1.6 Programma 6 Economie, toerisme en recreatie

1.6 Programma 6 – Economie, toerisme en recreatie Portefeuillehouders: de heer J.H.J. Konst, mevrouw J.A. de Vries, mevrouw S.A.E. Poepjes, mevrouw C. Schokker-Strampel en de heer J.A. Jorritsma

Inleiding Met het economisch beleid wil de provincie een bijdrage leveren aan het duurzaam versterken van de economische structuur, naar een economie die gericht is op kennis en innovatie. Daarbij wordt gestreefd naar het vergroten van de werkgelegenheid, op een Frysk eigen manier. Kulturele Haadstêd 2018 De uitverkiezing tot KH18 is een ontwikkeling die een impuls gaat geven aan de Friese economie en de werkgelegenheid. Belangrijk speerpunt is bijvoorbeeld gastvrijheid in de toeristische sector (sluit aan op de op te zetten programmatische aanpak rond Experience uit het bidbook KH2018). Het economisch speelveld is breed. Met de inzet van een deel van de Nuon-middelen in Wurkje foar Fryslân heeft de provincie een stimulerende en faciliterende rol. Samen met betrokkenen zoekt de provincie naar wat er nodig is om de economische structuur te versterken. De provincie heeft een nadrukkelijke rol in de lobby om in deze Europese programmaperiode weer een deel van de Europese structuurfondsen en cohesiegelden naar Noord-Nederland te halen, mede gericht op het realiseren van de doelen uit het bidbook KH2018. Dit zal minder zijn dan in de afgelopen periode (2007-2014). Ons antwoord is de Noordelijke Innovatiestrategie, de Research and Innovation Strategy for smart specialisation (RIS), waarbij wij met Groningen en Drenthe inzetten op drie investeringslijnen: een krachtig MKB, vernieuwing van het innovatiesysteem en het bieden van oplossingen voor wereldwijde uitdagingen. Digitalisering, internationalisering en human capital vormen een rode draad door de gehele agenda. Daarnaast maakt de provincie de overgang naar een revolverende inzet van provinciale middelen, namelijk via het Doefonds, het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) en het Breedbandfonds. De algemene inzet voor de Friese economie is beschreven in beleidsveld 6.1, waaronder ook de speerpunten Watertechnologie, Agrofood en Zorgeconomie. Beleidsveld 6.2 gaat over Toerisme en Recreatie en in beleidsveld 6.3 staan de doelen en maatregelen centraal die het gebruik van duurzame energie stimuleren. Wurkje foar Fryslân Met het investeringsprogramma Wurkje foar Fryslân zetten we in op een verdere versterking van de economische structuur. Een sterke economische structuur is nodig om te zorgen dan Fryslân op de lange termijn haar concurrentiepositie verbetert en minder gevoelig is voor perioden van laagconjunctuur. Het programma is opgebouwd uit vijf subdoelen: het vergroten van het innovatief vermogen, het beschikbaar stellen van bedrijfsfinanciering, het versterken van het menselijk kapitaal, het vergroten van het organiserend vermogen en het vergroten van de aantrekkelijkheid van de leefomgeving. Met name de eerste vier subdoelen hebben een sterk verband met dit begrotingsprogramma. Daarbij gaan we er steeds vanuit dat we de basis op orde brengen met regulier beleid (de economische beleidsvisie Groen, Slim en Grensverleggend). Met het programma Wurkje foar Fryslân zetten we daar een plus op.

Beleidskader De beleidsvisie economie ‘Groen, Slim en Grensverleggend’ (Provincale Staten 19 september 2012) is de basis voor de provinciale inzet in het economisch domein. Op grond van deze beleidsvisie is de afgelopen periode ook een aantal uitvoeringsprogramma’s/plannen opgesteld, o.a. voor agrofood, zorgeconomie, breedband en de investeringsagenda Drachten-Heerenveen. Op het terrein van recreatie en toerisme werkt de provincie op basis van het Uitvoeringsprogramma Gastvrij Fryslân 2014-2017, het Toeristisch Programma Friese Wadden (2014 en 2015) (beide documenten door Provinciale Staten op 26 maart 2014 vastgesteld) en het Uitvoeringsprogramma Friese Meren Project 2011 t/m 2015 ‘Versoberen, investeren, verzilveren en borgen’ (Provinciale Staten, 30 november 2011). Voor duurzame energie zijn het uitvoeringsprogramma Duurzame Energie en het Businessplan Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) belangrijke documenten. Daarnaast hebben wij met de gemeente Leeuwarden onder meer afspraken vastgelegd in de Samenwerkingsagenda rond de thema’s Economie, Arbeidsmarkt, Onderwijs en Armoedebestrijding. Zie bijlage 10 voor een overzicht van de relevante beleidsnota’s en regelgeving. Aan Provinciale Staten voor te leggen nota’s  Jaarstukken SNN  Het jaarverslag SNN 2014  De jaarrekening SNN 2014  De gewijzigde begroting SNN 2015  De begroting SNN 2016

Totaal baten en lasten programma 6 – Economie, toerisme en recreatie Bedragen x € 1.000,Baten 6.1 Bedrijvigheid 6.2 Toerisme en recreatie 6.3 Duurzame energie Totaal baten Lasten 6.1 Bedrijvigheid 6.2 Toerisme en recreatie 6.3 Duurzame energie Totaal lasten Saldo

Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2013 2014 2015 2016 2017 2018 3.611 1.920

3.824 2.424

3.911 324

5.824 178

5.337 178

3.757 178

777 6.307

325 6.573

50 4.284

100 6.102

225 5.740

175 4.110

62.038 24.842

112.208 30.847

84.430 26.609

61.905 10.990

41.537 4.178

37.058 4.218

10.883 97.763 -91.455

10.418 153.473 -146.900

7.038 118.077 -113.793

4.854 77.749 -71.647

1.986 47.701 -41.961

1.455 42.731 -38.621

De fluctuaties tussen de jaren worden veroorzaakt doordat de inzet van de tijdelijke budgetten en de hiermee te bereiken resultaten niet gelijkmatig over de jaren zijn verdeeld.

Hieronder wordt de verdeling van de lasten over de beleidsvelden weergegeven.

Beleidsveld

Structurele Nietlasten, structurele excl. lasten bedrijfsv. bedragen x € 1.000,kosten Bedrijvigheid 1.025 78.700 Toerisme en recreatie 2.404 20.975 Duurzame energie 427 5.105 Totaal 3.857 104.781

Bedrijfsvoeringskosten

Totaal

4.705 3.229 1.505 9.439

84.430 26.609 7.038 118.077

Beleidsveld 6.1 – Bedrijvigheid Wat willen we bereiken? De provincie wil de economische structuur in Fryslân versterken door middel van generiek stimuleringsbeleid en de beleidsprioriteiten watertechnologie, agrofood en zorgeconomie. Sociaal beleid De integratie van het sociale beleid (inclusief zorg) op economisch terrein is gestalte gegeven in het beleidsthema Zorgeconomie. Watertechnologie De provincie wil Fryslân uitbouwen tot Europese Watertechnologiehub, met Leeuwarden als fysieke kern en de Watercampus als proeftuin voor innovatie. De provincie wil een bijdrage leveren aan de vertaling van de excellente kennispositie naar meer bedrijvigheid en werkgelegenheid: een hoogwaardige watertechnologiesector met 2.000 kenniswerkers in 2020 en een forse toename van werkgelegenheid bij de toeleverende maakindustrie en dienstverlening. Het Uitvoeringskader Watertechnologie 2014-2020 (Statenvergadering van 24 september 2014) bestaat uit de vier actielijnen: Talent, Transnationaal, Techniek en Tolerantie. Vanuit het beleidsterrein watertechnologie werken we de link verder uit met het event Embassy for Water uit het Bidbook KH18.

Agrofood De provincie wil de kracht en het innovatieve vermogen van de Friese agrofoodsector verder uitbouwen voor behoud en groei van de werkgelegenheid. Daarnaast wil de provincie de beschikbaarheid bevorderen van goed gekwalificeerd personeel en een goede, flexibele, ook internationaal aansprekende, kennisinfrastructuur. Zorgeconomie *) De zorgeconomie is een belangrijke factor in Fryslân. Vanuit dit oogpunt willen wij de positie en ontwikkelingen van de zorg in Fryslân in economische zin versterken. *) Behandeling van het uitvoeringsprogramma Zorgeconomie staat gepland voor de Statenvergadering van 24 september. Wurkje foar Fryslân In het kader van dit investeringsprogramma zet de provincie in op het vergroten van het organiserend vermogen van bedrijven, kennisinstellingen en overheden, waarbij een coördinerende en stimulerende rol wordt vervuld. Sleutelbegrippen zijn clustervorming, internationaal ondernemen en versterking van het vestigingsklimaat. Agrofood, watertechnologie en toerisme & recreatie zijn drie prioritaire sectoren, waarbij een impuls wordt gegeven door middel van structuurversterkende maatregelen en een clusteraanpak. Bij de sectoren duurzame energie en zorgeconomie wordt vooral duurzaamheid en innovatie gestimuleerd. Kulturele Haadstêd 2018 Wij werken samen met de gemeente Leeuwarden de stichting KH18 aan de programmatische rond de thema’s Empowerment en Entrepeneurship. Dit biedt kansen voor een verdere integratie en verbinding tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt.

Welke resultaten willen we in 2015 behalen? Generiek stimuleringsbeleid De economische structuur van Fryslân versterken we onder andere door deel te nemen in de uitwerking van de RIS. De aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt proberen we te verbeteren via onder andere het Centrum Duurzaam, dit speelt vooral bij de technieksector (o.a. Techniekagenda Noord Nederland, Nationaal Techniekpact 2020), van waaruit vervolgens verbindingen kunnen worden gelegd met de speerpunten Agrofood en watertechnologie. Samen met de F4 gemeenten (Leeuwarden, Súdwest Fryslân, Smallingerland en Heerenveen) werken we aan de uitvoering van hun economische uitvoeringsprogramma. In SNN-verband proberen we ook voor de nieuwe EU-periode weer volop middelen naar het noorden te halen. Ten slotte zetten we in op grote economische projecten als:  Heerenveen, stad van sport (Nieuw Thialf)  Europese watertechnologiehub  Dairy Campus Fryslân  Breedbandinfrastructuur in Fryslân.  Innovatiecluster Drachten (voorheen Technocampus)  Doefonds  KH18 Zie paragraaf 9 Grote projecten. Watertechnologie De provincie zet in op het verzekeren van langjarige financiering van Wetsus-onderzoek tot 2020 uit REP, rijksmiddelen en Europese middelen. De provincie faciliteert het vertalen van de excellente kennispositie naar meer bedrijvigheid en werkgelegenheid. De provincie stimuleert en faciliteert de samenwerking in het watertechnologiecluster en

vervult een actieve rol in de internationale profilering en ‘branding’ van de Europese watertechnologiehub. Agrofood De provincie stimuleert en ondersteunt duurzame innovaties bij (clusters van) bedrijven/instellingen, waarbij nieuwe en bestaande kennis wordt toegepast en uiteindelijk opgeschaald voor de markt (kennisvalorisatie). Hierin spelen de nieuwe clusterorganisatie agrofood en het netwerk van de NOM (bio based economy) een centrale rol. De provincie zet in op de verdere ontwikkeling van de Dairy Campus, waarbij de hele agro-foodketen in beeld is. De provincie bevordert de beschikbaarheid van goed gekwalificeerd personeel en een goede, flexibele, ook internationaal aansprekende kennisinfrastructuur. Hiertoe ondersteunt de provincie ook de ontwikkeling van de Dairy Chain Friesland. Zorgeconomie Wij willen - vooruitlopend op de behandeling van het Uitvoeringsprogramma Zorgeconomie 2014-2020 ‘Innoveren en verbinden met zorg’ - uitvoering geven aan de eerste jaarschijf van het uitvoeringsprogramma via de programmalijnen: business development en projectontwikkeling;arbeidsmarkt en onderwijs; procesinnovatie in de zorg; en stimulering cluster- en netwerkvorming. De provincie wil vanuit haar kerntaak bijdragen aan innovatie en verbinding van MKB en de zorgsector. Hiermee willen we bijdragen aan een betaalbare, adequate en beschikbare (toekomstbestendige) zorgsector voor de Friese burgers, met economische spin-off voor het Friese MKB. Kulturele Haadstêd 2018 Wij willen binnen het thema Tolerantie van het Uitvoeringsprogramma watertechnologie projecten aansluiten op het gedachtegoed van Kulturele Haadstêd. In het Uitvoeringskader Watertechnologie is een van de elementen van de actielijn Tolerantie: realisatie van watertechnologieprojecten in het kader van Lwd2018. Verder zetten wij fors in op het verhogen van de participatiegraad van mensen die extra zorg behoeven. De mienskipsgedachte staat binnen het uitvoeringsprogramma zorgeconomie centraal. Op het terrein van breedband en .frl-extensie kunnen wij een belangrijke rol spelen in het opzetten en uitvoeren van lokale en regionale activiteiten binnen KH18. Wurkje foar Fryslân In 2015 werken we de maatregelen uit de subdoelen - het vergroten van het innovatief vermogen, het beschikbaar stellen van bedrijfsfinanciering, het versterken van het menselijk kapitaal en het vergroten van het organiserend vermogen - uit tot instrumenten. Op basis van die instrumenten verstrekken wij financiering, vooral voor bedrijven en instellingen. Dit op basis van aanvalsplannen. Er wordt een nauwe relatie gelegd met Wurkje foar Fryslân als het gaat om onze extra inzet voor het verbeteren van de aansluiting tussen arbeidsmarkt en onderwijs. Het aanvalsplan Versterken Menselijk Kapitaal is op 25 juni 2014 door Provinciale Staten vastgesteld. Zie ook programma 11 Inzet Nuon-middelen. (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Watertechnologie Langjarige financiering Wetsus geregeld Aantal projecten Meer bedrijvigheid en werkgelegenheid Agrofood Aantal projecten (ketenprojecten en crosssectorale projecten) Zorgeconomie

Afbakening van onze rol op het gebied van de zorgeconomie.

Doelwaarde 2015 geregeld 5 stijging 5 Keuzes gemaakt

(Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Onderwijs en Projecten op het gebied van onderwijs en arbeidsmarkt arbeidsmarkt Doefonds

Aantal gehonoreerde leningen Aantal gehonoreerde participaties

Breedband

Inrichting Breedbandloket Inrichting Breedbandfonds Aantal gehonoreerde fondsaanvragen

Doelwaarde 2015 7 7 3 In uitvoering In uitvoering 5

Wat mag het kosten? Bedragen x € 1.000,Baten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Reserves Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Saldo

Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2013 2014 2015 2016 2017 2018 275 3.773 -437 3.611

0 3.716 108 3.824

0 3.911 0 3.911

0 5.824 0 5.824

0 5.337 0 5.337

0 3.757 0 3.757

1.046 57.803 88 -437 3.539 62.038

1.015 79.994 26.038 108 5.053 112.208

1.025 66.003 12.698 0 4.705 84.430

1.015 47.064 11.419 0 2.407 61.905

1.015 37.698 404 0 2.419 41.537

1.015 33.569 0 0 2.474 37.058

-58.427

-108.384

-80.520

-56.080

-36.200

-33.301

Toelichting De baten hebben betrekking op de inkomsten vanuit Interregprojecten. Tot de tijdelijke budgetten behoren o.a. de jaarlijkse decentralisatie-uitkering van het Waddenfonds en de middelen voor de projecten Thialf, IJshal Leeuwarden, ANNO (zie paragraaf 10 Samenwerkingsverbanden) en cofinancieringsprojecten. Kadernota 2015 In bovenstaande tabel zijn de ramingen van onderstaande onderwerpen uit de kadernota 2015 verwerkt.  

Inzet vrijval Convenantsmiddelen A7 Westergo voor dekking kadernotavoorstel Cofinanciering POP 3. Stelpost programma 6 voor dekking kadernotavoorstel Cofinanciering POP3. bedragen x €1.000,-

S/T

Baten Totaal baten Lasten Convenant Westergozone actualisatie 20072009 Stelpost programma 6 kadernota 2015 Totaal lasten Saldo

2014

2015

2016

2017

2018

0

0

0

0

0

T

-600

-400

0

0

0

T

0 -600

-167 -567

-167 -167

-167 -167

-167 -167

600

567

167

167

167

Beleidsveld 6.2 – Toerisme en recreatie Wat willen we bereiken? Doel is dat de sector recreatie en toerisme een proactieve en volwaardige sector wordt, c.q. blijft, waarbinnen:  het aantal toeristische overnachtingen stijgt (van 9,5 naar 10,5 miljoen in 2015),  het aantal bezoekers toeneemt (van 60 naar 70 miljoen in 2017),  het aantal directe toeristische banen stijgt (van 19 naar 20 duizend in 2017),  de toeristische bestedingen vanaf 2015 stijgen met 5% (vanaf 2015). Kulturele Haadstêd 2018 Het programma Gastvrij Fryslân is nauw verbonden met Kulturele Haadstêd 2018, met name bij het kernthema internationalisering. Onze strategie is om recreatief-toeristisch Fryslân klaar te stomen voor Kulturele Haadstêd 2018 met o.a. een investering in de gastvrijheid van de provincie en de totstandkoming van een Evenementenkalender (inclusief financieringsbronnen). Kulturele Haadstêd 2018 is een belangrijk marketinginstrument van Stichting Merk Friesland. Hiervoor wordt een afzonderlijke marketingstrategie ontwikkeld. Wurkje foar Fryslân Met het programma Wurkje foar Fryslân willen we het organiserend vermogen van de toeristische sector versterken waardoor een meer samenhangend productaanbod ontstaat. Daarnaast stimuleren we innovatie in deze sector om het aanbod zoveel mogelijk aan te laten sluiten op de behoefte van de consument.

Welke resultaten willen we in 2015 behalen? Recreatieve basisinfrastructuur Voor het eerste thema werken we onder andere aan een dekkend routenetwerk voor wandelen, fietsen en (elektrisch) varen, slimme en daadkrachtige marketing, een goede digitale basisinfrastructuur en het handhaven van de programmatische aanpak voor de Wadden, Grenzeloos Varen, Elfsteden en Friese Wouden. Een robuuste en slimme regiomarketingstructuur is van groot belang voor de kaders van ons economisch beleid en de Friese economie. Na besluitvorming door Provinciale Staten over de subsidiëring van Stichting Merk Friesland - op basis van het strategisch marketingplan - zal de stichting in 2015 de koers uitzetten. Vanaf 1 oktober 2014 is er één organisatie verantwoordelijk voor de marketing, de productontwikkeling en het gastheerschap van Friesland: Stichting Merk Friesland. Deze stichting ontwikkelt zich tot het marketing(kennis)centrum van onze provincie. Het domein van de organisatie omvat toerisme, wonen, werken en studeren. De rol van Merk Friesland zal variëren van initiator, regisseur, sparring partner tot ondersteuner. De opdracht van Merk Friesland is tweeledig. In de eerste plaats het formuleren en uitdragen van de positionering en kernwaarden van de merken ‘Friesland’ en ‘Wadden’ op een eenduidige manier, naar interne en externe doelgroepen. In de tweede plaats het ondersteunen en faciliteren van ‘het product Friesland’ in samenwerking met ondernemers, gemeenten, provincie en andere stakeholders. Internationalisering De provincie stimuleert het aanbod van meertalige informatie in de toeristische sector en bereidt een volwaardige en internationale programmering voor van events.

Innovatie Om innovatie te bevorderen biedt de provincie ruimte voor de ontwikkeling van nieuwe economische verdienmodellen in bijzondere landschappen. De provincie legt verbindingen met andere sectoren en ondersteunt daar waar mogelijk de Innovatieagenda Toeristisch Fryslân. Friese Meren Binnen het Friese Merenproject 2011-2015 leggen wij de nadruk op het verzilveren van de investeringen in de waterinfrastructuur en de watersportvoorzieningen. We ronden lopende projecten af en lossen resterende knelpunten op: opwaarderen van vaarverbindingen, capaciteit en drempeldieptes van sluizen, tegengaan van wachttijden bij sluizen en bruggen en wegwerken van achterstallig onderhoud in de vaarverbindingen. In de laatste fase zijn drie nieuwe accenten aangebracht, namelijk jeugd en watersport, elektrisch varen en Wifi in toeristische watersportkernen. 47 toeristische locaties en locaties met toeristisch potentieel, kunnen subsidie aanvragen voor de realisatie van een wifi-netwerk. Dit op basis van de subsidieregeling ‘Wifi-netwerken op toeristische locaties’. Kulturele Haadstêd 2018 De provincie zet zich in voor een interessant aanbod aan (inter)nationale topevenementen in de periode 2014-2017, enerzijds om ondernemers voor te bereiden op een toename van internationale gasten en anderzijds om nieuwsgierige internationale burgers te verleiden een bezoek te brengen aan Fryslân. De denkbeeldige 500 km-straal rondom Fryslân voor het bereik van de doelgroepen is losgelaten. Het marktaandeel van buitenlandse overnachtingen in Nederland willen wij in vijf jaar verdubbelen (nu 3,1%). De internationale marketingstrategie wordt uitgewerkt in de totale planvorming van Kulturele Haadstêd 2018. Wurkje foar Fryslân Voor de sector recreatie en toerisme zoeken we manieren voor het realiseren van een duurzaam organiserend vermogen als basis voor innovatie. Wij zijn inmiddels met een verkenning van dit proces gestart, in nauw overleg met ondernemers en relevante kennisinstellingen. We verwachten hier in 2015 verder uitvoering aan te geven. Kadernota 2015: Gastvrij Fryslân Met het programma Gastvrij Fryslân zet de provincie in op het op orde krijgen en houden van de recreatieve basisinfrastructuur. (Prestatie)indicatoren Onderwerp Ontwikkeling sector Recreatie en Toerisme

Indicator Aantal overnachtingen

Stimulering WiFi

Aantal toeristische locaties met WiFi

Koepeldatabase

De koepeldatabase is in 2015 helemaal op orde.

Doelwaarde 2015 10,5 miljoen 47 Gereed voor ontsluiting

Wat mag het kosten? Bedragen x € 1.000,Baten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Reserves Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Saldo

Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2013 2014 2015 2016 2017 2018 103 1.077 740 1.920

79 2.345 0 2.424

202 121 0 324

178 0 0 178

178 0 0 178

178 0 0 178

1.442 18.564 769 3.327 24.842

2.239 22.420 2.699 3.489 30.847

2.404 19.808 1.167 3.229 26.609

2.390 6.297 524 1.779 10.990

2.390 0 0 1.788 4.178

2.390 0 0 1.829 4.218

-22.922

-28.423

-26.285

-10.812

-4.000

-4.040

Toelichting De daling van de tijdelijke budgetten wordt veroorzaakt door het aflopen van het Friese Merenproject in 2016. Hierdoor dalen ook de tijdelijke baten uit bijdragen van derden. Kadernota 2015 In bovenstaande tabel is de raming van onderstaand onderwerp uit de kadernota 2015 verwerkt. bedragen x €1.000,-

S/T

Baten Totaal baten Lasten Gastvrij Fryslân Totaal lasten

S

Saldo

2014

2015

2016

2017

2018

0

0

0

0

0

-336 -336

864 864

-176 -176

-176 -176

-176 -176

336

-864

176

176

176

Beleidsveld 6.3 – Duurzame energie Wat willen we bereiken? Duurzame energie betekent dat wij, conform Europese - en rijksdoelstellingen, meer van onze energie duurzaam willen opwekken (16% in 2020) en dat wij een energiebesparing willen realiseren: 20% in 2020, ten opzichte van 2010. Daarnaast willen wij in 2020 in totaal 4.000 energiegerelateerde banen (in alle lagen van de bevolking) in Fryslân realiseren. Daarmee geven wij ook een impuls aan de innovatiepositie van onze provincie. Fryslân wil samen met de Noord-Nederlandse partnerprovincies in het Energy Valleygebied koploper en natuurlijk laboratorium zijn in de energietransitie. Dit vanuit de zorg voor de leefomgeving en omdat deze transitie voor de economie kansen biedt, bijvoorbeeld in de verbinding met andere Friese economische speerpunten zoals agrofood en watertechnologie.

Kulturele Haadstêd 2018 De cooperatieve Mienskipgedachte achter KH18, onder meer tot uitdrukking komend in het event Energy Now, heeft sterke relaties met het beleidsveld Duurzame Energie. Wij zien kansen dit komende jaren verder te ontwikkelen en te ondersteunen.

Welke resultaten willen we in 2015 behalen? De provincie faciliteert het Friese bedrijfsleven bij het opzetten van business cases rond de energieproductie (wind, zon, warmte en biogas) en energiebesparing (woningvoorraad, maatschappelijk vastgoed, zakelijk vastgoed, landbouw, mobiliteit en circulaire economie). Deze kunnen vervolgens worden overgedragen aan de fondsbeheerder van het FSFE. Zie ook paragraaf 9 Grote projecten. Energieproductie De provincie draagt bij aan de toepassingsmogelijkheden van Liquified Natural Gas (LNG) in de scheepvaart en het zwaardere wegtransport (duurzame mobiliteit). Met corporaties en zorginstellingen ontwikkelen we samen een plan voor zonnestroom. Bij het project De Nieuwe Afsluitdijk zoeken we naar innovatieve vormen van duurzame energie op de Afsluitdijk. Tot slot faciliteren we lokale en kleinschalige initiatieven, in nauwe samenwerking met de Enerzjy Kooperaasje Fryslân (EKF), de Energiewerkplaats, de Friese Milieufederatie en Doarpswurk. Energiebesparing Jaarlijks leveren we een bijdrage aan het verbeteren van 3.000 woningen met minimaal twee energielabels. We werken plannen uit voor een pilot energieneutraal renoveren (met de gemeente sudwest Fryslân) en om het maatschappelijk en zakelijk vastgoed te verduurzamen. We ondersteunen Friese gemeenten in de lokale aanpak rond energiebesparing. In het verlengde hiervan intensiveren wij de contacten met onze partners en betrekken we het Friese onderwijs hierbij. Ook versterken wij onze netwerken in Den Haag en Brussel en zoeken we gericht naar mogelijkheden voor (inter)nationale samenwerking en verwerving van Europese middelen voor de nieuwe Europese programmaperiode. Wurkje foar Fryslân De Friese energiepremie maakt deel uit van de investeringsagenda Wurkje foar Fryslân. Daarnaast zetten we met Wurkje foar Fryslân in op ondersteuning van de Friese samenleving bij de transitie naar duurzame vormen van energievoorziening. In nauwe samenhang met de maatregel ‘stimuleren initiatieven voor energiebesparing in de circulaire economie’ (zie programma 4) wordt op dit moment een plan van aanpak opgesteld met als doel de marktkansen te verkennen. Wij verwachten hier in 2015 verder uitvoering aan te kunnen geven. (Prestatie)indicatoren Onderwerp

Indicator

Doelwaarde 2015

Besparing energie

Energiebesparing in PJ per jaar

Verdere energiebesparing

Productie duurzame energie

Duurzame energieproductie in PJ per jaar

Hogere duurzame energieproductie

Werkgelegenheid Fûns Skjinne Fryske Enerzjy

Aantal arbeidsplaatsen Uitgezet vermogen

Stijging aantal arbeidsplaatsen De doelwaarde 2015 is nog niet bekend. Dit moet blijken uit het Werkplan 2015 van de BV. Na afronding van de aanbesteding zal dit plan door de fondsbeheerder worden geschreven.

Toelichting De (prestatie) indicatoren zijn afgeleid van onze doelstellingen. Het bereiken van deze doelen is echter van vele factoren afhankelijk en de (significante) effecten van de uitvoering zijn pas op de langere termijn zichtbaar. Daarom meten we om de twee jaar de effecten van onze uitvoering van het programma, zodat er een duidelijke trend zichtbaar wordt. Deze trend wordt vervolgens doorgetrokken naar 2020, waarmee we een goede indicatie krijgen of we de beoogde doelen halen.

Wat mag het kosten? Bedragen x € 1.000,-

Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Baten Tijdelijke budgetten Voorzieningen Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Reserves Voorzieningen Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Saldo

777 0 777

325 0 325

50 0 50

50 50 100

0 225 225

0 175 175

40 8.502 850 0 1.490 10.883

261 3.654 4.500 375 1.628 10.418

427 1.430 3.500 175 1.505 7.038

427 598 3.000 0 829 4.854

427 725 0 0 834 1.986

427 175 0 0 853 1.455

-10.106

-10.093

-6.988

-4.754

-1.761

-1.280

Toelichting Voor het programma duurzame energie is in 2015 een bedrag van € 1,43 miljoen aan tijdelijk budget beschikbaar. In de jaren daarna loopt het tijdelijk budget af. Dit resterende budget is grotendeels bestemd voor de bestuurlijke verplichtingen van het programma. In het Uitvoeringsprogramma duurzame energie is aangekondigd dat er passende financieringsvoorstellen zullen worden ingediend om het vervolg van het programma te financieren. De verstrekte revolverende leningen zijn onder de post voorzieningen opgenomen. Kadernota 2015: programma duurzame energie In bovenstaande tabel is de raming van onderstaand onderwerp uit de kadernota 2015 verwerkt. bedragen x €1.000,-

S/T

Baten Totaal baten Lasten Programma Duurzame Energie Totaal lasten Saldo

T

2014

2015

2016

2017

2018

0

0

0

0

0

0 0

-50 -50

0 0

0 0

0 0

0

50

0

0

0

Een deel van het budget Duurzame Energie is ingezet ter dekking van het kadernotavoorstel Iepen Mienskipsfûns.

Bijlage Bedrijvigheid (B0601) Naar hoofddocument Specificatie Exploitatie

GS budgetautorisatie 2014

Totaal Agenda economie Totaal Bedrijvencontactdagen voor Friesland Totaal Deelname NOM Totaal Deelnemersbijdrage NOM Totaal Garantiebijdrage uitbreiding industriehaven Harlingen Totaal Interreg (2007-2011) formatie tlv middelen derden Totaal 1 Structurele budgetten Totaal Agenda Netwerk Noordoost Fryslan Totaal Bijdrage gemeenschappelijke regeling Waddenfonds Totaal Brede regiomarketing Totaal Breedband Totaal Cofinancieringsbudget EfroEz/Interreg/Waddenfonds Totaal Convenant A7- en Westergozone projectbureau Totaal Convenant A7 en Westergozone projecten Totaal Convenant A7 projecten Totaal Convenant A7 projectenfonds Totaal Convenant A7 zone Totaal Convenant Westergozone Totaal Convenant Westergozone projecten Totaal Doefonds Totaal Efro-Ez projecten Totaal Gebiedsontwikkeling WTC fase 1 ijshal Totaal Glasvezel Quick Win Totaal Herinrichting haven de kom Terschelling Quick Win Totaal Innovatiecluster Drachten Totaal Interreg projecten Totaal Project Fryslan Fernijt III Totaal Project Fryslan Fernijt IV Totaal Regionaal Economisch Pakket (REP) Totaal Regionaal Economisch Pakkket (REP) NUON Totaal RIPF Fryslan Fernijt II Totaal RSP REP Totaal Sportstad Heerenveen (procesgeld) Totaal Stadsconvenant Leeuwarden Totaal Stelpost kadernota 2015 Totaal Stimuleringsprogramma Wifi Totaal Traineeships in Fryslan Totaal Voorbereidingskosten Toeristisch Waddenprogramma Totaal Waddenfonds projecten Totaal Watertechnologie (procesgeld) Totaal www.ynternetekstinsje.frl (gTLD) Totaal 2 Tijdelijke budgetten Totaal Inzet NUON A-ware Food Group Totaal Inzet NUON Closing the Loops Totaal Inzet NUON Dairy Chain 1e fase

Realisatie 2013 Baten

Begroting 2014 Baten

Begroting 2015 Baten

Begroting 2016 Baten

Begroting 2017 Baten

Begroting 2018 Baten

Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten 866 821 828 817 817 817 12 13 13 13 13

2

273 275 280

200

2.586

4.458

4.211

180

181

185

185

185

185

1.046 6.151

1.015 7.181

1.025 6.000

1.015 3.100

1.015 1.050

1.015

36.824

38.690 530 200

40.499

28.878

28.878

28.878

2.586

4.458

4.211

3.757

3.499

3.825

699

27

10

2.215 220

576

150

4 10 3.500 1.961 5.000 45

116 1.500 327 2.000 75

1.500 72

41 584 378

69 801 75

28 800

1.106 1.500 8.000

1.493 1.000 1.000

1.805 1.000

3.300

3.000

4.000

-167 150 225

-167

-167

-167

3.757 -341 442 3.171 304 61 -139 162

309

179 209

1.936 3.000

2.054

750

1.961 30 693 750

116 2.574 88

45 780 500

866 500

1.126 700 1.000 9

81 -8

1.500 29

30

950

950

1.126

1.055 13 300 225

515 176 3.773

3.716

3.911

5.824

5.337

3.757

57.803

250 1.044 200

250 603

711

94

140

79.994 900 400 540

66.003

47.064

37.698 100

33.569

540

258

Specificatie Exploitatie

GS budgetautorisatie 2014

Totaal Inzet NUON Totaal Inzet NUON Totaal Inzet NUON Totaal Inzet NUON Totaal Inzet NUON Smallingerland Totaal Inzet NUON

Realisatie 2013 Baten

Begroting 2014 Baten

Begroting 2015 Baten

Begroting 2016 Baten

Begroting 2017 Baten

Begroting 2018 Baten

Realisatie 2013 Lasten

Healthy Ageing Netwerk HANNN II NGA breedband Nieuw Thialf Pastiel werkt Samenwerkingsagenda Traineeships in Fryslan

Totaal 3 Reserves Totaal Project Fryslan Fernijt III Totaal 5 Overlopende Passiva Totaal Bedrijfsvoeringskosten Totaal Interreg (2007-2011) formatie tlv middelen derden Totaal 6 Bedrijfsvoeringskosten Totaal B0601

-437 -437

3.611

108 108

3.824

3.911

5.824

5.337

3.757

Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 Lasten Lasten Lasten Lasten 300 25 1.206 614 30 18.000 6.000 6.000 98

Begroting 2018 Lasten

88 88 -437 -437 3.407

495 4.099 26.038 108 108 5.053

4.947 572 12.698

4.947 184 11.419

247 57 404

4.705

2.407

2.419

2.474

132 3.539 62.038

5.053 112.208

4.705 84.430

2.407 61.905

2.419 41.537

2.474 37.058

Bijlage Toerisme en recreatie (B0602) Naar hoofddocument Specificatie Exploitatie

GS budgetautorisatie 2014

Totaal Deelnemersbijdrage in GR de Marrekrite Totaal Projectontwikkeling & knelpunt toerisme recreatie Totaal St Fryslan Marketing Totaal Voorlichting watersport Totaal 1 Structurele budgetten Totaal Afboeking stoomtrein Totaal Bakkeveen Dunsan Quick Win Totaal Bezinningstoerisme 2007-2010 Totaal Brug Dongeradijk Quick Win Totaal Energiek Noordwolde Quick Win Totaal Fan Fryslân Totaal Friese Meren Project Totaal Friese Meren Project Boarnsterhim Totaal Friese Meren Project fietspad Swette bijdrage Totaal Friese Meren Project Gaasterlan-Sleat Totaal Friese Meren Project Noordelijke Elfsteden Route Totaal Friese Meren Project projecten Totaal Friese Meren Project watersportvoorziening Leeuwarden bijdrage Totaal Hart van Joure Quick Win Totaal Herinrichting Lies Terschelling Quick Win Totaal Jachthaven Ameland drijvende steiger Quick Win Totaal Masterplan Appelscha Quick Win Totaal Programma Topattractie Elfsteden en Wadden Totaal Recreatieve voorzieniungen Schier Quick Win Totaal Rondje Lauwersmeer Quick Win Totaal Strandovergangen 9 stuks Quick Win Totaal Topattractie project Fryslan topattractie Totaal Topattractie projecten Totaal Topattractie subsidie toerisme natuurlijk STINAF Totaal Uitvoeringsovereenkomst Baggerprogramma Leeuwarden

Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Baten Baten Baten Baten Baten Baten Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten 103 79 202 178 178 178 646 629 762 747 747 747

103

79

202

178

178

178

156 630 10 1.442 2.271

970 630 10 2.239

990 642 10 2.404

990 642 10 2.390

300

500

200

72 180 115 100 -260 44 1.709 1.227 16.050

120 300

48 120

5.289 560 100 296

3.363

8.648

1.142

123 43 15 718

205 71 25 1.197

82 28 10 479

165 100 269 712 61 -25

275 167 448 438

110 67 179

19

229 731

2.340 539

21

770

1.614

121

11.279 100

1.169 307 25 286

286

990 642 10 2.390

990 642 10 2.390

Specificatie Exploitatie

GS budgetautorisatie 2014

Totaal Vaart Dokkumer Ie-Waldfeart Quick Win Totaal Varen naar Stiens Quick Win Totaal Wetterwalden Quick Win Totaal 2 Tijdelijke budgetten Totaal Inzet NUON Stagnerende projecten Recreatie en Toerisme Totaal Inzet NUON Toerisme Natuurlijk Fryslan STINAF Totaal 3 Reserves Totaal Friese Meren Project projecten Totaal Topattractie subsidie toerisme natuurlijk STINAF Totaal 5 Overlopende Passiva Totaal Bedrijfsvoeringskosten Totaal Deelnemersbijdrage in GR de Marrekrite Totaal 6 Bedrijfsvoeringskosten Totaal B0602

Realisatie 2013 Baten

Begroting 2014 Baten

Begroting 2015 Baten

1.077

2.345

121

Begroting 2016 Baten

Begroting 2017 Baten

Begroting 2018 Baten

76 664 740

1.920

2.424

324

178

178

178

Realisatie 2013 Baten

Begroting 2014 Baten

Begroting 2015 Baten

Begroting 2016 Baten

Begroting 2017 Baten

Begroting 2018 Baten

403

270

374

55

50

50

777

325

50

50

Realisatie 2013 Lasten

Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 Lasten Lasten Lasten Lasten 140 233 93 39 65 26 525 875 350 18.564 22.420 19.808 6.297

Begroting 2018 Lasten

24 745 769 76 664 740 3.327

790 1.909 2.699

846 322 1.167

524 524

3.489

3.229

1.779

1.788

1.829

3.327 24.842

3.489 30.847

3.229 26.609

1.779 10.990

1.788 4.178

1.829 4.218

Bijlage Duurzame energie (B0603) Naar hoofddocument Specificatie Exploitatie

GS budgetautorisatie 2014

Totaal Afschrijvingen OV Duurzaam Totaal 1 Structurele budgetten Totaal Afsluitdijk Totaal Afsluitdijk (procesgeld) Totaal Asbest en zonnepanelen Totaal DU Afsluitdijk pilot Den Oever Totaal Elektrisch vervoer Terschelling Quick Win Totaal Programma Duurzame Energie Totaal Programma Duurzame Energie projecten Totaal RSP REP Totaal Sterke Regios Verduurzaming Waddenglas Totaal Verduurzamen sportcomplex/zwembad Vlieland Quick Win Totaal 2 Tijdelijke budgetten Totaal Inzet NUON Versnelde verbetering energieprestatie bestaande woningvoorraad Totaal 3 Reserves Totaal Revolverende middelen lening Energy Challenges Totaal Revolverende middelen lening Enerzje Kooperaasje Fryslan en Noorderlijk Lokaal Duurzaam Totaal 4 Voorzieningen Totaal Bedrijfsvoeringskosten Totaal 6 Bedrijfsvoeringskosten Totaal B0603 Totaal P06 Economie, toerisme en recreatie

Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten 40 261 427 427 427 427 40 261 427 427 427 427 235 672 201 173 436 854 533 133 30 50 20 970 646 481 503 725 175 1.012 731 554 50 315 377 283 4.800

8.502 850 850

50 50

777 6.307

325 6.573

50 4.284

100 6.102

100

100

125 225

75 175

225 5.740

175 4.110

1.490 1.490 10.883 97.763

38 3.654

63 1.430

25 598

4.500 4.500 200

3.500 3.500 100

3.000 3.000

175 375 1.628 1.628 10.418 153.473

75 175 1.505 1.505 7.038 118.077

829 829 4.854 77.749

725

175

834 834 1.986 47.701

853 853 1.455 42.731