5 mei 2016
1916 en hoe het verder ging... Had u dat nu ook: jaartallen uit uw hoofd leren: "1600 slag bij Nieuwpoort" enzovoorts? En dat u dat zodanig irritant vond dat u het vak geschiedenis zo snel mogelijk achter u wilde laten? Zinloos toch? "Gebeurd is gebeurd, praten we niet meer over", zeiden we stoer. Ik hoor heel veel mensen die deze ervaring hebben. Maar.... misschien missen we zo toch wel wat! Misschien ontgaan ons risico's die in het verleden hebben geleid tot - laten we het zo maar zeggen - "ongewenste gebeurtenissen". Misschien overkomen ons op die manier dingen die we anders hadden kunnen doorzien en voorkomen. Als gedachte-oefening ga ik eenvoudigweg 100 jaar terug in de tijd, naar 1916. Om vervolgens weer langzaam naar het heden te gaan1. Veelal geef ik belangrijke gebeurtenissen aan op het internationale wereldtoneel; her en der vindt u een feitje om het tijdsbeeld te kunnen plaatsen. Het is een flinke lijst geworden! En dan te bedenken dat er mensen zijn die 100 jaar oud zijn en dit allemaal zelf van dichtbij hebben meegemaakt! Mij valt persoonlijk de grote hoeveelheid geweld erg op. En wat ik ook opvallend vind, is het telkens weer de kop opstekende nationalisme: “het streven van een volk naar een vrije staat, de overtuiging dat het eigen volk beter is.” Wat me daarbij ook opvalt is dat nationalisme en geweld kennelijk makkelijk samen gaan…. En dat beperkt zich helaas niet alleen tot het verleden van de "nazi's" in Hitler-Duitsland. Maakt u deze "ontdekkingstocht van de eeuw" met me mee? En…? Wat is uw conclusie? Op 5 mei vieren we bevrijdingsdag. Maar wat houdt “vrij-zijn” precies in? Vrij van wat of van wie? Vrij om wat te doen of te laten? En wat mag dat kosten? Misschien kunnen we uit de geschiedenis veel leren:
1
Ik maakte onder meer gebruik van websites van Wikipedia en nueens.nl.
1916: Nederland telt ca 6 miljoen inwoners. Met name Europa zit midden in een oorlog die bij ons te boek staat als "de eerste wereldoorlog". In 1916 pogen partijen in Verdun in Frankrijk een beslissende slag te slaan. Tienduizenden komen om in die strijd. Een strijd aan welke een aantal jaren van toenemend nationalisme vooraf ging: politici konden op positieve respons rekenen als zij geluiden lieten horen vóór het eigen volk en tégen andere volkeren en landen. Nederland blijft "onafhankelijk" in tegenstelling tot België en vangt in die jaren meer dan een miljoen Belgische vluchtelingen op. In 1916 heeft Nederland te kampen met een grote watersnoodramp waarbij delen van Noord Holland, Utrecht, Gelderland en Overijssel onder water komen te staan. Deze ramp geeft mede de aanzet tot de aanleg van de afsluitdijk. 1917: De eerste wereldoorlog duurt voort met als gevolg dat nationale economieën verzwakken. Hierdoor worden burgers meer en meer ontevreden. In februari 1917 wordt de Tsaar van Rusland afgezet tijden de "Februarirevolutie". De "Voorlopige regering zet de (dure) oorlog tegen Duitsland voort en in oktober komen de bolsjewieken onder leiding van Lenin aan de macht en in Rusland start het communistische tijdperk. Opmerkelijk feitje: in 1917 gaat als laatste stad in Nederland ook Rotterdam over op het rechts rijden in het verkeer… daarvoor reed men nog altijd links. 1918: einde van de eerste wereldoorlog op 11 november in een wapenstilstand; overwinning van "de geallieerden": alliantie van o.a. Britten, Fransen en Amerikanen. Deze alliantie maakt een einde aan macht van die andere alliantie in Europa: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië. 1919: formele einde van de Eerste wereldoorlog door de ondertekening van de vrede van Versailles op 28 juni. Daaraan ging op 18 januari een grote vredesconferentie vooraf. Op 25 januari 1919 wordt de Volkenbond opgericht (voorloper van de Verenigde Naties): in eerste instantie is dit een bond van geallieerde overwinnaars en 13 neutrale staten. Later zullen ook Duitsland en Rusland toetreden. Men is echter door wederom oplopend nationalisme niet in staat om de vrede duurzaam te bewaren. 1920: eerste lijnvlucht KLM tussen Schiphol en Londen; in 1916 had de overheid de grond voor Schiphol eigenlijk gekocht om er een militair vliegveld te kunnen maken, maar nadat in 1919 KLM was opgericht begint de burgerluchtvaart vanaf Schiphol. De periode tussen de 2 wereldoorlogen wordt wel het interbellum genoemd. Of ook wel de "Roaring Twenties", de roerige jaren twintig. Economisch gaat het erg goed met de aandelen: aandelenkoersen stegen steeds verder. Mensen lenen zelfs geld om aandelen te kopen…. Optimisme krijgt de overhand. Autogebruik neemt steeds meer toe waardoor afstanden overbrugbaar worden. Vrouwen waren tijdens de eerste wereldoorlog massaal gaan werken (mannen waren opgeroepen voor militaire dienst) en dat vertaalde zich in blijvende arbeidsdeelname van vrouwen. Dreigend zijn wel de enorme schuldenlasten die diverse landen op zich hebben genomen: Duitsland moet enorme bedragen betalen als "herstelbetalingen" maar ook landen als Frankrijk, Engeland en België zitten met enorme schulden voor alle investeringen die ze tijdens de oorlog hadden gedaan. 1922: Ierland wordt een onafhankelijke natie en niet langer meer onderdeel van het Verenigd Koninkrijk. De journalist Mussolini organiseert "de Mars op Rome" en brengt een einde aan 60 jaar liberale democratie in Italië. Van journalist wordt Mussolini politicus en vormt een regering; geleidelijk schakelt hij de oppositie en ook de vrije pers uit. Vanaf dat moment intimideren fascistische knokploegen elke mogelijke tegenstander. 1923: Turkije wordt republiek: sultan Mehmed VI wordt vervangen door de nieuwe president: Atatürk. In Duitsland neemt de inflatie enorme vormen aan; het geld wordt daardoor zo
onvoorspelbaar weinig waard dat de economische gevolgen niet lang meer op zich zullen laten wachten. 1929: Eerste uitgave van een stripverhaal van Kuifje. Geboortejaar van Anne Frank. Op 24 oktober 1929 spat op Wall Street de aandelen-zeepbel uiteen; aandelen worden massaal verkocht; koersen halveren: deze beurskrach veroorzaakt een economische depressie in Amerika: de crisisjaren starten 1930: de economische crisis waait over naar Europa, zeker ook naar het economisch verzwakte Duitsland dat al langer kampt met hoge inflatie en torenhoge schuldenlast. In de Weimarrepubliek ontstaat grote verdeeldheid tussen arm en rijk, gevestigde macht en opkomende arbeidersmacht. 1932: "Het Wilhelmus" wordt officieel het Nederlandse volkslied. 1933: In Duitsland komt de NSDAP aan de macht Adolf Hitler trekt Duitsland terug uit de Volkerenbond en zegt de verplichtingen uit het verdrag van Versailles op. 1935: geboortejaar Elvis Presley. 1936: "Rijnland" is een door de geallieerden bezet gebied dat als een bufferzone tussen Frankrijk en Duitsland moet dienen en waar Duitsland zeker geen troepen mag stationeren. Duitsland herneemt in 1936 dat gebied met slechts één divisie en enkele vliegtuigen. Zowel de Britten, de Fransen als de Volkerenbond regeren echter lauw. En Hitler zette door. 1937: op 7 januari trouwen prinses Juliana en Bernhard von Lippe Biesterfeld. 1938: de nacht van 9 november: Kristallnacht in Duitsland: 267 synagogen worden verbrand, 7500 bedrijven verwoest en ruim 90 Joden vermoord. 1939: 23 augustus: het Molotov-Ribbentrop pact tussen Rusland en Duitsland wordt getekend: een verdrag dat deze beide landen elkaar niet zullen aanvallen. Op 1 september valt Hitler Polen binnen met een bombardement op Westerplatte bij Gdansk. De 2e wereldoorlog is een feit. 1940: Op 9 april valt Hitler Noorwegen en Denemarken binnen. Op 10 mei inval in Nederland, België en Luxemburg. 1941: 25 februari start in Nederland de grote februari-staking als protest tegen de Jodenvervolging. In augustus starten de Duitsers een beleg tegen de 2e stad van Rusland: Leningrad. Op 7 december vallen de Japanners Pearl Harbour aan waardoor ook Amerika betrokken raakt bij de oorlog. 1942: Japan verklaart Nederland de oorlog en valt Nederlands-Indië binnen. In Nederland is het een zeer koude winter; al de derde keer op rij is er een 11-stedentocht. 1943: 10 juni octrooiaanvraag door de Hongaar László Biró op de balpen. Als journalist had hij een hekel gekregen aan de vulpennen. 1944: 6 juni D-Day: landing van Britten en Amerikanen op Normandië. Later wordt Bergen op Zoom door Canadezen bevrijd; Breda door het Poolse leger. Anne Frank overlijdt in Bergen Belszen aan tyfus. 1945: Op 13 maart keert Koningin Wilhelmina terug naar Nederland; Nederland is dan nog niet helemaal bevrijd. Op 5 mei geven de Duitsers zich over; ondertekening in hotel De Wereld in Wageningen. Op 7 mei in Reims in hoofdkwartier van de geallieerden stelt men een
capitulatiedocument op dat daarna op 8 mei in Berlijn wordt bekrachtigd. Op 9 mei om 0.20 uur: officieel moment van inwerkingtreding. Op 15 augustus einde WO II nadat ook Japan zich heeft overgegeven nadat de steden Hiroshima en Nagasaki door een atoombom zijn vernietigd. Al snel volgt de oprichting van de Verenigde Naties; vrijwel ieder land is lid van deze organisatie die is gevestigd in New York en ook vestigingen heeft in Genève, Wenen en Nairobi. Doel: samenwerking op het gebied van economie, recht, humanitaire hulp en cultuur. 1946: Op 9 februari wordt een nieuwe sociaaldemocratische partij opgericht: de PvdA. Op 7 mei wordt Anton Mussert, de leider van de Nationaal Socialistische Beweging, gefusilleerd wegens landverraad en hulp aan de bezetter. 1947: Resolutie 181: verdeling van Palestina in een Joods en een Arabisch deel. 1948: Olympische spelen in Londen. 1949: Nederlands Indië wordt Indonesië; een onafhankelijke republiek. 1950: China annexeert Tibet; de Dalai Lama vlucht naar India. De vijftiger jaren zijn economisch gezien sterke jaren: de werkgelegenheid neemt sterk toe en de welvaart ook. Hoge toekomstverwachtingen voeren de boventoon. Groot vertrouwen in "vadertje Drees", de premier van die jaren. 1951: Eerste uitzending van de Nederlandse Televisie Stichting. 1952: Koffie is weer zonder bon te koop; dit was het laatste artikel dat - ingesteld in de tweede wereldoorlog - alleen "op de bon", dus op rantsoen te koop was. 1953: Watersnoodramp in zuidwest Nederland: door een noordwester storm en hoog water begeven veel dijken het, met alle gevolgen van dien. 1954: opening van de eerste kerncentrale ter wereld: bij Obninsk in Rusland. 1955: Oostenrijk zoals we dat nu kennen wordt een zelfstandig land. In Amerika wordt nabij Los Angeles het pretpark Disneyland geopend. 1956: Marokko wordt onafhankelijk van Frankrijk. 1957: Ghana wordt een zelfstandige republiek; onafhankelijk van Groot Brittannië. 1958: Laatste treinrit in een gewone reizigerslijn met een stoomtrein; de rit eindigt bij het spoorwegmuseum. 1959: Oprichting van de Benelux; België, Nederland en Luxemburg gaan economisch nauwer samenwerken; grenscontroles worden afgeschaft. 1960: Frankrijk wordt een atoommacht door een proef met haar eerste atoombom in de Sahara. In Nederland opent in Amsterdam het Anne Frankhuis haar deuren. In Londen wordt de mensenrechten organisatie Amnesty International opgericht. De zestiger jaren volgen op de jaren van wederopbouw. Nu deze periode kan worden afgesloten wordt de geleide loonpolitiek losgelaten; sterke loonstijgingen volgen. Huishoudens krijgen steeds
meer apparaten zoals wasmachines, stofzuigers, telefoon, televisie en ook de auto wordt steeds meer gemeengoed. De vrije zaterdag wordt ingevoerd en dat brengt ook een "doe het zelf cultuur" met zich mee. Onder jongeren ontstaat wantrouwen tegenover de machthebbers; o.a. hangt dit samen met de oorlog die Amerika in Vietnam voert tegen de dreiging dat het land communistisch zou worden; de gedachte was dat die hele regio dan communistisch zou worden. De kloof tussen het communistische Rusland en de Westerse wereld wordt steeds groter; de "koude oorlog" is een feit. 1961: Begin van het optreden van The Beatles. In Berlijn bouwen soldaten van het Oost Duitse leger de Berlijnse muur; Oost en West Berlijn zijn hermetisch van elkaar afgesloten. 1962: Treinramp bij Harmelen vergt 93 levens. In Cuba, dat onder communistisch bewind met SovjetUnie nauwe banden onderhoudt, is de Sovjet-Unie van plan om een kernmacht te vestigen die Amerika kan bereiken; ternauwernood wordt een derde wereldoorlog tussen de kernmachten USSR en Amerika voorkomen doordat de Russische schepen die de spullen kwamen aanvoeren, onder dreiging van Amerika, terug keren naar hun thuishaven. 1963: Op 22 november wordt John F. Kennedy in Texas vermoord. 1964: Malta stapt uit het Britse Gemenebest en wordt zelfstandig. 1965: Canada kiest een nationaal symbool voor in de vlag: het esdoornblad. Tussen Frankrijk en Italië wordt de Mont Blanctunnel geopend. 1966: Op 10 maart: Huwelijk tussen Beatrix en Claus von Amsberg. 1967: Eerste geslaagde harttransplantatie 1968: Praagse lente in Tsjecho-Slowakije: het harde regime dat onder invloed stond van de USSR maakte plaats voor veel gematigder overheid. Het bleek van korte duur toen het Warschaupact (militair bondgenootschap van communistische landen onder leiding van de USSR; dit bondgenootschap heeft tot 1991 bestaan) op 20 augustus militair ingreep en Tsjecho-Slowakije weer onder streng communistische invloed stelde. 1969: Een Tsjechische filosofiestudent overgiet zich op 16 januari met benzine en steekt zich in brand op het Wenceslasplein in Praag uit protest tegen de Russische bezetting. 1970: laatste optreden van The Beatles. 1971: Oprichting Green Peace naar aanleiding van kernproeven. 1972: Op 15 februari stappen Engeland en Ierland over op het decimale muntstelsel: er zitten 100 (i.p.v. 240) Penny's in een Pond. 1973: Opening van de Twin Towers in New York: het Wereld Handels Centrum / World Trade Center. Jom Kippoer oorlog in Israel waarbij op 6 oktober Egypte en Syrië een verrassingsaanval plegen op Israël; tijdens Jom Kippoer (grote verzoendag) is in Israël vrijwel iedereen vrij vanwege die feestdag. 1974: Nadat India een atoomproef uitvoerde, treedt India toe tot het groepje landen dat te boek staat als "kernmogendheid". 1975: Einde Vietnam oorlog. Suriname wordt op 25 november een republiek. In dat jaar ook de treinkaping bij Wijster.
1976: Treinongeval bij Schiedam waarbij 24 mensen om het leven komen. 1977: Groot protest tegen snelle kweekreactor in Kalkar, net over de Duitse grens: 35.000 mensen protesteren. 1978: Nederland start met scheiden van afval: in Den Bosch staat de eerste glasbak. 1979: Eerste Europese raket: Ariane 1. 1980: Inhuldiging Koningin Beatrix. 1981: 16 oktober roept de Verenigde Naties uit tot "Wereldvoedseldag": zij vraagt aandacht voor het feit dat er meer dan 800 miljoen mensen ondervoed zijn op de wereld! 1982: Falklandoorlog: Argentinië valt een kleine eilandengroep aan die vlak bij Argentinië ligt; de eilanden behoren echter tot Groot-Brittannië. Engeland heroverde de eilanden; 1000 mensen stierven door die oorlog. 1983: Op initiatief van de toenmalige directeur van de Amsterdamse Effectenbeurs wordt de European Exchange-Index samengesteld, naar voorbeeld van de New Yorkse effectenbeurs. Deze index is in 1994 van naam veranderd: AEX. 1984: In West Afrika hernoemt Opper-Volta (Haute-Volta) zich in 1984 tot Burkina Faso. Het land was 24 jaar eerder onafhankelijk geworden van Frankrijk dat het land sinds 1896 had gekoloniseerd. 1985: Michael Gorbatsjov neemt na het overlijden van Tsjernenko de macht over in de Sovjet-Unie; hij wordt secretaris; het land is bijna failliet. De Russische oorlog in Afghanistan is uitzichtloos. 1986: Ramp met de kerncentrale bij Tsjernobyl in de Oekraïne. 1987: Op maandag 19 oktober, vlak na de openingsbel van de New York Stock Exchange (NYSE) begint de beurs met een van haar grootste koersvallen uit haar geschiedenis. Op één dag verliest de Dow Jones index bijna 23 procent van haar waarde: 500 miljard dollar verdampte. 1988: In de USSR, de Sovjet-Unie, wordt Michael Gorbatsjov in 1988 de nieuwe president. Hij leidt een nieuw tijdperk in, die van de Glasnost en Perestrojka. 1989: De val van de muur in Berlijn: "die Wende" luidt de hereniging van Oost en West Duitsland in. 1990: Nelson Mandela komt vrij; Namibië onafhankelijk; Wit Rusland onafhankelijk; hereniging West en Oost Duitsland; Irak bezet Koeweit. 1991: Operatie Dessert Storm om Sadam Hoessein uit Koeweit te verdrijven; Sovjet Unie houdt na 69 jaar op te bestaan; Einde van een tijdperk. 1992: Op 7 februari 1992 sluiten de Europese regeringsleiders het Verdrag van Maastricht en wordt de basis gelegd voor de Europese eenheidsmunt: de Euro. 1993: Op 1 januari 1993 wordt Tsjecho-Slowakije vreedzaam opgedeeld in 2 landen: Tsjechië en Slowakije. De bekende schrijver Vaclav Havel wordt de president van Tsjechië.
1994: In april 1994 dient Polen een verzoek in om toe te mogen treden tot de Europese Unie. Niet alleen de EU moet het verzoek goedkeuren, ook de bevolking van Polen moet zich middels een referendum uitspreken. 1995: Bankmedewerker Nick Leeson richt de oudste Engelse bank, de Barings bank, volledig te gronde nadat hij één miljard euro verliest als gevolg van speculatie op de beurs. Hij speculeerde met miljoenen op koersontwikkelingen in Azië en probeerde verliezen goed te maken door nóg meer risico te nemen. 1996: Afschaffing van de dienstplicht in Nederland. 1997: Hongkong in Chinese handen. 1998: Op 11 augustus 1998 geven de Rolling Stones voor het eerst een optreden in Moskou. 1999: In Sarajevo, Bosnië wordt in 1999 Adnan Nevic geboren: hij is de zesmiljardste wereldburger. 2000: De AEX, de belangrijkste graadmeter van de Amsterdamse effectenbeurs, bereikt de hoogste stand ooit: 701,56 punten. 2001: Aanslagen op de Twin Towers: In New York crashen kort na elkaar 2 vliegtuigen in het World Trade Center. Een derde vliegtuig stort neer op het Pentagon in Washington. Een vierde toestel stort neer in de buurt van Pittsburgh. Op 20 september verklaart president Bush dat de “Global War on Terrorism” is gestart, o.a. met een inval in Irak. 2002: Ook in Nederland is de Euro het enige wettige betaalmiddel geworden; einde van de gulden. Op 6 mei: politieke moord op Pim Fortuyn. 2003: Op 30 september: KLM en Air France gaan in het vervolg als combinatie verder. 2004: Politieke moord op Theo van Gogh. 2005: Start You Tube. Op 7 juli vallen bij terroristische aanslagen in Londen in het openbaar vervoer: 52 doden en minimaal 700 gewonden. 2006: domeinnamen met .EU worden mogelijk. 2007: In 2004 trad een flink aantal nieuwe landen toe tot de Europese Unie. Negen van deze landen worden eind 2007 ook opgenomen in de Schengen-zone, waardoor het gebied zonder grenscontroles een flink stuk naar het oosten opschuift: Estland, Letland, Litouwen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Polen, Slovenië en Malta. 2008: Op een bijeenkomst op 2 april in Boekarest treden Albanië en Kroatië toe tot de NAVO. Op 9 augustus breekt een oorlog uit tussen Rusland en Georgië over de omstreden provincie Zuid-Ossetië; Rusland en Georgië tekenen op 15 augustus een wapenstilstand waarna Rusland Zuid-Ossetië erkent. 2009: Op 19 november 2009 wordt de Belgische premier Herman Van Rompuy gekozen tot de eerste EU-president. 2010: Op 17 december start de Arabische Lente: In Tunesië steekt de werkloze marktkoopman Mohammed Bouazizi zichzelf in brand uit protest van de armoede en het onrecht van de autoriteiten. Deze gebeurtenis leidt tot de Jasmijnrevolutie waar de Tunesische bevolking tegen de corrupte regering van dictator Ben Ali, die in januari 2011 het land ontvlucht. Na de opstand in
Tunesië volgt een golf van opstanden in het Midden-Oosten in onder meer Algerije en Egypte, wat later bekend zal staan als de Arabische Lente. 2011: Op 9 juli wordt Zuid-Soedan officieel onafhankelijk van het huidige Soedan. 2012: Op 14 juni verklaart in Egypte het Hooggerechtshof de verkiezingen voor het parlement van 2011 ongeldig en roept op tot ontbinding van het parlement. Tegenstanders spreken van een militaire staatsgreep. Op 22 augustus wordt, na 18 jaar onderhandelen, Rusland lid van de Wereldhandelsorganisatie. 2013: Op 1 juli wordt Kroatië lid van de Europese Unie. Op 3 juli zet het leger van Egypte president Mohamed Morsi af en wijst de voorzitter van het constitutioneel hof aan als waarnemend staatshoofd. 2014: Op 19 maart doet Geert Wilders uitlatingen over te veel Marokkanen "in Den Haag (en in Nederland)"; deze worden op brede schaal veroordeeld. In de daaropvolgende dagen verlaten onder anderen Roland van Vliet en Joram van Klaveren uit onvrede de PVV-fractie. Ook wordt massaal aangifte gedaan bij de politie tegen de uitspraken van Wilders. 2015: Op 23 september nemen de Europese ministers voor asielzaken een meerderheidsbesluit tot spreiding van de vluchtelingenstroom over de lidstaten. Hongarije, Tsjechië, Slowakije en Roemenië stemmen tegen. Op 13 november vallen bij een zestal aanslagen door terreurgroep IS in Parijs meer dan 130 doden en raken meer dan 200 mensen gewond. Het zijn de ergste aanslagen in Europa sinds de aanslagen in Londen van 7 juli 2005. Op 7 december haalt in Frankrijk het Front National van Marine Le Pen met ongeveer 28 procent de meeste stemmen in de eerste ronde van de regionale verkiezingen in Frankrijk. Op 14 december maakt de Franse premier bekend dat de opkomst bij de tweede ronde heel hoog was en dat de partij van Le Pen nergens heeft gewonnen: "De verkiezingsuitslag is volgens Valls “geen boodschap van overwinning. Het gevaar van extremisme is nog niet geweken. Nog lang niet". 2016: Op 13 maart beleeft de rechts-nationalistische partij Alternative für Deutschland (AfD) een grote doorbraak. Op 22 maart komen 35 mensen om het leven bij bomaanslagen in de luchthaven van Zaventem en de metro in Brussel. De aanslagen worden opgeëist door Islamitische Staat. Op 24 april wint Norber Hofer van de rechts-populistische Vrijheidspartij (FPÖ) de eerste ronde van de Oostenrijke presidentsverkiezingen. Óp 6 april stemt 61% van de opgekomen 32,28% bij het in Nederland gehouden referendum tegen het verdrag met Oekraïne; veelgehoord motief: minder Europa svp! Op 23 juni 2016 referendum in Engeland over blijven of vertrekken uit de EU. Hoe zou het de komende 100 jaar met u, uw kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen gaan? Leven in vrede en welvaart? Welke inzet zou dat vragen?
