2 IK LEER IN RELATIE GAAN

2

1

VOORWOORD ................................................................................................................. 5

2

IK LEER IN RELATIE GAAN ............................................................................................. 6 2.1 driejarigen...................................................................................................................... 6 2.1.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................. 6 2.1.2 didactische tips ....................................................................................................... 6 2.2 vierjarigen ...................................................................................................................... 6 2.2.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................. 6 2.2.2 didactische tips ....................................................................................................... 6 2.3 vijfjarigen ....................................................................................................................... 7 2.3.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................. 7 2.3.2 didactische tips ....................................................................................................... 7 2.4 bronnen ......................................................................................................................... 7

3

IK LEER OVER MIJN GEVOELENS ................................................................................... 8 3.1 driejarigen...................................................................................................................... 8 3.1.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................. 8 3.1.2 didactische tips ....................................................................................................... 8 3.2 vierjarigen ...................................................................................................................... 8 3.2.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................. 8 3.2.2 didactische tips ....................................................................................................... 8 3.3 vijfjarigen ....................................................................................................................... 8 3.3.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................. 8 3.3.2 didactische tips ....................................................................................................... 9 3.4 bronnen ......................................................................................................................... 9

4

IK LEER OP MIJN EIGEN BENEN STAAN....................................................................... 10 4.1 driejarigen.....................................................................................................................10 4.1.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................10 4.1.2 didactische tips ......................................................................................................10 4.2 vierjarigen .....................................................................................................................10 4.2.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................10 4.2.2 didactische tips ......................................................................................................10 4.3 vijfjarigen ......................................................................................................................10 4.3.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................10 4.3.2 didactische tips ......................................................................................................11 4.4 bronnen ........................................................................................................................11

5

IK LEER WAT GOED EN KWAAD IS ............................................................................... 12 5.1 driejarigen.....................................................................................................................12 5.1.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................12 5.1.2 didactische tips ......................................................................................................12 5.2 vierjarigen .....................................................................................................................12 5.2.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................12 5.2.2 didactische tips ......................................................................................................12 5.3 vijfjarigen ......................................................................................................................13 5.3.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................13 5.3.2 didactische tips ......................................................................................................13 5.4 bronnen ........................................................................................................................14

6

IK LEER BIDDEN EN IK LEER OVER JEZUS ................................................................... 15 6.1 driejarigen.....................................................................................................................15 6.1.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................15 6.1.2 didactische tips ......................................................................................................15 6.2 vierjarigen .....................................................................................................................15 6.2.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................15

UC Leuven-Limburg lerarenopleiding bachelor kleuteronderwijs

wegwijs praktijk groeiwijzer kleuters 2015-2016

3

6.2.2 didactische tips ......................................................................................................15 6.3 vijfjarigen ......................................................................................................................16 6.3.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................16 6.3.2 didactische tips ......................................................................................................16 6.4 bronnen ........................................................................................................................16 7

IK LEER DE WERELD KENNEN, EROVER DENKEN EN ERMEE OMGAAN ....................... 17 7.1 driejarigen.....................................................................................................................17 7.1.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................17 7.1.2 didactische tips ......................................................................................................17 7.2 vierjarigen .....................................................................................................................17 7.2.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................17 7.2.2 didactische tips ......................................................................................................18 7.3 vijfjarigen ......................................................................................................................18 7.3.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................18 7.3.2 didactische tips ......................................................................................................19 7.4 bronnen ........................................................................................................................19

8

IK LEER VOELEN, RUIKEN, PROEVEN, ZIEN EN HOREN............................................... 20 8.1 driejarigen.....................................................................................................................20 8.1.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................20 8.1.2 didactische tips ......................................................................................................20 8.2 vierjarigen .....................................................................................................................20 8.2.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................20 8.2.2 didactische tips ......................................................................................................21 8.3 vijfjarigen ......................................................................................................................21 8.3.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................21 8.3.2 didactische tips ......................................................................................................22 8.4 bronnen ........................................................................................................................22

9

IK LEER BEWEGEN EN DOEN ........................................................................................ 23 9.1 driejarigen.....................................................................................................................23 9.1.1 leeftijdskenmerken grootmotorisch bewegen ............................................................23 9.1.2 didactische tips ......................................................................................................23 9.2 vierjarigen .....................................................................................................................23 9.2.1 leeftijdskenmerken grootmotorisch bewegen ............................................................23 9.2.2 didactische tips ......................................................................................................23 9.3 vijfjarigen ......................................................................................................................24 9.3.1 leeftijdskenmerken grootmotorisch bewegen ............................................................24 9.3.2 didactische tips ......................................................................................................24 9.4 bronnen ........................................................................................................................24

10 IK LEER IN INTERACTIE GAAN MET ANDEREN EN OOK NADENKEN OVER TAAL ........ 25 10.1 driejarigen .................................................................................................................25 10.1.1 ik leer beter luisteren / begrijpen ............................................................................25 10.1.2 ik leer beter spreken / verwoorden ..........................................................................25 10.1.3 ik leer gesprekken voeren .......................................................................................25 10.1.4 ik leer meer over lezen / schrijven ...........................................................................25 10.1.5 ik doe nog niet bewust aan taalbeschouwing ...........................................................26 10.2 vierjarigen .................................................................................................................26 10.2.1 ik leer beter luisteren / begrijpen ............................................................................26 10.2.2 ik leer beter spreken / verwoorden ..........................................................................26 10.2.3 ik leer gesprekken voeren .......................................................................................27 10.2.4 ik leer meer over lezen / schrijven ...........................................................................27 10.2.5 ik ontdek taalbeschouwing ......................................................................................27 10.2.6 ik besef dat ik een taal spreek .................................................................................27 10.3 vijfjarigen ..................................................................................................................27 UC Leuven-Limburg lerarenopleiding bachelor kleuteronderwijs


4

10.3.1 10.3.2 10.3.3 10.3.4 10.3.5

ik leer beter luisteren / begrijpen ............................................................................27 ik leer beter spreken / verwoorden ..........................................................................28 ik leer gesprekken voeren .......................................................................................28 joepie, ik leer (bijna echt) lezen / schrijven ..............................................................28 ik doe volop aan taalbeschouwing tenminste als jij dat ook doet! ..............................28

11 IK LEER MEZELF MUZISCH UITDRUKKEN VIA BEELDENDE VORMGEVING ................. 30 11.1 driejarigen .................................................................................................................30 11.1.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................30 11.1.2 didactische tips ......................................................................................................30 11.2 vierjarigen .................................................................................................................30 11.2.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................30 11.2.2 didactische tips ......................................................................................................30 11.3 vijfjarigen ..................................................................................................................31 11.3.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................31 11.3.2 didactische tips ......................................................................................................31 11.4 bronnen ....................................................................................................................31 12 IK LEER MEZELF MUZISCH UITDRUKKEN IN BEWEGING ............................................ 32 12.1 driejarigen .................................................................................................................32 12.1.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................32 12.1.2 didactische tips ......................................................................................................32 12.2 vierjarigen .................................................................................................................32 12.2.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................32 12.2.2 didactische tips ......................................................................................................32 12.3 vijfjarigen ..................................................................................................................32 12.3.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................32 12.3.2 didactische tips ......................................................................................................32 12.4 bronnen ....................................................................................................................32 13 IK LEER MEZELF MUZISCH UITDRUKKEN EN ONTDEKKEN VIA MUZIEK ..................... 33 13.1 driejarigen .................................................................................................................33 13.1.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................33 13.1.2 didactische tips ......................................................................................................33 13.2 vierjarigen .................................................................................................................33 13.2.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................33 13.2.2 didactische tips ......................................................................................................33 13.3 vijfjarigen ..................................................................................................................34 13.3.1 leeftijdskenmerken .................................................................................................34 13.3.2 didactische tips ......................................................................................................34 13.4 bronnen ....................................................................................................................34 14 IK LEER MUZISCH OMGAAN MET TAAL EN DRAMATISCH SPEL .................................. 35 14.1 driejarigen .................................................................................................................35 14.1.1 ik leer muzisch omgaan met verhalen ......................................................................35 14.1.2 ik leer muzisch omgaan met poëzie .........................................................................35 14.1.3 ik leer muzisch omgaan met dramatisch spe ............................................................36 14.2 vierjarigen .................................................................................................................36 14.2.1 ik leer muzisch omgaan met verhalen ......................................................................36 14.2.2 ik leer muzisch omgaan met poëzie .........................................................................37 14.2.3 ik leer muzisch omgaan met dramatisch spel............................................................37 14.3 vijfjarigen ..................................................................................................................38 14.3.1 ik leer muzisch omgaan met verhalen ......................................................................38 14.3.2 ik leer muzisch omgaan met poëzie .........................................................................38 14.3.3 ik leer muzisch omgaan met dramatisch spel............................................................39



5

1

VOORWOORD

Elke kleuter ontwikkelt zijn persoonlijkheid door te groeien in verschillende ontwikkelingsdomeinen. Deze groei verloopt via interactie met de wereld. Een krachtige leeromgeving creëren voor kleuters is dus zeer belangrijk. Hiervoor is het noodzakelijk dat je als student inzicht krijgt in de typische leeftijdskenmerken van 3, 4, en 5-jarigen voor de verschillende ontwikkelingsdomeinen. Dit document is opgebouwd volgens de verschillende ontwikkelingsdomeinen ( Ontwikkelingsplan voor Katholieke kleuterscholen, 2001):          

Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik

leer leer leer leer leer leer leer leer leer leer

in relatie gaan (sociale ontwikkeling) over mijn gevoelens (emotionele ontwikkeling) op mijn eigen benen staan (zelfsturing) wat goed en kwaad is (morele ontwikkeling) bidden en ik leer over Jezus (godsdienstige ontwikkeling) de wereld kennen, erover denken en ermee omgaan (denkontwikkeling) voelen, ruiken, proeven, zien, horen (zintuiglijke ontwikkeling) bewegen en doen (motorische ontwikkeling) in interactie gaan met anderen en ook nadenken over taal (taalontwikkeling) mezelf muzisch uitdrukken in beeld, taal, muziek en beweging (muzische ontwikkeling)

Per ontwikkelingsdomein vind je telkens per leeftijd een korte opsomming van: - leeftijdskenmerken - didactische tips - bronnen De leeftijdskenmerken zijn telkens richtinggevend maar uiteraard ontwikkelt ieder kind volgens zijn eigen tempo en mogelijkheden. Doordat er telkens didactische tips per ontwikkelingsdomein opgesomd zijn, kan de groeiwijzer een interessant hulpmiddel zijn bij de stagevoorbereiding. Als inhoudelijke ondersteuning van de groeirubrieken werd er gebruik gemaakt van de ontwikkelingsaspecten van het ontwikkelingsplan, bestaand cursusmateriaal, leerplannen, …



6

2

IK LEER IN RELATIE GAAN

2.1 driejarigen

2.1.1 leeftijdskenmerken          

Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik

speel meestal alleen. kan mij moeilijk inleven in de gevoelens van anderen. kan moeilijk met conflicten omgaan. druk mijn gevoelens uit via lichaamstaal. kan in rollenspelen eenvoudige situaties uit het dagelijks leven naspelen. help soms andere kleuters als ze er om vragen. kan zeggen of ik blij ben of boos. Maar ik blijf meestal niet lang boos. kan al ‘dag’ zeggen bij aankomen/vertrekken of ‘alsjeblief en dankjewel’. wil graag dat je me prijst. verdedig mijn speelgoed en andere bezittingen (soms hardhandig).

2.1.2 didactische tips  Wees al blij als kleuters voor een korte periode met elkaar samenspelen.  Bied verkleedkleren en materialen aan die de kleuter in staat stellen om alledaagse situaties na te spelen.  Laat kinderen toe om nieuwe gebruiksmogelijkheden voor alledaagse voorwerpen te zoeken (bv. een deken over een tafel wordt een tent)  Je moet niet op alle conflictjes ingaan. Soms lossen ze zich vanzelf op. Natuurlijk kom je wel tussen als kleuters elkaar pijn doen.  Bij conflicten rond materialen, probeer de aandacht van de kleuter te richten op een ander leuk materiaal. En maak een afspraak over wisselen van beurten (denk aan korte tijdspanne)  Verwoord wat je fijn vindt in het gedrag van de kleuter, ook al moet je hier goed over nadenken.  Blijf oefenen op sociale rituelen, zoals eenvoudige beleefdheidsvormen.

2.2 vierjarigen

2.2.1 leeftijdskenmerken           

Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik

kan al langere tijd samen spelen. kan een ruzie bijleggen door regels opnieuw te volgen. protesteer nog vaak als ik mijn zin niet krijg. kan mij inleven in de gevoelens van anderen als ik zie wat er gebeurd is. trek soms de aandacht door vieze woorden te gebruiken. kan mij onder toezicht aan spelregels houden. wil graag samenspelen, winnen vind ik nog niet belangrijk. kan doen alsof in rollenspelen. kan een ingebeeld vriendje hebben. kom jou vertellen als andere kleuters iets doen wat niet mag. kan andere kleuters uitsluiten.

2.2.2 didactische tips       

Zorg voor activiteiten waarin kleuters kunnen samenspelen. Speel spelletjes waarin beurt nemen en delen een belangrijke rol spelen. Het spel spelen is belangrijker dan het winnen. Herinner kleuters bij conflictjes aan de regels. Maak kleuters duidelijk waarom ze hun zin kregen. Geef niet te snel toe. Je besteedt beter niet te veel aandacht aan de vieze woorden van kleuters. Als een kleuter klikt, probeer dan zelf het onderscheid te maken tussen situaties waarin je moet reageren en situaties waarin je het verhaal beter negeert. Voorzie voldoende materialen en mogelijkheden voor rollenspel.



7



Laat niet toe dat kleuters elkaar uitsluiten. Moedig kleuters aan om andere kleuters mee op te nemen in hun spel. Als je zelf positief praat over kleuters die uitgesloten worden, nemen andere kleuters die houding van je over.

2.3 vijfjarigen

2.3.1 leeftijdskenmerken           

Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik

leer samenwerken, maar soms wil ik graag eens alleen zijn. leer mijn excuses aanbieden voor wat ik gedaan heb en waarom ik het gedaan heb. leer stilaan conflicten oplossen en vermijden. weet dat ik anders kan reageren/denken/voelen dan anderen. trek soms graag de aandacht door vieze woorden of scheldwoorden te gebruiken. kan echt genieten van een gesprekje/leuke babbel. wil graag winnen. Verliezen vind ik moeilijker. kan mij zonder toezicht aan de regels van het spel houden. hou ervan om eenvoudige spelregels te bedenken. kan meer complexe en zelfbedachte situaties naspelen. help spontaan andere kleuters.

2.3.2 didactische tips        

Voorzie activiteiten waarin kleuters kunnen samenwerken. Zorg voor spelen waarin winnen en verliezen aan bod komt. Zorg voor diversiteit bij het samenstellen van een groep kleuters zodat kinderen er spelenderwijs met elkaar kunnen omgaan. Ondersteun kleuters als ze zelfstandig een regelspel willen spelen zodat ze leren omgaan met regels. Maak een conflict bespreekbaar zodat kleuters zelf een oplossing kunnen bedenken. Houd meer afstand tijdens het rollenspel zodat kleuters zelfstandig tot fantasierijke situaties kunnen komen. Voorzie een comfortabel plekje om alleen te zijn. Observeer hoe kleuters spelen met elkaar. Leer hen vragen, te onderhandelen, te overleggen en zich te verontschuldigen.

2.4 bronnen 





 

Goethals, A. (2004). De invoering van het procesgericht kindvolgsysteem voor kleuters:

ontwikkeling van een ondersteuningspakket voor de domeinen sociale competentie en taalvaardigheid. Faculteit Psychologie en pedagogische wetenschappen. Departement

pedagogie: KUL. [niet-gepubliceerde licentiaatverhandeling]. François, J. (2004). Het procesgericht kindvolgsysteem voor kleuters: operationalisering van de schalen voor de domeinen kleine motoriek, grote motoriek en beeldende representatie. Faculteit Psychologie en pedagogische wetenschappen: KUL. [niet-gepubliceerde licentiaatverhandeling]. Buts, L. (2004). De invoering van het procesgericht kindvolgsysteem voor kleuters:

ontwikkeling van een ondersteuningspakket voor de domeinen begrijpen van de fysische wereld en wiskundig en logisch denken. Psychologie en pedagogische wetenschappen. KUL.

[niet-gepubliceerde licentiaatverhandeling]. Cursus ‘Opvoedkundige Wetenschappen voor de Kleuterschool’ 2 BAKO Allen, K. E., Marotz, L.R. (1994). Developmental Profiles: Pre-birth through Eight. Delmar publishers. New York



8

3

IK LEER OVER MIJN GEVOELENS

3.1 driejarigen

3.1.1 leeftijdskenmerken       

Ik doe graag wat je van me verwacht Ik verdedig mijn speelgoedjes, … omdat ik me nog moeilijk kan voorstellen dat ik ze terugkrijg Ik word soms fysiek agressief omdat ik mijn eigen verlangens of gevoelens nog niet verbaal kan uiten Ik wil jongere kleuters die pijn hebben al troosten Ik worstel nog met gevoelens rond gehecht zijn en scheiden. Ik heb nog graag een vertrouwde knuffel of een troostdoekje bij mij. Ik ben soms erg bang van het donker, monsters, vuur, … Ik herken een aantal hoofdgevoelens: bang, boos, blij, verdrietig en druk deze uit door lichaamstaal (erover praten lukt me nog niet)

3.1.2 didactische tips  

 

Waardeer wanneer kleuters iets voor je doen. Kleine ruzietjes lossen zich vaak vanzelf op. Fysiek geweld onder kleuters mag je niet toelaten. Dan moet je wel even tussenkomen. De aandacht richten op een ander spel, of aangeven dat ieder om de beurt mag, helpt vaak al om jonge kleuters terug actief aan de slag te krijgen. Verwoord gevoelens die je bij de kleuter opmerkt. Laat merken dat het gevoel er mag zijn en doe suggesties voor alternatief gedrag waar de kleuter ongepast gedrag vertoont. Zorg voor mogelijkheden om gevoelens uit te drukken (tekenen, rollenspel, uithuilen, …)

3.2 vierjarigen

3.2.1 leeftijdskenmerken     

Ik kan meer en meer gevoelens differentiëren (teleurstelling, ongerustheid, gelukkig). Ik leer stilaan wachten, maar dat lukt me nog niet altijd. Mijn gevoelens kunnen plots omslaan van lachen naar droevig zijn of omgekeerd. Ik kan soms boos worden over kleine frustraties. En af en toe blijf ik ook nog even mokken als ik boos ben. Ik ben fier als ik iets afgemaakt heb. En wil hier graag voor geprezen worden.

3.2.2 didactische tips     

Verwoord gevoelens die je bij de kleuter opmerkt. Laat merken dat het gevoel er mag zijn en doe suggesties voor alternatief gedrag waar de kleuter ongepast gedrag vertoont. Zorg voor mogelijkheden om gevoelens uit te drukken (tekenen, rollenspel, uithuilen, …) Maak bij populaire activiteiten duidelijk dat ze nog een keer aan bod zullen komen of dat ieder om de beurt mag spelen. Geef indien nodig een instrumentje mee dat aangeeft wanneer er van beurt gewisseld wordt (kookwekkertje, zandloper, …). Je mag van de meeste vierjarigen verwachten dat ze geleerd hebben om verbaal hun ongenoegen of wensen te uiten. Indien dat nog niet het geval is, kijk je even bij de tips voor driejarigen. Waardeer kleuters regelmatig en écht voor wat ze presteren.

3.3 vijfjarigen

3.3.1 leeftijdskenmerken    

Ik Ik Ik Ik

denk al genuanceerder over gevoelens (een beetje bang, soms ook een beetje boos). kan over mijn gevoelens praten. kan mij al inleven in de gevoelens van anderen. kan wel even wachten tot je mijn behoeften inlost.



9


Verwoord gevoelens die je bij de kleuter opmerkt. Laat merken dat het gevoel er mag zijn en doe suggesties voor alternatief gedrag waar de kleuter ongepast gedrag vertoont. Zorg voor mogelijkheden om gevoelens uit te drukken (tekenen, rollenspel, uithuilen, boksbal, …) Geef kleuters vaak de gelegenheid om over gevoelens te praten. Dit kan aan de hand van een voorval, een verhaal, iets wat de kleuters inbrengen, … Neem gevoelens van kleuters ernstig, ook angsten die voor ons volwassenen heel onredelijk lijken. Waardeer als kleuters ook even kunnen wachten voor ze aan de beurt komen.

3.4 bronnen 





 



pedagogie: KUL. [niet-gepubliceerde licentiaatverhandeling]. François, J. (2004). Het procesgericht kindvolgsysteem voor kleuters: operationalisering van de schalen voor de domeinen kleine motoriek, grote motoriek en beeldende representatie . Faculteit Psychologie en pedagogische wetenschappen: KUL. [niet-gepubliceerde licentiaatverhandeling]. Buts, L. (2004). De invoering van het procesgericht kindvolgsysteem voor kleuters:


[niet-gepubliceerde licentiaatverhandeling]. Cursus ‘Opvoedkundige Wetenschappen voor de Kleuterschool’ 2 BAKO Allen, K. E., Marotz, L.R. (1994). Developmental Profiles: Pre-birth through Eight. Delmar publishers. New York



10

4

IK LEER OP MIJN EIGEN BENEN STAAN

4.1 driejarigen

4.1.1 leeftijdskenmerken  Ik kan non-verbaal hulp vragen bij elementaire verzorgingstaken (bvb. aantrekken van jasje, handen wassen, eten en drinken).  Ik heb soms graag hulp.  Ik vlinder nog graag van het ene naar het andere.  Ik exploreer en experimenteer.  Ik kan maar korte tijd met iets bezig zijn.  Ik ben snel afgeleid door wat er rondom mij gebeurt.


Trek voldoende tijd uit zodat je op een rustige manier kleuters hulp kan bieden bij verzorgingstaken Voorzie voldoende kansen tot exploreren en experimenteren in verschillende hoeken. Probeer geleidelijk aan kleuters die vlinderen te helpen bij het maken van hun keuze. Aanvaard dat kleuters snel klaar zijn met hun activiteit en waardeer hun resultaat. Respecteer de eigen wil van het kind, maar bied hulp als ze dit nodig hebben.

4.2 vierjarigen

4.2.1 leeftijdskenmerken      

Ik kan verbaal hulp vragen bij elementaire verzorgingstaken. Ik kan met hulp van de kleuterleidster een keuze maken. Ik kan met hulp van de kleuterleidster en visuele ondersteuning een stappenplan volgen. Ik kan een eenvoudige activiteit begrijpen, uitvoeren, met ondersteuning van voordoen, meedoen, aanwijzingen en pictogrammen. Ik kan met hulp volhouden. Ik kan langere tijd bezig zijn met een activiteit.


Laat kleuters zoveel mogelijk zelfstandig verzorgingstaken uitvoeren, maar geef hen ook de kans om om hulp te vragen. Zorg voor visuele ondersteuning bij het keuzeproces. Werk af en toe met pictogrammen zodat kleuters eenvoudige activiteiten zelfstandig kunnen uitvoeren. Zorg ervoor dat ze in een rustige omgeving zonder te veel afleiding kunnen spelen. Bied uitdagende activiteiten aan zodat ze gedurende een langere tijd betrokken kunnen bezig zijn.

4.3 vijfjarigen

4.3.1 leeftijdskenmerken         

Ik kan enige tijd geconcentreerd werken/spelen. Als ik geboeid ben, kan ik een activiteit op een later moment verder zetten. Ik kan dingen afwerken. Ik begrijp opdrachten en voer ze correct uit zonder veel hulp. Ik kan een eenvoudig stappenplan volgen. Ik kan zorg dragen voor mezelf (elementaire lichamelijke verzorging). Ik kan zelf voorstellen wat ik graag wil doen. Ik kan zonder hulp van de kleuterleidster een keuze maken uit een ruimer aanbod. Ik kan mijn eigen voorkeur even opzij zetten of uitstellen.



11

4.3.2 didactische tips       

Zorg aan de hand van stappenplannen en goed overwogen materialen (CD’s, tapes,…) dat kleuters zelfstandig een activiteit kunnen uitvoeren. Probeer spelenderwijs de concentratie van kleuters te stimuleren. Ondersteun kinderen die moeite hebben om zich lang te concentreren op een aangepaste wijze: via visuele hulpmiddelen, via verbale afspraken,…. Gebruik contractwerk als werkvorm. Begeleid kleuters bij het zelf plannen, uitvoeren en afwerken van een activiteit over een langere termijn (dag, week). Zorg dat kleuters voldoende inbreng hebben bij het kiezen en uitvoeren van activiteiten. Stimuleer zelfstandigheid bij zelfredzaamheidstaken.

4.4 bronnen 





pedagogie: KUL. [niet-gepubliceerde licentiaatverhandeling]. François, J. (2004). Het procesgericht kindvolgsysteem voor kleuters: operationalisering van de schalen voor de domeinen kleine motoriek, grote motoriek en beeldende representatie . Faculteit Psychologie en pedagogische wetenschappen: KUL. [niet-gepubliceerde licentiaatverhandeling]. Buts, L. (2004). De invoering van het procesgericht kindvolgsysteem voor kleuters:



[niet-gepubliceerde licentiaatverhandeling]. Cursus ‘Opvoedkundige Wetenschappen voor de Kleuterschool’ 2 BAKO






12

5

IK LEER WAT GOED EN KWAAD IS

5.1 driejarigen


Regels en afspraken: Ik leer regels en afspraken kennen en leer er greep op te krijgen door ermee te experimenteren. Goed en kwaad: Ik vind iets goed als het aangenaam en prettig is en slecht als het onaangenaam en in mijn nadeel is. Waarden: Ik kan al waarden mee beleven doordat mijn leidster het goede voorbeeld geeft, en ik vind dat fijn. Bedoeling: Ik weet nog niet dat ik een vriendje verdrietig maak als ik hem pijn doe.

5.1.2 didactische tips          

Heb spontaan aandacht voor waardevol gedrag bij kleuters onderling en waardeer dit regelmatig: op de speelplaats, bij spelsituaties of vrij spel, bij drank- en koekmoment, enz. Wees consequent in het waarderen van goed gedrag. Wees consequent in het opvolgen van afspraken. Probeer samen bewust plezier te beleven aan ‘het goede doen’ voor elkaar, bijvoorbeeld in een waarderingsmoment, een vieringsmoment, … Laat je in je keuze van prenten ter ondersteuning van je waardebeleving leiden door de recente ervaringen van je kleuters. Bij de driejarigen heb je aandacht voor het ontdekken en leren benoemen van belevingen zoals bang, blij en boos zijn, verdriet hebben, zich alleen voelen, … In je keuze van waardeverhalen is het belangrijk dat je kan werken rond waarden als: vriend zijn van iemand, elkaar helpen, samen spelen, samen zingen, mogen fouten maken, elkaar troosten bij verdriet, graag bij elkaar zijn, elkaar geen pijn doen, dankbaar zijn Probeer via opdrachtjes en taakjes succeservaringen te creëren, waardoor je het positief zelfbeeld van kleuters helpt opbouwen. Denk eraan dat vooral van de waarden die de kleuterleidster zelf concreet beleeft, een sterke invloed uitgaat. Respecteer altijd de eigen ideeën van kleuters. Neem kleuters ernstig door echt en actief te luisteren en te kijken naar hen.

5.2 vierjarigen


Regels en afspraken: Ik begrijp dat er regels en afspraken moeten zijn als we willen samen spelen en samenwerken. Goed en kwaad: Ik vind iets goed als mama, papa, de leidster mij een brave kleuter vinden, en slecht als zij vinden dat ik stout ben. Waarden: Ik kan al praten over wat waardevol is en ik kan me er al een beetje voor inzetten. Bedoeling: Ik weet als ik een vriendje pijn doe, dat die dan verdrietig is, en dat de juf dan boos is.

5.2.2 didactische tips 

   

Heb spontaan aandacht voor waardevol gedrag bij kleuters onderling en waardeer dit regelmatig: op de speelplaats, bij allerlei spelsituaties, bij drank- en koekmoment, enz. Probeer positieve interactie tussen kleuters te bevorderen: leer hen stilaan het waardevol gedrag onderling opmerken en waarderen. Wees consequent in het waarderen van goed gedrag. Wees consequent in het opvolgen van afspraken. In een waarderingsmoment en/of vieringsmoment betrek je de vierjarige kleuter actief in iets goeds doen voor elkaar. Laat je in je keuze van prenten ter ondersteuning van je waardebeleving leiden door de recente ervaringen van je kleuters.



13

  

   

Bij de vierjarigen heb je bij het spreken over hun belevingen meer aandacht voor actieve participatie. Je stimuleert kleuters om zelf te duiden wat ze meemaken. Je benut zoveel mogelijk gelegenheden om de ervaringen van kleuters te expliciteren. Laat bij conflicten de betrokken kleuters hun verhaal vertellen en zoek samen met hen naar een oplossing. In je keuze van waardeverhalen is het belangrijk dat je kan werken rond waarden als: vriend zijn van iemand, elkaar helpen, een ruzie oplossen, het willen goed maken met elkaar, iets maken voor elkaar als uitdrukking van eigen gevoelens, samen werken aan iets en luisteren naar elkaar, … Probeer via opdrachtjes en taakjes succeservaringen te creëren, waarin kleuters al meer leren samenwerken en rekening houden met elkaar. Zoek naar spelsituaties en verhalen die veel kansen geven tot inleving in rollen. Op een voor de kleuter veilige manier kunnen ze via rolinleving en rolverwisseling waardevol moreel gedrag verkennen. Denk eraan dat vooral van de waarden die de kleuterleidster zelf concreet beleeft, een sterke invloed uitgaat. Respecteer altijd de eigen ideeën van kleuters. Neem kleuters ernstig door echt en actief te luisteren en te kijken naar hen.

5.3 vijfjarigen


Regels en afspraken: Ik kan al samen met de leidster nieuwe afspraken formuleren en wil die ook graag naleven. Goed en kwaad: Ik vind iets goed als ik een ander blij maak en slecht als ik een ander pijn doe. Waarden: Ik weet al goed hoe ik iemand blij kan maken en wil me er al spontaan voor inzetten. Bedoeling: Ik ken al goed het verschil tussen een per ongelukje en iets met opzet doen.

5.3.2 didactische tips 



   

  

Heb spontaan aandacht voor waardevol gedrag bij kleuters onderling en waardeer dit regelmatig. Probeer positieve interactie tussen kleuters te bevorderen: leer hen stilaan het waardevol gedrag onderling opmerken en waarderen. Via kringgesprekken kan je hieraan veel aandacht besteden. Wees consequent in het waarderen van goed gedrag. Verwoord ook regelmatig dat sommige gedragingen niet opzettelijk gebeuren. Zo leren kleuters dat je iets kan doen vanuit een bepaalde bedoeling. Zorg vooral dat je een aanbod realiseert waarin kleuters zich kunnen inleven in situaties en gevoelens van andere mensen. Wees consequent in het opvolgen van afspraken die je nu meer en meer samen met de kleuters overlegt. In een waarderingsmoment en/of vieringsmoment betrek je de vijfjarige kleuter actief in iets goeds doen voor elkaar. Laat je in je keuze van prenten ter ondersteuning van je waardebeleving leiden door de recente ervaringen van je kleuters. Bij de vijfjarigen heb je bij het spreken over hun belevingen meer aandacht voor actieve participatie. Je stimuleert kleuters om zelf te duiden wat ze meemaken. Je benut gelegenheden om de ervaringen van kleuters te expliciteren, bijvoorbeeld door op een tekening te vermelden welk verhaal kleuters erbij vertellen. De vijfjarige kleuter ziet al meer in dat niet alle kleuters in de klas dezelfde betekenis geven aan dezelfde ervaringen. Je houdt dus sterk rekening met de cultuurverschillen in je aanbod en gesprek met kleuters. Laat bij conflicten de betrokken kleuters hun verhaal vertellen en zoek samen met hen naar een oplossing. In je keuze van waardeverhalen is het belangrijk dat je kan werken rond waarden als: vriend zijn van iemand, elkaar helpen, een ruzie oplossen, het willen goed maken met elkaar, iets maken voor elkaar als uitdrukking van eigen gevoelens, samen werken aan iets en luisteren



14

 

  

naar elkaar. Bij de vijfjarigen zoek je ook naar waardeverhalen waarin expliciet zin- en levensvragen ter sprake komen, bijvoorbeeld over het ontstaan van leven, over wat na de dood, over liefhebben en ruzie maken, … Probeer via opdrachtjes en taakjes succeservaringen te creëren, waarin kleuters moeten samenwerken en rekening houden met elkaar. Zoek naar spelsituaties en verhalen die veel kansen geven tot inleving in rollen. Op een voor de kleuter veilige manier kunnen ze via rolinleving en rolverwisseling waardevol moreel gedrag verkennen. In het communicatieproces zorg je dat gevoelde betekenissen via allerlei vormen van expressie, rollenspel en fantasiespel verwerkt kunnen worden. Geef via gespreksmomenten de kleuters kansen om terug te blikken op concrete ervaringen en stil te staan bij betekenissen die ze hebben voor henzelf en anderen. Je geeft hen zo kansen om een voorlopig en persoonlijk mens-, wereld- en godsbeeld op te bouwen. Denk eraan dat vooral van de waarden die de kleuterleidster zelf concreet beleeft, een sterke invloed uitgaat. Respecteer altijd de eigen ideeën van kleuters. Neem kleuters ernstig door echt en actief te luisteren en te kijken naar hen.

5.4 bronnen      

TOV kleuters, Handleiding. Patmos-Pelckmans, 2004. Deel 5-jarigen. Tuin van Heden, Handleiding. Van In, 2003. Deel 5-jarigen. Naomi. Geloofstijdschrift voor kinderen van 4 tot 7 jaar. Uitgeverij Averbode-Missio. Opstapjes. Leermiddelen pakket godsdienst voor de 3e kleuterklas. Averbode, 2004. Martial Feys, Mag ik nog dicht bij jou zijn. Averbode, 2004. Werkplan Rooms-Katholieke Godsdienst voor het Katholiek Kleuteronderwijs in Vlaanderen. Licap, 2001.



15

6

IK LEER BIDDEN EN IK LEER OVER JEZUS

6.1 driejarigen

6.1.1 leeftijdskenmerken        

Gebed: Ik kan al luisteren naar de leidster als zij bidt. Gebed: Ik voel me veilig bij de leidster en de kleuters tijdens het gebed. Symbolen: Ik vind het heel gezellig als de juf een kaarsje aansteekt. Stilte: Ik kan al even (bijna) stil zijn en ervan genieten. Jezus: Ik leer Jezus al een beetje kennen door wat mijn leidster vertelt en toont over Jezus. Bijbel: Ik luister graag naar het verhaal van ‘Jezus de kindervriend’ en ‘het verloren schaap’. Inspirerende figuren: Ik beleef plezier aan het beluisteren van verhalen over kleuters, dieren, mijn gezin. Kerkelijke feesten: Ik vind het heel gezellig als we het geboorteverhaal van Jezus vieren.

6.1.2 didactische tips  Zorg ervoor dat je ECHT bent in je gebed.  Laat zien dat je echt tot Iemand spreekt.  Let op je lichaamshouding.  Hou je formulering kort.  Gebruik eenvoudige taal.  Leer hen een gebedsliedje aan als klasgebed.  Voorzie ook een moment van bewegen (dansen, springen, zwaaien).  Varieer: ook rustig gaan liggen of iets aanbieden is een vorm van gebed.  Hou rekening met de anders-gelovigen in de klas.  Hou rekening met kleuters die uit een niet-gelovige thuissituatie komen. Lees ook eens na wat in je Werkplan staat (blz. 115, groene kader). “Kleuters uit een niet-gelovig thuismilieu kunnen het tijdens gebedsmomenten heel moeilijk hebben. Dat geeft soms aanleiding tot storend gedrag. Ze hebben behoefte aan een kleuterleidster die enerzijds begrip voor hen heeft en die hen anderzijds de waarde van stilte en meditatie laat ontdekken. Je geeft hen best de ruimte om respectvol en zonder te storen aan het gebed te participeren zonder een inbreng te verwachten. Je kan hun participatie stimuleren door variatie te brengen in je aanbod van bezinning, rituelen en gebeden. Je kan hen ook uitdrukkelijk betrekken in de uitwerking van een ritueel.”

6.2 vierjarigen

6.2.1 leeftijdskenmerken        

Gebed: Ik kan al een gebed meebidden. Gebed: Ik voel me al verbonden met mijn vriendjes en met Jezus. Symbolen: Ik weet als de juf een kaarsje aansteekt en wij onze handen vouwen, dat wij gaan bidden. Stilte: Ik kan mezelf beheersen en een korte tijd stil worden, en met aandacht genieten. Jezus: Ik ken Jezus als een vriend voor iedereen. Bijbel: Ik luister graag naar de verhalen over Jezus en kan er al wat over vertellen. Inspirerende figuren: Ik kan mij inleven in de situatie van anderen: mijn vriendjes en figuren uit verhalen. Kerkelijke feesten: Ik help graag mee om alles mooi te maken voor de feesten van Jezus, Sinterklaas, …

6.2.2 didactische tips      

Zorg ervoor dat je ECHT bent in je gebed. Pas je taal een het niveau van de kleuters aan. Laat zien dat je werkelijk tot Iemand spreekt. Zorg voor een klasgebed (vast gebed), zodat de kleuters kunnen meebidden. Gebruik naast het klasgebed ook een persoonlijk gebed. Gebruik ook bijzondere gebedsvormen, zoals het herhalingsgebed of het echogebed.



16

 Varieer ook met zingen, bewegen en andere non-verbale vormen.  Schakel ook momenten met meditatieve muziek in.  Hou rekening met de anders-gelovigen in de klas.  Hou rekening met kleuters die uit een niet-gelovige thuissituatie komen. Lees ook eens na wat in je Werkplan staat (blz. 115, groene kader).

6.3 vijfjarigen

6.3.1 leeftijdskenmerken         

Gebed: Ik kan al zelf iets zeggen tegen Jezus. Symbolen: Ik maak zelf een kruisje als ik iets tegen Jezus wil zeggen. Stilte: Ik kan echt stil worden en voel ook wanneer en waarom het nodig is. Jezus: Ik leer nu ook de Vader van Jezus kennen, maar vind dit toch nog een beetje moeilijk. Jezus: Ik weet dat Jezus en God er altijd voor mij zijn. Bijbel: Ik weet dat Jezus heel bijzondere dingen gedaan heeft en wil dat zelf ook graag doen. Inspirerende figuren: Ik kan mij inleven in de gevoelens en belevingen van anderen, en herken deze ook bij mezelf. Inspirerende figuren: Ik wil al zoals Jezus, Sinterklaas, … goed zijn voor de anderen. Kerkelijke figuren: Ik kan al vertellen waarom we Jezus vieren (verhalen rond de feesten van het kerkelijk jaar).

6.3.2 didactische tips    

Zorg ervoor dat je ECHT bent in je gebed. Laat zien dat je werkelijk tot Iemand spreekt. Geef de kleuters de kans om zelf iets te zeggen tegen Jezus/de goede Vader. Maak zeker gebruik van non-verbale gebedsvormen, zoals een bloem geven, de bijbel doorgeven, een werkje bij Jezus brengen of op muziek bewegen.  Hou rekening met de andersgelovigen in de klas.  Hou rekening met kleuters die uit een niet-gelovige thuissituatie komen. Lees ook eens na wat in je Werkplan staat (blz. 115, groene kader). Je kan de participatie van anders-gelovigen stimuleren door variatie te brengen in je aanbod van bezinning, rituelen en gebeden. Je kan hen ook uitdrukkelijk betrekken in de uitwerking van een ritueel.”

6.4 bronnen    

Even stil. Bidden met kinderen. Averbode, 2004. Pia Biehl, Anne Westerduin, Lieve God, ik wil je iets vertellen. Belevingsgebeden voor jonge kinderen. Averbode, 2002. An Willems, Riet Vanloo, Ik zing want ik ben blij. Liederen voor de kinderviering. Averbode, 1998. Pennie Kidd, Knuffels. Een avondgebed. Ark Boeken, 2002.



17

7

IK LEER DE WERELD KENNEN, EROVER DENKEN EN ERMEE OMGAAN

7.1 driejarigen

7.1.1 leeftijdskenmerken  Ik kan de hoofdkleuren onderscheiden en meestal juist benoemen.  Eigenschappen zoals klein, groot, lang, kort, zwaar, licht, leeg, vol, veel, weinig, koud, warm, luid, stil, … hebben betekenis voor mij, en kan ik meestal benoemen.  k kan identieke voorwerpen sorteren (bv. de autos’ bij elkaar, knikkers bij elkaar, …).  Ik kan voorwerpen sorteren volgens één direct waarneembare eigenschap (bv. kleur, grootte, …).  Ik kan 2 voorwerpen vergelijken op basis van een direct waarneembare eigenschap en duidelijke verschillen (bv. lichter-donkerder, langer-korter, …).  Soms kan ik 3 voorwerpen op een rij zetten op basis van een direct waarneembare eigenschap en duidelijke verschillen (bv. van klein naar groot).  Ik kan inlegpuzzels maken en puzzels tot ongeveer 10 grote stukken als de tekening concreet is en niet te gedetailleerd.  Ik begrijp en gebruik ruimtebegrippen (plaats, richting, afstand) vanuit mijn eigen standpunt (bv. ik ben voor, achter, naast de bank; de bal rolt langs mij). Links en rechts ken ik nog niet.  Geometrische vormen zoals driehoek, vierkant, … kan ik herkennen (bv. blokkenstoof).  Ik kan hoeveelheden als 2 en 3 herkennen en soms benoemen.  Ik kan stukken van de telrij opzeggen als een versje (eventueel met fouten), maar dat heeft nog niets te maken met het tellen van hoeveelheden.  Ik kan van 2 (eventueel 3) groepjes die minstens 4 à 5 elementen verschillen, op zicht vaststellen welke meer, minder is (en deze eventueel op een rij zetten van weinig naar veel of omgekeerd).  Ik ken de belangrijkste basisbegrippen ivm meten (zoals lang-kort, groot-klein, zwaar-licht, vol-halfvol-leeg-veel-weinig-een beetje).  Ik kan 2 voorwerpen vergelijken op lengte, oppervlakte, inhoud en gewicht als de verschillen duidelijk zichtbaar zijn. Soms kan ik 3 voorwerpen op een rij zetten.  Ik kan een eenvoudig dagverloop voorgesteld op een daglijn volgen (opstaan, ontbijt, naar school, activiteiten in de klas, spelen, middag, kiesuur, spelen, verhaal, naar huis, avond, nacht).

7.1.2 didactische tips  Het oefenen en verwerven van wiskundige begrippen en inzichten gebeurt steeds handelend met concreet materiaal.  Het oefenen en verwerven van wiskundige begrippen en inzichten gebeurt in voor de kleuter realistische contexten, d.w.z. in situaties die aansluiten bij de leefwereld van het kind. Alle opdrachten/vragen die je aan de kleuter stelt, moeten binnen deze context zinvol zijn voor de kleuter.  Belangrijk is ook aandacht te hebben voor verwoorden van nieuwe begrippen, in eerste instantie door de KO, daarna door de kleuter.  De kenmerken die vermeld zijn, zijn kenmerken die de kleuter ongeveer ‘verwerft’ op die leeftijd maar in eerste instantie nog volop aan het leren is, en waaraan dus zeker aandacht moet besteed worden in de kleuterklaspraktijk.

7.2 vierjarigen

7.2.1 leeftijdskenmerken  Ik kan de meest gebruikte kleuren onderscheiden en juist benoemen.  Ik kan voorwerpen sorteren op 2 eigenschappen.  Ik kan voorwerpen ook sorteren volgens minder goed waarneembare eigenschappen (bv. snelheid, toonhoogte). UC Leuven-Limburg lerarenopleiding bachelor kleuteronderwijs


18

 Ik kan voorwerpen sorteren volgens een eigenschap die ontbreekt (bv. alle niet-rode auto’s).  Ik kan meerdere voorwerpen op een rij zetten ook op basis van een minder direct waarneembare eigenschap en ook als de verschillen minder groot zijn.  Ik kan puzzels maken tot ongeveer 25 stukken.  Ik begrijp en gebruik ruimtebegrippen (plaats, richting, afstand) tussen twee of meerdere concrete voorwerpen (bv. de stoel staat voor de kast, maar achter de tafel; de bal rolt naar Jan; ik teken de zon boven het huis).  Geometrische vormen zoals driehoek, vierkant, … kan ik herkennen en benoemen.  Ik kan hoeveelheden tot 5 juist tellen, bij hogere hoeveelheden maak ik vaak fouten.  Ik ken de naam van de getallen tot 10 en kan ze in volgorde opnoemen.  Ik kan 2 (meerdere) groepjes, die weinig van elkaar verschillen, vergelijken adhv een 1-1 relatie of andere ordeningsvorm, en zo vaststellen welke meer, minder, evenveel is (en deze op een rij zetten van weinig naar veel of omgekeerd).  Ik herken de dobbelsteengetalbeelden tot 3.  Ik kan 2 voorwerpen vergelijken op lengte, oppervlakte, inhoud en gewicht ook als de verschillen klein zijn.  Ik kan meerdere voorwerpen op een rij zetten volgens lengte, oppervlakte, inhoud en gewicht, ook als de verschillen klein zijn.  Ik kan een gedetailleerd dagverloop in een kleuterklas voorgesteld op een daglijn volgen en erover spreken.  Ik kan een weekoverzicht begrijpen en erover spreken en weet dat er vaste dagen zijn in een week.  Ik kan eenvoudige tijdsbegrippen meestal correct gebruiken (morgen, middag, avond, woensdag…).  Ik kan vooruitblikken/terugblikken op een dag aan de hand van pictogrammen op een daglijn, weekoverzicht.

7.2.2 didactische tips  Het oefenen en verwerven van wiskundige begrippen en inzichten gebeurt steeds handelend met concreet materiaal.  Het oefenen en verwerven van wiskundige begrippen en inzichten gebeurt in voor de kleuter realistische contexten, d.w.z. in situaties die aansluiten bij de leefwereld van het kind. Alle opdrachten/vragen die je aan de kleuter stelt, moeten binnen deze context zinvol zijn voor de kleuter.  Belangrijk is ook aandacht te hebben voor verwoorden van nieuwe begrippen, in eerste instantie door de KO, daarna door de kleuter.  De kenmerken die vermeld zijn, zijn kenmerken die de kleuter ongeveer ‘verwerft’ op die leeftijd maar in eerste instantie nog volop aan het leren is, en waaraan dus zeker aandacht moet besteed worden in de kleuterklaspraktijk.

7.3 vijfjarigen

7.3.1 leeftijdskenmerken      

Ik kan verschillende nuances van een kleur onderscheiden en juist benoemen (bv. lichtgroendonkergroen). Ik kan voorwerpen sorteren op 3 en zelf op 4 eigenschappen. Ik kan meerdere voorwerpen op een rij zetten nadat ik ze gemeten heb met een natuurlijke maat (bv. touwtjes meten met als maat een rietjes). Ik kan puzzels maken tot ongeveer 50 stuks, en vaak zelfs meer. Ik ‘ken’ de begrippen links en rechts, maar verwar ze soms nog. Ik begrijp en gebruik ruimtebegrippen (plaats, richting, afstand) tussen twee of meerdere abstracte voorwerpen (bv. ik plaats het korte blokje op het lange; ik teken een driehoekje op dit vierkantje zodat ik een huis krijg).



19

       

Ik kan construeren met blokken, mozaïek, tangrams, … aan de hand van foto’s of eenvoudige plannetjes. Geometrische vormen zoals driehoek, vierkant, … kan ik herkennen, benoemen en representeren (bv. teken een driehoek). Ik kan hoeveelheden tot 10 tellen. Soms kan ik verkort tellen (bv. er liggen 8 knikkers, ik herken een groepje van 4 en tel 4, 5, 6, 7, 8). Ik ken de naam van de getallen tot 20 en kan ze in volgorde opnoemen. Ik kan 2 (meerdere) kleine groepjes tot 5 tellend vergelijken en zo vaststellen welke meer, minder, evenveel is (en deze op een rij zetten van weinig naar veel of omgekeerd). Voor grotere groepen heb ik nog een 1-1 relatie nodig. Ik herken de dobbelsteengetalbeelden tot 6. Ik ken al een aantal cijfersymbolen tussen 0 en 9.



Ik kan een natuurlijke maat gebruiken om de lengte, de oppervlakte, de inhoud en het gewicht van een voorwerp te bepalen, om 2 voorwerpen te vergelijken en meerdere voorwerpen op een rij te zetten.



Ik kan een gedetailleerd dagverloop in een kleuterklas voorgesteld op een daglijn volgen en erover spreken. Hierbij kan ik bepaalde standen op de klok associëren met activiteiten (bv 12 uur= twee wijzers bovenaan= middag). Ik kan terugblikken op wat geweest is en vooruitblikken op wat moet komen aan de hand van pictogrammen op de daglijn, het weekoverzicht, de maandkalender. Ik kan tijdsduur vergelijken in duidelijke situaties (bv lange toon-korte toon, Marieke stond langer op 1 been). Ik kan met behulp van een stappenplan een bepaalde opdracht uitvoeren.

  

7.3.2 didactische tips  Het oefenen en verwerven van wiskundige begrippen en inzichten gebeurt steeds handelend met concreet materiaal. Indien de kleuter de wiskundige begrippen en inzichten voldoende verworven heeft door te handelen met concreet materiaal, kun je kleuters ook laten werken op papier (bv. werkblaadjes).  Het oefenen en verwerven van wiskundige begrippen en inzichten gebeurt in voor de kleuter realistische contexten, d.w.z. in situaties die aansluiten bij de leefwereld van het kind. Alle opdrachten/vragen die je aan de kleuter stelt, moeten binnen deze context zinvol zijn voor de kleuter. Maar: De oudste kleuters kunnen soms ook voldoende uitgedaagd worden door wiskundige opdrachten die niet ingekleed zijn in een context.  Belangrijk is ook aandacht te hebben voor verwoorden van nieuwe begrippen, in eerste instantie door de KO, daarna door de kleuter.  De kenmerken die vermeld zijn, zijn kenmerken die de kleuter ongeveer ‘verwerft’ op die leeftijd maar in eerste instantie nog volop aan het leren is, en waaraan dus zeker aandacht moet besteed worden in de kleuterklaspraktijk.

7.4 bronnen         

Bogaert, E., Decin, G., 2006-2007, cursus Wiskunde Initiatie in 1BaKO en 2BaKO, Katholieke Hogeschool Leuven, Leuven Janssens,I., 2000, Wiskundige initiatie voor kleuters:Classificeren en seriëren, Deurne : Wolters-Plantyn Janssens,I., 2000, Wiskundige initiatie voor kleuters: ruimte, Deurne: Wolters-Plantyn Janssens,I., 2000, Wiskundige initiatie voor kleuters: meten, Deurne: Wolters-Plantyn Janssens,I., 2000, Wiskundige initiatie voor kleuters: getallen, Deurne: Wolters-Plantyn Janssens,I., 2000, Wiskundige initiatie voor kleuters: tijd, Deurne: Wolters-Plantyn Baltussen, M., Klep, J., Leenders, Y., 2004, Wiskunde-avonturen met jonge kinderen De wiskundige ontwikkeling in het onderwijs aan jonge kinderen, CPS Amersfoort Buys, K., 1991, Telactiviteiten voor kleuters , Baarn: uitgeverij Bekadidact Janssen-Vos, F., 1992, Naar lezen, schrijven en rekenen, Assen: Van Gorcum



20

8

IK LEER VOELEN, RUIKEN, PROEVEN, ZIEN EN HOREN

8.1 driejarigen

8.1.1 leeftijdskenmerken  

Ik doe ervaringen op door te voelen en leer zo voorwerpen kennen uit het dagelijkse leven. Ik leer het onderscheid kennen tussen hard en zacht, nat en droog, koud en warm door voorwerpen te betasten.



Ik exploreer door te ruiken.

 

Ik kan aangeven welke smaken ik als aangenaam en onaangenaam ervaar. Ik verken mijn omgeving door te proeven.

     

Ik Ik Ik Ik Ik Ik

   

Ik experimenteer graag met voorwerpen en instrumenten in mijn zoektocht naar geluid. Ik kan geluiden uit mijn leefwereld herkennen en nabootsen met mijn stem. Ik herken de stem van mijn mama, papa en de juf. Ik herken geluiden uit het dagelijkse leven maar heb nog moeite om te bepalen uit welke richting een geluid komt (bv. bel). Ik ervaar het verschil tussen luid-zacht, muziek-geen muziek, hoog-laag, vlug-langzaam



doe ervaringen op rond kijken. kijk graag naar bewegende dingen. kan lopen naar een visueel punt in de ruimte. kijk naar ander kinderen en imiteer hen. begin kleuren te onthouden. “lees” plaatjes in boeken


Voorzie veel kansen tot zintuiglijke ervaringen. Laat kleuters veel voelen, ruiken, proeven, zien en horen. Heb extra aandacht voor veiligheid (bv. voor inslikken van voorwerpen). Zorg dat je de hele tijd alert bent. Bied materialen aan met duidelijke, grote contrasten. Laat kleuters voldoende experimenteren.

8.2 vierjarigen


Ik leer gekende voorwerpen herkennen door ze te betasten en ik leer deze voorwerpen te beschrijven. Ik verfijn mijn tactiele waarneming. Ik kan aanvoelen of iets licht of zwaar, ruw of glad en scherp is.



Ik exploreer door te ruiken en herken al enkele uitgesproken geuren.



Ik leer enkele typische smaken zoals zuur, zout, … te identificeren.

   

Ik Ik Ik Ik

 

Ik experimenteer graag met voorwerpen en instrumenten en ontdek zo nieuwe geluiden Ik breid mijn wereld van geluiden uit. Ik herken al meerdere geluiden uit een bredere context. (bv. dierengeluiden). Ik herken ook de stemmen van mijn vriendjes.



gebruik de ogen en handen steeds meer samen. beweeg de ogen vrij van hoofdbewegingen. vertoon een toenemende belangstelling voor nieuwe dingen. kan visuele contrasten herkennen (bv. kleurcontrasten, vormcontrasten).



21

 

Ik kan een klankbron lokaliseren. Ik ken het verschil tussen luid-zacht, muziek-geen muziek, hoog-laag en lang-kort

8.2.2 didactische tips  

Geef meer gerichte impulsen tot verdieping van de eigen leefwereld via zintuiglijke waarneming. Maak duidelijke afspraken in verband met veiligheid.

8.3 vijfjarigen


Ik kan voorwerpen beschrijven als ik ze betast. Ik verfijn mijn tactiele waarneming. Ik kan aanvoelen of iets stomp, glad, ribbelig, rond, hoekig, harig, … is.



Ik kan enkele typische geuren uit mijn omgeving identificeren.



Ik leer enkele typische smaken zoals zuur, zout, … te identificeren.

 

Ik kan reeds kleine details (bv. verschillen) zien. Ik kan onderscheid maken tussen zo ingewikkelde vormen als getallen en letters

    

Ik breid mijn ervaringswereld rond geluiden uit. Ik wordt steeds beter in het onderscheiden, herkennen en benoemen van klanken. Ik herken ook de stemmen van mijn klasgenootjes. Ik kan de richting van een geluid bepalen. Ik experimenteer graag en kan al bewust improviseren met voorwerpen, instrumenten en stem. Ik kan muzikale tegenstellingen (luid-zacht, muziek-geen muziek, hoog-laag en lang-kort) en de muzikale eigenschappen zoals klankkleur, vorm en dynamiek herkennen en benoemen.





22


Zoek bewust naar zintuiglijke ervaringen die nieuw zijn. Bied materiaal aan met gedetailleerde verschillen. Laat de kleuters verwoorden wat ze zintuiglijk ervaren. Maak duidelijke afspraken in verband met veiligheid en hygiëne.

8.4 bronnen     

Memelink, DJ; Bonthond-Oosterhaven (1999), Ontwikkelingsvolgmodel Jonge Kinderen,Hogeschool van Utrecht Seminarium Orthopedagogiek K. Eileen Allen and Lynn Marotz (1994), Developmental Profiles, Second edition, “Prebirth trough Eight”, University of Kansas, Delmar Publishers Inc. Paul H. Mussen, De psychologische ontwikkeling van het kind, Prisma-Compendia Dr. G.N. Getman, Observatielijst voor kinderen tot 5 jaar, Dr. Getman Stichting, Functioneel Optometrisch Centrum. Ontwikkelingsplan voor de Katholieke Kleuterschool (2001), Brussel: Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs.



23

9

IK LEER BEWEGEN EN DOEN

9.1 driejarigen

9.1.1             

9.1.2        

leeftijdskenmerken grootmotorisch bewegen Ik beweeg in blok, armen en benen worden bij het lichaam gehouden Ik beweeg op mijn eigen ritme en nog niet altijd op het ritme van de muziek tenzij dit erg aansluit bij mijn eigen aangeboren ritme Ik kan nog niet goed mijn plaatsje in de zaal vinden Ik loop nog onzeker en bots wel eens tegen andere kleuters op omdat ik nog niet goed kan stoppen Ik hou van kruipen en sluipen, ik ben een grondkind Ik spring met stijve benen en ik geniet van heftig herhalend springen ter plaatse en van ergens afspringen Ik kan niet huppelen of hinken Ik durf nog niet hoog te klimmen en ik durf niet goed naar beneden te klimmen Ik kan nog niet goed mikken met de bal, ik gooi hoog en ver maak ik kan nog niet goed vangen Ik beweeg graag hevig en daarna heb ik eventjes rust nodig Ik kan al goed fietsen op een driewieler of een fiets met steunwieltjes Ik kan nog niet zelfstandig schommelen. Ik doe het wel graag en ervaar het als rustgevend Ik kan rollen rond de lengte-as. Tuimelen gebeurt eerder toevallig

didactische tips Laat kleuters vooral experimenteren Laat kleuters vooral vrij op muziek bewegen of laat ze jou bewegingen imiteren. Leer nog geen echte dansjes aan. Als je met opstellingen (kring, lijn …) werkt, gebruik je best ruimtelijke aanduidingen (kruisjes, carpetjes, …) gecombineerd met een persoonlijk voorwerp (knuffel, schoen, …) zodat de kleuters hun plaatsje in de zaal terugvinden Doe basistikspelen met eerst jezelf in de hoofdrol en dan pas kleuters en voorzie voldoende ruimte Voorzie veel maar niet te hoge springsituaties Laat kleuters niet te hoog klimmen en baken de hoogte af met een lintje Laat kleuters vooral zelf experimenteren met zachte, trage en aantrekkelijke kleine materialen Voorzie na 10 minuten inspanning een paar minuten rust

9.2 vierjarigen

9.2.1             

9.2.2 

leeftijdskenmerken grootmotorisch bewegen Als ik beweeg komen mijn armen los van mijn romp Ik kan mijn eigen bewegingsritme al beter aanpassen aan de kadans van de muziek Ik vind vlot mijn plaatsje terug in de zaal Ik loop zelfzeker, neem korte bochten en stop bijna onmiddellijk Ik hou meer van sluipen dan van kruipen Ik spring met teveel energie Ik kan galopperen maar nog niet huppelen, ik maak 1 tot 2 hinkelpassen Ik kan al beter naar beneden klimmen Ik begin mijn werprichting beter te controleren en ik kan grote zachte ballen vangen Ik ga fysiek soms over mijn eigen grenzen Ik zit in de overgang van fietsen met steunwieltjes naar fietsen op een tweewieler Ik leer zelfstandig schommelen Ik kan kopje duikelen, maar doe dit meestal met een te rechte rug en val open na de rol

didactische tips Je kan een dansje aanleren als het aantal bewegingen beperkt blijft, je moet wel steeds meedoen



24

   

Aan de hand van ruimtelijke aanwijzingen (hoepels, kruisjes, carpetjes,…) zonder persoonlijke referentie (knuffel, schoen, …) kunnen ze vlot hun plaatsje vinden Laat bij tikspelen 1 kind de hoofdrol spelen onder jouw begeleiding, je kan ook overloopspelen doen Deze leeftijd houdt erg van klim-, balanceer- en springsituaties (voorzie landingsmatten) Laat hun veel verschillende kleine materialen hanteren en laat ze met meer gekende materialen mikken

9.3 vijfjarigen

9.3.1            

9.3.2     

leeftijdskenmerken grootmotorisch bewegen Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik

beweeg mijn verschillende lichaamsdelen afzonderlijk en harmonisch kan mijn eigen ritme afstemmen op de kadans van de muziek of op andere kleuters kan eenvoudige ruimtelijke opstellingen aannemen zonder markeringen (bv. kring) loop graag snel en ik kan anderen goed ontwijken kan goed springen kan huppelen (zeker als meisje) en ik kan hinken kan vlot klimmen kan gerichter en krachtiger gooien en ik kan al goed vangen heb veel energie en ik kan mijn energie al goed doseren kan fietsen op een tweewieler kan zelfstandig schommelen kan al beter rollen

didactische tips Met vijfjarigen kan je al heel wat doen, geef ze dus voldoende uitdaging Voorzie een aanbod waarin de kleuters hun energie kunnen ontladen Doe spelen waarbij één kind zelfstandig de hoofdrol speelt met een beperkt aantal andere kinderen, laat kinderen samenwerken Voorzie voor klein materiaal een bijkomende opdracht en las eventueel een scoresysteem in Ga genuanceerd om met individuele en groepsprestaties

9.4 bronnen    

Florquin, V., Bertrands, E. (1999) Speelkriebels voor kleuters. Een ontwikkelingsgerichte kijk op bewegingsspelen. Leuven: Acco. Bertrands, E., de Medts, C., Descheppere, G (2003) Kleuterstappen in beweging. Zorg voor het jonge kind. Leuven: Acco. (1998) Bewegingsopvoeding in de basisschool. Leerplan. Brussel: Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs. Bertrands, E. Cursus 2 BaKO, KHLeuven, lerarenopleiding Heverlee



25

10 IK LEER IN INTERACTIE GAAN MET ANDEREN EN OOK NADENKEN OVER TAAL 10.1 driejarigen

10.1.1

ik leer beter luisteren / begrijpen (OA 70)

Ik begrijp een enkelvoudige, concrete opdracht in het hier-en-nu. Ik begrijp eenvoudige wie-, wat-, waarvragen. Stilaan begrijp ik ook wat je met een waarom-vraag bedoelt. Ik begrijp het verhaal dat je vertelt - als het over concrete handelingen in een herkenbare omgeving gaat, - als je het met prenten of voorwerpen, en/of met veel gebaren en gelaatsuitdrukkingen ondersteunt. Ik begrijp de uitleg en informatie die je geeft, - als het over het hier-en-nu, of over gisteren/morgen gaat, - als het over iets concreets gaat, - als je wijst, voordoet, toont, …

Als Nederlands mijn tweede taal is … concentreer ik me de eerste tijd vooral op het klankenspel van jullie taal; na een zestal weken kan ik al eenvoudige, steeds terugkerende korte zinnetjes begrijpen. Pas in de tweede helft van het schooljaar begrijp ik in heel grote lijnen waarover je het hebt, als het gaat over iets binnen het hieren-nu. Visuele ondersteuning is erg belangrijk. Zorg voor prenten, voorwerpen, ondersteuning met mimiek, voordoen, uitbeelden, …

10.1.2

ik leer beter spreken / verwoorden (OA 71)

Met woorden alleen krijg ik het niet altijd uitgelegd: ik spreek met heel mijn lijfje. Jij moet me meer dan eens helpen bij het verwoorden, want helemaal alleen raak ik er niet altijd uit. Ik kan concrete vragen beantwoorden over het binnen hier-en-nu . Ik spreek het makkelijkst over wat hier-en-nu gebeurt of aanwezig is. Dan kan ik wijzen of iets vastpakken bijvoorbeeld in plaats van het met woorden uit te leggen. Ik kan je hulp inroepen, maar heb jou als bereidwillige verstaander echt wel nodig.

Als Nederlands mijn tweede taal is … zeg ik de eerste tijd meestal niets (ik luister wel!). Pas als ik me (na een tweetal maanden) goed thuis begin te voelen, probeer ik me te redden met kleine woordjes als ‘pipi doen’, ‘van mij’. Het duurt tot voorbij de helft van het jaar voor ik echt iets duidelijk kan maken in jouw taal.

10.1.3

ik leer gesprekken voeren (OA 72)

In de kring luister ik nog niet zo graag/goed naar wat leeftijdgenootjes vertellen; zij krijgen het zo moeilijk uitgelegd, en ze spreken vaak over iets wat ik zelf niet meegemaakt heb. Ik durf niet altijd het woord te nemen, en als ik iets vertel, doe ik dat vooral tegen jou, niet echt tegen de andere kinderen. Ik heb een goede verstaander nodig! Het samen gesprek voeren is nog erg moeilijk voor mijzelf en mijn leeftijdgenootjes. We willen in de kring vooral gezelligheid en samenhorigheid ervaren door samen beleven.

Als Nederlands mijn tweede taal is … gaan kringmomenten waarin vooral gesproken wordt (en weinig gehandeld) heel vaak aan mij voorbij. Ik voel aan dat ik nog niet goed kan verwoorden wat ik wil zeggen, en haak daarom soms af.

10.1.4

ik leer meer over lezen / schrijven (OA 74, 75, 76)

Als je me over de drempel helpt, houd ik ervan zelf in boekjes te kunnen kijken. Ik begin te weten hoe ik ze moet hanteren.



26

Ik zie dat ‘grote’ mensen om mij heen schrijven en lezen, en doe hen soms na. Ik weet dan niet precies wat ik doe, maar ik voel me wel een beetje groot. Al tekenend kan ik mensen iets vertellen (bv. een tekening voor mama omdat ik haar graag zie)… dat lijkt toch al een beetje op schrijven.

Als Nederlands mijn tweede taal is … ben ik ook gefascineerd door geschreven communicatie. Meer nog… visuele communicatie broodnodig.

10.1.5

ik heb allerlei vormen van

ik doe nog niet bewust aan taalbeschouwing (OA 73, 77)

-

Ik kan al heel wat zeggen, maar heb nog moeite met het goed uitspreken van medeklinkercombinaties (spr, str,…) en klanken als ‘r’ ‘s’. Ook voor langere woorden heb ik soms een eigen versie (bv. provinciaal domein wordt ‘peciaal domein’); OA 73. - Ik geniet wel van leuke klankspelletjes, klanknabootsende woordjes, de grappige namen van figuurtjes in ons poppenspel,… kortom van taalgebruik dat ‘sprankelt’; OA 73 en 77. - Ik vind het leuk als jij de (moeder)talen die we in ons klasje of onze omgeving horen, aan bod laat komen (bv. aftellen tot 3 in het Turks, de taal van Kemal, een begroeting in het Frans,…); OA 77.

Als Nederlands mijn tweede taal is … ben ik fier als mijn moedertaal ook aandacht krijgt; ik voel me dan weer een beetje meer thuis.

10.2 vierjarigen

10.2.1


Ik begrijp ook opdrachten die tweeledig zijn, en/of die over buiten hier-en-nu gaan. Ik begrijp de meeste vragen, tenminste als het onderwerp niet te moeilijk is. Ik begrijp het verhaal dat je vertelt: - als het over een wat fantasierijke wereld gaat en/of over gevoelens of andere onderwerpen buiten hier-en-nu gaat, heb ik graag dat je het visueel ondersteunt… ; - als het over een heel concrete gebeurtenis gaat, heb ik al wat minder prenten nodig. Ik begrijp de uitleg en informatie die je geeft, - ook al sluit die niet helemaal aan bij het hier-en-nu; - ook al moet ik daarvoor al een kleine redenering volgen. Bij moeilijke informatie heb ik graag wat prenten, voorwerpen, of misschien kun je tonen wat je dan bedoelt.

Als Nederlands mijn tweede taal is (en ik heb al meer dan één jaar Nederlandstalig kleuteronderwijs achter de rug) ... heb ik voor de heel concrete informatie weinig of geen visuele ondersteuning meer nodig. Natuurlijk moet je wel met extra hulpmiddelen werken, als het over moeilijkere onderwerpen gaat, of over dingen die ik nog niet ervaren of beleefd heb. Blijf zorgen voor prenten, voorwerpen, ondersteuning met mimiek, voordoen, uitbeelden, …

10.2.2


Ik spreek nu vlot en kan mij al goed verstaanbaar maken, zeker tegenover mensen die me goed kennen. Alleen als het wat moeilijker wordt (abstract onderwerp, redenering, een langer verhaal), heb ik jouw hulp echt wel nodig. Ik kan al heel wat vragen beantwoorden, ook over concrete dingen buiten hier-en-nu, of over mijn eigen interesses, ervaringen, gevoelens. Ik kan al een eenvoudig verhaal of mededeling navertellen of een eigen ervaring zo weergeven dat jij goed weet wat ik bedoel. Jouw vragen helpen me om me preciezer uit te drukken. Ik kan je hulp inroepen, zowel voor heel concrete en zichtbare probleempjes als voor moeilijkere onderwerpen.

Als Nederlands mijn tweede taal is (en ik heb al meer dan één jaar Nederlandstalig kleuteronderwijs achter de rug) …



27

wil en kan ik over veel meepraten, maar heb jouw ondersteuning erg nodig als het wat preciezer moet, of als het over een moeilijk onderwerp gaat.

10.2.3


Ik durf al wat vertellen in de kring. Ik vertel het tegen jou en tegen de vriendjes, maar jij moet me helpen om het echt voor iedereen duidelijk te maken. De gesprekjes van mijn vriendjes volg ik al wel, maar omdat ik vaak niet dezelfde ervaringen heb als zij, begrijp ik lang niet alles. Jij moet soms ‘vertalen’ wat ze zeggen.

10.2.4

ik leer meer over lezen / schrijven (OA 74, 75, 76)

Ik kijk dolgraag in boeken, en achterhaal ook het verhaaltje achter de prenten. Ik weet ook dat er allerlei soorten boeken zijn. In rollenspel doe ik vaak alsof ik ze kan lezen. Ik besef dat gesproken en geschreven taal iets met elkaar te maken hebben, maar heb het nog niet helemaal door. Ik doe ook heel vaak alsof ik schrijf. Mijn eigen naam probeer ik op te schrijven, bv. op mijn werkjes. Laat mij dat doen in kapitalen!

10.2.5

ik ontdek taalbeschouwing(OA 73, 77)

Ik vind het erg prettig om met rijmpjes te spelen. Vaak rijm ik er al volop op los. (Auditieve discriminatie) (OA 73) Ik kan ook al klappen op lettergrepen!(Auditieve analyse) (OA 73) Het lukt me steeds beter om alle woorden goed uit spreken, maar af en toe laat ik nog wel eens een steek vallen (spraakmotoriek). (OA 73)

10.2.6

ik besef dat ik een taal spreek (OA 77)

Soms hoor ik me foutjes maken, en dan verbeter ik mezelf al wel eens. (OA 77) Soms hoor ik grappige of vieze of speciale woordjes: ik sta er graag bij stil. (OA 77) Ik besef ook dat sommige vriendjes thuis een andere taal spreken. Stukjes andere taal en cultuur kunnen me fascineren als jij activiteitjes in een andere taal aanbiedt (bv. een Frans verjaardagsliedje voor het Franssprekende vriendje van onze klaspop). (OA 77)

Als Nederlands mijn tweede taal is (en ik heb al meer dan één jaar Nederlandstalig kleuteronderwijs achter de rug) … ben ik bijdehand wat taalbeschouwing betreft. Doordat ik meer dan een taal spreek, ben ik me veel bewuster van wat ‘taal’ eigenlijk is. (OA 77) Wie en wat ik ben, krijgt op school een plek als mijn moedertaal ook aandacht krijgt. (OA 77)

10.3 vijfjarigen

10.3.1 Ik Ik Ik -


begrijp meerledige opdrachten, ook als ze buiten het hier-en-nu gaan. begrijp de meeste vragen, ook als het onderwerp al wat moeilijker is. begrijp het verhaal dat je vertelt: het mag gaan over wat moeilijkere onderwerpen; er mag meer dan een verhaallijn in verweven zitten; de taal mag echte verhaaltaal zijn; het mag zich afspelen in een concrete wereld die ikzelf (nog) niet ken; het moet wel op een of andere manier aansluiten bij mijn belevingswereld; tenzij het een complex of vreemd verhaal is, kan ik ook zonder (veel) visuele ondersteuning goed volgen. Probeer het maar eens uit!

Ik begrijp de uitleg en informatie die je geeft, - ook al sluit die niet meer aan bij het hier-en-nu; - ook al moet ik daarvoor een heuse redenering volgen. Bij moeilijke (abstracte) informatie heb ik toch graag wat extra-ondersteuning: bv. enkele prenten, of ook extra verbale uitleg (ga met mij in betekenisonderhandeling!). UC Leuven-Limburg lerarenopleiding bachelor kleuteronderwijs


28

Als Nederlands mijn tweede taal is (en ik heb al meer dan twee jaar Nederlandstalig kleuteronderwijs achter de rug) … heb ik voor concrete alledaagse informatie weinig of geen visuele ondersteuning meer nodig. Natuurlijk moet je wel met extra hulpmiddelen werken, als het over moeilijkere onderwerpen (redeneringen) gaat, of over dingen die ik nog niet ervaren of beleefd heb. Blijf zorgen voor prenten, voorwerpen, ondersteuning met mimiek, voordoen, uitbeelden, … denk ook aan haalbare extra verbale uitleg.

10.3.2


Ik spreek nu vlot en kan mij al goed verstaanbaar maken, ook tegenover mensen die me niet zo goed kennen. Ik kan de vragen die je stelt, beantwoorden, en dus spreken ook over onderwerpen buiten hier-en-nu, over eigen gevoelens en mening, over een proces (hoe ben ik tewerk gegaan), over een probleem of gebeurtenis. Ik kan mee fantaseren, naar de toekomst kijken, plannen maken, enz. Ik kan een verhaal navertellen, zeker aan de hand van de prenten. Met jouw hulp kan ik ook zelf verhalen vertellen. Als Nederlands mijn tweede taal is (en ik heb al meer dan twee jaar Nederlandstalig kleuteronderwijs achter de rug) … kan ik probleemloos meepraten over alledaagse concrete onderwerpen. Je merkt dat ik me echt nog moeizamer uitdruk als het over moeilijkere onderwerpen gaat. Help me dan, want het is erg belangrijk dat ik geboden spreekkansen ook benut.

10.3.3


De inbreng van mijn vriendjes in een kringgesprek volg ik goed. Met jouw hulp kunnen we er een echt gesprek van maken. We luisteren naar elkaar, en als je ons ondersteunt, spelen we op elkaars inbreng in.

Als Nederlands mijn tweede taal is (en ik heb al meer dan twee jaar Nederlandstalig kleuteronderwijs achter de rug)… volg ik de kringmomenten redelijk goed. Alleen als het onderwerp te abstract wordt (redeneringen, bijvoorbeeld) moet je me ondersteunen. Ik wil ook graag deelnemen. Als ik iets moeilijkers wil verwoorden, heb ik wel je hulp nodig. Gesprekjes in kleine groep zorgen ervoor dat ik me 'spreekveiliger' voel.

10.3.4

joepie, ik leer (bijna echt) lezen / schrijven (OA 74, 75, 76)

Ik weet ook dat er allerlei soorten boeken zijn, en besef wat ze me te bieden hebben. Ik besef hoe prenten en tekst (letters) samenhangen. Ik weet dat je gesproken taal kunt schrijven, en dat geschreven taal (altijd hetzelfde) hardop gelezen kan worden. Stilaan besef ik dat letters voor klanken staan. Ik ken ook een paar letterklankkoppelingen. Ik hou ervan om woordjes over te schrijven, het liefst binnen functionele activiteiten. Ik speel graag met letters en brouw mijn eigen woorden. Soms kunnen de volwassenen er al iets van maken.

Als Nederlands mijn tweede taal is ... volg ik mijn eentalige vriendjes: zie hierboven!

10.3.5

ik doe volop aan taalbeschouwing (OA 73, 77 …) tenminste als jij dat ook doet!

Ik kan de vorm van een woord bewust loskoppelen van de inhoud! (objectivatie). (OA 73) Ik kan rijmen: spontaan en op vraag… verzin maar wat opdrachtjes: ik doe mee! (OA 73) Ik kan splitsen in lettergrepen. (OA 73) Ik kan gehakte woordjes samenvoegen (auditieve synthese). (OA 73) Het correct uitspreken van woorden vind ik niet meer moeilijk: ik zet alle klanken netjes op een rij. Misschien heb ik het nog wat moeilijk met ‘s’, ‘r’ of een andere medeklinker (spraakmotoriek). (OA 73) UC Leuven-Limburg lerarenopleiding bachelor kleuteronderwijs


29

Ik krijg heel wat inzicht in het gebruik van ta(a)l(en). Zeker wanneer ik vele talen om me heen hoor, ben ik me bewust dat verschillende mensen verschillende talen spreken en dat sommige mensen ook meer dan één taal spreken. (OA 77) Het blijft daarom belangrijk dat er regelmatig activiteitjes in een andere taal (bv. Frans, Turks,…) plaatsvinden. Stilaan begrijp ik meer van de nieuwe taal, tenminste als jij voldoende visuele ondersteuning biedt. De uitspraak van die andere taal pik ik goed op als ik luister naar liedjes en verhaaltjes aangeboden door moedertaalsprekers of via multimedia. Ik krijg steeds meer zin om die nieuwe taal echt te leren. (OA 77) Ik kan – samen met jou – nadenken over het taalsysteem, niet alleen over het klankenspel (zie 0A 73), maar ook bijvoorbeeld over woordkeuze of figuurlijk taalgebruik. (OA 77)

Als Nederlands mijn tweede taal is ... ben ik bijdehand wat taalbeschouwing betreft: ik ben me sneller bewust van het systeem achter taal en taalgebruik. Ik voel me in mijn identiteit erkend als er respectvol gereageerd wordt op mijn moedertaal, meer nog als die een concrete plaats krijgt op school. Ik kan de juf helpen wanneer zij met anderstalige nieuwkomers of jongere kleuters die mijn moedertaal spreken, wil communiceren.



30

11 IK LEER MEZELF VORMGEVING

MUZISCH

UITDRUKKEN

VIA

BEELDENDE

11.1 driejarigen

11.1.1            

11.1.2          

leeftijdskenmerken Ik ontdek dat ik sporen kan nalaten Ik werk erg impulsief Ik werk graag met mijn twee handjes Ik teken en schilder met heel mijn lichaam Ik blijf herhalen wat ik ontdek heb Ik boots graag na Ik heb graag afwisseling Ik kies mijn kleurtjes onbewust Ik ontdek dat er verschillende kleuren bestaan Ik geniet van het bezig zijn Ken de grenzen van mijn tekenblad nog niet Ik hou geen rekening met de onder - of bovenkant van mijn tekenblad.

didactische tips Geef de kleuter voldoende mogelijkheden en tijd om te experimenteren en te ontdekken. ( voelen, tasten, wrijven,…) Gebruik enkelvoudige technieken. Zorg ervoor dat je water –en verfpotjes in een vast staande structuur staan zodat ze deze niet kunnen omstoten. Kleef het tekenblad van je kleuter vast op de tafel / muur /grond… Werk niet te klein en pas je formaat aan de gebruikte teken – of schildermaterialen aan. (bv; potlood = kleiner formaat / verf,houtskool = groter formaat ) Moedig de kleuters aan en biedt hen een veilige omgeving zodat de kleuter durft te experimenteren Voorzie korte activiteiten Laat de kleuter vrij in zijn vormgeving en verwacht geen herkenbare resultaten Apprecieer ( gemeend, echt ) elk resultaat Creëer een tolerante sfeer ( bv. Respecteer de gemaakte kleurkeuze van de kleuter, dring je eigen smaak niet op )

11.2 vierjarigen

11.2.1            

11.2.2 

leeftijdskenmerken Ik ben mij bewuster van de grenzen van mijn werkvlak Ik ben op zoek naar mijn voorkeurshandje, test links en rechts uit Ik leer de kleuren benoemen Ik oefen op knippen, plakken, plooien, rijgen,….. Ik teken ‘koppoters’. Mijn vormgeving is soms herkenbaar Ik krijg oog voor details Ik maak graag mijn eigen werkstukjes Ik leer met verschillende materialen bewuster omgaan Ik hou vast aan een eigen éénvormigheid, ( = codetekens bv ‘koppoter’ is zowel mama als papa of zelfs oma in ander verhaal, auto ziet er steeds hetzelfde uit..) Ik vertel graag over mijn eigen werkstukken Ik kan me beperkt concentreren

didactische tips Biedt impressies die dicht bij de leefwereld van de kleuter te liggen ( = kleuter zijn interesseveld)



31

     

Een 4jarige kleuter tekent ‘koppoters’ die steeds naar de kleuter toe kijken…in een later stadium kijken de getekende figuren ook naar elkaar. Hou hier rekening mee. Stimuleer de kleuter om hun eigen codes (stereotiepe vormgeving) meer te detailleren zodat het geen automatische herhaling wordt . Laat de kleuters experimenteren met kleuren mengen Geef subtiele aanzet tot samenwerking. Probeer de kleuters open te stellen voor samenwerking. Prikkel de kleuters door uitdagende opdrachten te geven. ( bv andere werkvormen met verf dan schilderen op papier ) Laat de kleuters vertellen over hun werkstukken in een veilige en positieve omgeving

11.3 vijfjarigen

11.3.1                 

11.3.2         

leeftijdskenmerken Ik werk met een voorkeurshandje Ik kan al fijnere opdrachten uitvoeren Ik kan al heel wat zelfstandig Ik kan me al langer concentreren op een opdracht en deze ook stapsgewijs uitvoeren en afwerken Ik kan ‘herkenbare’ tekeningen maken Ik teken ook details op mijn tekening Ik teken graag na wat ik zie en fantaseer hier graag extra elementen bij Ik heb mijn persoonlijke tekenstijl Ik oriënteer me heel bewust op mijn tekenvlak (weet wat boven, onder, links en rechts is) Ik kan kleuren benoemen en gebruik deze bewuster Ik kan gecontroleerde knippen, plooien, plakken, rijgen,… Ik heb grote interesse voor vormen, symbolen en cijfers ( schrijfmotoriek ) Ik kan vlot samenwerken in groepsverband Ik kan verschillende materialen in één opdracht verwerken Ik sta open voor kunst Ik kan praten over mijn en andere hun werkstukken Ik experimenteer graag in functie van een werkstuk dat ik wil maken

didactische tips Leer hen gericht en doelbewust kiezen uit kleuren, vormen, grootte en leer hen deze keuze verwoorden (bv. mijn varken is paars heeft ronde buik want heeft paarse kersen gegeten en heeft nu buikpijn ) Vermijd inkleurexemplaren!! Daag de kleuter uit om zijn fantasie te gebruiken en zelf te tekenen ( open opdrachten!) Biedt in je begeleiding voornamelijk mondelinge impulsen ( = niet te sturend ) en stimuleer hen in probleemoplossend denken. Stimuleer de kleuters om zelf kleuren te maken (kleuren mengen) Geef de kleuter de mogelijkheid om verschillende materialen zinvol te combineren Werk met verschillende groeperingvormen ( duo – kleine groep – klasgroep – doorschuifsysteem ) Participeer,luister naar de ideeën van de kleuters (= niet voordoen ), stap mee in het denkproces Werk steeds vanuit een rijke en boeiende impressie om tot een geslaagde expressie te komen ( gesprek, verhaal, afbeelding, ervaring >>> verwerking ) Bied met regelmaat geïntegreerde activiteiten aan met de nadruk op beeldende vormgeving

11.4 bronnen    

Deelleerplan muzische opvoeding / VVKBO Ontwikkelingsplan voor de katholieke kleuterschool Document Motorische ontwikkeling: beweging & muzische vakken / A. Goethals Cursus beeldende vormgeving 1 BAKO /lectoren beeldopvoeding KHLeuven…



32

12 IK LEER MEZELF MUZISCH UITDRUKKEN IN BEWEGING 12.1 driejarigen

12.1.1   

leeftijdskenmerken Ik toon mijn basale emoties (blij-bang-boos) nog heel direct lichamelijk Ik imiteer veel handelingen van volwassenen Via rollenspel kom ik langzaam tot communicatie met mijn leeftijdsgenoten

12.1.2  

didactische tips Lichamelijk contact is nog erg belangrijk nl. speels stoeien, strelen, knuffelen, een flinke duw Combineer fantasie en getoonde bewegingen (kleuters zullen dit imiteren) door in rollenspel met hen te gaan. Gebruik hierbij zelf grote en duidelijke lichaamstaal en mimiek

12.2 vierjarigen

12.2.1   

leeftijdskenmerken Ik kan al beter vorm geven aan mijn bewegingen aan de hand van verbale opdrachten Ik heb bij een opdracht vaak slechts 1 idee Mijn fantasie bereikt een hoogtepunt en uit zich in bewegingsfantasie en rollenspel

12.2.2     

didactische tips Gebruik de fantasie van de 4-jarige maar sleep er niet vanalles bij zodat de opdrachten te omslachtig worden Geef veel verbale bewegingsopdrachten, soms in combinatie met imitatie Laat de kleuters elkaars vondsten bekijken en imiteren zodat ze verschillende ideeën kunnen opdoen Voorzie zelf genoeg ideeën om hen te stimuleren Speel regelmatig mee rollenspel en laat je bewegingsfantasie zien

12.3 vijfjarigen

12.3.1    

12.3.2      

leeftijdskenmerken Ik Ik Ik Ik

kan vorm geven aan mijn ideeën om iets uit te beelden kan meerdere bewegingsoplossingen voorstellen bij een opdracht hou van inkleding als deze niet te flauw is kan een eenvoudige eindvorm van kinderdans uitvoeren

didactische tips Gebruik veel imitatie om kinderdans aan te leren Laat kleuters regelmatig bewegingen zelf voorstellen om iets uit te drukken binnen dansexpressie of spel Laat hen verschillende bewegingsmogelijkheden voorstellen om iets uit te drukken Geef hen de kans om emoties lichamelijk te uiten binnen de grenzen van het aanvaardbare Geef veel verbale bewegingsopdrachten Laat de kleuters elkaars vondsten bekijken en imiteren zodat ze verschillende ideeën kunnen opdoen

12.4 bronnen   

Speelkriebels Leerplan muzische expressie BO Cursus 2 BaKO Els Bertrands



33

13 IK LEER MEZELF MUZISCH UITDRUKKEN EN ONTDEKKEN VIA MUZIEK 13.1 driejarigen

13.1.1             

13.1.2       

leeftijdskenmerken Ik weet dat ik ademhaal. Ik kan een liedje aangepast aan mijn leeftijd en mogelijkheden juist en expressief zingen. Ik kan reeds in de maat klappen en stappen. Ik kan nog niet nauwkeurig musiceren. Ik experimenteer graag met voorwerpen, instrumenten en mijn eigen stem. Ik kan geluiden uit mijn leefwereld herkennen en nabootsen met mijn stem. Ik leer omgaan met geluiden en muziek. Ik ervaar het verschil tussen luid en zacht, muziek – geen muziek, hoog en laag, langzaam en snel. Ik kan reeds eenvoudige klanksymbolen herkennen en uitvoeren. Ik leer mezelf uitdrukken in en op muziek. Ik beweeg graag op muziek en zing heel graag. Ik doe altijd graag mee. Ik kan me nog niet aanpassen aan de groep.

didactische tips Gebruik korte, eenvoudige liederen. Overschat het niveau van de kleuters niet. Kies een liedje dat aansluit bij hun leefwereld of dat functioneel is. Zing en speel het lied zelf correct. Stimuleer het dramatiseren van een lied. Geef veel speelse en creatieve impulsen. Werk met eenvoudige voorwerpen of instrumenten, aangepast aan de motorische vaardigheid van de 3-jarige kleuter.

13.2 vierjarigen

13.2.1           

13.2.2       

leeftijdskenmerken Ik kan mijn ademhaling bewust gebruiken. Ik kan een liedje aangepast aan mijn leeftijd en mogelijkheden juist en expressief zingen. Ik kan een eenvoudig ritme naklappen en dit zelfs als begeleiding bij een lied. Ik experimenteer graag met voorwerpen, instrumenten en mijn eigen stem en ontdek zo nieuwe geluiden. Ik breid mijn wereld aan geluiden uit. Ik leer omgaan met geluiden en muziek. Ik ervaar het verschil tussen luid en zacht, muziek – geen muziek, hoog en laag, langzaam en snel, lang en kort.. Ik kan een eenvoudige klankpartituur lezen en uitvoeren. Ik leer me creatief en muzisch uitdrukken in en op muziek. Ik geniet van zingen en bewegen. Ik leer rekening houden met anderen bij het omgaan met geluiden en muziek.

didactische tips Gebruik eenvoudige liederen. Schat het niveau van de kleuters juist in. Kies een liedje dat aansluit bij hun leefwereld of dat functioneel is. Zing en speel het lied zelf correct. Stimuleer het dramatiseren van een lied of instrumentale muziek. Geef veel speelse en creatieve impulsen en integreer de inbreng van de kleuters. Gebruik voorwerpen of instrumenten, aangepast aan de motorische vaardigheid van de 4jarige kleuter, regelmatiger en genuanceerder.



34



Combineer regelmatiger het instrumentale spel bij het zingen.

13.3 vijfjarigen

13.3.1              

13.3.2      

leeftijdskenmerken Ik beheers mijn ademhaling. Ik kan een liedje aangepast aan mijn leeftijd en mogelijkheden juist en expressief zingen. Ik kan reeds moeilijker liedjes juist zingen. Ik kan ritmes en 2-toonsmelodietjes spelen zelfs als begeleiding bij een lied. Ik experimenteer graag en kan al bewust improviseren met voorwerpen, instrumenten en stem Ik breid mijn wereld van geluiden uit Ik word steeds beter in het onderscheiden, herkennen en benoemen van klanken. Ik kan nu ook al muzikale eigenschappen zoals klankkleur, vorm, dynamiek herkennen en benoemen. Zelfs voor een echte klankpartituur draai ik mijn handjes niet om. Ik kan me reeds uitdrukken met muziek, improviseren met instrumenten. Ik kan me muzisch uitdrukken op klank en muziek: ik kan erover vertellen, tekenen, erop dramatiseren, bewegen en musiceren. Ik vind het fijn als ik kan luisteren naar andere kindjes die musiceren. Ik kan rekening houden met anderen bij het omgaan met geluiden en muziek Ik geniet van zingen en het muzisch omgaan met geluiden en muziek.

didactische tips Gebruik moeilijkere liederen, rekening houdend met het niveau van de 5-jarige kleuter. Zorg ervoor dat je de liederen én de begeleidingen correct beheerst. Geef veel ruimte aan fantasierijke muzische uitdrukking van de kleuters op klank en muziek en integreer die binnen je activiteit. Gebruik ook ongewone voorwerpen en instrumenten, die de fantasie en de creativiteit van de kleuters stimuleren. Combineer regelmatiger het instrumentale spel bij het zingen. Blijf zelf steeds speels en fantasierijk in je muzikale activiteiten.

13.4 bronnen  

Muzische Opvoeding, Muzikale Opvoeding, Deelleerplan: Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs, 1999. Cursus 1+2+3 BaKO, Muzikale Opvoeding, KHLeuven.



35

14 IK LEER MUZISCH OMGAAN MET TAAL EN DRAMATISCH SPEL 14.1 driejarigen

14.1.1

ik leer muzisch omgaan met verhalen (OA 42)

Impressie

Ik kan met plezier luisteren naar een eenvoudig verhaal (max. 1 verhaallijn: probleemstelling oplossing) dat dicht bij mijn eigen ervaringswereldje aansluit en dat voldoende visueel ondersteund wordt met prenten, voorwerpen,… (zie ook luisteren/begrijpen, OA 70).Wat je me vertelt en toont, wil ik me goed kunnen voorstellen. Voor mij moeten de prenten bij het verhaal dus voor zich spreken… ik kijk er intensief naar: laat ze me goed zien! Voor je aan het verhaal begint is het ook belangrijk dat je ons al speels laat kennismaken met kernelementen uit het verhaal, o.a. de kernhandeling (bv. zoeken naar wat kwijt is). Als het om een prentenboek met tekst gaat, moet je die tekst ook vaak 'hertalen' en/of aanvullen. Als je heel aanschouwelijk vertelt (m.b.v. lichaamsexpressie en mimiek), zal ik alles veel beter kunnen volgen (zie ook luisteren/begrijpen, OA 70). Ik neem zelf graag deel aan het verhaal door iets aan te wijzen op een prent, een afgebeeld voorwerp of hoofdgevoel te benoemen of een eenvoudige handeling mee uit te voeren (bv. te doen alsof we ook in de soep roeren zoals beer in het verhaal), (zie ook muzisch omgaan met dramatisch spel, OA 43). Ik hou van (gevarieerde) herhaling: ik wil een leuk verhaal graag nog eens horen en nog eens… want ik begrijp het zo steeds beter (zie ook luisteren/begrijpen, OA 70). Geconcentreerd luisteren naar een echt voorleesverhaal uit een verhalenbundel (letterlijke tekst, weinig prenten) is nog moeilijk. Toch moet je me af en toe de kans bieden om naar een kort voorleesverhaal voor mijn leeftijd te luisteren, tenminste als je het visueel goed ondersteunt. Zo leer ik stilaan genieten van mooie boekentaal.

Als Nederlands mijn tweede taal is ... vind ik het luisteren naar een verhaal in de grote (klas)groep nog moeilijk. Aangepaste vertelmomentjes in kleine groep met veel kansen tot kijken naar prenten, interactie (m.i.v. betekenisonderhandeling) en met jouw sterke non-verbale ondersteuning maken dat ik het verhaal dat je straks opnieuw vertelt in de grote groep of dat je daar al eens verteld hebt, steeds beter ga begrijpen (zie ook luisteren/begrijpen OA 70). Ik integreer het verhaal nog meer en beter als ik allerlei kansen krijg om rond het verhaal wat te doen, bv. in de dramahoek, aan de verteltafel, in een beeldende activiteit, bij bewegingsopvoeding…. Ook zelf in het boek mogen kijken (boekenhoek) helpt me daarbij. Expressie

Ik kan zelf nog geen verhaal vertellen, laat staan verzinnen, maar soms hervertel ik met jouw hulp en aan de hand van de prenten stukjes van een voor mij bekend verhaal.

Muzisch beschouwen

Ik luister naar jou als jij ons vertelt wat je van het verhaal vindt. Met een smiley bijvoorbeeld, kan ik zelf aangeven wat ik van het verhaal vind.

14.1.2

ik leer muzisch omgaan met poëzie (OA 42)

Impressie

Ik geniet van de vaak nonsensikale, ritmische en klankrijke taal van bakerrijmpjes en van korte versjes. Ik begrijp ze nog beter als jij ze voldoende visueel ondersteunt (prenten, pictogrammen, lichaamstaal,…), (zie ook luisteren/begrijpen, OA 70).

Als Nederlands mijn tweede taal is... heb ik heel veel nood aan herhaling (o.a. ook aan rijmpjes op CD of cassette) en aan ritme en beweging, gebaren en mimiek. CD's of cassettes met versjes of op toon gezette rijmpjes in mijn moedertaal geven mij een veilig gevoel in de klas. Expressie

Ik experimenteer zelf ook graag met klanken, maar vind het nog te moeilijk om dat op jouw vraag te doen (bv. rijmen), (zie ook taalbeschouwing, OA 73). UC Leuven-Limburg lerarenopleiding bachelor kleuteronderwijs


36

Ik vind het wel fijn als je mij stimuleert in mijn beleving van het ritme van een versje. Het versje/rijmpje samen zeggen of meezeggen met jou is veiliger dan alleen. Mijn hele lijfje doet trouwens graag mee!

Muzisch beschouwen

Ik luister met belangstelling naar wat jij van het versje ('t is heel grappig, 't is zo vrolijk) of van onze zegbeurtjes (jullie zijn net echte paardjes, wat zeggen jullie dat mooi…) vindt. Enkele duidelijke picto's (smileys) helpen ons om aan te geven wat wij ervan vinden.

14.1.3

ik leer muzisch omgaan met dramatisch spel = poppenspel en ‘doen alsof’situaties (OA 43)

Impressie

(POPPENSPEL) Ik geniet ervan als jij in de kring, op een tafeltje of in de zandbak een eenvoudig poppenspelletje speelt met één pop, enkele poppen, knuffels of figuurtjes. Dat ik je daarbij kan blijven zien is erg belangrijk (= ‘wit poppenspel’). (DRAMA) Ook als jij (even) in de huid kruipt van iemand anders, wil ik toch zeker zijn dat jij er nog wel bent.

Als Nederlands mijn tweede taal is ... is het belangrijk dat ik voldoende dramatische expressievormen aangeboden krijg. Ik kan dan vooral kijken naar wat je uitbeeldt; je taal hoef ik dan nog niet helemaal te begrijpen. Expressie

(POPPENSPEL) Ik speel ook graag zelf met poppetjes, voorwerpen of kleine figuurtjes, maar ga hierbij nog niet echt in interactie met mijn vriendjes. (DRAMA) In mijn dramatisch spel in de poppenhoek of winkel imiteer ik spontaan wat ik mijn mama of papa zie doen. (DRAMA) Als jij me genoeg impulsen geeft, kan ik ook op vraag doen alsof ik zelf iemand/iets anders ben. Ik maak hierbij vooral gebruik van lichaamstaal en niet-talige geluiden (zoals snurken, blaffen, de sirene van een ziekenwagen,…).

Ook als Nederlands mijn tweede taal is... moet ik regelmatig kansen krijgen om me dramatisch te uiten: mijn handelingen, mimiek en lichaamstaal drukken uit wat ik nog niet zo goed onder woorden kan brengen. Muzisch beschouwen

Ik vind het fijn dat je mij bevestigt in mijn dramatische expressie: bv. "Onze Pieter is een echte leeuw: kijk maar eens naar zijn klauwen!"

14.2 vierjarigen

14.2.1


Impressie

Ik kan met plezier luisteren (en kijken) naar een verhaal met fantiesiefiguren of fantasievolle situaties of met onderwerpen die al iets verder van mijn directe ervaringswereld liggen (bv. een overstroming, er 'anders' uitzien, …). Er mogen al kleine tijdssprongetjes in het verhaal zitten; het mag zich ook afspelen in meer dan één ruimte. Visuele ondersteuning, boeiende intonatie en stemmetjes, gevarieerde herhaling van het vertelde… blijven wel noodzakelijk om het verhaal echt goed te begrijpen, net als het speels voorbereid worden op nieuwe elementen uit het verhaal (bv. wereldoriënterende informatie over de plek waar het verhaal zich afspeelt). Zeker als Nederlands mijn tweede taal is moet je hieraan voldoende aandacht besteden. (zie ook luisteren/begrijpen OA 70). Met jouw hulp kan ik het verhaal echt laten doordringen… door er met jou en mijn vriendjes op in te gaan, kan ik me steeds beter inleven in de personages en wat hen overkomt. Ik kan ook de prenten aandachtig bekijken en er samen met jou en de andere kleuters heel wat bijkomende informatie uithalen. Boekentaal gaat me steeds meer boeien. Wissel vertellen in jouw woorden dus regelmatig af met een voorleesverhaal met minder visuele ondersteuning uit een echte verhalenbundel. Me helemaal thuis voelen in een verhaal lukt nog beter als je me na de vertelbeurten allerlei kansen geeft om het verhaal zelf te beleven: de



37

boekenhoek, dramahoek, verteltafel en allerlei beeldende activiteiten of bewegingsactiviteiten helpen me daarbij.

Expressie

Een verhaal dat ik door en door ken, kan ik met jouw hulp, aan de hand van de prenten navertellen. Ik vind het leuk als jij of een ander vriendje dan naar me luistert. Ik kan ook al samen met jou (en de andere kleuters) een eind verzinnen aan het verhaal. Soms hoor je me spontaan allerlei verhaaltjes vertellen, maar als ik dat op vraag moet doen lukt het me heel wat minder goed.

Muzisch beschouwen

Met jouw hulp kan ik uitdrukken wat ik van een verteld of voorgelezen verhaal vind, zeker als je het mij meermaals aangeboden hebt. Ik heb jouw voorbeeld wel nodig, anders weet ik niet veel meer te zeggen dan 'leuk' of soms ook 'niet leuk'. Moedig mij dus maar aan uit te leggen waarom ik het (niet) leuk vind.

14.2.2


Impressie

Naast korte, ritmische doe-versjes geniet ik ook van gedichtjes met meer 'inhoud' (met een verhaal, een emotie,… in dialoogvorm…) of van een verhaal waarvan de tekst in rijmvorm is geschreven. Om het rijmpje/versje goed te kunnen begrijpen is visuele ondersteuning en een speelse voorbereiding op de inhoud een must, zeker als je me de eerste keer laat kennismaken met het rijmpje/versje. Soms wil ik gewoon eens naar een eenvoudig versje kunnen luisteren (bv. wanneer het een bepaald gevoel zo mooi uitdrukt). Daarnaast wil ik sommige versjes ook zo goed leren kennen dat ik er zelf mee kan 'spelen'. Dan moet je ze me wel vaak aanbieden.

Als Nederlands mijn tweede taal is ... blijft een goed uitgekiende visuele ondersteuning en (speelse) herhaling, herhaling, herhaling… een belangrijk aandachtspunt! Expressie

Ritme blijft me boeien ; ik experimenteer er ook graag zelf mee, bv. terwijl wij samen het versje zeggen. Daarnaast krijg ik al meer bewust 'oor' voor de klanken van het versje: vooral eindrijm kan ik goed herkennen en − op jouw vraag − zelf produceren (zie ook taalbeschouwing OA 73). Zo voel ik me stilaan ook een dichter. Als ik een rijmpje of versje heel vaak aangeboden heb gekregen, genieten mijn vriendjes en ik van allerlei speelse zegbeurtjes: we brengen het versje/rijmpje dan zo expressief mogelijk naar voren. Jij moet ons daarbij wel ondersteunen, o.a. omdat we de tekst niet altijd zo makkelijk kunnen onthouden (prenten helpen). Verkleedspullen of voorwerpen uit het rijmpje geven ons inlevingsvermogen en dus ook onze expressie een duwtje in de rug. Soms toon ik mijn kunnen graag voor mijn vriendjes, soms voel ik me veiliger als er iemand of als iedereen meedoet.

Muzisch beschouwen

Stilaan ontdek ik het verschil tussen verhalen en versjes, ook al kan ik dat niet zelf uitdrukken (zie ook taalbeschouwing, OA 77). Als jij daaraan wat aandacht besteedt, lukt me dat binnenkort wel. Net zoals over verhalen, vorm ik ook over versjes en over hoe we ze opzeggen, een eigen mening. Help me die te formuleren en te nuanceren.

14.2.3


Impressie

(POPPENSPEL) Ik geniet al van een echt poppenspel met één of twee verhaallijnen (cf. verhalen hierboven). Ik besef ook dat jij niet weg bent als je met de poppen in de poppenkast of achter een doek speelt of als je zelf een rolletje speelt (DRAMA).



38

(DRAMA) Ik geniet er steeds meer van als jij (of andere volwassenen) je (zich) in een andere rol inleeft (inleven) en krijg zo zin om dat ook zelf meer en meer te doen in de huishoek, na een verhaal of bij een versje (= expressie).

Expressie

(POPPENSPEL) Ik speel een poppenspel graag na met poppetjes op mijn maat in hetzelfde of een soortgelijk decor als het jouwe. (POPPENSPEL) Ik speel nog graag alleen met poppetjes, voorwerpen of figuurtjes, en kom stilaan toch tot meer samenspel en interactie met vriendjes. Er zit al meer 'lijn' in ons 'verhaal'. (DRAMA) Als ik doe alsof ik iemand anders ben, ga ik nu ook taal gebruiken om mijn rol in te kleden. Een spiegel, verkleedkleren en eventueel wat schmink maken het allemaal zoveel makkelijker.

Als Nederlands mijn tweede taal is ... geven mijn ‘doen alsof’- en poppenspelactiviteitjes me extra spreekkansen die bovendien erg veilig zijn. Muzisch beschouwen

Door jouw reacties op ons spel, leer ik zelf ook uitdrukken wat ik van een poppenspel of van dramatisch spel vind, en zal mijn eigen spel steeds 'beter' worden.

14.3 vijfjarigen

14.3.1


Impressie

Ik kan geboeid luisteren (en kijken) naar een langer en complexer verhaal (meer verhaallijnen, meer 'gaten' in het verhaal) dat wat verder van mijn ervaringswereld afstaat (andere leefwereld van personages bijvoorbeeld), (zie ook luisteren/begrijpen, OA 70). Doordat ik me gebeurtenissen, situaties, oorzaken-gevolgen,… beter kan voorstellen, kan ik complexere verhaalstructuren aan en ben ik in staat om sprongen in tijdsverloop en ruimte beter te overbruggen. Maar zeker als Nederlands mijn tweede taal is, blijft het ontzettend belangrijk dat je voldoende aanschouwelijk vertelt en dat je me speels voorbereidt op de kernelementen. Ik kan me nu ook al goed inleven in uitgedieptere personages en gebeurtenissen. Met jouw hulp kan ik situaties of gebeurtenissen vanuit verschillende gezichtspunten bekijken. Naast prentenboeken heb ik trouwens steeds meer nood aan echte voorleesverhalen uit verhalenbundels die slechts met mondjesmaat of zelfs niet meer geillustreerd zijn. Ik sta graag stil bij de manier waarop iets verwoord is (o.a. letterlijke en figuurlijke betekenis,… zie ook taalbeschouwing, OA 77). Mijn belangstelling voor schriftelijke taal en boeken neemt alsmaar toe (letters, woorden herkennen, de titel, hoe zit een boek in elkaar… (zie ook lezen/schrijven OA 74/75).

Expressie

Ik kan een niet al te complex prentenboekverhaal, dat minstens twee keer is aangeboden, goed navertellen. Soms lijkt het wel alsof ik (bepaalde stukjes) al zelf kan voorlezen. (zie ook spreken/ verwoorden, OA 71 en lezen/schrijven OA 74/75) Ik krijg ook af en toe graag de kans om op basis van enkele gegevens - met jouw hulp - een verhaal te construeren en er eventueel een boekje van te maken.

Muzisch beschouwen

Ik kan mijn mening over een verteld of voorgelezen verhaal al goed onder woorden brengen, op voorwaarde dat jij dat zelf ook vaak doet. In een kringgesprek kan ik het hier-en-nu van de verhaalsituatie loslaten en − op jouw vraag of soms spontaan − over mijn eigen gevoelens of ervaringen in verband met de verhaalinhoud spreken (zie ook gesprekken voeren, OA 72) .

14.3.2


Impressie

Inhoud en taal van een rijmpje treden voor mij steeds meer op de voorgrond: ik geniet van eenvoudige beeldspraak, woordbetekenissen, (taal)humor,… en sta er ook graag bij stil (zie ook



39

taalbeschouwing 77). Naast eindrijm, krijg ik ook belangstelling voor begin - en klinkerrijm. Als jij ons versje noteert op een flap, zie ik dat wat ongeveer gelijk klinkt ook ongeveer gelijk oogt (rijm). Ik hou van de wat langere (baker)rijmpjes/versjes en blijf genieten van het gevarieerd herhalen van gekende rijmpjes/versjes.

Als Nederlands mijn tweede taal is ... blijft visuele ondersteuning erg belangrijk. Maar ook als Nederlands mijn moedertaal is, helpt visualisatie om het rijmpje sneller te begrijpen en te onthouden. Die visualisatie kan al een stuk symbolischer dan voordien. Expressie

Ik kan zelf al creatief omspringen met rijmpjes: ik verzin andere rijmwoorden of maak - met jouw hulp - een nieuwe strofe naar analogie met de vorige of een eenvoudig nieuw gedichtje… Ik kan zelf verschillende expressiewijzen (gebaren, handelingen, intonatie,…) bedenken die het rijmpje ondersteunen. Ik kan een langer of gevoelsgeladener versje al expressief naar voren brengen (soms alleen voor mijn vriendjes, soms liever met hulp). Attributen en/of verkleedkleren maken het pas echt af (zie ook muzisch omgaan met dramatisch spel, OA 43).

Muzisch beschouwen

Ik hoor en zie het verschil tussen verhalen (langer, doorlopende tekst,…) en poëzie (compacter, soms rijmend,…) als jij ons daar voldoende opmerkzaam op maakt. Ik kan goed aangeven wat ik van een bepaald gedicht voor mijn leeftijd of van de zegbeurt van mijn vriendjes vind, als jij ons daarbij helpt.

14.3.3


Impressie

(POPPENSPEL) Ik geniet van een volwaardig poppenspel met een complexer scenario en meer personages (zie ook verhalen hierboven, OA 42). (POPPENSPEL en DRAMA) Ik sta ook echt open voor toneelvoorstellingen, musicals, figurentheater,… op mijn maat, gebracht door beroepsspelers buiten de school. Voorbereiding op deze (nieuwe) ervaring is erg belangrijk: voorbereiding op de inhoud, zoals bij verhalen, maar ook op wat ons als publiek bij zo een voorstelling precies te wachten staat (zie ook muzisch beschouwen).

Expressie

Met jouw hulp lukt het om zelf (delen van) een goed gekend verhaal of versje te dramatiseren. In een kringgesprek kunnen we samen met jou zoeken hoe we dit zullen aanpakken of bijsturen (rolverdeling, rolinkleding,…). Ik ga nu echt verbaal in interactie als ik met enkele vriendjes een rollenspel improviseer of met poppen/figuurtjes speel. Het wordt ons 'verhaal’! . Ik kan steeds beter gestalte geven aan een rol: mijn mimiek en lichaamstaal zijn veel verfijnder, ook verbaal en para-verbaal kom ik veel sterker uit de hoek: een stemmetje dat bij mijn personage past, een emotie die doorklinkt in mijn stem,… ik experimenteer er graag op los!

Als Nederlands mijn tweede taal is ... is het erg belangrijk dat ik deze 'spreekkansen', ondersteund door mijn dramatisch spel, blijf krijgen. Muzisch beschouwen

Ik kan mijn mening over het dramatisch spel van anderen (jij, vriendjes, professionele spelers) al flink onder woorden brengen en motiveren, tenminste als jij me hierbij aanmoedigt en helpt. Door samen in de kring een gezamenlijk bekeken voorstelling te evalueren, leer ik me steeds beter een 'kunstzinnige mening' te vormen. Bronnenlijst: Zie Van Eyen, C., Verheyden, L. en Kerkhofs, G. (2010-2011). Taal en KO. Instrumenten voor een integraal taalbeleid in de opleiding Bachelor Kleuteronderwijs. Leuven: Acco.



2 IK LEER IN RELATIE GAAN

Recommend Documents