116

112

Inhoud Recensies/112 Jos Vroege Laqueur, T.W. (2003). Solitary sex. A cultural history of masturbation/112 Gabriël Van Damme Roosen, C.J.A., Savenije, A., Kolman, A., & Beunderman, R. (Red.) (2004). Adolescenten en de liefde. Psychotherapie met adolescenten/113 Hanneke de Graaf Levine, J. (2002). Harmful to minors. The perils of protecting children from sex/116 Greta Bolle Weeks, G.R., Gambescia, N., & Jenkins, R.E. (2003). Treating infidelity. Therapeutic dilemmas and effective strategies/117 Seksuologische Tijdschriften/118 Ontvangen/122

Laqueur, T.W. (2003). Solitary sex. A cultural history of masturbation. New York: Zone Books, 501 pag., • 37,50. Eind 1993 bezocht ik twee studiemiddagen waarin door verschillende sprekers een zelfde onderwerp vanuit historischsociologisch én vanuit medisch-psychologisch perspectief werd belicht. De eerste studiemiddag ging over masturbatie en werd georganiseerd door het Forum Seksualiteit. De tweede studiemiddag ging over sekse en seksualiteit, en werd georganiseerd door een achttal verenigingen en instellingen waaronder de NVVS en het Forum. Thomas Laqueur – hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Californië en auteur van ‘Making sex: Body and gender from the Greeks to Freud’ (1990) – was bij deze laatste studiemiddag de grote publiekstrekker. De voordracht van Laqueur viel mij destijds wat tegen. Zijn toegift bracht mij, zo schreef ik in dit tijdschrift, echter “nog eenmaal terug op het puntje van mijn stoel”. “Hierin kwam immers een vraag aan de orde die tijdens de studiemiddag over masturbatie in het geheel niet gesteld werd: die naar het culturele klimaat waarin de gedachte aan masturbatie als een ziekte met uiterst schadelijke gevolgen ontstaan kon. Volgens Laqueur was dit denkbeeld ontstaan in een ‘economy of plenty’ waarin gewaarschuwd werd voor ‘unbounded desire’, niet alleen in de vorm van masturbatie (‘onanism’), maar ook van andere zaken die een ‘overmatig’ beroep doen op de imaginatie, zoals het lezen van romans

(‘novelism’), het gebruik van papiergeld etc.” (Vroege, 1994). “Het is mogelijk” – zo eindigde ik mijn verslag – “dat deze hypothese bij een volgend bezoek aan Nederland alweer herroepen zal zijn”. Ook in dat geval had Laqueur echter een belangrijke verdienste: “Zijn stimulerende denkbeelden brachten de leden van het Forum Seksualiteit en de NVVS bij elkaar voor wat wel niet uit zal groeien tot een huwelijk, maar hopelijk ook niet beperkt zal blijven tot een ‘one-night stand’”. Veel meer dan een ‘one-night stand’ is het tussen de NVVS en het – inmiddels opgeheven – Forum Seksualiteit helaas nooit geworden. Laqueur’s hypothese over het culturele klimaat waarin de gedachte aan masturbatie als een ziekte met uiterst schadelijke gevolgen ontstaan kon, is tien jaar na dato echter uitgegroeid tot een monumentaal boek: ‘Solitary sex. A cultural history of masturbation’. In 500 pagina’s, verdeeld over zes hoofdstukken, schetst de auteur de geschiedenis van masturbatie ‘from the Greeks to Freud’ en – met name in het laatste hoofdstuk - van Freud tot aan het eind van de ‘twentieth century’. Wat hij daarin laat zien, is dat de opvatting dat masturbatie schadelijk is een ‘moderne’ gedachte is - het product van de verlichting. Opmerkelijk is ook wat Laqueur zijn lezers al in de openingszin van hoofdstuk 1 - ‘The beginning’ - voorhoudt: “Modern masturbation can be dated with a precision rare in cultural history”. “Sometime between 1708 and 1716 - ‘in or around 1712’ - the then-anonymous author of a short tract with a long title not only named but actually invented a new disease




















Literatuurbulletin

and a new highly specific, thoroughly modern, and early universal engine for generating guilt, shame, and anxiety. It’s title: Onania; or, The Heinous Sin of Self Pollution, and all its Frightful Consequences, in both SEXES Considered, with Spiritual and Physical Advice to those who have already injured themselves by this abominable practice. And seasonable Admonition to the Youth of the nation of Both SEXES…. De “then-anonymous author” is, zo blijkt in hoofdstuk 2, een Londense kwakzalver - John Marten. De ideeën over de schadelijkheid van masturbatie die in ‘Onania’ worden geventileerd, zijn voor hem en zijn medestanders een manier om een “Strengthening Tincture” en een “Prolific Powder” aan de man te brengen! In de loop van 18e eeuw kent Onania vele oplagen. Het gedachtegoed dat daarin tot uitdrukking komt, wordt vervolgens via ondermeer de ‘Encyclopédie’ en medici en pedagogen als Tissot en Rousseau verspreid. Dat masturbatie kon uitgroeien tot een ziekte-met-uiterstschadelijke-gevolgen, zegt uiteraard iets over het culturele klimaat in deze periode. ‘Why masturbation became a problem’ is een vraag die echter pas in hoofdstuk 5 van het boek aan bod komt. Daaraan voorafgaand gaat de auteur in op: ‘The spread of masturbation from Onania to the web’ (hoofdstuk 2), ‘Masturbation before Onania’ (hoofdstuk 3) en ‘The problem with masturbation’ (hoofdstuk 4). Dat hij het geduld van een deel van zijn lezers daarmee wel eens teveel op de proef zou kunnen stellen, is iets wat Laqueur zich terdege realiseert. Zo stelt hij aan het begin van hoofdstuk 3: “There may be more detail here than some readers will find necessary to convince them of the modernity of modern masturbation; skip to Chapter 4 to get back to the story of sex with oneself from the eighteenth century on”. Zelf zou ik dat de historisch geïnteresseerde lezer echter beslist afraden: de 100 pagina’s over ‘Masturbation before Onania’ zijn, net als de andere delen van dit boek, immers zeer de moeite waard! Jos Vroege, psycholoog Literatuur Laqueur, T. (1990). Making sex: Body and gender from the Greeks to Freud. Cambridge MA: Harvard University Press. Vroege, J. (1994). ‘Eigenhandig’ en ‘Making sex and sexuality in a historical and contemporary perspective’ (Forum). Tijdschrift voor Seksuologie, 18, 153-155.

Roosen, C.J.A., Savenije, A., Kolman, A., & Beunderman, R. (Red.) (2004). Adolescenten en de liefde. Psychotherapie met adolescenten. Assen: Van Gorcum, 240 pag., • 27,50. Dit boek is een bundeling van de lezingen die gegeven werden tijdens het tweede congres over psychotherapie met adolescenten in oktober 2003. Van de vele aspecten die de liefde bij adolescenten kenmerken, wordt zowel de normale als de pathologische ontwikkeling behandeld. Beïnvloedende en (mee)bepalende factoren als individuele aanleg, de doorgemaakte ontwikkeling, het gezin en de maatschap-




















113

pelijke omgeving worden belicht. Speciale aandacht is er voor de betekenis van de liefde in een therapeutische relatie en voor de wijze waarop jongeren met een ontwikkelingsstoornis met de liefde omgaan. Dit resulteert in een grote variëteit van artikelen die zowel qua omvang, invalshoek en niveau erg van elkaar verschillen. Bovendien wordt dezelfde volgorde van onderwerpen gevolgd als op het congres. De redactieleden zijn zich hiervan bewust en adviseren dan ook - terecht - het boek als een bloemlezing te hanteren. In ‘Liefde in de adolescentie’ bespreekt Philip Graham de verschillende aard van de relaties, van bekende tot geliefde, en hij belicht het onderscheid tussen verliefdheid en liefde of liefdevolle vriendschap. Begin en einde van de adolescentie kunnen niet duidelijk afgelijnd worden en volgens Graham is de adolescentie een ontwikkelingsfase die - met uitzondering van fysieke secundair seksuele veranderingen - geen onderscheidende eigenschappen heeft die zich niet in andere fasen van de levensloop voordoen. Zo wil hij een aantal mythen rondom de adolescentie uit de wereld helpen, in het bijzonder dat adolescenten voortdurend twijfelen over hun identiteit, dat ze risicovol gedrag stellen en dat hun cognitieve ontwikkeling onrijp is. Dat adolescenten emotioneel onrijp zijn is juist maar dit berust niet op een intrinsiek tekortschieten maar wel op een inadequate voorbereiding op emotioneel belastende situaties. Ook over liefde en seks in de adolescentie bestaan veel mythes: dat de puberteit veel eerder zou plaatsvinden dan voorheen, dat adolescenten een uitzonderlijk hoog niveau van sekshormonen zouden hebben, dat de adolescentie doorslaggevend zou zijn voor de genderidentiteit en voor de ontwikkeling van de seksuele voorkeur, dat adolescenten van nature seksueel promiscue zouden zijn, dat een bevredigende liefdesrelatie in de adoles-centie pas mogelijk zou zijn na emotionele onthechting en (dikwijls heftige) onenigheid tussen de jongere en zijn ou-ders, en ten slotte dat zowel het ontbreken van masturbatie als het buitensporig masturberen problematisch gedrag zou zijn. In ‘‘Ik en Gij’ versus de rest van de wereld’ met als ondertitel ‘Over intimiteit, identiteit en psychotherapeutische dilemma’s’ vertrekt Gerrit van der Most vanuit het ‘Symposium’ van Plato om enkele aspecten van de liefde aan te halen. Zo haalt hij onder anderen Socrates aan, die liefde omschrijft als een wilsbeschikking, een menselijke houding en levensoriëntatie voortkomend uit zijn identiteit, zijn persoonlijkheid. Identiteit en adolescentie worden vaak in één adem genoemd. De belangrijkste ontwikkelingstaak van de adolescent is het exploreren en het zich gaandeweg committeren aan levenskeuzes waarmee hij/zij inhoud, kleur, betekenis en perspectief aan zijn identiteit geeft. Zowel keuzes maken zonder exploratie vooraf, als het vermijden van keuzes maken waardoor geen betrokkenheid mogelijk is, zijn - naarmate de adolescent ouder wordt - een signaal dat de identiteits- en daarmee de persoonlijkheidsontwikkeling stagneert. Een klacht die je bij de adolescent wel eens hoort is het onvermogen om lief te hebben. Aan de hand van twee casussen met betrekking tot die problematiek, maakt de auteur enkele kanttekeningen: rond het onderscheid tussen diagnostiek en classificatie, rond de vraag of psychotherapie

114




















Literatuurbulletin

zowel procesgericht als doelstellingsgericht kan zijn en rond de vraag of ‘developmental psychotherapy’ een aanwinst is binnen de psychodynamisch georiënteerde behandelingsvormen. Als besluit stelt Gerrit van der Most dat onderling geïntegreerde psychodynamische, systeemtheoretische en behavioristische modellen, welke deel uitmaken van het in de diagnostiek vastgestelde ontwikkelingsprofiel, gezamenlijk het kader vormen waarbinnen de empathie bij het doorwerken van ontwikkelingsconflicten gedurende een integratieve behandeling werkzaam is. Een sterkte-zwakte analyse en het expliciteren van protectieve en risicofactoren gedurende de diagnostiek is daarbij onontbeerlijk. Willem Heuves stelt in ‘Pubers en liefde’ vast dat liefde in de puberteit een weinig beschreven onderwerp is. De adolescentenliteratuur gaat over seksualiteit, relaties beginnen, losmaking van de primaire objecten, het veroveren van een seksuele identiteit, interactie met leeftijdsgenoten et cetera. Over verliefdheid wordt nog wel eens wat gezegd, maar over de liefde wordt door wetenschappers nauwelijks geschreven. Dit in scherpe tegenstelling tot de adolescent zelf die het in liedjes en programma’s over niets anders lijkt te hebben. Wat wordt er nu eigenlijk precies bedoeld met het veelgebruikte woord ‘liefde’? Heuves schetst vervolgens twee zienswijzen over de liefde. De eerste werd verwoord door Freud die liefde ziet als iets dat groeit en rijpt, dat stuwt en zich ontwikkelt. De tweede zienswijze komt van Klein die stelt dat liefde voortkomt uit een gemis en verwijst naar iets dat ontbreekt en verloren is gegaan. In ‘Liefde in tijden van…’ verhaalt Ellen Aptroot als directielid van een kinder- en jeugdpsychiatrisch ziekenhuis over de spanningen die kunnen ontstaan wanneer er een verliefdheid ontstaat tussen twee jongeren die allebei opgenomen zijn in het ziekenhuis, op een verschillende afde-ling verblijven en waarbij de ene afdeling zich tegen het ge-beuren afzet omdat ze de jongen omwille van zijn psychopathologie geen geschikte kandidaat vinden, terwijl de andere afdeling de verliefdheid aanmoedigt omdat het normale in de geesteszieke jongere aangemoedigd moet worden. Juridisch gezien hebben de jongeren er recht op en is dus alles terug te voeren tot ‘goed huisvaderschap’, met andere woorden de eigen morele oordeelsvorming. Mogen jongeren die beide psychiatrisch opgenomen zijn proeven van de liefde? Kan de behandeling dan nog correct verlopen? Aptroot benadert het probleem vanuit systeemtheoretische hoek. Ze benadrukt het belang van duidelijke communicatie voor-af; bij de opname dienen afspraken gemaakt te worden over hoe gereageerd zal worden wanneer zoiets zou gebeuren. Ze pleit er uiteindelijk voor het adolescenten die worden opgenomen te gunnen in een zo congruent mogelijke behandelcontext onderzoek te doen naar intimiteit en persoonlijke groei. Marion van den Ende belicht in ‘Romantiek bij biculturele adolescenten’ de innerlijke conflicten rond romantiek die hedendaagse adolescenten beleven die behoren tot de tweede generatie migranten van Turkse of Marokkaanse herkomst. Deze adolescenten zijn veelal in Nederland geboren en opgegroeid en daardoor vertrouwd met westerse normen en idealen (de westerse ik-cultuur), maar grootgebracht in de cultuur van hun ouders (de islamitische wij-cultuur).




















De uitingsvormen van romantische gevoelsexpressies zijn aan cultureel gekleurde gedragscodes onderhevig, evenals de idealen rond partnerkeuze en relatievorming. In een bicultureel opvoedingsklimaat levert dit vaak dilemma’s op die tot ernstige psychische problemen kunnen leiden. ‘Als we geen broer en zus waren zouden we met elkaar trouwen’ is een korte bijdragen van Frits Boer over broers, zussen en de liefde. Vertrekkend van een verhaal van een Spaanse broer en zus die al op jonge leeftijd van elkaar gescheiden werden toen hun ouders uiteen gingen en die later elkaar als partner vinden, belicht Frits Boer enkele facetten van de broer-zus relatie. Vanuit de Griekse mythologie illustreert hij die relatie als symbool van solidariteit en als symbool van het volledige zelf, of met andere woorden het complementeren van elkaar. Broer en zus zijn ook voor elkaar de vertegenwoordig(st)er van het ‘andere geslacht’ en de ervaringen die zij met elkaar opdoen in de jeugd kunnen een nuttige leerschool zijn voor de betrekkingen met het andere geslacht in de volwassenheid. Het kan ook minder gezond zijn zoals bij een te hechte broer-zus relatie die het moeilijker kan maken om later een relatie met een volwassen vriend of vriendin aan te gaan of in het geval van jongens en meisjes die door een kwetsbaar zelfgevoel, sociale angst of contactuele beperkingen moeite hebben met het aangaan van contact met leeftijdsgenoten buiten het gezin en op grond daarvan meer geneigd zijn intimiteit te zoeken bij een broer of zus. Tot slot blijkt er dikwijls een asymmetrie in de broer-zus relatie te zitten. Zo blijkt het vaker voor te komen bij zussen dat ze hun broer haten, terwijl het bij broers vaker voorkomt dat ze onverschillig staan tegenover hun zus. Bert Sanders heeft het over ‘Homoseksualiteit bij adolescenten’. De maatschappelijke situatie van de homoseksuele wordt verschillend waargenomen in de verschillende omgevingen. Vooral jonge en/of laagopgeleide en/of allochtone homoseksuele adolescenten blijken het moeilijker te hebben. Aan de potentiële homo worden eisen gesteld op het punt van zijn karakter die niets te maken hebben met waar het om gaat: homoseksualiteit. De homoseksuele identiteitsvorming wordt beschreven volgens de vier fasen die Troiden onderscheidde: sensitisatie, identiteitsverwarring, identiteitsaanname en commitment. In alle andere opzichten verschilt het leven van vooral de oudere homoseksuele adolescent niet echt van heteroseksuelen. Inge Seiffge-Krenke belicht in ‘Het verloop van de ontwikkeling van romantische liefde in de adolescentie en de jongvolwassenheid: adequate en minder adequate adaptaties’ de desbetreffende theorieën. Alle theoretische benaderingen conceptualiseren de romantische liefde als een multidimensioneel construct. Twee recente theorieën worden geschetst: Furman en Wehner die stellen dat intieme relaties de integratie behelzen van drie systemen namelijk van verbondenheid, zorg geven en seksuele reproductie en Brown die stelt dat adolescenten in het ontwikkelen van en ervaring opdoen met romantische interesses en vaardigheden vier fases doormaken: de ‘initiation phase’, de ‘status phase’, de ‘affection phase’ en de ‘bonding phase’. Voor de validiteit van beide theorieën werd empirische ondersteuning gevonden. Vervolgens bespreekt de auteur - uitgaande van




















Literatuurbulletin

de veronderstelling dat liefdeservaringen in de adolescentie een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van latere liefdesrelaties - de schaarse empirische onderzoeken daarover. De vroege en middenadolescentie wordt gekenmerkt door kortdurende, oppervlakkige en minder intense relaties die voornamelijk tot doel hebben dat adolescenten hun eerste ervaringen opdoen met seksuele relaties en dat zij zich vertrouwd gaan voelen met de tegenovergestelde sekse. Diverse vragen komen aan bod: Wat is de invloed van vroege relaties met de verzorgers? Welke bijdrage hebben leeftijdgenoten en hechte vrienden? Wat is de invloed van identiteit, lichaamsbeeld en relaties met anderen (eerdere romantische partners, ouders, vrienden)? Zijn verbondenheid, aantrekkelijkheid en ‘pijnlijke liefde’ de componenten van de romantische liefde? Wat zijn de problematische ontwikkelingen van romantische relaties? Wat is de invloed van echtscheiding van de ouders en hechting aan de ouders? In ‘Is er liefde?’ heeft Jan Doorn het over het vermogen geliefd te worden of lief te hebben. Hij filosofeert over de oorsprong van de liefde, zoekt haar wortels in een moderne neurobiologische theorie, bespreekt de soorten emoties en hoe emoties ervaren worden, beschouwt het verband tussen liefde en attachment en maakt enkele vergelijkingen met oudere theorieën. Tot slot wordt gekeken naar wat de gevolgen zijn voor de aanpak van vooral die stoornissen die in een dagkliniek of kliniek voor adolescenten voorkomen. Lidwien Geertjens heeft het over ‘Begrensde liefde? Over liefde in een klinische setting’. Liefde kan begrensd worden door de mogelijkheden van de patiënt maar ook kan een behandeling een ontwikkeling zo op gang brengen dat normale relatievorming wel tot de mogelijkheden gaat behoren; grenzen worden dan verlegd. In geen geval zal liefde begrensd mogen worden door beperkingen binnen het behandelteam. Adolescenten die zijn opgenomen in een klinische setting kunnen liefdesrelaties met elkaar aangaan. Daarom moet relatievorming onderwerp van bespreking zijn en blijven, gekoppeld aan individuele casuïstiek omdat de betekenis van een relatie met een leeftijdgenoot voor beide patiënten in de gaten gehouden moet worden, maar ook als algemene attitude. Functie en betekenis van een romantische liefdesrelatie moeten nagegaan worden. Een zo gemeenschappelijk mogelijke visie, met ruimte voor stilstaan bij afwijkende meningen, over liefde en relaties en hoe daarmee om te gaan, is aan te bevelen. Truus de Groot belicht in ‘Liefde en religie bij adolescenten: een strijd tussen vrijheid en gehoorzaamheid’ de rol die religie kan spelen in de denkwereld van een adolescent en hoe die te hanteren binnen het kader van een psychotherapie. Problemen ontstaan vaak als verliefdheid en daarmee seksualiteit, al dan niet in fantasie, hun intrede doen en botsen met religieuze normen. Dit uit zich dan in werkelijke angsten voor de genotskant van de aardse verlangens die door de puber als zo weinig ‘zuiver’ beleefd worden. De drang en verlokking van al dat nieuwe jaagt de paniek aan. In ‘Verborgen liefde bij Turkse en Marokkaanse adolescenten’ stelt Ibrahim Yerden dat de adolescentie voor zowel jongeren als hun ouder een belangrijke periode is met complexe ontwikkelingsopdrachten onder andere in verband met




















115

de liefde. Voor Turkse en Marokkaanse jongeren komt daar nog de problematiek bij van de specifieke cultuurgebondenheid wat liefde, huwelijk en seksualiteit betreft. Ze geven op hun eigen manier vorm aan hun gevoelens van verliefdheid en seksualiteit binnen een scherp bewustzijn van zowel de culturele waarden en normen van hun ouders als van de opvattingen van hun Nederlandse leeftijdsgenoten. Ze vormen een eigen jongerencultuur binnen hun eigen sociale netwerk, waarin zij proberen te experimenteren met hun gevoelens en opvattingen. Deze experimenten spelen zich hoofdzakelijk in het verborgene af en maken strategisch handelen noodzakelijk. De ouderen proberen in deze periode druk uit te oefenen op de jongeren om alles onder controle te houden. Turken noemen de adolescentie ‘de gekke periode’ en beschouwen het als een tijd waarin de onverantwoordelijke adolescent moet worden geleerd hoe hij/zij zich moet aanpassen aan de cultuur. Dit proces gaat gepaard met conflicten tussen ouderen en jongeren, maar de communicatie daarover verloopt niet zoals tussen de westerse puber en zijn/haar ouders. De Turkse en Marokkaanse jongeren laten hun ongenoegen uitsluitend indirect blijken via gebaren en/ of handelingen want voor een openlijke discussie is binnen het gezin soms wel ruimte tussen moeder en jongere maar niet met vader. Die fungeert als ‘stok achter de deur’ die de oude regels moet komen bevestigen. Louise Goei heeft het in ‘Liefde, religie en psychopathologie in de relatie tussen ouders en adolescent’ over de relatie tussen religie en psychopathologie, tussen ouderschap en religie en tussen religie en therapie. Zo kan religie het pathologische genezen, onderdrukken, verbergen, tot uitdrukking brengen of veroorzaken. Zo is er ook sprake van drie soorten van niet-professionele houdingen die therapeuten kunnen innemen ten opzichte van geloof en kerk: vermijden, bestrijden of belijden. Hoe kan religie doorwerken in de visie van ouders op adolescentenproblematiek enerzijds en op de behandeling van deze problemen anderzijds. In ‘Liefde en psychose. Net als iedereen?’ stelt Frans Holdert dat de groep jongeren die een psychose meemaken zeer divers is. Het is een dwarsdoorsnede van de bevolking met uitzondering van de allochtone jongens, bij wie psychose relatief wat vaker voor komt. De psychose slaat bij de adolescent toe in een gevoelige ontwikkelingsfase waardoor ontwikkelingsachterstanden kunnen ontstaan op sociaal, emotioneel en cognitief niveau. Verliefdheid kan een provocerende factor zijn voor een psychose door de emotionele spanning die dit met zich brengt. Intieme relaties worden na de psychose over het algemeen moeilijker door stigmatisering, schaamte, traumatisering en de bijwerkingen van medicatie. Hulpverleners dienen zich hier terdege van bewust te zijn. Ze moeten erop gericht zijn de adolescent weer vertrouwen en controle te geven, zodat zijn/haar zelfgevoel weer herstelt en hij/zij weer verder kan met zijn/haar ontwikkeling. In ‘Dient het wijf dat moeder heet’ heeft Sandra Visser het over pathologische liefde tussen moeders en dochters en niet over haat zoals de titel zou kunnen suggereren. De pathologische liefde tussen moeder en dochter tast niet zozeer het vrouwelijk karakter van de identiteit aan omdat het meisje zich binnen de relatie met haar moeder ongehin-

116




















Literatuurbulletin

derd tot vrouw kan ontwikkelen. Immers, zij hoeft zich niet te separeren maar zich met behoud van de relatie leren differentiëren van de moeder. In de pathologische moeder-dochter relatie heerst onvoldoende flexibiliteit en bestaat er een alles of niets patroon waardoor ontwikkelingstaken van de dochter in gevaar komen. Altijd eens, altijd hetzelfde zijn. De adolescente heeft nog niet geleerd op een gezonde manier van mening te verschillen. Een dergelijke nabijheid kan alleen door eigenheid te ontkennen. Eigenheid is immers niet het doel, maar gezamenlijkheid met een ontkenning van de verschillen. De emoties van de dochter, haar eigen beleving en ervaring is niet het uitgangspunt. Haar emoties worden niet gevalideerd, niet benoemd, bevraagd en gewaardeerd. Ze leert niet haar gevoelens te onderzoeken op hun betekenis. Zo wordt haar vermogen tot affectregulatie sterk beïnvloed: dochters leren affect van moeders te reguleren, te dempen en te spiegelen maar haar eigen emoties blijven onbekend en onbenoemd. Aldus krijgt ze maar moeizaam inzicht in die eigen emoties (alexythimia). Mentaliseren, een voorwaarde voor het ontwikkelen van een stevige identiteit, is daarmee ook moeilijk. Reflectie vraagt stil staan bij jezelf, je gevoelens en gedachten. Bij geparentificeerde dochters is reflectie over de eigen ervaringen en gevoelens ongewenst omdat het tot differentiatie zou kunnen leiden. De overstap naar relaties binnen de peergroep, met name de jongens wordt bemoeilijkt. Het aangaan van een therapeutische relatie kan even moeilijk zijn. Eigen gevoelens en eigenheid van de adolescente moeten in therapie voortdurend en stelselmatig gelegitimeerd worden. ‘Van liefde naar belaging’ is een korte bijdrage van Ella Arensman over de omvang en gevolgen van stalking bij adolescenten en jong volwassenen. Inventarisatie van onderzoeksbevindingen geeft aan dat het fenomeen stalking bij adolescenten en jong volwassenen ten onrechte onderbelicht is door zowel onderzoekers als hulpverleners. Verder wordt zowel door het slachtoffer als de omgeving vaak pas in een laat stadium actie ondernomen waardoor het risico van escalatie van gewelddadig gedrag door de stalker en ernstige gevolgen voor het slachtoffer, waaronder posttraumatische stress klachten en suïcidaliteit, vergroot wordt. De auteur pleit voor meer onderzoek naar risicofactoren van stalking en naar welke kenmerken en gedragingen het risico van ernstige psychopathologie verminderen. In ‘Adolescenten en de nieuwe media: …hst ?...wr wasje van8?’ belichten Esther de Wolf en Annemieke Oomen de betekenis van sms-en en chatten. De mogelijkheden om met anderen te communiceren is daardoor nog toegenomen. Door sms-en wordt een snel en flexibel leven mogelijk; aangezien men niet aan plaats en tijd gebonden is geeft het een groot gevoel van vrijheid en omdat er altijd iemand beschikbaar is geeft het ook een groot gevoel van veiligheid. Chatten geeft vanwege de anonimiteit de mogelijkheid om op een makkelijke en veilige manier nieuwe contacten te leggen, te experimenteren met hun identiteit en te ervaren hoe mensen erop reageren als ze zich op een bepaalde manier presenteren. Sms-en en chatten vergroten door de fysieke afstand de mogelijkheden om op een veilige manier te experimenteren met gevoelsuitingen in relaties, zeker als het gaat om




















uitingen over de liefde. Dit leidt tot het intensiveren en verdiepen van al bestaande relaties. Voor adolescenten die zich in het dagelijkse leven bij het aangaan van contacten erg belemmerd kunnen voelen, bieden zij de mogelijkheid om op een veilige manier toch met contacten te experimenteren. In ‘Liefde en seksualiteit in de beginnende schizofrenie’ maakt Stefaan Soenen reflecties vanuit een meervoudige gevalsstudie naar de lichaamsbeleving in de psychose. Psychotische mensen lopen een groot risico om in de confrontatie met liefde en seksualiteit overweldigd te worden door onnoemelijke angsten, preoccupaties en belemmeringen. Weinigen slagen erin om een vaste liefdesrelatie op te bouwen, laat staan een gezin te vormen en kinderen te krijgen. Vanuit een empirische studie naar de lichaamsbeleving bij adolescente en jongvolwassen patiënten met een psychose worden enkele reflecties gegeven over het belang van liefde en seksualiteit in het schizofrene ziekteproces. De auteur gaat dieper in op de belangrijke rol van stoornissen van de lichaamsbeleving bij patiënten met schizofrenie. Ten slotte heeft Jan Vandeputte het in ‘What is this thing called love?’ over (tegen)overdrachtsliefde in psychotherapie met adolescenten. De basisvoorwaarden van de psychotherapeutische situatie zijn: toewijding, betrouwbaarheid, veiligheid, voorspelbaarheid en empathie. Daarnaast is in de therapiekamer ook een spanningsveld aanwezig tussen liefde en nieuwsgierigheid waartussen een zachte lijn bestaat. Dit kan een psychotherapeutisch proces bevorderen of hinderen. Blijft het op de achtergrond of moet het soms op de voorgrond? Hoe hiermee om te gaan? Waar leert een therapeut zien en ervaren wat de verschillen zijn en waar de grenzen liggen? In de psychotherapeutische situatie moeten grenzen bewaakt worden. De begrensde situatie geeft de therapeut en de patiënt een kader waarbij het spel en de strijd om een maximum aan therapeutische liefde op een professionele wijze plaats kan vinden. Overdrachtsliefde kan vele vormen aannemen. Soms wordt ze spectaculair en openlijk verklaard, meestal gaat het om meer complexe en meer subtiele puzzel, zeker bij adolescenten die eigenlijk nog geen voltooide personen zijn maar ‘werk-in-uitvoering’. Nauw luisteren is de boodschap. Tot zover deze ‘gevarieerde’ bloemlezing. Gabriël Van Damme, psycholoog

Levine, J. (2002). Harmful to minors. The perils of protecting children from sex. Minneapolis: University of Minnesota Press, 299 pag., $ 25,95. Seksualiteit van jongeren roept emoties op. Veel ouders staan niet te juichen als hun minderjarige zoon of dochter geïnteresseerd raakt in seks of de eerste ervaringen opdoet op seksueel gebied. Voor de Verenigde Staten geldt dit nog veel sterker dan voor Nederland. Judith Levine beargumenteert in dit boek waarom het niet zozeer seks zelf is wat schadelijk is voor minderjarigen, maar juist de angst voor seks en de behoefte jongeren hiertegen te beschermen. Ze doet dit door te beschrijven hoe er in Amerika wordt gereageerd op zaken die gezien worden als een seksuele




















Literatuurbulletin

‘bedreiging’ voor minderjarigen: seks op televisie en internet, pedofielen, oudere partners, zelf experimenteren en zelfs seksuele voorlichting. Vervolgens schetst ze aan de hand van wetenschappelijke literatuur en interviews een beeld van de mate waarin er echt gevaar dreigt. Vrijwel elk hoofdstuk leidt tot de conclusie dat de reacties van ouders, politici, justitie en politie overtrokken zijn en dat het juist deze reacties zijn die de schade veroorzaken of verergeren. Zo installeren ouders in een poging hun kind te beschermen allerlei programma’s op hun computer, die alles op internet dat met seks te maken heeft blokkeren. Gevolg: ook de ‘goede’ websites worden geblokkeerd, zodat de jongeren een informatiebron wordt ontnomen. Ook worden ouders en bijvoorbeeld docenten geremd in het tonen van affectie naar kinderen en jongeren toe, uit angst voor beschuldigingen van seksueel misbruik. Kinderen die seksuele spelletjes hebben gedaan met andere kinderen worden zo sterk ‘aangepakt’ dat ze voor het leven getraumatiseerd zijn. En de voorlichting op scholen is dusdanig gericht op ‘abstinence only’ dat er geen informatie wordt gegeven over anticonceptie en condoomgebruik. De gedrevenheid van de schrijfster die je in het boek terugleest is bewonderenswaardig. Ze heeft duidelijk een persoonlijke queeste de wereld duidelijk te maken hoe schadelijk het taboe rond seksualiteit is en hoe belangrijk het is om hier juist open over te praten. Voor het kenbaar maken van deze mening heeft ze veel moeten overwinnen. Het was bijzonder moeilijk een uitgever te vinden die met haar in zee durfde te gaan en na publicatie van het boek heeft ze veel kritiek en agressie over zich heen gekregen. Minder sterk vind ik Levine’s pogingen de angst voor seks van minderjarigen te verklaren. Ze noemt onder andere slechte economische omstandigheden en een toenemende individualisering, die angsten oproepen die vervolgens weer op seksuele ‘bedreigingen’ worden geprojecteerd. Ik vind de gevonden verklaringen nogal speculatief: er kunnen voor hetzelfde geld andere worden geopperd. Bovendien begrijp ik niet goed waarom deze onzekerheden dan juist op seksuele bedreigingen worden geprojecteerd. Zijn er in onzekere tijden juist niet genoeg andere zorgen om je druk over te maken? Een ander punt van kritiek is dat de schrijfster er hier en daar toe neigt de seksuele risico’s voor jongeren die er wel degelijk zijn, te bagatelliseren. Ze beschrijft dan bijvoorbeeld dat de paniek rondom pedofiele netwerken niet in verhouding is tot het aantal incidenten. Zelfs wanneer dit het geval is, is dit geen troost voor degene die juist dit ene incident heeft meegemaakt. Ook beschrijft ze de in haar ogen overdreven reactie van ouders en politie op de seksuele relatie van een 13-jarig meisje en een 21-jarige jongen. Ikzelf zou bij een dergelijke relatie toch ook wel zo mijn bedenkingen hebben (alhoewel zo’n jongen nou ook weer niet direct van mij achter de tralies hoeft). Een aantal maal wordt in het boek een parallel getrokken met de situatie in West-Europa of Nederland, waarbij wordt gezegd dat het taboe rond seksualiteit van jongeren hier veel minder is en dientengevolge de seksuele gezondheid van jongeren veel beter. Inderdaad is het zo dat de schokkende voorbeelden die in het boek worden genoemd in Nederland



















117

naar ik weet niet voorkomen. Voor zover ik weet worden kinderen die seksuele spelletjes met elkaar doen niet zomaar bij de ouders weggehaald, of worden ouders niet berecht omdat ze foto’s hebben gemaakt van hun kind in bad. Ik geloof ook niet dat er veel docenten worden ontslagen die in hun voorlichting verder gaan dan te zeggen dat je het vooral niet moet doen. En ik hoop ook niet dat er in Nederland regels bestaan tegen het knuffelen van kinderen in kinderdagverblijven door de leid(st)ers (als dit wel het geval zou zijn, zou ik mijn kind hier direct vandaan halen!). Toch is er ook in Nederland terughoudendheid als het gaat om seksualiteit van jongeren. Er wordt over het algemeen geaccepteerd dat jongeren het doen, maar het wordt nou ook weer niet toegejuicht en er is naar mijn smaak in de voorlichting ook altijd een erg sterke nadruk op de negatie-ve kanten van seks (soa en hiv, ongewenste zwangerschap, seks onder dwang). Laatst werd ik nog door een journaliste gevraagd wat mijn advies zou zijn aan ouders als ze ontdekken dat hun kind rookt, drugs gebruikt of seks heeft. Seks wordt dan in één adem genoemd met andere vormen van ‘riskant’ gedrag. Persoonlijk vind ik dit toch heel wat anders: het is prima als iemand nooit gaat roken, maar dat iemand nooit aan seks gaat doen, dat willen we toch ook niet. Levine is van mening dat als we willen dat onze jongeren later seksueel gezonde individuen zijn, we ze de kans moeten geven te leren hoe dat moet. Ik deel deze mening met haar. Wat hebben jongeren hiervoor dan nodig? Levine geeft ook antwoord op deze vraag. Ten eerste vindt ze dat ouders kinderen vaak op een liefdevolle manier zouden moeten aanraken, zowel als ze klein zijn als tijdens de adolescentie. In woord en daad zouden ouders kinderen duidelijk moeten maken dat aanraking iets positiefs is, maar dat het nooit mag gebeuren tegen de wil van één van beiden. Verder zouden kinderen en jongeren de ruimte en privacy moeten krijgen om te ontdekken wat ze prettig vinden en wat niet. En uiteraard toegang tot de benodigde informatie om hierbij de juiste beslissingen te kunnen nemen. Hanneke de Graaf, psycholoog

Weeks, G.R., Gambescia, N., & Jenkins, R.E. (2003). Treating infidelity. Therapeutic dilemmas and effective strategies. New York/London: W.W. Norton and Company, 224 pag., £ 22,00. Er zijn weinig zaken die zo diep ingrijpen in een relatie als het ontdekken van ontrouw. Een thema dat zelfs de meest ervaren therapeuten voor grote uitdagingen stelt. Met ‘Treating infidelity’ willen de auteurs een boek aanbieden dat theoretisch inzicht in dit fenomeen en een klinisch model voor aanpak ervan synthetiseert. Zijn de samenstellers in hun poging geslaagd? Mijn inziens wel. Het eerste, theoretische gedeelte van het boek omvat vier aparte hoofdstukken. Hierin komen aan bod: types ontrouw, een empirisch perspectief op factoren die vaak met ontrouw samengaan, de multipele dimensies van het vreemdgaan en de gevolgen ervan. Je moet de auteurs nage-

118



















Literatuurbulletin




















ven dat ze hun visie op ontrouw klaar en duidelijk presenteren: ontrouw valt in geen enkel geval te rechtvaardigen en betekent steeds een onaanvaardbare schending van de intimiteit van het koppel. Dit is ook het uitgangspunt dat ze hanteren bij hun klinisch werk. Je kan het daar als buitenstaander al dan niet mee eens zijn; het boek dwingt je om je eigen mening, normen en overtuigingen scherp te stellen. De auteurs van dit boek schrijven vanuit een rijke praktijkervaring. Het hele boek, rijkelijk gestoffeerd met praktijkvoorbeelden, ademt de sfeer van hoe moeilijk ontrouw te ‘behandelen’ valt. Het therapeutisch proces situeert zich als het ware binnen een emotioneel mijnenveld. Het is steeds een zoeken naar een werkbaar evenwicht tussen ontmoediging en wanhoop enerzijds versus hoop en optimisme anderzijds. Hoofdstuk vijf spitst zich toe op enkele van de valkuilen die de therapeut op zijn weg kan tegenkomen zoals tegenoverdracht en omgaan met ‘geheimen’. De auteurs opteren voor een heldere, gestructureerde aanpak van de crisis, en dat is - gezien de meestal complexe problematiek - een grote verdienste. Die ziet er in grote lijnen uit als volgt. In eerste instantie dient de motivatie van beide partners om de relatie verder te zetten grondig te worden geëxploreerd. Binnen elke therapie dient gewerkt te worden rond ‘vergeving’. Echt vergeven kan maar tot stand komen als de ontrouwe partner de verantwoordelijkheid op zich neemt voor het gebeurde en ook oprecht spijt voelt en betuigt voor wat hij of zij de ander heeft aangedaan. Pas daarna kan er intensief gewerkt worden aan de achterliggende factoren die mee de ontrouw uitlokten en aan een toename van de intimiteit tussen de partners. Gedurende

het hele proces is het werken aan een betere communicatie tussen de partners de rode draad. Het duurt vaak lang vooraleer het vertrouwen tussen beide partners is hersteld. De hulpverlener komt uit dit boek naar voor als een krachtig figuur, die structuur biedt, emoties helpt kanaliseren, veel informatie verschaft en normaliseert. Dit therapeutisch werk vindt plaats vanuit een geïntegreerd model waarbinnen een evaluatie gemaakt wordt van het individueel functioneren van de partners, maar tevens op een systemische manier naar de dynamiek van het koppel wordt gekeken en naar de transgenerationele invloeden die daar een rol in spelen. In hun aanpak maken de auteurs gebruik én van individuele én van koppelgesprekken. De criteria die ze hanteren om te opteren voor het een of het ander komen evenwel niet steeds even goed uit de verf. Ook kon ik me soms niet van de indruk ontdoen dat over sommige thema’s te gemakkelijk is heen gewalst: aan verlies van seksuele interesse en passie in de relatie, nochtans een zeer vaak voorkomende reden die mensen opgeven voor vreemdgaan worden slechts twee bladzijden besteed. Overigens biedt het boek de lezer heel wat kapstokken en praktisch bruikbare suggesties zoals strategieën voor het omgaan met woede of ter preventie van terugval. Vooral het hoofdstuk over het toewerken naar berouw en vergeving zal voor veel lezers vernieuwend zijn, vermoed ik. Het is alleszins een boek dat ik nog af en toe ter hand zal nemen als ik weer eens vastloop in mijn wanhoop om het koppel dat voor me zit.

Seksuologische Tijdschriften

Sibling sex ratio and sexual orientation in men and women: New tests in two national probability samples

Archives of Sexual Behaviour, 2005, 34, (1)

Family size in white gay and heterosexual men

Greta Bolle, arts

A.F. Bogaert ....................................................................... 111 M. King, J. Green, and D.P.J. Osborn ............................... 117

Time to abandon the gay/heterosexual dichotomy?

N. McConaghy ...................................................................... 1 Thoughts on combating pedophilia in non-offending adolescents

B.E. Oliver ............................................................................ 3 The impact factor: “Goin’ up”

K.J. Zucker, and J.M. Cantor ............................................... 7 Should dyspareunia be retained as a sexual dysfunction in DSM-V? A painful classification decision

Y.M. Binik ............................................................................. 11 Peer commentaries on Binik (2005)

R. Basson ............................................................................ 23 Dyspareunia looks sexy on first but how much pain will it take for it to score? A reply to my critics concerning the DSM classification of dyspareunia as a sexual dysfunction

Y.M. Binik ............................................................................ 63 Effects of rape on men: A descriptive analysis

J. Walker, J. Archer, and M. Davies ................................... 69 The evaluation of homophobia in an Italian sample

V. Lingiardi, S. Falanga, and A.R. D’Augelli ...................... 81 Sexual risk behavior of men who have sex with men: Comparison of behavior at home and at a gay resort

D. Knapp Whittier, J. St. Lawrence, and S. Seeley .............. 95 Cultural universals and differences in male homosexuality: The case of a Brazilian fishing village

F.L. Cardoso ..................................................................... 103

Archives of Sexual Behaviour, 2005, 34, (2) Measurement of sexual arousal in postoperative male-tofemale transsexuals using vaginal photoplethysmography

A.A. Lawrence, E.M. Latty, and M.L. Chivers .................. 135 Sexuality before and after male-to-female sex reassignment surgery

A.A. Lawrence ................................................................... 147 Handedness, functional cerebral hemispheric lateralization, and cognition in male-to-female transsexuals receiving cross-sex hormone treatment

A.B. Wisniewski, M.T. Prendeville, and A.S. Dobs ........... 167 Sex differences in the flexibility of sexual orientation: A multidimensional retrospective assessment

K.K. Kinnish, D.S. Strassberg, and C.W. Turner ............. 173 Same-sex sexual orientation, childhood sexual abuse, and suicidal behavior in university students in Turkey

M. Eskin, H. Kaynak-Demir, and S. Demir ...................... 185 Timing of puberty and sexuality in men and women

J.M. Ostovich, and J. Sabini ............................................. 197 Tactile sensitivity in women with sexual arousal disorder

P.F. Frohlich, and C.M. Meston ........................................ 207 Assessment of sexual Behavior, sexual attitudes, and sexual risk in Sweden (1989–2003)

C. Herlitz, and K. Ramstedt .............................................. 219




















Literatuurbulletin

Sexual fantasies of adolescent male sex offenders in residential treatment: A descriptive study

A.S. Aylwin, J.R. Reddon, and A.R. Burke ......................... 231 Behavioral characteristics of men accused of rape: Evidence for different types of rapists

M.P. McCabe, and M. Wauchope ...................................... 241




















119

Female sexuality in Nairobi: Flawed or favoured?

R. Spronk .......................................................................... 267 Intimacy revealed: Sexual experimentation and the construction of risk among young people in Mozambique

A.S. Karlyn ........................................................................ 279 Obstacles to condom use among secondary school students in Maputo city, Mozambique

S. Manuel .......................................................................... 293 Culture, Health & Sexuality, 2005, 7, (1) AIDS and risk: The handling of uncertainty in northern Tanzania

L. Haram .............................................................................. 1 Money, men and markets: Economic and sexual empowerment of market women in southwestern Uganda

B. Nyanzi, S. Nyanzi, B. Wolff, and J. Whitworth ................ 13 The sexual scripts of Kenyan young people and HIV prevention

E. Maticka-Tyndale, M. Gallant, C. Brouillard-Coyle, D. Holland, K. Metcalfe, J. Wildish, and M. Gichuru ......... 27 Public tolerance, private pain: Stigma and sexually transmitted infections in the American Deep South

B. Lichtenstein, E.W. Hook, and A.K. Sharma .................... 43 Different spaces, same faces: Perth gay men’s experiences of sexuality, risk and HIV

G. Brown, and B. Maycock ................................................. 59 Culture, Health & Sexuality, 2005, 7, (2) Locating control: Psychology and the cultural production of ‘healthy subject positions’

D.W. Riggs .......................................................................... 87 Patterns of resistance and transgression in eastern Indonesia: Single women’s practices of clandestine courtship and cohabitation

L.R. Bennett ....................................................................... 101 Identity experience among progressive gay Muslims in North America: A qualitative study within Al-Fatiha

O. Minwalla, B.R.S. Rosser, J. Feldman, and C. Varga ..... 113 Perceptions of sex education for young people in Lesotho

A.J. Mturi, and M.M. Hennink .......................................... 129 Bio-power and biohazards: A projective system reading of gay men’s community-based HIV prevention

J. Russell ........................................................................... 145 Men who have sex with men’s sexual relations with women in Bangladesh

S.I. Khan, N. Hudson-Rodd, S. Saggers, and A. Bhuiya ... 159 Culture, Health & Sexuality, 2005, 7, (3) Sex and secrecy: A focus on African sexualities

G. Reid, and L. Walker ...................................................... 185 Rules of engagement: Structuring sex and damage in men’s prisons and beyond

S. Gear .............................................................................. 195 Cultural politics and masculinities: Multiple-partners in historical perspective in KwaZulu-Natal

M. Hunter ......................................................................... 209 Men behaving differently: South African men since 1994

L. Walker .......................................................................... 225 The scandal of manhood: ‘Baby rape’ and the politicization of sexual violence in post-apartheid South Africa

D. Posel ............................................................................ 239 Black skin, ‘cowboy’ masculinity: A genealogy of homophobia in the African nationalist movement in Zimbabwe to 1983

M. Epprecht ...................................................................... 253

International Journal of Impotence Research, 2005, 17, (2) Changing diagnostic and therapeutic concepts in high-flow priapism

R. Kuefer, G. Bartsch Jr, K. Herkommer, S.C. Krämer, K. Kleinschmidt, and B.G. Volkmer ................................... 109 Role of genital sensory information in the control of the functioning of the spinal generator for ejaculation

M. Carro-Juárez, and G. Rodríguez-Manzo ...................... 114 Response of the internal reproductive organs to clitoral stimulation: The clitorouterine reflex

A. Shafik, O. El-Sibai, R. Mostafa, A.A. Shafik, and I. Ahmed ..................................................................... 121 Peripheral relaxant activity of apomorphine and of a D1 selective receptor agonist on human corpus cavernosum strips

R. d’Emmanuele di Villa Bianca, R. Sorrentino, F. Roviezzo, C. Imbimbo, A. Palmieri, G. De Dominicis, F. Montorsi, G. Cirino, and V. Mirone ............................... 127 The effect of PDE5 inhibition on the erectile function in streptozotocin-induced diabetic rats

G.J. Ahn, Y.S. Sohn, K.K. Kang, B.O. Ahn, J.W. Kwon, S.K. Kang, B.C. Lee, and W.S. Hwang ............................. 134 Beliefs about illness and quality of life among men with erectile dysfunction

I. Stamogiannou, E.A. Grunfeld, K. Denison, and G. Muir 142 Women with low libido: Correlation of decreased androgen levels with female sexual function index

B. Turna, E. Apaydin, B. Semerci, B. Altay, N. Cikili, and O. Nazli ...................................................................... 148 A prospective analysis of sexual functions during pregnancy

G. Aslan, D. Aslan, A. Kzlyar, Ç. Spahi, and A. Esen ....... 154 The effect of overactive bladder syndrome on the sexual quality of life in Korean young and middle aged women

Y.H. Kim, J.T. Seo, and H. Yoon ........................................ 158 Relationship between smoking and erectile dysfunction

R. Shiri, M. Hakama, J. Häkkinen, T.L.J. Tammela, A. Auvinen, and J. Koskimäki ........................................... 164 Surgical treatment of Peyronie’s disease based on penile length and degree of curvature

P. Bokarica, J. Parazajder, B. Mazuran, and I. Gilja ....... 170 Sexual dysfunctions in HCV patients and its correlations with psychological and biological variables

A. Soykan, H. Bozta, R. Dilman, E.T. Özel, A.E. Tüzün, A. Özden, A. Özden, and H. Kumbasar ................................ 175 Erectile dysfunction in chronic renal failure patients undergoing hemodialysis in Egypt

M-EM. Ali, H.Z. Abdel-Hafez, A.M. Mahran, H.Z. Mohamed, E.R. Mohamed, A.M. El-Shazly, A.M. Gadallah, and M.A. Abbas ....................................... 180 Predictors of erectile function improvement in obstructive sleep apnea patients with long-term CPAP treatment

D. Margel, R. Tal, P.M. Livne, and G. Pillar ..................... 186 Penile measurements in normal adult Jordanians and in patients with erectile dysfunction

Z. Awwad, M. Abu-Hijleh, S. Basri, N. Shegam, M. Murshidi, and K. Ajlouni ............................................. 191

120




















Literatuurbulletin

Internet websites selling herbal treatments for erectile dysfunction

R. Thurairaja, B. Barrass, and R. Persad ........................ 196 A new atypical antipsychotic: Quetiapine-induced sexual dysfunctions

M. Atmaca, M. Kuloglu, and E. Tezcan ............................ 201 Distress: Associated variables of erectile dysfunction post-acute myocardial infarction. A pilot study

L. Vacanti, and B. Caramelli ............................................. 204 A case of erectile dysfunction associated with chronic methyl bromide intoxication

H.J. Park, K.M. Lee, J.K. Nam, and N.C. Park ............... 207




















CERSGOSIG: Perspectives and objectives to challenge discrimination. A network on global scale

S. Fabeni ............................................................................... 3 Sexuality and international human rights law

P. Tahmindjis ......................................................................... 9 Sexuality and Australian law

M. Kirby .............................................................................. 31 Transsexuals and European human rights law

L. Reed ................................................................................ 49 Sexual orientation and gender identity in North America: Legal trends, legal contrasts

R.D. Elliott, and M. Bonauto ............................................... 91 Sexuality and human rights in Europe

H. Graupner ..................................................................... 107 Journal of Homosexuality, 2004, 48, (1) Civil unions in Vermont: Political attitudes, religious fundamentalism, and sexual prejudice

D.A. Saucier, and A.J. Cawman ............................................ 1 Differences between previously married and never married ‘gay’ men: Family background, childhood experiences and current attitudes

Advancing human rights through constitutional protection for gays and lesbians in South Africa

R. Louw ............................................................................. 141 Sexuality and human rights: An Asian perspective

E. Laurent ......................................................................... 163 Laws and sexual identities: Closing or opening the circle?

P. Tahmindjis ..................................................................... 227

D.J. Higgins ........................................................................ 19 Feminine but not femme: The dual lesbian body

D. Luzzatto, and L. Gvion .................................................. 43 On the limits of generalizability: Applying resource exchange theory to gay relationship processes

S.O. Gaines Jr, and M.C. Henderson ................................. 79 Comparing gay identity development theory to cognitive development: An empirical study

J.F. Marszalek 3rd, C.S. Cashwell, M.S. Dunn, and K.H. Jones ................................................................. 103 Differences between matched heterosexual and nonheterosexual college students on defense mechanisms and psychopathological symptoms

M.A. Biernbaum, and M. Ruscio ....................................... 125

Journal of Sex & Marital Therapy, 2005, 31, (2) Transvestic fetishism in the general population

N. Långström, and K.J. Zucker .......................................... 87 Psychiatric and characterological factors relevant to excess mortality in a long-term cohort of prostitute women

S. Brody, J. Potterat, S.Q. Muth, and D.E. Woodhouse ...... 97 Fluoxetine-induced changes in tactile sensation and sexual functioning among clinically depressed women

P. Frohlich, and C.M. Meston ............................................ 113 Anodyspareunia in men who have sex with men

W. Damon, and B.R. Rosser ............................................. 129 What is love anyway?

S. Levine ........................................................................... 143 Journal of Homosexuality, 2004, 48, (2) The defense of marriage act (DOMA): Its impact on those seeking same sex marriages

Outcome measurement in female sexual dysfunction clinical trials

S. Althof, R. Rosen, L. Rogatis, E.Corty, F. Quirk, and T. Symonds ................................................................. 153

P.A. Clarkson-Freeman ........................................................ 1 Exploring domestic partnership benefits policies in corporate America

E.L. Davidson, and J. Rouse .............................................. 21 Integrating identities

J.M. Lynch .......................................................................... 45 Identifying the death gender - The ghost of masochism in queer subject

A. Kennedy .......................................................................... 61 Experiential versus rational training: A comparison of student attitudes toward homosexuality

L.J. Guth, D.F. Lopez, J. Rojas, K.D. Clements, and J.M. Tyler ..................................................................... 83 Hazardous journey in intimacy: HIV transmission risk behaviors of young men who are victims of past sexual abuses and who have sexual relations with men

M. Dorais ......................................................................... 103 The bible on homosexuality: Exploring its meaning and authority

K.A. Locke ........................................................................ 125 Journal of Homosexuality, 2005, 48, (3-4) International lesbian and gay law association

R.D. Elliott ............................................................................ 1

Journal of Sex & Marital Therapy, 2005, 31, (3) Preliminary clinical experience with androgen administration for pre- and postmenopausal women with hypoactive sexual desire

S. Anders, A. Chernick, B. Chernick, E. Hampson, and W. Fisher .................................................................... 173 Are orgasms in the mind or the body? Psychosocial versus physiological correlates of orgasmic pleasure and satisfaction

K. Mah, and Y. Binik ......................................................... 187 The effects of pregnancy on sexual life

U. Gökyildiz, and N. Beji .................................................. 201 Gender role/identity and sibling sex ratio in homosexual men

A. Bogaert ......................................................................... 217 Sexual and relationship characteristics among an internetbased sample of U.S. men with and without erectile dysfunction

A. Cameron, R. Rosen, and R. Swindle ............................. 229 Psychogenic erectile dysfunction: Comparative study of three therapeutic approaches

T. Melnik, and C.H. Abdo ................................................. 243 Improvements in SSRI/SNRI-induced sexual dysfunction by switching to Escitalopram

A. Ashton, A. Mahmood, and F. Iqbal ............................... 257




















Literatuurbulletin

Sex Roles, 2005, 52, (1-2) Adolescent girls’ and boys’ science peer relationships and perceptions of the possible self as scientist

J.E. Stake, and S.D. Nickens ................................................. 1 Images of women’s sexuality in advertisements: A content analysis of black- and white-oriented women’s and men’s magazines




















121

Timely completion of class requirements: Effects of student and faculty gender

T.A. Louie, and G. Tom ..................................................... 245 The gendering of men in early childhood education

P. Sargent .......................................................................... 251 Sex Roles, 2005, 52, (5-6)

C.N. Baker .......................................................................... 13 An examination of psychosocial correlates of disordered eating among undergraduate women

D.L. Cohen, and T.A. Petrie ................................................ 29 The role of self-objectification in the experience of women with eating disorders

R.M. Calogero, W.N. Davis, and J.K. Thompson ............... 43 Self-objectification among physically active women

C. Greenleaf ........................................................................ 51 The name game: Employability evaluations of prototypical applicants with stereotypical feminine and masculine first names

F.L. Smith, F. Tabak, and S. Showail ................................... 63 The effects of commercials on children’s perceptions of gender appropriate toy use

J.J. Pike, and N.A. Jennings ................................................ 83 Children’s toy collections in Sweden. A less gender-typed country?

A. Nelson ............................................................................. 93 Masculinity, femininity, and the Bem sex role inventory in Turkey

T. Özkan, and T. Lajunen ................................................. 103 Contemporary myths, sexuality misconceptions, information sources, and risk perceptions of Bodabodamen in southwest Uganda

S. Nyanzi, B. Nyanzi, and B. Kalina ................................... 111 Agentic and communal personality traits: Relations to attitudes toward sex and sexual experiences

C.E. Mosher, and S. Danoff-Burg ..................................... 121 Friendship and gender in Russia and the United States

V.L. Sheets, and R. Lugar .................................................. 131

Chapters of our lives: Life narratives of midlife and older Australian women

A. Burns, and R. Leonard ................................................. 269 Changing gender norms for alcohol consumption: Social drinking and lowered inhibitions at bachelorette parties

B. Montemurro, and B. McClure ...................................... 279 Women behaving badly: Gender and aggression in a military town, 1653–1781

J. Warner, K. Graham, and E. Adlaf ................................. 289 Gendered characteristics of political engagement in college students

A.G. Bernstein ................................................................... 299 Are traditional gender role attitudes associated with risky sexual behavior and condom-related beliefs?

C.L. Shearer, S.J. Hosterman, and M.M. Gillen ................ 311 Stress, rewards, and change in the centrality of women’s family and work roles: Mastery as a mediator

T.R. Norton, A. Gupta, and M.A. Parris Stephens ............ 325 Alternative employment arrangements: A gender perspective

J.H. Marler, and P. Moen .................................................. 337 Predictors of young adolescents’ math grades and course enrollment intentions: Gender similarities and differences

G. Crombie, N. Sinclair, and N. Silverthorn ..................... 351 When gender differences surpass cultural differences in personal satisfaction with body shape in Israeli college students

M.P. Safir, S. Flaisher-Kellner, and A. Rosenmann ........... 369 Rape perception differences between Japanese and American college students: On the mediating influence of gender role traditionality

N. Yamawaki, and B.T. Tschanz ........................................ 379 Sex Roles, 2005, 52, (3-4) Gender role stereotyping of parents in children’s picture books: The invisible father

D.A. Anderson, and M. Hamilton ..................................... 145 All for him: Articles about sex in American lad magazines

L.D. Taylor ....................................................................... 153 Perceptions of dating violence following a sexual or nonsexual betrayal of trust: Effects of gender, sexism, acceptance of rape myths, and vengeance motivation

Gender-biased perceptions of preschoolers’ behavior: How much is aggression and prosocial behavior in the eye of the beholder?

J.M. Ostrov, N.R. Crick, and C.F. Keating ....................... 393 Body hair removal: The ‘Mundane’ production of normative femininity

M. Toerien, S. Wilkinson, and P.Y.L. Choi ......................... 399 Parental preference for sex of newborn as reflected in positive affect in birth announcements

A. Quintero Gonzalez, and R. Koestner ............................ 407

G.B. Forbes, R.L. Jobe, and K.B. White ............................ 165 The sexual double standard: Fact or fiction?

M.J. Marks, and R.C. Fraley ............................................ 175 The influence of peer interactions on sexually oriented joke telling

D.J. Angelone, R. Hirschman, and S. Suniga ................... 187 Cross-cultural reactions to academic sexual harassment: Effects of individualist vs. collectivist culture and gender of participants

J. Sigal, M.S. Gibbs, and C. Goodrich ............................. 201 Gender role orientation of athletes and nonathletes in a patriarchal society: A study in Turkey C. Koca, F. Hülya Aº çi, and S. Kirazcr ............................. 217 Social role theory and the perceived gender role orientation of athletes

L.A. Harrison, and A.B. Lynch ......................................... 227 Analysis of the Children’s Personal Attributes Questionnaire (Short Form) with a sample of African American adolescents

N. Renick Thomson, and D.H. Zand ................................ 237

Sexual & Relationship Therapy, 2005, 20, (1) Sexual medicine & sexology for sexual dysfunction

K.R. Wylie .............................................................................. 1 Sexual coercion in dating relationships: Conceptual and methodological issues

L.F. O’Sullivan ...................................................................... 3 The relevance of the dual control model to male sexual dysfunction: The Kinsey Institute/BASRT collaborative project

J. Bancroft, D. Herbenick, T. Barnes, R. Hallam-Jones, K. Wylie, and E. Janssen ..................................................... 13 Intimacy and its relevance in human functioning

M. Popovic .......................................................................... 31 The impact of stigma on couples managing a sexually transmitted infection

D.C. Newton, and M.P. McCabe ......................................... 51

122




















Literatuurbulletin

PDE5 Inhibitors may help some women with sexual problems

D. Richardson, D. Goldmeier, and A. Kocsis ..................... 65 Educating sexologists in a Danish university hospital in accordance with a Nordic educational programme

K. Rischel, and E. Kristensen .............................................. 71 Resources available to the UK psychosexual and relationship therapist

K.R. Wylie ............................................................................ 83 The emergence of a new paradigm in sex therapy: Integration

G.R. Weeks .......................................................................... 89 Integrating medical and psychological treatment for sexual problems: The psyche and the soma

J.S. Black .......................................................................... 105 Literature update: A critical review

R. Mohan, and D. Bhugra ................................................. 115 The mechanisms of human ejaculation: A critical analysis

R.J. Levin .......................................................................... 123




















Ende einer Party

H. Bech ............................................................................... 10 Jenseits von Lüsternheit und Prüderie

S. Becker ............................................................................. 14 Beobachtungen und Hypothesen in den „Drei Abhandlungen” W. Berner 18 Sadomasochismus 100 Jahre nach den „Drei Abhandlungen”

L. Böllinger ......................................................................... 24 Kritik und Kritik der Kritik der „Drei Abhandlungen” von Freud

C. Buddeberg, und L. Götzmann ........................................ 30 Positive und negative Bisexualität

M. Dannecker ..................................................................... 34 Sieben Anmerkungen zu den „Drei Abhandlungen”

S. Düring ............................................................................ 36 Die Zweizeitigkeit der sexuellen Entwicklung und die psychoanalytische Kulturtheorie

M. Erdheim ......................................................................... 39 Stadien des Zerfalls einer Theorie

S. Etgeton ............................................................................ 41 Eine kontinuierlich fließende Quelle der Stimulation

Sexualities, 2005, 8, (2)

W. Everaerd ........................................................................ 45 Eros - verschüttet

New parenting: Opportunities and challenges

C. Donovan, and A.R. Wilson ........................................... 131 ‘We’re not living on planet lesbian’: Constructions of male role models in debates about lesbian families

V. Clarke, and C. Kitzinger ............................................... 137 Is gay parenting bad for kids? Responding to the ‘very idea of difference’ in research on lesbian and gay parents

S. Hicks ............................................................................. 153 Welfare moms and the two grooms: The concurrent promotion and restriction of marriage in US public policy

S. Cahill ............................................................................ 169 Contested heteronormativities: Discourses of fatherhood among lesbian parents in Sweden and Ireland

R. Ryan-Flood ................................................................... 189 Accessing medicalized donor sperm in the US and Britain: An historical narrative

S. Barney ........................................................................... 205 Looking like a family: Negotiating bio-genetic continuity in British lesbian families using licensed donor insemination

C. Jones ............................................................................ 221 What’s in a name? The significance of the choice of surnames given to children born within lesbian-parent families

K. Almack ......................................................................... 239

F. Fichtel .............................................................................. 49 Bekehrung missglückt

J.H. Gagnon ....................................................................... 51 Paralipomena zur Sexualtheorie

R. Green .............................................................................. 56 Zur pädosexuellen Objektwahl

H. Gschwind ....................................................................... 62 Der Mann auf dem Podest

R. Lautmann ....................................................................... 67 Freuds „Drei Abhandlungen zur Sexualtheorie” oder Wie man mit dem Hammer analysiert

S. Lewandowski .................................................................. 70 Sexueller Leib und Kultur

H.-M Lohmann ................................................................... 73 Ein anderer Kern des Unbewussten

W. Mertens .......................................................................... 76 Wunsch - Traum - Kindheit

B. Nitzschke ........................................................................ 79 Ein erhellendes Scheitern

P. Passett ............................................................................. 84 Sexuelles Begehren als Einschreibung

I. Quindeau ......................................................................... 88 Vom Triebgeschehen bei Mensch und Tier

H. Richter-Appelt ................................................................ 91 Sexualwissenschaft als Fußnote

Sexuality and Disability, 2005, 23, (1) Sexual self-esteem and body image of South African spinal cord injured adolescents

V. Sigusch ............................................................................ 93 Fenichels 175 Fragen zu Freuds „Drei Abhandlungen”

E. Mühlleitner, M. Giefer, und J. Reichmayr ....................... 98

C-A. Potgieter, and G. Khan .................................................. 1 Sexuality and women with spinal cord injury

R. Singh, and S.C. Sharma ................................................. 21 Gender identity disorder in an adult male with Asperger’s syndrome

G. Gallucci, F. Hackerman, and C.W. Schmidt ................... 35 Male rape, some notes on the laboratory investigation

V. Wiwanitkit ........................................................................ 41

Ontvangen Both, S. (2004). Motor preparation and sexual action: a psychophysiological perspective on sexual motivation. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam [Proefschrift].

Zeitschrift für Sexualforschung, 2005, 18, (1) Provokation Sexualität

J.C. Aigner ............................................................................ 1 On revient toujours à ses premiers amours

I. Azoulay .............................................................................. 5

Gijs, L., Gianotten, W., Vanwesenbeeck, I., & Weijenborg, P. (Red.) (2004). Seksuologie. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, 626 pag., • 74,90.