14 de Contactdagen voor Belgische en Nederlandse Archeologen en Bouwhistorici Middeleeuwen en Nieuwe tijd

14de Contactdagen voor Belgische en Nederlandse Archeologen en Bouwhistorici Middeleeuwen en Nieuwe tijd 14 en 15 april 2016 Saxion Opleiding Archeologie Deventer Programma

BNA Contactdagen 2016 Saxion Deventer

Programma donderdag 14 april 09.00 09.45

Ontvangst en registratie met koffie Openingswoord Geert Rovers (Lector Saxion Deventer) Sessie 1 “In stof en steen” Bouwbiografisch en bouwhistorisch onderzoek Sessievoorzitter: Dries Tys 10.00 Muurschilderingen in de Walstraat Leo Hegeman (Hegeman) en Laura Hegeman (afgestudeerd Saxion Deventer) 10.45 Combi-lezing: Heiligen aan de Walstraat De vondst van een serie middeleeuwse muurschilderingen in één van de huizen tegen de stadsmuur Bart Vermeulen (Gemeente Deventer) Bouwbiografie in de Walstraat Jobbe Wijnen (Wijnen Cultuurhistorisch Onderzoek) 11.15 Op bezoek bij meneer Pastoor: onderzoek naar de opeenvolging van pastorijgebouwen in Leffinge tussen de Late Middeleeuwen en de 19de eeuw Clémence Marchal en Dries Tys (Vrije Universiteit Brussel) 11.45 Bouwhistorie Malta conform. Ervaringen met bouwhistorische documentatie in het Leidse Aalmarktproject Edwin Orsel (Gemeente Leiden) 12.15 Lunch 13.15 Bouwen met baksteen in middeleeuws Vlaanderen. Situering en datering van materiaal en architectuur Vincent Debonne (Agentschap Onroerend Erfgoed) 13.45 Veranderingen in boerderijgebouwen en hun omgeving in de Meierij van ‘sHertogenbosch, 1662 - 2015 Karel Leenders (Onafhankelijk historisch-geograaf) 14.15 Archeologie en bouwhistorie op de 1e verdieping –een tegelvloer, sierpapier en speelkaarten Marc Dorst en Christine Weijs (Gemeente Dordrecht) 14.45 Koffiepauze Sessie 2 “Samen onder de deken” Archeologische disciplines gebundeld (en wat verder nog mogelijk is…) Sessievoorzitter: Bart Vermeulen 15.15 Specialistisch onderzoek in het Stadhuiskwartier in Deventer: onderzoeksvragen en strategie Emile Mittendorff (Gemeente Deventer) 15.45 Opgravingen aan de Grote Markt Oostzijde te Groningen. Binnenstadsarcheologie en grafveldanalyse Jasper Huis in ‘t Veld (RAAP Archeologisch Adviesbureau) 16.00 Van vissersdorp naar havenstad. 750 jaar stadsvorming in Vlissingen Jeroen Oosterbaan (Saxion Deventer/DNA archeologie) en Arthur Griffioen (AB Griffioen) 16.30 Borrel in de centrale hal van Saxion


Programma vrijdag 15 april 08.30 Ontvangst met koffie Sessie 3 “De nieuwe werkelijkheid” Nieuwe en vernieuwende digitale toepassingen in de archeologie Sessievoorzitter: Ronald Visser 09.00 GIS en 3D GIS voor een historische stadsrivier Jort Maas en Bart Vissers (Monumenten en Archeologie, Gemeente Amsterdam) 09.30 Gerichte toepassing van ALS data voor historisch wegenonderzoek Willem Vletter (Universiteit van Wenen) 10.00 Wat valt er te leren uit legeringen? Conclusies uit de analyse van Merovingische fibula’s in koperlegering Pieterjan Deckers (Vrije Universiteit Brussel) en Dennis Braekmans (TUDelft/ Universiteit Leiden) 10.30 Koffiepauze Sessie 4 “Extreme ontmoetingen” Conflictarcheologie Sessievoorzitter: Mark Spanjer 11.00 Circumvallatielinie Groenlo José Schreurs (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) 11.30 Het Staats kampement te Herent-Kouter Ben van Genechten (ARCHEBO) 12.00 Het massapaardengraf van Borgharen Willem-Simon van der Graaf (Archeodienst BV) 12.30 Lunch 13.30 Aap, noot, bom: Conflictarcheologie en onderwijs Pim Alders (Saxion Deventer) 14.00 Vuurkonten, Archeologisch onderzoek naar V1-lanceerinrichtingen in Gelderland en Overijssel Bart Vermeulen (Gemeente Deventer) 14.30 Korte rondleidingen in de Deventer binnenstad 16.00 Afsluiting in het nieuwe stadskantoor van Deventer door wethouder van Cultuur Robin Hartogh Heys 16.15 Afsluitende borrel in het nieuwe stadskantoor van Deventer


Algemene informatie Info telefoon: +31 (0)570 603062 e-mail: [email protected] website: https://www.saxion.nl/bbt/site/informatie-voor-bedrijven/BNA-dagen

Congreslocatie Saxion Hogeschool, locatie Deventer Handelskade 75 7417 DH Deventer Ontvangst en registratie in de centrale hal

Routebeschrijving Met het openbaar vervoer Vanaf het station Deventer te voet naar Saxion (ongeveer 10 minuten) Kies in het station de uitgang ‘Centrum’. Houd bij het uitlopen van de hoofdingang helemaal links aan, langs de AH to Go naar buiten. Vervolg deze weg achter het gebouw ‘de Leeuwenbrug’, hier is een wandelpad langs het spoor. Volg het pad tot de hoofdingang van Saxion, die aan de achterzijde van het gebouw ligt.

Met de bus naar Saxion Plan busreis naar bushalte ‘Saxion Hogeschool Deventer’ op http://9292.nl/. Met de auto naar de parkeerterreinen van Saxion, P1 en P2 Vanaf de A1 Sla af bij afslag 23 (Deventer-Zutphen). Vervolgens gaat u bij de verkeerslichten rechtsaf richting Deventer. Volg nu de borden ‘Centrum’. Na de S-bocht (langs het binnenhavengebied) gaat u bij de verkeerslichten rechtdoor. Aan het einde van deze weg (Mr. H.F. de Boerlaan) gaat u bij de verkeerslichten (op de T-splitsing) rechtsaf. Vervolgens neemt u de eerste afslag links bij de verkeerslichten, de Veenweg op. Daarna gaat u direct links de oprit op, dit is de Berkelweg. Volg deze oprit en houd rechts aan voor de parkeerplaatsen van Saxion

Vanaf Olst/Zwolle (N337) Volg bij binnenkomst in Deventer de N337 (bij de rotonde linksaf ‘andere richtingen’ aanhouden).Vervolg de weg bij de volgende rotonde rechtdoor. Bij het kruispunt N348 rijdt u rechtdoor tot aan de kruising Amstellaan/Snipperlingsdijk. Sla rechtsaf, de Snipperlingsdijk op. Vervolgens ga je vanaf de Snipperlingsdijk bij het verkeerslicht rechtsaf de Veenweg op. Daarna gaat u direct links de oprit op, dit is de Berkelweg. Volg deze oprit en houd rechts aan voor de parkeerplaatsen van Saxion. Vanaf Colmschate/Holten (N344) Als u vanaf Colmschate/Holten (N344) komt, volg dan in Deventer de borden centrum/ Twello. Vervolgens gaat u vanaf de Snipperlingsdijk bij het verkeerslicht rechtsaf de Veenweg op. Daarna gaat u direct links de oprit op, dit is de Berkelweg. Volg deze oprit en houd rechts aan voor de parkeerplaatsen van Saxion.


Algemene informatie Meer informatie over route en parkeren: http://www.saxion.nl/over/route/deventer/routebeschrijving/

Bron: Google Maps

Bron: www.saxion.nl


Lezingen donderdag 14 april Abstracts 10.00-10.45 Leo Hegeman (Hegeman) en Laura Hegeman (afgestudeerd Saxion Deventer) Muurschilderingen in de Walstraat

10.45-11.15 Combi-lezing Heiligen aan de Walstraat Bart Vermeulen (Gemeente Deventer) De vondst van een serie middeleeuwse muurschilderingen in één van de huizen tegen de stadsmuur Jobbe Wijnen (Wijnen Cultuurhistorisch Onderzoek) Bouwbiografie in de Walstraat In 2015 werd Walstraat 49-53 ingrijpend verbouwd. Hierbij werd in één van de muren een bijzondere nis aangetroffen. Op verzoek van de eigenaren bracht Archeologie Deventer een bezoek aan het pand om de nis nader te onderzoeken. Daarbij bleek dat het om een kapelnis ging. In de omgeving van de nis werden ook fragmenten van muurschilderingen, vermoedelijk heiligen, herkend. De vondst was aanleiding voor een kort waardestellend onderzoek ter plaatse. Hieruit kwam naar voren dat op twee muren grote delen aanwezig zijn van een serie apostelen uit de 14de eeuw. Het is de vraag waarom een dergelijke kerkelijke schildering wordt aangetroffen in een burgerlijke woning. Om deze vraag te kunnen beantwoorden werd gelijktijdig een bouwhistorisch onderzoek uitgevoerd. Hieruit blijkt dat de woning deel uitmaakte van een veel groter huis parallel aan de middeleeuwse stadsmuur. Deze kennis vormt de basis voor aanvullend onderzoek naar de bewoningsgeschiedenis van het huis in de hoop zo te komen tot een verklaring voor de aanwezigheid van de schilderingen. In de presentatie wordt kort ingegaan op de bouwgeschiedenis van het huis, de historisch bekende bewoners en de schilderingen. In hetzelfde pand vond in 2014 vond een buitengewone workshop plaats: in de Walsstraat in Deventer keken archeologie studenten van Saxion in het Colloquium Bouwbiografie een keer niet naar resten van eeuwen geleden, maar naar sporen van bewoners van de laatste 50 jaar. Bouwbiografie is een onderzoekmethode in de contemporaine archeologie, geïnspireerd door Actor-Network-Theory. Een bouwbiograaf onderzoekt de sporen die mensen hebben achtergelaten in gebouwen waar ze woonden of werken en construeert daarmee een verhaal. Bouwbiografie verlaat daarmee de (positivistische) gedachte dat archeologie stapje voor stap het werkelijke verleden in kaart kan brengen, maar gaat uit van wat het gebouw zelf laat zien, gezien door de gekleurde bril van de onderzoeker en de keuzes die hij/zij maakt bij de reconstructie. Vanuit deze achtergrond trokken studenten in groepen door het gebouw en deden groep na groep steeds weer andere ontdekkingen in het pand aan de Walstraat, me een breed palet aan verhalen over het erfgoed tot gevolg.


Lezingen donderdag 14 april Abstracts 11.15-11.45 Clémence Marchal (Vrije Universiteit Brussel) en Dries Tys (Vrije Universiteit Brussel Op bezoek bij meneer Pastoor: onderzoek naar de opeenvolging van pastorijgebouwen in Leffinge tussen de Late Middeleeuwen en de 19de eeuw Pastorijen in Vlaanderen worden vaak enkel onderzocht vanuit bouwhistorisch perspectief. Door de continuïteit en permanentie van het gebruik van deze sites, is het haast nooit mogelijk om de oudere fasen van de pastoorswoningen archeologisch te onderzoeken. De pastorie van Leffinge, een in oorsprong 17e-eeuws gebouw dat sinds enkele jaren als Chirolokaal werd gebruikt, onderging in 2012 een grote brand. Om structurele redenen werd er gekozen om het gebouw af te breken. Archeologen aan de Vrije Universiteit Brussel kregen de mogelijkheid om voor de afbraakwerken een korte bouwhistorisch onderzoek uit te voeren. Het bestuderen van de nog staande structuren en de archiefstukken toonde aan dat twee kamers en twee kelders van de 17de eeuw dateerden, en toen reeds als pastorie diende De funderingen van het 17de-eeuws gebouw werden in een dik puinpakket gegraven. Onder deze puinlaag werden de funderingen en uitbraaksporen van een structuur, haaks georiënteerd op de 17de-eeuwse pastorij, aangetroffen. Ondanks verstoringen door jongere bouwingrepen, kon een nauwkeurige plattegrond bestaand uit minstens twee kamers (53m²), gereconstrueerd worden. De eerste vaststellingen van het onderzoek wijzen op merkwaardige gelijkenissen (op vlak van woonoppervlakte, bouwtechniek, -materiaal en -stijl, en vermoedelijke datering) met de structuren opgegraven in Walraversijde onder de leiding van Marnix Pieters Om de relatie tussen de 16de-eeuwse archeologische structuur en eventuele oudere fases te verkennen, werden er vier kleine sleuven over het terrein getrokken, en werd in één zone vlakmatig verdiept. Op deze wijze kwamen verschillende haarden, oventjes, talrijke slakken en andere resten van metaalbewerking, gebruiksvoorwerpen en voedselresten aan het licht. Op verschillende plaatsen werd een gelaagd profiel vastgesteld waarin verschillende loopvlakken konden worden geïdentificeerd, en die wijzen op langdurige en intense activiteit op deze locatie. De oudste vondsten gaan daarbij terug op de vroege middeleeuwen, toen Leffinge ontstond als terpnederzetting. Het onderzoek te Leffinge is erg betekenisvol binnen dorpsarcheologie, maar laat ons ook toe een inzicht te krijgen in de middeleeuwse pastoorshabitat.

11.45-12.15 Edwin Orsel (Gemeente Leiden) Bouwhistorie Malta conform. Ervaringen met bouwhistorische documentatie in het Leidse Aalmarktproject Wanneer monumenten worden verbouwd wordt regelmatig bouwhistorisch vooronderzoek uitgevoerd om de historische waarden vast te stellen. De waardestelling dient als leidraad bij planvorming- en beoordeling. Toch komt het regelmatig voor dat met de vergunning toestemming wordt verleent om historisch materiaal te verwijderen. Het betreft dan historische constructies, afwerkingslagen, interieurelementen, etc. – kortom de onvervangbare sporen van de gebruiks- en bewoningsgeschiedenis. De voor archeologie logische vervolgstap, documentatie van dat wat verdwijnt, wordt vrijwel nooit als voorwaarde in de vergunning opgenomen. Historisch materiaal verdwijnt ongezien en niet-gedocumenteerd.


Lezingen donderdag 14 april Abstracts Als primeur voor Nederland is bij het Leidse Aalmarktproject, een herontwikkelingsproject in de historische binnenstad, wel een bouwhistorische documentatie opgelegd aan de ontwikkelaar, als onderdeel van de vergunning. De ontmantelings- en sloopwerkzaamheden moeten bouwhistorisch worden begeleid door een bouwhistorisch bureau, in opdracht van de projectontwikkelaar. Het onderzoek vindt plaats op basis van een programma van eisen, opgesteld en gecontroleerd door de bouwhistorici van Erfgoed Leiden en Omstreken (ELO) als bevoegd gezag, analoog aan archeologie. Aansluitend op het bouwhistorisch onderzoek voert het onderzoeksbureau ook het archeologisch onderzoek uit. De voordracht zal in gaan op het project en het leerzame proces met dit bouwhistorisch onderzoek conform Malta.

13.15-13.45 Vincent Debonne (Agentschap Onroerend Erfgoed) Bouwen met baksteen in middeleeuws Vlaanderen. Situering en datering van materiaal en architectuur Over middeleeuwse baksteen in Vlaanderen doen schijnbaar aannemelijke maar weinig onderbouwde veronderstellingen de ronde. De chronologie van baksteenarchitectuur in middeleeuws Vlaanderen is dan weer een wankel kaartenhuis van onzekere dateringen. In deze bijdrage worden enkele nieuwe inzichten over het onderwerp voorgesteld, opgedaan na recent bouwen architectuurhistorisch onderzoek. Betrouwbare en absolute dateringen van gebouwen zijn hierbij cruciaal. Er is dan ook beroep gedaan op natuurwetenschappelijke technieken, vooral dendrochronologie. Aan de hand van die zekere dateringen, waardoor verschillende gebouwen beduidend jonger blijken dan eerst gedacht, is het mogelijk om een chronologisch raamwerk op te bouwen van baksteenformaten, metselverbanden en tienlagenmaten. Een hernieuwde situering van de middeleeuwse Vlaamse baksteenarchitectuur in de toenmalige (architectuur)historische context laat een beter begrip toe van de introductie en verspreiding van het bouwmateriaal. Wellicht door contacten met Duitse handelssteden aan de Noord- en Oostzee verscheen baksteen als een spin-off van de plaatselijke bouwkeramische traditie. De stad Brugge dient zich aan als de plaats waar op de overgang van de 12de naar de 13de eeuw de eerste bakstenen werden geproduceerd en gebruikt. Drijvende kracht achter de opkomst van een bakstenen bouwbedrijf in middeleeuws Vlaanderen was de gotische bouwwijze die in de eerste helft van de 13de eeuw in gans Noordwest-Europa het bouwbedrijf heeft vernieuwd.

13.45-14.15 Karel Leenders (Onafhankelijk historisch-geograaf) Veranderingen in boerderijgebouwen en hun omgeving in de Meierij van ‘s-Hertogenbosch, 1662 - 2015 Het onderzoek richtte zich op de evolutie van de boerderijgebouwen van 100 grote pachtboerderijen in de Meierij van ‘s-Hertogenbosch tussen 1662 en 2015. Het is gebaseerd op een beschrijving uit 1662 van 100 boerderijen en de resultaten van een tweede bezoek aan deze bedrijven in 2015 - voor zover dat mogelijk was. 82 boerderijen uit 1662 konden exact gelokaliseerd worden. Daarvan zijn er 31 volledig verdwenen (38%) en 25 gesplitst in twee of meer bedrijven (30%). Slechts 26 overleefden als een enkele boerderij (32%). Daarnaast is het uiterlijk van de boerderijgebouwen volledig veranderd. Met roggestro bedekte daken en lemen wanden werden vervangen


Lezingen donderdag 14 april Abstracts door rieten daken met een randje dakpannen en bakstenen muren. De inrichting van het erf veranderde ook. Een boerenerf vol grote en kleine gebouwen, waaronder een woonstalhuis van het kortgeveltype en een grote schuur, werd geleidelijk omgevormd tot een erf met slechts één langgevelboerderij met woonruimte en bijna alle agrarische functies. De oude houten draagconstructies overleefden al deze veranderingen in ten minste 20 boerderijgebouwen, al zijn ze van buitenaf onzichtbaar. Het onderzoek dateert de veranderingen en geeft aan waarom ze optraden en hoe dat in zijn werk ging. Geadviseerd wordt om veel meer aandacht te besteden aan deze oude constructieonderdelen dan nu gebruikelijk is. Verder wordt gevraagd de plaatsen van deze oude grote pachtboerderijen als archeologisch interessante gebieden aan te wijzen.

14.15-14.15 Marc Dorst (Gemeente Dordrecht) en Christine Weijs (Gemeente Dordrecht) Archeologie en bouwhistorie op de 1e verdieping –een tegelvloer, sierpapier en speelkaarten Soms vraag je je af of ook huizen een beschermengeltje hebben. In 2012 brak er brand uit op de zolder van een klein pandje aan de Kuipershaven in Dordrecht. De vlammen tastten de zolder aan, maar sloegen niet door de vloer heen. Hadden ze dat wel gedaan, dan was 500 jaar geschiedenis verloren gegaan. De hierop volgende restauratie legde een bijzonder pandje bloot. In deze lezing geven archeoloog Marc Dorst en bouwhistoricus Christine Weijs van gemeente Dordrecht een inkijkje in de oudste bewoningsgeschiedenis van dit pandje. Over een archeologische ‘opgraving’ op de 1e verdieping, 4 meter boven maaiveld. Over drie vloerlagen, een zeldzame tegelvloer en de vondst van honderden kleine voorwerpen die de gebruiksgeschiedenis van het pand vertellen. Over zeldzaam 16e-eeuws sierpapier en over de reconstructie van de vertrekken die af te lezen waren aan sporen op de vloer, het sierpapier en de plafondschilderingen.

15.15-15.45 Emile Mittendorff (Gemeente Deventer) Specialistisch onderzoek in het Stadhuiskwartier in Deventer: onderzoeksvragen en strategie In het Stadhuiskwartier van Deventer vond in 2013 en 2014 het grootste stadskernonderzoek plaats dat ooit in Deventer is uitgevoerd. Behalve sporen uit het mesolithicum en de late prehistorie, kon op deze locatie de ontwikkeling van dit deel van de stad worden gevolgd vanaf de 9de eeuw tot in de 20ste eeuw. De grootte van het onderzoeksgebied biedt de unieke kans om perceelsoverschrijdende patronen te onderzoeken. In de uitwerking staat het volgen van het proces van stadsvorming centraal. De onderzoeksvragen zijn dan ook vooral gericht op de sociaal-economische en ruimtelijke neerslag van dit proces. De analyse van afvalcontexten vormt een belangrijke pijler in de uitwerking. Het specialistisch onderzoek dat in het kader van de uitwerking is uitgevoerd, is gericht ingezet binnen deze vraagstellingen. In de presentatie wordt nader ingegaan op de vraagstellingen en hoe mede door middel van het specialistisch onderzoek gepoogd wordt deze te beantwoorden. Daarbij komen ook enkele voorbeelden van de eerste resultaten aan de orde.


Lezingen donderdag 14 april Abstracts 15.45-16.15 Jasper Huis in ‘t Veld (RAAP Archeologisch Adviesbureau) Opgravingen aan de Grote Markt Oostzijde te Groningen. Binnenstadsarcheologie en grafveldanalyse Tijdens de lezing wordt het archeologische onderzoek aan de Grote Markt Oostzijde te Groningen belicht. Dit onderzoek betreft verschillende opgravingen die zijn uitgevoerd in het kader van de nieuwe ontwikkeling van de oostwand van de Grote Markt en de bouw van het Groninger Forum. De oostzijde van de Grote Markt is het historische en archeologische brandpunt van Groningen. Op die plek had de bisschop van Utrecht, in de Volle Middeleeuwen de machthebber van Groningen, zijn basis: de Bisschopshof. Ten noorden van de Bisschopshof staat de Martinikerk. Rondom de kerk ligt het Martinikerkhof, ontstaan uit een voorchristelijk grafveld. Het onderzoek heeft een mix opgeleverd van typische binnenstedelijke archeologische resten, zoals funderingen, beerputten, en grondsporen uit een periode die ongeveer 2000 jaar beslaat, en circa 250 skeletten die op het Martinikerkhof zijn opgegraven Bij de uitwerking van al deze gegevens, op dit moment nog in volle gang, wordt gebruik gemaakt van een uitgebreid scala van aan archeologie verwante disciplines, zoals: isotopenonderzoek, DNA analyses, slijpplaten-, botanisch- en historisch onderzoek. Om deze specialistische kennis optimaal te gebruiken is een goede samenwerking en kennisdeling tussen de verschillende specialisten noodzakelijk. In de lezing wordt ingegaan op de mogelijkheden en eventuele meerwaarde van deze kennisoverdracht.

16.15-16.45 Jeroen Oosterbaan (Saxion Deventer/DNA archeologie) en Arthur Griffioen (AB Griffioen) Van vissersdorp naar havenstad. 750 jaar stadsvorming in Vlissingen De lezing belicht een grootschalige opgraving uitgevoerd in Vlissingen met het toponiem Groote Markt, waarvan het rapport onlangs is uitgekomen. Het onderzoeksgebied bevindt zich in het hart van de historische binnenstad van Vlissingen rondom de Groote Markt. In totaal zijn drie deelgebieden in kaart gebracht met een gezamenlijke oppervlakte van 5500 m2, voor een stadskernonderzoek een bijzonder groot onderzoeksgebied. Het zuidelijk gelegen deelgebied verschaft inzicht in de bewoning aan de Groote Markt, de overige twee deelgebieden geven inzicht in de stedelijke begrenzing. Deze deelgebieden liggen op de grens van laat-middeleeuws Vlissingen, waardoor ook stedelijke structuren als wallen in beeld komen. Het onderzoek biedt de kans om met zowel de bewoningsresten als stedelijke begrenzing in totaal 750 jaar aan stadsvorming van Vlissingen te beschrijven. Onder de bewoningsresten bevinden zich enkele opvallende structuren. Zo zijn er in totaal zeven van hout opgebouwde kelders aangetroffen die goed geconserveerd waren. Hiervan zijn de vloerniveaus en het onderste deel van het opgaande muurwerk bewaard gebleven. Het overige deel van de bewoningsresten was in jongere perioden helaas verstoord. Dit geldt niet voor de bewoningsresten in het noorden van het onderzoeksgebied. Hier zijn enkele schuren aangetroffen waar ook het loopniveau van bewaard is gebleven. Daarnaast is een opvallend hoog aantal tonputten aangetroffen, in totaal 85 exemplaren. De hiervoor gebruikte tonnen of kuipen waren in een havenstad als Vlissingen blijkbaar gemakkelijk te verkrijgen. In deze gesloten contexten werd rijk


Lezingen donderdag 14 april Abstracts vondstmateriaal aangetroffen. Bijna elke vondstcategorie leverde een voor Nederland unieke of zeer bijzondere vondst op. Hieruit spreekt het maritieme en internationaal georiënteerde perspectief van de bewoners van Vlissingen.


Lezingen vrijdag 15 april Abstracts 9.00-9.30 Jort Maas (Monumenten en Archeologie, gemeente Amsterdam) en Bart Vissers (Monumenten en Archeologie, gemeente Amsterdam) GIS en 3D GIS voor een historische stadsrivier Sinds 2007 is binnen de context van het Noord/Zuidlijnproject in Amsterdam een aantal metrostations archeologisch onderzocht. In totaal zijn daarbij ongeveer 500.000 vondsten geborgen. Los van dit archeologische onderzoek werd er geologisch en fysisch-geografisch onderzoek uitgevoerd. De gegevens die deze onderzoeken hebben opgeleverd worden op dit moment nog geanalyseerd. Om met behulp van deze verschillende typen data integraal onderzoek mogelijk te maken zijn binnen het Noord/ Zuidlijnproject een aantal verschillende digitale tools opgezet. Het betreft een combinatie van databases, GIS (2D of 3D) en 3D modellen (al dan niet fotogrammetrisch). In het geval van de Rokin site betreft een van deze tools zo’n 2D/3D GIS. Binnen dit GIS kunnen verschillende typen data uit verschillende disciplines in samenhang bevraagd worden. In deze lezing zal ingegaan worden op de context, de archeologische en fysischgeografische vragen en de relatie met het 3D element dat daaruit voortvloeit. Verschillende mogelijke toepassingen komen aan bod. De verschillende typen data, zowel archeologisch, historisch als geologisch geven ons een interessante kijk in de natuurlijke en culturele dynamiek van een stadsrivier en haar oevers. Het GIS geeft ons de mogelijkheid om op een betekenisvolle en praktische manier met deze complexiteit om te gaan.

9.30-10.00 Willem Vletter (Universiteit van Wenen) Gerichte toepassing van ALS data voor historisch wegenonderzoek Airborne Laser Scan (ALS) data, in Nederland bekend onder de Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN), wordt steeds vaker gebruikt voor landschappelijk onderzoek. Met deze informatiebron kan echter meer gedaan worden dan doorgaans gebeurt. In deze presentatie zal een voorbeeld gegeven worden hoe doelgerichte toepassing van de ALS data gecombineerd met historische bronnen kan leiden tot nieuwe inzichten van landschapgebruik in het verleden. Het voorbeeld spitst zich toe op historische wegen, waarbij ALS data gebruikt wordt voor zowel de visualisatie, relatieve datering en datering in combinatie met andere bronnen. Dit voorbeeld komt uit een promotie onderzoek dat zich richt op de ontwikkeling van een methodologie voor het gebruik van ALS data voor historisch wegenonderzoek.

10.00-10.30 Pieterjan Deckers (Vrije Universiteit Brussel) en Dennis Braekmans (TUDelft/Universiteit Leiden) Wat valt er te leren uit legeringen? Conclusies uit de analyse van Merovingische fibula’s in koperlegering Om de samenstelling van archeologische materialen vast te stellen, wordt het steeds gebruikelijker een beroep te doen op portable XRF (pXRF). De niet-destructieve aard van de techniek en het gebruiksgemak van het toestel maken het ideaal voor de studie van archeologische artefacten.


Lezingen vrijdag 15 april Abstracts De verkregen resultaten zijn niet louter relevant voor conservatiedoeleinden, om aan herkomstbepaling te doen, of om productietechnieken in het verleden te bestuderen. Materiaal is een cruciale dimensie van een artefact, even essentieel als de vorm ervan. Hoewel we de complexiteit en interpretatieproblematiek van analysetechnieken als pXRF niet uit het oog mogen verliezen, biedt de toenemende toegankelijkheid ervan archeologen nu de mogelijkheid om die nieuwe dimensie ten volle te verkennen. Deze paper doet dat aan de hand van een case studie van de Merovingische fibula’s in koperlegering uit de verzameling van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in Brussel. De resultaten bieden nieuwe inzichten in de wijze waarop de productie en circulatie van deze voorwerpen georganiseerd waren, maar ook in de sociale betekenis van deze voorwerpen en de materialen waaruit ze vervaardigd waren.

11.00-11.30 José Schreurs (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) Circumvallatielinie Groenlo De stad Grol, het huidige Groenlo, is in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) meerdere malen bezet geweest door Spaanse troepen. In 1627 vond onder aanvoering van Prins Frederik Hendrik de definitieve ontzetting door het Staatse leger plaats. Hiervoor werd een circumvallatielinie rond de stad aangelegd: een van te voren ontworpen doorlopende belegeringsring. Het Rijk heeft het voornemen om de archeologische resten van deze ca. 16 kilometer lange linie integraal aan te wijzen als archeologisch rijksmonument. De procedure hiervoor loopt inmiddels. De aanwijzing vormt het sluitstuk na een grote inzet van lokale onderzoekers, de gemeentes Oost-Gelre en Berkelland en de provincie Gelderland. In de lezing zal ingegaan worden op de historische context, de vindplaats en aard van de archeologisch resten. Daarnaast wordt het proces om tot een aanwijzing als monument te komen belicht. Wat was de aanleiding en reden om de resten van de linie wettelijk te beschermen, welke stappen zijn ondernomen en welke gevolgen heeft de aanwijzing voor eigenaren van de terreinen en andere betrokken?

11.30-12.00 Ben Van Genechten (ARCHEBO) Het Staats kampement te Herent-Kouter Binnen twee stedenbouwkundige vergunningen voor de aanleg van een verkaveling met wegenis, werden in het voorjaar van 2014 twee archeologische onderzoeken langs de Kouterstraat in Herent, Vlaams-Brabant, uitgevoerd. Op basis van historisch kaartmateriaal werd verondersteld op deze locatie de resten van een Staats kampement, afkomstig van het beleg van Leuven (1635), aan te treffen. Voor de tracering van de mogelijke restanten van dit kamp werd een driestappenplan opgesteld. Dit plan omvatte voor beide onderzoeksgebieden een volledige screening van het maaiveld met metaaldetectors, een geofysisch onderzoek en een prospectie met ingreep in de bodem. Omwille van de aanwezigheid van sporen, werd in beide projectgebieden deels een archeologisch vervolgonderzoek opgelegd. Deze onderzoeken vonden plaats in september en oktober 2014. In deze lezing zal dieper ingegaan worden op de resultaten van deze onderzoeken. Tevens vormt ze een pleidooi voor de bestudering van vroegmoderne militaire sites en meer specifiek kampementen of belegeringssites.


Lezingen vrijdag 15 april Abstracts 12.00-12.30 Willem-Simon van der Graaf (Archeodienst BV) Paardengraf van Borgharen In het kader van de Maaswerken is langs de Maas in Zuid-Limburg veel archeologisch onderzoek verricht. In 2010 heeft Archeodienst een grootschalige opgraving in Borgharen uitgevoerd. Op zoek naar een vroeg-middeleeuws grafveld zijn vele bijzondere vondsten gedaan, van een mesolithische vuursteenvindplaats, via off-site sporen uit de gehele prehistorie tot resten van ambachtelijke activiteiten uit de Vroege Middeleeuwen. Uiteindelijk kwamen ook de vroeg-middeleeuwse graven tevoorschijn. Het meest bijzondere was echter een greppel die volgestort bleek te zijn met paardenskeletten. Het was een enorme klus om alle paardenbotten vrij te leggen en de samenhang ertussen vast te stellen. De paarden waren in twee á drie lagen op elkaar gestapeld. Het bleek uiteindelijk om tenminste 65 paarden te gaan. Het was een massapaardengraf dat qua grootte zijn gelijke in Europa niet kent. De pers en het publiek stortten zich op de unieke vondst en de paarden waren in alle nieuwsuitzendingen en alle kranten, zelfs tot aan de andere kant van de wereld te vinden. Op een open avond kwamen meer dan 1000 mensen de vondst bekijken. Het bleek echter niet zo makkelijk om de vondst te dateren. Het moest wel samenhangen met een belegering van de stad Maastricht, maar welke??

13.30-14.00 Pim Alders (Saxion Deventer) Aap, noot, bom: conflictarcheologie en onderwijs De belangstelling voor conflictarcheologie groeit snel. Niet alleen onder beroeps en vrijetijdsarcheologen maar ook bij het publiek. Er is nog veel behoefte aan expertiseontwikkeling bij deze jonge loot aan de archeologiestam. Expertise die ook binnen het onderwijs ontwikkeld en overgedragen moet worden. Universiteiten richten zich in onderzoeksprogramma’s op diverse facetten van conflictarcheologie. Van Romeinse tot Nieuwe Tijd. Bij de opleiding Archeologie van Saxion staat met name de archeologie van de Tweede Wereldoorlog volop in de belangstelling. Studenten zijn erg geïnteresseerd in deze voor archeologen relatief recente periode. Aan de hand van diverse voorbeelden wordt geschetst hoe binnen het onderwijs van Saxion vorm wordt gegeven aan onderzoek naar de archeologie van de WOII. Van een internationaal onderzoek naar resten van een Britse bommenwerper tot afstudeeronderzoek naar verborgen overblijfselen van deze wereldoorlog.

14.00-14.30 Bart Vermeulen (Gemeente Deventer) Vuurkonten, Archeologisch onderzoek naar V1-lanceerinrichtingen in Gelderland en Overijssel In het najaar van 1944 moesten in de gehele provincie Overijssel en een deel van aangrenzend Gelderland grote groepen mensen van de Duitse bezetter hun woning verlaten. Al snel verschenen grote aantallen Duitsers maar vrijwel niemand wist wat die kwamen doen. Totdat met donderend geraas de eerste V1’s werden afgeschoten. Vanwege de grote vlam van de motor werden de vliegende bommen lokaal wel Vuurkonten genoemd. Het Duitse ‘wonderwapen’ was verre van perfect en maakte niet alleen in het doelgebied Antwerpen slachtoffers maar overal langs de route van Oost Nederland naar België.


Lezingen vrijdag 15 april Abstracts In de bossen van de regio liggen de sporen van dit bijzondere verhaal uit het eind van de oorlog verborgen. De afgelopen jaren hebben Saxion en de Gemeente Deventer samen onderzoek gedaan naar deze resten. Doel van het project was het inventariseren van de fysieke resten maar ook het verzamelen van historische informatie en orale geschiedenis over de inzet van de V1 vanuit Overijssel en Gelderland. Een samenvatting van de resultaten van het onderzoek wordt hier gepresenteerd.

14 de Contactdagen voor Belgische en Nederlandse Archeologen en Bouwhistorici Middeleeuwen en Nieuwe tijd

Recommend Documents