1
C u rsu s i n te rvi ew te ch ni eke n – G etui ge ni sse n Tw e ed e W erel doo rl og . S es sie 1: D e Zuid eli jk e W es thoe k , WO II en m on d elin g e g esc h ie de nis – Ka re l S tro b be 2 4 / 11/ 2014 – CC Iep e r - He t Pe rro n
Wiedergutmachungsschnitzel https://www.youtube.com/watch?v=DoTuSvfGIG8 Dit toont een heel ander beeld van getuigen van de Tweede Wereldoorlog. De getuigen die meewerken aan ons project zijn vaak van leeftijd, ze hebben de oorlog enkel in hun kinderjaren meegemaakt. Karel Strobbe Karel Strobbe is master in de Geschiedenis. Van 2007 tot 2010 werkte hij in KADOC (Leuven) aan een onderzoeks- en publicatieproject over de zusters Kindsheid Jesu, een apostolische congregatie, waarvoor hij verschillende interviews afnam. Ook nam hij al interviews af in kader van een project over de Zusters van Liefde en over Gentse bakkers. Sinds januari 2011 werkt hij in het CEGESOMA (Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij als assistent op de afdelingen Publieksgeschiedenis en Academische activiteiten. In 2011-2012 werkte hij mee aan het mondelinge geschiedenis project ‘Soldatenlaarzen en kauwgum’ over de Tweede Wereldoorlog in Limburg (10 gemeenten). Momenteel werkt hij aan een boek over de CRAB’s (16j.(°1924)-35j.), jongemannen die in 1940 naar Frankrijk trokken om daar opgeleid te worden als wervingsreserve voor het Belgische leger. In hun dagboeken wordt onze regio vermeld (Ieper, Poperinge, Dikkebus, Reningelst, Proven, enz.). Wat is mondelinge geschiedenis (oral history)? Mondelinge geschiedenis heeft altijd al bestaan (al bij de Romeinen), maar had lange tijd een negatief imago (‘geen volwaardige bron’). Mondelinge getuigenissen werden als onbetrouwbaar aanzien. Vanaf de jaren 50-60 wordt het een wetenschappelijke discipline. Vanaf het einde van de jaren 70 werd de methode ook steeds meer in België gebruikt. Sinds 1990 is er een ware ‘explosie’ van mondelinge geschiedenis projecten. Het interviewen van getuigen uit de Tweede Wereldoorlog is heel populair binnen deze discipline. Mondelinge geschiedenis bestaat uit een aantal (allen even belangrijke) stappen. Een project begint met een voorbereiding. Belangrijk is om je in te lezen in het onderwerp. Je moet geen expert zijn in het onderwerp om een getuigenis te kunnen afnemen, maar enige achtergrondkennis is aangewezen. Het is ook belangrijk je te informeren over de persoon die je zal interviewen. Mogelijke getuigen moeten worden gezocht, vragen- en themalijsten opgesteld, enz. Vervolgens wordt het interview afgenomen en gedocumenteerd. Naast het eigenlijke geluidsbestand moet ook een overeenkomst, een identificatiefiche en een interviewfiche opgesteld worden. Het interview wordt vervolgens verwerkt, bijvoorbeeld door het maken van een transcriptie. Tot slot worden de interviews ontsloten. Door middel van een publicatie, een dvd, een tentoonstelling, opname in een databank zoals ‘WESTHOEK verbeeldt’, enz. worden ze ter beschikking gesteld van het publiek. Mondelinge geschiedenis is een manier om iets te leren over het verleden. Het is een zeer nuttige bron wanneer geschreven bronnen ontbreken. Een mondelinge bron geeft ons ook
24/11/2014 · Cursus interviewtechnieken - Getuigenissen Tweede Wereldoorlog
2
een andere kijk op de zaken dan een geschreven bron. Tijdens een interview vragen we bijvoorbeeld niet ‘op welke dag werd de overste geboren’, want zoiets vinden we in de archiefbronnen terug. Wel stellen we vragen als ‘Waarom ben je ingetreden in het klooster?’, ‘Hoe voelde je je daarbij?’. We mogen de correctheid van getuigenissen niet overschatten. Verschillende factoren kunnen een herinnering doorheen de jaren ‘wijzigen’. Echter ook niet alle papieren bronnen kunnen we als betrouwbaar zien. Het is mogelijk om historische kritiek op de getuigenissen toe te passen: de feiten uit het interview vergelijken met andere bronnen, komt het verhaal uit eerste of tweede hand, enz.? Vooral gebeurtenissen uit de kinderjaren en emotioneel geladen gebeurtenissen (ervaringen/beleving) blijven in het geheugen aanwezig. Wanneer een getuige de exacte datum van een gebeurtenis niet kan herinneren, betekent dit niet dat deze getuige zich geen andere dingen over deze gebeurtenis kan herinneren. De impact dat deze gebeurtenis op hem naliet, herinnert hij zich vaak wel nog. Zo zal een getuige in een interview vaak wel kunnen vertellen welke emoties hij beleefde bij een bombardement, terwijl hij de exacte datum of het aantal slachtoffers niet meer weet. Experiment getuigenis uit de kinderjaren: Opvallend is dat we ons vooral ‘speciale dagen’ herinneren: onze eerste communie, de eerste keer op een paard, de eerste schooldag. We herinneren ons veelal zintuigelijke waarnemingen: de geur, hoe iets aanvoelde, kledij, enz. Ook emoties kunnen we ons goed herinneren: ik was bang, blij, angstig, enz. Het zijn ook dergelijke speciale gebeurtenissen die aan bod zullen komen tijdens het interview: de eerste dag van de oorlog, geen feestmaaltijd bij eerste communie tijdens de oorlogsjaren, enz. Via mondelinge geschiedenis kan je ook iets leren over de herinnering en het geheugen. De historische werkelijkheid wordt vaak ‘vervormd’. Doorheen de jaren wordt een getuigenis vervormd, bepaalde zaken worden weggelaten. Ook het collectieve geheugen beïnvloedt de persoonlijke getuigenis. Het algemene beeld dat over een gebeurtenis bij de bevolking leeft, zal ook de eigen herinnering ‘vormen’. Zo werd in Zuid-Frankrijk over het algemeen verteld dat de CRAB’s er goed ontvangen werden, de inwoners herinnerden zich dit, terwijl uit de archieven bleek dat er veel klachten van de buurtbewoners over de ontvangst waren (‘Wat doen die Belgen hier?’). Door een veranderende kijk op bepaalde zaken, kan de herinnering ook wijzigen. Een herinnering is als een lichtflits die bepaalde zaken belicht en andere in het duister laat. Herinneringen zijn niet altijd betrouwbaar. Interviews moeten daarom gecombineerd worden met geschreven bronnen. Bij mondelinge geschiedenis wordt de bron zelf gecreëerd. Het geluidsfragment, de bandopname alleen, is niet gelijk aan de mondelinge bron. Naast het geluidsbestand moeten ook nog enkele randdocumenten gevormd worden. Het verschil tussen mondelinge geschiedenis en mondelinge overlevering is dat geschiedenis iets is wat we nu doen, een praktijk. Mondelinge overlevering is bijvoorbeeld het doorgeven van verhalen van generatie op generatie. Mondelinge geschiedenis is echter ook een gezellige babbel bij een tas koffie, het plezier van een sterk verhaal, verwarring bij emoties, frustraties bij technische problemen en soms ook blijvende contacten. Soms beginnen mensen te huilen, pauzeer dan even (zet het opnametoestel af) en snijd een ander onderwerp aan. Mensen moeten zich op hun gemak voelen bij het interview. Soms worden mensen emotioneel omdat nog nooit iemand
24/11/2014 · Cursus interviewtechnieken - Getuigenissen Tweede Wereldoorlog
3
hem/haar daarover geïnterviewd had. Een andere tip is om mensen niet te onderbreken tijdens het interview.
24/11/2014 · Cursus interviewtechnieken - Getuigenissen Tweede Wereldoorlog
4
Het project Het doel van dit project is om de laatste getuigen van WO II hun verhaal te registreren. De getuigenissen worden verzameld in de CO7-regio, ieder die een band had met de regio tijdens WO II kan getuigen. Zowel mensen die er woonden, als mensen die naar de Zuidelijke Westhoek gevlucht zijn, kunnen getuigen. We gaan op zoek naar ‘kleine verhalen’, verhalen over het dagelijkse leven/anekdotes. Dit alles zal verwerkt worden tot een dvd en een brochure. Ook lokale evenementen: toonmomenten, lezingen, wandelingen, enz. zullen aan het project gekoppeld worden. De interviews worden deskundig bewaard, zodat de getuigenissen ook voor de toekomst bewaard blijven. Thema’s typisch voor de Zuidelijke Westhoek (gelinkt aan WO II) - Grens - Platteland: landbouw (teelt ging door), voeding - Mei 1940: passage van vluchtelingen - Aanwezigheid van vliegvelden: Vlamertinge, Poperinge (strategische doelwitten) - Aanwezigheid van kazerne in Ieper - Spoorlijn Komen-Ieper: grote schade - Aanwezigheid van de IJzer - Ondergedoken werkweigeraars - Weggevoerden - Link met de Eerste Wereldoorlog: bezoek van Hitler, aanwezigheid van de Ijzer In de Zuidelijke Westhoek lopen we het risico dat de Eerste en Tweede Wereldoorlog door elkaar gehaald worden. - Stadsmussen: stadskinderen die omwille van veiligheid en gezondheid naar de hoeves kwamen tijdens de vakanties (vereniging ‘Boerenhulp aan stadskinderen’ – getuigen die die kinderen hebben ontvangen). Door thema’s af te bakenen en richtinggevende vragen te formuleren komen we tot een staalkaart van de regio met andere klemtonen per interview. Dit zorgt voor volledigheid en verscheidenheid. Thema’s Tweede Wereldoorlog Oorlogsbegin Vluchten, mobiliseren (afwezigheid vader), bombardementen, krijgsgevangenen, 18-daagse veldtocht, repatriëring doden in september 1940 Kind tijdens de School (plots geen school meer), cultureel leven, sport, oorlog/ jeugdbeweging (verandering in activiteiten? bijvoorbeeld ontspanning en geen optochten in uniform, KAJ verstuurde pakketjes naar vrije tijd krijgsgevangenen, enz.) Materiële Voeding schaarste, verwarming, Winterhulp (was een omstandigheden Belgisch initiatief (privé), geld werd ingezameld voor de verdeling van soep, steenkool, enz. aan armen en schoolkinderen), smokkel, clandestiene handel Maatregelen Opeisingen, verduistering (ramen afplakken), weghalen van de bezetter klokken (feest bij de terugkeer), nieuwe regels, verplichte tewerkstelling (persoonlijke dossiers bij dienst voor oorlogsslachtoffers) (afwezigheid vader, herkende je je vader nog toen hij terugkwam?), werkweigeraars (boden weerstand aan de verplichte tewerkstelling), Jodenvervolging (vaak pas na de oorlog te weten gekomen, melkfabriek Nieuwkerke en Hollebeke had
24/11/2014 · Cursus interviewtechnieken - Getuigenissen Tweede Wereldoorlog
5
Collaboratie/ verzet
De Bevrijding
Joodse eigenaars die werden vervangen door VNV’ers waarop aanslagen door het verzet volgden) – hoe beoordelen de getuigen het verzet Gevoelige materie!, indien nodig kan hier anoniem getuigd worden (weglaten van de namen, niet direct toegankelijk maken van de interviews, pas beschikbaar binnen 10 à 15 jaar) – onderwerp niet vermijden, want getuigen zijn er binnenkort niet meer; het is interessant om te weten hoe ze collaboratie ervaarden; verschil tussen ‘broodcollaborateurs’ (armoede) en intellectuele collaborateurs Sterke emoties, bevrijdingsstoet, indruk bevrijders, aftocht, contact met de bevrijders, inkwartiering, nieuwe producten (die na 4 à 5 jaar terug beschikbaar waren), operatie GUT (ontwaarding geld – georganiseerde devaluatie (afromen van oorlogswinsten)), terugkeer ontheemden en gevangenen, straatrepressie (een eerste keer na de bevrijding in september ‘44, een tweede keer na de terugkeer van de gevangenen in mei ‘45, kaalscheren vrouwen, enz.)
Gevoelig: oorlogsburgemeesters, nadien vervangen door andere. De groep getuigen die wij zullen interviewen zal niet representatief zijn. Er restten niet veel getuigen meer, de meeste waren nog kind toen de oorlog plaatsvond. Belangrijk is om diversiteit na te streven (50% mannen, 50% vrouwen). Zo is het ook interessant om de verhalen van landbouwers, waarvan vaak gezegd wordt dat ze ‘beter’ uit de oorlog gekomen zijn, te kunnen vergelijken met het verhaal van leerkrachten, enz. De situatie in de stad kan ook vergeleken worden met die op het platteland. Getuigen moeten geboren zijn voor 1938 (= 6 jaar oud bij het begin van de oorlog), liever nog zijn ze geboren voor 1930. Bij voorkeur zijn de getuigen nog niet eerder geïnterviewd. Het interview mag maximum 1,5u duren. Stiltes tijdens het interview helpen om het geheugen te stimuleren.
24/11/2014 · Cursus interviewtechnieken - Getuigenissen Tweede Wereldoorlog
