Literatuurbulletin
241
LITERATUURBULLETIN Inhoud Ontvangen / 241 Recensies / 243 Gabriël van Damme Kauth, M.R. (Ed.) (2007). Handbook of the evolution of human sexuality / 243 Willem-Jan Cuypers Boomsma, A. & Sanders, S. (2010). De man en zijn lichaam / 245 Jelto Drenth Colesberry, A. (2009). How to make love to Adrian Colesberry / 246 Koos Slob Groef, B. de (2009). De biologie van seks / 247 Jan Hendriks Hart-Kerkhoffs, L.A. ‘t (2010). Juvenile sex offenders. Mental health and reoffending [Academisch proefschrift] / 248 Mels van Driel Gianotten, W.L., Sanders, E.A.C.M. & Zwanikken, C.P. (2009). Multiple sclerose en seksuologie / 249 Ine Vanwesenbeeck Lind, A. (Ed.) (2010). Development, sexual rights and global governance / 250 Paulien van Doorn Stichting De Schildpad (2010). Liefde kent geen grenzen [DVD] / 252 Jelto Drenth Stoller, R.J. (2009). Sweet dreams, erotic plots / 253 Koos Slob Dixson, A.F. (2009). Sexual selection and the origins of human mating systems / 254
Seksuologische Tijdschriften / 256 Ontvangen Plooij, E. & Wageningen, A. van (2009). Mijn lijf is me lief. Utrecht: MOVISIE, 164 pag., % 17,95. Harrington, C. (2009). Politicization of sexual violence: from abolitionism to peacekeeping. Farnham - Surrey: Ashgate, 250 pag., % 63,=. Schalken, F., Wolters, W. et al. (2010). Handboek online hulpverlening: hoe onpersoonlijk contact heel persoonlijk wordt. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 270 pag., % 36,=. Herdt, G. (2009). Moral panics, sex panics: fear and the fight over sexual rights. New York/London: New York University Press, 304 pag., % 22,=.
242
Literatuurbulletin
Cazemier, C. (2010). Survivalgids voor pubers. Amsterdam: Uitgeverij Ploegsma, 140 pag., % 14,95. Sevenant, A. van (2010). Kleine filosofie van het vrijen. Antwerpen: Garant Uitgevers N.V., 281 pag., % 29,=. Humblet, J. (2010). De oorverdovende stilte. Antwerpen: Garant Uitgevers N.V., 135 pag., % 15,30. Zwiep, C. (2010). Wat is wijsheid? De seksuele opvoeding van jonge kinderen. Amsterdam: Uitgeverij SWP, 104 pag., % 12,50. Rudman, L.A. & Glick, P. (2010). Social psychology of gender. New York: The Guilford Press, 386 pag., % 30,=. Oei, T.J. & Groenhuijsen, M.S. (Red.) (2009). Forensische psychiatrie en haar grensgebieden. Deventer: Kluwer, 808 pag., % 59,50. McCarthy, B.W. & McCarthy E. (2009). Discovering your couple sexual style. New York: Routledge, 152 pag., % 16,99. Coché, J. (2010). Couples group psychotherapy. New York: Routledge, 312 pag., % 33,99. Leavitt, J.P. (2009). Common dilemmas in couple therapy. New York: Routledge, 223 pag., % 33,99. Westheimer, R. & Lehu, P. (2009). Seks voor dummies - 3e editie. Amsterdam: Pearson Education Benelux B.V., 260 pag., % 19,95. Gelder, P. van & Lier, L. van (2010). Boys Offline, Boys Online. Seksuele dienstverlening door jongens/mannen (M$M) in Den Haag, 2009. Den Haag: SHOP, 104 pag., % (onbekend). Swaab, D.F. (2010). Wij zijn ons brein. Amsterdam: Uitgeverij Contact, 479 pag., % 24,95.
Literatuurbulletin
Recensies Kauth, M.R. (Ed.) (2007). Handbook of the evolution of human sexuality. New York: Haworth Press, 395 pag., % 119,=. Dit boek benadert de theorie en het onderzoek naar de evolutie van de menselijke seksualiteit vanuit het standpunt van de evolutionaire psychologie. Teneinde conceptuele klaarheid en integriteit te bevorderen worden seksuele termen gedefinieerd en impliciete, niet onderzochte vooronderstellingen omtrent seksuele oriëntatie en seksuele aantrekking geëxpliciteerd. Een eerste hoofdstuk van de hand van Michael Kauth genaamd ‘A brief history of the theory of evolution: context, concepts, assumptions, and sexuality’, situeert de geschiedenis van de evolutietheorie met betrekking tot de menselijke seksualiteit in de sociale en politieke context. Meerdere disciplines geven aandacht aan evolutionaire analyses, elk vanuit hun eigen vooronderstellingen, concepten, methodologie en taal. De pogingen vanuit de sociobiologie - de studie van de biologische basis van alle sociale gedragingen - om meerdere disciplines samen te bundelen (zoals het boek van Johan Mertens ‘Van zaadcel tot liefde’ of ‘The blank slate: The modern denial of human nature’ van Steven Pinker) bracht vijandige reacties met zich mee, wat niet van aard was om een wetenschappelijke discussie op gang te brengen over kennis, menselijke geaardheid, morele waarheid of de rol van de wetenschap in de gemeenschap. De evolutionaire psychologie, zoals het boek van David Buss ‘The handbook of evolutionary psychology’, bleek een robuuster kader te bieden om de diverse ontwikkelde theorieën over seksuele psychologie te verklaren. Kauth, net als Buss trouwens, onderscheidt duidelijk beide disciplines – sociobiologie en evolutionaire psychologie – in tegenstelling tot bijvoorbeeld Benjamin & Virginia Sadock die de twee termen als synoniemen beschouwen ‘sociobiology, also called evolutionary psychology,…’. In ‘The origins of human sexual culture: sex, gender and social control’ stelt Timothy Taylor dat heel wat algemeen verbreide vooronderstellingen over prehistorische seks voortkomen uit het vooroordeel dat seks toen natuurlijker moet geweest zijn omdat het in de tijd dichter bij onze evolutionaire origine gebeurde. Het bestuderen van primaten toont aan dat er een hoge mate van sociale variatie bestaat tussen diverse soorten apen en ook binnen dezelfde soort, zoals het boek van Thelma Rowell illustreert. Tevens komt bij meerdere soorten ook niet op reproductie gerichte seksuele omgang voor, die ofwel zuiver recreatieve seks is
243
ofwel een uitdrukking van een dominantie. Het onderzoek naar de hypothesen die het gedrag van onze menselijke voorouders beschrijven wordt bemoeilijkt door een gebrek aan een geïntegreerde methodologie. Alhoewel het juist is dat na het ontstaan van ‘cultuur’ er meerdere trajecten kunnen worden beschreven voor zowel het beoefenen van seks als het begrenzen van seksuele gedragingen, kunnen er volgens Taylor - met een min of meer universele validiteit - toch keerpunten in die ontwikkeling geïdentificeerd worden. Deze keerpunten zijn: de oorzaken en de gevolgen van het groter worden van de hersenmassa wanneer de soort ‘Homo’ ten tonele verschijnt, het kristalliseren van een onpersoonlijk gender bij de volkeren van het midden van het Laat-Paleolithicum, de beginnende ontwikkeling van controlesystemen over zowel de vruchtbaarheid als over de projectie en verandering van de seksuele identiteit, en de opkomende homo-negativiteit in de vroege agrarische gemeenschappen die reproductie - georiënteerd waren. Archeologische vondsten laten toe de naturalistische vooronderstellingen effectief te verwerpen. Volgens Felicia De la Garza-Mercer in ‘The evolution of sexual pleasure’ is seksueel genot een inherente, aangeboren component van de menselijke seksualiteit. Seksueel genot doorspekt de menselijke ervaring, ondanks de afkeurende benadering ervan doorheen de geschiedenis door religieuze groepen en ondanks de variabiliteit in de verklaring ervan door theorieën, filosofen en gemeenschappen. Traditionele evolutionisten verklaren deze preoccupatie via de ontwikkeling van seksuele paringstrategieën en het verlangen van de mens om zijn genen te verspreiden. Toch suggereert de seksuele bevrediging dat seksuele activiteit niet uitsluitend nagejaagd wordt om reproductief succes te verzekeren. Integendeel, de mens engageert zich in seksueel gedrag om seksueel plezier te beleven, een stelling die ondersteund wordt door de wijdverspreide niet-procreatieve seks bij zoogdieren, de divergente culturele normen en de ontwikkelde menselijke mogelijkheden om verhoogd seksueel plezier te beleven. De aard en evolutie van seksueel genot wordt geïllustreerd met cross-culturele bevindingen die voortspruiten uit de ethologie, de antropologie, de primatologie en de evolutionaire theorieën. De recente incorporatie van seksuele selectietheorieën in de evolutionaire psychologie biedt een goed kader van waaruit menselijk paargedrag kan bestudeerd worden, aldus Jon Sefcek, Barbara Brumbach, Geneva Vasquez en Geoffrey Miller in ‘The evolutionary psychology of human mate choice: how ecology, genes, fertility, and fashion influence mating strategies’. Zij geven een overzicht van de bestaande empirische en theoretische werken over menselijke heteroseksuele paringsvoorkeuren en reproductieve strategieën. De actuele adaptatietheorie uit de evolutionaire psychologie met inbegrip van de moderne theorieën betreffende seksuele selectie, adaptieve genetische variatie en partnerkeuze, de paringsvoorkeur van vrouwen en mannen, de focus op de adaptieve betekenis van materiële, genetische en vruchtbaarheidsvoordelen en hun relatie tot omgevingskarakteristieken passeren de revue. Dan volgt een beschouwing over menselijke partnerkeuze in relatie
244
Literatuurbulletin
tot niet-adaptieve voorkeuren. Tot slot wordt gekeken naar de omgevingseffecten op individuele verschillen in partnervoorkeur en reproductieve strategie. In ‘Sexual strategies across sexual orientations: how personality traits and culture relate to sociosexuality among gays, lesbians, bisexuals, and heterosexuals’ stelt David Schmitt dat de psychologische intersectie van biologische seks, persoonlijkheid en seksuele oriëntatie een uniek uitgangspunt vormt voor het onderzoek naar de evolutie van menselijke paringsstrategieën. De seksuele verschillen die in de menselijke psychologie naar voor komen vinden verschillende paringsomgevingen in homoseksuele en heteroseksuele milieus. De persoonlijkheidstrekken van homoseksuelen, als ze verschillen van heteroseksuelen, beïnvloeden de menselijke paringsdynamiek op relevante wijze. In zijn studie liet David Schmitt 5.310 mannen waarvan 5.083 heteroseksuelen, 131 homoseksuelen en 96 biseksuelen - en 7.589 vrouwen - waarvan 7.240 heteroseksuelen, 143 lesbische en 206 biseksuelen - uit de 4 grootste regio’s in de wereld, persoonlijkheidsvragenlijsten en zelf-rapportagelijsten over hun seksualiteit invullen. Consistent met vorige studies varieerden socioseksueel gedrag als bijvoorbeeld het aantal one night stands, en persoonlijkheidskarakteristieken zoals mannelijkheid en openheid voor ervaringen, naargelang de seksuele oriëntatie. Bovendien bleken persoonlijkheidstrekken predictief voor socioseksueel gedrag. Toch kon de verscheidenheid in persoonlijkheidskenmerken de geobserveerde verschillen in socioseksueel gedrag tussen de seksuele oriëntaties niet volledig indekken. Evolutionaire verklaringen komen in twee basisvormen, aldus Paul Vasey in ‘Function and phylogeny: the evolution of same-sex sexual behavior in primates’. Eerst zijn er de functionele verklaringen die de nadruk leggen op het belichten van de adaptieve, dus de reproductieve waarde van een particulier gedrag. Dan focussen de fylogenetische verklaringen op het begrijpen van de evolutionaire geschiedenis van een gedrag, namelijk hoe het is ontstaan en hoe het stap voor stap wijzigde in de loop van de tijd. Vergelijkingen tussen soorten tonen aan dat seksualiteit tussen gelijke seksen geen evolutionair uniform fenomeen is. Veelvuldige analoge vormen van homoseksueel gedrag zijn naar voor gekomen. Vasey meent dat het waarom van het opduiken van seksualiteit tussen gelijke seksen mogelijks kan begrepen worden vanuit de implementatie van beide vormen van evolutionaire analyse. Hij beschrijft onderzoek op vrouwelijke bonobo’s om te illustreren hoe functionele onderzoekingen kunnen helpen om te verklaren waarom sommige vormen van homoseksueel gedrag bij primaten ontstaan bijvoorbeeld deze die socioseksueel van aard zijn. Dan beschrijft hij zijn onderzoek op vrouwelijke Japanse makaken om te illustreren hoe fylogenetische onderzoekingen kunnen aantonen hoe andere vormen van homoseksueel gedrag naar voor komen die bijvoorbeeld strikt seksueel van aard zijn. Hij pleit voor de volledige integratie van beide perspectieven om deze gegevens en, bij extensie, de evolutie van de menselijke mannelijke homoseksualiteit te begrijpen.
Lisa Diamond beweert in ‘The evolution of plasticity in female-female desire’ dat vroeger psychologisch en antropologisch onderzoek suggereert dat vrouw-vrouw verlangens een grotere variabiliteit vertonen dan manman verlangens. Volgens Diamond is de oorsprong in de plasticiteit in de vrouw-vrouw verlangens te zoeken in de opkomst van de onafhankelijkheid van de vrouwelijke proceptiviteit, dit is de motivatie om seksueel gedrag te starten enerzijds en de vrouwelijke opwindbaarheid, dit is de capaciteit om door seksuele stimuli opgewonden te worden, anderzijds. Die onafhankelijkheid evolueerde samen met het verdwijnen van een duidelijk omschreven en vaststelbare oestrusperiode bij hogere primaten. Proceptiviteit is een intrinsiek cyclisch systeem dat piekt bij de ovulatie wanneer het oestrogeenniveau het hoogst is, daar waar opwindbaarheid een continu gegeven is dat hormoononafhankelijk is. Vermits proceptiviteit slechts enkele dagen per maand piekt wordt een groter deel van de dagelijkse verlangens van de vrouw gestuurd door de opwindbaarheid. Het omgekeerde is waar voor de mannen die continu hoge proceptiviteit ervaren veroorzaakt door hun continu hoog androgeen-niveau. Omdat opwindbaarheid een responsief eerder dan een initiërend systeem is zou er weinig evolutionaire winst geweest zijn om dit systeem uitsluitend naar individuen van de andere sekse te oriënteren. Vandaar dat opwindbaarheid voor beide seksen seksuele verlangens toelaat. Vrouwen zullen bijgevolg meer kansen hebben dan mannen om situationeel uitgelokte verlangens naar dezelfde sekse te ervaren, los van hun onderliggende seksuele oriëntatie. Tot slot worden de implicaties van dit perspectief voor beter begrip van de verschillende manifestaties van seksualiteit tussen gelijke sekse besproken. Frank Muscarella onderzoekt het man-man seksueel gedrag vanuit evolutionair perspectief in ‘The evolution of male-male sexual behavior in humans: the alliance theory’. Na een bespreking van de voornaamste moeilijkheden bij het wetenschappelijk bestuderen van homoseksualiteit en een verduidelijking van sommige concepten in de menselijke seksualiteit en de evolutionaire psychologie volgt de voorstelling van meerdere gangbare evolutionaire theorieen over homoseksualiteit en een kritiek op hun voornaamste uitgangspunten. Zich baserend op in antropologische onderzoekingen terugkerende patronen in menselijk manman seksueel gedrag, beweert Muscarella dat de evolutionaire oorsprong van man-man seksueel gedrag gebaseerd is op dezelfde dominantie-ondergeschiktheid mechanismen die aan de basis liggen van man-vrouw seksueel gedrag. Ook komt man-man seksueel gedrag meer voor bij de mens dan bij andere mannelijke primaten omdat de ‘alliantie’ man-man een grotere rol speelt in groter menselijk reproductief succes. Meerbepaald is het man-man seksueel gedrag een sterkere vorm van het socioseksueel gedrag dat we aantreffen bij primaten om relaties op te starten, te reguleren en te laten voortduren. Seks tussen man-man zou de allianties versterken wat een directe bijdrage levert aan de overlevingskans van de man en een indirecte aan zijn reproductiemogelijkheid. Deze alliantietheorie van de evolutie van het man-man seksueel gedrag is compatibel
Literatuurbulletin
met de actueel gangbare bredere theorie van de menselijke evolutie. Dezelfde neurologische mechanismen die in de man-vrouw seksuele aantrekking en gedrag een rol spelen, mediëren ook de man-man seksuele attractie en gedrag. Tot slot argumenteert Muscarella dat de exclusieve aantrekking tot dezelfde sekse bij de menselijke man terug te voeren is op interactie tussen genetische, culturele, ontwikkelings- en psychologische factoren. James Kohl stelt in ‘The mind’s eyes: human pheromones, neuroscience, and male sexual preferences’ dat ééncellige en meercellige organismen functioneel een onderscheid kunnen maken tussen zelf en niet-zelf dank zij het genetisch bewaren tussen de soorten van intercellulaire en extracellulaire chemische communicatie. Het opvangen van een geur die niet van jezelf is - een feromone olfactorische input dus - lokt een vertebrale neuro-endocriene respons uit. De organisatie en activatie van deze neuroendocriene respons moduleert de paraatheid van het overeenstemmend neuro-endocrien systeem bij het zoogdier, het reproductief systeem dus en het centraal zenuwstelsel tijdens de ontwikkeling van seksuele voorkeuren die in seksueel gedrag kunnen uitmonden. Psychofysiologische mechanismen voor de ontwikkeling van deze seksuele voorkeuren impliceren een focus op onbewuste affecten die uitvoerig vervat zitten in wederkerig oorzaak en gevolg relationeel gedrag. Het olfactorisch/feromonaal conditioneren lokt endocriene effecten uit, die gepaard gaan met onbewuste affecten, op de ontwikkeling van seksuele voorkeuren. Deze onbewuste affecten integreren verschaft de mens een gedragsontwikkelingsmodel dat ook de ontwikkeling omvat van de seksuele voorkeuren van een man voor andere mannen. In ‘Epilogue: implications for conceptualizing human sexuality’ besluit Michael Kauth dat, in tegenstelling tot de initiële verwachtingen, dit boek niet resulteert in een overeenstemming hoe seksuele oriëntatie nu moet gedefinieerd worden. Eerder hebben de auteurs het concept van seksuele oriëntatie verlaten en vervangen door beschrijvingen van seksuele gedragingen en seksuele relaties. Dit resultaat kan ten dele het gevolg zijn van de editoriale vraag om expliciete definities en het bespreken van uitgangspunten maar is vooral het gevolg van de transhistorische benadering van de evolutionaire psychologie. Volgens Kauth zal het verlaten van het onvolkomen concept van seksuele oriëntatie seksuologen leiden naar een nieuwe manier van kijken naar menselijke seksualiteit, in het bijzonder nonexclusieve aantrekking en seksualiteit die niet bepaald wordt door de sekse van de partner. Gabriël Van Damme, psycholoog
Literatuur Buss, D. (Ed.) (2005). The handbook of evolutionary psychology. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons. Mertens, J. (2006). Van zaadcel tot liefde. Gent: Academia Press.
245
Pinker, S. (2002). The blank slate: The modern denial of human nature. New York: Penguin Books. Rowell, T. (1976). Sociaal gedrag bij apen. Utrecht/Antwerpen: Het Spectrum. Sadock, B.J., & Sadock V.A. (Ed.) (2003). Kaplan & Sadock’s synopsis of psychiatry. Philadelphia: Lippincott, Williams & Wilkins.
Boomsma, A. & Sanders, S. (2010). De man en zijn lichaam. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Contact, 240 pag., % 19,95. In de manneneditie van het tijdschrift ‘Linda’, genaamd ‘L’Homo’, verscheen vorig jaar een fotoreportage van Arie Boomsma (1974). Het leverde de schaars geklede programmamaker en radiojournalist een schorsing van drie maanden door de Evangelische Omroep (EO) op. In de speciale editie over ‘de homoseksueel’ - het lijkt welhaast een bedreigde diersoort had Linda de Mol, Boomsma gekozen omdat ‘moderne homo’s ook op hetero’s vallen’. Dit fenomeen heeft overigens weinig van doen met de tijdsgeest, maar dat terzijde. Boomsma - voormalig fotomodel en zoon van een dominee - schopte vooral tegen het zere been van de EO door de tekst bij de foto’s: ‘God houdt net zoveel van homo’s als van hetero’s’. Daarmee was zijn aanklacht jegens benepen denkende christenen een feit. In de media werd de kwestie hoog opgespeeld. Boomsma verbaasde zich over het taboe dat klaarblijkelijk nog steeds rust op het mannelijke lichaam, alsook de verwijten van narcisme en blasfemie, welke hem ten deel vielen. Alhoewel vooral veel kritiek te horen was uit conservatiefgelovige hoek, vroeg Boomsma zich af of een ruimhartiger reactie verwacht mocht worden uit politiek of intellectueel Nederland? Daarover raakte hij in gesprek met schrijverjournalist en radio-presentator Stephan Sanders (1961) en begon het idee over een boek langzaam vorm te krijgen. Boomsma en Sanders besloten ‘hedendaagse’ mannen te gaan interviewen over de verhouding met hun lichaam. Overigens stapte Boomsma kort na de schorsing bij de EO, over naar de KRO, alwaar hij een programma over ‘coming out’ wilde maken. De geboorte van een missie, zo lijkt het… In ‘De man en zijn lichaam’, doen bekende en minder bekende mannen hun verhaal. Mannen met een zeer uiteenlopende achtergrond: acteurs, politici, wetenschappers, kunstenaars en sportschoolhouders. Van Antoine Bodar en Fred Hekket tot Sebastiaan Labrie en Aat Veldhoen. En ook
246
Literatuurbulletin
van uiteenlopende leeftijden, sociaal-economische klasse, opleiding, gezondheid, seksuele oriëntatie, et cetera. Naast eenentwintig mannen, interviewden Boomsma en Sanders ook elkaar. Het geheel is gelardeerd met een foto (door Judith Vermeij c.q. Jan van Breda) van elke man, waarbij het de geportretteerde vrij is gelaten te bepalen hoe veel of weinig hij van zichzelf wil laten zien. Willem Jan Otten schreef een inleidend woord getiteld ‘Notities en vragen over het lichaam als man’. Nu zou men een boek met veel foto’s van fraai mannelijk naakt verwachten, maar niets is minder waar. In elk geval blijken het overwegend mannen te zijn die hun lichaam NIET geheel naakt (durven) tonen. Dit lijkt tekenend voor de staat van omgang met het eigen lichaam door de diverse mannen. Het levert in elk geval een - in figuurlijke zin - kleurrijk en soms zelfs grappig geheel van verhalen en foto’s op. Portretten van mannen die ‘typisch’ met het lichaam of ‘typisch’ met het brein bezig zijn. Het zijn verhalen waarin en passant de gesprekken ook op gezondheid, mannelijkheid en seksualiteit komen. Welk onderwerp de boventoon voert, heeft men aan desbetreffende man overgelaten. En zo kan het dus zijn dat een journalist vertelt over zijn alcoholverslaving en zijn lichaam, een priester over zijn dienstbaarheid, seksuele oriëntatie en zeer spaarzame voedingspatroon, alsook een kunstenaar die op roerende wijze tracht te verhalen over zijn spraakproblemen na een hersenbloeding. Boeken waarin wordt verhaald over het mannelijke lichaam zijn niet talrijk; zeker niet van het soort waarin mannen zelf aan het woord worden gelaten. Wellicht mag men zelfs stellen dat in geval van de eigen naaktheid, bij vrouwen een groter zelfbewustzijn leeft dan bij mannen… allez, vanzelfsprekend wat gechargeerd. Zoals Otten in zijn ‘notities’ reeds opmerkt dringt de vraag zich op of dit boek wel echt gaat over ‘het lichaam van de man’. Misschien is dat aan de geportretteerde, maar ook de lezer, n’est-ce pas? Otten concludeert dat er bij nauwkeurige bestudering van naaktheid, sprake is van desensitisatie: ‘men kan het naakte ongedaan kijken’. En daarmee verdwijnt wellicht ook een stukje schaamte. Deze kijk herbergt en vereist overigens wel een stuk dualisme, met een welhaast kunstmatige scheiding van lichaam en geest. Het lichaam verwordt tevens impliciet tot een tweede ‘ik’, daar waar ook Otten zich afvraagt of we juist niet meer in harmonie moeten leven met ons lichaam? Iets wat Boomsma en Sanders in hun eigen portret overigens beamen. Otten postuleert voorts dat ons lichaam is gemaakt om te communiceren, op welke wijze dan ook. Dus ook als het gaat om seksualiteit, liefde, of meer algemeen: gezondheid. En daar raakt Otten mijns inziens de kern van dit boek. Wel, wat kan de praktiserend seksuoloog hier nu mee? En wat kan de patiënt of cliënt hier eigenlijk mee? Het antwoord laat zich raden: de verhalen in het boek getuigen elk op hun eigen wijze van ‘naaktheid’ in de meest brede zin van het woord. Dus juist niet alleen maar de naaktheid die het uiterlijk betreft. Dat gaat op luchtige, roerende en ook wel humoristische wijze. Soms zelfs wat religieus, bijvoorbeeld wanneer Boomsma in zijn eigen portret ver-
haalt over de eerste maal dat hij voor het eerst klaarkwam: ‘Ik heb lang gefascineerd naar mijn eigen sperma gekeken. Dankbaar.’… De ‘lichamelijke naaktheid’ vormt de verborgen agenda van dit boek, en juist door deze houding krijgen de gesprekken kleur. De naaktheden van lichaam, brein, emotie, gedrag en omgeving van de geportretteerde worden hiermee namelijk zichtbaar. Het is de verdienste van Boomsma en Sanders dit een gezicht te hebben gegeven en leesbaar te maken. Daarmee wordt het voor de patiënt of cliënt wellicht herkenbaar en minder beladen. De seksuoloog beseft misschien, dat het onderwerp van gesprek in zijn of haar spreekkamer, bijdraagt tot het loslaten van menig uiterlijk vertoon. En daarmee komt iets bloot te liggen; de naaktheid en de kwetsbaarheid wordt - binnen de relatief veilige omgeving van de spreekkamer - aan de wereld getoond. Iets wat in spreekkamers van collegae uit andere disciplines ongetwijfeld niet altijd kan worden bereikt (als dit al beoogd wordt). Naar mijn smaak had dat overigens met een wat meer representatieve afspiegeling van de mannelijke bevolking mogen plaats hebben. Maar ach… daarvan is eigenlijk ook geen sprake in de spreekkamer, wel? ‘Korte portretten van naakte mensen’: zowel voor de professional als voor de leek een prima leesbaar boek welke niet gaat vervelen. Willem-Jan Cuypers, arts
Colesberry, A. (2009). How to make love to Adrian Colesberry. New York: Gotham, 224 pag., % 19,99. Van sommige boeken is het niet vanzelfsprekend dat ze in het Tijdschrift voor Seksuologie besproken worden, en dit is er één van. Het is zelfs lastig om te bepalen of dit werk onder fictie of nonfictie gerubriceerd moet worden. Adrian Colesberry bestaat; er staat een nette foto van hem bij de flaptekst, en ook via zijn website is veel over hem te verifiëren. De titel geeft exact de inhoud weer: na lezing van dit boek zal het de lezeres (Adrian houdt geen rekening met de mogelijkheid dat zijn boek ook weleens door een man gelezen zou kunnen worden) niet moeilijk vallen om met Adrian te vrijen op de manier die Adrian het meest stimulerend vindt. Daartegenover staat dat Adrian geloofwaardig belooft dat ook hij bereid is met alle lezeressen te vrijen zoals zij dat graag zien. Voorwaar een win-win situatie! In die zin onderschrijf ik de conclusie van één van de flaptekstcommentatoren: dit boek is zonder twijfel één van de beste over het onderwerp: ‘seks met Adrian Colesberry’. Betreffende commentator is overigens stand-up comedian, een hobby waar ook Adrian zich in bekwaamd heeft, nadat hij zijn baan als biomedical
Literatuurbulletin
engineer er aan gegeven heeft. Als u vindt dat ik de naam van de auteur wat vaak typ, dan ervaart u wat deze lezer onderging: het verhaal wordt in de derde persoon verteld en daardoor komt de naam op ieder pagina meerdere keren langs. Net zoals het woord ‘fuck(ing)’; Colesberry is een Amerikaan en zijn boek ademt de rechtstreeksheid die ook in moderne romans voor de Europeaan zo ’anders‘ leest. Als reverentie aan de lezeres vermijdt Adrian één vierletterwoord, maar het eufemisme wat hij ervoor in de plaats stelt (‘snatch’) zal sommige vrouwen niet blij maken. De toon van zijn betoog, die Amerikaanse directheid, kan ik het beste overbrengen middels een citaat: Sometime between the first and the fifth time in bed with Adrian, you might find yourself wondering, ’Why is Adrian playing with my asshole, and what should I do about it?’ Excellent question, simple answer: Adrian really enjoys playing with your asshole. En dan wordt de lezeres aangemoedigd om het boek even weg te leggen voor reflectie op de vraag wat zij graag zou willen dat Adrian doet met haar anus. Waarbij hij op voorhand graag de angst weg wil nemen dat wie hem op de meer beladen terreinen een vinger geeft, meteen haar hele hand kwijt is. De hoofdstructuur van het boek is ’how to‘. Vanaf het aandacht trekken tot de meer geavanceerde c.q. kinky variaties en tenslotte het uitmaken, worden Adrians do’s and dont’s helder uiteengezet, rijkelijk verlucht met tabellen en grafische verhelderingen. In de voetnoten (ongeveer ¾ van het boek) doet hij verslag van de erotische ervaringen die het onderzoeksmateriaal vormen voor zijn gebruiksaanwijzing. Zo maken wij kennis met ‘The First One’, ‘The Loved One’, ‘The Wife’, ‘The Innocent One’, ‘The Expert’ en nog zes anderen. Want het is Adrian niet aan komen waaien, hij was bepaald een laatbloeier. En de ratio voor deze uitvoerige exercitie is zeker niet alleen seksuele gulzigheid. Adrians seksuele zelfvertrouwen is nog steeds vrij wankel, omdat bij allerlei aanleidingen zijn erecties en orgasmes hem in de steek laten. Ook zijn Adrians testikels zo gevoelig dat een niet-ingewijde bedpartner makkelijk de soepele voortgang van het vrijen kan verstoren. Ik vermoed dat de reacties op dit boek, bij mannen en vrouwen, enorm uit elkaar zullen lopen, van ’wezenloos flauw‘ tot ’toch behoorlijk trefzeker als het gaat over bepaalde typisch mannelijke obsessies‘. Ik had associaties met Philip Roths ‘Alexander Portnoy’, maar ook met het autistische jongetje uit ‘The Curious Incident of the Dog in the Night-Time’ (door Mark Haddon). Hans Dorrestijn is ook zo’n exhibitionist wiens wederwaardigheden ik met vergelijkbare gemengde gevoelens volg. En zoveel is er immers niet geschreven over de eigentijdse worstelingen met de masculiniteit. En daarom zou het niet verkeerd zijn als er in de boekhandel meer van dit type boeken op de schappen lag, naast de onoverzienbare stapels Kama Soetra’s en Tantrahandleidingen. Jelto Drenth, arts
247
Groef, B. de (2009). De biologie van seks. Leuven: Uitgeverij Acco, 165 pag. % 24,50. Wat een ontzettend leuk en informatief boek! Het is een neerslag van de colleges die onderzoeker Bert De Groef, verbonden aan het Departement Biologie van de K.U. Leuven, gaf binnen de opleiding Seksuologie. Hij doceerde daar het vak ‘Biologische aspecten van de voortplanting’. Eerlijk gezegd zou dat ook eigenlijk de titel van zijn boek moeten zijn, want daar gaat het over. Maar ‘De biologie van seks’ (en dan seks met hele grote letters) op de voorkant van een boek verkoopt natuurlijk beter. Bert De Groef heeft een heldere manier van schrijven en hij legt de zaken goed uit. Voor zover ik dat (nog) kan beoordelen is het wetenschappelijk verantwoord wat hij betoogt en up to date. In het boek komen voor seksuologen mijns inziens alle relevante zaken aan de orde. Het geheel is overzichtelijk gestructureerd. Het is verdeeld in 3 delen: 1. Seks en de alternatieven; 2. Waarom mannen en vrouwen verschillen – de proximale redenen; 3. Waarom mannen en vrouwen verschillen – de ultieme redenen. In deel 1 komen aan de orde: ‘seksuele voortplanting’, ‘aseksuele voortplanting’ en ‘de paradox van seks’. In deel 2 behandelt hij: ’het genetische geslacht’, ’het gonadale en het hormonale geslacht’, ’het fenotypische geslacht’ en ’het hersengeslacht’. In deel 3 tenslotte worden besproken: ’biologische evolutie door selectie’, ’intraseksuele selectie: competitieve mannetjes’, ‘interseksuele selectie: kieskeurige wijfjes’ en tenslotte ’de verstrekkende gevolgen van anisogamie’. Dat laatste woord kende ik niet, het betekent ‘de ongelijke grootte van de gameten bij de twee seksen’. Wat valt er verder nog te zeggen? Het boek hoort thuis in de boekenkast van elke seksuoloog. Sterker nog, het is tot op zekere hoogte verplichte leesstof voor elke moderne seksuoloog. Het zal zijn/haar blik verruimen en seksualiteit/seksuologie nog meer doen bekijken met een biologisch-evolutionaire bril. Zeker voor de wat meer psychologisch geschoolden is het een ‘must’, maar ook de medici onder de seksuologen zullen er veel in vinden wat ze nog niet (of niet meer) wisten. Koos Slob, bioloog
248
Literatuurbulletin
Hart-Kerkhoffs, L.A. ‘t (2010). Juvenile sex offenders. Mental health and reoffending. [Academisch proefschrift]. Amsterdam: VU Medisch Centrum, 160 pag., % (onbekend). ’t Hart-Kerkhoffs eindigt haar dissertatie met de volgende zin: “De lage frequentie van seksuele recidive is een belangrijke bevinding en voorzichtigheid lijkt dan ook geboden bij het labelen van deze jongeren als zedendelinquenten”. Ongetwijfeld heeft ‘t Hart-Kerkhoffs hierin gelijk: ten onrechte worden jeugdige zedendelinquenten als hoog recidive-gevaarlijk geschat. Eerder internationaal onderzoek en onderzoek in ons land (Van Wijk, 2005; Hendriks, 2006) toonde dat al aan. Deze bevinding van ’t Hart-Kerkhoffs is dan ook niet nieuw of opzienbarend te noemen. De centrale doelstelling van haar proefschrift is te onderzoeken in hoeverre psychopathologie, psychosociale en delictgerelateerde karakteristieken van jeugdige zedendelinquenten samenhangen met zedenrecidive. De focus hierbij ligt vooral op de psychiatrische stoornissen. ’t Hart-Kerkhoffs’ proefschrift is vlot en zakelijk geschreven. Hoofdstuk 1 bestaat uit een algemene introductie. Opvallend daarbij is dat het om verdachten van zedendelicten gaat en dat is jammer, want zeker in zedenzaken waarbij een leeftijdgenoot het slachtoffer is, wordt nogal eens valse aangifte gedaan. De vraag is dus of hier alle onderzochte jeugdigen ook werkelijk zedendelinquenten zijn. Bij de beschrijving van de subgroepen is gekozen voor de indeling eerder gebruikt door Hendriks (2006): solodaders (kind- en leeftijdgenootmisbruikers) en groepsdaders (minimaal 2 daders). In hoofdstuk 2 wordt een overzicht geboden van de literatuur over zedendelinquenten waarin een gestandaardiseerd psychiatrisch interview werd gebruikt. ’t Hart-Kerkhoffs komt tot de conclusie dat er maar twee studies naar jeugdigen voldoen aan deze eis en dat de kennis over psychiatrisch symptomatologie derhalve tekort schiet. Hier valt wat voor te zeggen, maar het is de vraag of het gebruik van officiële diagnostiek verricht door psychiaters en psychologen niet even relevante informatie oplevert. Hoofdstuk 3 heeft tot doel de prevalentie van psychopathologie bij 106 jeugdige zedendelinquenten te onderzoeken in relatie tot recidive. De jongeren werden gemiddeld 28 maanden na de voormeting gevolgd en daarna werd de Justitiële Documentatie opgevraagd. Het bleek dat 0% van de jeugdige zedendelinquenten had gerecidiveerd. De relatief korte follow up periode en de lange periode die kan verstrijken tussen delict en veroordeling verklaart wellicht dit extreem lage percentage. Gezien de kennis die reeds verondersteld mocht worden omtrent het beperkte seksueel recidiveren van jeugdige zedendelinquenten (over een langere periode gemiddeld 10%) kon op voorhand al gesteld worden dat deze onderzoeksopzet, vanwege een te kleine onderzochte groep, niet zinvol is. Bij onderzoek met een veel grotere steekproef en langere volgtijden bleek immers al dat risicofactoren moeilijk zijn vast te stellen. Wat betreft psychiatrische stoornissen die gevonden worden blijkt dat angst- en affectieve stoornissen het vaakst voor te ko-
men bij kindmisbruikers, hetgeen conform bevindingen uit eerder onderzoek is. ADHD werd eveneens opvallend vaak vastgesteld bij de kindmisbruikers, maar het betreft hier een zeer kleine groep (N=18). Bij het vaststellen van het aantal psychiatrische stoornissen is een probleem dat gedragsstoornissen (CD en ODD) hier ook toe gerekend worden, terwijl veel onderzoekers dit niet zullen doen en liever spreken van psychiatrische stoornissen in engere zin (depressie, psychose et cetera). Een probleem in dit onderzoek is het gebruik van de K-SADS-PL (een semigestructureerd diagnostisch interview) om diagnoses vast te stellen. Dit instrument is niet beoordeeld in Nederland en er is dus niets bekend over de betrouwbaarheid en de validiteit in de Nederlandse situatie. Het is daarom twijfelachtig of resultaten op deze screeningslijst gelijkgesteld kunnen worden met ‘officiële’ diagnoses zoals door een psycholoog of psychiater gesteld. Hoofdstuk 4 is wat mij betreft het meest interessante hoofdstuk uit het proefschrift: jeugdige zedendelinquenten worden vergeleken met een ‘normale’ groep kinderen en kinderen met een autismespectrum stoornis (ASS). Kind- en leeftijdgenootmisbruikers bleken meer ASS verschijnselen te vertonen, hetgeen overigens ook al in eerder onderzoek is aangetoond. De matching met twee andere groepen is echter nieuw en levert interessante resultaten op. Omdat het hier gaat om zelfrapportage en niet door een psycholoog of psychiater vastgestelde diagnose, en dus ook niet vastgesteld kon worden dat ASS vaak voorkomt bij jeugdige zedendelinquenten, dienen de resultaten met veel voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden. Groepsdaders staan centraal in hoofdstuk 5, waarbij gekeken werd naar verschillen tussen leiders en volgers. Er blijken veel overeenkomsten te zijn tussen leiders en volgers, waarbij niet geheel duidelijk wordt hoe tot deze tweedeling is gekomen. Dit is niet onbelangrijk omdat verklaringen van bijvoorbeeld mededaders elkaar vaak zullen tegenspreken en het slachtoffer er (zeker in de voorbereidende fase) niet altijd weet van kan hebben wie er feitelijk de leider is. Volgers gebruikten meer geweld en vertoonden meer problemen in het sociaal-relationeel opzicht. Leiders bleken meer last te hebben van emotionele problemen. Het kleine aantal (23) onderzochte leiders maakt het echter lastig om tot duidelijke conclusies te komen. Hoofdstuk 6 heeft tot doel de delictgerelateerde kenmerken en de psychoseksuele ontwikkeling van jeugdige zedendelinquenten in kaart te brengen via het Screenings-Instrument voor Jeugdige Zedendelinquenten SIJZ. Aanvullende diagnostiek werd het meest voor de kindmisbruikers aangevraagd gezien de aanwezigheid van internaliserende en psychoseksuele problemen. De predictieve waarde van de SIJZ kon niet onderzocht worden gezien de nauwelijks aanwezige zedenrecidive (0,6%). Ook in dit onderzoek is een te kleine steekproef en te korte volgtijd problematisch. Al met al kleven er diverse bezwaren aan dit proefschrift. De subtitel “mental health and reoffending” lijkt te suggereren dat we iets te weten komen over de relatie tussen psychiatrische problemen en seksuele recidive. Dit
Literatuurbulletin
blijkt echter niet het geval. Er wordt nauwelijks recidive gevonden, hetgeen, zoals eerder betoogd, op voorhand al bekend mocht worden verondersteld. Slechts onderzoek binnen grote samples die langdurig gevolgd worden, zal enig inzicht kunnen bieden in factoren die samenhangen met recidive. Het gegeven dat vooral bij kindmisbruikers veel psychopathologie wordt waargenomen is een belangrijk gegeven, maar geen nieuws. Bij het vaststellen van psychiatrische problematiek bij jeugdige zedendelinquenten is het een probleem dat diagnoses aan de hand van een niet in Nederland gevalideerd screeningsinstrument worden gesteld en dat er een zeer ruime definitie wordt gebruikt van psychiatrische problematiek waardoor het lijkt alsof kinderpsychiatrische expertise welhaast onontbeerlijk is. Echter, bij ‘slechts’ ongeveer een derde van de jeugdige zedendelinquenten bleek er sprake van internaliserende problematiek. Bovendien stelt ’t Hart-Kerkhoffs terecht dat veel van deze problemen een reactie kunnen zijn op het uitkomen en de gevolgen van het delict (detentie, problemen met ouders, op school et cetera). ADHD werd gevonden bij 31% van deze jongeren. Dit is een relatief hoog percentage en afwijkend van wat gevonden is bij eerder Nederlands onderzoek. ’t Hart-Kerkhoffs suggereert dat er mogelijk sprake is van een overdiagnostisering en dat veel ADHD-symptomen trauma-gerelateerd kunnen zijn. Het is jammer dat zij niet vergelijkt met eerder onderzoek en tracht verschillen te verklaren. Hoewel het proefschrift dus diverse beperkingen kent en er nauwelijks nieuwe inzichten naar voren komen is het positief te noemen dat het onderzoek van ’t Hart-Kerkhoffs wederom bevestigt dat de groep jeugdige zedendelinquenten, wat betreft zedenrecidive, ten onrechte wordt gezien als een hoogrisicogroep en dat allerlei maatregelen door de overheid getroffen (zoals het levenslang geregistreerd blijven als zedendelinquent) niet op feiten, maar op onderbuikgevoelens berusten. Jan Hendriks, sociaal pedagoog/ontwikkelingspsycholoog
Literatuur Wijk, A.Ph. van (2005). Juvenile sex offenders and nonsex offenders. A comparative study. [Academisch proefschrift]. Wageningen: Ponsen & Looijen. Hendriks, J. (2006). Jeugdige Zedendelinquenten. Eenstudie naar subtypen en recidive. [Academisch proefschrift]. Utrecht: Forum Educatief.
249
Gianotten, W.L., Sanders, E.A.C.M. & Zwanikken, C.P. (2009). Multiple sclerose en seksuologie. Utrecht: Academical Pharmaceutical Productions BV., 120 pag., % (onbekend). Dit werk maakt deel uit van het Multiple Sclerose Lexicon, een naslagwerk in de vorm van een serie boeken, waarin informatie thematisch is gerangschikt. Ieder deel benadert Multiple Sclerose (MS) vanuit een andere specialistische invalshoek. Er verschenen in 2009 drie delen, het eerste ging over MS en immunologie en het tweede over MS en urologie. Ofschoon niet duidelijk vermeld lijkt het lexicon bedoeld voor de in Nederland en Vlaanderen werkzame neurologen en MS-verpleegkundigen. Het onderhavige deel heeft betrekking op de seksuologie. Het omvat zeven hoofdstukken. Het eerste is getiteld ‘Seksualiteit voor de neuroloog: een introductie’, gevolgd door hoofdstukken over ‘2. functiestoornissen’, ‘3. psychologische en sociale aspecten’, ‘4. de rol van professionals’, ‘5. behandelingen’, ‘6. de seksuele relatie’ en ‘7. de voortplanting’. Voor een neuroloog of een MS-verpleegkundige lijken mij de hoofdstukken 4 en 5 verreweg het meest relevant. Ze bieden vooral praktische informatie en aanknopingspunten om de zorg aan MS-patiënten te verbeteren. Zo wordt in het vierde hoofdstuk bijvoorbeeld de vraag opgeworpen welke garanties men heeft ingebouwd ten aanzien van het ‘niet vergeten’ van seksuele aspecten en, wanneer en door wie het beste gevraagd kan worden naar het seksueel functioneren. Het vijfde hoofdstuk biedt vooral verpleegkundigen handige tips met betrekking tot de behandeling van de veranderde seksualiteit bij de aan hen toevertrouwde patiënten. Her en der is er helaas sprake van onjuistheden of onvoldoende wetenschappelijke onderbouwing, bijvoorbeeld op pagina 14 in paragraaf 1.2 over ‘De zin van seksualiteit en seks’. Op basis van twee studies wordt beweerd dat ‘ejaculatie op de een of andere manier bescherming biedt tegen prostaatkanker. In zijn meest eenvoudige vertaling komt het erop neer dat (over de jaren) iedere keer vaker klaarkomen per week de kans op prostaatkanker met 5 % doet afnemen. De meest waarschijnlijke verklaring is dat met het afvoeren van sperma ook de cellen met potentiële voorstadia van kanker mee naar buiten gaan.’ Deze bewering is echter zeer speculatief. Als uroloog ben ik er van overtuigd dat er over een mogelijke relatie tussen de ejaculatiefrequentie en prostaatkanker nooit en te nimmer duidelijkheid zal worden verkregen. Voor een goede studie moeten twintigers een jaar of veertig gevolgd worden, met enige regelmaat hun serumtestosteron laten bepalen, hun seksuele gedrag bijhouden en monsters van hun prostaat laten wegnemen. Wie wil zich daarvoor lenen? En, welke uroloog heeft zo lang de tijd? Een voorbeeld van een onjuistheid betreft een bewering op pagina 78 over erectieprothesen bij MS-patiënten: ‘Bij MS is dit niet zo’n goede optie vanwege de toegenomen kans op extra urinewegproblemen.’ Ik kan me dat met de beste wil van de wereld niet voorstellen, sterker nog: bij menig MS-patiënt wordt een semirigide prothese inge-
250
Literatuurbulletin
bracht om niet zozeer een erectieprobleem op te lossen als wel om een condoomkatheter beter te kunnen fixeren, en dus urinewegproblemen op te lossen. Uiteraard is het wel zo dat een oppompbare prothese bij een MS-patiënt met een gestoorde handfunctie over het algemeen geen goed idee is. Na elk hoofdstuk volgt een literatuurlijst. Het bijzondere is dat er tussendoor, in groene tekst, her en der een kort commentaar, toelichting of aanbeveling bij een bepaalde referentie wordt geboden. Behoren de overige referenties dan niet tot de aanbevolen literatuur?, was mijn eerste gedachte. Het ware wellicht beter geweest als dergelijke notities gewoon in de tekst waren opgenomen. Daarnaast is het taalgebruik op sommige plaatsen voor verbetering vatbaar, bijvoorbeeld op pagina 39 waar staat: ‘Dat leek bij die MS-mannen zeker geen waterdichte verklaring’, en op pagina 47: ‘Vermoeidheid speelt een sterk beperkende rol op het participatieniveau, dus op het niveau van deelname aan allerlei sociale relaties, waaronder de seksuele en partnerrelatie.’ Op pagina 58, als laatste voorbeeld, nog een ‘moeilijke’ zin: ‘In een frequent voorkomend scenario laat de MS-verpleegkundige het thema seksualiteit zitten omdat zij vindt dat de neuroloog ernaar dient te vragen, terwijl de neuroloog te druk is en er (dus) niet aan denkt en de patiënt dus ook maar niets zegt.’ Onbegrijpelijk dat eindredacteur Appelman dit tenenkrommend taalgebruik heeft laten passeren. Het boek lijkt zo ‘onvoldragen’. Hopelijk sterft het geen stille dood, want inhoudelijk is dit boek alleszins de moeite waard! Ook voor seksuologen! Mels van Driel, uroloog
Lind, A. (Ed.) (2010). Development, Sexual Rights and Global Governance. New York: Routledge, pag. 240, % 51,99 (paperback) / % 119,= (hardcover). Het boek is de 29e uitgave in een Routledge serie Studies in Global Political Economy. Editor Amy Lind (University of Cincinatti) beoogt de verdiensten van ‘queer studies’ nuttig te maken voor het terrein van globalisering (en ontwikkelingssamenwerking). Een viertal achtergronden inspireert haar: de toenemende zorg over de heteronormativiteit in de ontwikkelingslogica, zorg over de wereldwijd evenzo toenemende homo-negativiteit, de globalisering van seksualiteit, en de toenemende zichtbaarheid van de sexual rights and gender justice bewegingen in the global South (oftewel de ontwikkelende wereld). Uitgangspunt is tevens dat intimiteit en samenlevingsvormen
evengoed als formeel burgerschap en staatsvormen tot het domein van global governance gerekend moeten worden. We hebben hier te maken met rechten, plichten, erkenning en respect inzake de meest intieme levenssferen: met wie je leeft, hoe je kinderen opvoedt, hoe met je lichaam om te gaan, hoe je je tot anderen verhoudt als man of vrouw (als gendered being) en hoe je je erotische leven vormgeeft. Deze meest intieme levenssferen worden op intensieve en veelzijdige wijze gereguleerd door governmentalities, oftewel: seks en gender zijn volop politiek. De term governmentalities is één van de (fraaie maar) onmogelijk in het Nederlands te vertalen woorden in deze bundel. Een ander is uiteraard gender, inmiddels wel ingeburgerd in Nederland, maar hoe om te gaan met gender-appropriate, gender-ambiguous, of genderism? Duidelijk is dat dit boek zich uitspreekt tegen genderisme ten behoeve van groepen die gender-ambigu of anderszins niet gendergepast zijn. Het lastigst in dit taalkader zijn de aan de term queer gekoppelde begrippen als queerness en queering. We kunnen niet anders dan ze onvertaald laten; ‘seksuele minderheden’ laat zich slecht vervoegen en vervoegingen van ‘vreemd’ noch ‘anders’ zijn opties. Alhoewel er verschillende definities gehanteerd worden, verwijst de term queer naar de meervoudige, nadrukkelijk niet-normatieve, seksuele en gender-identiteiten die er bestaan. Met de nadruk op meervoudigheid en veranderlijkheid, wil de term ook een alternatief bieden voor dualistische opvattingen van mannelijk-vrouwelijk en homo-hetero. Traditioneel bleven seksuele minderheden onzichtbaar in het ontwikkelingshandelen, waarin seksualiteit steevast gereduceerd werd (en wordt) tot reproductieve heteroseksualiteit. Sinds het AIDS-tijdperk zijn met name homoseksuele mannen echter ruimschoots in beeld in het publieke gezondheidskader. Dit heeft een zeer welkome mogelijkheid geboden aan belangengroepen om, met wisselend succes, de smalle focus op ziekte te verbreden naar aandacht voor empowerment en emancipatie. Onderdeel daarvan is het ‘queeren’ van het ontwikkelingsdebat en –handelen, verwijzend naar het blootleggen en bestrijden van de impliciete of expliciete manieren waarop ontwikkelingsorganisaties seksuele en gender-normativiteit (zeg maar heteronormativiteit) als gegeven aannemen, begunstigen en herbevestigen. Dit boek levert hieraan een bijdrage in elf hoofdstukken in drie delen. Eerst wordt het heteronormatieve karakter van de ontwikkelingsamenwerking door enkele auteurs onderzocht en wordt pleidooi voor een koerswijziging opgebouwd. Dan volgen enkele beschrijvingen van de wijze waarop groepen binnen ontwikkelingsinstituten heteronormativiteit bestreden hebben. Ik noem hier als sprekend voorbeeld GLOBE, de Gay, Lesbian Or Bisexual Employees van de World Bank. Tot slot krijgen individuen en organisaties aandacht die zich in uiteenlopende ontwikkelende landen verzet hebben tegen de heterohegemonie. Niet alle hoofdstukken zijn even sterk, sommige saai of bijna nietszeggend. Ik behandel er hier enkele die ik persoonlijk het meest interessant vond. Susie Jolly van het Institute of Development Studies in the UK en één van de bekendere namen op het terrein van
Literatuurbulletin
seksualiteit en ontwikkelingswerk, betoogt Why the development industry should get over its obsession with bad sex and start to think about pleasure. Seksualiteit wordt in de ontwikkelingsindustrie alleen, en veelal impliciet en negatief, behandeld in de context van geboortebeperking, ziekte en geweld. De opkomst van AIDS heeft in principe een meer open discussie mogelijk gemaakt, maar seksualiteit is nog steeds in eerste instantie een probleem. Vrouwen figureren daarbij veelal als slachtoffers, mannen als plegers van verwerpelijke vormen van seks. Transgenders zijn ten enen male onzichtbaar terwijl, betoogt Jolly, hun aantal niet gering is. Eén op 500 baby’s wordt als ‘intersex’ geboren en één op 2.000 baby’s, in het Westen althans, wordt in verband daarmee geopereerd. ‘Ontwikkelings’werk en kolonialisme hebben sterk bijgedragen aan de onderdrukking van mogelijkheden tot identificatie buiten de vrouw/man categorieën om. Jolly signaleert een schril contrast tussen de voorstelling van seks als gevaarlijk in het ontwikkelingsvertoog en populaire culturele voorstellingen van seks als vooral plezier. Ze signaleert tevens dat de tweedeling tussen gevaar en plezier feitelijk onterecht is, aangezien er in seksuele contacten nu eenmaal vaak sprake is van een overlap tussen beide, niet in laatste instantie bij niet-normatieve (gecriminaliseerde, verborgen) seksuele expressie onder repressieve regimes. Ontwikkelingsinspanningen moeten geweld, exploitatie en ongelijkheid uiteraard bestrijden. Maar een exclusieve focus op de negatieve kanten bevestigt genderstereotypen en biedt geen handvaten voor empowerment. Hoe kunnen jongeren immers hun seksuele wensen en grenzen leren kennen en zich bekwamen in seksuele zelfbeschikking als ze leren dat seks schaamtevol, verboden en gevaarlijk is? Een positieve voorstelling van seksualiteit daarentegen maakt het mogelijk over plezier te praten, zelfvertrouwen te genereren, het eigen (‘afwijkende’) verlangen te onderzoeken en vaardigheden te leren om positieve, assertieve beslissingen te nemen. Alleen op die manier kunnen ook de gevaren effectief bestreden worden. Altijd heerlijk om te lezen wat je zelf ook al lang beweert. Suzanne Bergeron (University of Michigan) schrijft één van de niet dikgezaaide duidelijk politiek-economische bijdragen en betoogt dat economische analyses in termen van huishoudmodellen eenzijdig beleid genereren dat bepaalde affectieve arrangementen boven andere bevoordeelt. Ik wordt opnieuw op het graag vergeten feit gewezen dat nog in de 60-er jaren, op basis van Gary Becker’s new home economics, een model van huishoudens werd gehanteerd met het ongelooflijke onderscheid tussen productief werk door ‘de man’ en onproductief ‘vrije tijds’-zorg door ‘de vrouw’, waarbij de man verondersteld werd ‘altruïstisch’ zijn verdiende middelen ten behoeve van het gehele gezin in te zetten. Een feministische kritiek kon uiteraard niet uitblijven. Het gametheoretische huishoudmodel werd geintroduceerd dat uitgaat van twee zelfstandige actoren M en V die, onder meestal ongelijke machtsverhoudingen, onderhandelen over de inzet van beider middelen ten behoeve van de gezinseenheid. Aan de hand van deze modellen is aangetoond dat economische participatie van vrouwen en
251
de daaruit voortvloeiende evenwichtiger machtsverdeling effectief is omdat de middelen waar vrouwen zeggenschap over hebben relatief sterk worden ingezet ten behoeve van het welzijn van het hele gezin. Maar u voelt ‘em’ al: ook hier is kritiek op zijn plaats. Want dit model gaat uit van een (gehuwd) heteropaar-met-kinderen als normatief huishouden. Waar eenoudergezinnen, standaard met een vrouw aan het hoofd, worden beschouwd is dat veelal als gemankeerd, gebroken, of ‘headless’ omdat het normatieve mannelijke gezinshoofd ontbreekt. Verdere, in the global South frequent voorkomende alternatieve samenlevingsvormen, passen niet in het model en worden in de Westerse economische analyses al helemaal buiten beschouwing gelaten. Bovendien bevestigt het gametheoretische model het stereotiepe beeld van vrouwen als relatief altruïstisch. Dat dit laatste onder de huidige verhoudingen vaak dicht tegen de werkelijkheid aan zit zal Bergeron worst wezen: de stereotypering reinforces rather than challenges hegemonic representations of binarized gender. Het blijft mij allemaal erg abstract. Ook houdt Bergeron zich jammer genoeg verre van het formuleren van een alternatief model dat wél gevoelig is voor de diversiteit aan samenlevingsvormen. Niettemin is haar waarschuwing gehoord: wees kritisch over de modellen die je hanteert en over hoe het sommige realiteiten bevestigt en andere onzichtbaar maakt. Susan Paulson (Miami University) geeft verderop in het boek wat meer inhoud aan de door Bergeron opgezette redenatie. Op basis van eigen onderzoek in Bolivia illustreert ze, onder andere, hoe een landhervormingsprogramma in 1953 gehuwde gezinnen met een mannelijk gezinshoofd heeft bevoordeeld boven alle andere door aan deze mannen legale titel en de daarbij horende landrechten te verschaffen. In principe beschreef de wet alle volwassen Bolivianen als potentiële begunstigden, maar de administratieve dynamiek werkte zo dat vrijwel alleen mannelijke namen in het kadastrale register zijn verschenen. Alternatieve culturele systemen van landbeheer werden niet gehonoreerd en zijn dus gemarginaliseerd. De gehanteerde criteria bij een aanvullend emancipatieprogramma voor (vrouwelijke) partners van landeigenaren heeft de marginalisering van eenoudergezinnen c.q. gezinnen met één vrouwelijk gezinshoofd verder verslechterd. Paulson geeft een aardige inkijk in de werking van heteronormativiteit in de ontwikkelingscontext. Tot slot kort aandacht voor een wat mij betreft cruciaal hoofdstuk door Sangeeta Budhiraja en collega’s (belangrijkste gedeelde affiliatie de International Gay and Lesbian Human Rights Commission, IGLHRC). Zij kritiseren het gebruik van de ‘alphabet soup’, inmiddels uitgedijd tot LGBTQI (waarbij de laatste wellicht minder bekende letters staan voor Queer/Questioning en Intersex), als eerder verhullend dan inzichtgevend in de diversiteit aan seksuele en genderidentiteiten die er aan ten grondslag ligt. Het is onproductief om de veelzijdigheid en veranderlijkheid van seksuele praktijken te proberen te vangen in één immer onbevredigende categorie (die bovendien seksuele oriëntatie en genderexpressie door elkaar haalt), zo stellen de auteurs. Ze wijzen erop dat inmiddels evenzo wordt ge-
252
Literatuurbulletin
pleit om zo’n andere alfabetisering, MSM, te preciseren tot MSMW omdat veel MSM toch ook seks met vrouwen hebben, een vruchteloze weg dus. Daarnaast is een benadering die ‘identiteiten’ als ingang kiest weliswaar geschikt om de emancipatie van bepaalde groepen te bevechten (alhoewel lang niet iedereen zich conform identificeert), maar zeker niet geschikt om onderliggende (uiteenlopende!) machtsmechanismen van achterstelling en criminalisering bloot te leggen en dus geschikte actiestrategie te bepalen. Beter zou dan ook, zo stellen de auteurs, de common context of struggle als uitgangspunt genomen worden om recht te doen aan zowel de overeenkomsten als de verschillen tussen situatie en agenda van de verschillende seksuele minderheden. Auteurs sluiten zich aan bij het ook door anderen gedebiteerde pleidooi voor gebruik van een ‘sexual rights framework’ als bruikbaar instrument ter bevordering van de rechten van alle mensen wier seksuele oriëntatie en/of genderexpressie niet conform sociale of culturele normen is. Aanspraak op seksuele rechten is aanspraak op bescherming van identiteiten, expressie en praktijken in verband met seksualiteit en gender. Het gaat zowel om positieve rechten als waardigheid, integriteit, autonomie en privacy als om negatieve rechten zoals vrijwaring van discriminatie, geweld en dwang. Om meer dan lippendienst te doen aan de T en I, om verwarring tussen seksuele oriëntatie en genderexpressie te voorkomen, om genderbinariteit expliciet ter discussie te stellen, alsook omdat, althans volgens sommigen, het niet zozeer seksualiteit is maar gender dat aan discriminatie van seksuele minderheden ten grondslag ligt, pleit men voor de toevoeging van gender justice aan sexual rights om een bruikbare gezamenlijke agenda voor niet-seks/gender-normatieven te omschrijven. Wat ik nou wel jammer vind en wat me eigenlijk het hele boek door heeft gestoord, is dat de termen sexual rights and gender justice hier uitsluitend en exclusief worden ingezet ten behoeve van niet-normativiteit op het terrein van gender en seks, ook te vatten onder de wel gebezigde noemer non-heterosexuality. Wat dan te denken over de seksuele rechten en gender rechtvaardigheid in geval van conformiteit? Houden gangbare normen ten aanzien van heteroseksualiteit niet per definitie ook schending van seksuele rechten in? Liggen gendernormen niet ook ten grondslag aan seksisme, seksueel geweld en vrouwenhaat? Of aan de gebrekkige ouderlijke rechten van heteroseksuele vaders for that matter? Zijn gendernormen niet nadelig voor alle vrouwen of ze er nou aan conformeren of niet? Hoe stellen we trouwens de strikte grens tussen conformiteit en non-conformiteit vast, zeker als normen met tijd en plaats variëren? En wat als sprake is van beide in enige mate? Hoe inclusief men ook wil zijn, hoezeer ook de common context of struggle als uitgangspunt wordt voorgesteld, aan de seksuele rechten en genderrechtvaardigheid ten aanzien van heteroseksuelen wordt opvallend weinig aandacht besteed. Een separate politieke agenda is immer begrijpelijk en legitiem bij achtergestelde, gestigmatiseerde en kwetsbare (minderheids)groepen. Maar ik had het fijn gevonden als
ergens, bij voorkeur in de inleiding door de editor, gezegd was dat deze keuze met het boek wordt gemaakt. Dat hier nadrukkelijk de seksuele rechten van seksuele minderheden ter sprake zijn, maar dat seksuele rechten en genderrechtvaardigheid uiteraard relevant zijn voor iedereen, ongeacht (maar met juiste gevoeligheid voor) de mate waarin al of niet geconformeerd wordt aan (variabele) seks-/gender-normativiteit. Ine Vanwesenbeeck, psycholoog
Stichting De Schildpad (2010). Liefde kent geen grenzen [DVD]. Maastricht: Stichting Handicap en Seksualiteit, ca. 45 min., % 14,50. ‘De Schildpad’, de naam van de stichting Handicap en Seksualiteit in Maastricht heeft een DVD en een daarbij horende nieuwsbrief uitgebracht in juni van dit jaar. De stichting maakt zich, sinds 1997, sterk voor het opheffen van het taboe rondom seks en handicap. Hiertoe zijn een telefonisch spreekuur, een nieuwsbrief en een website in het leven geroepen. De stichting wil zich vooral richten op praktische dienstverlening met betrekking tot seksualiteit. Dit betekent dat er ook dienstverleners werken die seksuele diensten verlenen aan mensen met een beperking of chronische ziekte. Om de stichting en zijn werk meer onder de aandacht te brengen is er nu ook een DVD: ‘Liefde kent geen grenzen’. Aan het woord komen: 4 mensen met een lichamelijke beperking (Jan, Suzanne, Boudewijn en Michel), een seksuele dienstverleenster (Sophie), een seksuoloog (Woet Gianotten), een oud-voorzitter van de C.G. Raad (Chronisch zieken en Gehandicapten Raad: Jan Troost) en de voorzitter van Stichting De Schildpad (George Bastings). Door middel van interviews worden verschillende vragen beantwoord en visies verkend. Zo wordt ingegaan op het belang van het erkennen dat mensen met een beperking aandacht nodig hebben voor belangrijke levensgebieden zoals intimiteit, relaties en seksualiteit. Ook komt aan bod welke positieve effecten seks op mensen kan hebben en wordt een en ander verteld over de last van de beperkingen. Positief is in elk geval dat seks kan ontspanning kan geven en minder pijn, door goede seks kan men langer en gezonder leven. Seksualiteit kan troost bieden en geeft de mogelijkheid om emoties te kanaliseren. Maar er is ook aandacht voor het accepteren van de beperking en de mogelijkheden om verstoorde intimiteit te herstellen. Sofie - de dame die de seksuele diensten verleent - komt uitgebreid maar onherkenbaar aan het woord. Zij heeft goed nagedacht over waarom ze dit werk doet. Seks is niet het meest belangrijk; het gevoel mee te tellen, er te mogen
Literatuurbulletin
zijn, intiem omgaan met een ander, zijn volgens haar de sleutelwoorden. Zij doet dit uit liefde. De eigen verhalen van de mensen met de beperkingen geven hun behoeften en hun verdriet op geheel eigen wijze weer, al laat de verstaanbaarheid door het vaak sterke Vlaams, Limburgs (?) dialect, te wensen over. Zo duidelijk vanuit de doelgroep het verhaal laten doen is een sterk punt bij het verzoek om erkenning en zichtbaarheid. Er is aandacht voor de vraag of seksuele dienstverlening al dan niet in de zorg moet worden opgenomen en er wordt hartstochtelijk gepleit voor erkenning van deze problematiek. En daar, in die hartstocht of passie of fanatisme, zit meteen het venijn of het zwakke punt van de DVD. Het thema is duidelijk, de boodschap is begrijpelijk maar de vorm zet een gedragen en mismoedig stempel. Donkere belichting, zware muziek, penetrerende beelden, treurige beren, veel kerktorens en bij sommige geïnterviewden, een zeer belerende toon. Ook zijn er veel amateuristische shots en stills waarvan het doel mij onduidelijk blijft. Een meneer met een wazige plek over zijn gezicht, om hem onherkenbaar te maken en dan opeens zoenende mensen hierin!? Veel treurige bomen en andere herfstige natuur. Het is jammer dat er geen krachtige regisseur was die de geïnterviewden een duidelijke lijn bood en daarna flink had geknipt om een sterke visuele inhoud te behouden. De toonzetting doet helaas afbreuk aan de boodschap. En dat kan nooit de bedoeling zijn geweest. Paulien van Doorn, agoog
Stoller, R.J. (2009). Sweet dreams, erotic plots. London: Karnac Books, 249 pag., % 32,99. De verschijning van dit boek mag een tragische gebeurtenis genoemd worden. Stoller is in 1992, toen hij 66 was en nog volop in zijn productieve jaren, door een jeugdige wegpiraat doodgereden. Richard Green schreef in Archives of Sexual Behavior een emotioneel in memoriam, wat nu grotendeels herdrukt kon worden als inleiding bij dit boek. Pas onlangs kwam de tekst boven water, nadat het 16 jaar daarvoor door Stollers vaste uitgever was geweigerd, omdat deze de psycho-analyse als speerpunt voor zijn fonds geschrapt had. De weduwe had het manuscript opgeborgen, maar een bezoek van Green was aanleiding om het opnieuw te beoordelen. Green vond een Britse uitgever. Stoller is in de analytische wereld een buitenbeentje omdat zijn aandacht voor seksualiteit zo “anders” was, zo expliciet seksueel. Daarbij had hij de prettige gewoonte om niet al te vast te zitten aan jargon. Het woord “cas-
253
tratie-angst” gebruikte hij vrijwel nooit, omdat de metaforische en archaïserende werking ervan op de lezer hem niet bevalt. Zijn focus is mannelijkheid en vrouwelijkheid, en de manier waarop individuen (ouders en kinderen, man en vrouw, dader en slachtoffer) elkaar op dat terrein belagen. Ook het in de dieptepsychologie zo courante begrip “schaamte” lijkt hem overgewaardeerd en hij vindt dat in veel situaties waar andere auteurs “schaamte” zouden schrijven, “vernedering” meer de spijker op z’n kop slaat. In zijn casuïstiek zitten altijd kinderen die juist over het jongetje- c.q. meisje-zijn de grofste vernederingen hebben ondergaan, en in perverse seksualiteit wordt teruggeslagen. Om met de dichter Rawie te spreken: “Wij konden enkel aan elkander wreken/Wat ons door anderen werd aangedaan”. Stollers meest tot de verbeelding sprekende titel is: Perversion; the erotic form of hatred. Het woord “excitement” staat centraal in zijn werk (andere titel: Sexual excitement; the dynamics of erotic life), de termen “desire” en “arousal” zijn hem kennelijk te weinig dynamisch. In zijn eerste fase stond genderidentiteit centraal, waarbij hij in Nieuw-Guinea ook een etnografisch uitstapje maakte (met Gilbert Herdt), maar geleidelijk ging zijn fascinatie meer uit naar de erotische fantasie en wat deze kan duidelijk maken over iemands neurotische dynamiek. Uiteindelijk kwam hij bij de pornografie terecht; porno verbeeldt immers altijd iets wat voor sommige mensen essentieel is, dus de pornokeuze vertelt veel over wie iemand is, en een seksuoloog kan door de variatie in het aanbod te bestuderen veel leren over seksuele dagdromen. Stoller was niet te beroerd om zijn neus diep in de branche te steken. Zijn eerste protagonist is een man (Pat) wiens zelfdestructie (ook in het onderhouden van zijn therapie) regelmatig weerzin wekt. De wraakbehoefte voor zijn vernederingen wordt in eerste instantie bevredigd aan kinderen. Niet in het echt, maar de porno die zijn voorkeur heeft is van de meest abjecte soort, en Stoller doet er een tijdje over voor hij echt scherp in beeld heeft wat de conditio sine qua non voor Pat’s opwinding is. Dat is namelijk niet het beeld op het scherm, maar het doorleefde besef dat dat jongetje ooit in werkelijkheid deze vernederingen heeft ondergaan. Stoller laat ons dat goed meevoelen, ongeveer de helft van dit boek bestaat uit lange lappen verbatim dialogen, waarbij hij de lezer adviseert om te lezen alsof je het hoort. Dat werkt (tenminste voor deze lezer), je kunt werkelijk behoorlijk dicht in Pat’s emoties komen, ook later als hij ook in staat is om met volwassen vrouwen seksueel te verkeren (in eerste instantie alleen nog als er een duidelijke emotionele afstand is). Een kort hoofdstuk gaat over een cross-dresser en zijn veranderende pornovoorkeuren, die exemplarisch waren voor het stadium waarin hij qua identiteitsontwikkeling verkeerde; eveneens een indrukwekkend staaltje van de macht van de verbeelding. Het grootste fragment gaat over Fay, een vrouw die in eerdere publicaties al belicht werd. Zij kreeg contact met Stoller via een porno-producent (Bill Mangold, die er op stond met naam en toenaam (papa Bear) genoemd te worden) met wie zij kennis gemaakt had omdat ze erg opgewonden werd van de gedachte om in porno
254
Literatuurbulletin
op te treden. Bill wordt ook sprekend opgevoerd, en het is hilarisch hoe deze twee personen hun aan-elkaar-snuffelen geheel vanuit hun eigen zelfbeeld inkleuren. Fay had al behoorlijk wat ervaring in sekswerk, hoewel ze zichzelf niet echt in de klasse der prostituées plaatste. Haar motief was: onverzadigbare seksuele begeerte, die ze alleen solo kan bevredigen, of met mannen voor wie ze geen enkel positief gevoel heeft. Zij lijkt onversaagd onderweg om alle sadistische, zelfdestructieve opdrachten van haar ouders uit te voeren. Haar alledaagse probleem is overigens een overweldigende verlegenheid. Het pornowerk gaat ze uiteindelijk toch maar niet doen. De lange lappen verbatimtekst zullen niet iedere lezer boeien, maar het is goed mogelijk om mee te voelen welke uiterst tegenstrijdige emoties die Fay’s seksuele handel en wandel sturen. En het loopt goed af. Het laatste grote essay heeft de vorm van een polemiek met Roger Scruton (aanleiding: Sexual desire; a moral philosphy of the erotic) en Alan Soble (Pornography, Marxism, feminism and the future of sexuality). Dit hoofdstuk hangt er wat los bij, en de uitgever wilde dat Stoller het schrapte (en misschien is die controverse er wel voor verantwoordelijk dat de uitgave op de plank bleef liggen). Nu de vertraging tot 18 jaar opgelopen is, is het ironisch dat juist dit hoofdstuk veel verloren heeft aan actualiteit en importantie. Scruton’s stelling is dat seksuele begeerte juist uit moreel hoogstaande motieven voortkomt, en Soble (een soort geestelijke erfgenaam van Wilhelm Reich) voorspelt dat als de grote proletarische revolutie eenmaal plaatsgevonden heeft, er een pornografie kan groeien die van alle abjectheid en vrouwvijandigheid ontdaan is. Twee conservatieven dus, van geheel verschillende smaak, maar beider “core business” is: weerstand oproepen. Je kunt je wel voorstellen dat Stoller dat niet over z’n kant kon laten gaan, en zijn weerlegging is ook best degelijk, maar ook wat triviaal. Het doet mij denken aan een zwarte-band-judoka die demonstreert dat hij twee glimmende bodybuilders makkelijk een pleefiguur kan laten slaan. (Scruton werd door Marjolijn Februari ooit in haar column neergezet als “de Jan des Bouvrie van de filosofie, [- die] uit een diep verlangen naar kuisheid onophoudelijk over seks schrijft.” Voor mij is Scruton daarmee adequaat afgedaan.) Overigens heeft Richard Greens bewogenheid er niet toe geleid dat het boek met liefde gemaakt is. Er zijn beslist teveel spelfouten blijven staan, en daar waar Stoller onvermoeibaar werkt met haakjes en vierkante haken om zijn tekst tot dialoog op te tillen, en zijn gedachtestroom er ook nog onder te zetten, zijn op talloze pagina’s haakjes te vinden die niet gesloten zijn. Het eindproduct is ook zeker geen lust voor het oog. Jelto Drenth, arts
Dixson, A.F. (2009). Sexual selection and the origins of human mating systems. Oxford: Oxford University Press, 216 pag., % 66,99 (paperback) / % 139,= (hardcover). Altijd leuk om een boek te mogen gaan beoordelen van iemand die je goed hebt gekend. Alan Dixson was (is?), net als ik, heel actief in het primaten-onderzoek en dan met name op het terrein van hormonen en gedrag. Geen wonder dat hij zich zo tegen het einde van zijn actieve wetenschappelijke onderzoeksloopbaan (zo vermoed ik) waagde aan aspecten van menselijke seksualiteit gezien door een primatologenbril. Het is een alleszins leesbaar boek, al denk ik dat het zeker helpt als je echte belangstelling hebt voor biologisch/ primatologisch onderzoek. Dixson schrijft helder, hij argumenteert goed en onderbouwt zijn stellingen/hypothesen met degelijk wetenschappelijk onderzoek. In de allereerste alinea van hoofdstuk 1 (’A Glance at the Terrain’) geeft hij duidelijk aan wat hij beoogt met dit boek. The purpose of these essays is to explore the evolutionary origins of human mating systems, the physical determinants of sexual attractiveness, male choice, and patterns of copulatory behaviour. Hij voegt er direct aan toe: These are ambitious goals, given that sexual behavior does not leave a fossil record. Dixson begint met een heel up to date hoofdstuk over de evolutie van de mens, maar dan met extra aandacht voor de mogelijke ‘mating systems’ (monogamie, polygamie, polyandrie etc.). Vervolgens komen in twee hoofdstukken aan de orde hoe sexual selection has affected the evolution of reproductive anatomy and physiology in mammals. Het handelt dan uitgebreid over de mannelijke genitalia. Het gaat onder andere over testisgrootte, sperma competitie en buitenechtelijke copulaties met daaruit voortkomende zwangerschappen. Tussen haakjes: Dixson veegt op een aantal plaatsen de vloer aan met bepaalde onderzoeksresultaten van Baker & Bellis (1995, ‘Human Sperm Competition’), uiteraard met goed onderbouwde argumentatie. In het volgende hoofdstuk 4, getiteld ‘Cryptic Female Choices’, gaat hij in op de mogelijke rol van de vrouwelijke voortplantingsorganen. Aan de orde komen o.a. de ‘relatie’ tussen penismorfologie en orgasme bij de vrouw, de (door Baker & Bellis overschatte) betekenis van het vrouwelijk orgasme voor spermacompetitie en daarmee samenhangende reproductie. Interessant zijn Dixson’s conclusies aan het eind van dit hoofdstuk: (…) Thus, there is little credible evidence that orgasm in women or in females of non-human primate species plays any role in sperm transport or fertility (…) Rather, it appears that female orgasm, which occurs in a number of anthropoids besides Homo sapiens, represents a functionless homologue of responses
Literatuurbulletin
which accompany ejaculation in the male. Functionless homologues of female structures (such as the nipples ….) also occur in men and in males of other mammals. Hoofdstuk 5 handelt over manieren van copuleren in de wereld der primaten, inclusief de mens uiteraard. Allerhande interessante fenomenen komen aan de orde: copulatie houdingen, hoe lang het duurt en hoe vaak ze ‘het’ doen. De eerste zinnen van de conclusies van dit hoofdstuk luiden: Variable as human copulatory positions may be (due to cultural factors) they are fundamentally the same as those which occur in non-human primates. The ventroventral, or ‘missionary position’ and female superior copulatory position of humans are homologous with patterns described for the great apes. Vrij vertaald: zo bijzonder is ons seksueel gedrag nu ook weer niet. Hoofdstuk 6 draagt als titel ‘The oestrus that never was’. Uitgebreid wordt stil gestaan bij het idee dat juist bij de mensenvrouw het fenomeen van ‘bronst’ zou zijn verdwenen in de loop der evolutie. Inderdaad is er bij apen, mensapen en mensen geen sprake meer van een duidelijke korte periode van bronst, doch geslachthormonen hebben nog wel een duidelijk effect op vrouwelijke proceptiviteit (seksuele uitnodigingen naar mannen) en seksuele aantrekkelijkheid. Wel zijn er verschillen tussen (mens)apen en mensen wat betreft cyclische veranderingen in seks gedrag tijdens de menstruatiecyclus: they tend to be even more subtle, and situation dependent, than in many monkeys and apes. In hoofdstuk 7 worden allerlei lichamelijke verschillen tussen de seksen behandeld met de mogelijke betekenis voor de reproductie (‘Human sexual dimorphism: opposites attract’). In het daarop volgende hoofdstuk wordt uitvoerig stilgestaan bij één duidelijk seks-dimorfe eigenschap: de Adamsappel (het strottenhoofd). De betekenis waarvan wordt geconcludeerd dat sexual dimorphism in the structure of the human larynx is associated with differences in vocal pitch between the sexes, and these in turn have been shown to influence attractiveness to the opposite sex and perceptions of dominance. In het laatste hoofdstuk (‘The road to truth’) komt er en soort algemene synthese van menselijke seksualiteit in
255
evolutionair perspectief, alsmede een uitgebreide sectie met conclusies. Interessant vond ik zijn slotbeschouwingen, met name zijn kritische kanttekeningen in de richting van het terrein van de evolutionaire psychologie. Graag eindig ik deze bespreking met enkele citaten om dit te illustreren. During the preparation of this book it was essential to read widely and to explore a number of fields that impinge directly or indirectly upon the subject of human sexuality and its evolution. These included palaeontology, anthropology, primatology, reproductive biology, genetics, comparative anatomy, sexology, behavioural ecology, and evolutionary psychology. I believe that a better understanding of human sexuality would result from the removal of the barriers which currently tend to divide many of these areas of scientific specialization. Unfortunately, human beings have a strong tendency to form small groups, and to protect their group’s interests against those of perceived ‘outsiders’. Xenophobia can afflict scientific disciplines, as well as other facets of human culture. In particular, a better dialogue is needed between the comparatively recent and burgeoning field of evolutionary psychology and more traditional disciplines such as anthropology, reproductive physiology, behavioural biology and sexological research. Publications within the sphere of evolutionary psychology that deal with sexuality have too often become disconnected from the knowledge base of human behavior and the physiology of reproduction. This has been detrimental at all levels, including the teaching of university courses, as well as the quality of published research. Dixson illustreert vervolgens zijn kritiek met 10 hoogst bedenkelijke vondsten en visies die de laatste 20 jaar zijn gepubliceerd. Té veel om hier op te noemen, maar ik kan het niet laten te eindigen met zijn slotsom: Such reports, and many others contained in the literature on evolutionary psychology, are deeply troubling in a scientific sense. Kortom: een boek aanbevolen voor alle seksuologen en uiteraard voor dié psycholoog-seksuologen die de evolutionaire psychologie een warm hart toedragen. Voor deze laatsten is het boek ‘verplichte literatuur’. Koos Slob, bioloog
256
Literatuurbulletin
Seksuologische tijdschriften Archives of Sexual Behavior, 2010, 39, (5) Dysregulated sexuality and high sexual desire: Distinct constructs?
J. Winters, K. Christoff, & B.B. Gorzalka ......................1029 Compulsive sexual behavior and risk for unsafe sex among internet using men who have sex with men
E. Coleman, K.J. Horvath, M. Miner, M.W. Ross, M. Oakes, B.R.S. Rosser, & Men’s INTernet Sex (MINTS-II) Team ......1045 Gazing behavior during mixed-sex interactions: Sex and attractiveness effects
I. van Straaten, R.W. Holland, C. Finkenauer, T. Hollenstein, & R.C.M.E. Engels .................................1055 Effects of attractiveness and social status on dating desire in heterosexual adolescents: An experimental study
T. Ha, G. Overbeek, & R.C.M.E. Engels ........................1063 Subliminal sexual stimuli facilitate genital response in women
J. Ponseti, & H.A.G. Bosinski .........................................1073 Assessment of pedophilic sexual interest with an attentional choice reaction time task
A. Mokros, B. Dombert, M. Osterheider, A. Zappalà, & P. Santtila ................................................1081 Validation of the sexual excitation/sexual inhibition inventory for women and men
R.R. Milhausen, C.A. Graham, S.A. Sanders, W.L. Yarber, & S.B. Maitland .........................................1091 Predictors and consequences of sexual “hookups” among college students: A short-term prospective study
R.L. Fielder, & M.P. Carey ............................................1105 A cognitive analysis of college students’ explanations for engaging in unprotected sexual intercourse
L.F. O’Sullivan, W. Udell, V.A. Montrose, P. Antoniello, & S. Hoffman ...........................................1121 The relationship between early sexual debut and psychosocial outcomes: A longitudinal study of Dutch adolescents
W. Udell, T. Sandfort, E. Reitz, H. Bos, & M. Dekovic ..1133 Buying and selling sex in Québec adolescents: A study of risk and protective factors
F. Lavoie, C. Thibodeau, M.-H. Gagné, & M. Hébert ....1147 Sexually coercive behavior in male youth: Population survey of general and specific risk factors
C. Kjellgren, G. Priebe, C.G. Svedin, & N. Långström .....1161 Loneliness among older lesbian, gay, and bisexual adults: The role of minority stress
L. Kuyper, & T. Fokkema ...............................................1171 The relationship between dimensions of love, personality, and relationship length
G. Ahmetoglu, V. Swami, & T. Chamorro-Premuzic ......1181 Influences of mastery, spousal support, and adaptive coping on sexual drive and satisfaction among Chinese gynecologic cancer survivors
C.S.-k. Tang, B.P. Y. Lai, & T.K.H. Chung ....................1191 Archives of Sexual Behavior, 2010, 39, (6) Infants’ preferences for toys, colors, and shapes: Sex differences and similarities
Women’s probability of conception is associated with their preference for flirtatious but not masculine facial movement
E.R. Morrison, A.P. Clark, L. Gralewski, N. Campbell, & I.S. Penton-Voak ...................................1297 Latina mother–daughter dyads: Relations between attachment and sexual behavior under the influence of alcohol or drugs
M. De La Rosa, F.R. Dillon, P. Rojas, S.J. Schwartz, & R. Duan .......................................................................1305 Partner selection among Latino immigrant men who have sex with men
F.T. Bianchi, M.G. Shedlin, K.D. Brooks, M. Montes Penha, C.A. Reisen, M.C. Zea, & P.J. Poppen ...............................1321 Sexual behaviors among club drug users: Prevalence and reliability
E. Shacham, & L.B. Cottler ............................................1331 Test–retest reliability and predictors of unreliable reporting for a sexual behavior questionnaire for U.S. men
A.G. Nyitray, R.B. Harris, A.T. Abalos, C.M. Nielson, M. Papenfuss, & A.R. Giuliano ......................................1343 Sexual activity in HIV-positive African American crack cocaine smokers
S.C. Timpson, M.L. Williams, A.M. Bowen, J.S. Atkinson, & M.W. Ross ............................................1353 Sexual self-schemas of female child sexual abuse survivors: Relationships with risky sexual behavior and sexual assault in adolescence
A.F. Niehaus, J. Jackson, & S. Davies ............................1359 Family structure as a risk factor for women’s sexual victimization: A study using the Danish registry system
A. Elklit, & M. Shevlin ....................................................1375 The relationship between rejection sensitivity and compliant condom use
G.L. Edwards, & B.L. Barber .........................................1381 Pornography, normalization, and empowerment
M.S. Weinberg, C.J. Williams, S. Kleiner, & Y. Irizarry ......1389 The relation between sexual orientation and suicide attempts in Austria
M. Plöderl, K. Kralovec, & R. Fartacek .........................1403 Correlates of gender dysphoria in Taiwanese university students
M.-C. Lai, Y.-N. Chiu, K.D. Gadow, S.S.-F. Gau, & H.-G. Hwu ...................................................................1415 A fve-year follow-up study of Swedish adults with gender identity disorder
A. Johansson, E. Sundbom, T. Höjerback, & O. Bodlund ..................................................................1429 The biogeography and evolution of female homosexual behavior in Japanese macaques
P.L. Vasey, & H. Jiskoot .................................................1439 Paraphilic coercive disorder in the DSM: The right diagnosis for the right reasons
P. Stern ............................................................................1443 Effect of sildenafil on penile plethysmography responding: A pilot investigation
N.J. Kolla, R. Blanchard, P.E. Klassen, M.E. Kuban, & T. Blak .........................................................................1449 Café discussions on oral sex, oral cancer, and HPV infection: Summative report
M.A. Brondani .................................................................1453 Robert Stoller’s sex and gender: 40 years on
R. Green ..........................................................................1457
V. Jadva, M. Hines, & S. Golombok ...............................1261 Viewing time effects revisited: Prolonged response latencies for sexually attractive targets under restricted task conditions
R. Imhoff, A.F. Schmidt, U. Nordsiek, C. Luzar, A.W. Young, & R. Banse .................................................1275 Sex-dimorphic face shape preference in heterosexual and homosexual men and women
A.N. Glassenberg, D.R. Feinberg, B.C. Jones, A.C. Little, & L.M. DeBruine ..........................................1289
Culture, Health & Sexuality 2010, 12, (7) Male and female genital cutting among Southern Thailand’s muslims: Rituals, biomedical practice and local discourses
C. Merli .............................................................................725
Literatuurbulletin
Acceptability and adherence of a candidate microbicide gel among high-risk women in Africa and India
E. Greene, G. Batona, J. Hallad, S. Johnson, S. Neema, & E.E. Tolley ...................................................739 A tiny membrane defending ‘us’ against ‘them’: Arabic internet debate about hymenorraphy in Sunni islamic law
T. Eich ...............................................................................755 Constrained choices: Adolescents speak on sexuality in Peru
A.M. Bayer, A.O. Tsui, & M.J. Hindin ..............................771 Consuming contraceptive control: Gendered distinctions in webbased contraceptive advertising
257
Prevalence of erectile dysfunction among Chinese men with type 2 diabetes mellitus
G. Yang, C. Pan, & J. Lu ..................................................310 Genital and heart rate response to erotic stimulation in men with and without premature ejaculation
D.L. Rowland ....................................................................318 Safety and efficacy of sildenafil citrate in the treatment of Parkinson-emergent erectile dysfunction: A double-blind, placebo-controlled, randomized study
M.R. Safarinejad, A. Taghva, B. Shekarchi, & Sh. Safarinejad ..............................................................325
S.R. Medley-Rath, & W. Simonds .....................................783 Latino men who have sex with men and HIV in the rural southeastern USA: Findings from ethnographic in-depth interviews
S.D. Rhodes, K.C. Hergenrather, R.E. Aronson, F.R. Bloom, J. Felizzola, M. Wolfson, A.T. Vissman, J. Alonzo, A. Boeving Allen, J. Montaño, & J. McGuire ......797 The social vagina: Labia elongation and social capital among women in Rwanda
J. Larsen ............................................................................813 Sexual identities and lifestyles among non-heterosexual urban Chiang Mai youth: Implications for health
A. Tangmunkongvorakul, C. Banwell, G. Carmichael, I.D. Utomo, & A. Sleigh ....................................................827 Disclosure, discrimination and desire: Experiences of black and South Asian gay men in Britain
E. McKeown, S. Nelson, J. Anderson, N. Low, & J. Elford ........................................................................843
International Journal of Sexual Health, 2010, 22, (3) Integrating sexual health services into primary care: An overview of health systems issues and challenges in developing countries
K. Church, K. de Koning, A.M. Hilber, H. Ormel, & S. Hawkes ......................................................................131 Sex guilt and culture-linked barriers to testicular examinations
J.S.T. Woo, L.A. Brotto, & B. Gorzalka ............................144 Ecstasy and sex among young heterosexual women: A qualitative analysis of sensuality, sexual effects, and sexual risk taking
K.E.P. Kennedy, C. Grov, & J.T. Parsons ........................155 Sexual risk behaviors with female and male partners met in different sexual venues among non-gay-identified, nondisclosing MSMW
E.W. Schrimshaw, K. Siegel, & M.J. Downing Jr. ...........167 Subjective sexual well-being in a web sample of heterosexual Norwegians
B. Træen, & S. Schaller ....................................................180 Culture, Health & Sexuality 2010, 12, (8) ‘I just need to be flashy on campus’: Female students and transactional sex at a university in Zimbabwe
Predictors of sexual behavior among early and middle adolescents affected by maternal HIV
D.A. Murphy, D.M. Herbeck, W.D. Marelich, & M.A. Schuster ................................................................195
T. Masvawure ....................................................................857 South African teachers’ responses to teenage pregnancy and teenage mothers in schools
D. Bhana, R. Morrell, T. Shefer, & S. Ngabaza ...............871 Inclusion and exclusion in mid-life lesbians’ experiences of the Pap test
L. McIntyre, A. Szewchuk, & J. Munro .............................885 Sexual communication among married couples in the context of a microbicide clinical trial and acceptability study in Pune, India
H.M. Marlow, E.E. Tolley, R. Kohli, & S. Mehendale .....899 The re-production of homosexually-themed discourse in educationally-based organised sport
M. McCormack, & E. Anderson .......................................913 Intravaginal insertion in KwaZulu-Natal: Sexual practices and preferences in the context of microbicide gel use
M. Gafos, M. Mzimela, S. Sukazi, R. Pool, C. Montgomery, & J. Elford .............................................929 Race, space, place: Notes on the racialisation and spatialisation of commercial sex work in Dubai, UAE
P. Mahdavi ........................................................................943 ‘We are ordinary men’: MSM identity categories in Tbilisi, Georgia
W. Meyer, E.C. Costenbader, W.A. Zule, D. Otiashvili, & I. Kirtadze .....................................................................955
Journal of Homosexuality, 2010, 57, (8) Intersectionality, critical race theory, and American sporting oppression: Examining black and gay male athletes
E. Anderson, & M. McCormack .......................................949 Visibility that demystifies: Gays, gender, and sex on television
S. Baker Netzley ................................................................968 Seeking solace in West Hollywood: Sexual orientation-based hate crimes in Los Angeles County
R.L. Stotzer ........................................................................987 Latino gay and bisexual men’s relationships with non-gay-identified men who have sex with men
C.A. Reisen, M.C. Zea, F.T. Bianchi, P.J. Poppen, M.G. Shedlin, & M. Montes Penha .................................1004 Heterosexual men’s anger in response to male homosexuality: Effects of erotic and non-erotic depictions of male-male intimacy and sexual prejudice
A.D. Hudepohl, D.J. Parrott, & A. Zeichner ..................1022 Religiosity as a protective factor against heavy episodic drinking (HED) in heterosexual, bisexual, gay, and lesbian young adults
S. Scales Rostosky, F. Danner, & E.D.B. Riggle ............1039 Rural men, sexual identity and community
M. Kennedy .....................................................................1051 International Journal of Impotence Research, 2010, 22, (5) The effect of mirodenafil on the penile erection and corpus cavernosum in the rat model of cavernosal nerve injury
H. Kim, D.W. Sohn, S.D. Kim, S.-H. Hong, H.J. Suh, C.B. Lee, & S.W. Kim .......................................................291 Safety and efficacy of coenzyme Q10 supplementation in early chronic Peyronie’s disease: A double-blind, placebo-controlled randomized study
M.R. Safarinejad ...............................................................298
Journal of Homosexuality, 2010, 57, (9) Male sexuality and Alfred Kinsey’s 0–6 scale: Toward “a sound understanding of the realities of sex”
D.J. Drucker ...................................................................1105 Was Abraham Lincoln gay?
M. Ferguson ....................................................................1124
258
Literatuurbulletin
Liberated and inclusive? An analysis of self-representation in a popular lesbian magazine
M.E. Gonsoulin ...............................................................1158 “Coming out” stories of gay and lesbian young adults
N.E. Rossi ........................................................................1174 Journal of Sex and Marital Therapy, 2010, 36, (5) Vibrator use among heterosexual men varies by partnership status: Results from a nationally representative study in the United States
M. Reece, D. Herbenick, B. Dodge, S.A. Sanders, A. Ghassemi, & J.D. Fortenberry .....................................389 Sexual positions and sexual satisfaction of pregnant women
J.T. Lee, C.L. Lin, G.H. Wan, & C.C. Liang .....................408 Sexual dysfunction after radical prostatectomy: Treatment failure or treatment delay?
G. Bronner, S. Shefi, & G. Raviv ......................................421 Partner traits that predict relationship satisfaction for neurotic individuals in premarital relationships
J.H. Larson, R.W. Blick, J.B. Jackson, & T.B. Holman ....430 Journal of Sex Research, 2010, 47, (5) Personality, sexuality, and substance use as predictors of sexual risk taking in college students
J.A. Turchik, J.P. Garske, D.R. Probst, & C.R. Irvin .......411 The sexual consent scale–revised: Development, reliability, and preliminary validity
T.P. Humphreys, & M.M. Brousseau ................................420 Sex without desire: Characteristics of occasions of sexual compliance in young adults’ committed relationships
S.A. Vannier, & L.F. O’Sullivan .......................................429 Ambivalence in adolescents’ decisions about having their first sexual intercourse
M. Pinquart .......................................................................440 Sexual orientation and sexual behavior among Latino and Asian Americans: Implications for unfair treatment and psychological distress
D.H. Chae, & G. Ayala .....................................................451 Masculinity and relationship agreements among male same-sex couples
C.W. Wheldon, & E.B. Pathak ..........................................460 The relationship between condom-related protective behavioral strategies and condom use among college students: Global- and event-level evaluations
M.A. Lewis, D.L. Kaysen, M. Rees, & B.A. Woods ...........471 Virginity loss narratives in “teen drama” television programs
M. Kelly .............................................................................479 “You still need to give her a token of appreciation”: The meaning of the exchange of money in the sexual relationships of out-ofschool adolescents in rural southwest Uganda
A.-M. Nobelius, B. Kalina, R. Pool, J. Whitworth, J. Chesters, & R. Power ....................................................490 Commentary on Nobelius et al.’s “‘You still need to give her a token of appreciation’: The meaning of the exchange of money in the sexual relationships of out-of-school adolescents in rural southwest Uganda”
E. Maticka-Tyndale ...........................................................504 Journal of Sexual Medicine, 2010, 7, (s4) Special Issue: Proceedings from the 14th World Meeting of the ISSM, Seoul, Korea, September 26–30, 2010 PODIUM (ORAL) PRESENTATIONS 151 MODERATED (ORAL) POSTER PRESENTATIONS 183 UNMODERATED POSTER PRESENTATIONS 211INDEX OF ABSTRACTS AUTHORS 240
Journal of Sexual Medicine, 2010, 7, (9) Biochemical factors modulating female genital sexual arousal physiology
A.M. Traish, E. Botchevar, & N.N. Kim .........................2925 International society for sexual medicine’s guidelines for the diagnosis and treatment of premature ejaculation
S.E. Althof, C.H.N. Abdo, J. Dean, G. Hackett, M. McCabe, C.G. McMahon, R.C. Rosen, R. Sadovsky, M. Waldinger, E. Becher, G.A. Broderick, J. Buvat, I. Goldstein, A.I. El-Meliegy, F. Giuliano, W.J.G. Hellstrom, L. Incrocci, E.A. Jannini, K. Park, S. Parish, H. Porst, D. Rowland, R. Segraves, I. Sharlip, C. Simonelli, & H.M. Tan ..............2947 Experimental models for the study of female and male sexual function
F. Giuliano, J. Pfaus, S. Balasubramanian, P. Hedlund, S.-i. Hisasue, L. Marson, & K. Wallen ...........................2970 Androgen deprivation therapy for prostate cancer: Recommendations to improve patient and partner quality of life
S. Elliott, D.M. Latini, L.M. Walker, R. Wassersug, & J.W. Robinson, the ADT Survivorship Working Group ..............2996 Adenosine deaminase enzyme therapy prevents and reverses the heightened cavernosal relaxation in priapism
J. Wen, X. Jiang, Y. Dai, Y. Zhang, Y. Tang, H. Sun, T. Mi, R.E. Kellems, M.R. Blackburn, & Y. Xia ..............3011 Hypercholesterolemia-induced erectile dysfunction: Endothelial nitric oxide synthase (eNOS) uncoupling in the mouse penis by NAD(P)H oxidase
B. Musicki, T. Liu, G.A. Lagoda, T.D. Strong, S.F. Sezen, J.M. Johnson, & A.L. Burnett .........................................3023 The genetic inactivation of inducible nitric oxide synthase (iNOS) intensifies fibrosis and oxidative stress in the penile corpora cavernosa in type 1 diabetes
M.G. Ferrini, S. Rivera, J. Moon, D. Vernet, J. Rajfer, & N.F. Gonzalez-Cadavid ..............................................3033 Lifetime sexual behavior of psychiatric inpatients
M.A. Gonzalez-Torres, M.A. Salazar, L. Inchausti, B. Ibañez, J. Pastor, G. Gonzalez, M.J. Carvajal, A. Fernandez-Rivas, A. Madrazo, E. Ruiz, & E. Basterreche .............................3045 Greater tactile sensitivity and less use of immature psychological defense mechanisms predict women’s penile-vaginal intercourse orgasm
S. Brody, S. Houde, & U. Hess .......................................3057 Sexual arousal in East Asian and Euro-Canadian women: A psychophysiological study
M. Yule, J.S.T. Woo, & L.A. Brotto .................................3066 Prevalence, risk factors and predictors of female sexual dysfunction in a primary care setting: A survey finding
I.H. Ishak, W.-Y. Low, & S. Othman ...............................3080 Radiofrequency treatment of vaginal laxity after vaginal delivery: Nonsurgical vaginal tightening
L.S. Millheiser, R.N. Pauls, S.J. Herbst, & B.H. Chen ......3088 Sexual desire and the female sexual function index (FSFI): A sexual desire cutpoint for clinical interpretation of the FSFI in women with and without hypoactive sexual desire disorder
E.P. Gerstenberger, R.C. Rosen, J.V. Brewer, C.M. Meston, L.A. Brotto, M. Wiegel, & M. Sand ....................................3096 Sexual dysfunction in an internet sample of U.S. men who have sex with men
S. Hirshfield, M.A. Chiasson, R.L. Wagmiller Jr., R.H. Remien, M. Humberstone, R. Scheinmann, & C. Grov ...3104 Sexuality and management of benign prostatic hyperplasia with alfuzosin: SAMBA Thailand
S. Leungwattanakij, D. Watanachote, P. Noppakulsatit, T. Petchpaibuol, N. Choeypunt, T. Tongbai, T. Wanamkang, B. Lojanapiwat, S. Permpongkosol, A. Tantiwong, C. Pripatnanont, D. Akarasakul, S. Kongwiwatanakul, & E. Chotikawanich ........................................................3115
Literatuurbulletin
The potential impact of metabolic syndrome on erectile dysfunction in aging Taiwanese males
Y.-C. Lee, C.-C. Liu, C.-N. Huang, W.-M. Li, W.-J. Wu, H.-C. Yeh, C.-J. Wang, C.-H. Huang, & S.-P. Huang .....3127 Comparison of penile size and erectile function after high-intensity focused ultrasound and targeted cryoablation for localized prostate cancer: A prospective pilot study
L.-Y. Li, Z. Lin, M. Yang, X. Gao, T.-L. Xia, & T. Ding ......3135 Efficacy and safety of mirodenafil in men taking antihypertensive medications
J.-S. Paick, J.J. Kim, S.C. Kim, K.H. Moon, K.S. Min, K. Park, J.-K. Suh, & D.Y. Yang ....................................3143 The EPIFARM study: An observational study in 574 community pharmacies in Spain characterizing patient profiles of men asking for erectile dysfunction medication
A.M. Morales, J. Ibáñez, M. Machuca, E. Pol-Yanguas, G. Schnetzler, & V.P. Renedo .........................................3153 The real-life safety and efficacy of vardenafil (REALISE) study: Results in men from Europe and overseas with erectile dysfunction and cardiovascular or metabolic conditions
H. Van Ahlen, J. Zumbé, K. Stauch, & J.U. Hanisch .....3161 Interrelationship of sildenafil treatment effects on the physiological and psychosocial aspects of erectile dysfunction of mixed or organic etiology
S.E. Althof, M.M. Berner, I. Goldstein, H.I.M. Claes, J.C. Cappelleri, A.G. Bushmakin, T. Symonds, & G. Schnetzler ...............................................................3170 Improved ejaculatory latency, control and sexual satisfaction when PSD502 is applied topically in men with premature ejaculation: Results of a phase III, double-blind, placebo-controlled study
C. Carson, & M. Wyllie ..................................................3179 Effects of intramuscular testosterone undecanoate on body composition and bone mineral density in female-to-male transsexuals
A. Mueller, L. Haeberle, H. Zollver, T. Claassen, D. Kronawitter, P.G. Oppelt, S. Cupisti, M.W. Beckmann, & R. Dittrich ...................................................................3190 Sexual dysfunction after rectal surgery: A retrospective study of men without disease recurrence
V. Zugor, I. Miskovic, B. Lausen, K. Matzel, W. Hohenberger, M. Schreiber, A.P. Labanaris, W. Neuhuber, J. Witt, & G.E. Schott ..................................................................3199 Penile enhancement using autologous tissue engineering with biodegradable scaffold: A clinical and histomorphometric study
S.V. Perovic, S. Sansalone, R. Djinovic, A. Ferlosio, G. Vespasiani, & A. Orlandi ...........................................3206 Genital manifestation of Graft-vs.-Host disease: A series of case reports
L.A. Da Silva Lara, J. Moreira De Andrade, L.M. Queiroz Mauad, S.R. Ferrarese, H.R.C. Marana, D.G. Tiezzi, & A.C. Japur De Sá Rosa e Silva ...................................3216 Journal of Sexual Medicine, 2010, 7, (s5) Special Issue: Findings from the National Survey of Sexual Health and Behavior (NSSHB), Center for Sexual Health Promotion, Indiana University Background and considerations on the national survey of sexual health and behavior (NSSHB) from the investigators
M. Reece, D. Herbenick, V. Schick, S.A. Sanders, B. Dodge, & J.D. Fortenberry ..........................................243 Looking at sexual behavior 60 years after Kinsey
I. Goldstein ........................................................................246 Sex for health and pleasure throughout a lifetime
M.J. Elders ........................................................................248 Time for change: Rethinking and reframing sexual health in the United States
K.A. Fenton .......................................................................250
259
Commentary on the national survey of sexual health and behavior (NSSHB)
L.B. Barclay ......................................................................253 Sexual behavior in the United States: Results from a national probability sample of men and women ages 14–94
D. Herbenick, M. Reece, V. Schick, S.A. Sanders, B. Dodge, & J.D. Fortenberry ..........................................255 Condom use rates in a national probability sample of males and females ages 14 to 94 in the United States
M. Reece, D. Herbenick, V. Schick, S.A. Sanders, B. Dodge, & J.D. Fortenberry ..........................................266 Sexual behaviors, relationships, and perceived health status among adult women in the United States: Results from a national probability sample
D. Herbenick, M. Reece, V. Schick, S.A. Sanders, B. Dodge, & J.D. Fortenberry ..........................................277 Sexual behaviors, relationships, and perceived health among adult men in the United States: Results from a national probability sample
M. Reece, D. Herbenick, V. Schick, S.A. Sanders, B. Dodge, & J.D. Fortenberry ..........................................291 Sexual behaviors and condom use at last vaginal intercourse: A national sample of adolescents ages 14 to 17 years
J.D. Fortenberry, V. Schick, D. Herbenick, S.A. Sanders, B. Dodge, & M. Reece ......................................................305 Sexual behaviors, condom use, and sexual health of Americans over 50: Implications for sexual health promotion for older adults
V. Schick, D. Herbenick, M. Reece, S.A. Sanders, B. Dodge, S.E. Middlestadt, & J.D. Fortenberry .............315 Sexual health among U.S. black and Hispanic men and women: A nationally representative study
B. Dodge, M. Reece, D. Herbenick, V. Schick, S.A. Sanders, & J.D. Fortenberry .....................................330 An event-level analysis of the sexual characteristics and composition among adults ages 18 to 59: Results from a national probability sample in the United States
D. Herbenick, M. Reece, V. Schick, S.A. Sanders, B. Dodge, & J.D. Fortenberry ..........................................346 Condom use during most recent vaginal intercourse event among a probability sample of adults in the United States
S.A. Sanders, M. Reece, D. Herbenick, V. Schick, B. Dodge, & J.D. Fortenberry ..........................................362 Journal of Sexual Medicine, 2010, 7, (10) Male homosexuality: Nature or culture?
E.A. Jannini, R. Blanchard, A. Camperio-Ciani, & J. Bancroft ...................................................................3245 Disorders of orgasm in women: A literature review of etiology and current treatments
W.W. IsHak, A. Bokarius, J.K. Jeffrey, M.C. Davis, & Y. Bakhta .....................................................................3254 Future sexual medicine physiological treatment targets
A.L. Burnett, I. Goldstein, K.-E. Andersson, A. Argiolas, G. Christ, K. Park, & Z.C. Xin ........................................3269 Education in sexual medicine: Proceedings from the international consultation in sexual medicine, 2009
S.J. Parish, & E. Rubio-Aurioles ....................................3305 Modest impact of a brief curricular intervention on poor documentation of sexual history in university-based resident internal medicine clinics
D.F. Loeb, E.M. Aagaard, S.R. Cali, & R.S. Lee ............3315 Pubic hair removal among women in the United States: Prevalence, methods, and characteristics
D. Herbenick, V. Schick, M. Reece, S. Sanders, & J.D. Fortenberry .........................................................3322
260
Literatuurbulletin
Injections of adipose tissue-derived stem cells and stem cell lysate improve recovery of erectile function in a rat model of cavernous nerve injury
M. Albersen, T.M. Fandel, G. Lin, G. Wang, L. Banie, C.-S. Lin, & T.F. Lue ......................................................3331 A protein tyrosine kinase inhibitor, imatinib mesylate (Gleevec), improves erectile and vascular function secondary to a reduction of hyperglycemia in diabetic rats
S. Gur, P.J. Kadowitz, & W.J.G. Hellstrom ....................3341 A mouse model of cavernous nerve injury-induced erectile dysfunction: Functional and morphological characterization of the corpus cavernosum
H.-R. Jin, Y.G. Chung, W.J. Kim, L.W. Zhang, S. Piao, B. Tuvshintur, G.N. Yin, S.H. Shin, M. Tumurbaatar, J.-Y. Han, J.-K. Ryu, & J.-K. Suh ..................................3351 Erectile function restoration after repair of excised cavernous nerves by autologous vein graft in rats
W. Hu, B. Cheng, T. Liu, S. Li, & Y. Tian .......................3365 Morphological and functional evidence for the contribution of the pudendal artery in aging-induced erectile dysfunction
Durability of response following cessation of tadalafil taken once daily as treatment for erectile dysfunction
H. Porst, S. Glina, D. Ralph, H. Zeigler, D.G. Wong, & B. Woodward ..............................................................3487 Effects of testosterone undecanoate on cardiovascular risk factors and atherosclerosis in middle-aged men with late-onset hypogonadism and metabolic syndrome: Results from a 24-month, randomized, double-blind, placebo-controlled study
A. Aversa, R. Bruzziches, D. Francomano, G. Rosano, A.M. Isidori, A. Lenzi, & G. Spera ..................................3495 Vascularized cadaveric fibula flap for treatment of erectile dysfunction following failure of penile implants
C.J. Salgado, H. Chim, D. Rowe, & D.R. Bodner ..........3504 New enhancements of the scrotal one-incision technique for placement of artificial urinary sphincter allow proximal cuff placement
S.K. Wilson, P.J. Aliotta, E.A. Salem, & J.J. Mulcahy ........3510 In vitro assessment of antimicrobial properties of rifampin-coated titan® coloplast penile implants and comparison with inhibizone®
C. Dhabuwala .................................................................3516
J.L. Hannan, M.C. Blaser, L. Oldfield, J.J. Pang, S.M. Adams, S.C. Pang, & M.A. Adams .........................3373 Transforming growth factor (TGF)-β type I receptor kinase (ALK5) inhibitor alleviates profibrotic TGF-β1 responses in fibroblasts derived from Peyronie’s plaque
S. Piao, M.J. Choi, M. Tumurbaatar, W.J. Kim, H.-R. Jin, S.H. Shin, B. Tuvshintur, G.N. Yin, J.S. Song, M.-H. Kwon, S.-J. Lee, J.-Y. Han, S.-J. Kim, J.-K. Ryu, & J.-K. Suh .....3385 Poly(ADP-ribose) polymerase inhibition reverses nitrergic neurovascular dysfunctions in penile erectile tissue from streptozotocindiabetic mice
M.R. Nangle, M.A. Cotter, & N.E. Cameron ..................3396 Frequency of sexual dysfunction in patients with a psychotic disorder receiving antipsychotics
Á.L. Montejo, S. Majadas, F. Rico-Villademoros, G. LLorca, J. De La Gándara, M. Franco, M. Martín-Carrasco, L. Aguera, & N. Prieto, for the Spanish working group for the study of psychotropicrelated sexual dysfunction ..............................................3404 A comparative study of the sexual function of institutionalized patients with schizophrenia
M.J. Acuña, J.C. Martín, M. Graciani, A. Cruces, & F. Gotor ......................................................................3414 Association between attributes of a cyclist and bicycle seat pressure
E. Bressel, D. Nash, & D. Dolny ....................................3424 Sexual behavior in pregnancy: Comparing between sexual education group and nonsexual education group
S. Wannakosit, & V. Phupong .........................................3434 The presentation of hypoactive sexual desire disorder in premenopausal women
N.N. Maserejian, J.L. Shifren, S.J. Parish, G.D. Braunstein, E.P. Gerstenberger, & R.C. Rosen .................................3439 Flibanserin: Initial evidence of efficacy on sexual dysfunction, in patients with major depressive disorder
S. Kennedy ......................................................................3449 Yoga in male sexual functioning: A noncompararive pilot study
V. Dhikav, G. Karmarkar, M. Verma, R. Gupta, S. Gupta, D. Mittal, & K. Anand ....................................................3460 Characteristics of vibrator use by gay and bisexually identified men in the United States
M. Reece, J.G. Rosenberger, V. Schick, D. Herbenick, B. Dodge, & D.S. Novak .................................................3467 Severe depressive symptoms and cardiovascular risk in subjects with erectile dysfunction
E. Bandini, A.D. Fisher, G. Corona, V. Ricca, M. Monami, V. Boddi, D. Balzi, C. Melani, G. Forti, E. Mannucci, & M. Maggi .....................................................................3477
Journal of Sexual Medicine, 2010, 7, (11) Neuroimaging of love: fMRI meta-analysis evidence toward new perspectives in sexual medicine
S. Ortigue, F. Bianchi-Demicheli, N. Patel, C. Frum, & J.W. Lewis ...................................................................3541 Role of adenosine signaling in penile erection and erectile disorders
P.V. Phatarpekar, J. Wen, & Y. Xia ................................3553 Implantation of artificial penile nodules—A review of literature
N. Fischer, S. Hauser, O. Brede, C. Fisang, & S. Müller .....................................................................3565 Summary of the recommendations on sexual dysfunctions in men
F. Montorsi, G. Adaikan, E. Becher, F. Giuliano, S. Khoury, T.F. Lue, I. Sharlip, S.E. Althof, K.-E. Andersson, G. Brock, G. Broderick, A. Burnett, J. Buvat, J. Dean, C. Donatucci, I. Eardley, K.S. Fugl-Meyer, I. Goldstein, G. Hackett, D. Hatzichristou, W. Hellstrom, L. Incrocci, G. Jackson, A. Kadioglu, L. Levine, R.W. Lewis, M. Maggi, M. McCabe, C.G. McMahon, D. Montague, P. Montorsi, J. Mulhall, J. Pfaus, H. Porst, D. Ralph, R. Rosen, D. Rowland, H. Sadeghi-Nejad, R. Shabsigh, C. Stief, Y. Vardi, K. Wallen, & M. Wasserman ......................................................................3572 Sexual satisfaction in females with premenstrual symptoms
K. Nowosielski, A. Drosdzol, V. Skrzypulec, & R. Plinta ......................................................................3589 The testosterone metabolite 3α-diol enhances female rat sexual motivation when infused in the nucleus accumbens shell
E.L. Sánchez Montoya, L. Hernández, J.L. Barreto-Estrada, J.G. Ortiz, & J.C. Jorge ..............3598 The relaxation induced by uroguanylin and the expression of natriuretic peptide receptors in human corpora cavernosa
C.M. Sousa, A. Havt, C.F. Santos, F.J. Arnaud-Batista, K.M.A. Cunha, J.B.G. Cerqueira, M.C. Fonteles, & N.R.F. Nascimento ......................................................3610 Erectile dysfunction in young non-obese type II diabetic goto-kakizaki rats is associated with decreased eNOS phosphorylation at ser1177
F.S. Carneiro, F.R.C. Giachini, Z.N. Carneiro, V.V. Lima, A. Ergul, R.C. Webb, & R.C. Tostes ...............................3620 Intracavernous delivery of synthetic angiopoietin-1 protein as a novel therapeutic strategy for erectile dysfunction in the type II diabetic db/db mouse
H.-R. Jin, W.J. Kim, J.S. Song, S. Piao, M. Tumurbaatar, S.H. Shin, M.J. Choi, B. Tuvshintur, K.-M. Song, M.-H. Kwon, G.N. Yin, G.Y. Koh, J.-K. Ryu, & J.-K. Suh .........3635
Literatuurbulletin
The development of a sensory substitution system for the sexual rehabilitation of men with chronic spinal cord injury
J.F. Borisoff, S.L. Elliott, S. Hocaloski, & G.E. Birch ......3647 The female factor: Predicting compliance with a post-prostatectomy erectile preservation program
D.J. Moskovic, O. Mohamed, K. Sathyamoorthy, B.J. Miles, R.E. Link, L.I. Lipshultz, & M. Khera ...........3659 Impact of nonorganic erectile dysfunction on spouses: A study from India
A. Avasthi, S. Grover, R. Kaur, O. Prakash, & P. Kulhara ...................................................................3666 Sexual complaints, pelvic floor symptoms, and sexual distress in women over forty
L.R. Knoepp, S.H. Shippey, C.C.G. Chen, G.W. Cundiff, L.R. Derogatis, & V.L. Handa ........................................3675 When are sexual difficulties distressing for women? The selective protective value of intimate relationships
K.R. Stephenson, & C.M. Meston ...................................3683 Medicinal plants as alternative treatments for female sexual dysfunction: Utopian vision or possible treatment in climacteric women?
R. Mazaro-Costa, M.L. Andersen, H. Hachul, & S. Tufik ........................................................................3695 Woman and partner-perceived partner responses predict pain and sexual satisfaction in provoked vestibulodynia (PVD) couples
N.O. Rosen, S. Bergeron, B. Leclerc, B. Lambert, & M. Steben ....................................................................3715 Men with mild erectile dysfunction benefit from sildenafil treatment
F. Bénard, S. Carrier, J.C. Lee, V. Talwar, & I. Defoy ......3725 Recreational use of phosphodiesterase type 5 inhibitors by healthy young men
A. Bechara, A. Casabé, W. De Bonis, A. Helien, & M.V. Bertolino ............................................................3736 Nicardipine vs. saline injection as treatment for Peyronie’s disease: A prospective, randomized, single-blind trial
J. Soh, A. Kawauchi, N. Kanemitsu, Y. Naya, A. Ochiai, Y. Naitoh, T. Fujiwara, K. Kamoi, & T. Miki .................3743 Bulbocavernosus reflex to stimulation of prostatic urethra in patients with lifelong premature ejaculation
C. Zhou, X. Jiang, Z. Xu, L. Guo, J. Chen, H. Wang, D. Zhang, & B. Shi ..........................................................3750 Safety of physiological testosterone therapy in women: Lessons from female-to-male transsexuals (FMT) treated with pharmacological testosterone therapy
A.M. Traish, & L.J. Gooren ............................................3758 Treatment of 161 men with symptomatic late onset hypogonadism with long-acting parenteral testosterone undecanoate: Effects on body composition, lipids, and psychosexual complaints
S. Permpongkosol, N. Tantirangsee, & K. Ratana-olarn .....3765 Inflatable penile prosthesis placement in men with Peyronie’s disease and drug-resistant erectile dysfunction: A single-center study
L.A. Levine, J. Benson, & C. Hoover ..............................3775 Long-term outcome of surgical treatment of penile fracture complicated by urethral rupture
A. El-Assmy, H.S. El-Tholoth, T. Mohsen, & I.I. El Housseiny .........................................................3784 Sleep-related painful erection in a 50-year-old man successfully treated with cinitapride
E. Chiner, J.N. Sancho-Chust, M. Llombart, A. Camarasa, C. Senent, G. Mediero, & E. Gómez-Merino ..................3789 Strangulation of penis by a ball bearing device
I. Singh, M.K. Joshi, & M.S. Jaura .................................3793 Successful removal of a 3.6-cm long metal band used as a penile constriction ring
M. Horstmann, B. Mattsson, C. Padevit, M. Gloyer, T. Hotz, & H. John ..........................................................3798
261
Perspectives on Sexual and Reproductive Health, 2010, 42, (3) Obstacles to the integration of abortion into obstetrics and gynecology practice
L. Freedman, U. Landy, P. Darney, & J. Steinauer .........146 Exploring variation in teenage mothers’ and fathers’ educational attainment
S. Mollborn .......................................................................152 Family discussions about contraception and family planning: A qualitative exploration of black parent and adolescent perspectives
A.Y. Akers, E.B. Schwarz, S. Borrero, & G. Corbie-Smith ............................................................160 Parental consent for abortion and the judicial bypass option in Arkansas: Effects and correlates
T. Joyce .............................................................................168 Unintended births: Patterns by race and ethnicity and relationship type
L. Guzman, E. Wildsmith, J. Manlove, & K. Franzetta .......176 Pregnancy intentions and teenage pregnancy among Latinas: A mediation analysis
C.H. Rocca, I. Doherty, N.S. Padian, A.E. Hubbard, & A.M. Minnis ..................................................................186 Sexual intercourse and oral sex among public middle school students: Prevalence and correlates
C.J. De Rosa, K.A. Ethier, D.H. Kim, W.G. Cumberland, A.A. Afifi, J. Kotlerman, R.V. Loya, & P.R. Kerndt ..........197 Partner age differences, educational contexts and adolescent female sexual activity
S. Koon-Magnin, D.A. Kreager, & R.B. Ruback ..............206 Rates of HIV infection higher among Hispanics than among whites tested at CDC-funded sites
D. Hollander .....................................................................214 Sexual partner selection varies by race among men who have sex with men
R. Hutchinson ....................................................................214 Program helps pregnant women reduce exposure to secondhand smoke
D. Hollander .....................................................................215 Distinct profile found among women ambivalent about becoming pregnant
D. Hollander .....................................................................216 Adolescents may not always receive essential reproductive health services from their pediatrician
S. Ramashwar ...................................................................217 Gay and bisexual men are largely receptive to HPV vaccination
D. Hollander .....................................................................218 Most pregnant women are not as physically active as is recommended
D. Hollander .....................................................................218 Sex Education, 2010, 10, (4) The boy who was drawing princesses: Primary teachers’ accounts of children’s non-conforming behaviours
M. Gerouki ........................................................................335 Young men, masculinities and sex education
M. Limmer .........................................................................349 The motorway to adulthood: Music preference as the sex and relationships roadmap
S. Agbo-Quaye, & T. Robertson .......................................359 The evolution of sex education and students’ sexual knowledge in Finland in the 2000s
O. Kontula .........................................................................373 Youth participation in setting the agenda: Learning outcomes for sex education in Ireland
S. O’Higgins, & S.N. Gabhainn ........................................387
262
Literatuurbulletin
What Tanzanian young people want to know about sexual health; implications for school-based sex and relationships education
K.A.K. Mkumbo .................................................................405 The legacy of abstinence-only discourses and the place of pleasure in US discourses on teenage sexuality
C. Greslé-Favier ...............................................................413 ‘Selling it as a holistic health provision and not just about condoms …’ Sexual health services in school settings: Current models and their relationship with sex and relationships education policy and provision
E. Formby, J. Hirst, J. Owen, M. Hayter, & H. Stapleton ..................................................................423 Speakeasy: A UK-wide initiative raising parents’ confidence and ability to talk about sex and relationships with their children
D. Kesterton, & L. Coleman .............................................437
Communication using camera phones among young men and women: Who sends what to whom?
A. Colley, Z. Todd, A. White, & T. Turner-Moore ............348 Self-esteem as a mediator between instrumentality, gender role conflict and depression in male Korean high school students
H. Choi, J.-H. Kim, M.-H. Hwang, & M.J. Heppner ........361 Physical, sociocultural, and behavioral factors associated with body-esteem in 16-year-old Swedish boys and girls
A. Frisén, & K. Holmqvist ................................................373 Psychosocial correlates of body image and body change behaviors among Malaysian adolescent boys and girls
D. Mellor, L.A. Ricciardelli, M.P. McCabe, J. Yeow, N. Hidayah bt Mamat, & N. Fizlee bt Mohd Hapidzal ......386 Gender differences in mother-toddler and father-toddler verbal initiations and responses during a caregiving and play context
E.W. Lindsey, P.R. Cremeens, & Y.M. Caldera ................399 Competitiveness, gender, and adjustment among adolescents
Sex Roles, 2010, 63, (3-4) Who benefits from Pennebaker’s expressive writing paradigm? Research recommendations from three gender theories
L.M. Range, & S.R. Jenkins ..............................................149 Who benefits from Pennebaker’s expressive writing? More research recommendations: A commentary on Range and Jenkins
L.T. Stickney ......................................................................165 Gender schemas, gender roles, and expressive writing: Toward a process-focused model
R.F. Bornstein ...................................................................173 Gender differences in experimental disclosure: Evidence, theoretical explanations, and avenues for future research
S.L. Langer ........................................................................178 More research questions: Rebuttal to Bornstein, Langer, and Stickney
L.M. Range, & S.R. Jenkins ..............................................184
D.R. Hibbard, & D. Buhrmester .......................................412 His and her perspectives: Gender ideology, work-to-family conflict, and marital satisfaction
K.L. Minnotte, M.C. Minnotte, D.E. Pedersen, S.E. Mannon, & G. Kiger ..................................................425 Sex Roles, 2010, 63, (7-8) Cat-calls and culpability: Investigating the frequency and functions of stranger harassment
E.D. Wesselmann, & J.R. Kelly ........................................451 Confronting sexism: The role of relationship orientation and gender
S.J. Gervais, A.L. Hillard, & T.K. Vescio .........................463 Explaining underrepresentation: A theory of precluded interest
S. Cheryan, & V.C. Plaut ..................................................475
Coming out among lesbians, gays, and bisexual individuals in Hong Kong: Application of the theory of planned behavior and the moderating role of attitudinal ambivalence
Gender and job role congruence: A field study of trust in labor mediators
W.W.S. Mak, A.C. Ng, P.K.H. Mo, & E.S.K. Chong .........189
Gender differences in responding to conflict in the workplace: Evidence from a large sample of working adults
Bystanders’ reactions to sexual harassment
C. Benavides-Espinoza, & G.B. Cunningham ..................201 When contact correlates with prejudice: Adolescents’ romantic relationship experience predicts greater benevolent sexism in boys and hostile sexism in girls
S. de Lemus, M. Moya, & P. Glick ....................................214 Racism and sexism as correlates of African American women’s psychological distress
D.M. Szymanski, & D.N. Stewart ......................................226 Endorsement of group change and organization change affirmative action programs for male and female beneficiaries
L.M. Jackson, & D.M. Garcia ..........................................239 Gender segregation and gender-typing in adolescence
C.M. Mehta, & J.N. Strough .............................................251 Socially assigned gender nonconformity: A brief measure for use in surveillance and investigation of health disparities
S.A. Wylie, H.L. Corliss, V. Boulanger, L.A. Prokop, & S.B. Austin .....................................................................264 Mind over body? The combined effect of objective body weight, perceived body weight, and gender on illness-related absenteeism
A.F. Stuhlmacher, & J. Poitras .........................................489 M.H. Davis, S. Capobianco, & L.A. Kraus .......................500 The division of household labor in Spanish dual earner couples: Testing three theories
S. Goñi-Legaz, A. Ollo-López, & A. Bayo-Moriones ........515 Male narcissism and attitudes toward heterosexual women and men, lesbian women, and gay men: Hostility toward heterosexual women most of all
S.W. Keiller .......................................................................530 College men’s third-person perceptions about idealized body image and consequent behavior
S.C. Chia, & N. Wen .........................................................542 Gender in the gym: Evaluation concerns as barriers to women’s weight lifting
J. Salvatore, & J. Marecek ...............................................556 What will I be? Exploring gender differences in near and distant possible selves
E.R. Brown, & A.B. Diekman ...........................................568 Gender-typed behaviors and school adjustment
K. Ueno, & S. McWilliams ................................................580
C.K. Lam, X. Huang, & W.C.K. Chiu ...............................277 Sexual Abuse, 2010, 22, (3) Sex Roles, 2010, 63, (5-6)
Male sexual assault and rape: Who seeks counseling?
Size does matter: The effects of gender on perceptions of dating violence
A trial of voluntary polygraphy testing in 10 English probation areas
S. Hamby, & A. Jackson ...................................................324 Domestic violence against married women in Egypt
K.M. Yount, & L. Li ..........................................................332
E. Monk-Turner, & D. Light ..............................................255 D. Grubin ..........................................................................266 Sexual arousal to female children in gynephilic men
A.D. Lykins, J.M. Cantor, M.E. Kuban, T. Blak, R. Dickey, P.E. Klassen, & R. Blanchard .........................279
Literatuurbulletin
Sexual murderers with adult or child victims: Are they different?
A. Spehr, A. Hill, N. Habermann, P. Briken, & W. Berner ......................................................................290 Victims’ routine activities and sex offenders’ target selection scripts: A latent class analysis
N. Deslauriers-Varin, & E. Beauregard ...........................315 Interactions between factors related to the decision of sex offenders to confess during police interrogation: A classification-tree approach
E. Beauregard, N. Deslauriers-Varin, & M. St-Yves ........343 Sexual and Relationship Therapy, 2010, 25, (4) Adult male rape and sexual assault: Prevalence, re-victimisation and the tonic immobility response
A.W. Coxell, & M.B. King .................................................372 Male victims of rape and sexual abuse ....................................380 Double blind trial of yohimbine hydrochloride in the treatment of erection inadequacy: An update
263
Constructing anarchist sexuality: Queer identity, culture, and politics in the anarchist movement
L. Portwood-Stacer ...........................................................479 Queering anarchism in post-2001 Buenos Aires
G. Windpassinger ..............................................................495 Bridging the divide between queer theory sage and anarchism
B. Shepard .........................................................................511 Sexualities, 2010, 13, (5) When trans translates into tolerance - or was it monstrous? Transsexual and transgender identity in liberal humanist discourse
R. Gressgård .....................................................................539 Protecting the lesbian border: The tension between individual and communal authenticity
A. Tabatabai ......................................................................563
A. Riley ..............................................................................392
Shifting sexual boundaries: Comparing gay-identified and nongay-identified men who have sex with men in Brazil and in the USA
Double blind trial of yohimbine hydrochloride in the treatment of erection inadequacy .................................................................397 A brief update on the specificity of sexual arousal
Intimacy and/or degradation: Heterosexual images of togetherness and women’s embracement of pornography
M.L. Chivers .....................................................................407 A brief review and discussion of sex differences in the specificity of sexual arousal ......................................................................415 Commentary on experiencing vaginismus: Sufferers’ beliefs about causes and effects
E. Ward, & J. Ogden .........................................................429 Experiencing vaginismus—sufferers’ beliefs about causes and effects ......................................................................................434 Homophobia: An updated review of the literature
S. Ahmad, & D. Bhugra ....................................................447
V.C. Phua ..........................................................................583 O. Benjamin, & D. Tlusten ...............................................599 From the devil in Miss Jones to DMJ6 — power, inequality, and consistency in the content of US adult films
C.A. Tibbals ......................................................................625 Nocturnal queers: Rent boys’ masculinity in Istanbul
C. Özbay ............................................................................645 Zeitschrift fur Sexualforschung, 2010, 23, (3)
Homophobia: A review of the literature ....................................456
Nähe, Distanz und Grenzen in psychosozialen und pädagogischen Berufen
Sexualities, 2010, 13, (4)
Uneindeutige Kommunikation sexueller Absichten bei jungen Paaren
U. Schmauch .....................................................................194
Relating differently
J. Heckert ..........................................................................403 Sex and the anarchist unconscious: A brief history
J. Cohn ..............................................................................413 Theoretical polyamory: Some thoughts on loving, thinking, and queering anarchism
D. Shannon, & A. Willis ....................................................433 Radical refusals: On the anarchist politics of women choosing asexuality
B. Fahs ..............................................................................445 Queer anarchist autonomous zones and publics: Direct action vomiting against homonormative consumerism
S. Jeppesen ........................................................................463
E.-V. Wendt .......................................................................220 Medizinische Diagnostik und interdisziplinäres Fallmanagement bei Verdacht auf sexuellen Missbrauch von Kindern
J. Görndt, K. Püschel, & N. Wilke ....................................238 Sexualwissenschaftliche Thesen zur Missbrauchsdebatte
V. Sigusch ..........................................................................247 „Rückzüge in den homosozialen Bunker“
G. Schmidt, & H.-H. Kotte ................................................258 Ende des Schweigens
I. Berkel .............................................................................262 Wir gegen die Kinderschänder
G. Walentowitz ..................................................................268 Das erweiterte Führungszeugnis: Eine Hilfestellung für die Prävention von sexuellem Missbrauch
A. Spehr, & R. Ganschow .................................................277