50 ste Erasmusprijs naar Ian Buruma Erasmushuis viert geboortedag met opening Boijmans van Beuningen toont Erasmus in beeld NAJAAR 2008

Dit is een advertentiebijlage bij deze krant

NAJAAR 2008

50ste Erasmusprijs naar Ian Buruma Erasmushuis viert geboortedag met opening Boijmans van Beuningen toont ‘Erasmus in beeld’

advertenties

Ac`\`W[Vg 6VcdeVDj^W`_ZV 6VcdeVGZ``]T`_TVce KVdUVDj^W`_ZV

G2=6CJ86C8:6G

36=?FG@@C562==6C=22EDE6A=22ED6?

5:C:866CE96E=@?5@?DJ>A9@?J@C496DEC2

acZ[d_`c^RR] CÀaRdV_'& 4;A e ^"'[RRc \RRceV_Ü%' Ü%% Ü$# Ü( UcZVXR_XV_T`_TVceUZ_VcÜ#**&

3VdeV]]V_0 3V]!"!#"("("(`WXR_RRchhhUVU`V]V__] ^VUV^`XV]Z[\ XV^RR\eU``c

GC:;"!@<E@36C#!!)8C@E6K22=#!"&FFC

Hans Holbein de Jonge, Portret van Desiderius Erasmus, 1523, olieverf op paneel, 42 x 32 cm, Musée du Louvre, Parijs

ERASMUS IN ROTTERDAM

V

o

o

r

w

o

o

r

d

De stad Rotterdam eert dit najaar één van de grootste denkers van zijn tijd, Desiderius Erasmus Roterodamus. De stad mag dan een brug, een universiteit, een medisch centrum, een gymnasium, metrolijn, kroeg, taxibedrijf en stomerij vernoemd hebben naar haar grote zoon, het is de vraag wat er nog leeft van zijn, nog steeds – en misschien wel juist nu – relevante, gedachtegoed. Erasmus inspireert al 500 jaar denkers, kunstenaars, wetenschappers en bestuurders. In het gesprek over zaken als godsdienststrijd en tolerantie, biedt Erasmus een soms verrassend ter zake doend perspectief op onze actualiteit. Een van de door Erasmus verzamelde spreuken luidt: in een vrij land moeten ook de tongen vrij zijn. Erasmus in Rotterdam is een najaar vol activiteiten om het gedachtegoed van Erasmus opnieuw onder de aandacht te brengen en het te vertalen naar het hier en nu. Kopstuk van het programma is de tentoonstelling in Museum Boijmans van Beuningen: Erasmus in beeld. Het Louvre heeft er bij hoge uitzondering het sublieme portret van Hans Holbein de Jonge voor uitgeleend. Ook uit andere wereldsteden komen unieke kunstwerken, voor het eerst in Nederland te zien. Een indrukwekkende verzameling schilderijen en objecten tonen de wereld van Erasmus en zijn invloed op de maatschappij. De Erasmusprijs wordt jaarlijks toegekend aan een persoon of instelling die een buitengewone bijdrage heeft geleverd aan de cultuur in Europa. De nadruk ligt op de waarden die Erasmus uitdroeg: tolerantie, culturele veelvormigheid en ondogmatisch, kritisch denken. Op 7 november wordt de prijs voor de 50ste maal uitgereikt, in de Laurenskerk in Rotterdam, door kroonprins Willem Alexander aan journalist, schrijver en commentator Ian Buruma. Een bijzondere dag is 28 oktober, de geboortedag van Erasmus. Dan opent het Erasmushuis haar deuren, in hartje Rotterdam, een informatiecentrum voor een nieuwsgierig publiek dat meer wil ontdekken over wat er achter de naam Erasmus schuilgaat. Bovendien vieren scholieren die dag de 680ste verjaardag van hun Erasmiaans Gymnasium waarbij ze in de geest van Erasmus een goed doel willen dienen. De Erasmus Universiteit Rotterdam viert haar 95ste verjaardag met het programma Your Cosmo Code. Wereldburgerschap in de tijd van Erasmus en het moderne kosmopolitisme in de tijd van hyves en mobiele tv komen aan bod. Coolpolitics Cinema toont het wereldbeeld van jonge filmmakers uit alle landen van Europa, zij geven hun visie op de maatschappij van nu. De uitspraken van Erasmus zullen opduiken in het Rotterdamse straatbeeld en er worden debatten en symposia georganiseerd om thema’s van Erasmus vanuit verschillende invalshoeken te belichten. Ook in andere steden vinden dit najaar Erasmus activiteiten plaats. Dit magazine bevat het volledige programma, een interview met Ian Buruma, informatie over programmaonderdelen en zelfs een spoedcursus ‘Erasmus in 10 punten’. Wij nodigen u, wereldburgers, uit om de tentoonstelling in Museum Boijmans van Beuningen te bezoeken, debatten bij te wonen en de wijsheden van de kosmopoliet Erasmus te ontdekken tijdens Erasmus in Rotterdam, najaar 2008. Johan Moerman, directeur Rotterdam Festivals


I

N D

H S

O O

P

G A V E

16

27

36

‘Kosmopolitisme is een kwestie van perspectief’

De nieuwe heksen

VIER FRISSE ERASMUS UITGAVEN

COLUMN FRANCISCO VAN JOLE

INTERVIEW IAN BURUMA

IN HET WINKELWAGENTJE

6

18

28

37

Erasmus in Rotterdam

Eddy Terstall en Mei Li Vos

OPMERKELIJKE BEJAARDE BOEKEN

GEFOTOGRAFEERD DOOR DIMITRI HAKKE

FILM VOX POPULI OP FILMFESTIVAL COOLPOLITICS

Feestelijke geboortedag Erasmus

8

22

32

Erasmus in beeld

Erasmus in tien punten

Václav HaveL

EXPOSITIE BOIJMANS VAN BEUNINGEN

VOLGENS HANS TRAPMAN

ERASMUSHUIS GEOPEND

KOMT NAAR DEN BOSCH

DE SCHATKAMER VAN DE BIBLIOTHEEK ROTTERDAM

38 PROGRAMMA

39 COLOFON

14

24

35

Erasmus en de nieuwe kosmopoliet

De haast van Ruud Lubbers

Erasmus en Bartje

OVER DE ERASMUSPRIJS VOOR IAN BURUMA

A

U

DE IDEALEN VAN ERASMUS VERTAALD NAAR NU

COLUMN MARCEL MÖRING

5


Erasmus in Rot terdam fotografie Dimitri Hakke


6

7


VEREEUWIGD MET TOGA EN BARET IN MUSEUM BOIJMANS VAN BEUNINGEN

Hans Holbein de Jonge (Augsburg 1497 - Londen 1543) Portret van Desiderius Erasmus, 1523 Musée du Louvre, Parijs

ERASMIAANSE IJDELHEID door Mirthe van Doornik

Het wordt een grootschalige, maar ook unieke tentoonstelling. Speciaal voor ‘Erasmus in beeld’ in Museum Boijmans van Beuningen heeft het Louvre bij hoge uitzondering het sublieme portret van Hans Holbein de Jonge uitgeleend. Uit New York, Londen, Madrid en andere wereldsteden komen kunstwerken die voor het eerst in Nederland te zien zijn. Conservator Peter van der Coelen over de ijdelheid van Erasmus, zijn te grote neus, de mannenliefde en zijn onafscheidelijke baret . Misschien is hij wel de best herkenbare man waar je het minste van af weet. Desiderius Erasmus, de geleerde met de forse neus en de typische muts. En volgens sommigen beslist de ontwerper van de Rotterdamse Erasmusbrug. Hoe verwarrend zijn naam vandaag ook mag zijn, er was een tijd dat bewonderaars stad en land afreisden, alleen al om te zien hoe deze bijzondere geleerde er uitzag. De schilders Albrecht Dürer, Hans Holbein en de destijds beste schilder van Antwerpen Quinten Massys, hadden allen het voorrecht hem te vereeuwigen tot het beeld zoals wij dat nu kennen, compleet met toga

8

en baret. Want de celebrity was niet geheel onverschillig over zijn imago. Het was meer iets voor keizers en koningen, dat portretteren in de vroegmoderne tijd. Maar zodra Erasmus rond zijn vijftigste pauselijke dispensatie kreeg - dat wil zeggen dat hij financieel onafhankelijk werd en mocht gaan en staan waar hij wilde - liet hij zich direct schilderen. Kunnen we hier spreken over Erasmiaanse ijdelheid? Peter van der Coelen, kunsthistoricus en conservator van Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, denkt van wel, hoewel het volgens

9

hem juister is te spreken van ‘Erasmiaanse bescheidenheid’, een typische mengeling van ijdelheid en bescheidenheid. Van der Coelen: ‘Memorie is de primaire motivatie voor portretten. Erasmus liet zich door de jaren heen afbeelden om zichzelf geschenk te doen aan vrienden en beschermheren, maar hij was zich er ook van bewust dat hij zich hiermee liet vereeuwigen.’ FOTOSHOPPEN En dan is daar ook een eigenaardige kwestie rondom de neus. Erasmus had een forse neus, iets waar hij in zelfkarikaturen de ERASMUS IN ROTTERDAM

‘Erasmus stelde het innerlijke voor als zijnde het belangrijkste aspect van de mens.’ Desiderius Erasmus (Rotterdam 1466 - Bazel 1536) Zelfkarikatuur, ca. 1515 Universitätsbibliothek Basel Jan Cornelisz Vermeyen Mulay Ahmad met oorlog op de achtergrond, ca. 1535-36 Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam Lucas Cranach de Oude (Kronach 1472 - 1553 Weimar) Ongelijke liefde met oude man en jonge vrouw, Ca. 1530 Stiftung museum kunst palast, Düsseldorf

Lucas Cranach de Oude (Kronach 1472 - Weimar 16 oktober 1553) Portret van Karel V, 1533 Museo Thyssen-Bornemisza, Madrid

Jan van Scorel (Schoorl 1495 - Utrecht 1562) Portret van een jonge scholier, 1531 Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam

Jheronimus Bosch (’s-Hertogenbosch ca. 1450 - 1516) De heilige Christoffel, Ca. 1490 – 1505 Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam Joos van Cleve De heilige Hieronymus in zijn studeervertrek, 1528 Princeton University Art Museum, Gift van Joseph F. McCrindle, Princeton

Quinten Massys (Leuven 1466 - Antwerpen 1530) Geldwisselaar en zijn vrouw, 1514 Musée du Louvre, Parijs ERASMUS IN ROTTERDAM

10

spot mee dreef. In de meeste portretten die van hem zijn gemaakt, heeft hij een grote kaarsrechte neus. Vreemd genoeg zijn er een paar schetsen, waaronder een spontanere tekening van Dürer, met een flinke kromming in de neus. ‘Wellicht wilde Erasmus graag afgebeeld worden met een strakke neus, hoewel dat fotoshoppen ook de keuze van de kunstenaar kan zijn geweest. Erasmus stelde het innerlijke voor als zijnde het belangrijkste aspect van de mens, toch was duidelijk dat hij graag een mooi uiterlijk beeld van zichzelf wilde tonen. In de tijd dat zijn roem het grootst was, wilde de wereld weten hoe hij er uitzag. Hij kwam die wens tegemoet door zichzelf te laten schilderen. Maar ook door vele autobiografische brieven naar zijn vrienden te sturen. Uit alles blijkt dat hij er goed over had nagedacht hoe hij zich wilde presenteren.’ LIEFDE VOOR MANNEN EN VOOR DE BARET Er wordt wel beweerd dat Erasmus van de mannenliefde was. Deze hypothese is ontstaan door de licht amoureuze en sentimentele brieven die hij in het klooster aan een vriend heeft geschreven. Het zijn slechts speculaties en bovendien was er altijd nog die kuise kloostergelofte die hij had afgelegd. Wat wel zeker was, is zijn zichtbare liefde voor de baret. Geen enkele keer liet hij zich zonder deze accessoire afbeelden. Het lijkt op portretten alsof zijn grote neus in evenwicht werd gehouden door de muts. In zijn kledingkast zijn er meerdere exemplaren

van gevonden. Volgens Van der Coelen is het jammer dat dit nooit beter is onderzocht. ‘De opmerkelijke bijkomstigheid is dat Erasmus zijn outfit zelf ontwierp. Hij wilde een combinatie van kleding voor een geleerde als wel voor een priester. De combinatie van de losse bontkraag, de geleerde baret en de kloosterlijke mantel was zijn creatie. Een haute couture welke nog te zien is tijdens het afstuderen van studenten.’ BEROEMDE HOLBEIN Na het overlijden van Erasmus zagen ook andere schilders brood in een afbeelding. Er volgde een golf van portretten die naar hartelust waren gekopieerd van de oorspronkelijke kunstwerken. Voor de tentoonstelling ‘Erasmus in beeld’ is gepoogd een tiental originele portretten van de beroemdheid te verzamelen. Met als hoogtepunt: de befaamde versie van Holbein uit het Louvre. Van der Coelen: ‘Dit werk is bijzonder vanwege de uitvoerige achtergrond en de grote ruimtelijkheid. We zien Erasmus in zijn karakteristieke tenue, met een geconcentreerde blik in zijn werkvertrek. De boeken verduidelijken dat we hier te maken hebben met de prins der letteren. De samengeknepen lippen suggereren tevredenheid over zijn werk. De kostbare kleding en ongetwijfeld geschonken gouden ringen aan zijn linkerhand geven aan dat het hem goed gaat.’ Van alle portretten die Hans Holbein van Erasmus maakte zijn er zeven bewaard gebleven. Vier hiervan zijn op de tentoonstelling te zien.

11

AFSCHEID Erasmus werd door verschillende ziekten getroffen, waardoor hij zich lang door de dood geschaduwd waande. Toch werd hij bijna zeventig. Er zijn twee tekeningen bewaard van een gestorven Erasmus, beide te zien op de tentoonstelling. Eén daarvan door de kunstenaar Hans Baldung Grien, is de enige schets waarop Erasmus zonder muts is afgebeeld. Ook de curieuze kromming in de neus is goed te zien. Veel mensen kwamen destijds afscheid nemen van de belangrijkste geleerde van hun tijd. Op de laatste schets die werd gemaakt lag de celebrity die tijdens zijn leven meer dan honderd boeken schreef, opgebaard met de ogen gesloten en ontdaan van al zijn bedrijvigheid. Maar iemand had wel een (slaap)muts weer onafscheidelijk op zijn hoofd gezet.

wat ‘Erasmus in beeld’ waar Museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam wanneer za 8 november 2008 t/m zo 8 februari 2009 info www.boijmans.nl, www.erasmusinrotterdam.nl


Anoniem naar Hans Holbein de Jonge Portret van Desiderius Erasmus, 1550 in: Sebastian Münster, Cosmographia universalis, Bazel: Heinrich Petri, 1550, p. 130 Biblioteca Nacional, Madrid ERASMUS IN ROTTERDAM

Albrecht Dürer (Neurenberg 1471 - 1528) Portret van Desiderius Erasmus, 1526 Rijksmuseum, Amsterdam

12

13

IAN BURUMA WINT ERASMUSPRIJS

SCHRIJVER EN JOURNALIST IAN BURUMA IS DIT JAAR DE LAUREAAT VOOR DE ERASMUSPRIJS. DE PRESTIGIEUZE ERKENNING VIERT DIT JAAR HAAR VIJFTIGSTE VERJAARDAG EN WORDT VOOR DE GELEGENHEID DOOR ZKH DE PRINS VAN ORANJE, IN AANWEZIGHEID VAN DE KONINGIN EN LEDEN VAN DE KONINKLIJKE FAMILIE OP 7 NOVEMBER IN DE ROTTERDamSE LAURENSKERK UITGEREIKT. MET EEN PRIJSGELD VAN 150.000 EURO IS HET ÉÉN VAN DE GROOTSTE CULTURELE PRIJZEN VAN EUROPA. UITREIKER VAN DE PRIJS IS DE STICHTING PRAEMIUM ERASMIANUM. DIRECTEUR MAX SPARREBOOM GAAT IN OP ‘HET NIEUWE KOSMOPOLITISME’ WAARVAN PRIJSWINNAAR BURUMA EEN LEVEND VOORBEELD IS.

Erasmus en de nieuwe kosmopolieT door Max Sparreboom

IAN BURUMA Journalist, schrijver, commentator geboren: Den Haag, 28 december 1951 huidige woonplaats: New York (sinds 2005) studie: Chinese literatuur, Rijksuniversiteit Leiden, Japanse film, Nihon Universiteit, Tokio

journalist: o.m. ‘The Far Eastern Economic Review’, ‘The Spectator’, ‘New York Review of Books’, daarnaast tientallen publicaties. onderwijs: fellowships aan het Woodrow Wilson International Center for Scolars in Washington D.C. en St. Anthony’s College in Oxford, sinds 2003 Henry R. Luce Professor of Democracy, Human Rights and Journalism

14

aan het Bard College in New York, eredoctoraat Rijksuniversiteit Groningen, in 2008 Cleveringa-leerstoel Universiteit Leiden grote prijs: in 2006 de Los Angeles Times Book Prize for the Best Current Interest Book voor ‘Murder in Amsterdam’ over de moord op Theo van Gogh. En op 7 november 2008 de Erasmusprijs.

illustratie Jonathan Kuijs

Het moet nog weer eens gezegd: Erasmus is een van de grootste humanistische denkers van Europa. Er zijn verschillende, goede redenen om hem in ere te houden. Zijn gedachtegoed blijft van belang voor deze tijd, in het bijzonder wanneer het gaat om opvattingen over een waardige menselijke samenleving, over de waarde van kritisch en onafhankelijk denken en tolerantie. Erasmus noemde zichzelf ‘burger van de wereld’; hij was kosmopoliet. Hij werkte in vele Europese steden en voelde zich thuis waar zijn boeken stonden. De Europese geleerden van die tijd communiceerden met elkaar in één taal, het Latijn. Nederland’s grootste geleerde schreef niet in het Nederlands. In tegenstelling tot het oude kosmopolitisme dat rond 1500-1600 bestond in Europa en waarvan Erasmus een belangrijke representant was, blijft het nieuwe kosmopolitisme, zoals we dat nu maar even noemen, niet beperkt tot de Europese elite of tot enkele wereldreizigers, zoals toentertijd Marco Polo, Columbus en hun reisgenoten. Bijna iedereen reist tegenwoordig live of virtueel de wereld rond en velen onderhouden persoonlijke relaties met mensen uit andere werelddelen en hebben daardoor een minder statische kijk op hun eigen leven en op andere culturen dan vorige generaties. De wereldburger van nu, de nieuwe kosmopoliet, wat voor iemand is dat eigenlijk, behalve een bereisd idealist met een grensoverschrijdende loyaliteit met de mensheid? Het nieuwe kosmopolitisme vindt zijn uitdrukking in bloeiende economische betrekkingen en internationale handel, in veelvuldig

Max Sparreboom is directeur van de Stichting Praemium Erasmianum reisgedrag, in gemeenschappelijke culturele producties (opera’s, muziekuitvoeringen, kunst en architectuur), in culturele instituties (universiteiten en musea, orkesten, theatergezelschappen en sportteams) en in de aandacht wereldwijd voor mensenrechten als gemeenschappelijk criterium voor een ‘decent society’. Interculturele persoonlijke betrekkingen en identiteiten zijn een vanzelfsprekend gegeven in de moderne wereld. Die identiteiten zijn niet gefixeerd op traditionele groepsonderscheidingen als nationaliteit, cultuur, godsdienst of etnische herkomst. De Stichting Praemium Erasmianum, die kantoor houdt in Amsterdam, reikt jaarlijks de Erasmusprijs uit. De Stichting heeft als doel de geestes- en maatschappijwetenschappen

15

en de kunsten te bevorderen. De nadruk ligt hierbij op tolerantie, culturele veelvormigheid en ondogmatisch, kritisch denken - Erasmiaanse waarden die tot uitdrukking komen in de keuze van de laureaten. Als prijsgebied heeft de organisatie gekozen het thema ‘de nieuwe kosmopoliet’: de burger van een nieuwe wereld, waarin grenzen van allerlei aard gemakkelijk worden overschreden en een kosmopolitische mentaliteit ontstaat. Het is een mooi ideaal, maar niet zonder problemen. Betrokkenheid bij Darfur en klimaatsverandering, heel goed natuurlijk, maar hoe staat die kosmopoliet in zijn directe maatschappelijke leefomgeving? Is die wereldburger ook een betrokken stads- of buurtburger? Kent hij zijn buren? Er bestaat met andere woorden een spanning tussen universele ambities en lokale verantwoordelijkheden. Het hedendaagse kosmopolitisme leeft van grensoverschrijdingen, maar etnische, ideologische, culturele en andersoortige grenzen zijn een niet te ontkennen realiteit. De 21ste eeuw vraagt een meer kosmopolitische instelling van Europese burgers dan voorheen. Die attitude laat zich goed illustreren met het gedachtegoed van Erasmus. Erasmiaanse waarden als tolerantie en kritisch denken staan haaks op angst voor de ander en op overdreven nationalisme en unilateralisme. Zij staan in dienst van de voortdurende strijd voor universele mensenrechten, menselijke waardigheid en gelijkberechtiging van verschillende sociale groepen. Lees het interview met Ian Buruma op de volgende pagina.


INTERVIEW MET IAN BURUMA

‘KOSMOPOLITISME IS EEN KWESTIE VAN PERSPECTIEF’

‘Er is maar één heimat in het leven van de meeste mensen: daar waar je geboren en getogen bent.’

door Frank van Dijl illustraties Jonathan Kuijs

Beschouwt u uzelf als een kosmopoliet? ‘Ik weet niet precies wat dat betekent. In de zin dat ik op verschillende plekken in de wereld heb gewoond, en bekend ben met meer dan één land, waarschijnlijk wel. Ik neem aan dat het betekent dat je de wereld vanuit meer dan één nationaal of provinciaal perspectief kunt bekijken. Maar het idee van de wereldburger, die zich overal thuis voelt, is niet reëel. Er zijn altijd plaatsen waar iemand zich meer thuis voelt dan anderen.’

Frank van Dijl

Ian Buruma

DE HUMANIST, SCHRIJVER EN FILOSOOF DESIDERIUS ERASMUS WOONDE EN WERKTE IN FRANKRIJK, ENGELAND, ITALIË, BELGIË EN ZWITSERLAND. HOEWEL DE WERelD IN ZIJN TIJD SNEL GROTER WERD GOLD HIJ ALS EEN KOSMOPOLIET. DE JOURNALIST EN SCHRIJVER IAN BURUMA WOONDE EN WERKTE IN NEDERLAND, JAPAN, ENGELAND EN DE VERENIGDE STATEN. FRANK VAN DIJL INTERVIEWT DE WINNAAR VAN DE ERASMUSPRIJS 2008 OVER HET WERELDBURGERSCHAP.


16

‘Ubi bene ibi patria’ was een motto van Erasmus: ‘waar ik me goed voel, is mijn thuis’. Eigenlijk hetzelfde als het engelse ‘home is where the heart is’, maar dat wordt in het nederlands altijd benepen uitgelegd als: ‘zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens’. liggen kosmopolitisme en huisbakkenheid zo dicht bij elkaar? ‘Ik ben er niet zeker van of die vertaling helemaal klopt. Wat Erasmus bedoelt, is juist dat hij zich op meer dan één plek kan thuis voelen. Thuis, waar het klokje tikt, is meer iets in de zin van heimat. Er is maar één heimat in het leven van de meeste mensen: daar waar je geboren en getogen bent.’ Zou Erasmus in ons tijdsgewricht een kosmopoliet worden genoemd? Kun je in onze global village nog met goed fatsoen een kosmopoliet zijn? Maakt het reizen iemand tot een kosmopoliet of het wonen op een plek die niet de zijne is? ‘Erasmus voelde zich het meest thuis in wat hij zag als de christelijke gemeenschap. Het maakte hem niet veel uit of hij in Engeland of in Zwitserland woonde, of in Frankrijk. Hij zocht het gezelschap van gelijkgestemde, gecultiveerde humanisten, die allemaal het Latijn meester waren, en het christelijke geloof hadden.’

Is tegenwoordig niet iedere toerist die in de herfstvakantie een goedkope vliegreis naar Verweggië maakt een kosmopoliet? ‘Reizen op zich maakt niemand tot een kosmopoliet. Denk aan Mallorca, Benidorm, of zelfs de stranden van Thailand. Mensen komen even provinciaal terug als zij gegaan zijn.’ Ik heb eens iemand (een Nederlander) horen zeggen dat hij zich tot de orde der cosmocrats rekende: zijn kinderen zaten in de Verenigde Staten op een privéschool, hij verdiende zijn geld in West-Europa, liet zijn producten maken in Azië, woonde in België en Spanje, had een boot op Curaçao en een villa in Zuid-Afrika en als hij zin had, dronk hij een cocktail in New York. Het klonk zowel pragmatisch als plat en parvenu. Er viel ook een afkeer van (het betuttelende) Nederland in te beluisteren. Hoe verhouden deze cosmocrats zich tot kosmopolieten? ‘Het feit dat iemands inkomsten wereldwijde bronnen hebben, of dat hij op verschillende plaatsen een huis heeft, of zijn kinderen in Amerika naar school stuurt, betekent niet dat zo iemand de wereld ziet vanuit meer dan één perspectief.’ Is kosmopolitisme (mijn computer maakt van dit woord automatisch: koopsompolissen...) een uiting van ‘groots en meeslepend wil ik leven’? ‘De wereld van Peter Stuyvesant’? ‘Zin in avontuur lijkt mij niet hetzelfde als kosmopolitisme. Alweer, het is een kwestie van perspectief. Menig avonturier ziet de wereld vanuit een nauw perspectief, en gebruikt exotische ervaringen als een kick, zonder er veel wijzer van te worden.’

Is een kosmopoliet iemand die zich als niet-New Yorker New Yorker voelt in New York en als niet-Parijzenaar Parijzenaar in Parijs? Wat is dan het verschil met een Hagenaar die zich Hagenaar voelt in Den Haag? ‘Misschien. Maar het feit dat een geboren Hagenaar zich thuis kan voelen in Timboektoe betekent niet dat hij zich in Den Haag niet meer thuis kan voelen. Het één sluit het andere niet uit.’ Wat is het uitzicht als u door uw woonkamerraam naar buiten kijkt? ‘Het noorden van Manhattan, een tipje van The Bronx, en de George Washingtonbrug over de Hudson.’

wat Uitreiking Erasmusprijs (besloten bijeenkomst) waar Laurenskerk Rotterdam wanneer vr 7 november wat Debatprogramma met als gast o.a. Ian Buruma waar Zaal de Unie Rotterdam wanneer do 27 november, 20.00u info www.erasmusprijs.org, www.erasmusinrotterdam.nl

17


EDDY TERSTALL EN MEI LI VOS OVER ‘VOX POPULI’

MEER BLOTE MANNEN dan BLOTE VROUWEn door Ernest van der Kwast fotografie Koen Hauser (Unit CMA)

Kosmopoliet, Europeaan, betrokken bij de samenleving en de politiek. Dat was Erasmus 500 jaar geleden en dat is Coolpolitics nu. Coolpolitics Cinema is een filmfestival voor en door jonge wereldburgers. Zoals Erasmus 500 jaar geleden door verschillende landen van Europa reisde, zo kunnen bezoekers van het filmfestival nu al filmkijkend een tour door het Europa van nu maken. De Nederlandse bijdragE is ‘Vox Populi’. Een interview met maker Eddy Terstall en ‘gimmick’ Mei Li Vos .

In ‘Vox Populi’, de nieuwe film van Eddy Terstall, spelen verschillende bekende Nederlanders zichzelf: Matthijs van Nieuwkerk, Jeroen Pauw, Paul Witteman. En politica Mei Li Vos. Maar zij speelt niet zichzelf. Zij is op het witte doek te zien als stewardess. ERASMUS IN ROTTERDAM

18

Gebakken eieren met spek De Kat in de Wijngaert. Een café in de Jordaan. Het ruikt naar gebakken eieren met spek. Een heerlijke geur. De moeder van de regisseur staat in de keuken. ‘Eddy is ziek,’ zegt ze. ‘Griep.’ Mei Li Vos zit naast mij

19 19

aan de bar. Ze draagt een jurkje. De kleur is wit of crème, de stof reikt tot haar knieën, maar daar gaat het nu niet om. ‘Eddy,’ zegt ze bezorgd over de telefoon. En even later: ‘Moeten we naar jou komen, of lukt het je naar De Kat te lopen?’ Tien minuten later ERASMUS IN ROTTERDAM

‘Vox Populi’ gaat over Nederland nu, over de politiek, niet over links of rechts, maar over open en gesloten.’

komt er een bleke verschijning met rossig haar het café binnen. De eerste vragen die worden gesteld zijn van de moeder: ‘Dus iets voor op je borst, iets om te inhaleren en iets om op te zuigen?’ Ze verdwijnt naar de apotheek. Te veel seks Dan ben ik aan de beurt. Uit beleefdheid vraag ik ook naar de gezondheid van de regisseur en adviseer stoomdruppels van A. Vogel. Mei Li Vos schudt haar hoofd. ‘Homeopathie is zoiets als geloven in God.’ Ik besluit me aan mijn interviewvragen te houden. Maar ook dat gaat niet zo soepel. ‘Vox Populi’ gaat over een doorgewinterde politicus in een midlifecrisis. Door zijn eenvoudige schoonfamilie komt hij in aanraking met volkse logica, een logica die ingrijpende gevolgen heeft voor zijn politieke optreden en privéleven. In plaats van over politiek te praten, gaat het gesprek aan tafel al snel over vrouwen. Mei Li Vos: ‘Er is een teveel aan seks in je films.’ Eddy Terstall, droog: ‘Ik ben een man.’ Vos: ‘Maar het is krom, enerzijds maak je je hard voor de bevrijding van moslima’s, anderzijds ben je in je films net zo hard bezig stereotype, sexy vrouwen neer te zetten.’ De regisseur antwoordt: ‘Er komen in ‘Vox Populi’ meer blote mannen voor dan blote vrouwen.’ ‘Het zijn wel dikke mannen. Dikke vrouwen komen er niet in voor, althans niet in bikini of minder.’ Voorzichtig vraag ik of de politica ERASMUS IN ROTTERDAM

spijt heeft van haar rol in de film. ‘Nee,’ zegt ze, ‘maar over dit onderwerp zijn Eddy en ik nog niet uitgesproken.’ Afgrijselijk idealistische optimist In 2007 was er even sprake van dat Eddy Terstall zich kandidaat zou stellen voor de PvdA. Mei Li Vos, zelf kamerlid voor de PvdA: ‘Als politicus moet je een afgrijselijk idealistische optimist zijn, of je wordt het uit pessimisme. Eddy zou als politicus tot de eerste categorie behoren.’ Zelf ziet hij het er voorlopig niet meer van komen dat hij de politiek in gaat. ‘Ik wil wel blijven aanjagen, als lid van de PvdA, maar ook als filmmaker. ‘Vox Populi’ gaat over Nederland nu, over de politiek, niet over links of rechts, maar over open en gesloten. Over het feit dat we in Nederland allemaal hetzelfde moeten zijn. En dat betreft ook het rookverbod hier in De Kat.’ Springplank Een boodschap ligt op de loer. Terstall kijkt een beetje vies bij dat woord, toch zegt hij: ‘De film moet wel wat aanzwengelen, een springplank zijn voor discussie. Ook voor politici. Bijvoorbeeld over de manier waarop ze naar zichzelf kijken. Veel politici hebben niets meer van zichzelf. Zelfs hun moppen worden door anderen geschreven.’ Vos beaamt dat de communicatie van velen in Den Haag voor verbetering vatbaar is. ‘Het is nu heel veel welwillende knulligheid, met af en toe een briljant moment.’

20

Gimmick ‘Ondertussen is ‘Vox Populi’ wel een echte komedie,’ zegt Terstall. ‘Ook met politiek als thema kun je veel lachen. Het is veel meer een komedie dan ‘Simon’, hoewel ook daar gelachen wordt.’ Omdat de film gaat over een politicus die niet weet waar volks ophoudt en populistisch begint, vraag ik of de hoofdrol gebaseerd is op een echte politicus. De echte politica: ‘In de film is er sprake van een open, groene partij en een politicus die ontdekt dat gesloten angstige politiek beter aanslaat. Dat is het leuke aan deze film. Het verhaal schuurt langs de actuele politieke cultuur.’ Terstall: ‘Alle media zijn echt. Om de film zo reëel mogelijk te maken, wordt er bijvoorbeeld gefilmd bij Pauw & Witteman in de studio. Alle bekende Nederlanders in ‘Vox Populi’ spelen zichzelf. Alleen Mei Li is als stewardess een gimmick.’ Vos lacht: ‘Ik ben de gimmick.’ wat Coolpolitics Cinema wanneer do 9 t/m zo 12 oktober, dagelijks vanaf 13.00u waar Cinerama, Rotterdam entree gratis info www.coolpoliticscinema.nl, www.cineramabios.nl wat Vox Populi (voorpremière) wanneer vr 10 oktober 21.00u en za 11 oktober 21.30u wat The master speaks: Eddy Terstall over film en politiek wanneer za 11 oktober, 17.00u wat Publieksprijs wanneer do 13 november, 20.00u waar Zaal de Unie, Rotterdam info www.coolpoliticscinema.nl info www.erasmusinrotterdam.nl Vanaf do 23 oktober is ‘Vox Populi’ te zien in de bioscoop


PRO DU CTI EF

V R O U W V R I E N D E L I J K

Meestal zijn meningen over Erasmus in feite meningen over de ‘Lof der Zotheid’. Maar Erasmus heeft meer geschreven. Zijn oeuvre telt ruim honderd titels en is zeer gevarieerd. Het omvat verhandelingen, gedichten, commentaren en ruim 1600 brieven. Erasmus verzorgde bovendien tekstuitgaven van het ‘Nieuwe Testament’, klassieke auteurs en kerkvaders. Hij vertaalde veel Griekse teksten in fraai Latijn. Voor een zinnig oordeel over Erasmus dienen ook andere werken dan de ‘Lof’ toch minstens doorgebladerd te worden.

RELIGIEUS humanist, hervormer, pacifist, pedagoog, filosoof, theoloog, literator, journalist

Erasmus in tien punten door Hans Trapman

Wie was Erasmus? Een simpele vraag met een antwoord dat niet in één enkele zin te vatten is. Hans Trapman is bijzonder hoogleraar Cultuurgeschiedenis aan de Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij omschrijft Erasmus aan de hand van tien karaktereigenschappen.


22

Het grootste deel van Erasmus’ werk is religieus van aard. Hij schreef onder meer een gebedenboek, een stervenskunst en het ‘Handboek van de christenstrijder’. Een moderne onderzoeker noemde dit het ‘saaiste boek uit de geschiedenis van de vroomheid’, maar in Erasmus’ tijd was het zeer populair. Want het ‘Handboek’ leerde dat de innerlijke en geestelijke kant van het christendom belangrijker was dan kerkelijke rituelen en voorschriften. Het effect bleek voor velen bevrijdend.

tol er an t Erasmus geldt als symbool van tolerantie. Dat betekent niet dat hij - in moderne zin - voorstander was van een pluralistische samenleving. Hij zag iedereen liefst als lid van de ene christelijke kerk. Dat garandeerde tevens de sociale cohesie. Hij betreurde het dat de reformatie tot een scheuring leidde. Maar hij wilde de eenheid niet met geweld opleggen, dus zeker geen executies van ketters. Hij achtte dwang in geloofszaken ongeoorloofd, ook tegenover joden en moslims.

Erasmus juichte het toe als vrouwen zich intellectueel ontwikkelden. Zij konden veel beter trouwen dan zich opsluiten in een klooster. Als het huwelijk slecht was, konden zij er nog iets van maken door zich soepel en vergevingsgezind op te stellen. Een vroege feminist was Erasmus niet, maar hij dacht op dit terrein minder traditioneel dan zijn medekatholieken. Het absolute verbod op echtscheiding vond hij onrechtvaardig. Een meisje dat uitgehuwelijkt was aan een syfilislijder moest kunnen scheiden.

SOCIAAL Etiquette is weer in de mode. De vraag ‘hoe hoort het eigenlijk’ houdt ook veel jongeren bezig. Erasmus schreef er een populair boekje over. Veel zal ons vertrouwd voorkomen: niet in iemands gezicht hoesten, aan tafel niet de lekkerste hapjes voor jezelf nemen. Dat je niet mag lachen om obscene woorden of gebaren, klinkt minder eigentijds. Maar het advies bij sport en spel geen ruzie te maken en de beslissing van een scheidsrechter te respecteren, kan nog wel even mee. Erasmus concludeert: de essentie van etiquette is rekening houden met een ander en diens fouten zo nodig door de vingers zien.

SELFMADE Erasmus’ correspondentie vertelt ons veel over zijn persoon, of liever hoe hij als persoon gezien wilde worden. Want veel brieven heeft hij zelf voor publicatie bewerkt. Hij verschijnt daarin als een selfmade intellectueel zonder familiebanden, gesteld op vriendschap; een geleerde die zijn literaire studies dienstbaar maakte aan de bijbelwetenschap, maar vaak ondankbaarheid oogstte. De overgevoelige jeugdbrieven aan Servaas Rogier, de medemonnik uit zijn kloostertijd, publiceerde hij niet. Dat werd voer voor psychologen: was Erasmus homoseksueel? Wie zal het zeggen? De brieven vormen geen sterk bewijs; het lijken eerder stijloefeningen.

ELEGANT Erasmus’ ideaal was een elegante Latijnse stijl, die nergens herinnerde aan de ‘barbaarse’ middeleeuwen en al helemaal niet aan het jargon van de traditionele academici. Het model ter navolging was de klassieke oudheid, conform het programma van de humanisten (in de oorspronkelijke betekenis van beoefenaren van de humaniora). Erasmus’ Latijn werd in heel Europa bewonderd, al vonden sommige critici dat het niet genoeg leek op dat van Cicero. Maar er waren meer klassieke modellen, aldus Erasmus; men moest een persoonlijke stijl ontwikkelen.

23

Inspirerend Valt er nu nog iets van Erasmus te leren? In de eerste plaats is hij een groot schrijver. Van zijn werk kun je dus genieten, je hoeft er niets van te leren. Maar dat is ook niet verboden. Wat je van Erasmus zou kunnen leren is: afkeer van duister en opgeblazen jargon; zorg voor goed onderwijs; pacifisme dat toch realistisch is; godsdienst zonder fundamentalisme; tolerantie die polemiek niet uitsluit; een ironische blik op de wereld.

MEER DAN FILOSOOF Wie bij De Slegte op zoek gaat naar Erasmus komt terecht bij de afdeling filosofie. Men moest de humanist, hervormer, pacifist, pedagoog, filosoof, theoloog, literator, journalist, etcetera, nu eenmaal ergens onderbrengen. Erasmus was als filosoof in elk geval geen systematisch denker. Wat hij graag zijn ‘christelijke filosofie’ (philosophia christiana) noemde, was geen abstract systeem, maar een levensregel die iedereen kon begrijpen.

PACIFISTISCH Iedereen denkt dat zijn oorlog een rechtvaardige oorlog is. Doorgaans worden ontelbare onschuldigen het slachtoffer, ook onder de eigen bevolking. Oorlog is zo rampzalig dat hij tot elke prijs voorkomen moet worden. Zelfs een onrechtvaardige vrede is nog beter. Dat christenen elkaar de hersens inslaan terwijl beide fronten dezelfde God om de overwinning smeken, is extra wrang. In het uiterste geval mag een land zich echter tegen agressie verdedigen. Tot zover Erasmus. Het klinkt minder wereldvreemd dan men soms verwacht.


DE HAAST VAN RUUD LUBBERS

‘SCHURK NIET AAN TEGEN DE MACHT’ door Helmut de Hoogh fotografie Lenny Oosterwijk

Eind september 2008 opende Ruud Lubbers in Rotterdam het festival ‘Seeds of Change’ rond het idealistische ‘Handvest van de Aarde’. Organisator Huis van Erasmus streeft een vreedzame rechtvaardige wereld na, in de geest van Erasmus, voor wie kosmopolitisme, tolerantie, vrede en geweldloosheid belangrijke thema’s waren. Een zaak van de lange adem, maar in Rotterdam, vindt Lubbers, moet het veel sneller gaan.

Zeventien jaar is het al hun vakantiehuis, toevluchtsoord voor rust en ontmoetingsplaats voor kinderen en kleinkinderen. Het huis op het Overijsselse Landgoed Hoonhorst straalt rust en huiselijkheid uit. In de ruime tuinkamer vertelt Lubbers over Erasmus als inspiratiebron en zijn hoop op een goede wereld voor de generaties na ons. Hij is er nog druk mee. Onder meer met zijn werk voor het Rotterdam Climate Initiative wat de stad met de vervuilende wereldhaven tot voorbeeld op milieugebied moet verheffen. KINDEREN Lubbers is op een missie als het om duurzaamheid en milieu gaat. Daarop is zijn energie gericht. Als de wereld er beter van wordt, neemt hij graag deel aan het debat. Op de vraag waaróm hij zich eigenlijk zo betrokken voelt, volgt een verbaasde blik. ‘Het komt heel dichtbij als je kinderen hebt’, reageert hij. ‘Ik ben in 1939 geboren in Rotterdam en in 1962 trouwde ik. Eind zestiger jaren constateerde ik dat de kinderen in mijn buurtje in Kralingen aanzienlijk slechter af waren dan ik dat was. Hoe dat kan? De economie groeit en het milieu gaat achteruit.

24

Hoewel ik werkzaam was in het bedrijfsleven, wilde ik me toch inzetten voor de publieke zaak, voor economie en milieu.’ DUURZAAM Wie tegenwoordig strijdt voor een betere wereld kan volop inspiratie vinden bij Erasmus. Hij wees op het gevaar van dogma’s en

‘De noodzaak voor duurzame ontwikkeling komt heel dichtbij als je kinderen hebt.’ fundamentalisme. De kracht van ondogmatisch denken, de dialoog en respect voor de omgeving en medemensen komen steeds naar voren in zijn werk. (Wereld)burgerschap, tolerantie, vrede en geweldloosheid waren voor hem dan ook belangrijke idealen. ‘Leef alsof je morgen sterft, werk alsof je altijd leeft’ zo luidt een van de adagia van Erasmus, waarmee hij bedoelde: ‘Denk aan

25

morgen, aan de volgende generatie’. Het is alsof Erasmus zelf al een voorzet op het Handvest van de Aarde (Earth Charter) uit 2000 gaf. Graag legt Lubbers uit hoe het Handvest van de Aarde tot stand kwam. Een voorloper was een boek van de toenmalige minister president van Noorwegen Gro Harlem Brundtland. Zij had in 1987 ‘Our common future’ geschreven over hoe het verder moest in de wereld met milieu en ontwikkeling en introduceerde daarin het begrip ‘duurzame ontwikkeling’. Lubbers was onder de indruk. Zo ook van de kerstrede die koning Beatrix in 1988 uitsprak. De vorstin waarschuwde daarin voor een langzaam stervende aarde. Zo’n vier jaar verleende hij als minister president financiële steun aan Maurice Strong, die een ‘Handvest van de Aarde’ wil opstellen. Strong was voorzitter geweest van een conferentie van de Verenigde Naties. De deelnemende landen hadden weliswaar afgesproken dat ze meer aandacht aan milieu wilden besteden, maar Strong vond het te mager en wilde meer, veel meer: een beweging van onderaf, van burgers zelf. ERASMUS IN ROTTERDAM

COLUMN

Erika Terpstra en Awraham Soetendorp riepen uit: ‘Wij zijn fan van Gorbatsjov.’ Stel je voor, een liberaal en een rabbijn!

Lubbers bracht mensen bij elkaar die deze ideeën deelden, waaronder Gorbatsjov, de voormalige president van de Sowjet Unie. Met veel plezier herinnert Lubbers zich de aanleiding. Nog ziet hij ziet hij kamerlid Erika Terpstra en rabbijn Awraham Soetendorp binnenkomen bij hem in het torentje. ‘Wij zijn fan van Gorbatsjov’ riepen ze. Lubbers, lachend: ‘de liberaal en de jood, toch zwaar vervolgd in Rusland, die roepen dat ze fan zijn van de Russische president! Met ontembaar enthousiasme legden Terpstra en Soetendorp uit: wij zijn fan omdat hij voorzitter is geworden van de Green Cross Movement. Dat leek op het Handvest van de Aarde. Ik zei dus: Laten we Gorbatsjov en Strong samen in Nederland uitnodigen, zodat het een gezamenlijk initiatief wordt.’ INSPIRATIE Voor Lubbers is het Handvest van de Aarde een duidelijk voorbeeld van Erasmus’ advies om als burger niet alles aan de overheid over te laten. ‘Het Handvest van de Aarde’ is immers een initiatief van bezorgde burgers zelf. Lubbers: ‘Schurk niet aan tegen de macht, maar onderneem zelf actie. Wacht niet tot de overheid alle problemen oplost. Erasmus was kritisch naar het traditionele gezag en is bepaald niet de geschiedenis ingegaan door zich geliefd te maken bij vorsten.’ Het Handvest van de Aarde is een samenvatting van hoe mensen in de hele wereld voor hun kinderen een zo schoon mogelijke wereld willen achterlaten. Om het te kunnen schrijven heeft Steven C. Rockefeller over de hele wereld betrokken burgers geïnterviewd. De bedoeling is dat burgers met het handvest overheden en bedrijven inspireren om beter met mensen en milieu om te gaan. ERASMUS IN ROTTERDAM

Wat burgers willen, zullen die overheden en bedrijven ook uitvoeren, is de vaste overtuiging. ‘Burgers maken zich wereldwijd zorgen en blijken gemeenschappelijke opvattingen te hebben. Een belangrijk begrip is duurzaamheid, niet alleen van het milieu, maar ook van de samenleving. Een beter milieu, minder armoede en meer gelijkheid hangen met elkaar samen. Het gaat uiteindelijk om een manier om goed samen te leven, met respect voor elkaar, ruimte voor diversiteit en een gezamenlijk doel om een betere wereld achter te laten voor de volgende generaties. GEEN KINDERARBEID Lubbers: ‘Als kinderarbeid in een land is toegestaan, hoef je dat als multinational nog niet te gebruiken. Omdat ze bang zijn voor kritiek, ook van de eigen werknemers, doen bedrijven dat vaak ook niet. Mensen zien het goed. Bedrijven en regeringen niet altijd. Alles afwegend ben ik positief gestemd over de toekomst. Neem China. Er zijn grote problemen, in het bijzonder met het milieu. Maar het zal sneller verbeteren dan bij ons. Het is hoopvol dat uitgerekend Maurice Strong , een van de initiatiefnemers van het Handvest van de Aarde, nu woont en werkt in China op verzoek van de Chinese regering.’ INBURGERING Nederland lijkt steeds minder tolerant te worden. Samen met Carolina Lo Galbo schreef hij daarom het boekje ‘De vrees voorbij’. Lubbers: ‘Inburgering is van ons allemaal. We moeten er allemaal moeite voor doen, maar ook duidelijke eisen stellen. Regeringen zien graag dat hun burgers zich op een eenvormige manier gedragen. Maar verschillen in cultuur of godsdienst zijn juist positief. Ik zie wel hele positieve ontwikkelingen.

26

Ik vermoed dat we in Nederland steeds meer over het dieptepunt heen zijn.’ IN ROTTERDAM De wereld verbeteren vraagt een lange adem, maar in zijn woonplaats Rotterdam heeft Lubbers nu haast. Hij is er kwartiermaker van het ‘Rotterdam Climate Initiative’. Lubbers: ‘Ik ben ervan overtuigd dat de CO2-reductie gaat lukken. We staan aan het begin van een enorme uitbreiding van de Rotterdamse haven. Dus ogenschijnlijk ook van meer CO2. Ik zeg: dat kan niet. Laten we van de nood een deugd maken. Met nieuwe investeringen. We hebben zitten rekenen. Gewoon op bierviltjes. De regering wil 50% CO2-reductie bereiken in 2050. Wij doen dat al in 2025. Dertig miljoen ton minder per jaar. En het gaat lukken. Daaraan hebben we ons gecommitteerd, ondanks de forse groei van de haven. Dat bereiken we met tal van maatregelen. Met spaarlampen, alternatieve energie, maar vooral ook het afvangen van CO2, het transporteren en opslaan in leegkomende gasvelden. Daarmee kunnen we de komende veertig of vijftig jaar overbruggen, totdat er schonere energie voorhanden is. Het is allemaal heel praktisch. Gewoon: get it done.’

info www.huisvanerasmus.nl, www.handvestvandeaarde.nl, www.erasmusinrotterdam.nl

DE NIEUWE HEKSEN door Francisco van Jole Gevaarlijk werd de beweging genoemd door een Turkse criticus. Ze zouden de sharia willen invoeren. Persoonlijk vind ik de Christen Unie ook gevaarlijk. Ik moet er niet aan denken dat die het met hun fetisj voor bijbelse regels ooit voor het zeggen krijgen in dit land. O wacht, dat hebben ze al. Hoeveel subsidie zouden die wel niet krijgen?

De reportage begint met een Nederlands straatbeeld. In slow motion. Een Turkse jongen kijkt achterom naar de camera terwijl hij wegloopt, een busje met daarin een man met islamitisch uitgaanstenue rijdt voorbij. Ook hij kijkt even naar de camera. Alsof ze zich betrapt weten. Er zwelt muziek aan en een stem zegt dreigend “Niemand weet precieze aantallen maar met mogelijk duizenden aanhangers is het waarschijnlijk de grootste Turkse beweging in Nederland.” Als je een beetje verstand van media hebt weet je het dan al meteen. Dit wordt een reportage die van de suggestie aan elkaar hangt: Niemand weet. Mogelijk. Waarschijnlijk. Allemaal in een enkele zin gebruikt. Zo begon op 4 juli een reportage van Nova over de islamitische intellectueel Fethullah Gülen en zijn aanhang. De nietsvermoedende kijker schrikt zich ondertussen een hoedje want de dreiging druipt er vanaf. Help! Er is iets onder ons wat we niet kennen. Een Vijfde Colonne van militanten die zich voordoen als modelburgers maar ondertussen het land willen overnemen. Dat was inderdaad ook de strekking van de reportage. Die Fethullah Gülen zou naar de buitenwereld sympathieke praatjes verkopen maar ondertussen werken aan de onderwerping van de Westerse wereld. Hetzelfde wordt beweerd van Tarik Ramadan, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit. Bewijzen zijn er niet of amper. Het zijn dan ook geen beschuldigingen maar verdachtmakingen. Dat is een doeltreffende methode want we worden allemaal onwillekeurig beheerst door het ‘waar rook is, is vuur’. De Nova-presentator benadrukte nog een paar keer dat de organisatie ‘tonnen subsidie’ ontvangt. Hoeveel precies of waarvoor werd niet verteld. Het werd gebracht als een soort halve fraude. ‘Ze gaan er ook nog met onze belastingcenten vandoor!’ Terwijl subsidie gewoon een middel van de overheid is om bepaalde zaken voor elkaar te krijgen. Daar is niets verdachts aan. Als een organisatie onrechtmatig subsidie krijgt of er mee sjoemelt moet je dat aantonen. Nova deed dat niet.

Wat me nog het meest verbaasde was dat alle leden van die Gülen-beweging zo welbespraakt en goed opgeleid waren. Wat doe je jezelf dan toch in hemelsnaam aan is de naïeve vraag die dan bij me opkomt. Waarom leef je niet gewoon volgens je eigen inzichten? Waarom dat gesmacht naar een ticket voor het hiernamaals?

Francisco van Jole is onder meer journalist, presentator en columnist van het tv-programma ‘De leugen regeert’ dat de Nederlandse journalistiek kritisch volgt. Om de sfeer compleet te maken vond er na afloop nog een studiogesprek plaats. Met twee politici die allebei fel tegen Fethullah Gülen zijn. Dat is geen journalistiek meer, dat is activisme. Een activisme dat bij Nova vaker te bespeuren valt als het om de islam gaat. Het is onderdeel van de heksenjachtcultuur die de laatste jaren in Nederland is opgebloeid. In Rotterdam barstte er nog een relletje los. Leefbaar Rotterdam, de partij die allochtonenangst bij voorkeur giet in een debat over religie omdat ze zo makkelijk het wettelijk verbod op discriminatie kan omzeilen, eiste meteen op hoge toon een onderzoek. Ondertussen weet ik nog steeds niet wat ik van die Fethullah Gülen beweging moet denken. Ze hebben sekte-achtige trekjes, zei een criticus. Tja, dat heeft de Pinkstergemeente ook of Jehovah’s Getuigen. Maar dat wil nog niet zeggen dat ze gelijk staan aan Scientology, om maar eens een echte sekte te noemen.

27

Door de Rotterdamse stichting Huis van Erasmus wordt in oktober een conferentie over Gülen gehouden. Hij wordt door de organisatie in de titel van het congres op één lijn gesteld met de Rotterdamse wijsgeer. Dat lijkt me teveel eer maar bij Erasmus te rade gaan is geen gek idee nu die heksenjacht op andersdenkenden in volle gang is. Erasmus spreekt in de ‘Lof der Zotheid’ over ‘de specerij der dwaasheid’. We kunnen kennelijk niet zonder. Ondanks en dankzij onze intelligentie worden er steeds weer rare verhalen verzonnen waar mensen in geloven. De één denkt dat je drie keer per dag naar de kerk moet om het Opperwezen te behagen, de ander meent dat je er beter een hele maand voor kunt vasten. Ik vind ze allebei even zot maar ik vind ook dat mensen recht hebben op die dwaasheid. Ontneem mensen hun dwaasheden en wat overblijft is de hel.

wat Debat over teksten van Erasmus en Gülen waar Dialoog Academie, Rotterdam wanneer di 28 oktober, 14.00 - 19.00u info www.dialoogacademie.nl, www.huisvanerasmus.nl www.erasmusinrotterdam.nl


DE DAG VAN ERASMUS

ROTTERDAMSE GELEERDE VEROVERT ZIJN THUISSTAD door Dimitri Hakke illustraties Cosh

De geboortedag van Rotterdams grootste filosoof wordt opgeluisterd met diverse feestelijke activiteiten. Op de Dag van Erasmus (dinsdag 28 oktober) gaat het lustrumjaar van het Erasmiaans Gymnasium van start met een educatief project, is er het symposium ‘Erasmus en Gülen’ en is de Laurenskerk het decor voor een charitatief feest en een veiling. Het splinternieuwe Erasmushuis wordt feestelijk geopend. Bovendien is het Grote Kerkplein het decor van de onthulling van een eigentijds beeld tegenover het Erasmusbeeld. Kortom, volop feest!


28

29

dinsdag 28 oktober

ERASMUSHUIS GEOPEND Op een steenworp afstand van zijn vermeende geboortehuis heeft Erasmus nu eindelijk een nieuw huis: het Erasmushuis. Vijfhonderd jaar nadat de Rotterdamse filosoof zwoegde op zijn meesterwerk ‘Lof der

Ook na de geboortedag van Erasmus op 28 oktober waart zijn geest nog in feeststemming door de stad. Zo wordt vrijdag 7 november de 50 STE Erasmusprijs uitgereikt en is er van donderdag 13 tot en met zaterdag 15 november een internationaal symposium over Erasmus als politiek denker. Ter afsluiting van het congres is er EEN openbaar toegankelijk concert in Arminius van Aventure, een ensemble voor Middeleeuwse muziek met vier zangers en drie blokfluitisten.

Zotheid’, opent burgemeester Opstelten een educatief centrum waar bezoekers zich kunnen oriënteren op of verdiepen in het gedachtegoed van Erasmus. Het startsein voor het Erasmushuis aan het Grote Kerkplein werd drie jaar geleden gegeven, maar vanaf dinsdag 28 oktober kunnen geïnteresseerden dan echt terecht voor informatie, boeken en naslagwerken. In de winkel in het huis zijn boeken, brochures en zogenoemde ‘Erasmiana’ te koop, zoals T-shirts, ansichtkaarten, prenten en Erasmuschocolaatjes.

JARIG ERASMIAANS Het Erasmiaans Gymnasium in Rotterdam jubileert. De school viert zijn 680ste verjaardag. Dit lustrum staat helemaal in het teken van de naamgever van de school. Alle lustrumactiviteiten worden georganiseerd door de leerlingen zelf. Het gymnasium begint de jubileumviering met een maatschappelijke stage. De leerlingen van het eerste en tweede leerjaar gaan naar hun ‘eigen’ basisschool terug, om aan groep 8 te vertellen waarom Erasmus zo belangrijk is. Volgens de Erasmianen staat diens gedachtegoed voor ‘tolerantie, vrede en geweldloosheid. Deze ideeën zorgen stuk voor stuk voor een betere wereld.’ Het is de bedoeling dat deze maatschappelijke stage voortaan elk jaar op de Dag van Erasmus wordt uitgevoerd. In optocht lopen meer dan duizend leerlingen van de Erasmusbrug naar de Laurenskerk, waar ze rond het middaguur worden toegesproken door burgemeester Opstelten. Daar wordt het beeld van ‘jarige Job’ Erasmus gehuldigd.

Het Erasmushuis wil er voor zorgen dat Erasmus ‘een duidelijkere plaats krijgt in de beleving en het stadsbeeld van Rotterdam. Door het uitdragen van het gedachtegoed van Erasmus, dat na 500 jaar bijzonder actueel is, wordt Erasmus weer het icoon van Rotterdam.’ Na de officiële opening om 19.30 uur, start in de Laurenskerk een feestprogramma.

ERASMUS EN GÜLEN Op dinsdag 28 oktober zal ook het symposium ‘Erasmus en Gülen: Inspirators voor vrede en dialoog’ plaatsvinden. Dit symposium wordt georganiseerd door het Huis van Erasmus in samenwerking met de Rotterdamse Dialoog Academie. Het gedachtegoed van Erasmus wordt vergeleken met de ideeën van Fethullah Gülen, een hedendaagse moslimgeleerde en vredesactivist. Zie de column van Francisco van Jole op pagina 27.


VieringEN na de geboortedag

30

DNA-KUNST ‘Reboot’ is de naam van een nieuw kunstwerk dat onthuld wordt op de dag voor Erasmus’ geboortedag. Plaats van handeling: recht tegenover het huidige bronzen Erasmusbeeld van Hendrick de Keyser uit 1622. ‘Reboot’ is een initiatief van beeldend kunstenaar Bas van Vlijmen. Het werk is Van Vlijmens antwoord op ‘de huidige trend van xenofobie, betutteling en veiligheidsdenken. Dit project wil een bijdrage leveren aan een open, op de toekomst gerichte samenleving’, aldus de bedenker. Het project is een confrontatie met het christelijke mensbeeld van Erasmus en de daar uit volgende maatschappelijke omgangsvormen zoals we die nu kennen. Een traditie waar we volgens de maker nu vraagtekens bij moeten plaatsen. Erasmus reikt ons zelf de hand met zijn werkwijzen. ‘Geïnformeerd en onderzoekend’, aldus Van Vlijmen: ‘We moeten zoals Erasmus terug naar de bronnen en hedendaagse begrippen en denkbeelden opnieuw onderzoeken en een plaats geven.’ Visueel worden deze gedachten vertaald naar een beeld waarin het menselijk DNA centraal staat. Tegenover het huidige beeld op het Grote Kerkplein komt het beeld van Van Vlijmen dat het DNA van Marjolein Kriek

verbeeldt. Deze onderzoekster van het Leids Universitair Medisch Centrum is de eerste vrouw, eerste Europeaan en de vijfde mens waarvan de complete set van menselijke bouwstenen bepaald is. Het beeld bestaat uit een complete print van 23 chromosomenparen die op elkaar gelegd een nieuw beeld creëren. Geplaatst tegenover het beeld van Erasmus levert het een scherpe confrontatie tussen twee visies op de mens. Van Vlijmen: ‘Enerzijds het romantische beeld van de mens als de onveranderlijke top van de schepping en anderzijds het gereduceerde beeld van de mens tot een rommelig en manipuleerbaar celprogramma van 25.000 genen.’ Het Grote Kerkplein en omgeving zullen bovendien het decor zijn van willekeurig geplaatste tekstuele statements, aforismen, van zowel hedendaagse denkers als van Erasmus. Deze teksten zwerven als verfrommeld en beschadigd oud papier door de ruimte. In samenwerking met uitgeverij Boomerang worden elke maand gedurende twee weken kaarten verspreid met of een sterke column, of een goed aforisme.

50 stE ERASMUSPRIJS

JARIGE UNIVERSITEIT

Sinds het overlijden van prins Bernhard wordt de prijs uitgereikt door prins Willem-Alexander, de laatste jaren in het Paleis op de Dam, in aanwezigheid van koningin Beatrix. Op verzoek van burgemeester Opstelten is besloten de uitreiking van deze vijftigste prijs bij hoge uitzondering in Rotterdam (in de Laurenskerk, op vrijdag 7 november 2008) te laten plaatsvinden. Voor meer informatie over de winnaar zie pagina 14 t/m 17 van deze bijlage.

De Arminiuskerk is op donderdag 13, vrijdag 14 en zaterdag 15 november het decor van een politiek forum van het Erasmus Center for Early Modern Studies, een samenwerking tussen de Bibliotheek Rotterdam en de Erasmus Universiteit. Tijdens het internationaal symposium ‘Erasmus Politicus: Erasmus and Political Thought’ wordt een andere kant van de filosoof belicht. Internationale wetenschappers komen drie dagen naar Rotterdam om over de politieke Erasmus van gedachten te wisselen. Hun bijdragen en ideeën zullen nieuw licht werpen op een onderbelicht aspect van Rotterdams beroemdste burger. Hij wordt doorgaans niet gezien als politiek denker, maar als literator, tekstcriticus en geëerd voor zijn Latijnse vertaling van het Nieuwe Testament. Ditmaal wordt gekeken hoe Erasmus zich in zijn werk uitlaat over individu, gemeenschap en overheid, moraal, politiek en bestuur.

31

Op zaterdag 15 november is er als afsluiting van het congres een concert van Aventure, een ensemble voor Middeleeuwse muziek met vier zangers en drie blokfluitisten. Zij musiceren uit de muzikale voorkeur van de jonge Bonifacius Amerbach, humanist en vriend van Erasmus, voor wie het allereerste blokfluittraktaat ooit geschreven werd. In dit programma van Aventure is muziek opgenomen uit de ‘Basler Songbooks’. Zo’n kleine 500 jaar geleden jubelde Erasmus over zijn verblijf te Basel: ‘Het lijkt alsof ik temidden van de Muzen terecht ben gekomen; men spreekt hier Latijn, Grieks, sommigen ook Hebreeuws. Uitmuntende wetenschappers, de één theoloog, de ander historicus, een wiskundige, een jurist, nooit eerder verkeerde ik in zo’n getalenteerd gezelschap!’


VÁCLAV HAVEL IN DEN BOSCH

TONEELSCHRIJVER ZONDER HOOGMOED door Martin Bijkerk

Met zijn zelfspot én integriteit zal de Tsjechische oud-president en toneelschrijver Václav Havel de eerste zijn die de eer zal nuanceren van een aan hem – en aan zijn recente toneelstuk ‘Het Vertrek’ – gewijd theaterprogramma. Die Erasmusprijs in 1986 was immers niet (alleen) voor hem bedoeld. HAVEL KOMT ER ZELFS VOOR NAAR DEN BOSCH .

Begin 2008 bezochten honderdduizenden Tsjechen de bioscoop om een documentaire te zien. In ‘Obcan Havel’ (oftewel ‘Citizen Havel’, met een knipoog naar Orson Welles) zagen ze een goudeerlijk verslag van dertien jaar leven en werk van hun geliefde oud-president, die - als zijn tanende gezondheid dat had toegelaten - een derde termijn als eerste burger had kunnen vervullen. Partijpolitiek gekonkel De drie uur durende film over de dertien jaar dat Havel hun president was, illustreert pijnlijk hoe snel de Tsjechische politiek na de val van het Oost-Europese communisme zijn frisse moed en onschuld verloor en wegzonk in het elders al te bekende cynisch partijpolitiek gekonkel en opportunisme. Het geneuzel van de Hollandse regering over ‘zijn’ Erasmusprijs in 1986 is daar – dit even terzijde – ook zo’n onfraai voorbeeld van. ‘Burger Havel’ was gemaakt door Pavel Koutecky, die de president al die dertien jaar met de camera had mogen volgen, zowel in zijn werkzame leven als in zijn persoonlijke, tot en met de slaapkamer, op voorwaarde dat de film pas vijf jaar na het beëindigen van zijn presidentschap zou worden vertoond. Rijkeluiszoontje Václav Havel zag ‘zijn’ film overigens pas twee maanden na de première en zijn reactie tekent zijn zelfspot: ‘Ik word natuurlijk gauw weer vergeten, maar gelukkig is er die foto van mij met Schwarzenegger.’ Nu verwacht ERASMUS IN ROTTERDAM

32

ook niemand hoogmoed van de man die in 1936 werd geboren als rijkeluiszoontje, wat hem lelijk opbrak toen de communisten in 1948 aan de macht kwamen. Vanwege zijn bourgeois-afkomst werd Havel niet tot hogere opleidingen toegelaten, en hij startte zijn werkzame leven dan ook als laboratoriumassistent. Via cursussen drong hij toch tot het toneel door, eerst als technicus, later als schrijver, zijn echte roeping. Fanatiek Zijn eerste opgevoerde toneelstuk in 1963, ‘Het Tuinfeest’, een satire op de bureaucratie in de tradities van het absurdisme met Kafka-invloeden, maakte hem verdacht. Na de Sovjet-inval die een einde maakte aan de Praagse Lente in 1968 kreeg hij een publicatieverbod en belandde hij regelmatig in de gevangenis, wat natuurlijk dé manier is om van een schrijver een fanatiek politiek activist te maken. Dat werd Havel – inmiddels arbeider op een brouwerij op het platteland – dan ook, waarbij hij in het westen al snel hét gezicht werd van het dissidentschap. Ongecensureerd In 1986 wilde de Stichting Erasmusprijs de mede door Havel opgerichte Charta 77 prijzen wegens hun strijd voor mensenrechten in Tsjecho-Slowakije. Omdat het een ‘politiek delicate kwestie’ betrof, stond minister Hans van den Broek dat niet toe, maar wel dat Havel als ‘symbool van de waarden van Charta 77’ werd gelauwerd. In zijn dankrede

33

nam Havel natuurlijk wraak, wat Lubbers nog trachtte tegen te houden, maar hij werd bijtijds door de kamer op de vingers getikt. Havel sprak zijn dankrede ongecensureerd uit. In 1990 werd Havel bij de eerste vrije verkiezingen president van Tsjecho-Slowakije, om na de scheiding in 1993 president van Tsjechië te worden. Toen hij na twee termijnen in 2003 zijn functie neerlegde, pakte hij de schrijverij weer op, waarbij de politieke arena zijn onderwerp bleef. Nadagen van een kanselier Zijn jongste toneelstuk, ‘Het Vertrek’, handelt om de nadagen van een kanselier, die alles om hem heen uiteen ziet vallen. Deze dynamische en wervelende tekst hanteert Het Zuidelijk Toneel als leidraad voor een theatrale lezing waarin acteurs delen van ‘Het Vertrek’ uitvoeren. Daartussendoor zijn beelden gemonteerd van de film ‘Burger Havel’. Later op de dag is er een complete lezing van de toneeltekst van ‘Het Vertrek’.

wat Het Vertrek waar Theater a/d Parade, Den Bosch wanneer zo 9 november, 14.30u (theatrale lezing) en 19.30u (integrale lezing) bijzonder Havel is voornemens de uitvoering van zijn stuk door Het Zuidelijk Toneel op zondag 9 november om 14.30u bij te wonen. info www.erasmusinrotterdam.nl, www.erasmusfestival.nl


COLUMN

ERASMUS EN BARTJE door Marcel Möring

De Bartje van Rotterdam heet Erasmus... Er is een Erasmusbrug, een universiteit, een voetbalclub, een ziekenhuis, een verzekeringsmaatschappij, een bierrestaurant (in Brugge) en tot overmaat van ramp ook nog een korfbalvereniging. Zoals Bartje iets over het Drentse zelfbeeld zegt, zegt Erasmus... Ja, wat zegt Erasmus eigenlijk? Het is niet zeker of Erasmus in Rotterdam is geboren en zelfs dan heeft hij er niet langer dan drie jaar gewoond. Daarna vertrok Gerrit Gerritszoon (zijn eigenlijke naam) en voor zover wij weten is hij nooit meer terug geweest. Hij zwierf half Europa door en beschouwde dat als zijn huis. Rotterdam betekende niets voor hem. Als het er op aan komt, heeft Rotterdam meer met Erasmus dan Erasmus ooit met Rotterdam heeft gehad. Desondanks wordt hij als een soort Bartje steeds weer tevoorschijn gesleept als er iets te vieren valt, als er een punt gemaakt moet worden (tolerantie! goed opletten op school!), als er iets vernoemd moet worden. Daarvoor willen we zelfs wel een beetje rommelen met de geschiedenis. Zo staat de filosoof broederlijk met de Perzische dichter Mevlana Rumi afgebeeld op de gevel van een huis in de (u raadt het al) Erasmusstraat. Niet alleen hebben die twee elkaar nooit gezien en zeer waarschijnlijk nooit gelezen, ERASMUS IN ROTTERDAM

34

foto Harry Cock

Bartje is de held uit het gelijknamige boek van de godzijdank vergeten schrijver Anne de Vries, een Drents jongetje dat opgroeit in een plaggenhut en van wie wij ons (als we oud genoeg zijn) alleen nog deze ene zin herinneren: ‘Ik bid nie veur bruune boon’n’. Bartje is het symbool van Drenthe. Hij heeft een eigen standbeeld, dat met grote regelmaat wordt ontvoerd. Er zijn campings naar hem vernoemd. Zijn levensverhaal is in de jaren zeventig succesvol verfilmd door regisseur Willy van Hemert. In het Drents. Bartje uit iets dat je het Drentse levensgevoel kunt noemen (een mengeling van miskendheid en berusting). Hoe fictief het kereltje ook is, in al zijn bescheidenheid staat Bartje ergens voor.

Marcel Möring is schrijver en redacteur van het debat met o.a. Ian Buruma.

mocht het oude testament bij het oud papier als dat de invloed van het jodendom zou beperken. En de islam? De Turk als mens moest volgens Erasmus worden gekerstend, maar de Turk als Turk moest worden gedood. Muliticultureel? Vreedzame integratie? Kosmopoliet? Rotterdammer? Een belangwekkend humanist en filosoof, dat wel. Het uithangbord voor een stad die nog altijd worstelt met haar anti-intellectuele imago, ook. Maar waarom dan niet Pierre Bayle, die Franse asielzoekende filosoof en solo-encyclopedist die een half leven in Rotterdam doorbracht, de denkbeelden van Spinoza van de vergetelheid redde en als allochtoon ook nog wat bijdroeg aan de Rotterdamse samenleving? Waarom niet de eigenzinnige protestant in plaats van de antiLutherse katholiek? Waarom niet degene die het vertikt om voor bruine bonen te bidden, in plaats van Erasmus die met lange tanden de leer eet die hem is opgediend? Ik wil een Rotterdamse Bartje.

ze leefden ook op tweehonderd jaar afstand van elkaar. ‘Maar hun dubbelportret past heel goed in het Rotterdamse verlangen van vreedzame integratie.’ Zegt de opdrachtgeefster van het Centrum Beeldende Kunst. Hoe zit het dan met Paul McCartney en Michael Jackson, vraag ik mij af, hun cultuuroverschrijdende hit ‘Ebony and Ivory’ indachtig. ‘Ebony and ivory live together in perfect harmony. Side by side on my piano keyboard, oh lord, why don’t we?’ Over vreedzame integratie gesproken. Waar Bartje, hoewel fictief, inderdaad een Drents kereltje was dat niet voor bruine bonen wilde bidden, was Erasmus geen Rotterdammer en helemaal niet zo tolerant en multicultureel als we hem graag zien. Tolerant was Gerrit Gerritszoon voor de mensen die heel erg op hem leken: medechristenen. Daarom vond hij Frankrijk een heerlijk christelijk land, het was immers niet door ‘Joden en half joodse maranos [...] geïnfecteerd’. Het jodendom was volgens hem de ‘verderfelijkste plaag en bitterste vijand van de leer van Jezus Christus’. En wat hem betreft

2008 35

wat Debatprogramma waar Zaal de Unie wanneer do 27 november, 20.00u info www.rrkc.nl, www.erasmusinrotterdam.nl


IN DE ROTTERDAMSE BIBLIOTHEEK

ERASMUS VOOR DE KLAS

VIER PUBLICATIES RONDOM HET THEMA ‘DE NIEUWE KOSMOPOLIET’

PUBLICATIES van Stichting Praemium Erasmianum

Of zijn brieven nu venijnig of sarcastisch, vrolijk en uitgelaten, droevig en sentimenteel, ironisch of irenisch zijn, ze zijn altijd puntig en spits, een genot om te lezen en ze geven een schitterend inzicht in de man en de tijd. Theo Steens ontving voor zijn vertalingen op zondag 21 september 2008 in boekhandel Selexyz Donner de Erasmuspeld van de Gemeente Rotterdam. Bij de opening van het Erasmushuis op 28 oktober 2008 (geboortedag Erasmus) wordt de cassette van de eerste vijf delen van de vertaalde brieven van Erasmus gepresenteerd. Burgemeester Opstelten krijgt de uitgave uit handen van Dhr. Vonhoff.

Een Werkschrift voor de jeugd tussen 11 en 13 jaar met daarbij een handleiding voor de onderwijzer/docent. Naar de opvatting van Huis van Erasmus bieden het leven en het werk van Erasmus een uitgelezen kans om met jonge mensen te praten over normen en waarden, over pesten en respecteren, over tolerantie en mensenrechten. Het succesverhaal van Erasmus kan alle jonge Rotterdammers, van welke afkomst ook, tot voorbeeld strekken. Deze uitgave is te bestellen via Stichting Huis van Erasmus.

Stichting Erasmus Festival ’s-Hertogenbosch brengt een cassette uit met daarin vier publicaties rondom het thema ‘de nieuwe kosmopoliet’

Stichting Praemium Erasmianum brengt in verband met het jubileum van de Erasmusprijs in 2008 en de laureaat Ian Buruma de volgende publicaties uit.

‘De wonderen van de Oriënt’ - Marco Polo (gewijzigde herdruk 2001)

‘50 jaar Erasmusprijs / 50 Years Erasmus Prize 1958-2008’ Een inleiding over de geschiedenis van de Erasmusprijs, gevolgd door beschrijvingen van elke Erasmusprijswinnaars.

‘De Reis’ - Ibn Battoeta (incl. 30 zeldzame miniaturen uit de Oriënt, gewijzigde herdruk 1997) ‘Overal maar niet nergens’ - Ian Buruma

Louise Langelaan (ISBN 978 90 812 5671 1).

‘Boek over de wonderen van de wereld’ (o.a. 84 miniaturen, Marco Polo) Folio 1 recto. Handschrift uit het ‘Livre des merveilles’ van Marco Polo, tussen 1410 en 1412. Deze wordt bewaard in Bibliothèque nationale de France te Parijs, (manuscrit français 2810) en is samen met nog 85 andere handschriften uit het ‘Livre des merveilles’ afgebeeld in deel I van de Erasmus Festival cassette 2008 getiteld ‘Marco Polo’s boek over de wonderen van de wereld’.

Uitgeverij Ad. Donker (ISBN 978 90 610 0)

IN HET WINKELWAGENTJE

VIER FRISSE ERASMUS UITGAVEN

Bibliotheken in Nederland en België krijgen op verzoek een cassette toegestuurd. De cassette is niet verkrijgbaar in de vrije verkoop.

Stichting Praemium Erasmianum. (ISBN 978 90 779 7306 6)

‘Cosmopolitans’ - Ian Buruma Ian Buruma geeft een visie op het thema van de Erasmusprijs 2008: De Nieuwe Kosmopoliet. Serie Praemium Erasmianum Essay 2008 (ISBN 978 90 779 7307 3)

‘Het circus van Max Beckmann en andere essays’ - Ian Buruma Een bundel met artikelen van Ian Buruma onderverdeeld in de categorieën Politiek, Maatschappij en Kunsten en eerder verschenen in The New Yorker, The New York Review of Books, the Guardian en The New York Times. Uitgeverij Atlas, 2008 (ISBN 978 90 450 1343 5)

‘De Uitvinding van Japan’ - Ian Buruma Ter gelegenheid van de Erasmusprijs voor Ian Buruma geeft De Bezige Bij een herdruk uit van één van de bekendste boeken van Ian Buruma.

door Mirthe van Doornik Goed nieuws voor Erasmusliefhebbers die vier nieuwe publicaties een luttel aantal vinden. Er bestaat een plek waar het overgrote deel van het werk van Erasmus te lezen is, ongecensureerd en ongewijzigd. Een plek met boeken waar je de vroegmoderne tijd aan kunt raken, en misschien zelfs wel kunt ruiken.

foto Frank Hanswijk

DE CORRESPONDENTIE VAN DESIDERIUS ERASMUS V. DE BRIEVEN 594-841

Opmerkelijke bejaarde boeken

Adri van der Laan van het Erasmus Center for Early Modern Studies in de Centrale Bibliotheek Rotterdam.

Bijzonder, omdat ze hun geschiedenis en gebruikers overleefd hebben. En opmerkelijk, omdat boeken die in een museum thuishoren nog gebruikt mogen worden. Maar ze worden niet meer dagelijks gelezen, die bejaarde en handgeschreven Latijnse exemplaren. Ze staan gewoon te rusten, in een gezonde constante temperatuur van achttien graden Celsius. Je zou misschien kunnen zeggen dat hier de boeken wonen die gaandeweg in de vergetelheid zijn geraakt. Rijen gedachten en kennis regelrecht uit de vergetelheid. Maar misschien is dat maar goed ook. Een hoop exemplaren zijn bijna tot stof vergaan en moeten worden opgeknapt.

Schatten liggen het best verstopt op plekken daar waar iedereen eraan voorbijloopt. Deze stelling bevestigt de Rotterdamse bibliotheek, één van de grootste bibliotheken van Nederland, waar ieder jaar zo’n 3,4 miljoen bezoekers komen. Ergens in een hoek achter de verzameling der buitenlandse literatuur bevindt zich een kluis, met de grootste verzameling originele werken van Erasmus nog wel. Het mag gewoon bekend worden. Het gaat hier immers over een hoop stoffige boeken waarvan sommigen exemplaren zelfs nog in houten kaften huizen. Vrouwelijke zotheid In die kluis bevindt zich de literaire wereld der Erasmus. Gedrukte teksten geschreven door Erasmus en vele handgeschreven boeken. Circa dertig procent van de boeken die er staan, zijn gedrukt tijdens het leven van de geleerde (1466 tot 1536), of komen uit de vroege moderne tijd (1500 tot 1700). Neem nu het bekende ‘Lof der Zotheid’, deze kluis bergt er zo’n 90 eerste drukken van, inclusief geïllustreerde edities. Conservator Adri van der Laan weet te vertellen dat dit zeer bijzonder is voor die tijd. Hij weet overigens ook waarom de Zotheid werd geïllustreerd als vrouw. Dit heeft de simpele reden dat Zotheid in het Latijn een vrouwelijk woord is.

Walhalla Van der Laan bekommert zich over het welzijn van de oude geschriften. Hij zorgt er onder andere voor dat de boeken worden hersteld en gedigitaliseerd. Dat er tentoonstellingen zijn, zodat Erasmus niet – net als de huismus – helemaal zal uitsterven. En hij zorgt voor de kleine specifieke groep waarvoor deze plaats een heiligdom is. De mensen die een handschoen aantrekken om een middag in de historie te bladeren. Een Walhalla dus voor kenners en boekenwurmen. Want Erasmus was buiten humanist, kosmopoliet, filosoof, vooral een schrijver met zo’n honderd boeken op zijn naam. En dat blijft een indrukwekkend aantal, zelfs voor een tijd zonder televisie, internet en spelcomputer.

Vergetelheid Als die boeken konden praten, dan zou er zo veel te vertellen zijn. We kunnen ze alleen nog maar lezen, en dat is ook best bijzonder.

waar Centrale Bibliotheek Rotterdam info www.bibliotheek.rotterdam.nl, www.erasmus.org

Uitgeverij De Bezige Bij, 2003 (herdruk 2008, ISBN 978 90 234 2968 5)


36

37


programma IN Rotterdam Erasmus in Rotterdam

Rotterdam, de geboortestad van Erasmus, eert in 2008 één van de grootste denkers van zijn tijd. Dit najaar zijn er allerlei activiteiten in de stad om zijn gedachtegoed meer bekendheid te geven en het te vertalen naar de actualiteit. Erasmus in Rotterdam richt zich met name op de historische figuur en zijn nalatenschap. www.erasmusinrotterdam.nl do 9 – zo 12 oktober | dagelijks vanaf 13.00 uur

Coolpolitics Cinema

Cinerama Rotterdam Festival met 27 nieuwe of recente films uit de hele Europese Unie van jonge Europese filmmakers plus drie films van buiten de EU. Naast films staan er masterclasses, debatten en interviews op het programma. www.coolpoliticscinema.nl, www.cineramabios.nl za 11 oktober

Coolpolitics Cinema afterparty @ Rotterdam WATT Girls Love DJ’s afterparty www.coolpoliticscinema.nl www.watt-rotterdam.nl

do 16 oktober | 8.30 – 16.30 uur

Rotterdam Your Cosmo Code

Erasmuspodium van de Erasmus Universiteit Woudestein Campus, Erasmus Expo en Congrescentrum, Burgemeester Oudlaan 50 Kennisfestival voor VWO-leerlingen met 15 wetenschappers; minicolleges, workshops en een wereldforum over mondiale trends en hypes. www.erasmuspodium.nl, www.brainsatwork.nl va. vr 17 oktober

Erasmus op Straat

Beroemde citaten en wijsheden van Erasmus duiken op in het Rotterdamse straatbeeld. www.erasmusinrotterdam.nl va. ma 27 oktober | 7.00 uur

Erasmus op de nuchtere maag Grote Kerkplein – tegenover het Erasmusbeeld Kunstenaar Bas van Vlijmen onthult zijn kunstwerk Reboot dat gebaseerd is op de menselijke DNA structuur. www.basvanvlijmen.com/reboot www.erasmusinrotterdam.nl di 28 oktober

Dag van Erasmus (geboortedag) - Opening Erasmushuis | 19.30 uur Gebouw De Heuvel, Grotekerkplein 5 Burgemeester Opstelten opent publieksinformatiecentrum over het leven en gedachtegoed van Erasmus. www.erasmushuisrotterdam.nl - Presentatie vertalingen correspondentie Erasmus | 19.30 uur Gebouw De Heuvel, Grotekerkplein 5 De eerste 5 delen zijn voltooid en worden in een cassette uitgegeven. Deze cassette zal tijdens de opening van het Erasmushuis door Prof. H.J.L. Vonhoff aan burgemeester Opstelten worden overhandigd. www.erasmushuisrotterdam.nl


do 27 november, 20.00 uur

- Opening Lustrumjaar Erasmiaans Gymnasium Het Erasmiaans Gymnasium bestaat 680 jaar in 2008. Op de geboortedag van de naamgever van de school wordt het jubileumjaar ingeluid met een optocht en een fancy fair. De opbrengst hiervan gaat naar Dance4Life. www.erasmiaans.nl

Debatprogramma

Zaal de Unie, Mauritsweg 35 Debat met als gast Ian Buruma, winnaar van de 50ste Erasmusprijs en anderen. www.rrkc.nl ma 15 – vr 19 december

680- jarig bestaan Erasmiaans Gymnasium Rotterdam

Erasmiaans Gymnasium / verschillende locaties in de school Het lustrumjaar wordt gevierd met ondermeer de theatervoorstelling Erasmus, Defectus, Natalis. www.erasmiaans.nl

- Huis van Erasmus; symposium ‘Erasmus en Gülen: Inspirators voor vrede en dialoog’ i.s.m de Rotterdamse Dialoog Academie. | 14.00 - 19.00 uur Dialoog Academie, Rochussenstraat 221-223 Symposium waarin het gedachtegoed van Erasmus wordt vergeleken met het werk van hedendaagse moslimgeleerde en vredesactivist, Fethullah Gülen. www.huisvanerasmus.nl www.dialoogacademie.nl

wo 5 november – wo 3 december | dagelijks van 15.00 - 22.00 uur doorlopend | zo vanaf 14.00 uur

zo 9 november - première | 14.30 uur (om 19.30 uur is er een integrale lezing van het toneelstuk)

Filmhuis Den Haag / Zaal 5 / entree gratis Installatie Péter Forgács, Erasmusprijs 2007 www.filmhuisdenhaag.nl

Theater aan de Parade, ’s-Hertogenbosch Theatrale lezing door Het Zuidelijk Toneel van ‘Het Vertrek’ (reflectie op zijn 18 jaar in de politiek) van Václav Havel in combinatie met filmbeelden uit de documentaire ‘Citizen Havel’ (documentaire in zijn geheel te zien tijdens IDFA van 20-30 november) www.erasmusfestival.nl www.theateraandeparade.nl

The Danude Exodus, the Rippling Currents of the River

do 6 november | 14.00 - 17.00 uur

De Nieuwe Kosmopoliet

Felix Meritis, Amsterdam Internationaal debat met voormalige laureaten van de Praemium Erasmianum en jonge Europeanen. www.felix.meritis.nl

heden – zo 16 november

Amar Kanwar ‘The Lightning Testimonies’

vr 7 november

50ste uitreiking van de Erasmusprijs ‘Praemium Erasmianum’ (besloten bijeenkomst)

Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch (SM’s) Omvangrijke videoprojectie van Indiase kunstenaar Amar Kanwar, met verhalen over seksueel geweld in India www.erasmusfestival.nl, www.sm-s.nl

Laurenskerk De Erasmusprijs wordt jaarlijks toegekend aan een persoon of instelling die een buitengewone bijdrage heeft geleverd aan de cultuur in Europa. Het thema in het jubileumjaar 2008 is ‘de nieuwe kosmopoliet’. www.erasmusprijs.org

heden – 28 november 2008

Marco Polo in Amsterdam De Nederlandse Opera / Yo!

Op 28 november zingen elf grote Amsterdamse amateurkoren en een speciaal opgericht Amsterdams Stadskoor rondom Het Muziektheater een speciaal gecomponeerd muziekstuk. Dit is direct ook de slotavond van Marco Polo in Amsterdam www.dno.nl

vr 7 november | 15.00 uur aanvang

Dies Natalis, Wereldburgers in Rotterdam anno 1500 anno 2000 Aula Erasmus Universiteit, Burgemeester Oudlaan 50 Viering van de 95e verjaardag van de Universiteit www.eur.nl/diesnatalis/2008

heden – zo 4 januari 2009

Alter Ego – mijn avatar en ik

Museum voor Communicatie, Den Haag De nieuwe kosmopoliet op het internet. Portretten van gamers en hun digitale alter ego’s. www.muscom.nl

za 8 november 2008 – zo 8 februari 2009

Erasmus in beeld

Museum Boijmans van Beuningen Museumpark 18-20 Een tentoonstelling van portretten en persoonlijke eigendommen van Erasmus en kunst uit zijn tijd. Rondom de tentoonstelling wordt een uitgebreid nevenprogramma van activiteiten georganiseerd. www.boijmans.nl

De Nieuwe kosmopoliet in de 3D werelden

Competitie bewoners 3D wereld i.s.m. Kunstfactor, Museum voor Communicatie en Kunst & Cultuur Drenthe www.kunstfactor.nl www.muscom.nl www.kcdr.nl

do 13 – za 15 november | do 13 10.00 – 18.00 uur | vr 14 10.00 – 19.00 uur | za 15 10.00 – 12.00 uur

heden – zo 5 april 2009

Dynamiek!

Symposium Erasmus Politicus. Erasmus and political thought.

Kunstlocatie Würth - ’s-Hertogenbosch Expositie van diverse kosmopolitische kunstenaars, waaronder Tinguely, Calder en Morellet. www.erasmusfestival.nl www.wurth.nl

Arminius Erasmus Center for Early Modern Studies organiseert een debat tussen internationale wetenschappers over de politieke Erasmus. www.erasmus.org

do 30 oktober | 16.00 uur

do 13 november | 20.00 uur

Trauma, Memory, Amnesia

Coolpolitics Cinema Publieksprijs

Singel 411, Amsterdam IIAS Annual Lecture by Ong Keng Sen www.iias.nl

Zaal de Unie, Mauritsweg 35 Filmvertoning winnende film plus interview maker www.coolpoliticscinema.nl

vr 31 oktober | 10.00 uur

Masterclass International Performance

za 15 november | 20.15 uur | inleiding (engels) 19.30 uur door Drs. Jan Nuchelmans

Studies by Ong Keng Sen Theaterwetenschap UvA, Amsterdam Aanmelden bij [email protected]

Muziek van componisten uit Erasmus’ tijd.

Arminius Kerk, Museumpark 3 Muziek uit de Basler songbooks van Bonifacius Amerbach i.s.m. symposium Erasmus Politicus and political thought. www.aventure-ensemble.nl

vr 12 – zo 23 november

Symposium Rome en Regio

Universiteit van Tilburg Symposium dat in gaat op de vraag: Hoe kunnen lokale, religieuze, culturele inzichten en ervaringen in verband worden gebracht met universele waarden en globale autoriteit? www.erasmusfestival.nl www.uvt.nl/cwl

Lingua franca: het antwoord op de vraag naar transparante communicatie?

Openbare ruimte ’s-Hertogenbosch: Stationsweg, Casinotuin en Paleiskwartier Op markante locaties in de binnenstad worden meer dan levensgrote werken getoond met als thema ‘de nieuwe kosmopoliet’. www.erasmusfestival.nl vr 7 november 2008 – 4 januari 2009

do 13 november | 15.00 – 18.00 uur

do 20 november | 20.00 uur

Erasmus in de stad

Hans Sibbelee, fotograaf en kosmopoliet

Noordbrabants Museum, ’s-Hertogenbosch Sibbelee keek verder dan de horizon aan de Nederlandse polder. Zowel met zijn camera, als met zijn ‘geestesoog’. www.erasmusfestival.nl www.noordbrabantsmuseum.nl vr 7 november | 20.00 uur

Première Marco Polo

Muziektheater Amsterdam Componist Tan Dun geeft de avonturen van de Venetiaan Marco Polo tijdens zijn reis naar China gestalte als een ontdekkingstocht vol innerlijke en uiterlijke belevenissen. Door de Nederlandse Opera met het Nederlands Kamerorkest gedirigeerd door Tan Dun zelf. www.dno.nl za 8 – do 20 november 2008

Erasmus Festival

s’Hertogenbosch staat in deze periode in het teken van de thematiek van de Preamium Erasmianum ‘De nieuwe kosmopoliet’. Het programma omvat onder andere een dansvoorstelling, een theatrale lezing van het nieuwe stuk ‘Het Vertrek’ van Vàclav Havel, muzikale optredens, publicaties, verschillende exposities, enkele symposia en een uitgebreid educatief programma met een Marco Polo en Ibn Battoeta reis. www.erasmusfestival.nl za 8 november | 20.00 uur

Openingsvoorstelling met mondiale dansen

Theater aan de Parade, ’s-Hertogenbosch Voorstelling met befaamde dansgezelschappen zoals het Nederlands Dans Theater I, Introdans en Internationaal Danstheater. www.erasmusfestival.nl www.theateraandeparade.nl za 8 - do 20 november

On The Move – Migratie in Europa

Verkadefabriek / entree € 5,Vijf bijzondere films over alle facetten van migratie Informatie over data, aanvangstijden en films op www.erasmusfestival.nl

Dubbellezing over kosmopolitisme

Joods Historisch Museum, Amsterdam www.jhm.nl

Volmaakte Helderheid

Symposium Stepping Stones

Universiteit van Tilburg Symposium rond de vraag: Wanneer het zoeken naar culturele en religieuze tegenstellingen tussen groepen een populistisch politieke lading krijgt, is het zaak de aandacht te verleggen naar gedeelde en gemeenschappelijke waarden, ervaringen, levensstijlen en perspectieven. www.erasmusfestival.nl www.uvt.nl/cwl za 15 november | 20.00 uur

Param Vir ‘Black Feather Rising’

Verkadefabriek, ’s-Hertogenbosch Muziektheatervoorstelling over een wereld waarin de mens niet centraal staat, maar onderdeel is van alles wat hem omringt. www.erasmusfestival.nl www.novembermusic.net www.verkadefabriek.nl zo 16 november | 12.30, 14.00, 15.30 uur

Theo Loevendie, Ensemble Ziggurat, Jeroen van Vliet & Onno Govaert

De Toonzaal, ’s-Hertogenbosch / één entreekaart voor alle drie de deelvoorstellingen Drieluik rondom de Nederlandse componist en saxofonist Theo Loevendie, waarin drie generaties improvisatoren elkaar ontmoeten. www.erasmusfestival.nl www.novembermusic.net www.detoonzaal.nl

UITGEVER Stichting Rotterdam Festivals i.o.v. Gemeente Rotterdam

wo 19 november | 20.00 uur

Leuven, België Zusterstad Leuven neemt wederom deel aan het programma van ’s-Hertogenbosch. Dit jaar met een feestelijke lezing om 20.00 uur door de Universiteit van Leuven en de presentatie van de Erasmus Cassette 2008. Voor studenten is er een uitgebreid middagprogramma. www.erasmusfestival.nl

zo 9 november

38

‘Het Vertrek’ van Václav Havel door Het Zuidelijk Toneel

Erasmus in Rotterdam Wordt verspreid als commerciële bijlage in NRC Next van woensdag 8 oktober 2008; losse exemplaren in de stad Rotterdam.

wo 19 november | 15.00 – 17.30 uur

Buitenplaats Tessloo, Oisterwijk De Chinese kunstenaars Lu Luo en Zhuang Hong Yi laten als hedendaagse kosmopolieten in hun werk zien welke waarden uit de Chinese cultuur zij belangrijk vinden. www.erasmusfestival.nl www.tessloo.com

vr 7 november – zo 23 november

Buiten Rotterdam

COLOFON

REDACTIEADRES Postbus 21362 3001 AJ Rotterdam BLADMANAGEMENT Campagneteam Rotterdam Festivals EINREDACTIE Helmut de Hoogh VORMGEVING & ONTWERP ping-pong Design (Maarten Brandenburg)

Slotavond met Bombay Jazz en the Nizami & Niyazi Brothers

Theater aan de Parade, ’s-Hertogenbosch Twee Indiase muziekgezelschappen brengen een mix van moderne en Indiase jazz en qawwali muziek www.erasmusfestival.nl www.theateraandeparade.nl

ART DIRECTIE Lenny Oosterwijk REDACTIE Martin Bijkerk, Aukje Bolle, Frank van Dijl, Mirthe van Doornik, Dimitri Hakke, Francisco van Jole, Ernest van der Kwast, Marcel Möring, Max Sparreboom, Hans Trapman, Campagneteam Rotterdam Festivals

zo 23 november | 14.30 uur

Marien van Staalen, Lenneke van Staalen en Heiko Dijker

De Toonzaal, ’s-Hertogenbosch Concert waarin de ontmoeting tussen klassieke Westerse en Noord-Indiase muziek centraal staat. www.erasmusfestival.nl www.detoonzaal.nl

FOTOGRAFIE Harry Cock, Dimitri Hakke, coverbeeld: Koen Hauser (Unit CMA), Frank Hanswijk, Lenny Oosterwijk ILLUSTRATIES Cosh, Jonathan Kuijs

ma 24 november | 15.00 – 18.00 uur

Symposium Kosmopolitisme, Olympische Spelen, Vrouwen

TEKSTCORRECTIES Mischa Blok

Eindhoven Symposium dat in gaat op de vraag: Bevorderen de Olympische Spelen de verbroedering tussen de volkeren juist nationalistische sentimenten en revanchistische gevoelens? www.erasmusprijs.org

REDACTIEADVIESRAAD Femke Haitema, Ger Lugtenberg, Leo Molenaar, Adrie van der Laan, Gré Ploeg, Hans Trapman, Carlijn Wiebenga

do 4 december | 14.00 uur

ADVERTENTIES Frank Tewes

Conferentie met oud-studieprijswinnaars en uitreiking Studieprijzen

DRUKWERK ThiemeMediacenter Rotterdam

Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen, Amsterdam www.erasmusprijs.org

OPLAGE 110.000

zo 16 november | 20.00 uur

Tomoko Mukaiyama ‘Show Me Your Second Face’

Met dank aan Stichting Praemium Erasmianum

Verkadefabriek, ’s-Hertogenbosch Is het mogelijk naar muziek te kijken? Dat is de centrale vraag in deze voorstelling van Mukaiyama. www.erasmusfestival.nl www.novembermusic.net www.verkadefabriek.nl

Erasmiaans Gymnasium, Erasmus Universiteit Rotterdam, Gemeentearchief Rotterdam, Museum Boijmans van Beuningen, Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur, Stichting Aventure, Stichting Coolpolitics, Stichting Erasmusfestival ‘s-Hertogenbosch, Stichting Erasmushuis Rotterdam, Stichting Erasmus Center for Early Modern Studies, Stichting Huis van Erasmus, Stichting de Loodsen en Desiderius Erasmus Roterodamus (†1536)

ma 17 november | 15.00 – 17.30 uur

Ostalgia: cultureel filmprogramma met debat

Universiteit van Tilburg Gratis toegankelijk filmprogramma waar de komische film uit 1999 Sonnenallee vertoond wordt. Aansluitend een debat aanhakend op de inhoud van deze film. www.uvt.nl/cwl www.erasmusfestival.nl

Erasmus in Rotterdam is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. De redactie acht zich niet aansprakelijk voor eventueel verkeerd vermelde gegevens.

39


50 ste Erasmusprijs naar Ian Buruma Erasmushuis viert geboortedag met opening Boijmans van Beuningen toont Erasmus in beeld NAJAAR 2008

Recommend Documents