3000 VOOR CHRISTUS TOT NU Ontdek de rivieren in de wijk Opdrachtblad: Bordspel Rivierenwijk Wist je dat? Met elke rivier die genoemd wordt in de straatnamen van Rivierenwijk is iets bijzonders aan de hand. Oorlogen werden er uitgevochten, of beroemde koningen woonden in kastelen langs de kant van de rivier. Rivieren zijn altijd van levensbelang geweest voor Nederlanders. Water heeft ons beschermd tegen aanvallen van vijanden. Het zorgde eeuwenlang voor voedsel. Maar door overstromingen bracht het ook levens in gevaar. Rivieren en later kanalen waren lange tijd de belangrijkste transportwegen. Op kruisingen van rivieren en wegen ontstonden steden en dorpen. In dit spel ontdek je wat er bijzonder is aan de rivier waar jouw straat naar genoemd is en natuurlijk ook de straten van je klasgenoten! Moeilijke woorden bij dit onderwerp: Afwateren – beek – burcht – gewassen – inpolderen – kanaal – kustlijn – neutraal – ontginnen – patriotten – rivier – stadsrechten – stormvloed – transport – veengebied – veenstroom – verdedigingsstrook – verbinding – verkeersknooppunt – vestingstad – watermolen – welvaart – zeearm – zeegat - zeeslag
OPDRACHT
Wat ga je doen? Je gaat met een groepje uit je klas (2 tot 7 personen) het Rivierenwijk-spel spelen. Doel van het spel: Elke speler heeft twee pionnen: een tijdreiziger en een waterman. Wie de tijdreiziger het eerst in 2010 krijgt, heeft gewonnen! De waterman gebruik je als pion om over de straatnamen te lopen. De tijdreiziger gebruik je voor op de tijdbalk. Verder heb je een dobbelsteen nodig. Je kunt het spel spelen met 2 tot 7 spelers.
bordspel Rivierenwijk
ECHT GEBEURD!
1
Hoe begin je met het spel? - Zet je pionnen op de goede plek. Alle watermannen beginnen bij de Noordzeestraat. De tijdreizigers beginnen allemaal op 3000 voor Christus. - De jongste speler begint, en dan met de klok mee. Gooi met de dobbelsteen. Het aantal ogen dat je gegooid hebt, is het aantal stappen die je mag doen met de waterman op het straatnamenbord. - Kijk op de straatnamenlijst bij het nummer van het vakje waar je op staat met je waterman. Over elke straatnaam is iets geschreven. Lees het stukje en verplaats je tijdreiziger het aantal stapjes wat er bij staat. Soms moeten de andere spelers ook hun tijdreiziger verplaatsen. Wanneer is het afgelopen? Wie de tijdreiziger het eerste in 2010 krijgt, heeft gewonnen. Het kan zijn dat je waterman meerdere rondjes moet lopen om de tijdreiziger in 2010 aan te laten komen. Wat • • • • • • •
heb je nodig? het spelbord met daarop de kaart van Rivierenwijk straatnamenlijst (zie volgende bladzijden) pionnen: tijdreizigers en watermannen (zie werkblad) schaar lijm kleurpotloden dobbelsteen
bordspel Rivierenwijk
ECHT GEBEURD!
2
Lijst met straatnamen en spelbordnummers. START: Noordzeestraat. De zee waar Nederland aan ligt, waar belangrijke zeeslagen hebben plaatsgevonden. De zee waartegen we hebben gevochten en waarin heel veel mensen zijn verdronken. De zee waaruit we veel voedsel hebben gehaald en waar uiteindelijk alle rivieren op uitkwamen. (laat de tijdreiziger hier staan tot de volgende beurt) 1.
Grevelingenstraat. (Canon 42 De Watersnood) Door de watersnoodramp van 1 februari 1953 overleden bijna 2000 mensen. Daardoor besloot de regering alle dijken snel op te hogen en de lengte van de kustlijn te verkleinen door een aantal zeegaten af te sluiten. De Grevelingen was één van de zeearmen die afgesloten werd. (laat de tijdreiziger stil staan)
2.
Zijpestraat. In Zeeland is nu nog een water dat de Zijpe heet. Maar in NoordHolland was tot ongeveer 1550 ook een water dat de Zijpe heette. Een belangrijke schilder uit die tijd Jan van Scorel is begonnen met afsluiten en het aanbrengen van dijken bij de Zijpe. In die tijd hadden kunstenaars verschillende baantjes. Jan van Scorel kwam uit Utrecht en was ook kanunnik, dat is iemand die verschillende dingen regelt voor de kerk. Door Van Scorel stopte de middeleeuwse manier van schilderen in Nederland. (zet de tijdreiziger 4 plaatsen verder)
3.
Dollardstraat. (Canon 20 en 15) De Dollard ligt ten oosten van de provincie Groningen. In de Middeleeuwen is de Dollard groter geworden door verschillende overstromingen. Daarna zijn er verschillende stukken weer ingepolderd. In de atlas van Blaeu uit 1662 kun je de grote Dollard (toen Dollart) heel goed zien. (zie bijlage 1) (zet de tijdreiziger 5 plaatsen verder)
4.
Amaliadwarsstraat. (Canon 13 tm 22) Amalia van Solms trouwde met prins Frederik Hendrik (de Stedendwinger). In de tijd dat zij regeerden was er grote welvaart in Nederland. De dochter van prins Alexander en Maxima is naar deze prinses Amalia vernoemd. (zet de tijdreiziger 4 plaatsen verder)
bordspel Rivierenwijk
ECHT GEBEURD!
3
5. RK Sint Gertrudiskerk (Canon 36) De Stijl is een groep kunstenaars die in de eerste helft van de 20e eeuw met dezelfde ideeën werkten in hun ontwerpen van o.a. gebouwen. In de tijd van de Stijl (van 1917-1931, o.a. Mondriaan) ontwierp architect Wolter te Riele in 1924 deze R.K. Sint Gertrudiskerk. (zet de tijdreiziger 2 plaatsen verder) 6.
Vlisthof. (Canon 26 De patriotten) Langs deze rivier werd Wilhelmina van Pruisen, de vrouw van stadhouder Willem V, op 28 juni 1787 door patriotten tegengehouden en vervolgens naar een boerderij aan de Goejanverwellesluis gebracht. (je medespelers mogen hun tijdreiziger 2 plaatsen vooruit zetten)
7.
Mijdrechtstraat. Een voorde of drecht is een plek in een rivier of beek die zo ondiep is dat je erdoorheen kunt lopen. De (Kromme) Mijdrecht is een kanaal waar water door weg kan lopen van de veengebieden. (zet de tijdreiziger 2 plaatsen verder)
8.
Wielingenplein. (Canon 16, 28 en 42) De Wielingen is pas in de 15e eeuw ontstaan en werd van toen af aan als scheepvaartroute naar Antwerpen gebruikt. Voor die tijd werd Antwerpen via de Oosterschelde bereikt. Een open route voor schepen naar de havens van Antwerpen heeft vaak voor ruzies gezorgd. (zet de tijdreiziger 2 plaatsen verder)
9.
Dongestraat. (Canon 38, 39 en 42) Deze rivier stroomt uit in de Amer. De Amer is een stuk van de rivier de Maas, ten zuiden van de Biesbosch, dit is een groot natuurgebied. In de Biesbosch zijn in de 2e wereldoorlog veel mensen ondergedoken geweest. Daar waren ze tussen de plassen, eilandjes en struikgewassen moeilijk te vinden voor de Duitsers. (zet de tijdreiziger 6 plaatsen verder)
10. Volkerakstraat (Canon 42 Watersnood 1953) Nadat de Deltawerken af waren, is het water tot rust gekomen. De naam Hellegatsplein voor het verkeersknooppunt bij de Volkeraksluizen herinnert aan vroeger, toen het water hier zout was en de wind en het getij er nog volop hun gang gingen. (zet de tijdreiziger 2 plaatsen verder) 11.
Waalstraat. (Canon 9; Floris V) Op de plek waar de Rijn en de Waal zich splitsen, ligt kasteel Doornenburg. Een kasteel uit de middeleeuwen. Op dit kasteel zijn de opnames gemaakt van de TVserie Floris. En ook een paar opnames voor de film Floris uit 2004. (zet de tijdreiziger 4 plaatsen verder)
bordspel Rivierenwijk
ECHT GEBEURD!
4
12. Eemstraat. (Canon 4 Karel de Grote) De Eem is een rivier in het noorden van de provincie Utrecht met een lengte van bijna 18 kilometer. De oude (Latijnse) naam van de rivier is Hemus. Deze naam werd voor het eerst gebruikt in een document uit het jaar 777 in de tijd van Karel de Grote. (zet de tijdreiziger 3 plaatsen verder) 13. Maasstraat. (Canon 2, 6, 13, 16, 38, 42, 44 Haven van Rotterdam) Voor de geschiedenis van Nederland is de Maas erg belangrijk geweest. Als grensrivier voor de Romeinen en nu tussen Nederland en België. Er liggen veel belangrijke plaatsen aan deze rivier (bv. Maastricht, ’s Hertogenbosch) en een aantal oude vestingstadjes: Grave, Ravenstein, Megen en Heusden. En natuurlijk de “Maasstad” Rotterdam. (zet de tijdreiziger 5 plaatsen verder) 14. Amstelstraat. (Canon 15 en 24) De 17e eeuw noemen we ook wel de Gouden eeuw. Vooral Amsterdam aan de rivier de Amstel wordt dan steeds groter. Rijke kooplieden van de VOC (de Verenigde Oost-Indische Compagnie) met grote huizen aan de grachten van Amsterdam laten (om het drukke stadleven te ontvluchten) luxe villa’s bouwen langs o.a. De Amstel en de Vecht. (zet de tijdreiziger 2 plaatsen verder) 15. Lingestraat. (Canon 13 de Republiek) Waar de Linge in de Waal stroomt, ligt de plaats Gorinchem. Otto van Arkel verleende Gorinchem in 1382 stadsrechten. Doordat Gorinchem bij Holland ging horen in 1417 bloeide de handel op en groeide deze stad uit tot de achtste stad van Holland. In de 80-jarige oorlog hebben de Watergeuzen de stad weten te veroveren op de Spanjaarden. Aan de Lingestraat ligt de W.G. van de Hulstschool. (zet de tijdreiziger 4 plaatsen verder) 16. Diezestraat. (Canon 12, 13 en 15 de Beemster) De Dieze is nu een klein riviertje bij en door ’s Hertogenbosch (de Binnendieze). Door het riviertje kon de stad zich beschermen tegen aanvallen. In de 80-jarige oorlog heeft Prins Frederik Hendrik de Dieze en de rivier de Aa omgelegd om de stad ’s Hertogenbosch te kunnen veroveren. (zet de tijdreiziger 2 plaatsen verder) 17. Roerstraat. (Canon 10 Karel V, 12, 27, 28 en 38) De Roer stroomt tegenwoordig bij Roermond in de Maas. De naam van Roermond heeft niets te maken met uitmonden. Het woord “Mond” heeft te maken met het woord ‘Motte”, wat verhoging voor een burcht betekent. Dus een burcht aan de Roer. In en om Roermond is door de eeuwen heel veel gevochten omdat veel machtige personen de stad in handen wilden krijgen. (zet de tijdreiziger 2 plaatsen verder) bordspel Rivierenwijk
ECHT GEBEURD!
5
18. Berkelstraat. De Berkel is nu een kleine beek in Gelderland. Vroeger werd de beek gebruikt voor afwatering en transport van goederen. (zet de tijdreiziger 1 plaats verder) 19. Reggestraat. De Regge is nu een kleine beek in Overijssel. Vroeger werd de beek gebruikt voor afwatering en transport van goederen. Nu alleen voor afwatering (je medespelers moeten hun tijdreiziger 2 plaatsen terug zetten) 20. Geinplantsoen. De Gein is een rivier ten zuidoosten van Amsterdam. De rivier hoorde bij de stelling van Amsterdam (zie bijlage 2). Dit was een strook van wateren en burchten om Amsterdam te verdedigen. (zet de tijdreiziger 3 plaatsen verder) 21. Reitdiepstraat. (Canon 34: Aletta Jacobs) De Reitdiep was tot de aanleg van het Eemskanaal de enige manier om van de stad Groningen naar de zee te komen. Aan de Groningse Universiteit was Aletta Jacobs in 1878 de eerste vrouw die studeerde van Nederland. Ook was ze de eerste vrouwelijke Nederlandse arts en streed ze voor gelijke vrouwenrechten. (zet de tijdreiziger 5 plaatsen verder) 22. Hoendiepstraat (Groningen –trekvaart) Traag worden je goederen door een trekschuit, met drie mannen als “trekdier”, vooruit getrokken. (zet allemaal de tijdreiziger 1 plaats verder) 23. Rijnlaan. (Canon 29: de eerste spoorlijn) De Rijn is nog steeds erg belangrijk voor het vervoer van goederen. Vroeger waren alle waterwegen belangrijke transportwegen. Toen kwam de trein (en later de auto) en werd er steeds minder over water vervoerd. (zet de tijdreiziger 2 plaatsen verder) 24. Zijldiepstraat. (Canon 49: De Gasbel) De Zijldiep is een riviertje dat uitkomt in het Lauwersmeer. Het is een grensriviertje tussen Friesland en Groningen. In deze streek wordt aardgas gewonnen. (zet de tijdreiziger 3 plaatsen verder) 25. Hunzestraat (Canon 1; Hunebedden). De Hunze stroomt nu door een gebied waar veel hunebedden staan. Hier woonden de eerste landbouwers van Nederland. (zet de tijdreiziger 3 plaatsen verder)
bordspel Rivierenwijk
ECHT GEBEURD!
6
26. IJsselstraat. (Canon 7 de Hanze) Aan de IJssel liggen een aantal steden die in de middeleeuwen een samenwerkten. Dit samenwerkingsverband noemde men een Hanze. De steden lagen in een groot gebied langs de Noord- en Oostzee. De steden aan de IJssel zijn Kampen, Zwolle, Deventer en Zutphen. (zet de tijdreiziger 4 plaatsen verder) 27. Maasplein. (Canon 38 De Tweede Wereldoorlog) Aan de Maas lag tot mei 1940 de grote stad Rotterdam met een grote haven. Uit die haven vertokken hele grote schepen naar bijvoorbeeld de Nederlandse koloniën in Indonesië en Suriname. Maar op vrijdagochtend 10 mei vielen er 800 doden toen het centrum van Rotterdam door de Duitsers werd plat gebombardeerd. Aan het Maasplein ligt de Maaspleinschool. (je medespelers mogen hun tijdreiziger 2 plaatsen vooruit zetten) 28. Zuiderzeestraat. (Canon 9; Floris V) In 1932 sloot de Afsluitdijk. Toen werd de zoute Zuiderzee het zoete IJsselmeer. Aan de zuidrand van de Zuiderzee staat het Muiderslot, daarin woonde Floris de V. Floris de V heeft erg veel dijken laten aanleggen en veel grond laten ontginnen in West Friesland. (zet de tijdreiziger 2 plaatsen verder) 29. Zaanstraat. (Canon 14, 15, 16, 28, 32 en 31 Max Havelaar) De Zaan is een riviertje in Noord Holland. Het water uit de Beemsterpolder wordt in de Zaan gepompt. In de vorige twee eeuwen zijn er veel cacao- en koffiebranderijen langs de Zaan gekomen. De koffie en cacao kwam uit de Nederlandse koloniën Indonesië. (zet de tijdreiziger 2 plaatsen terug) 30. Merwedekade. (Canon 17 Hugo de Groot) Waar de Maas en de Waal samen komen begint de Merwede. Op deze belangrijke plek ligt ook slot Loevestein. In slot Loevestein heeft Hugo de Groot opgesloten gezeten. Hij kon uit dit gevangeniskasteel ontsnappen in een boekenkist. (zet de tijdreiziger 2 plaatsen verder) 31. Amstelstraat. (Canon 14 en 24: Buitenhuizen 17e en 18e eeuw) De Amsterdamse handelaren van de VOC hadden zoveel geld dat ze grote villa’s buiten Amsterdam konden laten bouwen langs de Amstel en de Vecht. (zet de tijdreiziger 3 plaatsen verder) 32. Spaarnestraat. (Canon 15 en 48 veelkleurig Nederland) De Spaarne is een rivier in Noord-Holland en loopt o.a. door Haarlem. De rivier werd gebruikt als afwateringsrivier voor veel polders. De rivier komt uit in het Noordzeekanaal. bordspel Rivierenwijk
ECHT GEBEURD!
7
Langs de Spaarne en het Noordzeekanaal werden veel fabrieken en scheepswerven gebouwd. Maar ook werden in die streek de staalfabrieken en de Hoogovens gebouwd. Er waren voor deze fabrieken veel gastarbeiders nodig. (zet de tijdreiziger 3 plaatsen verder) 33. Schipbeekstraat. (canon 14 VOC) De nu kleine en onbelangrijke Overijsselse beek: de Schipbeek, was in de Gouden eeuw een belangrijke rivier. Hierover werd namelijk het hout vervoerd dat nodig was voor de bouw van de vele schepen van de VOC. (zet de tijdreiziger 5 plaatsen verder) 34. Dommelstraat. De Dommel ligt bij het plaatsje Dommelen in Noord-Brabant. Aan de Dommel ligt de Dommelse watermolen. Een erg oude watermolen. Deze watermolen werd voor het eerst genoemd in de 2e helft van de 14e eeuw. In de 2e wereldoorlog werd de molen gebruikt voor het onderbrengen van onderduikers en het stiekem malen van graan voor de mensen. (zet de tijdreiziger 3 plaatsen verder) 35. Waalstraat. (Canon 2 Limes, 38) Weer zo’n belangrijke rivier voor Nederland door de hele geschiedenis heen. De grootste stad aan de Waal is Nijmegen. In de Romeinse tijd bekend als Novio-magus. In de Tweede Wereldoorlog werd een groot stuk van de oude binnenstad plat gebombardeerd door een vergissing van Engelse vliegtuigen. (iedereen zet de tijdreiziger 2 plaatsen terug) 36. Gouwestraat. De Gouwe is ontstaan als veenstroompje ter hoogte van Boskoop, die uitkwam op de Hollandse IJssel in Gouda. De Gouwe was en is nog steeds een belangrijke route voor de binnenvaart. (zet de tijdreiziger 2 plaatsen verder) 37. Geulstraat. (Canon 35 Eerste Wereldoorlog) De Geul is een riviertje in Zuid Limburg. Door de eeuwen heen werd deze gebruikt voor verschillende soorten watermolens. Molens om hout te zagen, graan te malen, olie te pletten uit gewassen of om verschillende machines aan te drijven in een fabriekje. In de Eerste Wereldoorlog was Nederland neutraal. Veel vluchtelingen uit België kwamen in Noord Brabant en Limburg aan. (zet de tijdreiziger 2 plaatsen verder) 38. Spuistraat. Het Spui is een rivier in Zuid-Holland, die de verbinding vormt tussen de Oude Maas en het Haringvliet. Het Spui is ontstaan door de stormvloed van 2 november 1532 waarbij met het doorbreken van de dijk de verbinding van het Spui met de (Oude) Maas ontstond. (zet de tijdreiziger 1 plaats verder) bordspel Rivierenwijk
ECHT GEBEURD!
8
39. Scheldestraat. (Canon 12 tm 15) Door het afsluiten van de Schelde door de Spanjaarden verhuisden veel handelaren uit Antwerpen naar Amsterdam. Dit was een reden waarom Amsterdam snel groter, rijker en machtiger werd. Het begin van de Gouden eeuw. (zet de tijdreiziger 4 plaatsen verder) 40. Rijnlaan. (Canon 2 de Romeinse Limes) Heel lang was deze rivier de grens van het Romeinse rijk. De Romeinen noemde de grens de Limes. Het was een erg belangrijke rivier waarover veel goederen en personen werden vervoerd. (zet de tijdreiziger 5 plaatsen verder) Als je tijdreiziger nog niet in ons jaar (2010) is aangekomen ga je met de Waterman gewoon nog een rondje.
Gebruikte sites: http://nl.wikipedia.org/wiki/Hoofdpagina http://wikikids.wiki.kennisnet.nl/Hoofdpagina http://watercanon.nederlandleeftmetwater.nl http://www.google.nl/ig?hl=nl http://www.slotloevestein.nl/documents/home.xml?lang=nl http://www.absart.nl/floris.html http://www.kasteeldoornenburg.nl/
bordspel Rivierenwijk
ECHT GEBEURD!
9
