Zondag 28 februari 2016
Voorganger: ds. Anneke v.d. Zijpp Organist: dhr. Wim Brunsveld Dienstdoende koster: zr. Angelique Hajenius
Vanaf 9:45 uur is er gelegenheid tot stilte en inkeer ter voorbereiding op de dienst.
3e zondag in de veertigdagentijd Thema: “Stand by” Orgelspel – gevolgd door een moment van stilte
++++++++++++++++++ SAMENROEPEN Welkom Aansteken van de kaarsen Zingen: lied 536: 1,2 Alles wat over ons geschreven is (staande) Bemoediging Zingen: lied 536: 3,4 (hierna gaat de gemeente zitten)
Stilte en gebed Zingen: lied 823: 1,4 Gij hebt, o Vader van het leven
HOREN Eerste bijbellezing: Exodus 32: 1-6 Zingen: lied 932: 1,2, 3 Rust nu mijn ziel Tweede bijbellezing Lukas 13: 5-9 Zingen: lied 942: 1,3 Ik sta voor U in leegte en gemis Overweging Stilte
Orgelspel
DELEN Gebeden (voorbeden / stil gebed / Onze Vader- te vinden voorin het Liedboek ) Open ruimte Zingen: lied 799: 1,2,6 Kom, kinderen niet dralen (staande) Uitzending en zegenbede Gezongen Amen
Orgelspel, collecte +++++++++++++++
Mededelingen Collecten: de eerste collecte is voor het Doopsgezind Centrum voor Gemeenteopbouw, collecte ten bate van het project voor de begeleiding van het landelijke jongerenwerk. De tweede collecte is voor het werk in de Doopsgezinde Gemeente Utrecht. Na de dienst is er koffie en thee in de Gemeentezaal. Iedereen is van harte welkom. Om 11.30 uur vergadert de Commissie Maatschappelijke Zorg in de Tuinkamer.
Agenda: Volgende dienst: zondag 6 maart 2016, voorganger: ds. Carolien Cornelissen. Op woensdag 2 maart is er vanaf 17.00 uur Tafel van Twaalf. Op donderdag 3 maart is er vanaf 18.30 uur Praten & Proeven in de Tuinkamer. Op vrijdag 4 maart komt om 14.00 uur de Archiefcommissie bij elkaar in de Steenen Camer.
1: PREEK 3e zondag van de veertigdagentijd DGU Ex.32: 1-6 / Lk.13: 5-9 Broeders en zusters, ooit heb ik in mijn studie - onderdeel groepswerk - geleerd, dat je in groepen nooit voorbij kunt gaan aan waar de emoties zitten. Als je die niet onder ogen ziet gaan ze onder de tafel een eigen leven leiden en bouwen ze zich op met vulkanische gevaren. Dus laten we die regel maar eens heel ernstig nemen. En dan ben ik daarmee gelijk aanbeland bij de woorden uit de tweede schriftlezing: de snoeiharde woorden van de eigenaar van de wijngaard: als die boom geen vrucht draagt hak hem om. Omdat wij natuurlijk heel goed weten dat Jezus met zijn gelijkenissen geen verhaaltjes-voorhet-slapen-gaan vertelt, maar een soort beeldverhalen waarin wij onze eigen gedragingen en ervaringen kunnen herkennen, komt het gelijk binnen. Mijn allereerste gedachte, bijna onbewust, was: zou hij mij mogelijk ook willen omhakken? Ben ik er ook zo eentje die geen vrucht draagt? Het zijn beeldverhalen, spiegelverhalen, en Jezus vertelt er heel wat in de evangeliën. Maar zelden zijn ze zo grimmig van toon als deze is. Wat wordt hier nou eigenlijk gespiegeld? Welke spelers zijn er in dit rollenspel? Er is een eigenaar van de wijngaard. Er is een wijngaard. Er is wijngaardenier. Hij heeft kunstmest. Er ligt een bijl te wachten. Natuurlijk is er een standaard-theologen-verklaring. Daarin is de eigenaar van deze wijngaard de Here God, de wijngaard met vijgenboom en al staat voor het toenmalige volk Israel, en de wijngaardenier is Jezus Christus. De kunstmest is de prediking van Jezus, waaronder dus ook dit spiegelverhaal valt. De bijl?
2: Tja, daar zullen we nog eens goed over na moeten denken. Ik geloof niet zo in een God die op een wolk met bijlen zit te zwaaien. Daar is mijn geloof toch te volwassen voor geworden. En daar is het leven ook te ingewikkeld voor. Maar ook de standaard-theologen-uitleg doet mij niet zoveel. Want: ik ben hier en nu. Wij zijn hier en nu. Wij zijn ook niet Israel van toen, al zou je ook kunnen zeggen dat wij allemaal zonen en dochteren van Abraham zijn. Als wij de bijbel open doen en schriftlezingen ernstig en serieus nemen, zullen we de boodschap op onszelf betrekking moeten laten hebben. En dan komt die huiver weer over mij, vanwege die bijl. Het klinkt als een oordeel: draag vrucht... want anders.... Maar wie bepaalt wat die vruchten zijn? Wie legt jouw goede en jouw kwade werken op een weegschaal en gaat daar vervolgens met zo'n hakwerktuig naast staan? Natuurlijk is daar ook nog de wijngaardenier, die een kalmerende hand legt op de schouder van de al te heftige wijngoed-eigenaar, en zegt: Heer, zullen we het niet nog een jaartje aanzien? Dan zal ik de grond er omheen wat losser maken, wat mest bijgieten, en dan komt u volgend jaar maar weer terug. Waarom zou Jezus deze gelijkenis vertellen, en waarom maken wij dit tot een schriftlezing in de veertigdagentijd, de weg die wij gaan richting het hemelse Jeruzalem. Waarom. ---------------------------Meestal houden wij heel erg van Jezus, die zachte Jezus, die vergevende, die genezende, die vrouwvriendelijke, die genadige, die bemiddelende figuur, die we ook wel aanduiden als de Zoon van de Vader. Dat zoonschap moeten we niet zozeer lijfelijk opvatten, als wel geestelijk.
3: Zijn hele wezen was zo vervuld van God, doordrongen van God, dat mensen hebben gezegd: zijn geest moet uit God geboren zijn, dat kan niet anders, Hij is de Zoon van die grote Vader. Maar die Zoon haalt nu wel een heel stevig trekje naar voren uit alle eigenschappen van zijn Vader in den hoge. Vrucht dragen zul je, want anders.... Hier voelen wij een oordelende macht in, en we schrikken ervan, dat deze woorden worden uitgesproken door de meestal zo zachte Christus. Bovendien zit er ook nog een heel schril contrast in met de notie genade, die niet verdiend kan worden, zeggen vrijwel alle christelijke kerken. Genade door geloof alleen, zei Luther, en toen Doopsgezinden in de 16e eeuw daar aan toe voegden "maar niet zonder de werken" was dat één van de redenen om Dopers te onthoofden of te vierendelen. Wij zouden de gedachte koesteren dat we het heil met onze werken kunnen verdienen. Het achtervolgt ons tot op de dag van vandaag, maar niemand kan ons nu dat wandbord nog afpakken. Daden gaan woorden te boven. Maar goed, we gaan hier geen dogmatische strijd uitvechten, we waren tenslotte op weg naar Jeruzalem. Hoe zouden wij nu dat geen vrucht dragen kunnen omschrijven, wat is er dan misgegaan in het mensenleven? We hebben het wel eens over een vruchtbaar leven, dan denk je aan stapels kinderen en kleinkinderen, een afbetaald huis, auto ervoor, leunstoel, sigaar, een tevreden blik op alles wat je bereikt hebt als je pensioen in zicht komt. Een onvruchtbaar leven betekent dan dat je dat allemaal niet hebt verworven. Nou, er zijn heel wat mensen die alleen maar kunnen dromen van een dergelijke vruchtbaarheid. Maar ik snap Jezus ook wel, dat bedoelt de grote Vader in de hemel niet. Om de geestelijke onvruchtbaarheid gaat het, en omdat dat toch wel een heel abstracte term is, hebben we er dat gouden kalf maar bij gehaald, uit het O.T.
4: Nou is onvruchtbaarheid niet het allereerste waar je aan denkt als je dat verhaal leest. Leider-bemiddelaar Mozes toeft erg lang, te lang, daarboven op de berg, in gesprek met en in samenwerking met God om die stenen tafelen voor elkaar te krijgen. Broeder Aaron is nu de eerste leidinggevende. Hij wordt door het volk met z'n rug tegen de muur gezet: maak een god voor ons die we zien, die we kunnen volgen, want die Mozes, daar kunnen wij niet meer mee uit de voeten. U kent het verhaal. Ze halen (zegt de tekst) alle gouden sieraden uit de oren van hun vrouwen, zonen en dochteren, brengen die bij Aaron en hij smelt het om tot het beeld van een vruchtbare jonge stierkalf, zet er een altaar voor en roept een feest uit. Men wil zichtbaarheid, tastbaarheid. Martin Buber beschrijft prachtig en invoelend hoe het daar, onderaan die berg moet zijn toegegaan. "Men gaat achter een zeer zonderlinge man aan, die voortdurend wacht op vage tekenen uit de lucht, of waar ook vandaan, voordat hij bevel geeft om verder te gaan. De man zei weliswaar dat God voorop zou gaan, maar een onomstootbaar feit was het toch, dat men hem niet kon zien, en wie men niet ziet, die kan men toch ook niet volgen. Wat is dat nu voor een leiding? En zou er soms iets tussen hem en God niet in orde zijn, als hij hem niet kan tonen? Zolang men geen passend beeld heeft, kan er ook geen passende leiding zijn. Wat nu te doen? Men moet de zaak zelf in handen nemen, men moet een beeld maken en dan zal de Godskracht in beeld komen en zal er weer passende leiding zijn." Och, het is zo logisch te beredeneren. Het is zo menselijk, zo begrijpelijk, dat verlangen naar leiding, duidelijk en zichtbaar, een focus, een middelpunt, weten waar je met het goddelijke aan toe bent.
5: Maar het was absoluut verschrikkelijk fout, zegt alles wat in en om dit stukje geschiedenis van Israel geschreven is in de bijbel. Nog bladzijden lang betreurt men dat gouden kalf. --------------------------------Wat is onvruchtbaarheid, dat was de vraag, en om dat aanschouwelijk te maken haalden we dit kalf er bij. Wat is er dan mis met dat kalf? Dat gouden oerbeeld van kracht en potentie? 'Men kiest hier voor de brute teeltkracht' schrijft Barnard, en ja, dat vind ik eigenlijk wel heel mooi. Brute teeltkracht, dat is het recht van de sterkste, de grootste, de machtigste. Dat is de macht van het grote a-morele geld, van niets-ontzienende bedrijven, van uitbuiters en mensensmokkelaars, en ik laat het aan u over wie en wat we daarin kunnen herkennen. In wezen wordt een dergelijke manier van leven, van zijn, in de bijbel als onvruchtbaar omschreven. Voor mededogen, voor zachtheid en mildheid is geen plaats, geen tijd, geen geld meer. Oog voor het komende Koninkrijk, waar elk mens tot z'n rust en recht kan komen, ach, voor zulke sprookjes moet je niet bij de efficiënte huidige tijd zijn. -------------------------De eigenaar van de wijngaard stapt z'n wijngaard binnen, en ziet geen vijgen aan zijn vijgenboom. God kijkt naar zijn schepping, en, om bij het beeld van het kalf te blijven, Hij ziet een eindeloze hoeveelheid gouden stieren waar als gekken om heen gedanst wordt. De wereld lijkt in z'n geheel naar de bliksem te gaan, tussen rijk en arm gaapt een grote kloof, grondstoffen worden oneerlijk verkregen en oneerlijk verdeeld, het voedsel hoopt zich op in enkele delen van de wereld, waardoor andere delen er een groot tekort aan hebben, we verwarmen met ons gehandel en gewandel de aarde op tot vele graden te hoog.
6: God wordt er diep bedroefd van. Maar dat Hij vanwege dit alles met een bijl gaat zwaaien, nee, zo is mijn godsbeeld niet. Ik denk eerder dat de wereld zelf zich een oordeel is, dat zij zichzelf met die bijl in haar voeten hakt. En temidden van dat grote drama zijn er van die Grote Gestalten, die zo wijs zijn, dat ze wijngaardeniers genoemd kunnen worden. Van die mensen die vanuit hun wijze mededogen oog hebben voor de onvruchtbaarheid van de vijgenboom, van die mensen die zeggen: we gaan niet hakken, maar verzorgen, verzachten, helen, genezen. Laten we dat eerst maar eens gaan doen, kijken of de zachtheid weer gewekt kan worden. Jezus Christus. Zijn weg naar Jeruzalem. Die zware gang, die pijn zou gaan doen, dat kruis dat wacht. Toch ging Hij, en Hij had naast alles wat Hij aan zijn hoofd had toch nog oog voor treurige, onvruchtbare vijgenbomen. De vastgelopen mensen, de nietsontziende mensen, de eendimensionale mensen. Hij stond stil bij mensen onderweg die Hem nodig hadden, hij aaide kleine kinderen over hun bolletjes, hij inspireerde mensen om over het Koninkrijk Gods te blijven dromen. En Hij sprak gelijkenissen uit, beelden die de mensen van toen en van nu blijvend mogen overdenken. --------------Toen ik zag dat de preek van vandaag over die wijngaard, die eigenaar en die bijl moest gaan, zag ik natuurlijk direct ook alle 63 panden van de V&D voor me. De eigenaar van de V&D stapte één van z'n winkels binnen en zag geen vrucht. Daarom sloeg hij er met een bijl op in, trok de stekker er uit en sloot ze allemaal. Wonden in vele steden. Nee, ik geloof niet dat God zich zo gedraagt. Bedroefd is Hij, zei ik, maar dat is maar bij benadering mijn gelovig voelen.
7: Het oordeel voltrekken we over onszelf, door de brute teeltkracht te aanbidden, die geen plaats laat voor God. Wij, broeders en zusters, leven in een wereld waar nog altijd heel veel en heftig rondom gouden stieren wordt gedanst, maar weet je, je hoeft niet mee te doen. Je kunt in de wereld zijn, maar je hoeft niet van de wereld te zijn. Je kunt in deze wereld ook van Christus zijn. Je kunt zijn voetstappen bestuderen en betreden. En ik kan het niet beoordelen, hoogstens aanvoelen, maar ik denk toch echt dat dat in de buurt komt van de vruchtbare vijgenboom, waarnaar de wijngaard-eigenaar zo naar verlangde. Amen.
