Docentenhandleiding
De grote ogen van Kees van Dongen 18 september 2010– 23 januari 2011 Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam
1
Docentenhandleiding De grote ogen van Kees van Dongen 18 september 2010 – 23 januari 2011 Museum Boijmans Van Beuningen Dit najaar is in Museum Boijmans Van Beuningen de tentoonstelling De grote ogen van Kees van Dongen te zien. De kunstenaar Kees van Dongen (1877-1968) ontwikkelde zich van tekenaar van de rosse buurt in Rotterdam tot roemrucht schilder in de Parijse kunstwereld. In 1897 verliet hij het in zijn ogen ‘duffe’ Rotterdam om zich te vestigen in de lichtstad Parijs. Hij legde er al snel de juiste contacten, waardoor hij bekend en bevriend raakte met grote kunstenaars van die tijd zoals Picasso. De tentoonstelling neemt de bezoeker mee terug in de tijd van zijn jaren van roem in de jaren twintig naar het prille begin in Rotterdam. Deze docentenhandleiding geeft toelichting op de rondleiding met workshop en de kijkwijzer die bij de tentoonstelling voor het Voortgezet Onderwijs ontwikkeld zijn. U vindt er praktische informatie over een bezoek, inhoudelijke informatie over de tentoonstelling, lessuggesties en lees- en internettips. Wij hopen u en uw leerlingen in ons museum te mogen verwelkomen! Inèz Veldman & Karen de Moor Afdeling Educatie & publieksbegeleiding
INHOUD 1. Praktische informatie
p. 3
2.
Programma voor het onderwijs:
p. 3
3.
Over de tentoonstelling
p. 4
4.
Kees van Dongen: Biografisch overzicht
p. 6
5.
Lessuggesties
p. 7
6.
Meer weten? Lees- en internettips
p. 9
De tentoonstelling wordt mede mogelijk gemaakt door hoofdsponsor Unilever, hoofdbegunstiger de Turing Foundation, OC&C Strategy Consultants, Bank Giro Loterij, een bijdrage uit het door het Prins Bernhard Cultuurfonds beheerde Straver Fonds, Ploum Lodder Princen, Stichting Bevordering Van Volkskracht, Stichting Gifted Art en het Ministerie van OCW vanwege het toekennen van indemniteit. ‘De grote ogen van Kees van Dongen’ is hoofdonderdeel van het officiële programma van Holland Art Cities 2009-2010.
2
1. Praktische informatie
Adres
Museum Boijmans van Beuningen Museumpark 18-20 3015 CX Rotterdam
Contactgegevens Publieksbegeleiding
afdeling
Educatie
&
Tel: 010 - 4419 471 (bereikbaar elke werkdag tussen 11.00 en 15.00 uur) Fax: 010 - 4419 553 Mail:
[email protected] Website: www.boijmans.nl
Openingstijden Het museum is geopend van dinsdag tot en met zondag van 11.00 tot 17.00 uur.
Bereikbaarheid Museum Boijmans van Beuningen ligt in het centrum van Rotterdam, aan de rand van het Museumpark. Per metro kunt u het museum bereiken door de Callandlijn te nemen en uit te stappen bij halte Eendrachtplein. Per tram bereikt u het museum met lijn 5 richting Willemsplein, uitstappen bij de halte Witte de Withstraat. Ook kunt u bus 32 en 39 nemen, uitstappen bij de halte Rochussenstraat. Het is helaas lastig om in de directe omgeving van het museum te parkeren. Dichtstbijzijnde parkeergarages zijn parkeergarage Westblaak (Hartmansstraat 35) of parkeergarage Schouwburgplein (Schouwburgplein 22), beide op ca. 15 minuten lopen.
Toegangsprijzen Volwassen bezoeker J 15 (inclusief toeslag van J 5) t/m 18 jaar gratis Begeleider schoolklas gratis (nb max. 2 Begeleiders per schoolklas hebben gratis toegang) woensdag gratis
Na de interactieve rondleiding gaan de leerlingen, geïnspireerd door het werk dat ze net gezien hebben, een kleurrijk portret maken van iemand uit hun eigen tijd. Duur: 1 uur. Met workshop 1,5 uur. Kosten: J 39 (voor een groep van max. 15 leerlingen). Kosten incl. workshop: J 73. Let op: de mogelijkheden voor het bespreken van een rondleiding bij de tentoonstelling zijn beperkt. U kunt dinsdag t/m vrijdag een rondleiding boeken met als starttijd 10 of 11 uur en zaterdag en zondag om 11 uur. Zelf rondleiden op de tentoonstelling is NIET toegestaan.
Lesdoelen De interactieve rondleiding heeft de volgende lesdoelen: Leerlingen: - maken kennis met het fenomeen museum en tentoonstelling - leren over de tijd en context waarin deze kunst ontstond - leren met een intensere blik naar schilderijen te kijken. - maken kennis met de kunstenaar achter de kunstwerken en worden zich bewust de keuzes van een kunstenaar bij het vervaardigen van een kunstwerk - leren verbanden te leggen tussen de kunstwerken en de leefwereld van de leerling zelf - leren gedachtes, meningen, gevoelens en vragen te verwoorden - leren de kunstwerken te begrijpen, onderzoeken, interpreteren en analyseren - nemen deel aan een culturele activiteit - Leren na te denken over esthetische vragen: Wat is mooi en waarom is iets mooi? Waarom vind ik iets anders mooi dan mijn buurman?
Vakken
Informatie en boekingen Voor vragen kunt u terecht bij de afdeling Educatie & Publieksbegeleiding (zie boven bij contactgegevens). Om te een programma te reserveren ga naar www.boijmans.nl, kopje ‘onderwijs’ voor het digitaal reserveringsformulier.
Het programma sluit aan bij de algemene onderwijsdoelen van het Voortgezet Onderwijs, en bij de vakken Geschiedenis, Kunstvakken 1, Beeldende Vorming en Nederlandse Taal. 2.3. 2de Fase
Kijkwijzer 2. Programma’s Bij de tentoonstelling zijn de onderwijsprogramma’s ontwikkeld:
volgende
Alle niveaus: Interactieve rondleiding Aan de hand van verhalen, voorwerpen en ondersteunend beeldmateriaal maken leerlingen kennis met de kunstenaar Kees van Dongen en de tijd waarin hij leefde. De rondleiding gaat dan ook niet alleen over het werk en het leven van de schilder zelf, maar ook over de (kunst)wereld om hem heen.
Extra: workshop
Met de kijkwijzer bezoeken de leerlingen zelfstandig de tentoonstelling. De kijkwijzer bestaat uit korte leesteksten en verschillende soorten vragen en opdrachten, welke diverse leerstijlen aanspreken. Ook zijn er ‘Wist je dat’-jes opgenomen, deze geven extra informatie en leuke weetjes. De verdiepingsvragen kunnen leerlingen over het algemeen op school of thuis onderzoeken en beantwoorden. Duur: 1 tot 1,5 uur. NB er kan ook een keuze worden gemaakt uit de thema’s. Kosten: J 1,- per leerling (ook met cultuurkaart te betalen), entree t/m 18 jaar gratis.
3
Leerdoelen: Leerlingen: maken kennis met het werk van Kees van Dongen. maken kennis met de (kunst)wereld van Kees van Dongen. leren met een intensere blik naar schilderijen te kijken. leren verschillende stromingen in de kunst herkennen. leren over de historische en maatschappelijke context van de eerste twee decennia van de twintigste eeuw. Leren de kunstwerken van Kees van Dongen te begrijpen, te onderzoeken, te interpreteren en te analyseren. Nemen deel aan een culturele activiteit en reflecteren daarop. Leren hun eigen mening over een kunstwerk te vormen en onder woorden te brengen.
Vakken Het programma sluit aan bij de vakken Geschiedenis, Maatschappijleer, Tekenen/ Handvaardigheid/ Textiele vormgeving, CKV, Kunstvakken 1, beeldende vorming) en Nederlandse taal. 3. Over de tentoonstelling De grote ogen van Kees
gebeurtenissen belangrijk zijn geweest voor zijn ontwikkeling als kunstenaar. ‘L’époque cocktail’ In 1916 vestigt Kees van Dongen zich in Villa Saïd, een straat dichtbij de Champs-Elysées in de meest chique buurt van Parijs. In 1922 vindt hij een nog luxueuzere woning in de rue Juliette-Lamber. De jaren 20 zijn de jaren van de jazzmuziek en de gekostumeerde feesten, ook wel ‘Les Années Folles’ (de dwaze jaren). In zijn huis, dat tevens dienst doet als atelier en expositieruimte, organiseert Van Dongen grootse partijen. ‘ToutParis’ komt er over de vloer: een mengeling van kunstenaars, schrijvers, acteurs, ‘donkere mensen’ en internationale chic. Velen van hen legt hij vast in meer dan levensgrote portretten, waarvan er in deze zaal enkele te zien zijn. Vanaf 1919 maakt Van Dongen er naam mee op de verschillende Parijse Salon-tentoonstellingen. Er verschijnen reportages en interviews met Kees van Dongen in de internationale pers: niet alleen in Franse en Nederlandse, maar ook in Duitse, Engelse, Japanse en Amerikaanse bladen. Van Dongen is succesvol en heeft zich losgemaakt van de vele stromingen in de kunstwereld. Openlijk verkondigt hij geen deel uit te willen maken van een groep of ‘-isme’. ‘De charme van het huidige tijdperk’, zo benadrukte Van Dongen, ‘is dat men alles door elkaar kan mengen, kan combineren: het is echt het tijdperk van de cocktail.’
van Dongen
‘Op een goeden dag voelde ik plotseling dat ik moest gaan schilderen. (..) En nu ben ik beroemd, dat is alles’. Kees van Dongen koestert zijn leven lang het beeld van zichzelf als de arme jongen uit Delfshaven die dank zij zijn intuïtie en uitzonderlijke talent succesvol wordt in de Parijse kunstwereld. ‘De Grote Ogen van Kees van Dongen’ laat zien hoe zijn weg naar roem in werkelijkheid verloopt. Kees van Dongens succesvolle jaren zijn hier het startpunt voor een reis terug in de tijd. Hij is in de jaren 20 bekend als de virtuoze portretschilder van een mondaine elite. Hieraan vooraf gaan de exotische werken die zijn geïnspireerd op Van Dongens reizen in 1910 en 1913 naar Spanje, Marokko en Egypte. Vervolgens is te zien hoe Van Dongen rond 1908 zijn kleuren en onderwerpen wijzigt onder invloed van het theater, het elektrisch licht en zijn eerdere verblijf in Nederland. Met deze werken boekt hij zijn eerste internationale successen. De tentoonstelling eindigt met de vroegfauvistische hoogtepunten uit 1905-1906 en tekeningen uit zijn Parijse en Rotterdamse beginjaren. Voor ‘De Grote Ogen van Kees van Dongen’ zijn schilderijen en tekeningen, keramiek, affiches en foto’s uit internationale topcollecties - van New York tot Monaco en van Genève tot Moskou en Teheran - bijeengebracht. U ziet niet alleen zijn jaren van succes en roem, maar ook welke keuzes en
Van Dongen als keramist Over de keramische productie van Van Dongen, bij elkaar mogelijk zo’n 40 werken, is nauwelijks iets bekend. Op de borden in deze vitrines zijn schilderijen uit de periode 1908-1909 te herkennen. Mogelijk is de Graaf Harry Kessler degene die Van Dongen beweegt tot het maken van een keramische reeks borden. In december 1908 bezoekt hij, mede op advies van Odilon Redon, de tentoonstelling van Kees van Dongen in Galerie Bernheim-Jeune. In de tederheid van Van Dongens schilderstijl ziet hij een verbindende eigenschap tussen het vroegere en het nieuwe, meer heftige schilderwerk van Van Dongen. Mogelijk wijst hij Van Dongen op de mogelijkheid om van een deel van de getoonde schilderijen een keramische versie te maken en zo de onderlinge samenhang tussen de werken te benadrukken. Van Dongen maakt in opdracht van Kessler in totaal zestien borden in het keramisch atelier van André Metthey in Asnières. Ook de invloedrijke galeriehouder Daniel-Henry Kahnweiler is in zijn keramiek geïnteresseerd. De Parijse kunsthandelaar toont in 1911 keramiek van Kees van Dongen in zijn galerie. Op het tableau ‘Archer à cheval / Boogschutter te paard’ verbeeldt Van Dongen mogelijk zichzelf: strevend naar zijn doel om er als avant-garde kunstenaar te komen. Exotisme: ‘iets van een droom’ In 1912 betrekt Kees van Dongen een groot atelier in Montparnasse, de Parijse wijk waar ook Picasso
4
en Mondriaan in die tijd werken. Hij hangt er zijn schilderijen aan de muur en stelt de deuren open voor vrienden, kopers en mogelijke opdrachtgevers. Van Dongen organiseert er ontvangsten, gekostumeerde feesten en bokswedstrijden. In deze periode maakt Van Dongen enkele verre reizen. In 1910 bezoekt hij Spanje, Marokko en Tunesië. Drie jaar later reist hij via Italië naar Egypte. Er ontstaat werk met exotische onderwerpen en uitgesproken kleuren. Kees van Dongen staat niet alleen in zijn interesse voor het mysterieuze van deze ‘verre landen’. Koloniale tentoonstellingen trekken grote aantallen bezoekers en genieten veel belangstelling bij kunstenaars. Ook in de mode en het theater wordt het zogenaamde ‘oriëntalisme’ razend populair. De oriëntalistische schilderijen van Van Dongen vinden dan ook gretig aftrek bij verzamelaars in binnen- en buitenland. Voor Van Dongen zelf zijn ze niet alleen een ode aan deze andere cultuur, ook zoekt hij met de decoratieve elementen en uitbundige kleuren een antwoord op de ontwikkelingen van de kunst van zijn tijd, waaronder de opkomst van het kubisme dat rond 1911 hoogtij viert. Schilderkunst is in zijn opvatting, ‘iets kunstmatigs, iets van een droom’. Theater en kunstlicht In het najaar van 1908 betrekt Van Dongen een appartement met atelier in de rue Saulnier, met om de hoek het befaamde variététheater FoliesBergère. Dit theater staat bekend om zijn spectaculaire shows met geavanceerd veelkleurig toneellicht. Schetsen die Van Dongen maakt tijdens de repetities van de circusartiesten, danseressen en chansonniers, werkt hij uit in zijn atelier, waar verschillende van deze modellen ook voor hem poseren. Als een van de eerste kunstenaars van zijn tijd laat Van Dongen in dit atelier een elektrische booglamp installeren, via een aansluiting op het elektriciteitsnet van het theater. Door zijn onderwerpen te schilderen bij dit felle witte licht vernieuwt Van Dongen zijn kleuren, witgele, lichtgroene, roze, uiteenlopende rode tinten en helle schijnsels doen hun intrede. De haloachtige vormen en de gekleurde contouren in zijn schilderijen zijn ongetwijfeld door de lichtprojecties van het theater geïnspireerd. Met deze vernieuwingen in de kleur trekt hij de aandacht op de Salons. In 1908 exposeert Van Dongen in de galeries Bernheim-Jeune en Kahnweiler in Parijs. Deze tentoonstellingen betekenen een doorbraak. Tal van verkopen en tentoonstellingen in onder meer Berlijn, Dresden en Moskou zijn het gevolg. Reis naar Nederland Van januari tot augustus 1907 verblijft Kees van Dongen in Nederland. Mogelijk is hij door Félix Fénéon, die bij Galerie Bernheim-Jeune de leiding krijgt over de moderne afdeling, aangespoord om hier werk te maken voor een tentoonstelling. Ook lijkt Van Dongen op zoek naar zijn ‘wortels’, zijn oorsprong. In de Parijse kunstwereld volgen de
nieuwe ontwikkelingen elkaar snel op. De vraag is welk vervolg aan het fauvisme kan worden gegeven. Ook Van Dongen zal zich afvragen welk antwoord hij als Hollander op de toenemend Frans georiënteerde ontwikkeling van de moderne kunst zou willen geven. In Nederland maakt hij kleurrijke stads- en havengezichten, polderlandschappen met molens en doeken met luchten in grijze tonen. Qua stemming en in de aandacht voor de overgangen in de kleur doen sommige van deze werken denken aan grote Hollandse meesters als Rembrandt. Ondertussen haalt Van Dongen in Nederland ook zijn contacten aan. Hij exposeert onder meer in kunsthandel C.M. Van Gogh en in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Terug in Parijs wordt hem een tentoonstelling bij Bernheim-Jeune beloofd. Ook wekt zijn nieuwe werk de belangstelling van Daniel-Henry Kahnweiler die dan juist in Parijs een galerie heeft geopend. Van Dongen als fauvist In 1904 en 1905 debuteert Van Dongen in het milieu van de avant-garde in Parijs. In 1904 exposeert hij in galerie Vollard en vanaf 1905 neemt hij deel aan de Salons, de drukbezochte groepstentoonstellingen van hedendaagse Franse schilders. In hetzelfde jaar betrekt hij een atelier in de Bateau-Lavoir, het ateliergebouw aan de rue Ravignan, waar hij kunstenaars als Picasso, Matisse, De Vlaminck en Derain treft. Invloedrijk is een retrospectief van Vincent van Gogh, die Van Dongen ziet op de Salon des Indépendants van 1905. Geïnspireerd door Van Gogh schildert Van Dongen die zomer landschappen in het boerendorp Fleury-en-Bière, gelegen bij de bossen van Barbizon. Met zijn kleurrijke nieuwe schilderijen vindt Van Dongen aansluiting bij de fauvisten, die op de Salon d’Automne in 1905 bekendheid krijgen als de ‘meesters van de heftige penseelstreek en de zuivere kleur’. Kunstvormen uit primitieve culturen, zoals die van prehistorische tijdperken en inheemse Afrikaanse of Aziatische volken, zijn een belangrijke inspiratiebron. Hierin klinken anarchistische idealen door. Het directe scheppen vanuit het instinct, zoals men dat in de primitieve kunst herkent, kan immers alleen in een samenleving die ‘vrij’ is. Tekeningen in kleur In 1899 vestigt Kees van Dongen zich definitief in Parijs. Hij verdient er zijn geld met vlotte tekeningen van het straatleven in Parijs, die worden afgedrukt in krantjes en tijdschriften. Twee jaar later krijgt hij prestigieuze opdrachten voor tijdschriften als l‘Assiette au Beurre en La Revue Blanche. De opdracht voor tekeningen in dit laatste blad krijgt hij via Félix Fénéon die Van Dongen in deze tijd leert kennen en die voor hem ook een inleiding schrijft in de catalogus van zijn eerste tentoonstelling bij Galerie Vollard in 1904. In de loop van 1903 en 1904 maakt Van Dongen een serie tekeningen op een groter formaat met pen en inkt en ingekleurd met waterverf of verdunde
5
inkt. Ook werkt hij met olieverf op papier. Deze tekeningen zijn niet als illustratie of als een losse schets gemaakt, maar als vrije tekeningen waarin hij zich oefent in expressie door de kleur. Via deze experimenten ontwikkelt hij in de jaren erna zijn expressieve fauvistische schildertrant. Na een periode waarin hij de voorkeur aan de tekenkunst geeft, gaat hij rond 1904 weer meer schilderen. Het Rotterdamse begin Als Kees van Dongen 18 jaar is verlaat hij zijn ouderlijk huis in Delfshaven om in Rotterdam te gaan wonen. In juli 1897 vertrekt hij naar Parijs, maar keert bijna een jaar later weer terug naar Rotterdam. Van Dongen huurt een atelier op het Groenendaal en verdient een inkomen door illustraties voor het Rotterdamsch Nieuwblad. Via de Rotterdamse kunstenaarsvereniging ‘Vrije Kunst’ en werk van kunstenaars als Johan Thorn Prikker en Jan Toorop komt Van Dongen in aanraking met links politieke denkbeelden. Invloedrijk is ook het gedachtegoed van de Russische anarchist P. Kropotkin, waarover Ferdinand Domela Nieuwenhuis schrijft. In het bijzonder Kropotkins beeld van de vrije kunstenaar, die zich ontwikkelt door zijn aanleg en individualiteit te volgen, moet Van Dongen hebben aangesproken. Vanuit deze linkse denkbeelden besluit hij zich volledig toe te leggen op het tekenen. In 1901 schrijft hij in een brief: ‘Wat is dat eigenlijk, schilderijtjes draaien, de luxe dienen en dat in de tijd dat armoede je overal omringt. Ik heb me voorgesteld dat ’t beter is zoo veel mogelijk voor ’t algemeen te werken voor het volk in zijn geheel en niet voor enkele bewuste of onbewuste bandieten. ’t Is ook daarom dat ik in krantjes teeken en ’t schilderen heb laten varen.’
Ontmoet kunstcriticus Félix Fénéon, die in november 1906 artistiek directeur wordt van de galerie Bernheim-Jeune en daar Kees van Dongens werk gaat verkopen. 1899 Vestigt zich voorgoed in Parijs, 5 Rue Ordener Vestigt zich met zijn vriendin Guus Preitinger 10 Impasse Girardon 1901 11 juli, huwelijk met Guus Tekent voor l’Assiette au Beurre en korte tijd later ook voor andere bladen. Hij Illustreert het nummer van l’Assiette au Beurre van 26 oktober 1901 met de tekeningenserie ‘Petite histoire pour petits et grands (n)enfents’. 1905 18 april, geboorte van zijn dochter Augusta (Dolly) Neemt met twee werken deel aan de beroemde Salon d’Automne, waar de zaal met Fauvisten opschudding veroorzaakt. Vestigt zich in december met zijn gezin in het ateliercomplex Le Bateau Lavoir, 13 Rue Ravignan, waar ook Picasso woont. 1906 Galerie Bernheim Jeune koopt vijf schilderijen. 1907 Maakt een reis van enkele maanden naar Nederland, deels in gezelschap van de schilders Signac en Luce. Na terugkeer vestigt hij zich in 35 Rue Lamarck Ontmoet kunsthandelaar Daniel-Henry Kahnweiler
4. Geselecteerde Geselecteerde biografie Kees van Dongen
1908 Tentoonstellingen Bernheim-Jeune
1877 Cornelis Theodorus Marie (Kees) van Dongen geboren in Delfshaven, destijds een voorstadje van Rotterdam
1909 VI-I Fénéon onder contract bij Galerie BernheimJeune (tot 1914) Vestigt zich in 6 Rue Saulnier
1892-94/95 Volgt tekenlessen aan de Academie voor Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen te Rotterdam, bij J.C. Heijberg en J. Striening
1910-11 Reis naar Italië, Spanje en Marokko
1897 Vertrekt in juli naar Parijs, waar hij bij de Nederlandse schilder Siebe ten Cate, 65 Rue de Malte, gaat wonen. 1898 Keert eind april, begin mei terug naar Rotterdam. Huurt een woning in de Batavierenstraat 45 en een atelier op het Groenendaal 25 1898-99 Tekent voor Rotterdamsch Nieuwsblad
in
galerie
Kahnweiler
en
1912 Vestigt zich in 33 Rue Denfert-Rochereau, hier organiseert hij voor het eerst zijn beroemde feesten Geeft les aan de Academie Vitti, Montparnasse 1913 Reis naar Egypte 1914 Guus en Dolly vertrekken naar Nederland waar zij gedurende de oorlogsjaren blijven. Dit heeft een breuk tussen Guus en Kees tot gevolg 1916
6
Vestigt zich met Léa Jacob (Jasmy) 29 Villa Said. Zij introduceert hem met de mondaine kringen in Parijs 1921 Reis naar Venetië 1922 Vestigt zich met Jasmy 5 Rue Juliette Lamber, hij organiseert er zijn eigen eenmanstentoonstelling en geeft er uitbundige feesten. 1926 Wordt ridder van het Légion d’Honneur 1927 Verkrijgt Franse nationaliteit 1932 Na een breuk met Jasmy, vestigt hij zich in Garches
schilderijen komen erbij en wat voor tekst schrijven ze erbij? Adviseren ze de lezers om te gaan kijken of om vooral niet te komen? Welke kant ze ook kiezen, het standpunt moet met goede argumenten onderbouwt worden! Om de leerlingen op gang te helpen kunnen ze natuurlijk eerst ook een aantal recensies over de tentoonstelling lezen. De opdracht kan eventueel ook beperkt worden tot een recensie over één werk van Van Dongen dat op de tentoonstelling is te zien. Portret van een Vip Kees van Dongen staat bekend als kleurrijk portretschilder. Hij heeft vele beroemdheden uit zijn tijd geportretteerd. Sommige portretten zijn heel sierlijk en decoratief terwijl andere werken soms als beledigend worden gezien. Van Dongen probeerde in ieder geval iets van het karakter van de afgebeelde persoon weer te geven. Hij zei er zelf over ‘Ik ben een verver, geen spreker, mijn doeken
spreken voor zichzelf’
1934 Vestigt zich 75 Rue de Courcelles, Parijs 1935 Reis naar Amerika 1938 Leert Marie Claire kennen, zijn toekomstige vrouw 1940 Geboorte van zijn zoontje Jean Marie 1942 Reist met verschillende Franse kunstenaars (De Vlaminck, Derain) naar Berlijn. 1946 Dood van Guus 1953 Huwelijk met Marie-Claire 1957 Vestigt zich in de villa Bateau Lavoir in Monaco, houdt in Parijs een atelier aan 1968 Sterft op 28 mei in Monaco 5. Lessuggesties Deze lessuggesties zijn bedoeld als voorbereiding op of als verwerking van een bezoek aan de tentoonstelling. Een recensie De leerlingen schrijven een recensie over deze tentoonstelling ‘De grote ogen van Kees van Dongen’. Het stuk moet minimaal 200 woorden en maximaal 300 woorden lang zijn. De inleiding mag maximaal vijftig woorden zijn en er mogen drie schilderijen bij afgebeeld worden. Welke
Leerlingen kiezen een beroemdheid die zij graag zouden portretteren. Eerst verzamelen ze beeldmateriaal van hun Vip naar keuze en maken op basis daarvan een aantal schetsen. Wat is de beste manier om hun vip af te beelden: ten voeten uit? Close-up? Welke kleuren(combinaties) passen erbij? Wat komt er op de achtergrond? Uiteindelijk werken ze de beste schets uit in kleur. De resultaten kunnen in een portrettententoonstelling worden gepresenteerd. Daar zou een quiz aan kunnen worden gekoppeld: welk portret stelt wie voor? Mode Via de inmiddels legendarische modeontwerper Paul Poiret, rivaal van Coco Chanel, kwam Van Dongen in contact met de modewereld. Van Dongen gebruikte de Poiret stijl met de kenmerkende strakke lijnen en ‘blote voeten’, rokken met split, gekleurde schoenen en eigentijdse elegantie. Als een van de weinigen schilderde hij de vernieuwing in de modewereld van het begin van de vorige eeuw. Andersom laten mode-ontwerpers zich ook door het werk van Van Dongen inspireren. Zo heeft modeontwerper Norman Norell in 1960 een collectie ontworpen geinspireerd op het portret van Luisa Casati The Quai Venice dat Kees van Dongen maakte rond 1921 en heeft Vera Wang zich voor haar collectie Fall 2008 laten inspireren door zijn schilderijen. Leerlingen laten zich inspireren door een of meerdere werken van Van Dongen voor een modeontwerp/-collectie voor zichzelf. Ze kunnen zich bijvoorbeeld laten inspireren vanwege de kleuren, de sfeer, de compositie, de lijnen of het gevoel van zijn werk(en). Het ontwerp kunnen ze uitvoeren in een schets of ze kunnen een moodboard maken in de vorm van een collage van afbeeldingen uit tijdschriften, stof-samples en kleuren. Voor een overzicht van Vera Wangs ontwerpen van Fall 2008, zie: http://nymag.com/fashion/fashionshows/2008/fall/m ain/newyork/womenrunway/verawang/#
7
Sociale journalistiek In zijn (Rotterdamse) beginperiode tekende Van Dongen veel ‘in de wijken’. Gewone mensen op straat, circusartiesten, uitgaansgelegenheden of bordelen. De leerlingen gaan nu zelf als schetser aan het werk in Rotterdam. Op straat schetsen ze het dagelijks leven van nu met potlood of houtskool. Vlotte schetsen zonder gebruik te maken van gum. Op school kunnen ze een (paar) schets(en) in kleur uitwerken met ecoline. Hoe vonden ze het om ter plekke te werken op straat? Lukte het om de sfeer te pakken met een paar snelle lijnen? Wat leverde het op door het uit te werken met kleur? Exotisme Aan het eind van de 19de en het begin van de 20ste eeuw ontwikkelden veel westerse avantgarde kunstenaars een grote belangstelling voor andere culturen en zogenaamde 'primitieve kunst'. Ook Van Dongen maakte tussen 1910 en 1914 enkele verre reizen. Hij bezoekt dan onder andere Spanje, Marokko en Egypte. Geïnspireerd door zijn reizen ontstaat werk met exotische onderwerpen en uitbundige kleuren. Leerlingen verzamelen beeldmateriaal en eventueel achtergrond informatie van een (exotische) cultuur naar keuze. Het kan een land zijn waar ze naar op vakantie zijn geweest of waar ze zich bijzonder tot aangetrokken voelen. Wat zijn (opvallende) kenmerken van de beeldcultuur daar? De leerlingen werken dit verder uit door een silhouet van henzelf te plaatsen in een omgeving die geïnspireerd is door de cultuur van hun keuze. Dit kan abstract decoratief of als een landschap /stadsgezicht uitgewerkt worden. Voor de opzet van het silhouet hebben de leerlingen hulp van elkaar nodig. Ze kunnen dit doen met hulp van een felle lamp in een (licht) verduisterde ruimte of als het een groot vel betreft kunnen ze gaan liggen op de grond en kan de ander hen omtrekken. Deze opdracht is geïnspireerd op het schilderij Jack Johnson dat van Dongen in 1914 maakte en te zien is op de tentoonstelling. Discussie over shockerende kunst De schilderijen van Van Dongen vielen niet altijd in goede aarde. Zo liet in 1949 de burgemeester van Rotterdam maar liefst elf naakten weghalen uit een overzichtsexpositie van Kees van Dongen in museum Boymans. Het publiek zou er een ‘ongezonde belangstelling’ voor hebben. Dit was niet de enige keer dat zijn werk uit tentoonstellingen werd verwijderd. In Frankrijk ontstond een rel over de manier waarop hij de Franse schrijver Anatole France (winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur in 1921) had geportretteerd. Hij had hem expressieloos en in zichzelf gekeerd voorgesteld. Met een bleek gezicht met groene tonen en met de afhangende schouders werd, volgens de kritiek, in plaats van grootheid de indruk van aftakeling ofwel seniliteit gewekt. Vrijwel unaniem sprak de Franse pers zijn afschuw erover uit, men voelde zich beledigd.
Maar de rellen over zijn werk leidde tot een nóg grotere belangstelling voor Kees van Dongen dan er al was. Leerlingen gaan op zoek naar zoveel mogelijk voorbeelden van en artikelen over shockerende kunst (eventueel met behulp van onderstaande linken en voorbeelden). Daag ze uit om zich niet alleen te richten op de hedendaagse kunst maar om ook voorbeelden van shockerend kunst uit voorgaande eeuwen te vinden. De week erna is er een klassikale discussie met als centrale vraag: waar ligt de grens van shockeren in de kunst? Één persoon wordt aangewezen als voorzitter. De leerlingen laten hun standpunt met korte toelichting horen. Iedereen mag daarop reageren door aan te vallen of te verdedigen met argumenten. De voorzitter kijkt of er gemeenschappelijk standpunt te formuleren is.
Aandachtspunten voor deelname aan discussie: Goede voorbereiding is erg belangrijk Houd je aan het onderwerp en de probleemstelling Luister geïnteresseerd en laat anderen uitpraten Speel in op wat anderen zeggen Herhaal jezelf niet te vaak Gebruik eerlijke argumenten, geen drogredenen Richt je tot de hele groep Moedig deelnemers die weinig hebben gezegd aan Bedenk dat je samen verantwoordelijk bent voor de prettige sfeer Een alternatieve opdracht is, als een discussie organiseren niet mogelijk is, het schrijven van een betoog met de grens van shockerende kunst als onderwerp. -
Enkele voorbeelden van kunstenaars die werk hebben gemaakt dat als shockerend werd ervaren: - Franciscus de Goya, Los desastres de la guerra (De gruwelen van de oorlog) - Gustave Courbet, Begrafenis te Ornans - Edouard Manet, Le dejeuner sur l'herbe - Marcel Duchamp, Fountain - Luis Buñel en Salvador Dalí, un chien andalou - Nam June Paik, Sextronique - Oliviero Toscani, Benetton affiches - Jeff Koons, Made in Heaven - Damiën Hirst, de sculpturen van doorgezaagde koeien en schapen
Links met artikelen over of voorbeelden van shockerende kunst: Over de surrealistische film: Un chien andalou http://www.movie2movie.nl/r41327-Recensie-UnChien-andalou.html Kunstenaar Günther von Hagen http://ravan.punt.nl/index.php?r=1&id=65606&tbl_a rchief=1
8
http://www.filosofiemagazine.nl/00/fm/nl/121/artikel/ 4551/Fascinerend_afschuwelijk.html Santa Claus Paul MacCarthy http://nl.wikipedia.org/wiki/Santa_Claus_%28beeld %29 Deense tekening van Mohammed met bomhoed http://www.volkskrant.nl/buitenland/article208225.e ce De film Submission http://nl.wikipedia.org/wiki/Submission Maurizio Cattelan: De man die Hitler liet knielen http://www.rauwblog.nl/?tag=hitler Tinkebell (de kunstenares die van haar kat een tas maakte) http://nl.wikipedia.org/wiki/TINKEBELL Controversiële kunst: Van plasseks tot Madonna aan een kruis http://www.schooltv.nl/eigenwijzer/2157317/ckv/ite m/993053/controversiele-kunst/ Kunst wel of niet shockeren? http://www.trouw.nl/achtergrond/deverdieping/articl e1241026.ece 6. Meer weten? LeesLees- en internettips
Lezen
Anita Hopmans, De grote ogen van Kees van Dongen, tentoonstellingcatalogus 2010 Jan Juffermans, Kees van Dongen het grafisch werk, 2002 Anita Hopmans, De onbekende Van Dongen (vroege en fauvistische tekeningen 1895 - 1912), 1996
Kijken/ Internet http://arttube.boijmans.nl/
© Museum Boijmans Van Beuningen, najaar 2010
9
