5 jaar Bibliotheekinnovatie Wat heeft de BNL-periode gebracht?

5 jaar Bibliotheekinnovatie Wat heeft de BNL-periode 2010-2014 gebracht? Den Haag | mei 2015 Stichting Bibliotheek.nl

5 jaar Bibliotheekinnovatie Wat heeft de BNL-periode 2010-2014 gebracht?

1. Introductie 

 6



 8

Lessons learned 

2. Welke fasen heeft BNL doorlopen? 

 10

2.1 Fase 1: Leggen van het fundament (2010-2011) 

  11

2.2 Fase 2: Aansluiten van de bibliotheken (2011-2012) 

  12

2.3 Fase 3: Beheer, doorontwikkeling en groei diensten (2012-2014) 

  12

2.4 Fase 4: Integratie van BNL in de KB (per 1 januari 2015) 

  13

3. Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt? 

 14

3.1 Samenwerking als rode draad 

  15

3.2 Alle bibliotheken aangesloten op digitale basisinfrastructuur 

  15

3.3 Nationale Bibliotheekcatalogus ingevoerd 

  17

3.4 Uitlenen van e-books mogelijk gemaakt 

  18

3.5 Oplevering van het datawarehouse 

  20

3.6 Bestaande diensten omgebouwd, aanvullende diensten ontwikkeld 

  21

3.7 Marketingcampagnes 

  23

3.8 Gezamenlijke digitale huisstijl en vormgeving 

  25

3.9 Beheerorganisatie ingericht 

  26

4. Wat heeft het opgeleverd voor bibliotheekleden en anderen? 

 28

4.1 Wat heeft het opgeleverd voor bibliotheekleden? 

  29

4.2 Wat heeft het opgeleverd voor (lokale) bibliotheken? 

  29

4.3 Wat heeft het opgeleverd voor gemeenten? 

  30

5. Welke investering is gedaan? 

 32

5.1 Overzicht baten en lasten 

  33

5.2 Exploitatie nader toegelicht 

  33

5.3 Bestedingen nader toegelicht 

  34

6. Blik vooruit 

 40

7. Begrippenlijst 

 44

8. Tijdlijn 

 46

Inhoudsopgave Inhoudsopgave

5

1

digitale collecties van bibliotheken in Nederland toont en zowel onderling als met andere bronnen

BNL, zoals de NBC+, het e-bookplatform, de

verbindt en contextualiseert.

WaaS 2.0 en het datawarehouse;

Een toekomstbeeld waarin er één simpele

Ingezette ontwikkelingen worden in eerste

manier van online aanmelden/inloggen is bij alle

instantie binnen een een samenhangend

bibliotheken in een self-service-omgeving (‘mijn

cluster van projecten en activiteiten afgerond

bibliotheek’), waarin er één manier van aanvragen

tot een niveau waarop de betreffende diensten

is voor boeken en andere materialen en waarin

operationeel zijn en volwaardig aangeboden

leden zelf content kunnen toevoegen (de zoge-

kunnen worden;

naamde user generated content, bijvoorbeeld leestips).

Het voorheen aan SIOB en BNL toebedeelde innovatiebudget van circa €18 miljoen per jaar

Een toekomstbeeld waarin de bibliotheken van-

wordt ingezet voor innovatieve dienstverlening

uit één concept, één merkbeeld hoogwaardige

ten behoeve van de openbare bibliotheeksector;

digitale content en diensten aanbieden aan hun

Introductie

Verdere ontwikkeling van de kerndiensten van

Personeel wordt zo volledig mogelijk en tegen

gebruikers, gebaseerd op hun vraag en op hun

vergelijkbare arbeidsvoorwaarden ondergebracht

persoonlijke profiel.

bij de KB.

En een toekomstbeeld waarbij hetgeen dat wordt ontwikkeld voor of toegevoegd door één

Voorts verwachten wij talloze synergievoordelen te

bibliotheek in principe beschikbaar komt voor alle

behalen, zowel op de korte als op de lange termijn.

bibliotheken. Kortom: een technische en organi-

Als voorbeeld kan het toevoegen van digitale content

satorische basis om aan alle toekomstige wensen

vanuit de huidige KB-activiteiten aan BNL-diensten,

van bibliotheken en hun leden te kunnen voldoen

zoals de NBC+ en Literatuurplein, worden genoemd.

(de landelijke digitale infrastructuur).

Andersom kan de nieuwe KB-organisatie ook profi-

Vijf jaar na oprichting zijn de activiteiten van Stichting Bibliotheek.nl (BNL) ondergebracht in de Koninklijke Bibliotheek (KB) en zal de stichting in goed overleg worden opgeheven.

teren van de werkwijze die BNL gehanteerd heeft om Na vijf jaar aan dit doel te hebben gewerkt, kan

snel tot de uitvoering van nieuwe diensten te komen,

worden vastgesteld dat het innovatieproces nog volop

de implementatie daarvan en de inzet van marketing-

loopt (en naar verwachting nooit ‘klaar’ zal zijn) en dat

tools hierbij. Bovenal kunnen professionals aan beide

er belangrijke mijlpalen zijn bereikt op weg naar dat

zijden elkaar inspireren. Wij zien die interactie als

einddoel.

grootste uitdaging en tevens grootste pluspunt van

De start van BNL is de uitkomst geweest van een

van en ten behoeve van de gezamenlijke openbare

branchebreed overleg, waarbij de uitgangspunten

bibliotheken in Nederland zonder winstoogmerk een

voor de digitale bibliotheek en bijbehorende diensten

landelijke digitale openbare bibliotheek op internet in

De overdracht

zijn vastgelegd in een visie: ‘De Agenda van de

stand te houden en al hetgeen met een en ander recht-

Met de integratie van de activiteiten en het personeel

Deze publicatie eindigt met een korte beschouwing

Toekomst’. Deze visie is leidend geweest voor de

streeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevor-

van BNL (en tevens het Sectorinstituut voor Openbare

waarin de directeur van BNL zijn persoonlijke visie

uitvoerende activiteiten van BNL.

derlijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord.

Bibliotheken, SIOB) in de KB is ook de verantwoor-

geeft op relevante ontwikkelingen voor de sector.

De Stichting beoogt hiermee de versterking van het

delijkheid voor het te voeren beleid rond innovatie

Het doel van BNL was om – als een tijdelijke project-

maatschappelijk belang, de positie en het functioneren

voor bibliotheken overgedragen. Hetzelfde geldt voor

Dat deze integratie maar mag leiden tot een veld vol

organisatie – voor de hele branche één gezamenlijke

van de openbare bibliotheken op internet.”

de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de

bloeiende ideeën.

digitale bibliotheek te ontwikkelen, deze tot wasdom

deze verandering.

diensten. Om de ingeslagen route van BNL te besten-

te brengen én content en diensten te (laten) ontwik-

Met het voorgaande doel als uitgangspunt is in de

digen zijn in overleg met het ministerie van OCW een

Bas Eenhoorn,

kelen die over de landelijke digitale infrastructuur

periode 2010-2014 gewerkt aan de volgende toekomst-

aantal belangrijke uitgangspunten vastgelegd. Dat is

Voorzitter Bestuur

worden aangeboden.

beelden:

gebeurd in het belang voor de lange termijn van de gezamenlijke openbare bibliotheken, het personeel

In de statuten van BNL is dit doel (letterlijk) als volgt verwoord: “De stichting heeft ten doel om in opdracht

6

Introductie

Een toekomstbeeld waarin er één Nationale Bibliotheekcatalogus (NBC+) is die alle papieren en

en natuurlijk de klant. Deze uitgangspunten behelzen onder meer:

Introductie

7

Lessons learned 1.

Het belang van communicatie

BNL heel veel effort gestopt in ontwikkeling, maar het managen van de verwachtingen richting bibliotheken en andere stakeholders is minstens zo belangrijk gebleken. Communicatie is geen nevenactiviteit bij innovatie, maar een kernactiviteit.

2.

Het belang van kiezen

BNL heeft stappen gezet door keuzes te maken in plaats van ze uit te stellen. De wens te streven naar volledig draagvlak laat zich vaak lastig combineren met innoveren. Een breed draagvlak voor gemaakte keuzes is wel een voorwaarde voor gezamenlijk succes.

3.

Het belang van tempo

Een dienst is nooit af: kan altijd beter, is nooit perfect en de wereld verandert continue. Dat mag geen reden zijn om de start voortdurend uit te stellen. Mooiste oplossing is continu doorontwikkelen vanuit gelanceerde beta-dienst.

4. Het belang van korte termijn successen BNL heeft gewerkt aan tal van complexe ICT-projecten. Saai en taai werk. Vragen een lange adem. BNL heeft gekozen ook quick wins te realiseren. Bijvoorbeeld de Vakantiebieb, maar ook andere apps: snel gerealiseerd en ze voorzien in een duidelijke, vaak tijdelijke behoefte. Helpt om iedereen enthousiast aan boord te houden.

5.

Het belang van informatiemanagement

Bij een complex veld vol vraaglijnen niet alleen denken aan ‘ontwikkeling & beheer’, maar juist de link met dat veld (‘business’) actief beleggen. In het zogeheten ‘demand-supply’ spel heeft BNL de keuze gemaakt een zelfstandige rol voor informatie-management toe te voegen. De poortwachter voor het gehele innovatieproces die de input (demand) en output (supply) regisseert.

6. Het belang van resultaatgericht werken Medewerkers die moed tonen belonen. Ook als het fout gaat – dat is immers inherent aan innoveren. De crux is om hier (snel) van te leren en bij te sturen. Het resultaat telt. De weg er naar toe mag hobbelig zijn.

7.

Het belang van je eigen klant zijn

BNL en de bibliotheken ontwikkelen samen diensten voor de leden. Dat vraagt ook over en weer begrip van de lokale en landelijke mogelijkheden en onmogelijkheden van techniek, organisatie en financiering. Wees je eigen

De uitgevers hebben de bibliotheken op het gebied van e-books ontdekt als een belangrijke en betrouwbare partner met een groot marktaandeel.

klant – anders kun je nooit met kennis van zaken en enthousiasme je eigen diensten succesvol aanbieden.

Hans van Velzen (voorzitter VOB Inkoopcommissie) 8

Introductie

Introductie

9

BNL is begin 2010 van start gegaan. Om het eerdergenoemde doel te bereiken heeft de organisatie verschillende fasen doorlopen.

2.1 Fase 1: Leggen van het fundament (2010-2011) In de jaren 2010 en 2011 is gewerkt aan het leggen

Vanuit zowel de opdrachtgevers, als de klanten

van het fundament. Dat bestond voor een groot deel

(bibliotheken, leden) en de markt (leveranciers,

uit voorbereidingen treffen (opstellen plannen,

andere partners) kwamen er continu vragen en uit-

requirements, eerste aanbestedingen) en het aan-

gangspunten op BNL af. Deze situatie mondde uit

gaan van partnerships. Tegelijkertijd werden be-

in een set van ca. 80 verschillende projecten. Nage-

staande diensten vanuit de voormalige VOB, zoals

noeg alle projecten kenden een (soms complexe)

Literatuur­plein, Leesplein en G!DS overgenomen,

ICT-component. Het koppelen van de bestaande

beheerd, omgevormd en doorontwikkeld. Ook moest

bibliotheeksystemen van lokale bibliotheken en alle

de organisatie van BNL zelf worden omgebouwd: van

afspraken daaromheen hebben in deze periode veel

een tijdelijke projectorganisatie naar een vast kern-

tijd en energie gevraagd. Om aan deze uitdaging het

team met eigen managers en medewerkers en een

hoofd te bieden heeft BNL gekozen voor de uitwer-

flexibele schil van ingehuurde expertise.

king van een eigen ontwikkelproces gebaseerd op het zogeheten ‘demand-supply model’. Tevens is een keuze gemaakt voor meer focus op een beperkter aantal primaire projecten (zie figuur 1).

2

Klant

Klant Eigenaar Min OCW - SIOB 1

Klant Gebruiker VOB collectief

Klant Gebruiker Bibliotheek

Klant Gebruiker Leden/niet leden

Aanbod

Visie, Regie Financiering

Visie 2a

4

2b

Digitale

Behoeften en wensen

Infrastructuur,

3

Aanbod E-content

Mogelijkheden 5

Aanbod Technologie

Content & Services van de Bibliotheek

Figuur 1. Vraaglijnen-complex met prioriteiten om lijn en focus te brengen in ontwikkelproces.

Welke fasen heeft BNL doorlopen?

10

Welke fasen heeft BNL doorlopen?

Welke fasen heeft BNL doorlopen?

11

2.2 Fase 2: Aansluiten van de bibliotheken (2011-2012)

2.4 Fase 4: Integratie van BNL in de KB (per 1 januari 2015)

De ontwikkeling van de landelijke digitale

was bedoeld om te voorzien in het versneld

BNL is gestart als een kleine projectorganisatie

ontwikkelen. De integratie heeft vooral in de laatste

infrastructuur was in 2011 zo ver gevorderd, dat

afschrijven van lokale websites en het aanschaffen

met ingehuurde krachten. In april 2011 is interim-

periode voor vertraging gezorgd. Het bleek nog een

bibliotheken op de eerste onderdelen konden

van de benodigde koppelingen bij leveranciers

directeur Peter van Eijk vervangen door een directeur

hele toer om alle medewerkers, diensten, contracten

worden aangesloten. BNL heeft in dat jaar veel

van bibliotheeksystemen. BNL heeft dit proces

in dienst, Diederik van Leeuwen. Extern ingehuurde

tijdig over te laten gaan naar de KB. Maar dat is gelukt.

tijd geïnvesteerd in het voeren van gesprekken

ondersteund.

MT-leden en een flink aantal andere adviseurs zijn in

met lokale bibliotheken en het organiseren van

die periode vervangen door eigen personeel, waarmee

Begin 2013 is de planvorming voor de integratie in

bijeenkomsten teneinde hen te informeren over

Eind 2011 is vervolgens Bibliotheek Enschede als

de organisatie in 2011 een meer structurele bezetting

de KB gestart. In de eerste helft van 2014 heeft een

het aansluitproces. Mede daardoor hebben destijds

eerste daadwerkelijk aangesloten op de basis-

heeft gekregen. Met de groei van de organisatie werd

– speciaal hiervoor vrijgemaakt – team binnen BNL,

alle bibliotheken (op één na) en PSO’s ingetekend

infrastructuur. Bibliotheek Rotterdam volgde snel

het in die periode ook noodzakelijk om duidelijker

hard gewerkt aan de integratie van BNL in de KB.

op de aansluitsubsidie van het ministerie van OCW.

daarna. Het jaar 2012 was vervolgens het ‘jaar van

werkprocessen en structuren te creëren en is een

de aansluiting’ waarin fasegewijs alle bibliotheken

nieuwe afdelingenstructuur geïntroduceerd.

In totaal is hiervoor ruim zeven miljoen euro aan

die de subsidie hadden aangevraagd aan de

bibliotheekorganisaties uitgekeerd. Deze subsidie

aansluitvoorwaarden hebben voldaan.

2.3 Fase 3: Beheer, doorontwikkeling en groei diensten (2012-2014)

Alle medewerkers en de helft van het managementteam van BNL konden geplaatst worden binnen de

Eind 2012 is vervolgens bekend geworden dat het

KB. Een aantal MT-leden heeft inmiddels een

ministerie van OCW plannen had om de taken van BNL

managementpositie in de KB. Met anderen zijn

en het SIOB1 te integreren in de KB.

goede afspraken gemaakt. De operationele integratie zal verder vorm dienen te krijgen in 2015,

Bestuur, directie, managers en medewerkers van BNL

waarbij ook aandacht gegeven wordt aan de nieuw te vormen bedrijfscultuur en werkprocessen.

Met de aansluiting van bibliotheken vanaf eind 2011

stabiliteit, beschikbaarheid en beveiliging),

waren positief over de onderliggende gedachte van

brak een nieuwe fase aan waarin (1) het beheer van de

wensen van klanten en technologische ontwikkelingen

de integratie van taken in de KB. Immers, de integratie

landelijke digitale infrastructuur moest worden uit-

in een hoog tempo telkens nieuwe, additionele

was een logische en goede stap in het volwassen

‘Tijdens de verbouwing – de integratie – is de winkel

gebreid, (2) de landelijke digitale infrastructuur moest

functionaliteiten zijn toegevoegd. Deze door-

worden en het doeltreffend en doelmatig verankeren

open gebleven’ en heeft BNL doorgewerkt aan het

worden doorontwikkeld en (3) waarin het aantal

ontwikkeling is overigens nooit klaar.

van de dienstverlening van BNL en biedt kansen om

blijven vernieuwen, versterken en uitbreiden van de

deze in samenhang met de KB diensten verder te

digitale diensten voor bibliotheken.

functionaliteiten en diensten (in de vorm van onder andere website-tools en content) fors groeiden.

1 Het SIOB was sinds 2012 namens OCW gedelegeerd opdrachtgever van BNL.

Eind 2011 zijn de eerste diensten vanuit de opgebouwde landelijke digitale infrastructuur

Het aansluiten van bibliotheken vroeg ook om het in-

geleverd. Vanaf dat moment is het aantal diensten

richten van een beheerorganisatie die de bibliotheken

fors gestegen tot ruim 100 web-items via de WaaS,

daarbij zou kunnen ondersteunen. Om het beheer

het e-bookplatform, een set app’s, API’s (Application

vorm te geven is in 2011 al een samenwerkings-

Programming Interface) en tientallen applicaties en

overeenkomst gesloten met de Stichting Samen-

infra-componenten.

werkende PSO’s (SPN). Dit betrof vooral een centraal gecoördineerde 1e- en 2e-lijnsondersteuning van de

Ook op het gebied van (digitale) content zijn in de

bibliotheken. Onder aansturing van BNL verzorgden

afgelopen jaren belangrijke stappen gezet, bijvoor-

de PSO’s de contacten met bibliotheken en

beeld als het gaat om e-books. In 2013 en 2014 is een

begeleidden hen in het aansluitproces.

aantal beeldbepalende diensten beschikbaar gekomen, aan de hand waarvan bibliotheekleden

Waar in 2010 en 2011 werd gesproken over

(en andere gebruikers) e-books kunnen lezen. In deze

ontwikkeling van de landelijke digitale infrastructuur,

jaren hebben bibliotheekleden en niet-leden ca.

is er van 2012 tot en met 2014 vooral sprake van door-

3 miljoen e-books geleend. Deels via (gratis) apps,

ontwikkeling van de landelijke digitale infrastructuur.

zoals de VakantieBieb-app, deels via het e-book-

Deze doorontwikkeling is een continu proces gewor-

platform (alleen voor leden). Eind 2014 waren op dit

den waarbij op basis van technische vereisten (zoals

platform al 10.000 e-book titels beschikbaar gesteld.

Met haar in stevige taal verpakte visie heeft het team van BNL bijgedragen aan de beweging in een vol speelveld van bibliotheken, landelijke, provinciale en commerciële organisaties. Nan van Schendel (bibliotheekdirecteur Gouda)

12

Welke fasen heeft BNL doorlopen?

Welke fasen heeft BNL doorlopen?

13

3.1 Samenwerking als rode draad In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de mijlpalen

ontsluiten voor bibliotheekleden. Met de KB is

en resultaten die zijn bereikt in 5 jaar BNL. Daarbij

samengewerkt om delen van hun collectie te

wordt opgemerkt dat deze resultaten niet zouden

ontsluiten via een aantal widgets met dossiers.

zijn gerealiseerd zonder de partners waarmee BNL

Samenwerking met de Digitale Bibliotheek voor de

heeft samengewerkt.

Nederlandse Letteren (DBNL) heeft geleid tot ongeveer zeshonderd rechtenvrije titels die beschikbaar

3

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

14

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

Er is intensief samengewerkt met de vertegenwoor-

zijn gesteld ten behoeve van de eBook Selectie-app.

digende organisaties van de openbare bibliotheken:

CDR en BNL lanceerden een tweetal diensten voor

de VOB (en de VOB Inkoopcommissie) en Stichting

digitaal luisteren naar circa 5 miljoen muziektracks

PSO’s Nederland (SPN). Met hen heeft veel afstem-

in de bibliotheek en een pilot voor thuisgebruik met

ming plaatsgevonden over de activiteiten van BNL.

een selectie daarvan.

Andere partijen hadden content in bezit die BNL

Verder waren er geslaagde samenwerkingen met

graag beschikbaar wilde maken voor bibliotheek-

SIOB, Aangepast Lezen, Stichting Kunst van Lezen,

leden. Voorbeelden van deze partijen zijn uitgevers,

CPNB en andere partners die een essentiële taak

CDR, NOS, DBNL en de KB. Met deze partijen is

vervullen in de branche zoals NBD, OCLC en ILS-

samengewerkt om (delen van) hun content te

leveranciers.

3.2 Alle bibliotheken aangesloten op digitale basisinfrastructuur BNL heeft een digitale basisinfrastructuur

bus geldt dat het cruciale onderdelen zijn voor het

gerealiseerd en alle bibliotheken in Nederland

functioneren van de digitale bibliotheek, ze moeten

daarop aangesloten. Het gaat om meer dan

een zeer hoge beschikbaarheid en goede performance

160 openbare bibliotheken en alle PSO’s.

bieden. Het realiseren van deze cruciale onderdelen van de infrastructuur is complex, onder meer door

Deze digitale basisinfrastructuur, primair bestaande

de verschillen in lokale bibliotheeksystemen en

uit de website-infrastructuur, de Nationale

de mate waarin de leveranciers bereid zijn mee te

Bibliotheekcatalogus, het e-bookplatform, het

werken aan de voortschrijdende uitwisseling van

datawarehouse, het Identity & Access Management-

gegevens. Immers, deels zullen lokale faciliteiten

systeem (IAM) en de zogenaamde Servicebus, is ieder

vervangen worden door landelijke infrastructuur,

jaar verder doorontwikkeld en uitgebreid.

maar deels kunnen de leveranciers ook weer nieuwe diensten ontwikkelen op basis van diezelfde infra-

De hiervoor genoemde onderdelen van de infra-

structuur. Hierin is wel vooruitgang geboekt, maar

structuur worden in de paragrafen hierna nog

deze hadden verder kunnen zijn indien er geen

uitgebreid toegelicht, behoudens IAM en de

sprake zou zijn van (soms) tegengestelde

Servicebus. IAM voorziet in functionaliteit die het

(commerciële) belangen.

(eenmalig) online inloggen en het identificeren en autoriseren van gebruikers mogelijk maakt. Leden

De infrastructuur is opgebouwd volgens de

krijgen via een Single Sign On toegang tot zowel

uitgangspunten van een Service Oriented

lokale als landelijke diensten (zoals het e-book-

Architecture en bestaat daardoor uit zelfstandig

platform). De Servicebus voorziet in de integratie

opererende functionele componenten. Deze werken

van gegevens (bijvoorbeeld van klantgegevens

binnen de eigen infrastructuur samen.

uit toepassingen van verschillende systemen) en routering van gegevens (naar het juiste lokale

De interactie met de buitenwereld verloopt via API’s

bibliotheeksysteem). Voor zowel IAM als de Service-

(Application Programming Interface).

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

15

3.3 Nationale bibliotheekcatalogus ingevoerd

Bibliotheken kunnen op twee manieren aangesloten

websites die waren aangesloten op de WaaS 1.0

zijn op de landelijk ontwikkelde web-infrastructuur.

succesvol gemigreerd naar de WaaS 2.0 (en het nieuwe

Het ene deel van de bibliotheken is aangesloten

CMS). De WaaS 2.0 is de volledig vernieuwde versie

BNL heeft een Nationale Bibliotheekcatalogus

het totale bezit van de KB, alle ingekochte e-book

via de WaaS (Website as a Service) (optie 1) en het

waarbij de web-infrastructuur is vereenvoudigd en

(NBC+) ontwikkeld en is in 2014 begonnen met

licenties, de krantenbank, de Consumentengids en

andere deel is met een eigen CMS (Content

sindsdien een CMS van Adobe Experience Manager

het implementeren van die NBC+ bij individuele

Muziekweb zijn opgenomen in de NBC+. In totaal

Management Systeem) aangesloten, waarbij gebruik

omvat. De faciliteiten van dit CMS bieden een enorme

bibliotheken. De NBC+ is een zeer complex project

bevat de NBC+ momenteel ongeveer 17 miljoen items.

wordt gemaakt van koppelingen die zijn ontwikkeld,

variëteit aan mogelijkheden, die niet standaard zijn

gebleken in de afgelopen jaren, vooral vanwege de

de eerder genoemde API’s (optie 2).

in de markt. BNL heeft de migraties van deze 62

koppelingen die moesten worden gemaakt met de

bibliotheken uitgevoerd om de bibliotheken te ont-

lokale bibliotheeksystemen en het toevoegen van

lasten en om grip te kunnen houden op de planning.

een grote hoeveelheid bronnen.

In het WaaS-concept heeft BNL de website (infra-

Eind 2014 waren 80 bibliotheken aangesloten op de

De NBC+ is een vrij toegankelijke catalogus waarin

structuur) als een online dienst aangeboden aan

WaaS 2.0, voor 2015 loopt dit aantal naar verwachting

alle materialen (boeken, kranten, tijdschriften,

de openbare bibliotheken. BNL organiseert het

op tot 95.

e-books, games, cd’s, dvd’s, enzovoorts) van de open-

boek

bare bibliotheken en de KB zijn opgenomen. Dit biedt

profielen

De bibliotheken die via de WaaS zijn aangesloten,

0,5% 0,6% 1,6%

0,5% 0,5% 0,1%

Figuur 3. Materiaalsoorten in de NBC+.

hebben toegang tot een integraal dienstenpakket.

applicatiebeheer (zoals bug fixing), het maken van back-ups, het onderhoud en de installatie van

Bij de doorontwikkeling naar de WaaS 2.0 is overigens

de gebruiker een aantal voordelen ten opzichte van

nieuwe versies en updates en de beveiliging tegen

expliciet gekozen voor het vermijden van maatwerk

de oude situatie. Ten eerste kan er gezocht worden

ongeautoriseerde toegang.

voor individuele of kleine groepen van bibliotheken.

via deze catalogus in het totale landelijke aanbod

Hiermee verminderen de kosten voor beheer en

(de zogenaamde ‘Collectie Nederland’) in plaats van

De lokale bibliotheek bepaalt zelf welke onderdelen

onderhoud aanzienlijk en kan er sneller worden

alleen in de collectie van de eigen bibliotheek of regio.

worden geplaatst op de eigen website. Bovendien

(door)ontwikkeld door gebruik te maken van stan-

Via de landelijke aanvraagservice kunnen leden de

kan een bibliotheek bij het plaatsen van onderdelen

daard functionaliteiten uit het CMS. Hiermee is de

gevonden materialen direct aanvragen. Ongeacht of

zelf aangeven welke inhoud moet worden gebruikt.

WaaS gebruiksvriendelijker geworden, goedkoper te

de eigen bibliotheek deze in bezit heeft of dat ze uit

Zo is het mogelijk om inhoud te tonen van de eigen

onderhouden en klaargestoomd voor de toekomst.

een andere bibliotheek moeten komen. Ten tweede

muziektrack artikel

8,7%

40,0%

22,0%

bladmuziek tijdschrift handschrift video

25,6%

brief software

organisatie, bijvoorbeeld nieuwe aanwinsten of

krijgt de gebruiker betere zoekresultaten. In de NBC+

Op 3 maart 2014 is de eerste release van de NBC+

gewijzigde openingstijden, maar ook van andere

is het bijvoorbeeld gemakkelijker om materiaal-speci-

opgeleverd en in gebruik genomen bij de Openbare

organisaties, zoals het laatste nieuws van de NOS

fiek of onderwerpgericht te zoeken. Dat is van belang

Bibliotheek Amsterdam (OBA). Inmiddels is ook de

over een bepaald onderwerp.

omdat de ervaring heeft geleerd dat veel gebruikers

bibliotheek van Haarlemmermeer live met de NBC+

niet op zoek zijn naar specifieke titels, maar willen

en vinden bij meerdere groepen bibliotheken

De tweede optie (aansluiten met eigen CMS) is voor

ontdekken welke informatie er beschikbaar is over

implementaties plaats.

bibliotheken die zelf willen (vanwege maatwerk-

een bepaald onderwerp. Diverse bronnen worden

vragen) of moeten (vanwege lokale eisen of samen-

zo (onverwachts) aan elkaar gekoppeld op een intel-

werkingen) blijven investeren in een eigen website,

ligente manier, bijvoorbeeld door gebruik te maken

maar wel gebruik willen maken van landelijke

van linked data structuren. Ten derde zal er steeds

content en diensten. Via informatieverstrekking en

meer materiaal digitaal beschikbaar zijn (zoals

-bijeenkomsten heeft BNL de bibliotheken geholpen

e-books, krantenartikelen, databanken, muziek-

bij hun keuze voor één van de twee opties.

fragmenten), waardoor de gebruiker direct kan lezen

Screenshot van de NBC+ resultatenlijst.

of raadplegen. In 2012 kozen al 35 bibliotheken voor aansluiting op de WaaS (versie 1.0). Dat aantal is gegroeid naar 62 medio 2014. Medio 2014 heeft BNL de 62 bibliotheek-

WaaS 2.0 Bezig met bouw Eigen CMS + API

In 2014 heeft de nadruk gelegen op het afronden van de (doorlopende) bezitsregistratie en -synchronisatie van openbare bibliotheken. Nu is niet alleen bekend wat het bezit is, maar ook waar het zich bevindt. Ook

Figuur 2. Regionale verdeling WaaS 2.0 (per eind 2014).

16

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

17

3.4 Uitlenen van e-books mogelijk gemaakt

2 Door technische aanloopproblemen waren deze niet allemaal direct beschikbaar, maar enkele weken na de start wel.

Op 21 januari 2014 startten de bibliotheken in

e-books uitsluitend online beschikbaar. Ondanks dit

Nederland met het uitlenen van e-books via het

beperkte aanbod heeft deze pilot positief bijgedragen

e-bookplatform. Via dit systeem worden e-books

aan het latere succes, vooral door de goede contacten

aan bibliotheekleden tijdelijk ter beschikking

die hiermee werden opgebouwd bij een aantal

gesteld om digitaal te lezen via laptop, tablet,

enthousiaste uitgevers. Eind 2012 lanceerde BNL een

smartphone en e-reader. Bij de lancering waren

eBook Selectie-app, waarin rechtenvrije e-books

bijna 5.0002 e-booktitels ingekocht en eind 2014 is

waren te lezen. In deze app zijn van meet af aan meer

dit aantal gestegen naar bijna 10.000 e-booktitels.

dan 1.000 e-booktitels beschikbaar gesteld.

De lancering zorgde voor enorme publiciteit, maar helaas ook voor storingen. Na deze tumultueuze

Een belangrijke les uit het e-book traject is geweest

start kwam de nadruk te liggen op meer stabiliteit

dat ‘starten’ tot beweging leidt. Ook als de dienst

van het systeem. Die stabiliteit is er gekomen. Een

sub-optimaal is, levert deze toch vaak bruikbare

belangrijke doorbraak kwam in het laatste kwartaal

inzichten op voor later. Het adagium bij innovaties

van 2014, toen speciale afspraken met uitgevers

binnen BNL werd in de laatste periode dan ook meer

ervoor zorgden dat ook bestsellers en recente titels

‘goed is goed genoeg’, waardoor een versnelling van

‘in bruikleen’ werden gegeven. Dat zorgde voor een

oplevering plaatsvond op vele fronten. Dat hierdoor

kwalitatieve boost van de collectie.

ook storingen in de dienstverlening naar voren kwamen en dit tot onvrede leidde bij gebruikers en

3 Deze klassiekers zijn verrijkt met achtergrondinformatie en beeldmateriaal en kosteloos te downloaden via een iPad-app of de website. In de eerste maanden waren er circa 150.000 downloads.

Voorafgaand aan de lancering van het e-book-

medewerkers van bibliotheken, is natuurlijk heel

platform heeft BNL het uitlenen van e-books al in

vervelend. Maar het hoort bij deze keuze en dit type

enkele projecten beproefd. Eind april 2011 werd in

innovatie- en iteratieve proces. Deze keuze is BNL niet

samenwerking met het Letterkundig Museum en

altijd in dank afgenomen. BNL is van mening dat dit

de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse

proces per saldo de branche wel verder heeft gebracht

Naast het e-bookplatform zijn er in 2014 andere

Nederlandse bibliotheken blijken bij de koplopers

Letteren (DBNL) een eBooks eregalerij app aan-

op een aantal onderwerpen, waarvan het e-book

projecten geweest waarbij e-books een rol hebben

in Europa te horen als het gaat om het uitlenen van

geboden waar 26 klassiekers uit de Nederlandse

domein een goed voorbeeld is. En laten we niet

gespeeld. In de PoëzieBieb-app stonden 10 gedichten-

e-books. Uit een eerste internationale benchmark naar

literatuur als e-book worden aangeboden. Sinds

vergeten dat de druk op bibliotheken en daarmee op

bundels van zowel Vlaamse als Nederlandse dichters

de uitleen van e-books komt naar voren dat Nederland

mei 2012 was het mogelijk om online (streamed)

BNL toenam om met e-books te komen. Die groeiende

die als e-book konden worden gedownload voor

door een mix van inkoop te hanteren voor diverse

e-books te lezen via de tool Public Library Online

vraag naar e-books bleek ook uit de gebruikscijfers

een periode van 4 weken. ‘Daan in de ruimte’ is een

categorieën boeken erin slaagt in goed overleg met

uit Engeland, die tijdelijk ingezet is. Er waren toen

van het e-bookplatform.

kruisbestuiving tussen een boek en een mobiele

de uitgevers een efficiënt uitleenmodel neer te zetten.

applicatie, die samen zorgen voor een ‘verrijkte

De gemiddelde kostprijs per uitlening van € 0,724 is

leeservaring’ gebruikmakend van ‘Augmented

de laagste in Europa. Dit is het resultaat van de inzet

Reality’ (AR) animaties. Dit leidde tot behoorlijk wat

van een tweetal diensten: het e-bookplatform voor

media-aandacht.

bibliotheekleden en de VakantieBieb-app.

3

slechts ca. 350 Nederlandse en 40 buitenlandse Uitleningen per categorie

Figuur 4. Uitleningen e-books per categorie.

1,0% 2,3%

Volop pers-aandacht voor de start uitleen e-books door minister Bussemaker op 21 januari 2014.

Samen hebben de bibliotheken hiermee meer dan

7,4% 26,0%

spannende boeken

In het najaar van 2014 is een VerhalenBieb-app

500.000 gebruikers en ruim 3 miljoen downloads

literaire romans & literatuur

opgezet met korte verhalen, die evenals de Poëzie-

geregistreerd in de afgelopen 2 jaar. Hiermee scoort

Bieb-app, begin 2015 is gelanceerd.

Nederland hoog in een wereld waarin nog volop gezocht

romans

wordt naar het ultieme uitleenmodel voor e-books.5

non-fictie

17,1%

kind en jeugd

22,5%

18

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

4 Inclusief kosten voor distributie, rapportage en beveiliging.

23,7%

verhalenbundels, poëzie & biografiëen

5 A Review of Public Library E-Lending Models (dec 2014) www.kb.nl/ob/ nieuws.

overig

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

19

3.5 Oplevering van het datawarehouse BNL heeft speciaal voor de bibliotheeksector een

veiligheidsprotocollen verbeterd en is het aantal

datawarehouse ontwikkeld. Het datawarehouse

rapportagemogelijkheden uitgebreid.

(DWH) is een verzameling van uiteenlopende

6 Data die iedere bibliotheek minimaal moet aanleveren voor het DWH.

3.6 Bestaande diensten omgebouwd, aanvullende diensten ontwikkeld Bij het realiseren van de landelijke infrastructuur

Literatuurplein

heeft BNL in de loop der tijd meer en meer de

Literatuurplein richt zich zowel op het publiek

gegevens: leden, titels, objecten en transacties. Alle

Het voorgaande neemt niet weg dat de aanlevering

focus gelegd op een aantal speerpuntprojecten,

als op de leesbevorderaars op school en in de

deelnemende bibliotheken zijn in 2012 op het DWH

van data van de aangesloten bibliotheken een

zoals het uitlenen van e-books, de WaaS, de NBC+

Bibliotheek. Literatuurplein bestaat sinds 2002

aangesloten door een eerste set data aan te leveren.

doorlopend zorgpunt is gebleven waarover veel

en het DWH. Er zijn echter aanvullend ook tal

en is vanuit de VOB overgekomen naar BNL. Vanaf

In aanvang ging het om meer dan 250 gegevens per

overleg en afstemming heeft plaatsgevonden met de

van producten en diensten ontwikkeld die over

2010 heeft BNL Literatuurplein omgebouwd in de

aangesloten bibliotheek. Destijds is wel gebleken

VOB, SIOB en de PSO’s. In dat licht is het positief dat

die infrastructuur kunnen worden aangeboden.

landelijke huisstijl. De content kan nu ook gedeeld

dat het correct en periodiek aanleveren van deze

per 1 januari 2015 de aanlevering van data voor het

6

worden op lokale websites. De laatste jaren is veel

zogenaamde ‘minimale dataset’ voor bibliotheken

datawarehouse verplicht gesteld is voor bibliotheken

Enerzijds heeft BNL producten en diensten die in

nieuwe content toegevoegd, waaronder video-

lastig was. Dit kwam enerzijds doordat er in de

middels de nieuwe Bibliotheekwet.

2010 al bestonden ‘omgebouwd’ in de landelijke

interviews met bekende schrijvers. Andere onder-

branche veel verschillende configuraties van dezelfde

huisstijl en toepasbaar gemaakt in de nieuwe

delen van Literatuurplein zijn onder meer: Literaire

bibliotheeksoftware in omloop waren, waardoor

Overigens wordt het DWH grotendeels periodiek en

landelijke digitale infrastructuur. Dat geldt

cursussen, de Literaire agenda, discussietips voor

enkele leveranciers moeite hadden consistente

automatisch gevoed vanuit verschillende systemen

bijvoorbeeld voor de diensten G!ds, Literatuurplein

leesclubs, Nieuws & Actueel, Interviews, Columns,

data van de bij hun aangesloten bibliotheken aan

die bibliotheken reeds gebruiken. Overige informatie

en Leesplein. Anderzijds zijn heel veel nieuwe

Literaire prijzen, Recensies, Nieuwe boeken, Dossiers

te leveren. Anderzijds was er aanvankelijk weinig

hoeven bibliotheken slechts eenmalig aan te leveren.

diensten ontwikkeld.

over auteurs, een Literaire wereldkaart en een

prioriteit bij bibliotheken om de gevraagde data aan

De gegevens die de bibliotheek aanlevert zijn en

te leveren, omdat in die fase nog relatief weinig

blijven eigendom van de desbetreffende bibliotheek.

relevante informatie kon worden teruggegeven

BNL beheerde en verwerkte deze gegevens alleen in

vanuit het DWH aan de bibliotheken. Hierdoor

hun opdracht en volgens hun instructies. Bibliotheken

dreigde een ‘kip-of-ei’ situatie te ontstaan, die meer

en hun brancheorganisaties kunnen gebruikmaken

organisatorisch dan technisch van aard leek. Dat

van (delen van) deze informatie. Hiermee vormt het

kwam onder meer tot uitdrukking in de (zeer uit-

DWH een gemeenschappelijke bron voor beleids-

voerige) discussies en uitgewerkte trajecten rondom

en branche-informatie. Een bibliotheek kan zelf

privacy en veiligheid van de aan te leveren data.

aangeven of de gegevens ook door andere organisaties (bijvoorbeeld een gemeente) mogen

In de afgelopen jaren heeft BNL op zowel juridisch

worden gebruikt. Dat bibliotheken hun prestaties

als technisch vlak haar aandeel in het doorbreken

beter kunnen meten en zich onderling kunnen

van deze situatie geleverd. Zo werden privacy-

vergelijken, vergroot de meerwaarde voor de

statements opgesteld, is het beheer van de data

individuele bibliotheken en stelt ze in staat de

opnieuw vormgegeven, zijn aanleverprocedures en

eigen organisatie verder te optimaliseren.

Literaire tijdlijn.

Figuur 5. Unieke bezoekers Literatuurplein. Unieke bezoekers Literatuurplein

2012 - 2014 circa 5 miljoen unieke bezoekers

250.000 200.000 150.000 100.000

2012 2013

50.000

2014 0 jan

20

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

feb

maa

apr

mei

jun

jul

aug

sep

okt

nov

dec

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

21

Unieke bezoekers Leesplein

2012 - 2014 ruim 2 miljoen unieke bezoekers

250.000 200.000

openingstijden, in bij G!ds. Ook de ISIL-codes9

De Bibliotheek op school

worden nu beheerd in G!ds. Mede hierdoor is

Met de Bibliotheek op school (onderdeel van het

G!ds een belangrijk onderdeel geworden van

leesbevorderingsprogramma Kunst van Lezen)

de landelijke digitale infrastructuur.

werken bibliotheken en scholen structureel samen

150.000

aan taalontwikkeling, leesbevordering en media-

100.000 50.000

maa

apr

mei

jun

jul

aug

sep

okt

nov

stimuleren om meer te lezen, op school en thuis.

gemeenten te ondersteunen. Zo worden diverse

2013

digitale loketten gevoed en geëxploiteerd via

Alle voorheen losstaande online diensten van de

G!ds. Het aantal raadplegingen van de totale

bibliotheek voor de basisschool zijn in de periode

database is enorm gestegen de laatste jaren tot

2010-2014 geïntegreerd in één dienst: de Bibliotheek

ruim 120 miljoen op jaarbasis.

op school. Onderdeel daarvan is het aansluiten van

0 feb

wijsheid van kinderen. Doel is scholieren te

het beheer van uiteenlopende lokale data om 2012 2014 jan

Bibliotheken kunnen G!ds ook inzetten voor

dec

scholen op een bibliotheeksysteem. Inmiddels Figuur 6. Unieke bezoekers Leesplein.

22

scholen aangesloten op zo’n systeem (dat door

een online adviestool van de bibliotheken die de

BNL is geaccrediteerd) en dat aandeel groeit sterk.

jeugdtitels). Bij aanvang waren uitgevers van

gebruiker kan voorzien van een leesadvies, toe-

Voor de eerste 3 jaar heeft BNL mede namens SIOB

Ook Leesplein is een dienst die al voor 2010 bestond

luister­boeken bereid tot het aanbieden van recente

gespitst op de interesses en voorkeuren van de

(nu KB) een financiële stimuleringsregeling

bij de VOB en die omgebouwd is naar de nieuwe

titels. Daardoor was het aanbod extra aantrekkelijk

gebruiker. Op www.welkboek.nl kan de bezoeker

ingezet om scholen op een Bibliotheeksysteem aan

website-infrastructuur. Leesplein is een verzamel-

en ook geschikt voor scholieren om te luisteren voor

op een bijzondere manier een boek uitkiezen dat

te sluiten. Deze regeling loopt in 2016 af. Doel-

punt voor leesbevordering voor kinderen en jongeren

de lijst.

precies past bij waar hij of zij (op dat moment)

stelling is om dan minimaal 50% van alle basis-

zin in heeft. Inmiddels maken per maand meer

scholen in het werkgebied van de deelnemende

dan 55.000 unieke bezoekers gebruik van deze

bibliotheken aangesloten te hebben op het

bevat onder meer leestips, jeugdtheater-

8 Om dat aantal in het tweede jaar te vergroten is op grond van een analyse besloten de dienst opnieuw te lanceren met een duidelijke bij de bibliotheek passende naam (bijvoorbeeld: ‘Cursussen van de bibliotheek’), de landingspagina duidelijker en aansprekender te maken en om de inlogprocedure te vereenvoudigen.

hebben bibliotheken meer dan 20% van de basis-

WelkBoek is een zogenaamde ‘Recommender’: Leesplein

van 0-18 jaar, ouders en professionals. Leesplein

7 Door het succes van de LuisterBieb-app is besloten er een permanente dienst van te maken en de app door te ontwikkelen.

Recommender (WelkBoek)

Bibliotheek/HEMA-academie

voorstellingen, tentoonstellingen, agenda, nieuws,

De HEMA-academie is het grootste online opleidings-

interviews en voorleesboeken. De content op

instituut voor bedrijven, overheid en onderwijs. BNL

zowel Literatuurplein als Leesplein zijn de laatste

is eind 2013 met HEMA-academie een pilot gestart:

periode van het BNL-bestaan bekostigd vanuit de

de Bibliotheek/HEMA-academie. In deze pilot

VOB Inkoopgelden.

krijgen bibliotheekleden de mogelijkheid om drie

dienst.

10

programma van de Bibliotheek op school. 62.950 55.291 48.494

online cursussen te doen op het thema ICT óf op het LuisterBieb

thema Sociale Vaardigheden/ Social Media óf op

In april 2013 heeft BNL een speciale app voor luister-

het thema Vrije tijd. De pilot loopt tot eind 2015. Na

boeken geïntroduceerd: de LuisterBieb. De app is

ongeveer een jaar - begin 2015 - hebben bijna 10.000

eenvoudig in gebruik. De gebruiker downloadt

leden zich ingeschreven bij de Bibliotheek/HEMA

9.000

luisterboeken naar keuze en heeft voor het luisteren

academie en een cursuspakket geactiveerd.8

8.000

vervolgens geen internetverbinding meer nodig.

42.363 WelkBoek

19.502

7.000

gesteld via de app. De app is ook geschikt voor

G!ds is een database met adressen, agenda-items,

mensen met een visuele beperking of dyslexie en

nieuws, aanbod en internetlinks met achtergrond-

wordt gratis in de Google Play en iOS store aangeboden

informatie. De informatie wordt getoond op

4.000 4.461

aan zowel leden als niet-leden van de bibliotheek.

websites en andere digitale toepassingen. G!ds

3.000

heeft drie toepassingsgebieden: De app is bijna 150.000 keer gedownload tot eind 2014, met een gemiddeld aantal downloads van

1. Basisbestand Bibliotheken.

22.000 luisterboeken per maand. Via de app worden

2. Database voor de bibliotheeksector.

ongeveer 300 fictie/non-fictie luisterboeken

3. Extern aan te bieden instrument.

ontsloten.7 Eind 2014 is de collectie nog vernieuwd en zijn nieuwe luisterboeken toegevoegd in alle

Vanaf 2012 voeren alle bibliotheken hun basis-

genres (van thrillers, romans, hoorcolleges tot

gegevens, zoals adressen van hun vestigingen en

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

38.188

15.181

6.000

11.950

5.000

8.380 7.447

10 Op grond van het succes is besloten ook een app te gaan ontwikkelen en de kwantiteit en kwaliteit van het aanbod verder te vergroten (bijvoorbeeld door titels toe te voegen aan de database op grond waarvan adviezen worden gegeven).

31.894

23.085

G!DS

49.151 43.465

35.064 28.458

Het gedownloade boek wordt tijdelijk beschikbaar

55.792

9 International Standard Identifier for Libraries. Dit is de unieke identificatie van bibliotheken en daaraan gerelateer­ de organisaties. Deze standaard kan onder meer een rol spelen bij interbibliothecair leenverkeer en het gebruik van RFID (Radio Frequency Identification technology) in bibliotheken.

26.177 21.610

18.027 14.282

10.586

3.918

2.000

Totaal bezoeken

1.000

Totaal unieke bezoekers

0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

Bezoeken

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

Unieke bezoekers

Figuur 7. Bezoekcijfers WelkBoek BNL jaaar 2014.

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

23

3.7 Marketingcampagnes

E-bookcampagne 2014

Social media

In het najaar van 2014 heeft BNL, in opdracht van de

De bibliotheken zijn ook gezamenlijk aanwezig op

BNL heeft heeft in nauwe samenwerking met de

VakantieBieb campagne 2013-2014

VOB, een campagne gestart om het aanbod e-books

de sociale media kanalen. In 2014 is onder regie van

VOB verschillende marketingcampagnes uitgevoerd

De VakantieBieb is een app met een selectie van

van bibliotheken onder de aandacht te brengen.

BNL de Social Media Pilot (opgezet door de PSO

om de bekendheid van de digitale dienstverlening

populaire e-books om tijdens de vakantie te

Daarvoor was de collectie speciaal met toptitels uit-

Rijnbrinkgroep) omgezet in een Landelijk Social

door de bibliotheek onder verschillende doelgroepen

lezen. Zowel leden als niet-leden kunnen e-books

gebreid. Er is reclame gemaakt via radio, billboards,

Media Team Bibliotheek (LSMT). Het LSMT wordt

te verbeteren. De belangrijkste campagnes waren

downloaden die in een virtuele boekenkast

social media en Google AdWords. Er is een speciale

gevormd door 45 medewerkers van verschillende

gericht op het digitaal lezen:

komen te staan. Gebruikers hebben alleen een

website ontwikkeld met informatie en promotie-

lokale bibliotheken in het land. In het LSMT wordt

internetverbinding nodig voor het registreren en

materialen voor bibliotheken. BNL organiseerde

het Twitter-account (@bibliotheek), het Facebook-

‘Lees Meer-campagne’ 2012-2013

het downloaden van een boek. Daarna kan offline

online vragen- en kennismakingssessies voor biblio-

account (Bibliotheek) en het Pinterest-account

Deze campagne vestigde de aandacht op een

worden gelezen op een tablet of smartphone.

theekmedewerkers. Tijdens de campagne lag de focus

(Bibliotheek) van de digitale bibliotheek beheerd.

geselecteerd e-bookaanbod van bibliotheken. In de

Het boekenaanbod is onbeperkt beschikbaar

op het promoten van het gemak van e-books van de

Ook wordt Instagram gemonitord en reactief

campagne zijn e-books gratis beschikbaar gesteld aan

tijdens de vakantieperiode. Bij elke VakantieBieb-

bibliotheek en op het grote en gevarieerde aanbod.

ingezet. Het motto is “U zendt, wij luisteren”,

zowel bibliotheekleden als mensen die geen lid zijn

editie is een nieuwe selectie beschikbaar.

van de bibliotheek. Lezen is in de campagne

waarbij de interactie met de klant centraal staat. Niet alle bibliotheken konden zich vinden in de

gekoppeld aan thema’s (zoals sport, koken, lifestyle)

De VakantieBieb-app is gestart in de zomer van

ingezette uitingen (zoals een pay off ‘na het lezen

Inmiddels volgen 29.000 Twitteraars het landelijke

en locaties (zoals musea, pretparken, de trein). Met

2013. De daaropvolgende edities (herfst- en kerst-

gooi ik mijn boeken weg’). Daardoor werd de

account van de Bibliotheek en zijn er 4.000 fans op

behulp van posters en flyers op de betreffende locatie

vakantie 2013) waren ook succesvol. Het resultaat

campagne niet overal even enthousiast uitgevoerd

Facebook. Het team heeft een belangrijke functie op

en stations werden mensen op de hoogte gebracht

was 200.000 nieuwe gebruikers en in totaal

door lokale bibliotheken. Desondanks is het aantal

het gebied van promotie van de digitale dienst-

van de actie. Uit een onafhankelijke effectmeting door

1 miljoen gedownloade e-books.

e-booklezers na de landelijke e-bookcampagne van

verlening van de Bibliotheek (e-books, VakantieBieb,

de bibliotheek in september en oktober met 25%

LuisterBieb, PoëzieBieb en VerhalenBieb) en de web-

onderzoeksbureau Blauw Research kwam naar voren dat 25% van de Nederlanders heeft kennisgenomen

In 2014 was er één editie van de VakantieBieb. Dit

toegenomen. In overleg met de VOB is afgesproken

care. Het team is een bron van inspiratie voor de

van de campagne. Men vond de campagne duidelijk,

keer werden ook scholen met een goed geslaagde

bij volgende marketingcampagnes de bibliotheken

volgers op het gebied van boeken, muziek, films,

passend bij de bibliotheek en geloofwaardig. Bijna de

actie benaderd om de kinderen op leesniveau te

vooraf nog nadrukkelijker te betrekken bij de uit-

games, mediawijsheid en laaggeletterdheid. Boven-

helft van de mensen die de campagne heeft gezien,

houden in de vakantie. Na 8 weken waren er in

werking om de effectiviteit verder te verbeteren. De

dien wordt door de communicatie via de sociale

kwam in actie door erover te praten, de website te

totaal 345.000 geregistreerde gebruikers die samen

gezamenlijke marketingkracht van de bibliotheken

media een directe link gelegd, middels verwijzingen

bezoeken, te informeren bij de bibliotheek of zich aan

ongeveer 1,5 miljoen e-books downloadden. Circa

is namelijk een ijzersterk middel.

naar de lokale bibliotheken en hun aanbod.

te melden als nieuw lid. Ook in de beeldvorming heeft

20% daarvan waren jeugdboeken. De app was

de campagne een positief effect gehad. Het beeld is

enige tijd de meest populaire app van Nederland

dat de bibliotheek met zijn tijd meegaat. Doel van de

(zie illustratie).

3.8 Gezamenlijke digitale huisstijl en vormgeving

campagne was het registeren van minimaal 50.000 lezers. Dat is in het voorjaar van 2013 behaald.

Er is een gezamenlijke digitale huisstijl ontwikkeld

op een smartphone zal dat slechts één kolom zijn.

onder regie van het VOB-merkteam. BNL heeft tools

Zo blijft de website in alle gevallen goed te lezen en

gemaakt zodat alle partijen aan de huisstijl kunnen

eenvoudig te bedienen voor de eindgebruiker. De

voldoen: een online huisstijlhandboek, een manual

lokale bibliotheek bepaalt zelf welke onderdelen

online en een zogeheten ‘quick reference card’ (korte

worden getoond op een mobiel apparaat en in welke

instructie van belangrijke elementen uit de huis-

volgorde.

stijl). De huisstijl en de tools worden voortdurend doorontwikkeld om aansluiting te houden bij

Er is in 2014 een pilot uitgevoerd (een zogenaamde

nieuwe ontwikkelingen op online gebied.

‘blueprint pilot’) met Bibliotheek Zuid-Kennemerland. Deze pilot is gericht op het toetsen van de

De huisstijl en de WaaS-site zijn ‘responsive’

beste indeling van de website zodanig dat de content

ontwikkeld. Dat betekent dat de website zich auto-

zo optimaal mogelijk wordt waargenomen en wordt

matisch aanpast aan het apparaat en de browser

gebruikt door de websitebezoeker. De inzichten die in

waarmee de website wordt bezocht. Op een pc wordt

deze pilot zijn opgedaan, dragen bij aan het ontwik-

de volledige website getoond met drie kolommen,

kelen van een landelijke blauwdruk, die door andere

op een tablet kunnen dat twee kolommen zijn en

WaaS-gebruikers kan worden overgenomen.

Nr. 1 ranking VakantieBieb-app (zomer 2014).

24

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

25

3.9 Beheerorganisatie ingericht BNL heeft een professionele beheerorganisatie neer-

hebben ontvangen van BNL. Als een issue een oplossing

gezet en is daarmee in staat gebleken om de ont-

vraagt door bijvoorbeeld software aan te passen of

wikkeling van beheerkosten goed onder controle te

bugs te fixen, dan gaat het issue door naar de 3e-lijn

houden. Beheer is binnen BNL gepositioneerd als

en dat is dan meestal de softwareontwikkelaar of de

integraal onderdeel van de dienst- of applicatie-

eigenaar van het pakket of de dienst die is ingekocht

ontwikkeling en niet uitsluitend als uitvoerder.

door BNL.

Het beheer van ICT-systemen is onderverdeeld in 3 gebieden, namelijk functioneel beheer, applicatie-

Het beheer is door de toename van het aantal aan-

beheer en technisch beheer. BNL voerde alleen het

gesloten bibliotheken en gelanceerde diensten in de

functioneel beheer zelf uit. Dan gaat het om inhoud,

afgelopen jaren steeds omvangrijker en belangrijker

gebruik en nieuwe functionaliteit. Het Functioneel

geworden.

Beheer (FB) was belegd bij productmanagers binnen de organisatie. Zij zijn zogezegd de ‘product owners’

In de eerste jaren speelden bij sommige keuzes ook

en integraal verantwoordelijk voor het succes van de

politieke gronden een rol naast overwegingen op grond

betreffende dienst. Het applicatiebeheer (software) en

van functionaliteit en efficiency. Dat was niet onlogisch,

Technisch Beheer (netwerk, infrastructuur en server-

gezien de fase waarin BNL zich bevond. Dit was de fase

park) heeft BNL uitbesteed. Daarbij is het uitgangspunt

waarin alle bibliotheken nog moesten aansluiten en

dat de bedrijfskritische onderdelen 99,8 procent van

er sprake was van een – overigens begrijpelijke – dosis

de tijd tussen 6.00 en 23.00 uur beschikbaar dienen te

scepsis.

zijn. Dit is in de branche de hoogste ‘up time’ standaard

Na het aansluiten van de bibliotheken kon BNL meer

die geboden wordt.

haar regierol pakken in het optimaliseren van ontwikkelen beheerprocessen. Een goed voorbeeld daarvan is de

11 Er zijn binnen de bestaande CMS van Adobe slechts 15 componenten voor algemeen gebruik door de bibliotheken gebouwd, waar voorheen 110 widgets beschikbaar waren om een website op te bouwen.

26

BNL stuurt op (kosten en kwaliteit van) de dienst-

vervanging van de WaaS 1.0 door de WaaS 2.0, waarbij

verlening van externe beheerpartijen van het Technisch

het maatwerk is verminderd. Bij de WaaS 1.0 waren de

Beheer en Applicatiebeheer. Dat doet BNL door periodiek

beheerkosten fors opgelopen tot bijna € 1 mln. per jaar

gesprekken te voeren met deze externe beheerpartijen,

als gevolg van de enorme aantallen widgets (ongeveer

door te bezien of de afspraken die zijn gemaakt in de

110) en varianten daarop. Bij de WaaS 2.0 is gekozen

Service Level Agreements (SLA’s) zijn nagekomen en

voor een variant die in de basis al meer functionaliteit

door de dienstverlening van de gecontracteerde externe

biedt en nog steeds vrijheidsgraden kent, waardoor

partijen bij de implementatie van wijzigingen en het

minder maatwerk nodig is.11

oplossen van verstoringen te monitoren. Met de komst van het e-bookplatform in 2014 Na de aansluiting van bibliotheken op de landelijke

veranderde de rol van BNL overigens sterk. Vanaf dat

digitale infrastructuur (in 2012) is samen met de PSO’s

moment leverde BNL niet alleen diensten aan biblio-

één goed functionerende helpdesk opgezet die bestaat

theken, maar ook rechtstreeks aan consumenten. Dat

uit een 1e- en 2e-lijns-organisatie. Via deze organisatie

heeft functionele issues en hulpvragen opgeleverd.

kunnen alle vragen en meldingen van bibliotheken

De consument (e-booklener) is daarom bij Beheer toe-

over het gebruik van de infrastructurele diensten

gevoegd als klant die een melding of hulpvraag kan

worden behandeld en afgehandeld. Vragen en mel-

indienen. Daarvoor is een Veelgestelde-Vragen-Portaal

dingen komen eerst terecht bij de 1e-lijns-organisatie

ingericht. De meldingenstroom die daaruit voortkomt,

(helpdesk). Als ze niet kunnen worden beantwoord,

is bovendien gekoppeld aan het incidentenbeheer, zo-

dan worden ze doorgezet naar de 2e-lijns-organisatie

dat snel kan worden opgetreden als meldingen duiden

(meestal beheerders op kantoor bij BNL en/of

op een incident. Onder verantwoordelijkheid van de KB

functionele beheerders/diensteigenaren). Zowel de

vindt nu een verbeterslag plaats die ervoor moet zor-

1e- als 2e-lijns-organisatie is bemenst door de

gen dat organisatie en beheer van het e-bookplatform

(gezamenlijke) PSO’s, die daarvoor een vergoeding

structureel belegd worden.

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

De Wsob biedt de KB – na integratie van BNL – veel kansen voor innovatie en het invullen van de rol van de bibliotheek in het digitale domein. Jos Debeij (Hoofd afdeling Bibliotheekstelsel KB)

Welke mijlpalen en resultaten zijn bereikt?

27

Hieronder vatten we samen wat de activiteiten van BNL hebben opgeleverd voor bibliotheekleden, bibliotheken en gemeenten (als belangrijke subsidieverstrekker en partner van bibliotheken). Wat hebben zij aan deze resultaten en wat is er voor hen veranderd sinds 1 januari 2010 toen BNL startte?

4.1 Wat heeft het opgeleverd voor bibliotheekleden? Door de gezamenlijke ontwikkeling van één digitale

e-content) die bibliotheken gezamenlijk inkopen,

bibliotheek zijn de mogelijkheden van de digitale

verzamelen (uit openbare bronnen) of samenstellen

dienstverlening aan bibliotheekleden en andere

(zoals Literatuurplein).

gebruikers sterk toegenomen. Via de NBC+ is het voor een groeiend aantal

4

Wat heeft het opgeleverd voor bibliotheekleden en anderen? 28

Wat heeft het opgeleverd voor bibliotheekleden en anderen?

Bibliotheekleden kunnen gebruikmaken van

gebruikers mogelijk om gerichter te zoeken in een

het brede aanbod aan digitale diensten dat

nog groter aanbod (namelijk de hele Collectie

inmiddels beschikbaar is, zoals de verschillende

Nederland), waarbij de zoekresultaten worden

apps (VakantieBieb, LuisterBieb, PoëzieBieb en de

verrijkt met aanvullende informatie die op termijn

VerhalenBieb), maar ook van het cursusaanbod

kan worden afgestemd op het profiel en de voor-

van de Bibliotheek/HEMA-academie.

keuren van de gebruiker.

Via de landelijke aanvraagservice kunnen leden

De gebruiker kan straks zelf zijn gegevens

op elk moment van de dag alle (korte en lange)

beheren en een profiel met voorkeuren aanmaken

omschrijvingen van materialen (boeken, cd’s, dvd’s,

(MijnBibliotheek). De landelijke digitale infra-

bladmuziek, luisterboeken, games, enzovoorts)

structuur van BNL is voorbereid om deze functiona-

inzien en indien gewenst direct aanvragen. Dit kan

liteit te bieden.

ongeacht of de eigen bibliotheek ze heeft of dat ze

Dat stelt de bibliotheek in staat om daarmee reke-

van een andere bibliotheek vandaan moeten komen.

ning te houden en om bepaalde specifieke digitale diensten, producten en boeken die passen bij de

De gebruiker krijgt reeds toegang tot steeds meer

wensen van de gebruiker onder de aandacht te bren-

digitale content (e-books, databanken en overige

gen (als de gebruiker dat wil).

4.2 Wat heeft het opgeleverd voor (lokale) bibliotheken? Er is een nieuwe landelijke digitale infrastructuur

digitale infrastructuur is het kwaliteitsniveau van

voor lokale sites en een centrale portal ontwikkeld en

de webpresentatie en bijbehorende marketingtools

eind 2014 opgeleverd. De websites van deelnemende

verhoogd. Daarnaast biedt de infrastructuur een

lokale bibliotheken zijn daardoor gebaseerd op het-

optie aan bibliotheken alleen gebruik te maken

zelfde landelijke ontwerp (huisstijl) en dezelfde

van de (digitale) content middels een aantal API’s

landelijke technologie. Alle lokale bibliotheken

(Application Programming Interface).12 Hierdoor kan

kunnen via de landelijk ontwikkelde web-infra hun

men ervoor kiezen het website-beheer alsnog in ei-

eigen site beheren. De bibliotheken hebben daardoor

gen hand te houden, maar toch te profiteren van het

afscheid kunnen nemen van hun vroegere CMS’en

landelijke aanbod. Alle bibliotheken maken inmid-

en van de websites die daar op draaiden.

dels gebruik van een van deze twee opties en zijn dus

Door de centrale ontwikkeling van de landelijke

zogezegd ‘aangesloten’ op de web-infrastructuur.

Wat heeft het opgeleverd voor bibliotheekleden en anderen?

12 Een application programming interface (API) is een verzameling definities op basis waarvan een computer­ programma of systeem kan communiceren met een ander programma of systeem (definitie ontleend aan Wikipedia). Via de Content-API wordt landelijke content beschikbaar gesteld. Bibliotheken die een eigen CMS gebruiken en landelijke content willen blijven presenteren kunnen aanpassingen in het eigen systeem maken zodat via de API de landelijke content alsnog toegankelijk is.

29

Andere API’s, zoals die van de NBC+, bieden aan

bij Google op basis van de auteursnaam een boek

diverse leveranciers de mogelijkheid om nieuwe

zoekt. Bibliotheken komen dan beter naar voren en

diensten te ontwikkelen voor bij hun aangesloten

krijgen een hoge ranking.

bibliotheken. De dienstverlening van BNL heeft dus niet alleen De landelijke samenwerking en ontwikkeling van

voorzien in online functionaliteiten, maar heeft

de landelijke digitale infrastructuur zorgt er ook

bibliotheken ook mogelijkheden geboden om

voor dat bibliotheken beter zichtbaar worden op het

binnen de eigen vestigingen moderne services te

internet, bijvoorbeeld als iemand met een zoekactie

verlenen.

4.3 Wat heeft het opgeleverd voor gemeenten? Gemeenten hebben de kwaliteit van de bibliotheek-

Bibliotheek op school voortgezet onderwijs (13-18

dienstverlening zien toenemen de afgelopen jaren.

jaar) het sluitstuk.

Door de centrale ontwikkeling van de landelijke digitale infrastructuur en van de producten en diensten

Tot slot kunnen gemeenten in de toekomst beter

die daarbij worden aangeboden, worden de midde-

sturen doordat de prestaties van de bibliotheek

len effectiever besteed. Immers, alle lokale bibliothe-

beter meetbaar worden. Door de komst van het

ken bundelen hun krachten en hebben samen één

landelijke datawarehouse kunnen bibliotheken zich

website-infrastructuur, één Nationale Bibliotheekca-

onderling beter vergelijken met andere bibliotheken.

talogus, één datawarehouse (DWH) en één integraal

Bibliotheekdirecties kunnen met hun wethouder

13

13 Een CRM-pakket is een pakket waarin Customer Relations Management centraal staat. Het doel van CRM is om beter op klantwensen te kunnen anticiperen. In het pakket zijn digitale diensten en onderliggende administraties opgenomen, waarmee klantgedrag en klantvoorkeuren in ‘Mijn Bibliotheek’-achtige omgevingen kunnen worden vastgelegd.

te koppelen CRM-pakket. Er is gezamenlijk content

samen beter sturen op feitelijke data en de toege-

gecreëerd, ingekocht en ontsloten, met alle bijbeho-

voegde waarde van de bibliotheek aantonen. De

rende (financiële en technische) voordelen.

relatie tussen de gemeente als subsidieverstrekker en de bibliotheek als subsidieontvanger kan verder

Daarnaast zien gemeenten een verbetering van de

professionaliseren. Ook is het datawarehouse een

dienstverlening van bibliotheken richting scholen.

instrument voor het ontwikkelen en onderbouwen

De beste diensten die reeds aan scholen worden

van doelstellingen ten behoeve van cultureel en/

aangeboden, zijn geïntegreerd in de aanpak (niet

of sociaal ondernemerschap, waarvoor BNL onder-

het pakket) ‘de Bibliotheek op school’. Deze aanpak

steunende diensten levert (zoals G!DS met ruim 120

bevat zowel fysieke als digitale producten en dien-

miljoen raadplegingen per jaar).

sten die alle lokale bibliotheken kunnen aanbieden aan scholen in hun regio. De Bibliotheek op school is onderdeel van de doorgaande leeslijn 0-18 jaar, waarbij BoekStart het begin vormt (0-4 jaar) en de

BNL heeft door haar kennis van en enthousiasme voor innovatieve vormen van marketing een bijdrage geleverd aan het opfrissen van de kennis van de bibliotheekbranche op dit gebied. De digitale ontwikkelingen zetten een professioneel beeld neer van wie we willen zijn: een innovatieve maatschappelijk dienstverlener die de klant centraal stelt. Gaby Lafeber (bibliotheekdirecteur Rivierenland)

30

Wat heeft het opgeleverd voor bibliotheekleden en anderen?

Wat heeft het opgeleverd voor bibliotheekleden en anderen?

31

5.1 Overzicht baten en lasten Hiervoor is beschreven welke resultaten zijn bereikt

mln. Dat is gemiddeld bijna € 21 mln. per jaar.14 Dit

en wat dit heeft opgeleverd voor bibliotheekleden,

totaalbedrag en gemiddelde is overigens inclusief

voor bibliotheken en voor gemeenten. In dit hoofd-

de door lokale bibliotheken gefinancierde inkoop

stuk geven we een overzicht van de investeringen

van digitale content van bijna € 20 mln. in deze

die zijn gedaan om deze resultaten mogelijk te

periode (die ook in de begroting van BNL is opge-

maken.

nomen). Exclusief de inkoop van digitale content heeft OCW derhalve in de periode 2010-2014 circa

De totale omvang van de investeringen via BNL in

€ 84 mln. geïnvesteerd in de opzet van de digitale

de periode 2010 tot en met 2014 bedraagt ruim € 103

bibliotheek: dat is gemiddeld circa €17 mln. per jaar.15

Exploitatie BNL 2010-2014

2010

2011

2012

2013

2014

Totaal

3.559.894

1.108.658

-

-

-

4.668.552

BATEN Overdracht subsidie 2009 OCW bij de ontvlechting Overgedragen VOB gelden vanuit de ontvlechting

-

603.489

-

-

-

603.489

Instellingssubsidie OCW

2.000.000

2.013.840

-

-

-

4.013.840

Innovatiesubsidie OCW

7.605.378

10.593.052

17.249.401

17.249.401

17.249.401

69.946.633

-

-

3.283.014

168.302

274.040

3.725.356

Projectsubsidie SIOB Projectsubsidie OCW

5

Welke investering is gedaan? 32

Welke investering is gedaan?

Omslaggelden namens VOB inkoopcommissie Overige baten + mutatie onderhanden werk

-

-

-

-

271.000

271.000

3.602.471

3.274.974

3.273.606

4.132.781

5.823.453

20.107.285

248.756

489.854

289.516

196.199

290.326

1.514.651

17.016.499

18.083.867

24.095.537

21.746.683

23.908.220

104.850.806

Personeel

911.573

477.022

704.992

886.073

1.165.282

4.144.942

Materieel

718.690

1.065.319

1.265.257

1.257.712

1.571.217

5.878.195

1.630.263

1.542.341

1.970.249

2.143.785

2.736.499

10.023.137

917.180

1.886.429

3.909.346

4.047.532

4.059.070

14.819.557

Inkoop digitale content

3.114.036

2.914.302

3.200.492

4.677.963

5.522.124

19.428.917

Ontwikkeling Digitale Infrastructuur

6.964.715

6.165.981

7.457.858

3.234.982

3.336.616

27.160.152

Content Services

2.780.095

1.962.123

1.845.295

1.075.181

962.046

8.624.740

774.667

1.915.456

3.876.496

3.453.169

3.611.461

13.631.249

Totale baten

14 Ter vergelijking: de jaarlijkse totale lasten van de gezamenlijke openbare bibliotheken in Nederland bedroegen in 2010 € 567,1 mln. en namen af tot een bedrag van € 534,5 mln. in 2013. De Rijksbijdrage aan de bibliotheekinnovatie voegt dus ca. 3,5% toe aan de gemiddelde bibliotheekbegroting.

15 Dit is exclusief de aan alle bibliotheken en PSO’s uitgekeerde aansluitsubsidies. Indien deze meegeteld zouden worden komt de gemiddelde investering vanuit OCW boven de € 18 mln. per jaar uit.

LASTEN Organisatie (overhead)

Totale organisatielasten Activiteitenlasten Personeel

Beheer Digitale Infrastructuur Marketing & Communicatie Overige kosten en activiteiten Totale activiteitenlasten Totale lasten

-

66.060

639.673

223.135

-

928.868

711.414

844.798

2.005.766

2.848.612

2.346.895

8.757.485

15.262.107

15.755.149

22.934.926

19.560.574

19.838.212

93.350.968

16.892.370

17.297.490

24.905.175

21.704.359

22.574.711

103.374.105

Figuur 8. Gecomprimeerd overzicht baten en lasten van BNL op geaggregeerd niveau (bedragen in euro’s).

Welke investering is gedaan?

33

16 Zie de bovenste twee regels van de opsomming van baten. Het bedrag van € 1,7 mln. is een optelling van het bedrag van € 1,1 mln. (‘overdracht subsidie 2009 OCW bij de ontvlechting’) en € 0,6 mln. (‘overgedragen VOB gelden vanuit de ontvlechting’).

In de paragrafen hierna wordt eerst een korte toe-

toelichting wordt verwezen naar de afzonderlijke

lichting gegeven op de ontwikkeling en omvang van

jaarverslagen en jaarrekeningen van BNL. Deze jaar-

de baten (exploitatie) en vervolgens op ontwikkeling

verslagen en jaarrekeningen zijn op de website van

en omvang van de lasten (bestedingen). Voor een

de KB te vinden via www.kb.nl/organisatie/

meer gedetailleerde weergave en een uitvoerige

organisatie-en-beleid/jaarverslagen.

5.2 Exploitatie nader toegelicht De digitale innovatie in de openbare bibliotheek-

Hiernaast heeft het SIOB in de jaren 2012, 2013 en

branche is sinds 2010 als meerjarig programma

2014 (additionele) projectsubsidies verleend ten

ingezet waarbij het ministerie van OCW jaarlijks

behoeve van specifieke projecten.

een innovatiesubsidie aan BNL heeft toegekend. Met het inwerking treden van de Wsob is deze bijdrage

Vanwege de transitie van BNL naar de KB is in 2014

(nu aan de KB) in principe structureel geworden.

eenmalig een projectsubsidie van € 271.000 door het ministerie van OCW toegekend aan BNL.

Bij de start van BNL is er tevens een bedrag van € 5,3 miljoen overgedragen vanuit de ontvlechting van de

Naast de subsidies van OCW / SIOB heeft BNL een

VOB. Dit bedrag is deels in 2010 (€ 3,6 mln.)

belangrijk deel van haar baten gehaald uit de

16

en deels in 2011 (€ 1,7 mln.) besteed. 17 Daarom is de in figuur 8 vermelde projectsubsidie in 2010 € 7,6 mln. (namelijk € 9,1 mln. minus € 1,5 mln.) en in 2011 € 10,6 mln. (namelijk € 9,1 mln. minus € 1,5 mln.).

18 De betreffende licenties werden door BNL afgesloten en beheerd, inclusief de gehele administratieve afhandeling. Vanuit haar rol verzamelde BNL ook de gebruiksstatistieken en regelde het monitoren van het gebruik van de content en het analyseren van de gebruikscijfers.

zogeheten ‘omslaggelden’ die namens de VOB geïnd werden bij de openbare bibliotheken. De

De door het ministerie van OCW toegekende

VOB Inkoopcommissie was verantwoordelijk voor

subsidie is in 2010 en 2011 middels een instellings-

de inkoop van de e-content voor de openbare

subsidie van € 2 mln. en een projectsubsidie van

bibliotheken in Nederland.18 BNL heeft de Inkoop-

€ 9,1 mln. aan BNL toegekend. Daarbij is € 1,5 mln.

commissie19 van de VOB geadviseerd en de

van de in 2010 toegekende projectsubsidie

uitvoering van de inkoop uitgevoerd. Deze inkoop

uiteindelijk ten gunste gekomen van 2011.17

van e-content is gefinancierd vanuit de geïnde ‘omslaggelden’: een bijdrage per inwoner in het

De twee door OCW verstrekte subsidies van in totaal

verzorgingsgebied van de bibliotheek. Om deze

jaarlijks € 11,1 mln. zijn vanaf 2012 vervangen door

reden zijn de omslaggelden ook formeel onderdeel

een jaarlijkse innovatiesubsidie van € 17,9 mln.

van de achtereenvolgende jaarrekeningen van BNL.

Deze subsidie is vanaf 2012 niet langer rechtstreeks

Het tarief per inwoner is in de loop der jaren

door het ministerie van OCW toegekend aan BNL,

gestegen van € 0,20 naar € 0,35. Dat is met name

maar door het SIOB met een mandaat van het

een gevolg van de stijging van het aantal beschik-

ministerie van OCW. Daarbij heeft SIOB voor haar

bare en uitgeleende e-books.

eigen werkzaamheden rondom het digitale innovatieprogramma zelf jaarlijks een bedrag van € 700.000 ingehouden. Per saldo ontving BNL derhalve een jaarlijkse innovatiesubsidie van € 17,2 mln.

Bij innovatie gaan ook wel eens dingen mis; dus ook bij BNL. Maar dat mag, want zonder fouten leer je niet. Zonder de gedrevenheid en inventiviteit van BNL was een aantal digitale vernieuwingen voor de bibliotheken en hun gebruikers nooit van de grond gekomen.

19 Per 1-1-2015 is de naam veranderd in de KB Inkoop­ commissie.

Ap de Vries (directeur Vereniging Openbare Bibliotheken) 34

Welke investering is gedaan?

Welke investering is gedaan?

35

5.3 Bestedingen nader toegelicht

In de beginjaren van BNL is een relatief groot deel

door BNL geen middelen aan Marketing &

van het budget besteed aan ‘Ontwikkeling Digi-

Communicatie besteed, omdat er ook nog nauwe-

De lasten van BNL vallen uiteen in twee hoofd-

deel gedekt door een eenmalige zogeheten ‘project-

tale Infrastructuur’.20 In 2010, 2011 en 2012 was

lijks nieuwe diensten aan derden werden verleend.

categorieën te weten ‘Organisatielasten (overhead)’

subsidie’ van OCW.

dit de grootste post. Als resultaat van de gedane

De ‘Content Services’ betreffen onder meer het

investeringen in de ontwikkeling van digitale infra-

budget dat is gebruikt om de ‘oude’ diensten die

en ‘Activiteitenlasten’. Vanaf 2012 werd duidelijk dat het innovatie-

structuur zijn in 2012 veel producten en diensten

reeds voor 2010 bestonden in de lucht te houden,

Organisatielasten

programma voor langere tijd uitgevoerd zou

opgeleverd en waren belangrijke basis-onderdelen

te beheren, te actualiseren én door te ontwikkelen

Onder de organisatielasten staan de uitgaven

worden. Daarom werden tijdelijke inhuurkrachten

van de digitale infrastructuur gereed. Daardoor zijn

(om te bouwen) zodat ze inpasbaar werden in de

verantwoord die betrekking hebben op onder-

voor een groot deel vervangen door personeel dat

de ontwikkelingskosten in de jaren daarna afgeno-

nieuwe digitale infrastructuur. Het ging om

steunende functies en afdelingen. Daarbij valt te

door BNL in dienst is genomen.

men.

producten zoals Literatuurplein, Leesplein en G!DS.

denken aan de directie en het secretariaat, HR,

Ook de gemaakte kosten ten behoeve van de

juridische zaken en de financiële administratie.

Activiteitenlasten

De beheerkosten (categorie ‘Beheer Digitale Infra-

Bibliotheek op school en de bijdrage voor basisdien-

Daarnaast worden onder deze categorie de kosten

Onder activiteitenlasten worden de lasten verstaan

structuur’) hebben een tegengestelde ontwikkeling

sten van CDR vallen onder de Content Services. De

verantwoord zoals huisvesting, kantoor-

die direct samenhangen met het primaire proces

doorgemaakt. Naarmate er meer infrastructuur

omvang van de kosten in deze categorie is

automatisering, kantoorkosten en algemene kosten.

van BNL: de uitvoering van de kernactiviteiten.

werd ontwikkeld in 2011 en 2012, namen in die jaren

afgenomen in de periode 2010-2014.

De organisatie BNL heeft zich in de loop der jaren

In het overzicht van de activiteitenlasten zijn de

beheerkosten onder het niveau van 2012. Dat

Een belangrijk onderdeel van de ‘Overige kosten

verder ontwikkeld en geprofessionaliseerd. Dat heeft

bestedingen ingedeeld in zes categorieën (naast

heeft onder meer te maken met de focus die BNL

en activiteiten’ betreffen de bezitsynchronisatie:

impact gehad op de omvang van de organisatie-

personeelskosten). In figuur 9 zijn de bestedingen

heeft gelegd op het onder controle houden van de

het ontsluiten van de titeldata van bibliotheken

kosten. De stijging in 2014 hangt samen met extra

op deze zes typen activiteiten naast elkaar gezet zodat

beheerkosten. Er zijn kostenbesparende maat-

ten behoeve van gebruik in de NBC+. In het kader

personele kosten om de integratie in de KB te onder-

is te zien hoe ze zich tot elkaar verhouden en hoe ze

regelen genomen, zoals het vervangen van inhuur-

daarvan heeft BNL voor circa € 2,1 mln. aan 3-jarige

steunen. Deze hogere kosten zijn voor een belangrijk

zich hebben ontwikkeld in de periode 2010-2014:

krachten door medewerkers in dienst en het

raamovereenkomsten afgesloten met leveranciers.

kritisch beoordelen van beheercontracten op

Dit werd in het verleden deels door de bibliotheken

noodzaak en besparingsmogelijkheden.

individueel afgenomen bij leveranciers als OCLC

ook de beheerkosten toe. In 2013 en 2014 waren de

Inkoop digitale content

€8

Ontwikkeling Digitale Infrastructuur Content Services

€7

Beheer Digitale Infrastructuur Marketing & Communicatie

Miljoenen

€6

Overige kosten en activiteiten

20 Met bijna 200 gerealiseerde widgets en overige diensten in de periode 2010-2012 is het ontwikkelbudget per widget/ dienst gemiddeld circa 100.000 euro. Sommige widgets en diensten hebben overigens minder dan 20.000 euro gekost, terwijl andere diensten veel meer dan het gemiddelde hebben gekost (bijvoorbeeld de ontwikkeling van de NBC+).

en Serial Solutions en betreft deels nieuwe De bestedingen voor de ‘Inkoop digitale content’

activiteiten met betrekking tot de NBC+ onder-

zijn in 2013 en 2014 gestegen ten opzichte van de

steuning. De ‘Overige kosten en activiteiten’

voorgaande jaren. Die toename heeft vooral te

bestonden in 2010 en 2011 overigens vooral uit

maken met de inkoop van e-books: in 2013 en 2014

Research & Development.

is ruim € 2,2 mln. uitgegeven aan de tijdelijke beschikbaarstelling van e-books.

Tot slot In de bibliotheeksector is gekozen voor een

€5

€4

€3

€2

€1

€2010

2011

2012

2013

2014

Uitgaven voor ‘Marketing & Communicatie’

collectieve aanpak door gezamenlijk en centraal

heeft BNL in de jaren 2011, 2012 en 2013 uit eigen

een digitale bibliotheek te ontwikkelen. Dat heeft

middelen gedaan. In 2012 heeft BNL bijvoorbeeld

geleid tot een kwaliteitsimpuls en een basis-

diverse marketingacties ondernomen en ook

infrastructuur om op voort te bouwen. Door dit

verschillende marketingtools voor bibliotheken

gezamenlijk te doen, zijn bovendien structureel

ontwikkeld. Een belangrijke marketingactiviteit in

kosten bespaard. Enerzijds een besparing op kosten

2012 is de publiekscampagne ‘Lees Meer’ geweest.

die al gemaakt werden (zoals die voor websites,

In 2013 zijn de kosten voor BNL van diverse

de Aquabrowser van Serial Solutions en metadata

marketingacties afgebouwd, waarbij het uitgangs-

van OCLC). Anderzijds een besparing door nieuwe

punt werd dat marketingacties met name door

inkoop, nodig door de digitale bibliotheek,

de branche zelf via de VOB inkoopcommissie

gezamenlijk uit te voeren (zoals koppelingen bij

gefinancierd dienden te worden. Vanaf 2014 wordt

bibliotheeksysteem-leveranciers, digitale content

marketing – van met name digitale diensten –

en andere licenties).

richting eindgebruikers bekostigd uit de VOB

36

Figuur 9. Bestedingen per jaar naar een zestal categorieën. De hoogte van de bestedingen is exclusief de kosten van het vaste personeel dat

omslaggelden (als onderdeel van het budget voor

Een conservatieve schatting van de in de afgelopen

is ingezet en exclusief overheadkosten.

‘inkoop digitale content’). In 2010 zijn overigens

jaren opgebouwde besparingen (en/of benodigde

Welke investering is gedaan?

Welke investering is gedaan?

37

bekostiging van licenties ten behoeve van het

mogelijkheden (zoals werving nieuwe leden,

digitale domein) gaat al snel uit van ongeveer

betaalde aanvullende diensten of ‘plus-

zes tot acht miljoen euro per jaar. Dit bedrag kan

abonnementen’).

nog oplopen door vergaande samenwerking in

Het is aan de bibliotheken en de KB deze mogelijk-

de branche en het vaststellen van bijbehorende

heden de komende jaren te gaan verkennen.

randvoorwaarden (zoals bij zaken als de Nationale Bibliotheekpas, Gastlenen of het interbibliothecair

Zogezegd kunnen we dus stellen dat de investeringen

leenverkeer).

van OCW en de VOB via BNL tot maatschappelijk rendement hebben geleid met groeiperspectief

Extra inkomsten voor de branche zijn nog niet

voor de toekomst. Primair heeft BNL zich overigens

door BNL (rechtstreeks) gerealiseerd, maar de

altijd gefocust op het verbeteren van de

digitale infrastructuur biedt daarvoor wel diverse

innovatieve slagkracht van de branche.

Met samenwerking bereik je meer, maar het is niet altijd de meest eenvoudige weg die je dan inslaat… Tineke van Ham (Voorzitter Samenwerkende Provinciale Service Organisaties Nederland) 38

Welke investering is gedaan?

Welke investering is gedaan?

39

Vlak na mijn aanstelling als directeur van Stichting Bibliotheek.nl werd mij gevraagd wanneer de bibliotheek-infra klaar zou zijn.

Mijn antwoord moet teleurstellend zijn geweest.

 Sensortechnologie: Ook wel aangeduid met

Nooit. Want hoe hard we ook ons best doen, de

‘the internet of things’. Naast alle data en

techniek schrijdt voort, nee – holt door – en de vraag

informatie, worden ook alle apparaten aan el-

naar digitale oplossingen en diensten stijgt mee.

kaar gekoppeld. Aansprekende voorbeelden zijn

Inmiddels is dit besef meer gemeengoed geworden

de boodschapbestellende koelkast, de gezond-

bij betrokkenen in de bibliotheeksector.

heidsmetende smartwatch en de zelfrijdende auto. Nu al zijn er wereldwijd driemaal zoveel

Het antwoord op de vraag ‘en waar staan we nu?’

sensoren geïnstalleerd dan er inwoners op onze

is bemoedigend. Immers, we hebben branchebreed

planeet zijn. En die groei explodeert.

de basis weten te leggen voor de eerste, enige, echte digitale bibliotheek van Nederland. Echter, net als

Dus die slimme robots gaan op basis van verrijkte

je denkt dat je iets bereikt hebt, dienen de volgende

informatie met alles communiceren. Maar niet met

uitdagingen zich al weer aan:

‘iedereen’. De mens is a priori niet meer een noodzakelijke schakel in de lijn. En degene met een

 Robotisering: Dat is toch geen trend van de

6

Blik vooruit… 40

Blik vooruit…

achterstand al helemaal niet. Naar mijn idee ligt

laatste tijd? Toch wel. Deze ontwikkeling speelt

daar in de kern de toegevoegde waarde van de

zich buiten het directe zicht af. Sluipend.

bibliotheek – en die is zowel digitaal centraal, als

Toepassinkje hier, toepassinkje daar. Het gaat

fysiek lokaal. In de hectische wereld die er aan komt

bij de nieuwste robotisering niet meer primair

zou de bibliotheek een baken van wijsheid en rust,

om het vervangen van mensenhanden door

een gids kunnen zijn. De eeuwenoude rol dus, alleen

mechanische techniek. Nee, het gaat om kunst-

nu op een eigentijdse wijze uitgevoerd.

matige intelligentie in combinatie daarmee. Het vervangen van het menselijk brein plus de

De uitdagingen (en taken) voor de moderne

handen, zogezegd. Natuurlijk, computers konden

bibliotheek zijn groot in getal, terwijl de financiering

al heel veel, maar nu gaan ze ook creativiteit

daarvan onder druk staat. Keuzes maken en focus

tonen. Ontwerpen, dwarsverbanden leggen en

leggen op de kernfuncties is daardoor onvermijdelijk

zelfs flauwe grappen maken.

geworden. Ik zie op het digitale vlak drie essentiële ontwikkelingen:

 Digitalisering: Ook hier is sprake van ‘the next step’: het gaat om de toepassingen na het

1. Toegang tot de nationale collectie: De Nationale

scannen of digitaliseren van bronnen (wat nog

Bibliotheekcatalogus (ontwikkeld door BNL en

wel enige jaren zijn beslag zal krijgen overigens).

gericht op koppelen en ontsluiten van bronnen

Alle informatie wordt in hoog tempo digitaal.

via metadata en linked data) en Delpher

En die wordt aan elkaar geknoopt. Niet meer

(ontwikkeld door KB en gericht op full text

door labels of metadata, maar door linked data.

(re)search en lezen) staan goed voorgesorteerd.

Deels open, deels nog steeds achter een slot van

De uitdaging wordt alle broneigenaren (dus

betaalde licenties. Daardoor ontstaat ook weer

landelijk en lokaal) te enthousiasmeren, waar-

nieuwe data. Een oneindig proces wat door

door een complete collectie met onverwachte

semantisch zoeken verder wordt versterkt. Want

koppelingen mogelijk wordt. Goed ook om deze

straks zoek en vind je alles langs die weg – en

data vanuit de sector weer (verrijkt) terug te

dan wil je niet anders meer.

geven aan de maatschappij. Een trekpleister wordt het e-bookaanbod van de bibliotheken.

Blik vooruit…

41

kinderen, 3D-printers en andere nieuwe snufjes in fablabs en databanken kan daar een goed vervolg op komen. Proberen, enthousiasmeren en leren. Ook voor volwassenen. Kennis en apparatuur die thuis of op andere wijze niet of nauwelijks bereikbaar is en waarvoor je graag lid wordt of naar de bieb gaat. En binnen handbereik voor iedereen. Het bestaansrecht van de fysieke bibliotheken is onomstreden, mits bibliotheken in staat zijn mee te gaan met de veranderende vraag en behoefte van de klant. 3. Leesbevordering: Deze kerntaak van de bibliotheek in al haar facetten volop ondersteunen en een nieuwe richting geven. Bijvoorbeeld door interactieve programma’s aan te bieden. Van serious gaming tot aan app’s die bijhouden hoeveel woorden je kind heeft gelezen. Met een miljoen woorden per jaar zit je goed. Onderweg krijg je beloningen ‘de eerste 100.000 woorden gehaald, ga zo door, je mag Binnen een paar jaar zou dit zomaar goed kunnen

nu een spelletje spelen’. De vervanging van het

zijn voor een kwart van alle uitleningen en de kans

plakplaatje van de juf.

om nieuwe lezersgroepen aan te trekken. En is die ontwikkeling dan ooit klaar? Nee, nooit. 2. Kennismaatschappij ondersteunen: De bibliotheek is altijd een start- en steunpunt

Kortom, beste bibliotheek-collega’s: blik op vooruit… en doorgaan!

voor wetenschap en innovatie geweest (via boeken, wereldbollen, atlassen, noem maar op). Met

Diederik van Leeuwen,

aanvullende educatieve programma’s voor

Directeur Stichting Bibliotheek.nl

De centrale aanpak van e-books van de Bibliotheek is effectief en kostenefficiënt. En door een scala aan digitale diensten kunnen lokale bibliotheken zich meer eigentijds presenteren aan de burger. Jamil Jawad (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) 42

Blik vooruit…

Blik vooruit…

43

API (Application Programming Interface):

ILS (Integrated Library System): Geïntegreerd

PSO (Provinciale Service Organisatie):

betreft een verzameling definities op basis waarvan

(geautomatiseerd) bibliotheeksysteem dat de

Nederland kent negen PSO’s die de openbare

een computerprogramma kan communiceren met

primaire uitleenfuncties logistiek en administratief

bibliotheken in hun werkgebied ondersteunen met

een ander programma of onderdeel. Een API defini-

ondersteunt – ook bekend als ILS. De bekendste

dienstverlening op het gebied van distributie, ICT,

eert de toegang tot de functionaliteit die er achter

systemen zijn: BicatWise en Vubis.

strategie en beleid en HR management. Samen

schuil gaat. Daardoor hoeft de gebruiker geen details

vormen zij een landelijk dekkend netwerk.

van de functionaliteit of de implementatie te kennen

Infrastructuur, Digitale infrastructuur:

om de functionaliteit te kunnen aanspreken.

Het geheel aan facilitaire ICT-componenten waardoor

SSO (Single Sign On): Single Sign On betekent dat

het voor bibliotheken mogelijk wordt om in collectief

door éénmaal in te loggen toegang wordt verkregen

CMS (Content Management Systeem): CMS is

verband digitale diensten, producten en content

tot een veelheid aan diensten.

een softwaretoepassing die het mogelijk maakt dat

plaats- en tijdsonafhankelijk en op maat aan het

mensen eenvoudig (via templates of via vooraf

publiek aan te bieden. Samenwerking op digitaal

User generated content: User generated content

opgestelde kaders) eigen teksten, plaatjes en

gebied levert de bibliotheek schaal-, efficiency- en

heeft betrekking op content die door gebruikers zelf is

documenten op hun – aan het betreffende CMS

kwaliteitsvoordelen op alsmede een mogelijkheid om

gegenereerd, bijvoorbeeld recensies over boeken.

gekoppelde – website kunnen publiceren.

het tempo van de innovatie te verhogen. Onderdelen

CRM (Customer Relations Management):

van de infrastructuur zijn onder andere de NBC+,

WaaS (Website as a Service): In het WaaS-concept

de WaaS, IAM en het DWH.

wordt de website(infrastructuur) als een online

Digitale diensten en onderliggende administraties

7

Begrippenlijst 44

Begrippen-

dienst aangeboden aan de openbare bibliotheken.

waarmee klantgedrag en klantvoorkeuren in ‘Mijn

NBC+ (Nationale Bibliotheekcatalogus):

De content kan gedeeld worden tussen bibliotheken

Menu’-achtige omgevingen kunnen worden vast-

Vrij toegankelijke publiekscatalogus met intelligente

en er kan gebruik gemaakt worden van kant en klare

gelegd. Het doel van deze registratie is om beter op

zoektechnieken. Door een betere koppeling tussen

templates en voorbeeld-pagina’s die de bibliotheek

klantwensen te anticiperen. Tot ‘klanten’ worden

vergelijkbare titels en uitgebreidere filtermogelijk-

naar eigen inzicht kan invullen en inzetten.

óók organisaties gerekend.

heden is het eenvoudig zoeken en navigeren binnen en tussen de verschillende lokale en landelijke

DWH (datawarehouse): Het DWH is een een-

bronnen. De plus staat voor ‘meer dan een catalogus’,

duidige en efficiënte verzameling van management-

namelijk het koppelen van andere materialen,

informatie en in dit geval bibliotheekgegevens. Het

informatie en bronnen aan boeken.

DWH wordt automatisch periodiek gevoed vanuit de verschillende systemen die bibliotheken gebruiken.

NBD (NBD|Biblion): is een organisatie die

De bibliotheken zelf, maar ook de branche-organisaties

selecteert, beschrijft en (nieuwe) titels aanbiedt

kunnen gebruikmaken (van delen) van deze informatie.

aan en distribueert naar openbare bibliotheken.

Hiermee vormt het DWH een gemeenschappelijke

Daarbij gaat het vooral om boeken, dvd’s, games

bron voor beleids- en branche-informatie.

en educatief materiaal.

IAM (Identity & Access Management):

OCLC: OCLC is een internationale coöperatieve

Het beheren van digitale identiteiten (gebruikers-

bibliotheekorganisatie zonder winstoogmerk en op

naam, wachtwoord en aanvullende gegevens) en de

basis van lidmaatschap, die diensten levert en onder-

toegangsrechten tot diensten, in combinatie met SSO

zoek uitvoert ten behoeve van ca. 25.000 bibliotheken

(Single Sign On). Leden kunnen met één login gebruik

wereldwijd, met het doel voor iedereen de toegang

maken van de diensten van de lokale bibliotheek-

tot informatie te vergroten en de kosten hiervan

website en van de landelijke diensten.

terug te dringen.

Begrippenlijst lijst

45

Highlights BNL 1 januari 2010

Start Stichting Bibliotheek.nl

28 april 2011

Lancering eBooks eregalerij



13 september 2011 

Afspraken over verdere samenwerking met Provinciale Service Organisaties (PSO’s)

Eind 2011

Eerste onderdelen digitale basisinfrastructuur gereed

1 september 2012

Lancering portal De Bibliotheek op school

1 oktober 2012

Lancering betaversie NBC+

3 december 2012

Start Lees Meer campagne

31 december 2012  Alle bibliotheekorganisaties aangesloten op de landelijke digitale infrastructuur (DWH, NBC en WaaS 1.0) van BNL (door te voldoen aan de ‘aansluitvoorwaarden’) 24 april 2013

Lancering LuisterBieb-app

2 juli 2013

Lancering VakantieBieb-app

21 januari 2014

Bibliotheken starten met uitleen e-books via het e-bookplatform

3 maart 2014

NBC+ live

4 september 2014

Overgang alle WaaS-bibliotheken op WaaS 2.0

10 december

Overhandiging EU benchmark report aan minister OCW met Nederland koploper op gebied van uitleen e-books

Uitgebreide tijdlijn BNL

1 januari 2010 Start Bibliotheek.nl. BNL borduurt voort op de activiteiten van de tijdelijke Regiegroep Bibliotheekinnovatie die in 2009 door de minister van OCW in het leven is geroepen. Deze Regiegroep heeft in 2009 het innovatieprogramma voor de bibliotheekbranche gestalte gegeven. BNL is eind 2009 opgericht om dat innovatieprogramma uit te voeren. Per 1 januari 2010 heeft BNL de bijbehorende rechten en verplichtingen inzake het



14 juni 2010 Subsidie-aanvraag Bibliotheek.nl voor 2010 toegekend. Het ministerie van OCW honoreert de aanvraag van BNL voor 2010 met een bedrag van € 9,1 mln.

2010

8

ontwikkelen van de digitale infrastructuur overgenomen van de VOB.



24 juni 2010

Het bestuur van Stichting Bibliotheek.nl is compleet. Bas Eenhoorn (momenteel Nationaal Commissaris Digitale Overheid) wordt benoemd als voorzitter van het bestuur. De overige bestuursleden zijn: Kurt de Belder, directeur Universiteitsbibliotheek Leiden; Eric Eljon, momenteel commissaris bij Commissariaat voor de Media; Henriëtte de Kok, directeur Bibliotheek Midden-Brabant; Eppo van Nispen tot Sevenaer, directeur CPNB.



1 juli 2010

Al@din stopt. Al@din is de landelijke vragendienst van alle openbare bibliotheken in Nederland.

31 augustus 2010 Subsidie beschikbaar voor aansluiting op digitale bibliotheek. Het ministerie van OCW stelt een subsidieregeling in voor bibliotheekorganisaties die willen aansluiten op de landelijke digitale infrastructuur. 20 september 2010 Pilot Thuisgebruik Volkskrant (Bieblink) stopt. De pilot is op zichzelf een succes, maar de kosten voor de licentie zijn te hoog. 23 november 2010 Samenwerking NOS en bibliotheken. Er worden drie nieuwe samenwerkingsprojecten tussen NOS en de bibliotheken gepresenteerd.

Tijdlijn 46

Tijdlijn

Tijdlijn

47



28 januari 2011 Eerste Plug-in Bibliotheek open in gemeente Rotterdam. De Plug-In Bibliotheek is een flexibele, onbemande



14 februari 2011





bibliotheekvoorziening die buiten de muren van een bibliotheek staat.

aan een nieuw dienstenaanbod voor het onderwijs, de Bibliotheek op school. Hiervoor is de bruikbare content

Winkler Prins is online beschikbaar in alle openbare bibliotheken.

van Schoolbieb.nl overgezet.

1 maart 2011 Mediawijzer.net maakt gebruik van database G!DS. De website www.mediawijzer.net is uitgebreid met de



G!DS-database, de digitale sociale en culturele kaart van Nederland. Hierdoor zijn alle initiatieven van de

terugbrengen mogelijk is.

12 april 2011 Lancering digitale etalages op 12 april. De Bibliotheek heeft een nieuw product ontwikkeld: digitale etalages.



2011

Dit is het startpunt naar websites over uiteenlopende onderwerpen als: eten en koken, wetenschap en techniek, 22 april 2011



28 april 2011 Bibliotheken lanceren eBooks eregalerij met klassieke meesterwerken uit de Nederlandstalige literatuur. BNL

16 april 2013 CB en Ciber bouwen e-bookplatform voor bibliotheken. BNL gunt na een aanbestedingstraject de bouw van het



23 april 2013 Bibliotheken starten met uitlenen eMuziek. BNL en de Centrale Discotheek Rotterdam (CDR) lanceren exclusief

e-bookplatform en bijbehorende lees-app voor alle bibliotheken in Nederland.

lanceert samen met het Letterkundig Museum en de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL)

voor bibliotheekleden de pilot eMuziek. Deze digitale muziekdienst is thuis te gebruiken en bedoeld als gids en

de eBooks eregalerij. In deze digitale etalage bieden de openbare bibliotheken 26 klassiekers uit de Nederlands-

bron om muziek te (her)ontdekken.

29 mei 2011 Muziekcollectie Centrale Discotheek Rotterdam opgenomen in NBC. BNL en de CDR gaan samenwerken.

Eind 2011 Onderdelen digitale infrastructuur gereed. De eerste bibliotheken zijn aangesloten op WaaS 1.0 en het datawarehouse (DWH) en leveren eerste data voor de NBC+.



2013

catalogus (NBC+) en werken plannen uit voor eMuziek (muziek voor thuisgebruik).



Dit is in een intentie-overeenkomst vastgelegd.

deze zomer gebruik van de ‘VakantieBieb-app’. Van de gebruikers is ongeveer driekwart lid van de Bibliotheek. In totaal werden meer dan 535.000 boeken gedownload. 12 september 2013 Vancis gaat managed hosting infrastructuur BNL verzorgen. Vancis verzorgt de transitie van de systemen van

5 juni 2012 Stichting Bibliotheek.nl beheert unieke bibliotheekcodes. BNL beheert de ISIL-codes voor de openbare De overdracht heeft plaatsgevonden met instemming van de KB. 1 augustus 2012 Oefenen.nl nu ook in de bibliotheek. BNL heeft via de Inkoopcommissie een licentie afgesloten met ETV voor Oefenen.nl. Dit is een portal met oefenprogramma’s voor laaggeletterden en laagopgeleiden. Dankzij de licentie kunnen meerdere gebruikers er tegelijkertijd mee aan de slag in de bibliotheek.

2012

worden gesteld tijdens de zomer-, herfst- en kerstvakantie dat jaar met circa 50 wisselende titels per editie. 4 september 2013 VakantieBieb-app slaat aan: meer dan half miljoen e-books gedownload. Meer dan 100.000 mensen maakten

catalogus (NBC). Verder wordt de gezamenlijke bibliotheekcollectie (‘Collectie Nederland’) wereldwijd vindbaar

bibliotheeksector. Voorheen lag het beheer in handen van de VOB en het SIOB als gedelegeerde taak van de KB.

11 juli 2013 Eerste editie VakantieBieb, een app van de Bibliotheek. De VakantieBieb met e-books die tijdelijk beschikbaar

Geautomatiseerde Catalogiseersysteem (GGC). Hiermee is een fundament gelegd voor de Nationale Bibliotheekop internet via WorldCat.org.

26 juni 2013 Openbare bibliotheken en WPG uitgevers gaan samenwerken. WPG Uitgevers streeft ernaar om bij de lancering van het e-bookplatform van de openbare bibliotheken minimaal 1.000 extra e-booktitels beschikbaar te stellen.

29 februari 2012 BNL sluit meerjarige contract met OCLC. BNL sluit, in overleg met SIOB en VOB, een dienstenovereenkomst af met OCLC om alle openbare bibliotheken met hun complete collectie aan te sluiten op het Gemeenschappelijke

23 mei 2013 Bereslimwidget beschikbaar. Bereslim en BNL hebben samen een widget ontworpen waarmee bibliotheekgebruikers ook thuis aan de slag kunnen met BereslimmeBoeken.



24 april 2013 Bibliotheken lanceren 200 luisterboeken. BNL heeft nu een app beschikbaar om offline luisterboeken te kunnen beluisteren: de LuisterBieb-app.

De partijen komen overeen dat de muziekcollectie van de CDR wordt opgenomen in de Nationale Bibliotheek



Benoeming directeur Diederik van Leeuwen.

talige literatuur als e-book aan, verrijkt met achtergrondinformatie en beeldmateriaal.

14 februari 2013 WelkBoek live. WelkBoek is de Nederlandse versie van het populaire Whichbook uit Engeland waarbij gezocht wordt op basis van thema’s en andere uitgangspunten om een onverwachte titel te ontdekken.

opvoeding en onderwijs, duurzaamheid en water.

17 januari 2013 Model RFID-certificering beschikbaar. Bibliotheken maken sinds 2003 op grote schaal gebruik van RFIDtechnologie. Zo is het leenmateriaal voorzien van RFID-labels, waardoor zelfbediening bij het uitlenen en

netwerkpartners van Mediawijzer.net beter vindbaar.

1 januari 2013 Schoolbieb.nl stopt per 1 januari 2013. De informatie op schoolbieb.nl is niet meer actueel. Intussen werkt BNL



1 november 2012 STOMP ondersteunt streamingmuziekdienst van bibliotheken. De belangenorganisatie STOMP, BNL en de



1 november 2012 Productencatalogus onderwijs online. Het Centre Céramique zet als eerste bibliotheek de productencatalogus

Centrale Discotheek Rotterdam (CDR) sluiten een koepelovereenkomst voor een streamingmuziekdienst. voor het onderwijs online. De catalogus is een soort webshop met daarin alle diensten en producten van de

BNL naar haar datacenters en neemt ook het technisch beheer van de systemen en databases op zich.

1 oktober 2013 BNL lanceert Luisteren voor je lijst. BNL introduceert deze nieuwe dienst voor het schooljaar 2013-2014. Een aantal bibliotheken start een pilot met de bovenbouw van diverse middelbare scholen waarbij leerlingen via de LuisterBieb-app titels voor hun literatuurlijst kunnen beluisteren.

14 november 2013 Uitgeverij VBK stelt e-books beschikbaar. Voor de lancering van e-books in januari 2014 koopt BNL licenties in. Mede door de samenwerkingsovereenkomsten met VBK beschikken bibliotheken op dat moment in totaal over ca. 5.000 ingekochte e-booktitels. 12 december 2013 Bibliotheek en HEMA brengen kennis aan huis. Alle bibliotheekleden krijgen de mogelijkheid om zich op een digitale manier te ontwikkelen dankzij drie online cursuspakketten van HEMA academie. De pilot loopt tot eind 2015.

Bibliotheek op onderwijsgebied. Scholen en de voorschoolse opvang kunnen deze diensten en producten in de webshop bestellen. 28 november 2012 Romanadvies stopt. De website Romanadvies is niet langer beschikbaar. Via Romanadvies kreeg de bezoeker leesadviezen op basis van trefwoorden als auteur of boek. De site werd al geruime tijd niet meer bijgehouden, aangezien BNL druk bezig is met een opvolger: WelkBoek die in februari 2013 gelanceerd wordt.

4 december 2012 E-books voor iedereen bereikbaar via campagne Lees Meer. Een selectie van 100 e-books gekoppeld aan een locatie of thema is beschikbaar. De Lees Meercampagne maakt deel uit van een stappenplan van bibliotheken om het tijdelijk beschikbaar stellen van e-books te realiseren. De campagne leidt tot ca. 50.000 inschrijvingen van digitale lezers.



december 2012

Aankondiging integratie met de KB als gevolg van nieuwe Wsob.

31 december 2012 Alle bibliotheken (op een na) en PSO’s hebben een subsidie bij OCW aangevraagd en zijn inmiddels aangesloten op de landelijke digitale infrastructuur van BNL.

48

Tijdlijn

Tijdlijn

49



21 januari 2014 Bibliotheken starten platform uitleen e-books. Bibliotheekleden kunnen op grote schaal e-books lenen via via www.bibliotheek.nl/ebooks. Deze nieuwe dienst van de bibliotheken stelt leden in staat e-books te lezen met een uitleentermijn van 3 weken, waarbij meer personen tegelijk hetzelfde e-book kunnen lezen (one copy / multiple use).



3 maart 2014 NBC+ live bij OBA. Bezoekers en leden van de Openbare Bibliotheek Amsterdam hebben nu toegang tot de Nationale Bibliotheekcatalogus (NBC+), de nieuwe manier van zoeken binnen de collectie. Met intelligente zoektechnieken, een betere koppeling tussen vergelijkbare titels en uitgebreidere filtermogelijkheden is het eenvoudig zoeken en navigeren binnen en tussen de verschillende lokale en landelijke bronnen.



1 mei 2014 Public Library Online per 1 mei uit de lucht. De website Public Library Online met streaming e-books voor bibliotheekleden gaat na 2 jaar offline. De reden hiervoor is dat er nu duizenden e-books beschikbaar zijn via het e-bookplatform van de Bibliotheek.

4 september 2014 Alle WaaS-bibliotheken over op WaaS 2.0. In het eerste kwartaal 2014 is het nieuwe landelijke CMS achter de WaaS ingericht, zodat bibliotheken met een WaaS 1.0-website gemigreerd konden worden naar WaaS 2.0. Deze migratie is begin april gestart en medio augustus succesvol afgerond. Alle 62 WaaS 1.0-websites zijn gemigreerd en de webredacties van deze bibliotheken zijn getraind in het werken met het nieuwe, landelijke CMS. 23 september 2014 Project eLibrary gestopt. Het project eLibrary stopt wegens gebrek aan concrete belangstelling. De eLibrary is een modulair systeem waarmee bibliotheekbezoekers op een eenvoudige manier kennis kunnen maken met de digitale diensten van de Bibliotheek, zoals e-books, luisterboeken en eMuziek.

8 oktober 2014 Bibliotheken introduceren nieuw 3D-voorleesconcept in Kinderboekenweek. Daan in de ruimte is een (voorlees)

2014

boek over de avonturen van een jongetje in de ruimte. Bestaande augmented reality in combinatie met een speciaal ontwikkelde app, zorgt ervoor dat je smartphone of tablet informatie toevoegt aan wat je ziet, daardoor kunnen kinderen met Daan mee op een virtuele en interactieve ruimtereis.

16 oktober 2014 Campagne Bibliotheek brengt aantal e-booklezers op 125.000. Het aantal e-booklezers is dankzij de e-bookcampagne van de Bibliotheek (15 september t/m 10 oktober 2014) met 25% toegenomen. Het aantal gebruikers stond op 10 oktober op 125.000. In totaal zijn er dit jaar nu al meer dan 530.000 e-books gedownload.

20 november 2014 Doorbraak: nieuwe afspraken bibliotheken over uitleen recente e-book toptitels. Bibliotheken beschikken over

Colofon

steeds meer recente e-book toptitels, die zij aan hun leden kunnen uitlenen. BNL maakt speciale afspraken met uitgevers. 24 november 2014 Bibliotheek biedt nieuwe bestsellers in LuisterBieb. De bibliotheek heeft de collectie van de LuisterBieb vernieuwd.

5 jaar Bibliotheekinnovatie Wat heeft de BNL-periode 2010-2014 gebracht?

Aan alle genres van thrillers, romans, hoorcolleges tot kindertitels zijn nieuwe luisterboeken toegevoegd.

1 december 2014 eMuziek stopt per 1 december. De bibliotheek stopt met de dienst eMuziek. De (inkoop)kosten om deze dienst

Tekst:

Stichting Bibliotheek.nl

op een goede manier in de lucht te houden zijn te hoog. De gebruikers van eMuziek kunnen nog wel terecht

Drukwerk:

Biblionet BV

bij Muziekweb, een landelijke dienst van CDR om muziek te kunnen luisteren online (fragmenten) en in de

Omslag en vormgeving: CreaBea

bibliotheek (compleet).

Eindredactie:

KWINK groep

10 december 2014 Nederlandse bibliotheken bij koplopers Europa in uitleen e-books. Uit een eerste internationale benchmark naar de uitleen van e-books blijkt dat Nederland er in slaagt met de uitgevers een efficiënt uitleenmodel neer te

mei 2015

zetten. De gemiddelde kostprijs per uitlening van € 0,72 is de laagste in Europa. Dit is het resultaat van de inzet

Dit is een uitgave van Stichting Bibliotheek.nl

van een tweetal diensten: het e-bookplatform voor bibliotheekleden en de VakantieBieb-app. Samen hebben de bibliotheken hiermee meer dan 500.000 gebruikers en ruim 3 miljoen downloads geregistreerd in de afgelopen 2 jaar. Hiermee behoort Nederland tot de koplopers in een wereld waarin nog volop gezocht wordt naar het ultieme uitleenmodel voor e-books.

2015

Het staat iedereen vrij om uit deze publicatie te kopiëren en te distribueren,

1 januari 2015 WaaS 1.0 per 1 januari 2015 uit de lucht. Alle WaaS 1.0-bibliotheken zijn sinds september 2014 reeds overgestapt

op voorwaarde van bronvermelding.

op het platform WaaS 2.0.

1 januari 2015 Stichting BNL is per 1 januari 2015 ‘in liquidatie’. De taken zijn overgegaan naar de Koninklijke Bibliotheek (KB) en de stichting zal in de loop van 2015 ontbonden worden.

Stichting Bibliotheek.nl Per 1 januari 2015 zijn de taken van Stichting Bibliotheek.nl overgegaan naar de Koninklijke Bibliotheek (KB). De Stichting wordt in 2015 ontbonden.

50

Tijdlijn

Tijdlijn

51