DE BESLISNOTA
IN EEN NOTENDOP
11 vragen met antwoorden over de Beslisnota ‘Schoon en gezond water in Noord-Nederland’
Colofon Deze brochure is een uitgave van de Stuurgroep
Redactie provincies Groningen en Fryslân
Water 2000+/RBO Nedereems en RBO Rijn Noord. Tekst PIT Concept & Copy, Leeuwarden
Groningen/ Leeuwarden, mei 2008 Vormgeving Studio Rob Pentinga, Haren
Fotografie Jur Bosboom
Drukwerk PlantijnCasparie, Groningen
Oplage 1.000 exemplaren
Heeft u meer informatie nodig, dan kunt u terecht bij: Stuurgroep Water 2000+ Postbus 610 9700 AP Groningen telefoon: (050) 316 4530
[email protected] [email protected] Hier kunt u ook meer exemplaren van de beslisnota of deze brochure opvragen.
In alle nuchterheid én met gepaste trots Deze brochure geeft u een indruk van de beslisnota KRW/WB21 ’Schoon en gezond water in Noord-Nederland’. Wat is de indruk van de beide voorzitters van het RBO Rijn Noord en het RBO Nedereems?: “Dit is een beslisnota die wij presenteren in alle nuchterheid én met gepaste trots!”
In alle nuchterheid én met gepaste trots, omdat de doelen en maatregelen voor de waterkwaliteit ambitieuzer zijn dan ze misschien op het eerste gezicht lijken. De ambities zijn realistisch en goed onderbouwd. Haalbaar en betaalbaar. En wat natuurlijk het belangrijkste is: wij verwachten met deze maatregelen een flinke verbetering van de waterkwaliteit. In alle nuchterheid én met gepaste trots, omdat deze nota alleen heeft kunnen ontstaan door een constructieve samenwerking van overheden onderling en van overheden met belangenorganisaties in de vele vergaderingen, veldbijeenkomsten, werkconferenties en gebiedsbijeenkomsten. In alle nuchterheid én met gepaste trots, want één gezamenlijke beslisnota voor twee stroomgebieden, typeert Noord-Nederland! Wij komen elkaar, ook in de toekomst nog graag tegen bij deze provinciale en regionale samenwerkingsverbanden. In alle nuchterheid én met gepaste trots, want we moeten de benodigde inspanning niet onderschatten. Het vrijblijvende karakter van plannen maken is met de resultaatsverplichting van de KRW immers voorbij. In alle nuchterheid én met gepaste trots, omdat voor achterover leunen (nog) geen tijd is. Een integrale aanpak en synergie bij het plannen en uitvoeren van de maatregelen is minstens zo belangrijk. U leest het, een beslisnota waar wij vierkant achter staan. Graag willen we u bedanken voor uw bijdrage en we hopen dat we daar weer op mogen rekenen bij de uitvoering van de maatregelen!
Tineke Schokker-Strampel voorzitter RBO Rijn Noord
Henk Bleker voorzitter RBO Nedereems
De Beslisnota in een notendop Alle ‘vaktermen’ en afkortingen in dit boekje op een rij KRW = Europese Kaderrichtlijn Water (waterkwaliteit) GRP
= Gemeentelijk Rioleringsplan
RBO
= Regionaal Bestuurlijk Overleg
RAO = Regionaal Ambtelijk Overleg
Onlangs verscheen de Beslisnota ‘Schoon en gezond water in Noord-Nederland’. Een lijvige nota waaraan de afgelopen jaren met veel inzet van alle betrokkenen is gewerkt. Juist die samenwerking is belangrijk bij het realiseren van een nieuw waterbeleid om de doelstellingen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) voor 2015 te halen. Om het u gemakkelijk te maken is de uitgebreide Beslisnota in deze brochure in 11 vragen samengevat. Deze vragen zijn aangevuld met handige kaartjes en tabellen en een aantal interviews met betrokkenen. In dit boekje vindt u ook een overzicht van alle ‘vaktermen’ en afkortingen die worden gebruikt en een overzicht van de websites waarop u meer kunt lezen over de Europese Kaderrichtlijn Water. Veel leesplezier!
LBOR = Landelijk Bestuurlijk Overleg RBO-voorzitter SGBP = Stroomgebiedbeheerplan WB21 = Waterbeheer 21ste eeuw (wateroverlast)
Gedeputeerde Tanja Klip:
“Een pluspakket voor recreatie en landbouw.”
Tanja Klip is gedeputeerde bij de provincie Drenthe en heeft vanuit die functie het proces rond de KRW vanaf het begin meegemaakt: “Het lijkt natuurlijk een onmogelijke taak om met zoveel partijen tot een visie te komen. Alle participanten in dit proces verschilden qua kennisniveau én ze moesten ook rekening houden met hun eigen achterban. Toch is dankzij de coöperatieve instelling het tot stand komen van de Beslisnota goed verlopen. Terugkijkend op het proces vind ik dat er al ontzettend veel is gebeurd. En met name de waterschappen verdienen voor hun inspanningen een enorme pluim.”
Maar Klip wil nu zeker niet achterover gaan leunen. Sterker nog, ze wil de lat nog wat hoger leggen. “Ook onze Staten hebben een hoog ambitieniveau. Behalve dat we de afgesproken maatregelen uitvoeren, willen we kijken of we met een extra investering er voor kunnen zorgen dat de maatregelen niet alleen een positief effect hebben op de natuur en de waterkwaliteit. Er moet door wisselwerking ook een pluspakket mogelijk zijn voor de recreatieve en agrarische sector.”
1
1
Wat is de Beslisnota ‘Schoon en gezond water in NoordNederland’? De Beslisnota is een plan waarin staat omschreven hoe we de komende jaren gaan werken aan schoon en gezond water in Noord-Nederland. Deze nota geeft de hoofdlijnen aan van de doelen, maatregelen en kosten van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) die we de komende jaren willen gaan uitvoeren.
2
Hoe is de Beslisnota tot stand gekomen? De Beslisnota is het eindproduct van een lang proces dat in stappen verliep. De eerste stap was het verzamelen van meningen, ideeën en informatie aan de hand van discussies in de KRW-gebiedsgroepen over waterkwaliteitsdoelen en mogelijkheden om die te bereiken. Vervolgens presenteerde de Stuurgroep/RBO in oktober 2007 het advies van de gebiedsgroepen, samengevat in een adviesnota. Besturen van provincies, waterschappen en gemeenten in Noord-Nederland gaven hier vervolgens reacties op. Deze zijn verwerkt en het resultaat is de Beslisnota.
3
Wat is de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) en wat zijn de uitgangspunten? In Europa heeft elk land zijn eigen regels en normen over de kwaliteit van het water, maar de rivieren houden zich niet aan landsgrenzen. Om het water schoon te krijgen én te houden, moeten de landen hier dus samen aan werken. In 2000 is besloten om de kwaliteit van water in Europa integraal aan te pakken door middel van de Kaderrichtlijn Water (KRW). De KRW is een richtlijn voor een bepaalde manier van werken. Het doel van de KRW is een goede ecologische en chemische kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater. De KRW heeft een aantal principes en uitgangspunten: - de vervuiler betaalt; - de gebruiker betaalt; - geen achteruitgang van de ecologische en chemische kwaliteit van het water; - de maatregelen en doelen worden gehaald voor 2015 (met een uitloop naar 2027); - er wordt gewerkt met zogenoemde stroomgebieden die weer worden ingedeeld in waterlichamen voor zowel oppervlakte- als grondwater.
4
Wat is het doel van de KRW? Het doel van de KRW is een goede ecologische en chemische kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater. Hiermee leggen we de basis voor water met een gevarieerde plantenen dierenwereld en een meer natuurlijke inrichting. Daarnaast moet de grondwatervoorraad stabiel zijn. De lidstaten van de Europese Unie zijn verplicht om alle maatregelen uit te voeren die nodig zijn om de doelstellingen te halen. Ze mogen zelf bepalen hoe ze die uitvoeren.
5
Wat is het doel van de Beslisnota? De Beslisnota is bedoeld om op hoofdlijnen de doelen, maatregelen en kosten van de KRW vast te leggen als voorbereiding op de bestuurlijke besluitvorming in de regio. De nota is de basis voor de plannen van de provincies, gemeenten en waterschappen. Daarnaast is de Beslisnota bedoeld om verantwoording af te leggen over de afwegingen die zijn gemaakt om tot de maatregelen te komen.
Paul van der Vegt van de Friese Milieufederatie:
“De KRW is goed voor de kwaliteit van Fryslân.”
Paul van der Vegt van de Friese Milieu Federatie is namens diverse natuurorganisaties betrokken bij de Beslisnota. “Bij het tot stand komen van de Beslisnota hebben we vooral aandacht gevraagd voor de kansen van de KRW en de baten van schoon water. Behalve actief participeren in overleggen zoals de KRW-gebiedsgroepen, hebben we daar ook andere, eigen middelen voor gebruikt, zoals de Waterwaaier. Hierin stond op beeldende wijze uitgelegd wat naar ons idee de kansen zijn van de KRW, voor de natuur en waterkwaliteit, maar breder voor de kwaliteit van Fryslân.” Paul van der Vegt is positief, maar ook kritisch over de Beslisnota. “Er worden de komende jaren veel maatregelen uitgevoerd die de ecologische kwaliteit van de watersystemen verbeteren, zoals de
aanleg van vispassages en de inrichting van natuurvriendelijke oevers. Maar wat ons betreft ligt het ambitieniveau te laag. De kosten waren natuurlijk een belangrijk uitgangspunt, maar ik denk dat het goed is om ook nadrukkelijker naar de baten te kijken. Een verbetering van de ecologische waterkwaliteit is niet alleen goed voor de natuur, maar maakt Fryslân ook een aantrekkelijkere plek om te recreëren en te wonen.” De volgende stap in het proces rond de KRW is het uitvoeren van de maatregelen. Ook daar willen de natuurorganisaties graag een bijdrage aan leveren. “Wij staan open om mee te denken over hoe en waar de voorgenomen maatregelen zo natuurvriendelijk mogelijk uitgevoerd kunnen worden.”
10 W a d d e n z e e Schiermonnikoog Ameland
L a u w e r s m e e r
Terschelling
Vlieland
Leeuwarden
Groningen E e m s
Te x e l
Assen
I J s s e l m e e r
Hoofdstroom Rijndelta Hoofdstroom Eems
11
6
Wat zijn stroomgebieden en welke stroomgebieden vinden we terug in de Beslisnota? Nederland is een georganiseerd land met gemeentelijke, provinciale en landsgrenzen. Maar water trekt zich daar niets van aan. Om toch een indeling te maken, volgen we de natuurlijke weg van water en werken we met zogenoemde stroomgebieden. In Nederland vinden we vier internationale stroomgebieden: de Eems, de Rijn, de Maas en de Schelde. Deze stroomgebieden delen we weer op in deelstroomgebieden. Noord-Nederland is verdeeld in drie KRW-deelstroomgebieden: - Rijn Noord: dit omvat de provincie Fryslân en delen van de provincies Groningen en Drenthe, de Waddenzee en de Waddenkust (exclusief Texel). - Nedereems: dit deelstroomgebied bestaat uit het noordoostelijk deel van Groningen en Drenthe. - Eems-Dollard: het Nederlandse en Duitse estuarium (de riviermond waar zoet en zout water bij elkaar komen) van de Eems inclusief de Dollard. Binnen de deelstroomgebieden worden rivieren, meren, kanalen, beken en sloten afzonderlijk en in samenhang benaderd, omdat ze deels met elkaar in verbinding staan.
12
7
Wie zijn er bij de KRW betrokken en hoe worden de taken verdeeld? Er zijn veel partijen betrokken bij de Europese Kaderrichtlijn Water. Bij de vier overheidslagen ligt de verantwoording voor de implementatie: het rijk, de provincies, waterschappen en gemeenten. Daarnaast zijn er nog de drinkwaterbedrijven, want winwatergebieden zijn binnen de KRW als beschermde gebieden benoemd, en belangenorganisaties als de milieufederaties, VNO/NCW en LTO-Noord. De kennis en mening van drinkwaterbedrijven en belangenorganisaties spelen een belangrijke rol bij het tot stand komen van de KRW-doelen en -maatregelen. Zij informeren de vier overheidslagen maar hebben geen bevoegd gezag. In de tabel hiernaast ziet u de taakverdeling tussen het rijk, de provincies, de waterschappen en de gemeenten.
waterschap peilbeheer verbeteren rendement RWZI
(rioolwaterzuiveringsinstallatie) oeverinrichting baggeren maaibeheer inrichting watersysteem
vergunningverlening op basis van de Wet veront-
reiniging oppervlaktewateren (WVO) en de Wet milieubeheer rioleringsmaatregelen bouwverordening productenbeleid
(o.a. consumentenproducten en bouwmaterialen) beleid bestrijdingsmiddelen mestwetgeving verkeersemissiebeleid
Gemeente
rijk/eu
provincie
13
14
8
Welke maatregelen kunnen we tot 2015 verwachten? Overheden, agrarisch ondernemers en bedrijven dragen allemaal bij aan het verbeteren van de waterkwaliteit. Welke maatregelen elke partij gaat uitvoeren, staat in de Beslisnota. In de Beslisnota staat tevens welke maatregelen we tot 2015 gaan nemen en welke daarna. In nevenstaande tabel leest u een aantal voorbeelden van de maatregelen.
8
Wie betaalt de kosten voor de verschillende maatregelen? De maatregelen die er voor de KRW worden genomen, kosten natuurlijk geld. Deze kosten komen vooral voor rekening van provincies, gemeenten en waterschappen. Als we kijken naar de kosten voor de maatregelen van het oppervlaktewater dan zien we dat we van 2010 tot 2015 in totaal 494 miljoen euro investeren in maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren. Circa 90 tot 95% daarvan valt onder het huidige beleid. De meerkosten ontstaan door het intensiveren van het beleid. Het voorkomen van verdroging in natuurgebieden en grondwatervervuiling in drinkwatergebieden bedraagt 29 miljoen en komt met name voor rekening van de provincie. De kosten voor het zoete binnenwater komen grotendeels voor rekening van de waterschappen, de provincies, gemeenten en terreinbeherende organisaties. De kosten voor de maatregelen voor het zoute water, namelijk de Waddenzee en EemsDollard, worden betaald door het rijk en zijn begroot op 10 tot 20 miljoen euro. Dit bedrag is grotendeels bestemd voor maatregelen die van 2010 en 2015 worden uitgevoerd.
De waterschappen
De gemeenten
Het Rijk
De provincies 15
De waterschappen werken de regionale maatregelen voor zowel het WB21 als de KRW uit. Ook voeren zij deze uit, vaak in samenwerking met provincies en gemeenten. Een paar voorbeelden van verantwoordelijkheden van waterschappen: - inrichtingsmaatregelen (bijvoorbeeld hermeandering van beken, aanleg van natuurvriendelijke oevers langs kanalen, bergen van water en aanleg van vispassages); - maatregelen voor het verbeteren van het zuiveringsrendement van rwzi’s (rioolwaterzuiveringsinstallaties); - baggerwerkzaamheden; - ecologisch beheer (bijvoorbeeld minder vaak maaien langs sloten en beken).
Verschillende maatregelen die uit de KRW voortkomen, liggen op het werkterrein van de gemeenten. Hierbij kan men onder andere denken aan maatregelen op het terrein van wateroverlast, ruimtegebruik, riolering, milieu- en bouwvergunningverlening en bodem- en grondwatersanering. Maatregelen die gemeenten kunnen nemen zijn: - afkoppelen schoon regenwater; - extra berging rioolwater; - reductie vuiluitworp overstorten; - waterberging, hermeandering en oeverstroken in bestemmings- en structuurplannen opnemen; - beleid ten aanzien van vergunningen en handhaving.
De staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat is eindverantwoordelijk voor de uitvoering van de KRW in Nederland. De staatssecretaris stuurt de stroomgebiedbeheerplannen naar Brussel. Het rijk legt de doelen voor de grote rijkswateren en voor de natuurlijke binnenwateren vast. Bij het rijk ligt de nadruk op de landelijke milieumaatregelen die zijn gericht op de verbetering van de chemische kwaliteit van oppervlakte- en grondwater, bijvoorbeeld: - nieuwe richtlijnen voor eisen bij milieuvergunningen van industrieën; - verbod op het gebruik van chemische stoffen in industrie en huishoudens; - mestbeleid voor de landbouw; - voorschriften/convenanten voor vermindering van zware metalen in voedingsmiddelen en meststoffen. Verder voert Rijkswaterstaat inrichtingsmaatregelen uit in de Waddenzee en de Eems-Dollard.
De provincies stellen de ecologische doelen vast voor kanalen, beken en meren. Zij hebben de regie over het ruimtelijk en gebiedsgericht beleid dat belangrijk is voor het bereiken van deze doelen. Hierbij valt te denken aan: - het combineren van WB21-maatregelen en KRW-maatregelen met andere vormen van gebiedsgericht beleid; - het aanwijzen van waterfuncties en waterlichamen en de bijbehorende regionale doelstellingen; - de aanwijzing van grondwaterbeschermingsgebieden en sanering van vervuilde bodems (samen met gemeenten); - het verlenen van vergunningen voor grondwateronttrekkingen.
16
10 Wanneer worden er besluiten genomen? De Europese Kaderrichtlijn Water richt zich op 2015, met een uitloop naar 2027. Dit betekent dat er de komende jaren nog veel moet gebeuren. Hieronder staat in de tabel op hoofdlijnen omschreven wanneer er wat wordt besloten en wie er verantwoordelijk voor is.
wanneer wat we besluiten 2008 - Beslisnota ‘Schoon en gezond water in Noord-Nederland’ wordt gepresenteerd; - vertaling van de Beslisnota in de ontwerpplannen van de provincies, waterschappen en gemeenten; - samenvoegen van deze plannen in het Stroomgebiedbeheerplan; 2009 - inspraak en vaststellen Waterhuishoudingsplan; - inspraak en vaststellen Waterbeheerplan; - inspraak en vaststellen Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP), Raadsbesluit KRW, Waterplan en Baggerplan; - inspraak en vaststellen Stroomgebiedbeheerplan; 2015 - tussendoel bereikt: alle maatregelen uitgevoerd, geëvalueerd, en herzien van de plannen; 2027 - goede ecologische en chemische toestand van grond- en oppervlaktewater is bereikt; - definitieve einddatum KRW-traject.
wie besluit
provincies, waterschappen, gemeenten rijk provincies waterschappen gemeenten rijk
Milieuwethouder Alex Langius:
“Er is een grote deskundigheid en betrokkenheid van alle partijen.”
17
Alex Langius is als milieuwethouder van de gemeente Assen nauw betrokken bij de KRW. “Wat mij met name opviel tijdens het intensieve samenwerkingsproces rond de Beslisnota was de grote deskundigheid en betrokkenheid van alle partijen. Om te komen tot een haalbaar en betaalbaar plan werd er een groot beroep gedaan op het oplossend vermogen van alle deelnemers. Het resultaat is een reëel plan waar alle partijen zich in kunnen vinden en dat zich kan meten met de plannen van andere stroomgebieden. Ik ben dan ook zeer tevreden over het eindresultaat.”
De volgende stap is natuurlijk de uitvoering van de Beslisnota. “Bij de uitvoering is met name de organisatie belangrijk. Nu het opstellen van de Beslisnota is afgerond, merk ik dat mensen zich een beetje gaan terugtrekken. Dat kan een tijdelijke pauze zijn, na een langdurig en intensief project, maar ik hoop dat alle partijen open blijven staan voor de samenwerking. We hebben elkaar namelijk gewoon hard nodig én samen werken geeft een meerwaarde aan het eindresultaat!”
18
11 Hoe gaat het nu verder? Als in 2009 de regionale waterplannen voor 2010-2015 klaar zijn en in de stroomgebiedbeheerplannen staat omschreven wie wat doet, kan de stap naar uitvoering worden gemaakt. De KRW heeft namelijk een duidelijke resultaatverplichting die in 2015 moet worden gehaald. Omdat een groot aantal organisaties, bedrijven en burgers heeft samengewerkt en meegedacht is er een breed draagvlak voor de maatregelen. Om de plannen uit te voeren, is deze samenwerking van groot belang. Onze verwachting is dat de plannen een uitstekend fundament hebben gelegd voor een verdere samenwerking en het realiseren van de doelstellingen en maatregelen.
Websites www.kaderrichtlijnwater.nl www.nederlandleeftmetwater.nl www.groningenleeftmetwater.nl www.drentheleeftmetwater.nl www.fryslanleeftmetwater.nl
www.waterweb.org; www.water.pagina.nl; www.waterland.net; www.waterforum.net; www.waterbeheer.pagina.nl; www.H2Overheid.nl; www.helpdeskwater.nl; www.vng.nl; www.riool.net; www.natuurenmilieu.nl; www.ltonoord.nl; www.noorderzijlvest.nl; www.hunzeenaas.nl; www.provinciegroningen.nl; www.drenthe.nl; www.fryslan.nl; www.waterbedrijfgroningen.nl; www.wmd.nl.
