3. Groene stedelijke gebieden met integratie van duurzaam landgebruik. 3A. Huidige situatie Ligging Nijmegen Nijmegen, uniek gelegen op een stuwwal en aan de Waal, met voor Nederlandse begrippen fors reliëf (80 meter), aflopend van oost: hoog en droog, naar west laag en nat. Nederlands oudste stad is gesticht als grensplaats van het Romeinse rijk. Nijmegen heeft zich tot 1990, als een halve cirkel concentrisch ontwikkeld: haar oudste kern en huidig centrum aan de rivier, en een radiale wegenstructuur. Na 1980 is de Waalsprong ingezet en omarmt Nijmegen allengs de rivier. In haar stormachtige ontwikkeling sinds 1860 incorporeerde Nijmegen de mooie landgoederen en kloostertuinen duurzaam in het stedelijke weefsel. Bovendien is veel groen toegevoegd, zoals prachtige singels (circa 1880) rond het centrum en het omvangrijke Goffertpark (1939). Nijmeegs grondgebied (5760 hectare) is ten zuiden van de Waal verstedelijkt en wordt nog verstedelijkt ten noorden van de Waal, nu nog deels agrarisch. Nijmegen heeft 168.000 inwoners,70.000 woningen.
Kaart 1: Gemeentegrenzen en Landgebruik Bedrijvigheid ligt voornamelijk aan de stadsrand, ruime woonwijken liggen verder van centrum dan compacte woonwijken. Vanuit het centrum neemt het (openbaar) groen toe, vooral stadsdelen Dukenburg en Lindenholt met veel natuurlijk groen en water; jaren ’50-wijken vooral met eenvoudige grasvelden met boompartijen. Openbaar groen/woning = 92m2 (richtcijfer rijksoverheid = 75 m2); Openbaar groen/inwoner = 40m2 (figuur 1/2/3).
Figuur 1: Verdeling openbaar groen per wijk, per inwoner/wijk en percentage/wijk
Figuur 2: Aantal inwoners/stadsdeel
Verkeer
4%
Bebouwd
7%
7%
Semi-bebouwd Recreatief Agrarisch Bos en open natuurlijk terrein
19%
10%
50%
3%
Figuur 3: Landgebruik Gemeente Nijmegen
Nieuwe ontwikkelingen Leidend in Nijmeegs ruimtelijke ontwikkeling is onze Structuurvisie 2013, gebaseerd op de Ecopolisstrategie en ingebed in onze lange-termijnambities voor duurzaamheid (energieneutraal 2045, klimaatbestendig 2050) en verwachtingen/opgaven inzake ontwikkeling bevolking. Groen en water vormen belangrijke structuurdragers, en zijn essentiële schakels met de omgeving (rivier, stuwwal, Ecologische Hoofdstructuur)(kaart 2).
Kaart 2: Duurzame Stedelijke Ontwikkeling (Structuurvisie 2013) In de jaren ‘90 gaf het rijk Nijmegen een forse bouwopgave: 12.000 woningen. Nijmegen wilde geen groen en natuur in en om de stad opofferen. Oplossing was het inlijven van agrarische buurgemeente Lent, noordelijk van de Waal. Dit stadsdeel krijgt een duurzaam watersysteem, strenge energieprestatienormen, stadsverwarming vanuit restwarmte van afvalverbranding en een robuust groenblauw raamwerk dat aansluit op de natuurgebieden rondom Nijmegen.
Klimaatverandering leidt tot meer rivierwaterafvoer. De Waalbocht bij Nijmegen is een flessenhals. Het rijk overviel Nijmegen met de verplichting tot een bypass dwars door de Waalsprong, een gigantische ingreep in de stedelijke morfologie. Deze verplichting tot klimaatadaptatie grepen we aan als uitdaging voor kwaliteitsimpuls: een uniek stadslandschap, met veel ruige natuur, eiland, kade en ruimte voor evenementen en watersport. Een groenblauwe slagader door het stadshart, de connectie met natuur aan weerszijden van de stad: Nijmegen omarmt de Waal (figuur 4, kaart 6/7). Op het mondiale Waterfront Congres (New York, 2012) ontving Nijmegen voor haar visie en ontwerp de prestigieuze Waterfront Award voor watermanagement en stedelijke vernieuwing.
Figuur 4: Nevengeul en nieuwe stadshart Waalsprong Herstructurering, duurzaam ruimtegebruik Nijmegen kent vele herstructuringsprojecten, in stadscentrum, woonwijken en bedrijventerreinen. Nijmegen bezit weinig braakliggende terreinen, doordat aan inbreiding de voorkeur werd gegeven, behalve in de Waalsprong. Uitplaatsing van bedrijventerreinen levert ruimte voor aantrekkelijke woonwijken (kaart 2: Ontwikkellocatie Waalfront). De vernieuwing van de campus (Radboud Universiteit + Hogeschool Arnhem Nijmegen + Academisch Ziekenhuis) is een megaproject, met veel publieke investeringen voor openbaar vervoer (trein/bus), fietsen en creatie van aantrekkelijke, duurzame en groene leef- en werkomgeving. Functieveranderingen in stadscentrum gaan gepaard aan toevoegen van Groene Allure (figuur 5). Onze deelname aan het Europese Future Cities weerspiegelt onze ambitie en denkwijze, met veel aandacht voor groen en water bij klimaatadaptatie. We ontwikkelen onze stad duurzaam: projecten toetsen we op duurzaamheid met de nieuwe, landelijk erkende, GPR-methodiek, die de gehele Stadsregio Arnhem-Nijmegen gebruikt. Kwaliteit groene en blauwe gebieden Groen en water zijn essentieel voor leefomgevingskwaliteit, sociale cohesie en gezondheid (sociale duurzaamheid). Bovendien vormen groen en water, samen met fietsinfrastructuur, een basale, connectieve structuur voor stedelijke ontwikkeling en voor de ruimtelijke samenhang met de omringende gemeentes. Onze begroting richt zich op burgertevredenheid met (beheer van het) groen/water. De score meerjarig is gemiddeld 7,5, voor stenige wijken structureel lager (5,8). Doel van ons groenbeleid is de stenige wijken richting gemiddelde optrekken.
Daarom hanteren we sinds 2011 een begrotingsindicator: ‘vanuit elke woning binnen 300 meter 0,5 hectare aaneengesloten groen’ (kaart 4). Dat geldt inmiddels voor meer dan 95% van de bewoners. Bovendien heeft onze gemeenteraad besloten (2013) dat door hoofdwegen en spoor ingesloten wijkjes, zoals Rozenbuurt, wel binnen 300 meter norm, ook meer groen krijgen zodra zich ruimtelijke kansen voordoen.
7
5 1
6
2 3
4 8
Kaart 4: Rood: Woningen 2011 verder dan 300meter van 0,5 hectare aaneengesloten groen Blauw: Nieuwe parken, met jaar van oplevering: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Park Korenmarkt, opgeleverd 2012 Truus Mastpark opgeleverd 2014 (zie paragraaf 3E ‘Goede Toepassingen’) Park Tollensstraat, oplevering 2015 Park Enkstraat, oplevering 2015 Park Spekstraat, oplevering 2016 Park Noviokassen, oplevering 2016 Parkje wijkcentrum De Biezantijn, oplevering 2014 Uitbreiding groen in Rozenbuurt (geïsoleerd gelegen wijkje)
De tevredenheid met groen en water hangt nauw samen met spreiding en kwaliteit van voorzieningen voor buiten spelen en recreatiesport. Sinds 2003 hanteren we normen: 1,5 speelplek/100 kinderen tot 12 jaar, 1 speelplek/100 kinderen van 12-18 jaar. Inrichting en beheer van speelplekken conform strenge wettelijke eisen. Inrichting van speelplekken, maar ook plekken voor jongeren (informele sportveldjes) en ouderen (jeu-de-boulesbanen, beweegtuinen) vindt plaats in nauwe samenspraak met doelgroepen. Voor de stadswateren, met name stadsdelen Dukenburg en Lindenholt, is sinds 2001 ingezet op natuurvriendelijke oevers en verbetering waterkwaliteit, op basis van afspraken en investeringsprogramma met Waterschap en Rijkswaterstaat.
In onze Hoofdgroenstructuur (kaart 5) is naast belevingswaarde de beeldkwaliteit essentieel (in onze monumentale parken en in het stadscentrum). Herstructureringen die hieraan raken ondervinden een strenge toets door de stedelijke Commissie Beeldkwaliteit. Bovendien zijn onze belangrijkste parken Rijks(archeologisch)monument. Ze vallen dus onder bescherming/kwaliteitstoetsing van rijkswege.
Kaart 5: Stedelijke groenstructuur sluit aan op Ecologische Hoofdstructuur rondom de stad
De hoofdbomenstructuur is connectief onderdeel van de groenstructuur. Bij eventuele kap is er herplant (1-op-1). Voor bomen buiten de hoofdbomenstructuur geldt herplantregime afhankelijk van boomsoort en specifieke situatie. Het ideeënboek Groene Allure Binnenstad werkt sinds 2009 als vliegwiel voor groenvernieuwing, nadrukkelijke wens van bewoners en ondernemers. Resultaten tot dusver: twee parkeerterreinen omgetoverd tot park (figuur 5), groene wand, laanbomen in vijf winkelstraten en drie woonstraten, gevelgroen in diverse straten door bewoners/ondernemers, vernieuwing met groen en fontein stationsesplanade (boven parkeergarage), en parkje op voormalig fabrieksterrein. Aan Groene Allure Binnenstad is bijgedragen vanuit het Europese project Future Cities.
Figuur 5: Groene Allure Binnenstad: Korenmarktpark Investeringen en exploitatie Groen en Water Nijmegen-noord: €300.000.000 investering in groene en blauwe infrastructuren, deels gemeente, voor groot deel rijksoverheid (2010-2020). Park Lingezegen: investering €68.500.000 waarvan €3.800.000 voor rekening Nijmegen. Nijmegen ten zuiden van Waal: Beheer en onderhoud openbaar groen (hoofdstructuur + wijkgroen): jaarlijks €6.000.000 Beheer + investeringen Spelen/informeel sporten in openbaar groen: jaarlijks €2.000.000. Specifieke groeninvesteringen: • • •
nieuwe parken in woonwijken periode 2010-2015, realisatie en in voorbereiding: €5.000.000; nieuw groen stadscentrum, gerealiseerd 2008-2013: €2.500.000; investeringsvolume in particuliere en openbare herstructureringsprojecten: niet exact in beeld.
Specifieke overige investeringen bestaande stad: • • • • • • •
stadswater investeringsvolume 2001-2012 €8.000.000. subsidie (circa 33%) investeringen groendaken particulieren €100.000/jaarlijks; subsidie (circa 33%) investeringen afkoppelen particulieren €100.000/jaarlijks; begroting investeringen afkoppelprojecten openbare ruimte €200.000/jaarlijks. realisatie afkoppelen: tot 2006 55 hectare; 2007-2014 70 hectare (openbaar en particulier); realisatie particuliere groendaken 2010-2013 0,3 hectare. realisatie participatieproject ‘Groene Linten’ 2015: €200.000; volgende jaren €300.000/jaar.
3B. In het verleden gestelde prestatiedoelen Algemene visie en doel: compacte stad, met 0,5 hectare groen binnen 300 meter loopafstand van de woning, met om de stad een groene ring, per fiets goed bereikbaar, conform onze Stadsvisie en ontwikkeling Waalsprong (zie 3A kaarten 2 en 5). Bij herstructureringen van landgebruik gelden wettelijke milieunormen voor onder meer bodem, water, lucht, archeologie en geluid. Voor groenstructuren gelden vooral gemeentelijke normen en ambities. De betrokkenheid van bewoners, bedrijven en instellingen is groot: zowel op basis van wettelijke vereisten voor inspraak, maar vooral door actieve participatie bij planning, ontwerp en beheer. De woningbouw en aanleg van bedrijventerreinen zijn afgestemd in de Stadsregio Arnhem Nijmegen: De Stadsregio kiest voor ruimtelijke concentratie en optimale aanhaking op structuur van openbaar vervoer. Voor gemeente Nijmegen geldt de rijkstaakstelling van 12.000 woningen. De herstructureringsprojecten passen in de ruimtelijke ontwikkeling van Nijmegen: na 1950 is proces van stadsontwikkeling versneld, waarbij binnenstedelijke terreinen voor bedrijvigheid transformeerden in woongebieden en bedrijvigheid concentreerde aan belangrijkste transportassen en aan de rand van de stad. De inbreng en wensen van burgers is in belangrijke mate medebepalend voor projecten. We noemen hieronder een aantal herstructureringsprojecten die illustratief zijn voor de ontwikkeling van Nijmegen afgelopen tien jaar. Herstructureringsprojecten Hessenberg Een van de binnenstedelijke transities, op voormalig terrein van krantenredactie/drukkerij (4 hectare) 140 appartementen, ondergronds parkeren, zeer energiezuinig, ingebouwde verblijven voor gierzwaluwen; momenteel afronding door opknap monumentale, vervallen weeshuis, ligging nabij monumentale Kronenburgerpark. Woningbouwproject Dobbelman Op terrein voormalige zeepfabriek (1,5 hectare) realisatie markante woonwijk, opgeleverd 2012, totaal 200 woningen (waarvan 50 zorgwoningen), werkproject gehandicapten, ateliers, autovrij maaiveld, inpandig parkeren, met gebruik van fabriekscasco; markante fabrieksschoorsteen (1920) is geïntegreerd; nabij Thiemepark, Vondelpark en Natuurtuin. Parken in Bottendaal Bottendaal, dichtbebouwde en –bevolkte wijk tegen stadscentrum, nabij station, omsloten door radiale uitvalswegen en spoor. Sinds 1970 ook hier proces van uitplaatsing bedrijvigheid en nieuwbouw woningen. En sinds 1995 toevoegen groen op indringende wens bewoners: • • •
Op lokatie voormalige kartonnagefabriek geen woningbouw maar aanleg Natuurtuin Bottendaal (0,18 hectare), in beheer van omwonenden; realisatie 1995.
Thiemepark: zeer gewaardeerd, drukbezocht ontmoetingspark (0,5 hectare), na sloop van drukkerij; realisatie 1999 (zie figuur 6). Vondelpark (0,4 hectare), voorheen groothandel bouwmaterialen), nabij nieuwbouw school beroepsonderwijs en station; realisatie 2007.
Figuur 6: Thiemepark
Figuur 7: Park West planschets 1995
Park West In dichtbebouwde, stenige wijken (1920-’50) met groentekort en milieuoverlast vanuit aangrenzende bedrijventerreinen. Het stedenbouwkundige concept ’Park West’ (figuur 7) behelst een kralensnoer aan parken, volkstuinen, sportvelden, speeltuinen, hondenveldjes (totaal circa 50 hectare). Realisatie hangt samen met reconstructie woonwijken en bedrijventerreinen, aanleg verkeersbrug en ringweg, retentiebekkens regenwater, en met milieuproblematiek (verminderen lucht- en geluidhinder). Realisatie nagenoeg afgerond. Limos Toen het besloten kazerneterrein Limos (15 hectare) zijn functie verloor, zijn in de monumentale gebouwen en nieuwe complexen woningen ontwikkeld (ook voor specifieke zwakke doelgroepen, asielzoekers), basisschool, restaurant en kunstateliers, met ondergronds parkeren. 10 Hectare is openbaar groen, waarvan dichtbebouwde omringende wijken profiteren. Enkele bunkers zijn omgebouwd tot vleermuizenkelders. Omwonenden beheren natuurbosje. Realisatie afgerond 2008. Reconstructie Waalfront Transformatie voormalig industriegebied aan Waal (15 hectare) naar woningbouw. Belangrijk project in visie ‘Nijmegen omarmt de Waal’. Doel duurzame woonwijk, circa 2.500 woningen, hoge dichtheid, toekomstbestendig rekening houdend met waterafvoer Waal. Opening naar Waal voor stenige wijken (1920-’30) ten zuiden van Waalfront, gebruikmakend van industrieel erfgoed en inpassing cultuurhistorie (oude fortificatie). Realisatieproces, ontwerp en bouwtempo inmiddels aangepast aan bouwcrisis. Realisatie: 2012-2020. Herstructurering Landgoed Heijendaal (100 hectare) De verouderde gebouwen van universiteit en academisch ziekenhuis worden in 1995-2015 successievelijk vervangen door faciliteiten met moderne gebruikseisen, hogere gebruiksdruk en hoge duurzaamheidsnormen; toevoeging studentenwoningen, verduurzaming bestaande studentenflats (zonne-energie) en totale vernieuwing universitair sportcentrum; onder meer energiewinning uit bodem. Streven is oude structuur Landgoed Heijendaal zoveel mogelijk herstellen en ontwikkelen tot groene campus (figuur 8). Op deze locatie ook nieuwbouw Hogeschool /Arnhem Nijmegen (voorheen verspreid over stad). Oplevering duurzaamste schoolgebouw van Nederland in 2014. Openbaar vervoersysteem aangepast (speciale bus- en fietsroutes). Treinstation Heijendaal gemoderniseerd.
Figuur 8: Campus Landgoed Heijendaal Herstructurering Hatert De wijk Hatert, 132 hectare, 9.700 inwoners, gebouwd 1950-1960, eenvormige grondgebonden woningen en flatgebouwen, bijna uitsluitend huursector, in eveneens eenvormig, saai groen, ontwikkelde zich tot sociale probleemwijk. Wijk werd in 2006 uitgeroepen tot een van 40 Nederlandse probleemwijken. Rijk, provincie, gemeente, woningbouwcorporaties en gezondheidsinstellingen hebben sindsdien zeer veel geïnvesteerd in de wijk, zowel in fysieke als sociale duurzaamheid. Wat betreft fysiek grondgebruik: renovatie van Park langs kanaal en aanleg van kleurrijke bloemborders in alle plantsoenen (tesamen 2,5 hectare), afkoppelen regenwaterafvoer (10 hectare) wegverharding en woonbebouwing (investering van €1,8 miljoen)(figuur 9). Realisatie afgerond 2012.
Figuur 9: Hatert Groenplan (nieuwe parken en groen)
Waalsprong (12.000 woningen)(realisatie 2005-2025) De extra bouwopgave vanuit het Rijk kon niet ten zuiden van de Waal vanwege grote effecten voor leefbaarheid en natuurvernietiging. Ontwerp ten noorden van de Waal vanuit Ecopolisstrategie: Duurzame waterstructuur en robuuste groenstructuur, met verbindingen naar omgeving (figuur 10). Strategie stuitte aanvankelijk op weerwil bij particuliere ontwikkelaars.
Figuur 10: Watersysteem Waalsprong Voor water werkt Ecopolisstrategie prima: regenwaterberging in duurzaam watersysteem (plassen, vijvers en wadi’s). Voor groen zijn de robuuste randen in ontwikkeling. Groen in de wijken (300meternorm) blijkt haalbaar ondanksbouwcrisis en slechte woningmarkt. Duurzame stedelijke ontwikkeling en leefomgevingskwaliteit integraal in plan- en projectontwikkeling via de duurzaamheidsmethodiek GPR. Aansluiting op groene en blauwe structuren langs Waal en in Park Lingezegen (=landschapspark tussen Arnhem en Nijmegen; 1700 hectare, €68,5 miljoen investering, gereed 2018). Duurzaamheidsagenda In onze Structuurvisie is duurzame stedelijke ontwikkeling het basisthema onder alle ruimtelijke ontwikkelingen. Deze duurzame insteek geldt ook de economische ontwikkeling (Energie- en Milieutechnologie), de demografische ontwikkeling (mensen binden aan de stad, levensloopbestendige woningen) en de klimaatverandering (adaptatiemaatregelen). De ambities zijn vervat in de Duurzaamheidsagenda (2011): vijf sporen, waaronder spoor duurzame stedelijke ontwikkeling. Daarbinnen werken we aan klimaatadaptatie, duurzaam bouwen, ruimte voor duurzame groen en water. Duurzame stedelijke ontwikkeling is nauw verweven met onze andere vier sporen (mobiliteit, energie, economie, gemeentelijke gebouwen en organisatie). Renovatie van stedelijk gebied gaat gepaard aan energiezuiniger maken van woningen en kwaliteitsverbetering openbare ruimte, verbeteren structuur openbaar vervoer en fietsverkeer.
Met het Waterplan Nijmegen 2001 hebben wij met onze waterpartners besloten meer samen te werken aan een duurzame waterketen, met als doel een gezond en veerkrachtig watersysteem en een aantrekkelijke leefomgeving tegen de laagst maatschappelijke kosten. Vanuit dit Waterplan en de rioleringsplannen (zie indicator 8 en 9) is voortvarend gewerkt aan afkoppelen: regenwater niet meer in het riool afvoeren, maar in de grond infiltreren. Inmiddels is 115 hectare afgekoppeld (van de 700 hectare aan verharding die op het gemengde riool afwatert). Het Waterplan heeft ook geleid tot meer waterbewustzijn onder bevolking via ons Waterservicepunt. Er zijn meerdere waterkunstwerken gerealiseerd die water zichtbaar maken in de stad. Kwaliteit groene en blauwe gebieden Voor hoeveelheid en spreiding van groen zijn geen wettelijke vereisten; groen is vooral lokale ambitie. Voor waterbeleid is er wel dwingende wet- en regelgeving. Het groenbeleid is vastgelegd in het beleidsplan De Groene Draad (2007), met kansen en kaders voor Nijmeegse groen op stadsniveau en uitgesplitst naar wijkniveau. Spreiding, omvang en kwaliteit van groene en blauwe gebieden dient te beantwoorden aan vereisten zoals klimaat, spelen en sport, sociale cohesie, gezondheid en citymarketing. Specifieke uitwerking is het Handboek Stadsbomen, met wettelijke regels en onze beleidsregels. In de begroting hebben we de voortgang van het groenbeleid vertaald in concrete indicatoren. De publieke investeringen in groen en blauw vinden altijd plaats op initiatief in samenspraak met bewonersgroepen. De betrokkenheid met groen is uitermate groot, ook bij actief groenbeheer (circa 150 projecten).
3C. Toekomstplannen Nijmegen heeft gekozen voor duurzame ruimtelijke ontwikkeling, waarbij duurzame energie (via onder meer zonnepanelen, energiebesparing, smart grids, warmtenet, transitie kolencentrale GDF Suez, en windenergie) en klimaatadaptatie (nevengeul, Deltaprogramma) de eerste te realiseren dragende structuren zijn (figuur 11). Vele van de lopende herstructureringen worden in de komende jaren afgerond. Hier noemen we de belangrijkste ontwikkelingen en plannen:
Figuur 11: GDF SUEZ terrein (kolencentrale sluit; transitie tot duurzame energie locatie) en Ruimte voor de Waal (aanleg nevengeul, dijkteruglegging)
Waalfront en Waalsprong Economische crisis en moeizame woningmarkt zijn vooral voelbaar op de grote bouwlocaties. Daarom zetten we in op kleine bouwstromen en verlenging tijdhorizon (figuur 12). Positief bijkomend effect is dat markt en consument vragen om onderscheidende kwaliteit, ook in duurzaamheid.
Figuur 12: Stedenbouwkundige visie Waalsprong
In Waalsprong ook inzet op collectief particulier opdrachtgeverschap: particulieren ontwikkelen gezamenlijk zelf bouwprojecten. Zo bouwt een woningbouwcorporatie met een bewonersgroep 50 duurzame wooneenheden, van leem en stro, met lage parkeernorm, lage energiekosten en nieuw sanitatieconcept. Particulieren bouwen ook zeer duurzame woningen van stro (figuur 13). Stadseiland , nevengeul, groen en waterhuishoudkundig casco en hoofdinfrastructuur (incluis warmtenet) alsook voorzieningen, scholen en gezondheidsinstellingen worden volgens plan aangelegd, aantrekkelijk voor toekomstige ontwikkelaars, bouwers en bewoners.
Figuur 13: Waalsprong: bouw van één van de strohuizen
In het Waalfront (onder meer in voormalige soepfabriek Honig (figuur 14) en in voormalige textielspinnerij Vasim) is tijdelijk (8 jaar) anders bestemmen van lege bedrijfspanden (voor ateliers kunstenaars, skatehal, overdekte markt), ook in kader van ‘placemaking’. De projectorganisatie richt zich sterker op kansen die de markt biedt: meer organische, geleidelijke gebiedsontwikkeling in plaats van grootschalige ‘top-down’-bouwstroom. De potentie blijft enorm, vanwege excellente ligging aan water, dichtbij stadscentrum en goede ontsluiting.
Figuur 14: Honigcomplex: deel ontwikkellocatie wonen en werken; komende acht jaar tijdelijk innovatieve placemaking Deltaprogramma Met haar nieuwe Nationale Deltaprogramma wil onze rijksoverheid Nederland goed voorbereiden op de klimaatverandering in deze eeuw, essentieel ook voor Waalsprong en Waalfront. Deltaprogramma bevat voorstellen en stringente normen voor waterrobuust inrichten (naast Waterveiligheid en Zoet Water plannen). In Deltaprogramma 2015 komt voor de steden de eis van klimaatbestendigheid in 2050 (bestand tegen toenemende neerslag, droogte en hitte). De Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie, waaraan Nijmegen zeer actief heeft meegewerkt, zal concrete aanbevelingen bevatten voor steden. Met name voor de planontwikkeling in het Waalfront kan dit kansen en begrenzingen bieden.
Visie en plannen Ook al heeft Nijmegen nog een forse bouwopgave, grenzen van de groei komen in zicht. Ontwikkelingsgericht beheer van de stad wordt belangrijker. De komende jaren blijft de focus verduurzaming van de gebouwde voorraad, prioriteit voor fiets en openbaar vervoer en ruimte bieden voor duurzame energie. De basis ligt in onze Stadsvisie 2020 (opgesteld 2013) en de ruimtelijke Structuurvisie. Beide visies zijn resultaat van afstemming met buurgemeentes, hogere overheden en Duitse overheden en van uitvoerige samenspraak van burgers, bedrijven en instellingen. De Stadsvisie 2020 noemt tien essentiële principes: 1. Wij koesteren onze bijzondere geschiedenis, onze unieke ligging, onze identiteit als kennis‐ en studentenstad en de eigengereide en sociale instelling van de Nijmegenaren. 2. De kracht van de stad ligt in experiment en vernieuwing, in bedrijven, instellingen, broedplaatsen en netwerken naast al wat in onze lange geschiedenis is opgebouwd en nog steeds succesvol is.
3. Nijmegen wil een moderne sociale stad zijn met ruimte en kansen voor iedereen, waar burgers, instellingen, bedrijven en overheid samen werken aan een aanvaardbaar bestaan voor allen. 4. Nijmegen wordt nog mooier door te werken aan de ruimtelijke kwaliteit op bijzondere plekken, met respect voor het eigen karakter van de wijken. 5. De bereikbaarheid van en in de stad verbeteren we met voorrang voor hoogwaardig openbaar vervoer en fietsers. 6. Wij investeren samen met bedrijven en bewoners in een duurzame stad: energieneutraal, schoon en groen. 7. Onze toppositie op het gebied van life sciences versterken we door vooral in te zetten op verbindingen tussen gezondheid, voeding en beweging. 8. Nijmegen wil een Europese stad zijn waar grensoverschrijdend gewerkt, geleerd en geleefd wordt. 9. Nijmegen staat voor regionale samenwerking waarbij de keuze voor partners en vorm afhankelijk is van het onderwerp. 10. De gemeente Nijmegen wil een moderne, betrouwbare en rechtvaardige overheid zijn, minder hindermacht en meer facilitator. Het nieuwe stadsbestuur (vanaf 2014) houdt onverkort vast aan Stadsvisie en Duurzaamheidsagenda (zoals doel energieneutraliteit 2045). Voor komende vier jaren is de groene ambitie: • Stedelijk groen in kader van ‘300-meter groennorm’ conform besluit gemeenteraad oktober 2013, waarbij locaties en financiën zijn vastgesteld. • Bovendien krediet voor extra Groen in Nijmegen Oud-west (€1.000.000). • Samen met buurgemeentes en andere partners doorgaan aan groene ring om de stad: afronding realisatie eerste fase Park Lingezegen; en opstart vervolgfase. • Doorontwikkeling van groen-blauwe as in stadshart, in samenhang met natuur en rivierlandschap buiten de stad. • Beheer van grote groengebieden in en om de stad zoveel mogelijk in handen van natuurbeschermingsorganisaties (figuur 15). Bij stedelijk groenbeheer betrekken we meer en meer de burgers, met overdracht 5% van beheerbudget aan buurtgroepen. • In 2015 €200.000 en opvolgende jaren € 300.000/jaar), stimulans voor bewonersprojecten, gericht op ecologie (zoals das, vlinders, bijen, gierzwaluw, otter, slechtvalk) en stadslandbouw, groen voor grijs en bomencampagne (10.000 extra bomen; nu circa 60.000). • Jaarlijks €375.000 voor groenverbetering in openbare ruimte in woonwijken.
Figuur 15: Webpage Vereniging Natuurmonumenten, beheerder Nijmeegs Heumensoord
3D. Referenties Beleidsstukken Coalitie-akkoord 2014-2018: Samen voor Nijmegen sociaal duurzaam ondernemend http://www2.nijmegen.nl/wonen/milieuenafval/groen http://www2.nijmegen.nl/mmbase/attachments/1497568/R2013128topindicator_groen_en_besteding_opbrengst_Heumensoord.pdf(indicator 300m norm voor groen) http://www2.nijmegen.nl/wonen/ontwikkeling/visies_op_stadsontwikkeling/structuurvisie (Structuurvisie 2013) http://www2.nijmegen.nl/gemeente/beleid/stadsvisie (Stadsvisie 2020) http://www2.nijmegen.nl/gemeente/belastingen__financien/stadsbegroting_jaarstukken (Stadsbegroting 2014-21018) Groenbeheer door gemeente en bewoners http://www2.nijmegen.nl/wonen/milieuenafval/groen/beheer http://www2.nijmegen.nl/wonen/milieuenafval/groen/groen_zelf_beheren http://eetbaarnijmegen.nl/ http://participatiekaart.nl/nijmegen https://www.natuurmonumenten.nl/natuurgebied/heumensoord Ruimtelijke ontwikkelingen http://www.waalsprong.nl http://www.waalfrontnijmegen.nl www.honigcomplex.nl/ (Honig Complex Tijdelijk anders bestemmen Waalfront ) http://devasim.nl/ (Vasim Complex Tijdelijk anders bestemmen Waalfront) http://www.waalhalla-centrum.nl/ (Waalhalla, Tijdelijk anders bestemmen Waalfront) http://www.ruimtevoordewaal.nl http://www2.nijmegen.nl/wonen/ontwikkeling/Ruimte_voor_de_Waal http://www2.nijmegen.nl/wonen/ontwikkeling/Waalsprong http://www2.nijmegen.nl/wonen/ontwikkeling/waalfront http://www.strowijknijmegen.nl/ (strohuizen Waalsprong) http://www.klimaatbestendigestad.nl/dbra.html (Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie) http://parklingezegen.nl/ (Park Lingezegen) http://mozartbuurt.nl/groene-parel/ (Truus Mastpark) Statistische informatie http://www2.nijmegen.nl/gemeente/onderzoekencijfers/stads-_en_wijkmonitor http://nijmegen.buurtmonitor.nl/
3E. Goede toepassingen Twee in schaal zeer verschillende transities naar duurzaam landgebruik, maar identiek in aard, wijze van uitvoering en doelstelling, en hieronder ook identiek in wijze van beschrijving: Truus Mastpark (0,5 hectare) In stenige wijk, op locatie voormalig zwembad, na verwijdering bodemvervuiling; samen met bewoners plan ontwikkeld; bewoners gaan enkele plantsoenen beheren, benutten het park voor verpozen, contact en festiviteiten. Investering €600.000; opgeleverd: augustus 2014. Zie figuur 16.
Figuur 16: Schetsontwerp Truus Mastpark Park Lingezegen (1700 hectare) In verstedelijkend middengebied tussen Arnhem en Nijmegen, op voormalig landbouwgebied, met verwijdering van lokale bodemvervuiling en niet-ontplofte explosieven uit Tweede Wereldoorlog; samen met boeren, overige grondbezitters en omwonenden zijn plannen ontwikkeld; volop ruimte voor duurzame particuliere (ook bedrijfsmatige) initiatieven, zoals stadslandbouw, recreatie, sport, zorgsector, mits passend binnen landschapspark. Investering (fase 1) €68,5 miljoen, waarvan Nijmegen €3,8 miljoen; oplevering 80% in 2014, restant uiterlijk 2018. Zie figuur 17.
Figuur 17: Plankaart Park Lingezegen
