100%
romeins opdrachtenboekje
schoonheid en gezondheid goden handel huis en haard
leger
Dit is de route van jullie groepje: Jullie beginnen bij LEGER. Ben je klaar, dan loop je door naar HUIS EN HAARD. En zo verder.
dood en begraven
Wist je dat alle voorwerpen op deze tentoonstelling zijn gevonden in Nederlandse bodem… Ze hebben daar vaak bijna 2000 jaar gelegen, in de grond onder onze voeten!
romeins
ndhei d > handel > goden > d o o d e n b e g r av e n > leger
100%
zo
d> ha nd
en ge
De Romeinse legers zijn zo’n 400 jaar de baas geweest in ons land. 501
I 502
Deze vitrine is aan de rechterkant van de ingang. Hier zie je een deel van de bagage van de soldaat. Veel spullen zijn door de Romeinen achtergelaten en in de bodem terecht gekomen. Pak je kaart. Bekijk de spullen bij nummer I bij het thema LEGER. Welk gereedschap ligt niet in de vitrine? Zet daar een kruis door.
Hier zie je twee prachtige helmen en een stoer masker. De helm, met wangklep, en het masker waren van een Romeinse ruiter. Met dit masker maakte hij zijn vijand bang!
II Bekijk het masker van opzij: wat een mooie Romeinse neus! wens keiz trou er s i dit
Zoek op de kaart de munt bij nummer II. Een ander kind tekent jouw gezicht op jouw o er N munt. TIP: Teken, net als de Romeinen, het gezicht van opzij.
LOOK A LIKE
de
g o d e n > d o o d e n b e g r av e n > l e g e r l>
en
Eén van de Romeinse maskers lijkt heel erg op de bekende Nederlandse zanger Gordon. Zoek dit masker hier in deze ruimte. Herken je Gordon in het masker? Het masker is gevonden in de bodem van Leiden!
n
h u i s e n h a a rd > s c h o o n h e i d e n g e z o n d h e i
h u i s e n h a a rd > s c h o o n h e i d
oonheid en gezondh h u i s e n h a a rd > s c h eid > ha
gezondheid > handel > gode n > d o o d e n b e g r av e n > l e g e r
g o d e n > d o o d e n b e g r av e n > l e g e r > el
h a a rd > s c h o o n h e huis en id
e ge
dheid > handel > goden > dood en b e g r av e n > l e g e r >
romeins
Sommige Romeinen woonden in luxe huizen. Zo’n huis noemden ze een villa. Zo’n villa zat vol slimme uitvindingen. Deze uitvindingen veranderden het dagelijks leven.
506
I
zon
100%
> h u i s e n h a a rd s c h o o n h e i d e n g e z o n gezondheid > ha n d e l > g o d e n > d o o d e n b e g r av e n > l e g e r dheid
h u i s e n h a a rd s c h o o n h e i d
n
>h an
d
d e n > d o o d e n b e g r av e n > leger > > go l e
Spoor vier uitvindingen op in de vitrine. • Welke uitvinding hoort bij handen wassen? • En koude voeten? • Een veilig huis? • Een huis dat van binnen droog is? Schrijf de vier uitvindingen op bij HUIS EN HAARD nummer I.
Wie van jullie had het snelst alle uitvindingen gevonden? Dat kind is een echte speurneus en dus zeker 30% Romeins! 507
h u i s e n h a a rd
Bekijk de grafkist. Dit is de sarcofaag van Simpelveld. Het graf van een Romeinse vrouw. Deze sarcofaag is bijzonder omdat hij aan de binnenkant versierd is. Als je goed kijkt zie je een deel van een Romeinse villa met meubelstukken en zelfs de overleden vrouw met haar favoriete spulletjes.
schoonheid en gezond
II Zoek op de kaart II. Welk voorwerp in jouw leven is voor jou belangrijk? Teken dit voorwerp (of schrijf op wat het is) in het rechthoekje. Draai wel eerst de kaart ondersteboven voor je gaat schrijven of tekenen.
ENG!
hei d
Wist je dat sarcofaag (grafkist) een Grieks woord is en letterlijk vleeseter betekent? Dus de overledene wordt zogenaamd opgegeten door de sarcofaag!
a
nd
a a rd s en h g o d e n > d o o d e n b e g r av e n > l e g e r > h u i el >
d
h
en
>
s
choon h
ei
g o d e n > d o o d e n b e g r av e n
> leger > h u i s e n h a a rd > s c h o o n h e i d
e
n
ge
romeins
dheid handel > g o d e n > d o o d e n b e g r av e n > l e g e r > h u i s e n h a a rd > s c h o o n h e i d e n g e z o n d h e id
508
zon
100%
De Romeinen vonden het belangrijk om er verzorgd uit te zien. Hierjezie je mantelspelden ringen. Een fibula Schrijf en teken antwoorden op de kaart bij het en thema (mantelspeld) gebruikt TIP: De antwoordenwerd kun je vinden door: om een toga of tunica vast 1 goed in de vitrines te kijken (Let op: nummers staan rechtsonder op de vitrine) te maken én als versiering. Kijk maar eens hoe mooi 2 de tekstbordjes goed te lezen. ze zijn. Maar wat ook belangrijk is: Werk goed samen met je groepje!
I
510
Welk dier herken je als mantelspeld? En welk dier herken je in een ringsteen? Schrijf de dieren op bij nummer I van SCHOONHEID EN GEZONDHEID.
Wat een mooi gedekte tafels! Rijke Romeinse families hadden glas. Armere mensen niet, maar ze hadden wel eenvoudig versierd aardewerk.
II Zoek de grote pot op de kaart bij nummer II
en ga op zoek naar de echte op de eenvoudige tafel. Wat zie je voor versieringen? Teken deze na op je pot.
EET SMAKELIJK Romeinen zaten niet aan tafel; ze lagen aan tafel! Als je netjes wilde eten lag je op je linkerzij en at je met je rechterhand. Probeer het zelf maar eens op de bank tegenover de sarcofaag van Simpelveld!
ha
n
de
g o d e n > d o o d e n b e g r av e n > l e g e r > l>
v e n > l e g e r > h u i s e n h a a rd > s c h o o n h e i d e n g e z o n en gezondheid handel > goden > dood en begra dhei d d h ei and el
>
h a a rd > s c h o o nh huis en
id > ha nd
511
id > handel
I
romeins
ndhe
511
zo
Hier zie je Romeins geld. De Romeinen gebruikten meestal bronzen munten om spullen te kopen. Voordat de Romeinen naar Nederland kwamen gebruikten de mensen hier geen geld maar ruilden ze spullen met elkaar. Wat is het waard? Zoek in de vitrine de munten Aureus en Denarius. Tel de Denarii in beide stapeltjes geld. Kun je dit aantal Denarii ruilen voor een Aureus? Streep het verkeerde woord door bij HANDEL nummer I.
Zoek hier ook de portemonnee. In de mantel van de Romein zat geen zak. Het geld ging daarom in een heel speciale portemonnee, ofwel beurs.
II Zoek op de kaart nummer II.
Zet een pijl bij het lichaamsdeel waar de portemonnee om kan. Of teken de beurs om het goede lichaamsdeel.
LEKKER BELANGRIJK In bijna heel Europa betalen we tegenwoordig met de Euro. De Romeinen betaalden in het hele Romeinse Rijk, van de Rijn tot Midden Afrika, met hun eigen geld. Eigenlijk een soort oude Euro dus!
n
de
l
a a rd > s c h o o n h e is en h id g o d e n > d o o d e n b e g r av e n > l e g e r > h u
u i s e n h a a rd > s c h o o n h e i d e n g av e n > l e g e r > h ezon r g e b n e d o o d > n e god dhe
ge
100%
g o d e n > d o o d e n b e g r av e n > l e g e r > h u i s e n h a a rd > s c h o o n h e i d e n g e z o n d h e id > ha
gezondheid > handel en
g o d e n > d o o d e n b e g r av e n > l e g e r > h u i s e n h a a rd > s c h o o n h e i d el en
e
d o o d e n b e g r av en > leger > h u i s e n h a a rd > s c h o o n h e i d
id > ha
romeins
ndh eid > handel > goden
De Romeinen geloofden in meerdere goden. Elke god is te herkennen aan het uiterlijk of aan de spullen die hij of zij bij zich heeft. Alle goden hadden verschillende eigenschappen, bijvoorbeeld het brengen van geluk of zorgen voor een goede oogst. 517
I
Hier zie je godenbeeldjes en de amuletten. Deze beeldjes stonden in tempels, maar ook bij mensen thuis. Bekijk de amuletten aan de wand goed. Zoek op je kaart nummer I bij GODEN. De Romeinen geloven dat deze amuletten je beschermen. Welk lichaamsdeel, dat te maken heeft met vruchtbaarheid, zie je vaak bij de amuletten? Zet een pijl bij dat lichaamsdeel.
Loop naar de volgende ruimte. Op de altaartjes zie je de godin Nehalennia. Zij is de beschermvrouwe van de handel en de vruchtbaarheid. Reizende kooplieden richtten een altaar voor haar op na een veilige reis over zee naar Engeland en weer terug.
II Zoek op de altaren het dier dat Nehalennia
vaak bij zich heeft. Teken in het doosje bij II het dier waar jij je veilig bij voelt. HELP! EEN SCHELP
De Romeinen waren eigenlijk bang voor de zee. Het verhaal gaat dat keizer Caligula de Romeinse legioenen zelfs een keer zogenaamd tegen de zee liet vechten op het strand! Als oorlogsbuit (voor de overwinning) liet de keizer zijn soldaten schelpen verzamelen. En dat alleen maar om te zorgen dat de Romeinen veilig over konden varen… n
de
goden l>
d o o d e n b e g r av e n > l e g e r
> schoonh h a a rd eid huis en
h a a rd > s c h o o n h e i d e n gezon ven > leger > huis en dood en begra dhe
zo
100%
nheid en gezondh d o o d e n b e g r av e n > l e g e r > h u i s e n h a a rd > s c h o o eid > ha
gezondheid > handel > goden n e
en ge
nd
l
oden >g
de
e > g o d n > d o o d e n b e g r av e n
e
ge
romeins
dheid > handel > goden > dood en b e g r av e n l e g e r > h u i s e n h a a rd > s c h o o n h e i d e n g e z o n d h
100%
zon
l e g e r > h u i s e n h a a rd > s c h o o n h e i d e n g e z o n d h e
l e g e r > h u i s e n h a a rd > s c h o o n h eid
n
id > han
l
Er zijn veel Romeinse grafstenen teruggevonden. Loop naar de grafstenen aan de lange wand. Op de stenen stond het leven beschreven van de overledenen. Door deze teksten weten we ook veel over de Romeinen. De letters en cijfers op de grafstenen zijn gebeiteld in het Romeinse schrift. 521
av e n ez en g ondheid > handel > goden > dood en begr
I
Hier zie je de grafsteen van een ‘heilig’ meisje. Ongeveer midden op de grafsteen zie je staan: XVII. Dit is geen woord, maar een getal! Lees de achterkant van deze bladzijde over de romeinse cijfers. Pak de kaart. Zoek I bij DOOD EN BEGRAVEN. Schrijf de datum van vandaag in Romeinse cijfers in de drie rondjes: In het eerste rondje komt de dag van vandaag. In het tweede rondje komt deze maand te staan (bijvoorbeeld: mei is de vijfde maand van het jaar, daar komt dan een romeinse vijf). En in het laatste rondje schrijf je dit jaar.
Bekijk de letters op de grafstenen goed. Zoek de letters van je eigen naam. Je zult niet alle letters zien, de Romeinen hadden maar 22 letters! Voor de J schreven de Romeinen een I, voor de U schreven ze een V en de W en Y kenden de Romeinen niet.
II Schrijf nu je naam bij nummer II van DOOD EN BEGRAVEN. Schrijf alle letters in hoofdletters, net als de Romeinen!
WERELDSCHRIFT!
h
a
nd
el
id
eid >
Het Romeinse alfabet is al meer dan 2000 jaar, over de hele wereld, het meest gebruikte schrift!
> g o d e n > d o o d e n b e g r av e n
a a rd > s c h o o n s en h he leger > hui
romeinse CIJFERS De Romeinen gebruikten letters om getallen op te schrijven, bijvoorbeeld: 1= 2= 3= 4= 5= 6= 8=
I II III IV V VI VIII
9= 10= 11= 12= 14= 15= 19=
IX X XI XII XIV XV XIX
20= XX 30= XXX 50= L 100= C 500= D 1000= M 2000= MM
Hoe werkt dat? Als er een I vóór een cijfer staat, wordt deze er af getrokken: IV = 5-1=4. Als er een I achter staat, wordt deze erbij opgeteld: VI=5+1=6. Dat kan heel ingewikkeld worden: MCMXCIX bijvoorbeeld. Welk getal is dat? CM=1000-100=900, dus MCM=1000+900=1900. XC=100-10=90 en IX=9. Dus MCMXCIX=1900+90+9=1999. Pfff...
