22 29 SEPTEMBER 2011

22 29 SEPTEMBER 2011 | WWW.TRENDS.BE

VISIE FISCAAL

UITZONDERLIJKE AFTREKPOSTEN KOST EN SCHATKI ST 17 MILJARD PER JAAR

De komende maanden en jaren moet België op zoek naar miljarden, véél miljarden. In die zoektocht komen de fiscale aftrekposten steeds meer in beeld. Daarin het mes zetten, kan veel van de inspanning dekken. Maar kan dat ook zonder sociaal bloedbad? Jazeker, het is zelfs een heel sociale maatregel. ≤

ERIC POMPEN, ILLUSTRATIE JENS CLAESSENS WWW.TRENDS.BE | 29 SEPTEMBER 2011 23

VISIE FISCAAL

≤

Z

o’n 17 miljard euro aan belastingen loopt de staat jaarlijks mis door allerlei aftrekken, belastingverminderingen en vrijstellingen in de inkomensen vennootschapsbelasting waarvan het nut absoluut niet vaststaat. Het zou een goed idee zijn mocht de regering in haar zoektocht naar miljarden grote schoonmaak houden in de tientallen codes op het belastingformulier. In de personenbelasting alleen al zijn dat er meer dan 130.

Cijferdans Een duidelijk beeld krijgen van wat al die aftrekposten nu precies kosten, is verre van gemakkelijk. De fiscus maakt een onderscheid tussen aftrekposten en verminderingen die inherent zijn aan het algemeen belastingstelsel, en aftrekken die ervan afwijken. De afwijkingen die inherent zijn aan het belastingstelsel, kostten de staat 41,12 miljard euro in 2007 (zie tabel Verlies aan inkomsten). Dat cijfer komt uit een bijlage bij de rijksmiddelenbegroting en is het laatste officiële. Voor particulieren gaat het dan over de beroepskosten, het huwelijksquotiënt en de fiscale aftrek voor kinderen ten laste. In de vennoot-

schapsbelasting hebben die bepalingen te maken met het wegwerken van dubbele belastingen: definitief belaste inkomsten (DBI), de aftrek voor risicokapitaal en de vrijstelling van meerwaarden op aandelen. Over het nut van dit soort aftrekken bestaat weinig discussie: iedereen kan er een beroep op doen. Anders is dat met de aftrekposten die

In de praktijk profiteren vooral de hogere inkomens van de belastingvoordelen.

bedoeld zijn om het gedrag van particulieren en ondernemingen in een bepaalde richting te duwen. Denk aan de aftrek voor hypothecaire leningen, pensioensparen, energiebesparende maatregelen, de investeringsaftrek of de tax shelter voor audiovisuele werken. Die aftrekposten zijn goed voor 16,27 miljard euro minderontvangsten in 2007 (zie tabel Verlies aan inkomsten). Volgens Christian Valenduc, adviseur-generaal van Financiën, is dat ondertussen al 17,25 miljard, goed voor 4,9 procent van het bruto binnenlands product.

Aan wie heeft, zal gegeven worden Nu de begroting tegen 2015 in evenwicht moet zijn, gaan steeds meer stemmen op om het mes te zetten in de wildgroei van die laatste soort belastingvoordelen. “Een kosten-batenanalyse van al die aftrekposten dringt zich op”, zegt Christian Valenduc. Volgens hem ondermijnen ze zowel het gelijkheidsbeginsel als de progressiviteit van de inkomstenbelasting. In de praktijk profiteren vooral de hogere inkomens van de belastingvoordelen. Als voorbeeld verwijst de lector aan de Universiteit van Bergen naar de aftrek

Alleen Nederland heeft cijfers Over de economische gevolgen van een schrapping van fiscale aftrekposten bestaan nauwelijks wetenschappelijke studies. Alleen het Centraal Planbureau (CPB) van Nederland maakt regelmatig een kosten-batenanalyse van de diverse partijprogramma’s. “Het is uitstekend te snijden in aftrekposten en de belastingheffing te vereenvoudigen”, stelt Bas Jacobs, hoogleraar economie en overheidsfinanciën aan de Erasmus School of Economics in Rotterdam, in zijn essay over ‘Een

economische Analyse van een Optimaal Belastingstelsel voor Nederland’ (4 januari 2010): “Studies van CPB laten zien dat de wildgroei aan nieuwe belastingkortingen en aftrekposten tussen 2001 en 2011 weinig effect heeft gehad op de verdeling van de belastingdruk in Nederland.” Wel verhoogt de afschaffing van aftrekposten in combinatie met een tariefverlaging de werkgelegenheid en de productie van bedrijven, aldus de CPB. Hetzelfde geldt voor een verhoging van het belasting-

24 29 SEPTEMBER 2011 | WWW.TRENDS.BE

vrije minimum en de heffingskortingen voor de actieve bevolking. De CPB onderzocht in mei 2011 ook de effecten van het voorstel van de jongliberalen (JOVD) om een vlaktaks van 33,15 procent — inclusief afschaffing van alle aftrekposten, uitgezonderd het belastingvrije minimum en de arbeidskorting — in te voeren. De gevolgen voor de koopkracht zijn zeer aanzienlijk. Ze liggen tussen -10 procent en +10 procent. Huiseigenaars met een hoge hypotheek, 65-plussers en kroostrijke gezinnen gaan

erop achteruit, terwijl de werknemers over het algemeen de vruchten van de hervorming plukken. Bij hen neemt het voordeel toe met het inkomen. De werkgelegenheid in arbeidsjaren stijgt met 3,3 procent en de werkloosheid daalt met 0,3 procentpunt. De afschaffing van de hypothecaire aftrek en de huurtoeslag draagt bij tot een betere werking van de woningmarkt. Ten slotte stelt de CPB nog dat het voorstel van de JOVD waarschijnlijk de uitvoeringskosten zal verminderen.

VISIE FISCAAL ≤ voor pensioensparen: interes-

gingen aan te passen om de fisVERLIES AAN INKOMSTEN cale druk op arbeid te kunnen santer voor rijk en oud dan voor Bron: : inventaris bij rijksmiddelenbegroting verlichten. arm en jong. Bovendien gaat het 2007 (laatste officiële cijfers, in miljoen euro) Maar dat is buiten belangengros van de subsidies naar menVerminderingen inherent aan het belastingsysteem groepen allerhande gerekend. sen die sowieso al zouden sparen Personenbelasting 18.356 En het zit nu eenmaal in de genen voor hun oude dag. Vennootschapsbelasting 22.760 Totaal 41.116 van politici dat ze graag cadeauHet is het perfecte voorbeeld tjes uitdelen aan hun kiezers. En van het mattheuseffect: aan wie Verminderingen als uitzondering op het belastingsysteem dus gebeurt er niks. heeft, zal gegeven worden. De Personenbelasting 5321 Luc Van Meensel, hoofd van Leuvense professor Alex HaelVennootschapsbelasting 1343 Bedrijfsvoorheffing 946 de groep Overheidsfinanciën binterman kent er zo nog wel een Roerende voorheffing eindbelasting 503 nen de Nationale Bank van Belpaar. Zo zijn de belastingplichtiAccijnzen 1600 gië (NBB), is het eens met de anagen in de hoogste schijf relatief Btw 6558 Totaal 16.274 lyse van Valenduc: “Belastinghet meest gebaat bij de verminverminderingen kunnen tekortderingen voor bouwsparen en komingen van het marktsysteem levens- of groepsverzekeringen. corrigeren. Maar dat gunstige “Wie in de hoogste schijf zit, verAFTREKPOSTEN IN effect moet afgewogen worden dient relatief het meest aan elke Bron: VKW Metena DE PERSONENBELASTING tegen de nadelen, zoals het veraftrek. Dat kan je moeilijk billijk in miljard euro lies aan ontvangsten en een comnoemen. Bovendien kunnen zij plexere administratie. Sommige gemakkelijker een beroep doen Belastingvrije sommen 9,67 Sociaal beleid 4,04 aftrekposten schieten hun doel op fiscaal adviseurs om het onderAftrek beroepskosten 3,22 voorbij en leiden niet tot de ste uit de kan te halen. Ook komen Enige woning (incl. intresten, bouwsparen) 1,57 gewenste gedragsveranderingen. de lagere sociale klassen niet in Huwelijksquotiënt 0,53 Pensioensparen en groepsverzekeringen 0,48 In dat geval worden ze beter aanmerking voor vele vermindeKI woning 0,34 geschrapt.” ringen wegens gebrek aan finanLevensverzekeringen en kapitaalaflossingen 0,24 Ook de Hoge Raad van Financiële middelen. Denk aan de plaatAndere 3,27 ciën stelt al sinds 2002 een afslansing van zonnepanelen.” Totaal 23,35 king en groepering van de aftrekDe vennoot van het internatioposten voor. “Hun adviezen zijn nale advocatenbureau Freshfields echter dode letter gebleven”, weet Van stelt dan ook voor te snoeien in de overMeensel. “Er bestaat een fundamentele vloed aan fiscale verminderingen en inertie om het belastingstelsel te hervrijstellingen. “Een verhoging van het vormen. Het protest klinkt altijd luider belastingvrije minimum is een veel dan het applaus. Maar vandaag hebben betere maatregel om tot herverdeling we een kans. De aanpassing van de finante komen.” cieringswet zal de deelstaten meer fiscale autonomie geven. En de noodzakeFundamentele inertie lijke sanering van de begroting betekent De OESO (in 2009) en het IMF (in dat we wel móéten nadenken over oplos2010) riepen België al op om de hyposingen. Meer dan ooit kan er een politiek thecaire intrestaftrek en de btw-verladraagvlak komen om de fiscale aftrekken onder de loep te houden.” Een analyse die professor Haelterman deelt: “De uitbreiding van de fiscale bevoegdheden van de deelstaten is een Ondanks het indrukwekkende aantal aftrekmogelijkheden is België daarin geen koploper. uitgelezen kans om het belastingstelsel Uit de jongste publicatie van de Organisatie voor Economische Samenwerking en te vereenvoudigen. Er moet een grote Ontwikkeling (OESO) blijkt dat vooral Canada, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde schoonmaak komen, anders slibt het hele Staten gebruikmaken van die overheidsgeschenken (zie grafiek Uitzonderlijke belastingsysteem dicht.” verminderingen). Met 4,9 procent van het bbp bekleedt ons land een middenpositie, maar toch een pak boven bijvoorbeeld Duitsland. In Europa spant Spanje de kroon. Voedsel voor Volgens de internationale instelling zit achter elke maatregel wel een doelstelling of een filosofie, maar samen maken ze het fiscale stelsel complex, administratief duur en weinig een vastgoedzeepbel “Schrap alle kleine aftrekposten en je transparant. In het raam van de begrotingstekorten, breekt de OESO een lans voor de p g , zegt g realiseert al een mooie besparing”, grondige evaluatie van iedere aftrek en een verbreding van de belastbare basis om de noodzakelijke tariefverlaging op inkomsten uit arbeid te financieren. ook Geert Janssens,, hoofdeconoom van VKW-denktank Metena. Metena Hij haalde nog ≤

De uitbreiding van de fiscale bevoegdheden voor de deelstaten is een uitgelezen kans om het belastingstelsel te vereenvoudigen.

België is een middenmoter

WWW.TRENDS.BE | 29 SEPTEMBER 2011 27

VISIE FISCAAL ≤ een ander cijfer uit de officiële

Korven, of gewoon

UITZONDERLIJKE

PN

afschaffen documenten. “In de personenBELASTINGVERMINDERINGEN Bron: Pacolet Een ander idee is de hergroebelasting alleen al loopt de fiscus in procent van het bbp pering van de aftrekmogelijkhejaarlijks meer dan 23 miljard euro den in korven. De Hoge Raad van mis door de talrijke uitzonderin14 Financiën (HRF) stelde dat al in gen in de personenbelasting. Het inkomstenbelasting 12 2002 voor, maar sindsdien is daar gaat dan zowel over algemene als andere belastingen niks mee gedaan. Volgens proover uitzonderlijke verminde10 ringen (zie tabel Aftrekposten in fessor Haelterman is de overhe8 de personenbelasting). Afgezien veling van fiscale bevoegdheden van de belastingvrije sommen, de naar de deelstaten de uitgelezen 6 sociale verminderingen en de hefboom om er nu wél aan te 4 beroepskosten is hun maatwerken. Er zouden dan drie korven ontschappelijke waarde beperkt.” 2 Hij pleit vooral voor een sanestaan: onroerende goederen en 0 ring in de hypothecaire aftrek. langetermijnsparen; sociale uitBE CA DE NL SP VK VS “De kostprijs van aan de woning gaven en diensten aan personen; ‘07 ‘04 ‘06 ‘06 ‘08 ‘06-07 ‘08 gerelateerde aftrekken is bijna 2 en leefmilieu. “Als je per korf een miljard euro, terwijl die maatregemaximaal af te trekken bedrag len enkel prijsverhogend werken. bepaalt, kan de belastingbetaler Wie een huis koopt, houdt bij het zelf kiezen waaraan hij dat geld wil bepalen van zijn terugbetalingscabesteden”, legt Haelterman uit. “Zo paciteit immers rekening met het vermijd je politiek lastige discusfiscale voordeel. De verkoper weet sies over wie wat en hoeveel mag dat, en drijft zijn prijs dus op. En aftrekken. Bovendien is zo’n plaook de bank weet dat, en geeft een fond administratief en budgettair groter krediet dan eigenlijk nodig veel beter te beheersen. Na een tijd is. De subsidies voor de woningkan de overheid de verminderinmarkt houden dus het gevaar van gen of vrijstellingen die amper een vastgoedzeepbel in, zoals in de gebruikt worden, afschaffen. Ten Verenigde Staten of Spanje. De slotte zou ik wettelijk vastleggen beperking of de afschaffing van de dat elke cent die zo in de persohypothecaire aftrek kan het gevaar nenbelasting vrijkomt, naar een voor overwaardering weren.” vermindering van de fiscale lasten Metena staat niet alleen met die op arbeid gaat. Dát is een structuanalyse. Een recente analyse van rele aanpak.” KBC komt tot dezelfde conclusie, De Brusselse professor econoen volgens het Nederlandse Planmie Jef Vuchelen gaat nog een stap bureau kan een bruuske afschaffing verder. “Schaf gewoon alle aftrekvan de stimulus de vastgoedprijzen posten en belastingverminderinJEF VUCHELEN met 15 procent verminderen. gen af”, pleit hij. “Met de opbrengst “Schaf gewoon alle aftrekposten en belastingverminderingen af.” Maar gezien het belang van de kan je het gat in de begroting dichvastgoedsector in de economie is ten én de fiscale druk op arbeid een geleidelijke afbouw wellicht meer bij te schieten. Maar ze vertegenwoor- gevoelig verlagen. aangewezen. Het Verenigd Koninkrijk digen wel 2 procent van het bbp, bijna Louter schrappen in de fiscale aftrekdoet dat al sinds 1979. Daarbij zijn de prij- 7,5 miljard euro. Een doordachte halve- posten volstaat niet, want zo verhoog je zen van de woningen niet noemens- ring levert 3,7 miljard op, zonder maat- de kosten. Dat heeft een negatief effect waardig gedaald. In Zweden daarente- schappelijke averij.” Ook in het huwe- op de economie. Als je bedrijfswagens gen is de aftrek in 1991 met één pennen- lijksquotiënt en de vrijstellingen voor uit- minder aantrekkelijk maakt door de aftrek trek in 1991 verminderd van 90 tot 30 keringtrekkers kan intelligent worden te beperken, stimuleer je de mensen om procent, waarna de waarde van het vast- gesnoeid. “Aan de andere kant stellen wij zelf een auto te kopen. Maar dat zal dan een verhoging van het belastingvrije mini- wel een kleiner model zijn. Daarom moet goed fors daalde. VKW-Metena steunt ook het voorstel mum voor personen met een job voor”, je aan de sanering van de overheidsuitvan de OESO om de verlaagde btw-tarie- besluit Janssens. “Zo kan de overheid gaven een fundamentele tariefverlaging ven te saneren. Janssens: “Die gunstre- heel eenvoudig de werkloosheidsval via koppelen. Alleen een vlaktaks kan de pil gimes blijken hun sociaal oogmerk voor- de fiscaliteit wegwerken.” doen slikken.” z

28 29 SEPTEMBER 2011 | WWW.TRENDS.BE