KARLSRUHE HäNDELFESTIVAL 21/25 FEBRUARI 2013
1
21 FEBRUARI, DONDERDAG Met bus en trein om 9u in Driebergen Zeist. Vandaar naar Arnhem om de overige reizigers mee te nemen. Goede reis, bewolkt en droog, temp. -1 graden. Wat droge sneeuw af en toe. Dan is het om 15.40u nog 82 km naar Karlsruhe, waar we om 16.30u aankomen. Hotel Renaissance aan Mendelssohnplatz. Ik betrek kamer 110 en kijk uit op een winkelcentrum en een groot matrix-reclame bord. Verder ligt de brede weg aan de hotelzijde open ivm bouw van een ondergrondse trambaan. Ik trek mijn nieuwe Meindlschoenen aan een maak een ommetje van een uur. Daarna neem ik in de bar een biertje en geniet samen met enkele medereizigers een prima maaltijd. K. is pas 300 jaar oud, heeft 300 duizend inwoners. Ligt in Baden-Württemberg. Gebied met de meeste universiteiten. Er is al vanaf 1885 een technische hogeschool. K. wordt de Fächerstadt genoemd. KarlWilhelm liet destijds, geïnspireerd door een droom, een slot bouwen, waar hij rust kon vinden. Door de overwinning op de Turken was er veel rijkdom. Vanuit de centrale toren waaiert het grote bezit uit in gelijkvormige driehoeken, Fächer, die nog steeds de hele stad als hoofdvorm markeren. De waaier is ook een symbool van de stad. Dominico Rossi was de bouwer. Eerder werd arbeid zonder betaling frohnen genoemd. Maar dat gebeurde toen niet meer. 22 FEBRUARI, VRIJDAG Om 9.30u maken we met een Duitse gidse een rondrit door de stad. Südstadt, vroeger Eisenbahnviertel genoemd, thans Multi-Kulti-Viertel. Tijdens de 2e wereldoorlog is K. voor tweederde vernield, vooral vanwege de vele aanwezige munitiefabrieken. Passeren het Badisches Staatstheater (Kuriel u. Moser). Karl-Wilhelm heeft nog in Utrecht gestudeerd; hij was een vrouwenjager, veel kinderen, waar hij goed voor zorgde. Brahms was destijds vaak in K. en heeft zijn 1e symfonie uitgegeven. In 1953 ging het nog lang niet goed met de stad.
Later kwamen grote opleidingen: Hochschule für 2 Gestaltung, Peter Sloterdijk, dir., bevriend met Wolfgang Riem, componist. Carl Benz Schule. Carl is in Karlsruhe geboren.In de Moltke Strasse veel kunstuitingen. Ons hotel ligt zijdelings aan de Kriegsstrasse, genoemd naar de tijd dat de troepen tegen Napoleon moesten uittrekken We passeren verder het Orangerie-Restaurant, dat deel uitmaakt van de universiteit. Zeer kunstzinnig uitgevoerd zodat u een replica kunt vinden in Moma New York. Verder die Kunsthalle, Hans Thomas Strasse. Dan het Institut für Technikologie (Informatika). Op een groot plein waar we uitstappen, staat een standbeeld van de Grosherzog, het valt mij op dat “Gros” met één s is geschreven. We gaan door het park dat geflankeerd is door witte beelden die alle op een verschillende boomstronken staan of gezeten zijn. Dit was de gids niet opgevallen, ook niet die ene s. Het is winter, behoorlijk koud. Daarvóór het bezoek aan het Badisches Landmuseum, Egyptische, Griekse, Etruskische en Romeinse kunst en Turkse trofeeën van Markgraf Ludwig Wilhelm. We drinken een warme kop koffie en zitten gezellig bij elkaar. Na terugkomst in hotel verkleed ik me om naar de lezing van Leo Dijsselbloem, onze gids, te gaan. Hij vraagt wel te melden wanneer het voldoende was, hetgeen na 5 kwartier het geval is, zijn toelichting te beëindigen. Interessante lezing over Händel, wat we beantwoorden met een applaus. Om 16.45u gaan we dineren, want 18.15u gaat het per bus naar het operahuis voor de uitvoering van de opera Allessandro o.l.v. Michael Form in het Badisches Staatstheater. Händel Georg Friedrich 1685-1857 Ofschoon deze meester voor de meeste mensen geen lievelingscomponist is, verdient hij beter. Halle, Göttingen en Karlsruhe zijn steden waar Händelvieringen worden gehouden. Over de persoon zelf is weinig bekend. Literatuur: Charles Burney, schrijver over componisten. H. was groot van gestalte, log in zijn beweging, temperament vol vuur, onstuimig, humoristisch en origineel. Werd organist van de Dom in Halle en in 1703 violist bij de Hamburgse opera. Reisde in 1706 naar Florence, Rome,
3 Napels en Londen. In 1716 begeleidde hij de Britse koning George I naar Hannover, waar hij een vaste aanstelling had aan het hof, dat weer uitstekend contacten met Londen had. Opera Imaldo. Mocht afreizen naar Engeland waar hij zich voorgoed vestigde, hij was gast van de hertog van Chandos. Engeland was toen de basis van ondernemingskunst. Overigens komen de grote componisten doorgaans niet uit Engeland. H. kreeg een jaargeld van 200 pond; dit werd in totaal 600 pond voor zijn lesgeven in klavecimbel. Hij was een uitstekend speler op het orgel en gaf blijk van het zeer snel componeren. Telemann was een grote vriend van H., hij kwam hem tegen in Hamburg, waar deze ook studeerde. Telemann was muziek-direkteur van de vijf hoofdkerken van Hamburg, ook cantor in Leipzig, maar hij bleef in Hamburg, omdat hij daar meer verdiende. Verder was hij peetvader van Carl Philip Emanuel Bach. Bereikte de leeftijd van 86 jaar en sleet zijn laatste jaren met tuinieren en het verzamelen van vreemde planten. Händel ontmoette verder Corelli, bekend om zijn concerti grossi, waar H. ook sterk door beïnvloed werd. In Venetië zag hij Scafari. Geisler was destijds een erg bekende opera componist. H. begint in 1719 met het componeren van grote opera´s en blijft dat zijn laatste 30 jaar doen; o.a. Imeldo, Rinaldi. In Londen destijds de rijkste stad van de wereld, waren de Italiaanse opera´s de grote mode. Opgericht werd de Royal Academy of Music. Goede musici verdienden 800 pond, maar de zangers veel meer. Bij voorbeeld de castraat Cenezino die meerdere jaren optrad, 2000 pond. Ook beroemde sopranen Francesca Curzoni, en Faustina Bordoni, kregen veel meer. Dan gaat de Academy failliet. Na een ziekte gaat H. kuren in Aken. Terug in Londen ziet de opera Didania het licht, zijn laatste, want dan gaat hij alleen oratoria componeren. H. ligt begraven in Westminster Abbey. Morgen, 23 februari zou hij jarig zijn. ’s-Avonds genieten we van de opera Alessandro, een lange, niet vergeefse zit van vier uur, met gelukkig twee pauze’s. Het is warm in het Badisches
Staatstheater. Heb een prima plaats op rij 7 stoel 4 229. Het is een uitstekende uitvoering met twee counter tenoren. Buiten ligt een laagje sneeuw, zodat het grote ijzeren paard voor de ingang nog beter uitkomt. 23 FEBRUARI ZATERDAG (verjaardag Händel) Vandaag naar Schloss Bruchsal. Dit 18e eeuwse slot bezit o.a. prachtige plafondschilderingen en een wereldberoemde trap naar ontwerp van Balthasar Neumann. Om de indrukwekkendheid nog te vergroten, zijn veel plafondschilderingen tromps l’oeil en wordt reliëf en welving gesuggereerd. Onderweg sneeuwval en een witte wereld om ons heen. Daarna hebben we enkele uren voor onszelf en kunnen we, weer in Karlsruhe vertoeven. Ik maak er een lange wandeling, de nieuwe Meindl-schoenen bevallen uitstekend. Ik bezoek de grote verkeersvrije winkelstraten, met af en toe een kunstwerk, passeer een groepje van Greenpeace en ga wat eten in een groot warenhuis. Om 16.15u hebben we weer een lezing en wel over opera’s. Omdat opera’s in tijden van b.v. de advent niet mochten worden uitgevoerd, is er het oratorium (concertantvorm) waarin dialogen, maar ook secco recitante en obligado. De aria’s zijn vergelijkbaar met operette aria’s. In 1739 had Händel weer ruimte voor oratoria. De Messiah vond zijn eerste uitvoering in Dublin. Daar voelde zich H. overigens beter omdat daar minder onderlinge strijd was dan in Londen. Tijdens pauzes improviseerde H. zeer virtuoos en kundig. Hij kon Ierse zangers inhuren, deze waren ook lang niet zo duur; verder waren er geen decors nodig. De oratoria hadden onderwerpen uit het Oude Testament, zodat de toehoorders zich verwant voelden met de personen uit de bijbel. Ook allegorieën. Triumph* de eerste in 1707, de laatste componeerde H. in 1757. *the Triumph of Time and Truth: schoonheid is tijdelijk, treur er niet om maar geniet van het leven. De versie van vanavond: met een Franse ouverture (begin barokrytme). Ook de opera Alessandra begint ermee. Tenslotte: Händel werd blind aan het einde van zijn leven, derhalve liet hij anderen de partituur uitschrijven.
Vanavond horen we verder: the Triumph of Beauty and 5 Deceit, een opera van Gerald Berry (1992-). Hij is opgeleid o.a. bij Peter Schat. De citaten gronden op het radicale, de humor, Ierse folk en obsessiviteit. Beide opera´s in het Badisches Staatstheater vanavond zijn prachtig, vooral natuurlijk Alessandro, maar toch is Berry´s werk indrukwekkend, vooral ook door de teksten en de chaotische, staccatische muziek. De decor´s, die voor beide stukken worden gebruikt, zijn erg grappig, als we het b.v. hebben over de charmante rij van dames die zich, gehuld in 60er jaren kleding, opmaken voor de spiegel en allengs deel gaan uitmaken aan het gezang en figuratie. In de pauze´s maken heel veel bezoekers gebruik van een hapje en een drankje. Na afloop drinken we, Ine, Rob en echtgenote en Leo nog wat bij de bar. Overigens vóór de opera´s hebben we nog een buffet-diner genoten in de grote zaal van ons hotel. 24 FEBRUARI ZONDAG De Badische Staatskapelle brengt vanavond de 104e, de laatste symfonie van Joseph Haydn 1732-1809. Hij had ook zijn grootste successen in Londen. Maakte in 1791 de Händel Commemoration. Hij overbrugde een grote tijdspanne: barok, klassiek en romantiek. Ook wordt uitgevoerd een concerto grosso van Dorman, geboren 1975 in Tel Aviv, die als kind al van barok hield en in 2002 een concert componeerde, gewijd aan barok. N.B. Voor Händel was Carl Philip Emanuel Bach, de grote Bach. In een concert concertante is er sprake van een samenwerken, wedijveren en contrastwerken. Op partituren van Händel kon men inschrijven, moest men eerst de helft betalen en de rest bij aflevering. Intekenen geschiedde bij Händel zelf, aan het Brooksquare. Het instituut heette Royal Privilege of Copying Music. Vóór de uitvoering eten we in Restaurant Kaiserhof. Gezellig gedineerd al is het eten toch wel minder dan we in ons hotel gewend zijn. Ik heb ´s-middags de koffer al grotendeels gepakt en zie al terug op een fraaie vacantie, die ontspannen was en mij goed heeft gedaan. Een goed gezelschap van 13 personen is daaraan zeker debet geweest. Morgen laatste dag en dient de koffer om 08.45u in de hal te staan.
´s-Morgens bezoeken we onder leiding van een gidse 6 het klooster Maulbronn, Unesco wereldgoed. Hier hebben ooit de dichters Holderin en Hermann Hesse in de kloosterschool geleefd. Het is koud in het klooster, dat nog flink in restauratie ligt. We ervaren zodoende de koude, die de monniken ´s-winters gevoeld hebben. Er was geen verwarming in de meeste ruimtes, de winters lang, die maar één maaltijd per dag boden, des zomers 2 maaltijden. Bedtijden resp. 18 en 20uur en om 02.00u de eerste gebeden. Het baden geschiedde twee maal per jaar, met Pasen en Kerstmis. Met één houten lepel werd gegeten, die tot de dood eigendom was. “den Löffel abgeben” betekende sterven. Wijn drinken was nauwelijks mogelijk, een lekkend vat vormde in een richel eronder een spoor van wijn, die dan met de vingers in de mond kon worden gebracht; daarom zei men toen: had ik maar elf vingers. En dan te bedenken dat mensen intraden omdat zij in het klooster het nog beter hadden dan daarbuiten. 25 FEBRUARI MAANDAG Vertrekken om 08.50u. Na 180km arriveren we om 11.30u in het klooster Maria Laach in het Vulkan Eifel gebied. Bezoeken de abdijkerk. Alles eromheen is wit door de ruim gevallen sneeuw. Het klooster is in 1220 voltooid. Er is juist een dienst gaande. Dus beperken we ons tot de kloosterwinkel, die uitmunt in variëteit en bevallig aanbod. Ik koop er twee bloemen in glas gevat. Om 12.30u genieten we een perfekte warme lunch in Niederkassel. De reis, deels door een winterlandschap maar tenslotte sneeuwvrij, is voorspoedig en ik kom al om 18.30u in DriebergenZeist aan. Snel met de Sprinter naar Utrecht. Om 19.45u open ik mijn huisdeur, ben weer thuis na een mooie reis. Hilversum, 3 maart 2013 Word/karlsruhaendel
loek de kock
