9 juni 1944 In de “Sunday Express” van 9 juni 1944 was een bericht met de volgende strekking geplaatst: Door de politie van Cannes is de 41 jarige Richard Christmann gearresteerd. Hij wordt verantwoordelijk gesteld voor de dood van 83 Nederlandse en Engelse parachutisten in België Hij gaf zich in 1941 uit voor een lid van een Nederlandse ondergrondse beweging. Hij ging naar Londen waar hij tot een valse ondergrondse beweging toetrad. Hij is tot februari 1944 bij deze organisatie in dienst geweest en keerde terug naar het vaste land. Hier maakte hij gebruik van een keten van 22 zenders om valse berichten naar Engeland te sturen. De hierdoor naar het vaste land uitgezonden agenten werden bij aankomst gearresteerd. Tot zover het bericht waaraan de nodige vragen gekoppeld zijn. Laten we bij het begin beginnen en hem chronologisch volgen. Het hierna volgende verslag over zijn levensloop is een uittreksel uit het verhoor dat hem in mei 1946 is afgenomen en 43 bladzijden beslaat. Wat hier staat is door hem verteld. Bedenk dat de waarheid kan verschillen. 12 november 1905 Richard Louis Guillaume Christmann wordt in Montigny bij Metz in Frankrijk geboren. Zijn beide ouders zijn afkomstig uit Osnabrück. Je komt hem dan ook tegen met de namen Richard Ludwich Wilhelm geboren in Montenich. 1914 – 1918 Het gezin wordt na de eerste wereldoorlog Frankrijk uitgewezen. Zij gaan eerst naar Heidelberg en komen via Bielefeld weer in Osnabrück terug. 1924 Op 19 jarige leeftijd loopt hij thuis weg en gaat naar een tante in Metz, wil bij het Vreemdelingen Legioen (VL) in dienst treden maar gaat door bemiddeling van die tante weer naar huis terug. Op 21 jarige leeftijd gaat hij alsnog thuis weg en treed in het VL in met de hoop daarna de Franse nationaliteit te verkrijgen. Wordt ingedeeld in het 1e REC van Sousse (Tunis) Hij hoort daar van een van de officieren dat hij nooit de Franse nationaliteit kan krijgen omdat zijn ouders de Duitse nationaliteit hebben. Hij besluit daarop te deserteren. De eerste keer op 11 augustus 1926 maar wordt dezelfde dag gearresteerd en loopt 3 maanden gevangenisstraf op met opschorting van dienst wegens desertie. In mei 1927 deserteert hij weer, ontsnapt en wordt weer gepakt en zo wisselen gevangenis, ontsnappen en dienst zich af. 14 december 1932 Hij krijgt ontslag uit het Vreemdelingen Legioen. Via correspondentie kende hij Andrée Gillet die in Lyon woonde. Hij gaat in Lyon werken. Maakt een affaire mee met Madeleine Poignant 2 mei 1933 Zijn vader overlijdt. 23 december 1933 Hij trouwt in Parijs met Andrée Gillet. Erkent een kind Michel geboren op 20 november 1932 25 juni 1935 Zijn zoon Arno wordt in Parijs geboren. 1
Kerstmis 1936 Brengt een bezoek aan zijn familie in Osnabrück. 12 oktober 1937 Hij wordt uitgewezen omdat zijn laatste verzoek tot naturalisatie wordt afgewezen. Waarschijnlijk door problemen in het huwelijk en de omgang met zijn zoon Arno. 16 oktober 1937 Na zijn terugkeer in Duisland, Osnabrück wordt hij voor de Gestapo gebracht en hardhandig verhoord. Jeugdvrienden zorgen dat hij vrij komt en werk krijgt bij de hoogovens in Osnabrück. Eind 1938 De Duitsers beginnen reservisten op te roepen en hij weet dat hij als ex legionair in een speciaal kamp ondergebracht zal worden. mei 1939 Hij wordt opgeroepen zich in zo’n speciaal kamp te melden. Hij besluit te vluchten en overschrijdt de Nederlandse grens bij Gronau / Hengelo. 14 of 15 mei 1939 Gaat naar Amsterdam en vindt onderdak bij mevrouw Padmos in de Raphaelstraat. Meldt zich daarop bij de Franse ambassade bij de heer M. Judes. Deze zegt hem niet van dienst te kunnen zijn en dat hij ook niet bevoegd is om een Frans paspoort te verstrekken of uit naam van het Vreemdelingen Legioen (VL) een verbintenis te kunnen accepteren, dit als gevolg van zijn uitzetting in 1937. Eind mei 1939 Hij wordt doorgestuurd naar de militaire attaché in den Haag, kapitein Thurat. Deze ondervraagt hem en bemerkt dat hij uit Osnabrück komt en vraagt hem of hij iets weet van de bouw van een station voor het opsporen van vliegtuigen. Doordat dat gebouwd werd vlak bij zijn laatste werkplek kan hij meer vertellen over de ligging van dat station. Juni 1939 Hij krijgt een telegram voor een afspraak in een café in de Kalverstraat. Een zekere heer François haalt hem over voor Frankrijk te werken en informatie in Duitsland te verzamelen. Hij krijgt papieren om reizen mogelijk te maken en brengt een bezoek aan diverse steden en plaatsen en rapporteert met voldoening aan de heer François die, zo vernam hij later de kapitein Fontes was. Augustus 1939 De volgende opdracht was om in de omgeving van Hamburg inlichtingen over Panzer divisies te verkrijgen. 2 september 1939 Hij keert als gevolg van het uitbreken van de tweede wereldoorlog terug naar Amsterdam om daar via een postbusnummer contact met François op te nemen. Half september 1939 Francois versterkt hen een vals Deens paspoort op naam van Roger Ole Class geboren op 2 februari 1904 te Padberg. 2
Februari 1940 Tot het einde van deze maand reist hij naar Duitsland om waarnemingen te doen betreffende zware wapens, treinen en luchtafweer opstellingen. 2 of 3 maart 1940 Naar Lille met Zwitsers paspoort op naam van Rodolphe Curer om een radiocursus te volgen. (waarschijnlijk telegrafist Adri) Eind maart 1940 Terug in Amsterdam, contact met François en maakt afspraak over code. 27 maart 1940 Zijn vals Deens paspoort wordt op het Consulaat Generaal in Hamburg omgewisseld voor een nieuw. 2 april 1940 Wordt geschaduwd en opgepakt, ondervraagd op bureau Singel over zijn relatie met de Fransen en zijn vele reizen naar Duitsland en terug. Heeft nog contact met François en wordt bij Roosendaal de grens over gezet. 5 april 1940 Is in Hamburg. Midden april 1940 Huurt onder de naam Class een kamer in Bustehude in de omgeving van Hamburg. 28 april 1940 Moet in Gelsenkirchen een valies (koffer) ophalen. 30 april 1940 Terug met valies inhoudende diverse kleding en een zender met toebehoren. Heeft van af begin mei, met en zonder succes verbinding met correspondent. 17 mei 1940 Bij het demonteren van de antenne komen met geweld een luitenant en 2 onderofficieren zijn kamer binnen. Daarbij is ook een burger, naar hij later vernam, kapitein Giskes van III F, Abwehr Hamburg. Bij het verhoor gaf Giskes hem te verstaan dat zijn familie als gijzelaar beschouwd werd. Hij vertelde niet de gehele geschiedenis en werd door Giskes gedwongen een gecodeerde boodschap uit te zenden. Dit om het seinpatroon vast te houden zodat aan de andere kant geen argwaan werd gewekt. Tot eind mei bleef hij voor Giskes werken. Deze beloofde hem daarop de vrijheid als hij maar voor hem bleef werken. Met op de achtergrond de in “gijzeling” genomen familie, beloofde Christmann dat. Juni 1940 Giskes wordt overgeplaatst naar III C2 in Parijs en gaat hij samen met Graf Kreutz mee naar Parijs. Wordt verbonden aan III C2 onder de naam van Class en heeft als schuilnaam M. Richard. 22 juni 1941 Eerste ontmoeting met zijn toekomstige vrouw. 3
Eind september 1941 Giskes wordt overgeplaatst naar den Haag. 1 oktober 1941 Ook Christmann is in den Haag gearriveerd met zijn toekomstige vrouw. Hoofd in den Haag is kolonel Hauswald, later vervangen door kolonel Haussemer. Eerste adjudant is kapitein Kiesewetter. Giskes had van Canaris de rang Sonderführer verkregen, gelijk aan kapitein. Hij kreeg het gebied Amsterdam en Zuid-Holland toegewezen zodat hij zich in Amsterdam gevestigd heeft. Het bureau was gevestigd in de Cornelis Kruisemanstraat en hij woonde achtereenvolgens in de Beethovenstraat 105, daarna in dezelfde straat op nummer 71 verder in de Courbetstraat 10 of 21. De meeste van zijn agenten ontving hij aan huis behalve die die niet veilig waren, die ontving hij op zijn bureau. De voornaamste agenten waarmee hij gedurende de oorlog in aanraking is geweest waren: Rouwedaal, Harry. Alias van den Berg, alias Bergman. Amstelveenseweg 130, Amsterdam. Bree, Gerard van. Alias Gerrit I, Amsterdam Berkelder, Geraldina. Alias Gerdi, alias MiChel II, Utrecht. Merlis, Frans. Alias Stock, Amsterdam. Salomons. Alias Sally, Utrecht. Rouwedaal, Harry. Zoon van de eerste. Alias eveneens van den Berg, alias zoon Harry. Lukas. Alias Loenen. Boecheim. Alias Krusse, Deventer. Beelaerts van Blockland, Jhr. Piet. Neef van de min. van defensie, den Haag. Lindemans, Christiaan. Alias King Kong, alias CC. Loos, Herman. Alias van Zuilen, Hilversum. Ridderhof, Georges. Alias Georges, alias Diamantentik, Arnhem. Hierna gaat het verhoor verder door in te gaan op diverse zaken die samen gevat zijn onder de volgende noemers: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Zaak Noordpool Zaak Guessen-Zeelander Zaak Ambrosius Zaak Hoek van Holland Zaak Marcus Zaak Bonefacius Zaak Spanische Reiter Zaak Ernst Junior
Hier zal verder alleen de zaak Noordpool doorgenomen worden en waar nodig zijn feiten uit de andere zaken toegevoegd. Ridderhof is er niet in geslaagd het volledige vertrouwen van het verzet te winnen. Wel heeft hij geprobeerd doormiddel van twee schijn aanslagen dit vertrouwen te winnen. Christmann krijgt nu de opdracht dit te verbeteren. Ridderhof komt bij het verzet met de mededeling dat er een Franse verzetsman, genaamd Jadoul, ergens ondergebracht moet worden. Dit gelukt en Christmann (Jadoul) wordt voor 4 weken in den Haag bij de familie Weijhe (of Weije) aan het Callendplein ondergebracht. Hij heeft zijn “ware” naam vermeldt zoals die op zijn Haïtiaans paspoort staat: Emerle. (oid, slecht leesbaar) In deze periode krijgt hij bezoek van het hoofd van de organisatie die zich voorstelde met de naam Goedsmend (oid, slecht leesbaar) Na 4
enige aarzeling herkennen ze elkaar, het is de commissaris die hem in april 1940 bij Roosendaal de grens heeft over gezet. Het vertrouwen is gewonnen, deze man weet dat hij toen voor het “Deuzieme Bureau”, de Franse inlichtingendienst, werkt. Christmann zegt dat ze het volste vertrouwen kunnen hebben in Ridderhof. Acht dagen later, eind november, krijgt hij het verzoek om vier invloedrijke leden van de organisatie naar Frankrijk te begeleiden naar een adres, cité de Paradis, waar men hen verder de weg via Spanje zal wijzen. Drie van de vier komen veilig in Parijs aan, de vierde wordt door eigen onvoorzichtigheid in België opgepakt. Na terugkeer gaat hij naar Amsterdam om zich bezig te houden met het ontwikkelen van een andere zaak. De drie mannen komen in Londen aan en eind januari 1942 krijgt deze groep de eerste radioset die begin februari 1942 bediend gaat worden door Ridderhof. Gedurende twee maanden heeft Ridderhof zich op de hoogte gesteld van alle details van de organisatie en brengt en ontvangt regelmatig berichten. ( In deze periode wordt Lauwers gearresteerd.) Alle activiteiten zijn nu onder controle. Twee maanden later wordt een grote slag geslagen waarbij de meest invloedrijke mensen van de organisatie gepakt worden waaronder van den Berg en zijn radioset. Van den Berg gaf door middel van zijn radio deze arrestaties door en vroeg twee radio’s ter aanvulling om verbindingen te kunnen blijven verzorgen in geval van meerder arrestaties. Twee parachutisten werden gezonden om zich met van den Berg in verbinding te stellen en vervolgens afzonderlijk te werken. Tegen mei 1942 werd van den Berg, Ridderhof en zijn mannen gearresteerd. Ridderhof werd voor de vorm gearresteerd om geen achterdocht op te roepen. De vier parachutisten worden met hun apparatuur bij hun aankomst bij van den Berg direct gearresteerd. Zij gaan werken voor de Duitsers op grond van de belofte dat zij geen verder straf krijgen. Vanaf dat moment staat alles onder Duitse controle en verloopt het volgens een door de Duitsers opgezet plan en wordt er in Londen de indruk gegeven dat er vooruitgang is in de opbouw van de organisatie. Dit is dus alleen maar op papier. Tot eind 1943 ontvangen we meer dan vijf honderd parachute zendingen, mensen en materiaal. Wij ontvangen ook opdrachten tot sabotage daden en laten onder andere een koopvaardijschip in de Rotterdamse haven in de lucht vliegen. Verder hebben we treinen laten ontsporen en bruggen en sluizen opgeblazen. Tenslotte zijn we tussen augustus en oktober 1942 in staat de verbindingen met twee en twintig zenders te onderhouden. Afhankelijk van de opdracht die de agent vanuit Engeland mee gekregen heeft wordt hij onmiddellijk gearresteerd als hij geen controle agent is. In het geval dat het een controle agent is wordt hij meegenomen en volgt een onderzoek naar zijn doel. Chrismann komt zelf tussen beide als er een controle agent via Frankrijk terug moet naar Londen. Het gebeurt via de door hem gebruikte adressen van de lijn d’Arnaud. In september of oktober 1943 krijgt hij de tijding dat hem het Victoria Cross is uitgereikt. Hierna nog het een en ander over het verdere verloop; het Englandspiel is dan al op zijn einde.
5
