34 secondant #1 | februari 2010
Scherper zicht op Rotterdamse wijkveiligheid
De werkelijkheid achter de cijfers
secondant #1 | februari 2010 35 De wijk Oud-Charlois heeft meer dan gemiddeld te maken met problemen die van invloed zijn op de wijkveiligheid zoals werkloosheid en weinig sociale cohesie / foto: Inge van Mill.
Welke rol spelen risico- en beschermende factoren in een wijk? En wordt daarmee rekening gehouden in de wijkveiligheidsactie programma’s? Rotterdam heeft de ontwikkeling van de wijkveiligheid, zoals weergegeven in de Veiligheidsindex, in een zestal wijken nader geanalyseerd. Zo’n analyse kan zorgen voor een scherpere koers bij de uitvoering van het veiligheidsbeleid.
door Arnt Mein
v erklaren? Welke oorzaken kunnen worden aange wezen voor het verbeteren of verslechteren van de veiligheid in een wijk? Hoe kunnen verschillen in De gemeente Rotterdam werkt hard aan het verbe- de ontwikkeling van de veiligheidssituatie per wijk teren van de veiligheid en leefbaarheid in de wijken. worden verklaard? Wat betekent dat voor de organiSinds 2002 meet de gemeente jaarlijks de ontwikke- satie en uitvoering van het veiligheidsbeleid? ling van de sociale veiligheid en leefbaarheid aan de hand van de Veiligheidsindex. Deze geeft, door mid- Een nadere analyse van de ontwikkeling van de wijkdel van een cijfer, een actueel beeld van de veiligheid veiligheid in Rotterdam moest antwoord geven op deze vragen. Deze analyse maakt gebruik van een in de wijk en de stad. Ook kan aan de hand van de methodiek die zicht biedt op de factoren die van Veiligheidsindex de meerjarige ontwikkeling van de wijkveiligheid worden afgelezen. De Rotterdamse invloed zijn op ontwikkeling van de wijkveiligheid wijkveiligheidsactieprogramma’s zijn in belangrijke en de mogelijkheden om bij te sturen. mate gebaseerd op de stand van de index in het voorafgaande jaar. De Veiligheidsindex is daarmee Verklarende factoren een uniek instrument om de ontwikkeling van De Rotterdamse veiligheidsprofessionals koersen de veiligheid te meten en de aanpak eventueel sterk op het kompas van de Veiligheidsindex. bij te sturen. De veronderstelling was dat zij scherper zouden kunnen koersen met behulp van een aanvullend De index laat zien dat de veiligheidsituatie in instrument dat zicht biedt op de verklarende fac Rotterdam als geheel steeds verder verbetert. toren van de Veiligheidsindex. Met andere woorden: De ontwikkeling van de veiligheid verschilt echter de werkelijkheid achter de cijfers. Dit instrument per wijk. Sommige wijken stijgen op de index omdat zou een beeld moeten geven van de mate waarin ze veiliger worden. Andere wijken blijven stabiel en zich zogenoemde risico- en beschermende factoren weer andere dalen als gevolg van een verslechterde voordoen in een wijk en de mate waarin daarmee veiligheidssituatie. Dit riep bij de gemeente Rotter- rekening wordt gehouden in de wijkveiligheids dam vragen op: Hoe is dit wisselende beeld te actieprogramma’s. >> De auteur is werkzaam bij het Verwey-Jonker Instituut.
36 secondant #1 | februari 2010
Box 1> Overzicht risico- en beschermende factoren risicofactoren: aandeel adolescenten en jongvolwassenen aandeel niet-westerse allochtonen minderjarige criminelen capaciteitsbeperkingen dragen slag- en steekwapens vuurwapenbezit eenoudergezinnen scheidingen werkloosheid krappe behuizing gebrekkige sociale organisatie en cohesie fysieke verloedering van de woonomgeving verkrijgbaarheid softdrugs beschermende factoren: zelfredzaamheid leefbaarheid vertrouwen in de buurt
In zes Rotterdamse wijken is de ontwikkeling van de wijkveiligheid op deze wijze geanalyseerd. Het gaat om wijken waar de Veiligheidsindex onlangs is gestegen of gedaald. Daarbij is gebruik gemaakt van risico- en beschermende factoren waarvan in eerder onderzoek aan de Vrije Universiteit Amsterdam (Boutellier, Scholte en Heijnen, 2008) is vastgesteld in welke mate ze samenhangen (correleren) met onveiligheid respectievelijk een positieve invloed hebben op de wijkveiligheidsbeleving. In box 1 is een overzicht opgenomen van deze factoren. Voor de bronvermelding en een gedetailleerde onderbouwing wordt verwezen naar het onderzoeksrapport. Deze zestien factoren zijn als vertrekpunt genomen voor het onderzoek in Rotterdam. Als eerste stap is nagegaan in hoeverre over deze factoren gegevens beschikbaar zijn in de databestanden van de gemeente Rotterdam en bij de regiopolitie
Rotterdam-Rijnmond. Dit bleek voor bijna alle factoren het geval. De tweede stap was het vaststellen in welke mate deze risico- en beschermende factoren ook gelden voor Rotterdam als geheel en per wijk. Uit het verschil tussen stad en wijk is op te maken of de risico- en beschermende factoren in de onderzochte wijk meer of minder dan gemiddeld aanwezig zijn. Hiermee zijn in één oogopslag de factoren in beeld gebracht, evenals hun relatieve gewicht, die bepalend zijn voor de ontwikkeling van de wijkveiligheid. In box 2 is ter illustratie een voorbeeld opgenomen voor een Rotterdamse wijk. De box laat zien dat in Oud-Charlois de risicofactoren vuurwapenbezit, het dragen van slag- en steekwapens en het aandeel minderjarige criminelen minder aanwezig zijn dan gemiddeld in Rotterdam. De overige risicofactoren daarentegen zijn juist bovengemiddeld aanwezig.
secondant #1 | februari 2010 37
Box 2> Voorbeeld risico- en beschermende factoren wijk Oud-Charlois (situatie 2008) risicofactoren:
1. vuurwapenbezit (verdachten op 1000 inwoners) 2. aandeel niet westerse allochtonen 3. dragen van slag- en steekwapens (verdachten op 1000 inwoners) 4. werkloosheid (per 1000 inwoners) 5. fysieke verloedering van de woonomgeving 6. krappe behuizing (per 1000 inwoners) 7. aandeel minderjarigen uit eenoudergezinnen (per 1000 inwoners) 8. gebrek lokale organisatie en cohesie (mutatiegraad verhuizingen) 9. aandeel adolescenten en jong volwassenen op bevolking 10. aandeel minderjarigen betrokken bij scheiding van ouders (per 1000 inwoners) 11. aandeel minderjarige criminelen op bevolking (per 1000 inwoners) 12. aandeel voortijdige schoolverlaters (per 1000 17- t/m 22-jarigen) 13. verkrijgbaarheid softdrugs (via coffeeshops)
prevalentie t.o.v. rotterdam lager hoger lager hoger hoger hoger hoger hoger hoger hoger lager hoger
prevalentie oudcharlois 0,2 43% 0,2 78 47,4 44,8 73,4 221 18% 26,6 10 51 ja
prevalentie rotterdam 0,6 36% 0,6 66 32,9 24,4 64,0 205 17% 24,9 11 48 ja
lager
4,5
6
beschermende factoren: 1. leefbaarheid/publieke familiariteit
Vervolgens zijn de wijkveiligheidsactieprogramma’s uitgeplozen op de vraag in hoeverre in de prioriteitstelling en uitvoering van het wijkveiligheidsbeleid rekening wordt gehouden met de aanwezigheid van de eerder vastgestelde risicoen beschermende factoren in de wijk. In hoeverre worden eerdergenoemde factoren onderkend in de programma’s en welke maatregelen en interventies worden voorgesteld? Daarnaast zijn hierover per wijk vraaggesprekken gevoerd met veiligheids professionals.
geven dus een indicatie van de staat van de wijkveiligheid.
Drie aanknopingspunten
Sociaaleconomisch getinte risicofactoren, zoals voortijdig schoolverlaten, werkloosheid of de gezinssamenstelling en de beschermende factoren komen in mindere mate aan bod. Deze punten komen aan bod in andere, sociale, actie programma’s. En de politie richt zich vooral op de wapengerelateerde risicofactoren. Een mogelijke verklaring voor deze accenten in de wijkveiligheids-
Uit het onderzoek naar de veiligheidssituatie in de zes Rotterdamse wijken komen drie punten naar voren. Allereerst blijkt dat in de wijken die relatief slecht scoren op de Veiligheidsindex, de risico factoren daar bovengemiddeld aanwezig zijn. De beschermende factor in deze wijken is benedengemiddeld. De risico- en beschermende factoren
Vervolgens is het de vraag in hoeverre met deze factoren rekening wordt gehouden bij de uitvoering van het wijkveiligheidsbeleid. Uit de analyse van de wijkveiligheidsactieprogramma’s bleek dat daarin slechts een deel van de risicofactoren wordt geadresseerd en dan vooral de risicofactoren die betrekking hebben op de fysieke woon- en leefomgeving.
38 secondant #1 | februari 2010
aanpak ligt volgens gesprekspartners in het feit dat de nadruk in het Rotterdamse wijkveiligheidsbeleid aanvankelijk sterk lag op een fysieke en repressieve aanpak op de korte termijn. Vooral aan schoon, heel en veilig werd veel aandacht besteed. Ten slotte bleek dat de werkwijzen van de profes sionals in de wijken die relatief goed scoren op de Veiligheidsindex, een aantal gemeenschappelijke kenmerken vertonen. Grosso modo werken zij op basis van een grondige probleemanalyse, ze passen een samenhangende aanpak toe en de onderlinge samenwerking verloopt goed. In box 3 is een opsomming opgenomen van deze kenmerken.
Scherper koersen De methodiek die in dit onderzoek is beproefd, biedt aanknopingspunten voor een periodieke herijking van het wijkveiligheidsbeleid. Door de relatieve zwaarte van de risico- en beschermende
factoren in kaart te brengen, komen de onderliggende factoren die de wijkveiligheid beïnvloeden scherper in beeld. Op basis van een analyse van de uitvoering van het wijkveiligheidsbeleid, kan vervolgens de vraag worden beantwoord in hoeverre het veiligheidsbeleid aansluit op deze factoren. Met andere woorden, het maakt een gesprek mogelijk met de veiligheidspartners over de vraag: doen we de goede dingen? Als bijvoorbeeld blijkt dat bij de uitvoering van het veiligheidsbeleid onvoldoende rekening wordt gehouden met een aantal zwaarwegende risico- en beschermende factoren, kunnen prioriteiten worden herschikt en kan capaciteit anders worden aangewend. Zo kan meer doelgerichtheid en evenwicht worden gebracht in het veiligheidsbeleid en de uitvoering daarvan. Het maakt ook een gesprek mogelijk over de vraag: wie moet wat doen? Veiligheidspartners kunnen op basis van bovenstaande weging van
secondant #1 | februari 2010 39
Box 3> Overzicht succesfactoren in de aanpak
een grondige probleemanalyse (een sterke informatiepositie) een vraag- of probleemgestuurde aanpak veel ruimte voor burgerparticipatie in het veiligheidsbeleid sterke regie en duidelijke leiding (hands on) een samenhangende aanpak (een evenwicht in preventieve en repressieve maatregelen) continuïteit in de aanpak (een lange adem)
de risico- en beschermende factoren nadrukkelijker worden aangesproken op hun aandeel in de aanpak van de problematiek. De analyse van de uitvoering van het veiligheidsbeleid maakt het ten slotte ook mogelijk een gesprek te voeren over de vraag: doen we de dingen goed? Wat zijn onze succesfactoren en maken we daar voldoende gebruik van? Zo kan scherper worden gekoerst bij de uitvoering van het veiligheidsbeleid. Inmiddels werken de veiligheidsprofessionals in Rotterdam op basis van integrale wijkveiligheids actieprogramma’s, waarin een meer evenwichtige combinatie van sociaaleconomische, fysieke en bestuursrechtelijke veiligheidsmaatregelen is opgenomen. << www
Analyse Rotterdamse Veiligheidsindex, Arnt Mein, Freek de Meere en Ron van Wonderen, Verwey-Jonker Instituut, 2009. Het onderzoek is te downloaden via: www.verwey-jonker.nl
