet nu beter.”

De wereld van de mijnwerkers en voetballers… “Staan natuurlijk ver bij elkaar vandaan. Veel mijnwerkers zullen allang blij zijn dat ze een baan hebben en een beetje geld om in hun eerste levensbehoeften te kunnen voorzien. Toch hoop ik dat de kinderen van mijnwerkers naar school kunnen gaan, zodat ze op een andere manier gaan denken, zich anders gaan voelen en zich uiteindelijk anders gaan gedragen. Dat ze proberen het voor zichzelf beter te krijgen. Maar het is een lange weg. Wij zien democratie als dé manier om het goed te hebben, die geeft mogelijkheden om zelf dingen te veranderen. Maar een groot deel van de wereld denkt daar anders over, zoekt een leider die zaken verandert.”

Wat vind je ervan dat medailles nog steeds niet gemaakt worden van Goed Goud? “Ze zouden van Goed Goud moeten zijn, zodat de mensen die het gedolven hebben daarvoor de beloning krijgen die ze verdienen.” Zou je een medaille hebben geweigerd als je van de misstanden had geweten? “Nee. Zo eerlijk moet ik zijn. We waren zo euforisch, ik wist niet eens wat er in dat doosje zat toen ik ‘m kreeg! En als je weigert: help je daar daadwerkelijk die mensen mee? Wat ik wel belangrijk vind is dat we van fout goud nu Goed Goud gaan maken. Ik hoop dat dit gebeurt.” Waarom doe je mee aan dit project? “Om aandacht aan de schrijnende situatie te geven in de hoop dat het leven voor de mijnwerkers iets verbetert. De wereld is zo divers en heeft krankzinnige uitersten. Als dit een paar druppels op de gloeiende plaat is: prima!”

Als ik iets tegen de onbekende winnaars van goud, de mijnwerkers, zou mogen zeggen dan zou ik zeggen… “Probeer samen met je maten ervoor te zorgen dat je zo veilig mogelijk kunt werken. Help elkaar. En geef met het geld dat je verdient, alsjeblieft je kinderen een toekomst. Maar doe dat alleen als je dat echt wilt, als je zelf die keuze maakt. Grote zaken kun je niet veranderen, maar je kunt wel je 62

63

WONNEN GOUD ALS MIJNWERKERS

ONBEKEND

WONNEN GOUD ALS VOLLEYBALLERS

PETER BLANGÉ (50), BAS VAN DE GOOR (43) EN RON ZWERVER (48)


PETER BLANGÉ, BAS VAN DE GOOR EN RON ZWERVER

“HET GAAT NIET OM DE MEDAILLE, MAAR OM DE BELONING VAN EEN TOPPRESTATIE” Als basisspelers van het Nederlands volleybalteam pakten Peter Blangé, Bas van de Goor en Ron Zwerver goud tijdens de Olympische Spelen van 1996. De overwinning werd behaald in een bloedstollende wedstrijd tegen Italië. Beide teams speelden spectaculair volleybal van het allerhoogste niveau.

Wonnen goud als: volleyballers. Zij maakten onderdeel uit van de lange mannen die tijdens de Olympische Spelen in 1996 goud pakten in Atlanta. De zinderende wedstrijd werd later verkozen tot sportmoment van de eeuw. Waarom ging jij voor goud? Peter: “In topsport telt maar één plek en dat is de eerste plek. Dat voelde ik pas écht toen we daar met z’n twaalven op het podium stonden. Ik ben erg rationeel en niet zo’n dromer, maar op dat podium schoten er wel een paar emoties door mij heen.” Wat is het zwaarste bij het winnen van goud? Ron: “Als topsporter sta je continu onder een enorme druk. Je gaat voor goud, maar spelen op een groot toernooi is ontzettend lastig. Je moet heel erg gefocust blijven. Dat is best moeilijk als je het opneemt tegen twaalf (de Olympische Spelen) of vierentwintig (Wereldkampioenschap) teams van topniveau.”

Gouden prestaties Olympisch goud 1996 De gouden wedstrijd werd later verkozen tot sportmoment van de eeuw

die kan overzien hoe het team het best kan excelleren. Die kan vervolgens ook coördineren en faciliteren wat daar voor nodig is. En als die begeleiding al zo fundamenteel is op een veldje van 81 vierkante meter, dan kan ik mij voorstellen dat dit voor mijnwerkers helemaal cruciaal is. Maar daar zitten geen arbodiensten mee te kijken.”

In de weg naar de top… Peter: “is doorzettingsvermogen de belangrijkste eigenschap. Als topsporter loop je dagelijks op de punten van je tenen. Er zijn er maar weinig die de finish halen. Maar je hebt ook te maken met de ‘geluksfactor’. In onze overwinning tegen Italië wonnen we met één bal verschil, 17-15 in de vijfde set. Die laatste bal had net zo goed de andere kant op kunnen vallen. Zo is het in topsport en zo is het in het leven. Ik ben mij altijd bewust geweest dat het lot bepalend kan zijn voor wat er van je leven terechtkomt.”

WAT WISTEN DE VOLLEYBALMANNEN VAN GOED GOUD?

Een gouden plak als beloning van een topprestatie is belangrijk omdat…. Ron: “Het de honger stilt. Je werkt er keihard voor, dus als het eindelijk zover is, geeft dat ontzettend veel voldoening. Toen wij olympisch goud wonnen was het nog zo dat alleen de spelers die daarwerkelijk in het veld stonden een medaille kregen. Dus niet de overige spelers, de coaches of het team dat ons al die tijd had begeleid. Wat raar is, want alleen hadden we het never nooit niet gekund. Het gaat ook niet zozeer om die medaille, maar wel waar die symbool voor staat: namelijk een beloning voor de geleverde topprestatie. En als ik dan hoor dat mijnwerkers een ontzettende roofbouw op hun lichaam plegen om goud omhoog te halen, dan zou je daar ook een beloning voor verwachten. Maar wat ik ervan heb gehoord en gelezen, is dat nu vaak nog niet het geval.”

Wist jij af van de misstanden rondom goudwinning? Peter: “Mede door het volleybal heb ik veel gereisd. Daardoor ben ik ook weleens geconfronteerd met de andere kant van de medaille. Toch ben ik mij nooit zo bewust geweest van de misstanden rondom goudwinning. Daarom vind ik het des te mooier dat we op deze manier een bescheiden bijdrage kunnen leveren aan deze bewustwordingscampagne.” Wat vind je van de misstanden? Ron: “Ik vind het bizar dat we in onze honger naar geld schijnbaar zo gemakkelijk over mensenlevens heen stappen. Alsof de levens van die mijnwerkers er niet toe doen. Ik heb de film Blood Diamond gezien, maar was me er niet van bewust dat dit in de goudsector ook zo ging.”

Wij hadden onze wedstrijd nooit gewonnen als… Bas: “Niet iedereen vanaf het begin er vol voor was gegaan. Je kunt dit niet winnen met mensen die negentig procent geven. Je moet het maximale uit jezelf halen; iedereen moet in de hoogste versnelling staan. Als iedereen elke dag het maximale van elkaar vraagt, kan dat gaan schuren. Goede begeleiding is daarom ook essentieel. Het is goed als er iemand bovenhangt 66

Wat vind jij ervan dat medailles nog steeds niet gemaakt zijn van Goed Goud? Bas: “De gouden medailles zijn hét symbool van de Olympische Spelen. En dat symbool moet je zuiver houden, vind ik. Dus als ze ergens willen beginnen met maatschappelijke verantwoording, lijkt mij dat een logisch begin.”

67

ROBIN VAN GALEN (43)

ONBEKEND

WON GOUD ALS WATERPOLOCOACH


68

69

GOUDEERLIJK INTERVIEW Gouden prestaties Olympisch goud met het dames waterpoloteam (2008) Nederlands sportcoach van het jaar 2008

ROBIN VAN GALEN

“OM MAXIMAAL RENDEMENT TE HALEN IS GOEDE BEGELEIDING DOORSLAGGEVEND” Met waterpolo een medaille winnen op de Olympische Spelen. Het was Nederland al tijden niet meer gelukt. Toch wist Robin van Galen het zeker: er zat potentie in het damesteam. Zijn doel? Goud. Vijf jaar later was het zover: “Het is goed om verder te kijken dan vandaag of morgen”.

Won goud als: waterpolocoach. Hij begeleidde het Nederlandse damesteam naar de olympische titel. Hoe belangrijk was deze prestatie voor jou? “Heel belangrijk, ik heb veel prijzen gewonnen, maar het olympisch goud heeft de meeste impact gemaakt. Het heeft echt mijn leven veranderd: ik werd ineens BN’er en er gingen deuren open die anders dicht waren gebleven. Het biedt echt mogelijkheden.” Wat is het zwaarste bij het winnen van goud? “De ontberingen die je ervoor hebt moeten doorstaan. Drie jaar voor de Olympische Spelen zijn we fulltime begonnen met trainen. Een streng regime dat veel van je vergt, zowel fysiek als psychisch.” Wat is je fijnste herinnering aan het winnen van goud? “Dat alles eruit kwam op het moment dat het moest. Ik zag in die finalewedstrijd zoveel elementen terug waarop we hadden getraind. Iedereen deed wat moest, op het moment dat het moest.”

70

Het mooiste aan het winnen van goud was…. “Dat we ons beste spel lieten zien op het moment dat het moest. Ondanks de druk en spanning die bij de Olympische Spelen komen kijken. In de finale zag ik zoveel elementen uit onze trainingen terug. Toen ik begon als coach van het damesteam had ik een sterke visie: ik wist dat ze potentie hadden en wilde echt voor een medaille gaan op de Olympische Spelen. Daar is hard trainen voor nodig. Nederland had zich al tijden niet eens meer gekwalificeerd, dus we wisten dat het zwaar zou worden. We hebben daarom strenge trainschema’s opgesteld en zijn samen in de bossen van Zeist gaan wonen. Reizen was geen optie, want iedereen moest uit een andere uithoek van Nederland komen. Dat was niet altijd makkelijk, want uiteindelijk zagen we elkaar vaker dan onze familie! Dus toen ik in die finale zo ontzettend veel aspecten van die trainingen terug zag komen, wist ik: daar hebben we het voor gedaan.”

De gouden rol van een coach... “Is om iedereen in zijn kracht te zetten. Als je weet waar de beperkingen zitten, kun je aanvulling zoeken, als je weet waar de krachten zitten, kun je deze benutten. Ik denk dat je daarin als coach echt van toegevoegde waarde bent. Voor een optimaal resultaat is het belangrijk dat alle pionnen op de juiste plek staan, weten wat ze moeten doen en dat ook doen. En als dat lukt op het juiste moment? Dan win je.”

WAT WEET ROBIN VAN GOED GOUD? Wist jij van de misstanden rondom goudwinning af? “Nee, ik heb er eerlijk gezegd nooit bij stil gestaan. Wat dat betreft heeft dit project mij wel aan het denken gezet. En dat de medailles nog steeds niet gemaakt worden van Goed Goud? Dat wist ik niet. Dat kan ik maar moeilijk aannemen.”

Voor het behalen van een maximaal resultaat... “Is begeleiding doorslaggevend. Als coach kijk je als het ware ‘over het team’ heen. Je zet mensen in hun kracht, eerst individueel en daarna laat je de verschillende krachten samensmelten in een team. Daarnaast is het goed om verder te kijken dan vandaag of morgen. Waar willen we staan over vijf jaar? Als coach stel je een doel en kijk je wat nodig is om dat doel te halen. Je stelt een passend programma op en verzamelt een team mensen om je heen dat je hierin kan ondersteunen en faciliteren. Eigenlijk denk ik dat veel mijnwerkers hier ook bij gebaat zouden zijn. Om hun werksituatie te verbeteren zouden zij eigenlijk eenzelfde soort traject moeten doorlopen.”

Wat vind je van de misstanden? “Triest. Dat wens je niemand toe. Als coach wil je dat je team gefocust blijft, dus je probeert er altijd een beetje bij vandaan te blijven. Maar voor sommige dingen kun je je ogen niet blijven sluiten. Die verdienen aandacht. En het liefst op politiek niveau.” Waarom doe je mee aan dit project? “Ik denk dat het goed is om aandacht te vragen voor de misstanden in goudmijnen. Zodat er een stukje bewustwording ontstaat. Zelf wist ik er eerst ook niet vanaf.”

71

EEN GOUDEN MEDAILLE… BESTAAT VOOR 92,5 % UIT ZILVER! Een olympische gouden medaille bestaat voor 1,5% uit goud. Het grootste deel is zilver en de rest is lood.

72

73

GOUDEERLIJK

VERKOOPADRESSEN GOUDEERLIJK

HIER VIND JE GOED GOUD We hebben de goudsmeden met Goed Goud voor je in kaart gebracht.

Atelier Luz

Van Oosten

Carla Nelissen edelsmid

luzcollections.nl/fairtrade

ateliervanoosten.nl

carlanelissenedelsmid.nl

Goudsmederij Ouro

Nanini

Yewel Sieraden

ouro.nl

nanini.nl

yewel.nl

Indiva Jewellery

Edelsmid Heleen Hoogenboom

Arte Manual Aletta Teunen

indiva.nl

heleenhoogenboom.com

goudsmidutrecht.nl

Manoro

Mirjam Verhoef

Atelier Karin Wichers

manoro.nl

mirjamverhoef.com

karinwichers.nl

Mio Sieraden

Zita Jansen

Textring.eu

miosieraden.nl

zitajansen.nl

textring.eu

Nadine Kieft Jewelry

Nobilia sieradenatelier

Margo Nelissen Sieraden

nadinekieft.nl

[email protected]

margonelissen.nl

Steltman Juwelier

Juffrouw Dubois

steltman.nl

juffrouwdubois.nl

50% VAN AL HET GOUD WORDT GEBRUIKT VOOR SIERADEN Nieuwsgierig waar goud nog meer voor gebruikt wordt? Kijk op pagina 42.

Check de actuele lijst op solidaridad.nl/goud

Colofon Het winnen van goud kent veel verliezers is onderdeel is van de Goed Goud campagne van Solidaridad Concept & realisatie AxiomaGroen Baarn Olivier Wegloop Wies Gruppen

Hoe herken ik Goed Goud? Goudsmeden en juweliers die met Goed Goud werken kun je herkennen aan het Fairtrade of Fairmined keurmerk op de website of etalage. Wil je zeker weten of het goud dat je koopt Goed Goud is? Check dan of je één van deze twee labels ziet: 74

Artdirection AxiomaGroen Baarn Ivo van IJzendoorn

Fotografie portretten sporters Sander Stoepker Fotografie portretten mijnwerkers Annemarieke van den Broek

Solidaridad ‘t Goylaan 15 3525 AA Utrecht

[email protected] www.solidaridad.nl

+31 (0)30 272 03 13

IBAN NL45RABO0129911151

Met dank aan De Nationale Postcode Loterij, alle sporters, hun management en de ervaringsdeskundigen

Ga voor Goed Goud! Topprestaties belonen we graag met goud. Maar ken je ook de keerzijde van de medaille? Goudwinning brengt grote schade toe aan mens en milieu, en mijnwerkers zien maar weinig terug van de werkelijke waarde van hun goud. In dit boekje vragen tien bekende goudwinnaars, aandacht voor de onbekende winnaars van goud.

solidaridad.nl/goud

5.200 MIJNWERKERS ZIJN MET DE STEUN VAN SOLIDARIDAD OP WEG NAAR GOED GOUD. GOUD {het; o}

Recommend Documents