100 dagen stage in Capelle. Optima Farma. Apotheek Spoorlaan. Internist Harold de Valk over de risico s voor zwangere vrouwen met diabetes

Vakblad voor apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers jaargang 26 NR 3 maart 2012

Internist Harold de Valk over de risico’s voor zwangere vrouwen met diabetes NHG Standaard anticonceptie: kiezen tussen roken of de pil

O p ti ma Far ma

De farmaceutisch consulent kostbaar maar onmisbaar

Maria Lima (24) wordt tijdens haar stage begeleid door Lin Yee Leung-Poon (32) in Apotheek Spoorlaan

Apotheek Spoorlaan

100 dagen stage in Capelle

OF–3.indd 1

16-03-12 14:13

12 17:22

jaargang 26 NR 3 Maart 2012

O p ti ma Far ma colofon Optima Farma is een uitgave van de KNMP Redactieadres Postbus 30460, 2500 GL Den Haag tel. 070 373 73 02 fax 070 346 49 26 [email protected]

in dit nummer

bij dit nummer

Interview

stagiaire Maria Lima en haar begeleidster Lin Yee Leung-Poon in apotheek Spoorlaan over 100 dagen stage. 28

Uitgever Marianne Verhoeven

Het Vak

Hoofdredacteur Elma Stitzinger

De Farmaceutisch consulent bestaat 5 jaar. Ze is onmisbaar én kostbaar. 12

Eindredactie Froukje Wattel, Corien Unger Redactie Irene Berbee, Edwin Bos Brenda Kluijver Simone La Lau, Marc de Leeuw, Mike Nettekoven, Elma Stitzinger, Froukje Wattel Vormgeving Jan van Halm, Jaap Snijder Fotografie Hans Oostrum Fotografie, Den Haag

Dossier Angst voor hormonen tijdens menopauze terecht? 30

4 Nieuws.

Druk Delthage B.V. Den Haag

11 Het Vak. Medicijnvergiftiging bij

Adreswijzingen & abonnementen KNMP, t.a.v. redactie Optima Farma, Postbus 30460, 2500 GL Den Haag tel. 070 373 73 02, fax 070 346 49 26

17 Het Vak. Klaar voor 2012.

Advertenties Monique Ruigrok, 070 373 74 07 [email protected] Jan Breeman, +31 (0) 6 46096150, [email protected] Volgende Optima Farma 26 april

kinderen voorkomen.

18 Actueel. Kiezen tussen roken of de pil. 20 Dossier. Internist Harold de Valk over de risico’s voor zwangere vrouwen met diabetes. 25 Verenigingsnieuws. 26 Actueel. Bijwerkingen melden belangrijker dan je denkt.

OF–3.indd 3

Er valt veel te kiezen. Kiezen voor het vak: een stagiaire vertelt waarom ze voor het vak van apothekersassistent kiest. Kiezen om te groeien in je vak: hoe ziet het werk van een farmaceutisch consulent er uit en krijg je er ook voor betaald? Kiezen voor je gezondheid: in de nieuwe NHG standaard anticonceptie worden rokende vrouwen gedwongen te kiezen tussen roken of de pil. Kiezen voor wel of geen hormoon behandeling tijdens de menopauze. Kiezen is al moeilijk genoeg, maar wat betekent die keuze op de lange termijn? Neem nou de hormoonbehandeling: eerlijk gezegd zou dat persoonlijk ook niet mijn eerste keuze zijn. Ik zie veel meer heil in veranderingen in leefstijl en voeding. Gelukkig is daar voldoende informatie over (kijk voor praktische tips op pagina 31). Cliënten aan de balie voorlichten gaat veel verder dan het geven van informatie over inname en bijwerkingen. De cliënt helpen bij het maken van de eigen gezondheidskeuzes; welke zorgverlener doet dat je na?

32 Advies aan de balie. Over de grens. 34 Nascholing. Interne klantgerichtheid.

Optima farma

Kiezen

Elma Stitzinger Hoofdredacteur

3

16-03-12 14:13

14 jaar lang werden de eetgewoontes van bijna 70.000 vrouwen gevolgd, vrouwen die veel citrus fruit eten hebben 19% minder kans op een beroerte Eet een sinaasappel: dan leef je langer Onderzoekers van de universiteit van East Anglica volgden de eetgewoontes van bijna 70.000 vrouwen 14 jaar lang. Iedere 4 jaar werd de deelneemsters gevraagd een vragenlijst in te vullen over hun

eetgewoontes. Wat bleek? Vrouwen die veel citrus fruit, als citroen, grapefruit en sinaasappelen aten, of het pure sap dronken, hadden 19% minder kans op een beroerte. Onderzoekers

denken dat dit te maken heeft met het hoge gehalte aan flavonolen dat in citrus fruit voorkomt. Flavonolen verbeteren de bloedvaten en zouden een ontstekingsremmend effect hebben.

Bezoekers schrikken van nep-online-apotheek Op de nepwebshop medi-plaza.nl plaatsten vorig jaar ruim 18.000 mensen een bestelling voor slaappillen, antidepressiva, erectiepillen en afslankpillen. De nepwebshop was een initiatief van VWS om Nederlanders op de gevaren van internetpillen te wijzen. Alle mensen die bij de VWS nepwebshop een bestelling deden ontvingen een waarschuwing. Volgens VWS hadden maar weinig mensen in de gaten gehad dat ze op een nepwebsite een bestelling plaatsten. Ze schrokken ervan. VWS is de nepwebshop begonnen omdat uit onderzoek blijkt dat ruim 500.000 Nederlanders op internet geneesmiddelen kopen zonder doktersrecept. De verwachting is dat dit aantal stijgt. Op internetpillen.nl staat informatie over het herkennen van onbetrouwbare aanbieders van internetpillen.

Rozemarijn helpt bij verbeteren cognitieve prestaties De geur van rozemarijn helpt bij het verbeteren van cognitieve prestaties, zo blijkt uit onderzoek. Een van de belangrijkste bestanddelen van rozemarijn vormt 1,8-cineole. Een hoge concentratie van 1,8-cineole in het bloed verhoogt de snelheid en nauwkeurigheid waarmee cognitieve prestaties worden uitgevoerd. De 1,8-cineole komt via de slijmvliezen van neus en longen in het bloed en vervolgens in de hersenen. Overigens is rozemarijn niet het enige kruid waarin de 1,8-cineole voorkomt: ook salie en alsem kennen een hoge concentratie van de werkzame stof.

4

OF–3.indd 4

18.000 mensen

bestelden medicijnen bij de nepwebshop en schrokken zich rot van de waarschuwing van VWS

Morning afterpil uit de automaat Is dat even fijn. Heb je net een party gehad met alle gezellige randverschijnselen die daarbij horen. Maar in de ochtend kom je erachter dat je de pil bent vergeten. Wat nu? Dan ga je voor het noodplan. Oftewel: de morning after-pil. Op de universiteit van Shippensburg in de VS haal je tegenwoordig deze pil voor 25 dollar uit een automaat.

Optima farma

16-03-12 14:13

Nieuws & Actualiteiten Diabetes type I is te genezen Patiënten met diabetes type 1 kunnen mogelijk genezen. Dat stelt prof. dr. Bart Roep van het Leids UMC. Roep ontdekte dat mensen met diabetes type 1 nog altijd bètacellen hebben. Deze zijn echter niet actief. Dit is in tegenstelling met de eerdere conclusie dat deze insulineproducerende cellen helemaal verdwenen zouden

zijn. Als dus deze cellen weer geactiveerd kunnen worden, kan de patiënt genezen, zelfs tien jaar na de diagnose. Roep heeft ontdekt welke cellen uit het immuunsysteem de insulineproducerende cellen aanvallen. Daardoor is het mogelijk een gericht vaccin te ontwikkelen.

6 gram zout per dag is de maximale richtlijn in Nederland: volwassen mannen eten 9,9 gram en volwassen vrouwen 7,5 gram zout per dag. Nederlander eet veel te veel zout

Bezorgde patiënt vaker therapieontrouw In de apotheek moet vooral aandacht worden gegeven aan mensen die zich zorgen maken over hun medicatie en tegelijkertijd twijfelen of deze medicatie wel zo noodzakelijk is. Deze mensen stoppen 7 maal vaker binnen een maand met hun medicatie dan patiënten die het nut van medicatie inzien en zich daarover weinig zorgen maken. Dat is één van de belangrijke conclusies uit het promotie-onderzoek van Harm Geers.

Optima farma

OF–3.indd 5

Volgens het RIVM eten Nederlanders veel te veel zout: 85% van de onze bevolking eet meer dan de maximale richtlijn van 6 gram per dag. Verontrustend is dat de hoge zoutinname al op jonge leeftijd begint: jongetjes krijgen al 8,3 gram per dag binnen, meisjes 6,8 gram. Het meeste zout krijgen we binnen tijdens de warme maaltijd en dan vooral via vlees en sauzen. Maar ook de lunch zorgt voor problemen: Brood met kaas is een zgn. ‘zoutbom’. Te hoge zoutinname zorgt voor een hoge bloeddruk. Een hoge bloeddruk doet het risico op hart- en vaatziekten toenemen.

Jonge vrouwelijke huisarts is de beste Patiënten met een jonge vrouwelijke huisarts krijgen vaker behandeling volgens de richtlijnen dan patiënten met een oudere mannelijke huisarts. De kans op een betere en goedkopere behandeling is bij deze patiënten daarom groter. Dat stelt het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM) op grond van onderzoek naar het voorschrijfgedrag van huisartsen.

5

16-03-12 14:13

Urineweginfectie door besmette kip Urineweginfecties komen veel voor en worden vaak veroorzaakt door bacteriën die in de darmen thuishoren. Maar bacteriën afkomstig uit besmet voedsel kunnen ook de oorzaak zijn, zo ontdekte onderzoekers van de Canadese McGill University.

Geen toekomst voor antibiotica In landen als China en India zijn antibiotica zonder recept te verkrijgen en dat werkt resistentie in de hand. Binnen tientallen jaren heeft daarom het gebruik van antibiotica geen zin meer. Microbioloog John Hays van het Erasmus MC heeft een Europese subsidie van 3,5 miljoen euro gekregen om een oplossing te vinden om infectieziekten sneller te herkennen zodat gericht medicatie voorgeschreven kan worden.

Vooral de E.coli-bacterie op kip vormt een groot risico op infecties. Besmetting kan voorkomen worden door kip in de koelkast te bewaren, goed te verhitten en contact tussen rauw kippenvlees en andere etenswaren te voorkomen.

15% meer pensioenpremie

betalen heeft direct invloed op de nettolonen Forse stijging pensioenpremie Het Pensioenfonds Medewerkers Apotheken (PMA) gaat gebukt onder de lage rente. Het fonds begon in 2011 met een dekkingsgraad van 121% en eind november was daar nog maar 100% van over. PMA heeft nu per 1 januari 2012 de premie verhoogd met 15% en dat heeft direct gevolgen voor de nettolonen. Ook ontvangen deelnemers dit jaar geen indexatie. Omdat PMA onder de dekkingsgraad zit van 104,3% heeft het een herstelplan moeten inleveren bij De Nederlandsche Bank (DNB). Hierin geeft het fonds aan hoe het binnen drie jaar weer boven de streep denkt te komen. PMA staat er wel beter voor dan het Stichting Pensioenfonds Openbare Apothekers. Zij hebben nog maar een dekkingsgraad van 83% en daarom krijgen vanaf april gepensioneerde apothekers 7% minder pensioen uitgekeerd.

In memoriam

Samen maakten we aan de keukentafel ons eerste nummer. Kort daarna overleed Jan van Halm (1947); een van Nederlands meest markante Art Directors en verantwoordelijk voor de restyling van Optima Farma. Jan was de grote inspirator voor vrijwel alle grote publieke bladen, van Opzij tot Libelle. In november 2007 kreeg Jan een Lucas Ooms award als een van de 40 meest toonaangevende professionals uit het tijdschriftenvak. We zullen Jan ontzettend missen als mens en als inspirator maar zijn dankbaar dat hij ons met zo’n mooi blad achterlaat.

6

OF–3.indd 6

16-03-12 14:13

Nieuws & Actualiteiten Apotheker succesvol met eigen hoestdrank De Schagense apotheker Bas Bruines heeft zijn eigen hoestdrank op de markt gebracht. En met succes: klanten komen er speciaal voor naar zijn apotheek. Het viel hem op dat kinderen veel klagen over de hoestdrankjes die zij moesten innemen. Dat, en zijn liefde voor het bereiden, deed hem besluiten zelf de bereidingsruimte in te duiken. De assistenten en hun kinderen fungeerde als proefpanel. Het waren de assistenten die kozen voor de hoestdrank op basis van honing, tijm en zoethoutwortel. Het Noord-Hollands Dagblad publiceerde er een artikel over en de rest is geschiedenis.

Longweek in de apotheek Van 7 tot 12 mei krijgt longzorg extra aandacht tijdens de Longweek in de apotheek.Tijdens deze week kun je extra vragen van patiënten en klanten in de apotheek verwachten. Er is een gratis pakket met ondersteuningsmaterialen beschikbaar. Bestellen kan op www.knmp.nl/longweek

Roken passé

VIP collega Niet de patiënt maar de assistent staat centraal in het nieuwe RTL programma Consult. Radia Aarbiou van Apotheek Leeuwenhoek in Den Haag vertelt in het programma over haar werk. In de uitzending komen medicatieveiligheid, therapietrouw en wat er bij het dagelijkse werk van een apothekersassistent zoal komt kijken, aan bod. Maar vooral vertelt Radia wat er zo leuk is aan werken in de apotheek. Kijken dus! Op 2 april op RTL4 om 16.40 uur staat de uitzending gepland.

Stivoro meldt dat het aantal rokers in Nederland nog nooit zo laag is geweest als in 2011. Vorig jaar rookte een kwart van de bevolking, in de jaren vijftig van de vorige eeuw rookte maar liefst 70% van de mensen. De inzet van de daling viel volgens Stivoro samen met invoering van vergoedingen voor antirookprogramma’s in de zorgverzekering.

25%

van de Nederlanders rookt nog. In de jaren 50 van de vorige eeuw was dat 70%

Optima farma

OF–3.indd 7

7

16-03-12 14:13

11 14:08

Het vak

Medicijnvergiftiging bij kinderen voorkomen initiatief

Om het aantal medicijnvergiftigingen bij jonge kinderen terug te dringen, geeft Apotheek Smilde in Midden-Drenthe actief voorlichting aan ouders. Onderdeel van deze voorlichting is de Huischeck, een handige vragenlijst waarmee ouders de risico’s in hun eigen huis kunnen opsporen. Brenda Kluijver

Jaarlijks lopen ruim 2500 kinderen tot 4 jaar een vergiftiging op door medicijnen. Daarvan worden er 1100 opgenomen in het ziekenhuis en komen er 1400 op de Eerste Hulp terecht. Ook in Smilde belandde in 2010 een tweejarig jongetje in het ziekenhuis met een flinke medicijnvergiftiging. Het deed apotheker Barry Swets en coördinerend apothekersassistent Janien Doek-Cazemier van Apotheek Smilde beseffen dat het in

Grootste boosdoeners van vergiftiging bij kinderen: Medicijnen – Vitamine D-pillen – Paracetamol – Anticonceptiepillen – Ibuprofen – Multivitaminen Verder veroorzaken tabak, wasmiddel, alcohol, wc-verfrisser en schoonmaakmiddelen vaak vergiftiging bij kleine kinderen. Bron: NVIC

Optima farma

OF–3.indd 11

hun apotheek ontbrak aan proactieve voorlichting over het voorkomen van vergiftigingen bij de allerkleinsten. Begin vorig jaar onderzochten zij daarom hoe geschikt de apotheek zou zijn als plek om voorlichting te geven aan ouders van kinderen tussen de 0 en 4 jaar. Handige tips Tweederde van de kinderen in het klantenbestand had eenmaal of vaker receptmedicatie gekregen bij de apotheek, zo ontdekten Swets en Doek-Cazemier. Vanwege dit grote aantal besloot Apotheek Smilde om een pilotproject te starten. Ouders die aan de balie verschenen met een recept voor hun kleintje, kregen mondelinge voorlichting van de apotheker of de coördinerend apothekersassistent. Zij benoemden onder meer het aantal vergiftigingen onder kinderen en gaven handige tips mee, zoals drangers op kastjes of het ophangen van de handtas aan de kapstok. Insteek van deze gesprekken was: ‘Praten mét de patiënt, niet tegen de patiënt.’

FPZ-prijs Daarnaast kregen de ouders een speciale brochure met daarin de Huischeck, ontwikkeld door Apotheek Smilde zelf. Het is een korte vragenlijst waarmee ouders snel zicht krijgen op de gevaren in hun huis. Ouders namen deze brochure mee naar huis. Bij navraag bleek dat de ouders erg blij waren met de persoonlijke aandacht en de tips die ze meekregen. Ook bleek dat ruim 90 procent van de ouders met de Huischeck had ontdekt dat er gevaar was voor de kinderen. Niet alleen de ouders vonden de Huischeck een succes: Apotheek Smilde won er vorig jaar de Farmaceutische Patiëntenzorg Prijs (FPZ-prijs) mee. De voorlichting is bij Apotheek Smilde inmiddels een standaardwerkwijze van alle assistenten geworden en de KNMP heeft de Huischeck bij meer dan honderd apotheken verspreid.

WWW

Bestel de Huischeck en bijbehorende voorlichtingsmaterialen via [email protected] 11

16-03-12 14:13







Farmaceutisch consulen maar ook k









Farmaceutisch consulenten zijn in opmars. Ze starten zorgprojecten, organiseren FTO’s of controleren recepten. Maar door financiële krapte werken ze soms maar een dag per week. Toch vinden apothekers de functie onmisbaar voor de toekomst. “Mijn farmaceutisch consulent verdient haar jaarsalaris terug.” Edwin Bos

Sinds vijf jaar werken farmaceutisch consulenten in de praktijk. In 2007 studeerden de eersten af; inmiddels hebben 375 farmaceutisch consulenten hun diploma ontvangen. Jeroen Mentink, voorzitter van de examencommissie van de opleiding: “De functie farmaceutisch consulent is geland: opgenomen in de CAO en bekend bij vrijwel alle apothekers in de praktijk.”

Waar werken ze? Farmaceutisch consulenten zijn werkzaam in openbare apotheken, ziekenhuisapotheken, dienstapotheken of poliklinische apotheken. Ook werken ze in de farmaceutische industrie of bij apotheekketens, bijvoorbeeld op het hoofdkantoor of als zorgconsulent diabetes. Door de sterke groei van het aantal poliklinische apotheken – inmiddels 68 – werken steeds meer farmaceutisch consulenten in de poliklinische farmacie.

12

OF–3.indd 12

Een apothekersassistent die de driejarige deeltijd hbo-opleiding wil volgen, moet minimaal twee jaar werkervaring hebben. De apotheker betaalt in de meeste gevallen de opleiding. Per 1 januari is de subsidie voor deze opleiding van de Stichting Bedrijfsfonds Apotheken vervallen, maar voor het aantal aanmeldingen blijkt dit niet van invloed. Na de opleiding kunnen de pasafgestudeerden meestal rekenen op een functie als farmaceutisch consulent in de eigen apotheek. Tot 2008 was dat althans het gangbare scenario. Maar in dat jaar sloeg het preferentiebeleid een gat in het verdienmodel van de apotheek. Met als gevolg dat veel farmaceutisch consulenten hun toekomstverwachtingen naar beneden moesten bijstellen. Door de

financiële krapte in de apotheek kunnen veel farmaceutisch consulenten maar een of twee dagen per week hun functie uitoefenen, de overige uren verrichten ze assistentenwerk. Soms ontvangen ze alleen voor de uren die ze werken als farmaceutisch consulent het volgens de CAO bijpassende salaris uit functiegroep 8. Recepten controleren Radia Aarbiou hoorde bij de eerste lichting farmaceutisch consulenten die in 2007 afstudeerde. Vanwege de dubbele ‘a’ in haar achternaam is ze naar eigen zeggen de eerste farmaceutisch consulent van Nederland. Ze is verantwoordelijk voor de coördinatie van projecten zoals de cholesterolmeetdagen, searches Optima farma

16-03-12 14:13

Het vak

ulenten zijn onmisbaar ok kostbaar







Je eigen plek veroveren door erkening

De opleiding voor farmaceutisch consulent beschikt niet over cijfers van het aantal consulenten dat op dit moment fulltime werkt. Uit cijfers van bedrijfstakpensioenfonds PMA blijkt dat in 2009 73, in 2010 85 en in 2011 99 farmaceutisch consulenten in de openbare farmacie werkten. In totaal namen ze 2830 werkuren voor hun rekening. Omgerekend naar een werkweek van 36 uur zijn dit 78,6 FTE. Van farmaceutisch consulenten werkzaam in de ziekenhuisfarmacie of poliklinische farmacie heeft het pensioenfonds geen cijfers. Het idee voor een extra farmaceutische inhoudelijk functie in de apotheek op hbo-niveau is afkomstig van ziekenhuisapotheker Bart van den Bemt. Ruim tien jaar geleden constateerde hij – destijds bestuurslid van Optima Farma – dat een apotheker onmogelijk alleen de farmaceutische zorg op zich kan nemen. Van den Bemt: “Specialisten werken met een gespecialiseerde verpleegkundige, een PA, en huisartsen met een POH’er. Ook in de apotheek is plaats voor een functie op hbo-niveau: de farmaceutisch consulent.” Volgens Van den Bemt kan een apotheker die kiest voor zorg niet zonder een extra kracht met projectmatige kennis en goede sociale vaardigheden.

Op dit moment volgen 150 studenten de driejarige deeltijdopleiding tot farmaceutisch consulent bij de particuliere hogeschool Saxion Next in Deventer. De studenten krijgen voor 75 procent online les en voor 25 procent op locatie. Ze volgen vakken als FPZ, statistiek en wetskennis. In september start een volgende groep studenten aan de opleiding. Op 17 april en 14 juni vinden informatieavonden over de opleiding plaats, zie ook: saxionnext.nl.

Absurd dat apothekers farmaceutisch consulenten maar voor een deel van de uren uitbetalen onder polyfarmaciepatiënten en de nascholing voor de assistenten. Aarbiou draait samen met de drie apothekers mee in het schema voor ‘de apotheker van de dag’ en ze is aanwezig bij het zeswekelijks FPZ-overleg. “Ik ervaar een groot vertrouwen van de apothekers. Onder verantwoordelijkheid van een apotheker kijk ik recepten en bewakingslijsten na.” Verder voert ze volledig zelfstandig diverse projecten uit en draagt daar ook de verantwoordelijkheid voor. Maar het komt ook voor dat farmaceutisch consulenten helemaal geen taken krijgen bij de apotheek waar ze in dienst zijn. “Ik heb onlangs een aantal gefrustreerde farmaceutisch consulenten gesproken met wie ik heb gestudeerd die hun functie niet kunnen Optima farma

OF–3.indd 13

uitvoeren.” Aan het woord is farmaceutisch consulent Mirjam Geurts, werkzaam in openbare apotheek Scherpenzeel. Geurts heeft naar eigen zeggen een luxepositie omdat ze alle uren die ze werkt als farmaceutisch consulent ook als zodanig krijgt betaald. Zestien uur per week verricht ze taken van een farmaceutisch consulent en acht uur staat ze op de werkvloer tussen de andere apothekersassistenten. Voor apothekers die farmaceutisch consulenten maar voor een deel van de uren als zodanig betalen heeft Geurts geen begrip. “Farmaceutisch consulenten zouden dat eigenlijk niet moeten accepteren, maar het is natuurlijk lastig onderhandelen met een werkgever bij we je al langer in dienst bent.”

Mentink beaamt dat farmaceutisch consulenten, net als overigens farmakundigen, tegenwoordig veel meer ‘hun plek moeten veroveren in de apotheek’. Van een garantie op werkuren is volgens hem veel minder sprake. “Deze Hbo’ers moeten hun waarde laten zien in de apotheek. Een farmaceutisch consulent moet zichzelf kunnen terugverdienen. Begrijpelijk, want waarom zou een apotheker anders in zo’n functie investeren?” Ook zijn er volgens Mentink farmaceutisch consulenten die, als zij niet in de eigen apotheek kunnen werken, elders solliciteren. Maar wat zijn de kansen op een baan? Vacatures voor farmaceutisch consulenten zijn op dit moment vrij zeldzaam. 13

16-03-12 14:13

-12 16:27

Het vak

Over cholesterolremmers en verbandmiddelen Ervaringen aan de balie klaar voor 2012

2012 is al een tijdje geleden begonnen. Met de nodige veranderingen in de apotheek en in de vergoedingen. Wat merken we daar aan de balie van?Twee collega’s, Marina Dries en Joeki van de Wiel, vertellen over hun ervaringen. Froukje Wattel

“We moeten nu echt meer prestatiegericht gaan werken,” zegt Marina Dries, apothekersassistent in de Zuider Apotheek in Leiden. “Tot nu toe ontvingen we geld voor medicatie, die we dus registreerden. Maar nu moeten we ook de zorg vastleggen. Want voortaan komt ook de zorg – zoals inhalatie-instructie en dergelijke - op de factuur die de patiënt van de verzekering krijgt. Dat is wel even wennen voor iedereen.” De nieuwe registratie speelt ook in Mediq Apotheek Maas, waar Joeki van de Wiel farmaceutisch consulent is. Tot dusver zijn er nog geen vragen gesteld over facturen van verzekeraars. Maar dat komt waarschijnlijk omdat de meeste mensen nog geen afrekening van hun verzekeraar hebben gehad. Steeds meer zelf betalen “Waar wel zestig procent van de discussies aan de balie over gaat, is dat mensen steeds meer zelf moeten betalen,” zegt Van de Wiel. “Mensen vragen ons waarom ze eigenlijk nog premie betalen als ze toch de medicijnen zelf moeten betalen. Wij krijgen de bui over ons heen, wij zijn het eerste aanspreekpunt. Optima farma

OF–3.indd 17

Joeki van de Wiel, farmaceutisch consulent, Mediq Apotheek Maas, Amsterdam “Wij krijgen de bui over ons heen.”

Mensen protesteren eerder bij ons dan bij de verzekeraar. We merken dat nu vooral bij verbandmiddelen. Die worden sinds 1 januari niet meer vergoed als ze korter dan twee maanden worden gebruikt.” Dries krijgt die vragen ook. Daarnaast worden er nogal eens vragen gesteld over het eigen risico. “Ook was er onlangs een gerucht dat cholesterolremmers uit de verzekering zouden gaan,” herinnert ze zich. “Dat gaf lichte paniek en veel telefoon. Maar voor zover wij weten wordt het in elk geval in 2012 nog gewoon vergoed.”

Marina Dries, apothekersassistent Zuider Apotheek, Leiden “We moeten meer prestatiegericht werken.”

Steeds andere doosjes Aan de vele vragen over het preferentiebeleid waren Van de Wiel en Dries al gewend. En die zijn er zeker niet minder op geworden, merkt Van de Wiel: “Vooral voor ouderen is het lastig om steeds andere doosjes te krijgen. We besteden dan ook extra zorg aan therapietrouw. Zo proberen we te voorkomen dat patiënten dubbel gaan slikken, of juist niet meer. Al wordt het steeds drukker, ook onze apotheker vindt het belangrijk dat we hier tijd voor maken.”

17

16-03-12 14:13

A

Marc de Leeuw

De nieuwe NHG-Standaard Anticonceptie is verschenen in december 2011. Apotheker Wilma actueel Kwee is één van de leden van de Werkgroep voor Farmacotherapie en Geneesmiddelinformatie (WFG) van de KNMP die de nieuwe standaard heeft beoordeeld. Een aantal wijzigingen noemt

ze opvallend. “Er is geen plaats meer voor de pil met cyproteronacetaat. Dit middel was ook niet geregistreerd voor anticonceptie, maar voor behandeling van vooral acne. De werking bij acne viel tegen. En het risico op trombose is bij deze pil twee tot vier keer hoger dan bij gebruik van een tweedegeneratiepil. Alle combinatiepreparaten hebben een vergelijkbaar effect op acne.” De NHG-Standaard Anticonceptie, die de twee NHG-Standaarden Hormonale anticonceptie en Het spiraaltje vervangt, bevat ook aanpassingen op het gebied van interacties. Kwee: “De interactie met antibiotica is vervallen. Alleen voor rifampicine en rifabutine, smalspectrum-antibiotica die weinig worden gebruikt, geldt nog de interactie met de pil. Dat zouden apothekers aan patiënten moeten laten weten, bijvoorbeeld via voorlichtingsfolders.” Volgens de nieuwe standaard is alleen van antibiotica die aangrijpen op leverenzymen bewezen dat ze de serumspiegel van ethinylestradiol verlagen. De veronderstelde reactie tussen de pil en de andere antibiotica berustte op zwak bewijs. Werking en bijwerking De meeste hormonale anticonceptiva bevatten een combinatie van oestrogenen en progestagenen. De werking wordt overwegend bepaald door het progestageen. Oestrogenen controleren voornamelijk de cyclus.Ook de werking van de methoden met alleen progestagenen berust op remming van de eisprong en beïnvloeding van het cervixslijm. Vaak geeft deze methode verschrompeling van het baarmoederslijmvlies.De pil met ethinylestradiol en drospriredon is even betrouwbaar als de andere pillen in het voorkomen van een zwangerschap. Een gunstig effect op premenstruele klachten en acne of lichaamsgewicht is niet bewezen. Wel geeft deze pil meer risico op de ontwikkeling van veneuze trombo-embolische complicaties. Een nieuwe pil is een vierfasepil met oestradiolvaleraat en dienogest. Of deze pil minder bijwerkingen heeft is nog niet aangetoond. Ook is nog weinig bekend over de betrouwbaarheid.

18

OF–3.indd 18

Opvallende wijzigingen in NHG-Standaard Anticonceptie

Kiezen tussen roken of de pil De nieuwe NHG-Standaard Anticonceptie bevat een aantal opvallende wijzigingen. Zo is er geen plaats meer voor de pil met cyproteronacetaat. Ook wordt de combinatiepil ontraden aan vrouwen ouder dan 35 die roken.

Optima farma

16-03-12 14:13

e

Actueel Alertheid is nodig bij heparinegebruik en borstkankermedicatie, zegt Kwee. “Vrouwen die de pil slikken en heparines gebruiken hebben mogelijk trombose. Het is dan niet verstandig de pil te slikken. Ook bij borstkankermedicatie kan de pil niet worden gebruikt. De apotheek kan hieraan tijdens een uitgiftegesprek aandacht besteden.” Hard standpunt Opvallend vind Kwee het “harde standpunt” in de NHG-Standaard over de combinatiepil bij rokende vrouwen van 35 jaar en ouder. “Voor hen raadt het NHG gebruik van de combinatiepil af. Roken verhoogt het risico op hart- en vaatziekten en de pil verhoogt het risico op trombose; een optelsom van risicofactoren. Deze groep vrouwen kan uitwijken naar

bijvoorbeeld de minipil, het levonorgestrel bevattende spiraaltje of het koperspiraaltje.” Verder spreekt de NHG-Standaard de voorkeur uit voor de tweedegeneratiepil met 30 microgram ethinylestradiol. Kwee: “De pil met 20 microgram ethinylestradiol is even betrouwbaar, maar blijkt niet minder kans te geven op trombose. Wel geeft deze pil meer verstoringen van het bloedingspatroon. Dat leidt er toe dat patiënten vaker stoppen. Ook duurden de onttrekkingsbloedingen bij deze pil langer dan bij de pil met 30 microgram.”

Een andere opvallende wijziging vindt Kwee dat een nieuw noodanticonceptivum, ulipristal, geen plek heeft gekregen in de NHG-standaard. “ Het is een UR-middel waarvoor een recept nodig is. Bovendien is het prijzig. Levonorgestrel is veel goedkoper en zonder recept te krijgen bij de apotheker of de drogist. Als alternatief voor levonorgestrol adviseert de NHGStandaard het koperspiraaltje.”

Enkele cijfers Van de vrouwen tussen 18 en 45 jaar die in 2008 anticonceptie gebruikten, slikte bijna 40 procent de pil. In 1998 was dat nog bijna 50 procent. In 2008 gebruikte 8 procent een spiraal, een verdubbeling ten opzichte van 2003.

Stoppen met roken Stoppen met roken heeft altijd zin. Vrijwel direct na de laatste sigaret zijn de effecten meetbaar: • bloeddruk en hartslag dalen tot een normaal niveau; • reuk- en smaakzin nemen toe; • de longen verwijderen slijm en afvalstoffen; • de ademhaling verbetert; • de bloedcirculatie neemt toe. Stoppen met roken is niet gemakkelijk, maar er zijn veel nuttige tips. Zo kun je ‘vaste sigaretten’ vermijden door je dagelijkse routine te veranderen. Vermijd rookruimtes en zoek afleiding en nieuwe bezigheden om de neiging tot roken te weerstaan. Meer tips: allesoverstoppenmetroken.nl

Optima farma

OF–3.indd 19

Belangrijke interacties Volgens de NHG-standaard Anticonceptie zijn er vooral interacties bij anti-epileptica (fenytoïne, fenobarbital, carbamazepine en primidon), rifampicine, Sint-Janskruid (hypericum) en virusremmers. Vrouwen die anti-epileptica gebruiken kunnen het best een hormoonspiraal, koperspiraal of prikpil gebruiken. Vrouwen die rifampicine of Sint-Janskruid gebruiken kunnen hormonale anticonceptie beter mijden. 19

16-03-12 14:13

Laveren tussen

hypo en aangeboren afwijking “Attentie bij kinderwens diabetespatiënt”

D

Marc de Leeuw

“Voor vrouwen met diabetes is het belangrijk dat ze goed voorbereid de zwangerschap Dossier ingaan,” zegt internist-endocrinoloog dr. Harold de Valk, werkzaam in het UMC Utrecht. “Een goede glucoseregulatie helpt aangeboren afwijkingen zoals hartafwijkingen te voorkomen. Het risico op een open ruggetje is verhoogd, ook al slikken de vrouwen foliumzuur. Slechte instelling van de bloedglucose verhoogt het risico op een aangeboren afwijking drie tot vier keer.” Bij zwangerschap is de kans op een aangeboren afwijking in het algemeen 2-3 procent. Bij vrouwen met diabetes is dit gemiddeld 8,8 procent. Er is een dilemma in de regulatie van diabetes type 1 bij zwangere vrouwen, aldus De Valk. “Enerzijds geeft een te scherpe instelling hypoglycemieën. Anderzijds kan een te hoge bloedglucosespiegel leiden tot aangeboren afwijkingen.” Hypoglycemieën hebben de bekende symptomen als trillen, beven, hartkloppingen, eetdrang en stemmings- en gedragsstoornissen. Maar de ‘awareness’ voor hypoglycemieën neemt af naarmate ze in kortere tijd vaker optreden. Diepe hypo’s kunnen leiden tot bewustzijnsverlies en zelfs sterfte. Tussen scherp en te scherp Volgens de Utrechtse internist zijn 20

OF–3.indd 20

Voor zwangere vrouwen met diabetes is een goede bloedglucoseregulatie schipperen tussen twee klippen. Te hoge bloedglucosespiegels geven risico op aangeboren afwijkingen. Te scherp instellen geeft risico op hypoglycemieën.

zwangere vrouwen met diabetes “onwijs fanatiek bezig met regulatie van hun glucosespiegel.” Het percentage geplande zwangerschappen is in Nederland dan ook erg hoog, meer dan 85 procent. Ter vergelijking: In Groot-Brittannië, waar veel tienermoeders zijn, is dat 40 procent. Bij een geplande zwangerschap is de kans op een kind met aangeboren afwijkingen lager (4,2 procent) dan bij een ongeplande zwangerschap (12,2 procent). De Valk: “Vrouwen met een geplande zwangerschap streven bewust naar een scherpe instelling. Ze voelen de verantwoordelijkheid voor de gezondheid van hun kind op hun schouders rusten.” “Maar door hun zwanger-zijn voelen ze een hypo minder goed aankomen en ze lopen een groter risico op een hypo. In het tweede deel van de zwangerschap hebben de vrouwen meer insuline nodig; dat komt door hormonen die door de placenta worden gemaakt. Als vrouwen een beetje ongeduldig zijn – nog een beetje insuline erbij om de goede streefwaarde te bereiken – bestaat de kans dat ze doorschieten.” Veiligheid analoge insulines Bij de behandeling van zwangere vrouwen met diabetes type 1 is er nog een dilemma, zegt De Valk. “Neem een vrouw die nu niet zwanger is en langwerkende analoge insulines gebruikt voor een zo goed mogeOptima farma

16-03-12 14:13

Dossier lijke instelling. Wat ga je haar geven op het moment dat ze zwanger is geworden? Hoe veilig zijn langwerkende analoge insulines?” Volgens de huidige opvattingen kunnen kortwerkende analoge insulines (insuline aspart, lispro) veilig in de zwangerschap worden gebruikt. De ervaring met langwerkende analoge insulines is nog beperkt. Er zijn aanwijzingen dat de langwerkende insulines detemir en glargine veilig zijn tijdens de zwangerschap, maar bewezen is het nog niet. Een groot onderzoek naar insuline detemir loopt op dit moment. De Valk: “Zwangere vrouwen met diabetes type 1 geven we hier in Utrecht bijna standaard een insulinepomp met kortwerkende analoge insuline. We zien dat de pomp bij veel vrouwen de instelling verbetert en makkelijker maakt.” Polymedicatie Ingewikkelder is de behandeling van diabetes type 2, vervolgt De Valk. “Vrouwen met diabetes type 2 zijn ouder. Vaak slikken ze al verschillende medicijnen zoals bloeddrukverlagers, cholesterolremmers, diuretica en andere middelen. Sommigen gebruiken prednison. Wat gaan we dan doen bij een zwangerschap?”

85 procent van de zwangerschappen in Nederland is gepland het wel even duurt voordat het hele systeem weer werkt. Maar dat is lang niet altijd zo. Sommige vrouwen zijn al snel zwanger.” Bloeddrukverlagers, bijvoorbeeld ACEremmers, zijn tijdens de zwangerschap

niet veilig omdat ze in het eerste trimester een verhoogde kans op aangeboren afwijkingen kunnen geven. “Voor de behandeling van hypertensie tijdens zwangerschap zijn labetalol en methyldopa veilig,” zegt De Valk. Statines lijken geen verhoogd risico op afwijkin-

De glucoseregulatie verbeteren is wat De Valk betreft een eerste prioriteit. Vrouwen – dat geldt natuurlijk ook voor vrouwen met diabetes type 1 – vergissen zich soms. “Een wijdverbreid misverstand is dat als je met de pil stopt er nog veel tijd is om aan de behandeling van diabetes te werken. Omdat

Top 3 afwijkingen De meest voorkomende aangeboren afwijkingen als gevolg van diabetes tijdens de zwangerschap zijn: ■ hartafwijkingen; ■ afwijkingen van urinewegen



en geslachtsorganen;

■ neuralebuisdefecten, zoals



een open schedel of een open ruggetje.

WWW

Meer informatie: nvog-documenten.nl

Optima farma

OF–3.indd 21

21

16-03-12 14:13

Vleuten

Zorg is meer dan medicijnen In de Kring-apotheek willen we die zorg bieden, waarvan wij vinden dat mensen er recht op hebben. Zorg is veel meer dan medicijnen. Bij de Kring-apotheek merk je dat iedere dag. Wij zijn per direct op zoek naar een

Apothekersassistente m/v (32-36 uur) Kring-apotheek Vleuten is een zelfstandige dorpsapotheek. Onze apotheek is gecertificeerd en wij werken met het apotheeksysteem MIRA. Wij bieden je een fijne werkomgeving met een ervaren team. Ben jij een teamgerichte, klantvriendelijke assistente die beschikt over goede communicatieve vaardigheden? Neem dan gerust contact met ons op! Voor meer inlichtingen kunt u contact opnemen met mw. B.Bantal, apotheker. Stationsstraat 13 c, 3451 BV Vleuten, tel: 030-6771516 e-mailadres: [email protected] www.apotheek-vleuten.nl

Verkorte productinformatie Mirena® Samenstelling Mirena is een hormonaal intra-uterien systeem met een depot van 52 mg levonorgestrel. Gedurende een periode van vijf jaar wordt hieruit per 24 uur gemiddeld 12 microgram levonorgestrel afgegeven. Indicaties Anticonceptie; behandeling van versterkt menstrueel bloedverlies of menorragie (bij deze indicaties vervangen na 5 jaar); progestageen adjuvans ter voorkoming van endometriumhyperplasie tijdens oestrogeentherapie in de peri- en postmenopauze (na 3 jaar vervangen). Contra-indicaties Zwangerschap of het vermoeden ervan; acute, subacute of chronische ontstekingen in het kleine bekken, ook in de anamnese; genitale infecties; soa; in de afgelopen 3 maanden: een abortus gecompliceerd door een infectie; endometritis post partum; cervicitis; cervixdysplasie; bevestigde maligniteit van het corpus uteri of van de cervix, of het vermoeden daarvan; aanwezigheid of vermoeden van mammacarcinoom of andere geslachtshormoonafhankelijke maligne aandoeningen; abnormale vaginale bloeding waarvan de diagnose (nog) niet is vastgesteld; congenitale of verworven anatomische afwijkingen van de uterus, waaronder myomen, indien het cavum uteri hierdoor wordt vervormd; aandoeningen die chronisch met een verminderde weerstand gepaard gaan of die als gevolg van bacteriëmie kunnen verergeren (klepafwijkingen, aangeboren hartafwijkingen); acute aandoeningen van de lever of levertumoren; actieve tromboflebitis of trombo-embolische processen; overgevoeligheid voor een van de bestanddelen. Waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik Wanneer bij de behandeling van versterkt menstrueel bloedverlies de bloeding niet tot staan komt, of wanneer er sprake is van zware doorbraakbloedingen, moet met een andere (bijvoorbeeld organische) oorzaak van de bloeding rekening worden gehouden. Onregelmatige bloedingen kunnen sommige symptomen en aanwijzingen voor endometriumpoliepen of -carcinoom maskeren. Bij 20% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd ontwikkelt zich tijdens het gebruik geleidelijk een oligomenorroe of amenorroe. Bij recidiverende endometritis of ontstekingen in het bekken, of als een acute infectie niet binnen enkele dagen op een behandeling reageert, moet het IUD worden verwijderd. Bloedingen en pijn kunnen symptomen van partiële of volledige expulsie van een IUD zijn. Een IUD dat zich niet meer op de juiste plaats bevindt, moet worden verwijderd en vervangen. De kans op perforaties kan verhoogd zijn bij inserties post partum, bij vrouwen die borstvoeding geven en bij vrouwen met een uterus in retroflexie. Het IUD in geval van perforatie zo snel mogelijk verwijderen. Als een insertie moeilijk is verlopen en/of bij ernstige pijn of bloedverlies tijdens of na de insertie, moet door middel van lichamelijk onderzoek en echografie een perforatie worden uitgesloten. De mogelijkheid van een ectopische zwangerschap moet worden overwogen in geval van lage abdominale pijn, en met name als de menstruatie uitblijft of als een vrouw met amenorroe begint te bloeden. Het absolute risico van ectopische zwangerschap bij Mirena-gebruiksters is klein. Echter, als een vrouw met Mirena in situ zwanger raakt, is het relatieve risico van ectopische zwangerschap verhoogd. In de eerste maanden na het inbrengen kan het IUD buik- of rugklachten veroorzaken. Tijdens het inbrengen resp. verwijderen kan de patiënte als gevolg van een vasovagale reactie flauwvallen tijdens de ingreep en bij epilepsiepatiënten kan er een insult optreden. Bijwerkingen Menstruele klachten (amenorroe, spotting, onregelmatig bloedverlies), goedaardige ovariumcysten, depressieve stemming, zenuwachtigheid, verminderd libido, hoofdpijn, buikpijn, misselijkheid, acne, rugpijn, pijn in het bekken, dysmenorroe, vaginale secretie, vulvovaginitis, gevoelige borsten, pijnlijke borsten, expulsie van het IUD, gewichtstoename, stemmingswisselingen, migraine, opgeblazen gevoel, alopecia, hirsutisme, pruritus, eczeem, ontstekingen in het bekken, endometritis, cervicitis/ Pap-smear normaal (klasse II), oedeem, huiduitslag, urticaria, uteriene perforatie. Handelsvorm Verpakking met 1 IUD. Registratienummer RVG 16681. Naam en adres van de registratiehouder Bayer B.V., Energieweg 1, 3641 RT Mijdrecht, tel. 0297 280 666. Datum van goedkeuring / herziening van de SmPC 19 december 2011. Afleveringsstatus UR. Uitgebreide informatie (SmPC) is op aanvraag beschikbaar. Referenties 1 SmPC Mirena® 19 dec 2011

www.mirena.nl

Mirena 900194 Bijsluiter Evo Inserter_Optima Farma_133x91_0312.indd 1 OF–3.indd 22 OF 4e pagina.indd 1

12-03-12 14:41 16-03-12 16:39 14:13 15-03-12

gen bij het kind te geven. Maar voor de veiligheid worden ze in het algemeen wel gestaakt, ook bij patiënten met een familiaire hypercholesterolemie. Zwangerschapsdiabetes Sinds een jaar wordt zwangerschapsdiabetes, dus diabetes die tijdens de zwangerschap ontstaat, ook officieel als ziekte erkend. Behandeling met medicijnen is maar in 40 procent van de gevallen nodig. De Valk: “Insulines zijn de veiligste behandeling voor deze aandoening. Of metformine en glibenclamide veilig zijn tijdens de zwangerschap, is nog onderwerp van discussie.” Leefstijl Goed voorbereid de zwangerschap ingaan, daar hoort ook aanpassing van de leefstijl bij, zegt De Valk. “Lichamelijke inspanning is goed. Niet hardlopen, maar wandelen tot week 34 is een prima vorm van inspanning. Ook is het belangrijk dat vrouwen een deal met hun werkgever maken, met name bij diabetes type 1. Want ze hebben eigenlijk drie banen: zwanger zijn, hun werk doen en de hele dag hun diabetes behandelen. Een aantal vrouwen legt de lat te hoog. Zij willen hun werk tot in de puntjes blijven uitvoeren. Dat moet je dus niet doen.”

Risico ADHD Zwangere vrouwen met diabetes hebben een grotere kans op een kind met ADHD. Dat blijkt uit Amerikaans onderzoek [Arch Pediatr Adolesc Med. 2012 Jan 2]. Als de moeder bovendien in armoede leeft is deze kans tot wel veertien keer groter De wetenschappers onderzochten 212 kinderen uit New York. Ze volgden de kinderen tot hun zesde levensjaar. De helft van de moeders had zwangerschapsdiabetes, leefde in een lage sociaaleconomische klasse of beide. Beide factoren afzonderlijk gaven een twee keer zo grote kans op ADHD. Het risico bleek echt groot wanneer beide factoren tegelijk meespeelden.

Slechte instelling bloedglucose: vier keer zo grote kans op een aangeboren afwijking Borstvoeding geven Met een goede glucoseregulatie zijn een normale zwangerschap en bevalling en aansluitende borstvoeding prima mogelijk. De geboorte en de eerste dagen daarna zijn een periode van grote hormonale veranderingen die tot schommelingen in de glucosewaarden kunnen leiden. Door goede monitoring rond de geboorte kan de waarde goed binnen de grenzen worden gehouden. Vooral de eerste 24 uur na de geboorte is er vaak sprake van een lage suikerspiegel: dan moet er extra aandacht zijn. Tijdens de borstvoedingsperiode is de glucosewaarde lager, ondanks dat de voedende moeder meer eet. Dan is minder insuline nodig. In de eerste weken tot maanden na de bevalling moeten moeders die borstvoeding geven zich vooral niet te scherp instellen.

Meer informatie: borstvoedinghulp.nl

Optima farma

OF–3.indd 23

23

16-03-12 14:13

Referenties: 1. Florman S, Alloway R, Kalayoglu M, et al. Transplant Proc. 2005;37(2):1211-1213. 2. Alloway R, Steinberg S, Khalil K, et al. Transplant Proc. 2005;37(2):867-870. 3. Florman S, Alloway R, Kalayoglu M, et al. Transplantation. 2007;83(12):1639-1642. 4. van Hooff JP, Alloway RR, Trunecka P, et al. Clin Transplant 2011: 25: E1–E12 5. SmPC Prograft 6. SmPC Advagraf 7. Handleiding geneesmiddelsubstitutie KNMP/Winap, april 2010 8. Kahan BD, Welsh M, Urbauer DL, et al. J Am Soc Nephrol. 2000;11(6):1122-1131.

Verkorte product informatie Advagraf® Naam van het geneesmiddel: Advagraf 0,5 mg, 1 mg, 3 mg en 5 mg capsules met verlengde afgifte, hard, bevatten respectievelijk 0,5 mg, 1 mg, 3mg en 5 mg tacrolimus (als monohydraat). Indicaties: Profylaxe van transplantaat-afstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelenwerden behandeld Farmacotherapeutische groep: Macrolide immunosuppressief middel, ATC-code: L04A A05. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaal daagse orale formulering van tacrolimus. Advagraf capsules dienen direct na uitname uit de blisterverpakking te worden ingenomen. De capsules dienen in zijn geheel met vloeistof (bij voorkeur water) te worden ingenomen (liefst in de ochtend) op een lege maag of ten minste 1 uur vóór of 2-3 uur na de maaltijd . Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één of meer van de hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimus formuleringen met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige ongewenste voorvallen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen op dezelfde formulering van tacrolimus te blijven met het daarmee overeenkomende dagelijkse doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan achttien jaar vanwege gelimiteerde gegevens over veiligheid en/of effectiviteit. Gedurende de vroege fase post transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, bloedwaarden elektrolyten (met name kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden.. Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn kunnen het risico van deze effecten versterken. Immunosuppressiva kunnen effect hebben op de reactie op vaccinatie, en vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Omdat de bloedspiegels van tacrolimus aanzienlijk kunnen veranderen tijdens episoden van diarree wordt extra monitoren van de tacrolimus concentratie aangeraden tijdens episoden van diarree. Risicopatiënten op ventriculaire- en septumhypertrofie die een substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen, dienen regelmatig gemonitord te worden. Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden overwogen. Tacrolimus kan het QT interval verlengen maar substantieel bewijs dat Torsades de Pointes veroorzaakt kan worden ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT-syndroom. Er is melding gemaakt van de ontwikkeling van EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Een combinatie van immunosuppressiva, zoals het gelijktijdig geven van antilymfocytische antilichamen, verhoogt het risico op EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-virus capside antigen (VCA)-negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfoproliferatieve afwijkingen. Daarom dient bij deze patiëntengroep de EBVVCA serologie bekend te zijn voordat de Advagraf behandeling wordt gestart. Tijdens de behandeling wordt het nauwkeurig volgen met EBV-PCR aangeraden. Zoals met andere immunosuppressiva dient, met het oog op potentiële risico’s op maligne veranderingen van de huid, blootstelling aan zon- en UV-licht beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend. Patiënten die behandeld worden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf, hebben een verhoogd risico op opportunistische infecties (viraal, bacterieel, fungaal en protozoaal). Hieronder vallen BK-virus geassocieerde nefropathie en JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML). Bij patiënten die behandeld zijn met tacrolimus is melding gemaakt van de ontwikkeling van posterior reversibel encefalopathy syndroom (PRES). Indien patiënten die tacrolimus gebruiken symptonen hebben die mogelijk duiden op PRES, dient een radiologisch onderzoek uitgevoerd te worden. Er is beperkte ervaring bij non-blanke personen en patiënten met een verhoogd immunologisch risico. Capsules bevatten lactose. De printinkt gebruikt voor opdruk van de Advagraf capsules bevat soja lecithine. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4 in de lever en in de darmwand. Zie de complete SPC tekst voor een overzicht van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap, borstvoeding en vruchtbaarheid: Tacrolimus kan worden overwogen bij zwangere vrouwen indien er geen veiliger alternatief beschikbaar is. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Bijwerkingen: Veel van de hieronder weergegeven bijwerkingen zijn reversibel en/of reageren op dosisverlaging. Volgende bijwerkingen deden zich vaak (≥ 1/100 tot < 1/10) tot zeer vaak (≥ 1/10) voor (zie de volledige SPC tekst voor de bijwerkingen met incidentie soms; zelden; zeer zelden, niet bekend). Zeer vaak: hoofdpijn, tremor, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen, diabetes mellitus, hyperglycemie, hyperkaliemie, hypertensie, abnormale resultaten leverfunctie test, slapeloosheid. Vaak: ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardie, anemie, thrombocytopenie, leukopenie, afwijkende rode bloedcel analyse, leukocytose, zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd vermogen tot schrijven, oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oorsuizen, parenchymale long afwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten,faryngitis,neusverstopping en ontstekingen, maagdarm klachten, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale bloedingen, gastrointestinale ulceratie en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, nierfalen, acuut nierfalen, toxische nefropathie, tubulair necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethra symptomen, uitslag, pruritis, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn, rugpijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, anorexia, metabole acidosis, andere stoornissen in de electrolythuishouding, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie, hypomagnesemie, hypokaliemie, hypocalciemie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipdemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie, primaire transplantaat dysfunctie, thromboembolische en ischemische voorvallen, vasculair hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen, koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichts toename, galgang aandoeningen, hepatocellulaire schade en hepatitis, galstuwing en geelzucht, verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, depressieve gevoelens, stemmings-afwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries. Neoplasmata, benigne, maligne en niet-gespecificeerd Patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan lopen een verhoogd risico op maligniteiten. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn gerapporteerd. Afleveringstatus UR Inschrijving Advagraf 0,5 mg capsules (EU/1/07/387/002); Advagraf 1 mg capsules (EU/1/07/387/004); Advagraf 3 mg capsules (EU/1/07/387/012); Advagraf 5 mg capsules (EU/1/07/387/008). Vergoeding Advagraf wordt volledig vergoed; voor prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V. Postbus 108, 2350 AC Leiderdorp. Tel.: 071-5455854 Fax: 071-5455850. Datum: November 2011 Verkorte product informatie Prograft® Samenstelling: Capsules met 0,5 mg, 1 mg en 5 mg tacrolimus, concentraat voor infusie met 5 mg tacrolimus per ml. Indicaties: profylaxe van transplantaat afstoting bij allogene lever, nier of hart transplaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werd behandeld. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één der hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen: Gedurende de vroege fase post transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucoseconcentraties, bloedwaarden elektrolyten (in het bijzonder kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Indien klinisch relevante afwijkingen van deze parameters worden waargenomen, dient aanpassing van het immunosuppressieve regiem te worden overwogen. Tijdens episodes van diaree dienen de tacrolimus bloedspiegels te worden gemonitord. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten of andere fytotherapeutica dienen gedurende therapie met Prograft te worden vermeden Ventriculaire- en septumhypertrofie zijn in zeldzame gevallen waargenomen. Het merendeel was reversibel en betrof doorgaans kinderen met tacrolimus bloeddalconcentraties die veel hoger waren dan de maximale aanbevolen waarden. Tacrolimus kan het QT interval verlengen, bewijs voor het veroorzaken van Torsades de Pointes ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT syndroom. Er zijn meldingen van de ontwikkeling van Epstein-Barr virus (EBV) gerelateerde lymfoproliferatieve ziekten bij met Prograft behandelde patiënten. Patiënten overgezet naar Prograft dienen geen gelijktijdige antilymfocyten behandeling te ondergaan. Van zeer jonge (< 2 jaar) EBV-VCA- negatieve kinderen is gerapporteerd dat zij een groter risico op de ontwikkeling van een lymfoproliferatieve ziekte lopen. Daarom dient in deze patiëntengroep de status van de EBV-VCA serologie te worden vastgesteld alvorens met de Prograft behandeling te beginnen. Zorgvuldige monitoring met behulp van EBV-PCR gedurende de therapie wordt aanbevolen. Een positieve EBV-PCR kan gedurende maanden aanwezig zijn maar hoeft niet persé een indicatie van een lymfoproliferatieve ziekte of lymfoom te zijn. Blootstelling aan zon- en UV-licht dient beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Prograft bevat lactose. Extra voorzichtigheid dient te worden betracht bij patiënten met zeldzame erfelijke aandoeningen als galactoseintolerantie, Lapp-lactase-deficiëntie of glucosegalactose-malabsorptie. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4. Zie de complete SPC tekst voor een overzicht van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap en borstvoeding: Tacrolimus kan de placenta kan passeren. Prograft behandelde patiënten dienen geen borstvoeding te geven. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Beïnvloeding van de rijvaardigheid en het vermogen om machines te bedienen: Tacrolimus kan visuele en neurologische stoornissen veroorzaken. Dit effect kan worden versterkt in combinatie met alcohol. Bijwerkingen: Immunosuppressie verhoogt de kans op infecties en kan het verloop van reeds bestaande infecties verergeren. Bovendien wordt het risico op maligniteiten verhoogd. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn in verband met tacrolimustherapie gerapporteerd. Een aantal bijwerkingen is dosisafhankelijk en reageert op dosisreductie. Volgende bijwerkingen deden zich vaak tot zeer vaak voor (zie voor de bijweringen met incidentie soms, zelden, zeer zelden en niet bekend de geregistreerde 1B-1 tekst).. Zeer vaak: hyperglycemie, diabetes mellitus, hyperkaliemie, slapeloosheid, tremor, hoofdpijn, hypertensie, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen Vaak: anemie, leukopenie, thrombocytopenie, leukocytose, afwijkende rode bloedcel analyse, hypomagnesemie, hypofosfatemie, hypokaliemie, hypocalciemie, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie, verminderde eetlust, anorexia, metabole acidosis, hyperlipidemie, hypercholesterolemie, hypertriglyceridemie, andere stoornissen in de electrolythuishouding, symptomen van angst, verwardheid en desoriëntatie, depressie, depressieve gevoelens, stemmingsafwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, convulsies, verminderd bewustzijn, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, perifere neuropathie, duizeligheid, verminderd vermogen tot schrijven, zenuwstelselaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oogaandoeningen, oorsuizen, ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardia, bloedingen, thromboembolische en ischemische voorvallen, perifeer vasculaire, dyspnoe, parenchymale long afwijkingen, pleurale effusie, faryngitis, hoesten, neusverstopping en ontstekingen, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale ulceratie en perforatie, gastrointestinale bloedingen, stomatitis en zweervorming, ascites, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, constipatie, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, maagdarm klachten, lever enzym en functie afwijkingen, galstuwing en geelzucht, hepatocellulaire schade en hepatitis, galgangontsteking, pruritis, uitslag, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, rugpijn, nierfalen, acuut nierfalen, oligurie, tubulair necrose, toxische nefropathie, problemen met urineren, blaas en urethra symptomen, asthenie, koorts, oedeem, pijn en onbehagen, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichts toename, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur, primaire transplantaat dysfunctie. Inschrijving: Prograft 0,5 mg capsules (RVG 22236); Prograft 1 mg capsules (RVG 18107); Prograft 5 mg capsules (RVG 18108); Prograft infusieconcentraat 5 mg/ml (RVG 18109). Vergoeding: Prograft wordt volledig vergoed, voor prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V. Postbus 108, 2350 AC Leiderdorp. Tel.: 071-5455854 Fax: 071-5455850. Datum: Oktober 2011

OF–3.indd 24

16-03-12 14:13

Verenigingsnieuws

O p ti ma Far ma

Congres: De Optima Farma / KNMP Implementatiedag Nu Optima Farma en de KNMP samenwerken, organiseren we ook het jaarlijkse congres in samenspraak met elkaar. Zet het alvast in je agenda! Datum: zaterdag 6 oktober Locatie: RAI, Amsterdam Een leerzame dag met allerlei lezingen en workshops. Ook dé gelegenheid voor apotheekteams om elkaar te ontmoeten en van gedachten te wisselen over veranderingen in het vak en de toekomst van de farmacie. Accreditatie bij SANA wordt aangevraagd. We houden je op de hoogte van de ontwikkelingen en de invulling van het programma.

KAOF, Kwaliteitsregister Apothekersassistenten Openbare Farmacie

Er zijn voortdurend nieuwe ontwikkelingen in de (farmaceutische) zorg. Denk aan werken volgens de KNMP-richtlijnen, of de registratie van zorgprestaties. Daarom is het van belang dat wij, apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers, onze kennis en kunde blijven ontwikkelen. Hierbij is ‘lifelong learning’ van toepassing, zodat onze kennis up-to-date is om goede voorlichting, begeleiding en instructie aan patiënten te kunnen geven. Om onze professionaliteit, deskundigheid en kwaliteit als farmaceutisch zorgprofessional te registreren is in juli 2009 een kwaliteitsregister (KAOF) opgericht. Het KAOF maakt inzichtelijk welke apotheek deskundige en goed gekwalificeerde medewerkers in dienst heeft. Voor de patiënten maar ook voor de zorgverzekeraars die - zoals we al horen uit het werkveld - ook eisen gaan stellen aan bij- en nascholing van apotheekmedewerkers. Laten we hierin als beroepsgroep onze eigen verantwoordelijkheid nemen en de vraag voor zijn. Uiteraard is het kwaliteitsregister slechts een hulpmiddel en blijft het gaan om de professionaliteit en deskundigheid van iedereen die in de WWW apotheek werkt.

Optima Farma Over beroepsvereniging Optima Farma, de inhoud van dit blad, opleidingen, bij- en nascholing, je beroep en werken in de farmacie. Heb je nieuws, vragen, opmerkingen of suggesties? Neem dan contact op met Margo Briejer, ambtelijk secretaris van Optima Farma. ■ telefoon: 070-3737215 (KNMP) ■ mail: [email protected] ■ post: Postbus 13166, 2501 ED



Den Haag

Meer informatie: kaof.nl

Optima farma

OF–3.indd 25

25

16-03-12 14:13

Bijwerkingen melden: belangrijker dan je denkt

A

Sonja van de Koppel: “Lang niet alle bijwerkingen komen uit een trial naar voren.” Brenda Kluijver

Voordat medicijnen in de apotheek terecht komen, zijn ze getest in een klinisch onderzoek. Bijwerkingen die bij de actueel testpersonen optraden, staan vermeld in de bijsluiter. “Maar lang niet alle bijwerkingen komen uit zo’n trial naar voren,” zegt Van de Koppel. “Bij een trial is natuurlijk maar een beperkt aantal personen betrokken en vaak zijn ze gezond. Is een geneesmiddel eenmaal op de markt, dan wordt het door allerlei mensen gebruikt: ouderen, kinderen, mensen met meerdere aandoeningen, mensen die al andere medicijnen gebruiken, zwangere vrouwen. Dan kunnen er heel andere bijwerkingen aan het licht komen.” Bijsluiters aanpassen Zowel zorgverleners als patiënten kunnen bijwerkingen melden bij Lareb. Daar komt elke melding in een databank terecht, zodat de medewerkers kunnen onderzoeken wat er speelt. “Hoe meer meldingen je over een middel hebt, hoe gemakkelijker je kunt zien of de bijwerking op toeval berust of niet,” licht de farmaceutisch consulente toe. “Als we ontdekken dat er 26

OF–3.indd 26

Ruim honderd meldingen van bijwerkingen komen er per week binnen bij het Nederlands Bijwerkingencentrum Lareb. Een flink aantal en van groot belang, vindt farmaceutisch consulente Sonja van de Koppel van Lareb. “Bij medicijngebruik staat de veiligheid voor patiënten immers voorop.”

daadwerkelijk sprake is van een bijwerking, vragen wij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) de bijsluiter aan te passen en brengen we apotheken en artsen hiervan op de hoogte. Als het echt om ernstige, gevaarlijke bijwerkingen gaat, maken wij daar melding van bij het CBG zodat zij eventueel het middel van de markt kunnen halen.” Verschillende meldingen Meldingen die bij Lareb binnenkomen zijn er in alle soorten en maten. Van de Koppel: “Soms zijn het meldingen die al bekend zijn, zoals bijvoorbeeld slaapwandelgedrag bij een bepaalde slaappil. Dan kun je mensen enorm gerust stellen. In andere gevallen is er meer aan de hand. Zo meldde een huisarts laatst dat een vrouw hartkloppingen kreeg van een kruidenpil die ze via de kapper had gekocht. De kapper had het middel online gekocht. We hebben dit gemeld bij de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA), die het medicijn bij het RIVM heeft laten onderzoeken. Er bleek een medicijn in de kruidenpil te zijn verwerkt dat in Nederland, vanwege het risico op hartklachten, niet meer verkocht Optima farma

16-03-12 14:13

Actueel Trots op apotheken Volgens ex-politica Agnes Kant, sinds vorig jaar werkzaam bij Lareb, doen apotheekteams het in verhouding tot andere zorgverleners al erg goed op het gebied van melden. “Ze zijn het meest actief bezig met melden. Ze mogen trots zijn; we hopen dat ze het zo blijven doen. Aandacht voor bijwerkingen hoort bij hun zorgverlenerschap. De helft van de apothekers heeft zich inmiddels ook aangemeld voor het Lareb Intensive Monitoring-programma (LIM), waarbij bijwerkingen worden gevolgd van verschillende medicijngroepen. Ik wil ook de andere apothekers oproepen: meld je aan, vraag patiënten deel te nemen,” aldus Agnes Kant. WWW Meer informatie over het LIM-programma is te vinden op www.lareb.nl. Daar zijn ook de promotiematerialen te bestellen.

10 mensen sterven per dag aan bijwerkingen van reguliere medicijnen in Nederland ter vergelijking: er zijn dodelijke verkeersslachtoffers per dag

3

mocht worden. Uiteindelijk is de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) ingeschakeld.” Actieve apotheken Jaarlijks doen apotheken zo’n 2000 meldingen van bijwerkingen bij Lareb. “Signaleren en melden is een belangrijke taak van de apothekersassistenten,” vindt Van de Koppel. “Zij hebben veel rechtstreeks en laagdrempelig contact met de patiënt. Ze kunnen bijvoorbeeld bij de eerste uitgifte stimuleren dat de patiënt melding maakt van bijwerkingen, of ze kunnen bij een herhaalrecept eens navraag doen naar bijwerkingen.” Ook kunnen apotheken posters en folders bestellen bij Lareb, om patiënten via die weg te wijzen op het belang van melden.l Optima farma

OF–3.indd 27

Florence van Hunsel: Promotieonderzoek naar bijwerkingen

Patiëntmeldingen

Patiënten die zelf melding maken van een bijwerking zijn erg welkom. Dit blijkt uit promotieonderzoek van Florence van Hunsel van de Universiteit Groningen. Haar studie toonde aan dat patiënten meer dan zorgverleners aangeven wat de invloed van een bijwerking is op hun kwaliteit van leven. Patiëntmeldingen zijn volgens Van Hunsel dan ook een belangrijke aanvulling op de meldingen die zorgverleners doen. De promovenda benadrukt dat meldingen van patiënten de meldingen van zorgverleners niet verdringen. “Klinische informatie zoals labwaarden of ECG-uitslagen worden alleen door professionals gemeld en die zijn voor ons van groot belang,” zei ze onlangs in het Pharmaceutisch Weekblad.

WWW

bestellen via [email protected]

27

16-03-12 14:14

100 dagen in

de apotheek Ervaringen van een stagiaire en haar begeleidster

I

Froukje Wattel

Studente Maria Lima loopt sinds begin dit jaar stage in Apotheek Spoorlaan in INTERVIEW Capelle Schollevaar. We spraken Maria Lima en stagebegeleidster Lin Yee Leung-Poon over de aansluiting tussen opleiding en praktijk, de kunst van het stagebegeleiden en hoe een zetpil in het Engels heet. Dit voorjaar heeft Leung-Poon (32), farmaceutisch consulent in Apotheek Spoorlaan, twee stagiaires onder haar hoede. Het zijn niet haar eerste pupillen: “Voordat ik hier kwam werken had ik al de nodige BOL- en BBL-studenten begeleid. Het is belangrijk om toekomstige collega’s goed in te werken.”

Maria Lima: “Werken met mensen en medicijnen maken de stage veel leuker dan ik had verwacht!” Meer FPZ op school Stagiaire Maria Lima (24) volgt de versnelde (tweejarige) BOL-opleiding apothekersassistent aan Zadkine Rotterdam. Deze opleiding was niet haar eerste keuze. “Ik heb eerst een pedagogische opleiding gedaan, 28

OF–3.indd 28

Optima farma

16-03-12 14:14

Interview maar die beviel niet. Via een apothekersassistent ontdekte ik dit vak. De opleiding is leuk, maar de stage en werken met mensen en medicijnen is nog veel leuker! Nu kan ik toepassen wat ik geleerd heb. Jammer genoeg krijgen we op school veel uren receptuur en weinig FPZ. Terwijl je dat laatste juist meer nodig hebt in de apotheek. Wel heel goed vind ik de lessen omgangskunde, omdat je leert omgaan met patiënten. Maar ik zou meer FPZ willen in de opleiding, leren over handverkoop en hoe je moet adviseren aan de balie.” Leung-Poon herkent het probleem: “Vroeger werd er veel meer bereid in de apotheek, daarom krijg je dat nog veel in de opleiding. Maar de studenten leren tegenwoordig al veel meer over FPZ dan in mijn tijd.” Lima heeft nog een wens: “We krijgen Engels op school, maar dat had ik al gehad. Ik heb liever Engelse les die is toegespitst op de apotheek. Toen ik een Engelssprekende klant had, wist ik niet wat Engels voor zetpil is!” Stagebegeleiden Natuurlijk mag Lima als stagiaire nog niet alles zelfstandig doen. “We controleren vóór het afleveren van recepten en aangeschreven recepten,” vertelt

Apotheek Spoorlaan Het is een relatief nieuwe apotheek waar Maria Lima haar stage loopt. Apotheek Spoorlaan in Capelle Schollevaar opende in 2010 haar deuren als nieuwkomer in de wijk. De apotheek is onderdeel van Gezondheidscentrum Spoorlaan. Nu, twee jaar later, werken er twee apothekers,

zes apothekersassistenten en twee ondersteunende medewerkers. En twee stagiaires. Maar daar blijft het niet bij. “We blijven groeien,” zegt Lin Yee Leung-Poon. “Binnenkort komen er – naast Maria – nog twee nieuwe collega’s bij.” apotheekspoorlaan.nl

Leung-Poon. “Soms laten we het haar eerst zelf uitzoeken en controleren we daarna. En als ze bijvoorbeeld inhalatie-instructie geeft, kijkt er iemand mee. Lima is een makkelijke stagiaire, ze pakt dingen snel op en laat goed controleren. Ze werkt netjes en maakt weinig fouten.” Van haar kant is ook Lima heel tevreden: “Lin Yee legt goed en rustig uit, ze neemt er de tijd voor, zodat ik veel leer.” “Het hele team helpt en begrijpt dat stagebegeleiding tijd kost,” zegt Leung-Poon. “Maar Lima weet als tweedejaars al heel veel. We hebben het liefst ouderejaars studenten, dan is de begeleiding minder intensief.” 100 dagen In totaal duurt de stage honderd dagen, 33 dagen in het eerste jaar en de rest in het tweede jaar. Voor Lima zit het er bijna op en ze weet wat ze kan verwachten van haar toekomstige beroep. “Ik doe het liefste baliewerk en aanschrijven. Daar leer je het meeste van, ook bijvoorbeeld over omgaan met ongeduldige patiënten. Het beroep is veel leuker dan ik dacht en ik kan later allerlei vervolgcursussen doen.” Inmiddels hebben Leung-Poon en Lima de leerdoelen voor de resterende stageperiode bepaald. “We hebben dat ook aan het begin besproken,” legt Leung-Poon uit. “Ik wil als begeleider altijd leerdoelen en leerpun-

Lin Yee Leung-Poon: “Je toekomstige collega goed inwerken is heel belangrijk.” ten ten opzichte van de vorige stage weten. Lima wil meer leren over handverkoopadviezen en het afhandelen van medicatiebewakingssignalen.” Voor Leung-Poon is Lima vast niet de laatste stagiaire die ze begeleidt. “Ik blijf het leuk vinden om kennis te delen en er is veel behoefte aan stagebegeleiders. Vorig jaar heb ik de SBA-cursus voor begeleiders gedaan. Heel nuttig.” En Lima? Die gaat na haar studie bij Apotheek Spoorlaan in dienst! l

WWW Optima farma

OF–3.indd 29

Leerlingbegeleiding: coachend begeleiden (SBA) Zie: sbaweb.nl / gepland cursusaanbod. 29

16-03-12 14:14

Vrouwen zijn onnodig bang voor hormonen

Hormonen ti de menopauze mogen best D

Mike Nettekoven

afwijken,” zegt Fauser. “Vrouwen moeten soms langdurig hormoontherapie kunnen krijgen.” Gynaecologen Wilma Smit en Pauline Ottervanger zijn het daarmee eens. Smit werkt in het Gemini ziekenhuis in Den Helder, Ottervanger in het Haga ziekenhuis in Den Haag.

“Je hoort vaak dat de overgang natuurlijk is,” zegt prof. dr. Bart hoogleraar voortplanFauser, Dossier tingsgeneeskunde aan het Universitair Medisch Centrum te Utrecht. “Maar pas in de laatste honderd jaar is het leven van mensen enorm verlengd. In de jaren daarvoor overleden vrouwen voordat ze in de menopauze kwamen. Vanuit dat oogpunt gezien is de menopauze helemaal niet zo natuurlijk. Eierstokken zijn eigenlijk gemaakt om een leven lang mee te gaan.”

Huiverig

Langdurig gebruik In het Westen komen de meeste vrouwen tussen de veertig en zestig jaar in de overgang. Bij ongeveer een kwart van de vrouwen leidt het tekort aan oestrogenen tot klachten die het dagelijks functioneren verstoren. Opvliegers en veranderingen in het menstruatiepatroon zijn de meest kenmerkende verschijnselen van de overgang. Op de lange termijn leidt oestrogeentekort tot meer osteoporose en hart- en vaatziekten. Aan de andere kant geeft het slikken van hormonen tijdens de overgang een licht verhoogde kans op borstkanker. Maar die kans is erg klein. De Nederlandse richtlijn zegt dat patiënten bij ernstige klachten kortdurend met hormoontherapie behandeld kunnen worden. “Maar soms moet je daarvan kunnen 30

OF–3.indd 30

Veel vrouwen met overgangsklachten voelen zich beroerd. Toch slikken maar weinigen hormonen tegen nachtzweten en opvliegers. “In Nederland zijn we te huiverig voor hormonen en dat hoeft niet,” zegt gynaecoloog Pauline Ottervanger.

“In Nederland zijn we te huiverig voor hormonen en dat hoeft niet,” zegt Ottervanger. “Ik denk dat maar 5% van de Nederlandse vrouwen in de overgang hormonen gebruikt. Maar veel meer vrouwen hebben klachten. Gemiddeld hebben vrouwen twee tot drie jaar overgangsklachten. Zo’n 7% heeft daar na het zestigste nog last van en sommige pechvogels komen er nooit meer vanaf.” Ottervanger is overigens een voorstander van zelfzorgproducten, ook al hebben ze geen bewezen werking tegen overgangsklachten. “Het haalt bij vrouwen meestal de scherpe kantjes eraf.” “Veel vrouwen zijn al enorm geholpen wanneer zorgverleners luisteren naar hun klachten en uitleggen wat er in hun lichaam gebeurt,” meent Smit. “We merkten dat veel vrouwen geen idee hadden wat een menstruatie of de menopauze precies is. Voorlichting is heel waardevol. Als je weet wat in je lichaam gebeurt en wat je er zelf aan kunt doen, voel je je al veel beter. Lichamelijk en geestelijk.” Optima farma

16-03-12 14:14

Dossier

n tijdens e Boeken met praktische adviezen

oeten nnen en e nhuis aga

or tn de g

aar aar mige af.” nder n ze ngsestal

en hun ierkten wat ecies s je at je er beter.

In het Westen komen de meeste vrouwen tussen de 40 en 60 jaar in de overgang. Bij ongeveer een kwart van de vrouwen leidt het tekort aan oestrogenen tot klachten die het dagelijks functioneren verstoren. Opvliegers en veranderingen in het menstruatiepatroon zijn de meest kenmerkende verschijnselen van de overgang. Op de lange termijn leidt oestrogeentekort tot meer osteoporose, hart- en vaatziekten.

Optima farma

OF–3.indd 31

Geen voorkeur Er is geen duidelijke voorkeur voor een hormoonmiddel. “Bij klachten zoals vaginale jeuk en pijn bij het vrijen, werken lokale oestrogenen als Synapause en Vagifem prima,” zegt gynaecoloog Wilma Smit. “Door de menopauze is het slijmvlies van de vagina sneller geprikkeld en krijgen vrouwen klachten die lijken op een blaasontsteking. Veel huisartsen schrijven dan ten onrechte antibiotica voor zonder een kweek te doen. Vrouwen die huiverig zijn voor deze lokale middelen omdat ‘oestrogenen borstkanker kunnen veroorzaken’ kun je gerust stellen. Die kans is erg klein. Als ze echt niet willen, bestaan er ovules met hyaluronzuur, Premeno duo, die ook heel goed werken.”

Gynaecologen Wilma Smit en Pauline Ottervanger hebben voor het grote publiek twee boeken vol met praktische adviezen geschreven over de overgang. In Menoblues worden alle aspecten toegelicht die bij de menopauze komen kijken, zoals opvliegers, gewichtstoename, botontkalking en stemmingswisselingen. Menoproof is bedoeld voor vrouwen vanaf veertig jaar en heeft als rode draad een aangepaste leefstijl en gezonde voeding. De boeken zijn onder meer verkrijgbaar via bol. com. Enkele tips uit deze boeken: • Vrouwen die roken blijken eerder, meer en langer last te hebben van opvliegers. Stop dus met roken! • Dieetaanpassingen zoals niet te kruidig eten, geen espresso ’s avonds en meer peulvruchten kunnen prima werken. Hetzelfde geldt voor leefstijladviezen zoals minder alcohol en meer bewegen. • Niet alle veranderingen in het bloeding patroon hebben met de overgang te maken. • Als je de pil blijft doorslikken kom je niet later in de overgang. Het moment van de menopauze staat vast. Na het stoppen van de pil zal blijken of dit proces al is opgetreden. • Het gaat er niet om hoe oud we worden, maar om hoe we oud worden. • Bij bewezen vervroegde overgang is hormoontherapie noodzakelijk. • Vrouwen boven de vijftig hebben baat bij 10 microgram vitamine D en 1100 mg calcium per dag. • Spieren produceren tijdens het sporten hormonen die onze stofwisseling en hersenen positief beïnvloeden. 31

16-03-12 14:14

Wat a collega’s aan d over de g over de grens

Adviseren aan de balie is een vak apart. In deze rubriek geven we iedere maand een kijkje in de keuken van collega’s in het buitenland. Hoe gaan ze met cliënten aan de balie om en wat adviseren ze? Wat adviseren ze bijvoorbeeld in Curaçao tegen muggenbeten?

Elma Stitzinger

De situatie Er komt een vrouw van middelbare leeftijd in de apotheek. Ze is op vakantie, komt uit Nederland en ze zit onder de muggenbulten. Wat moet je weten? Voor veel Nederlanders die op vakantie gaan naar Curaçao zijn de vele muggen een ware plaag. Het Caribisch gebied kent een regenseizoen van november tot en met januari/februari. In deze periode regent het vaak, het zijn kortstondige, hevige buien. Hierdoor komen er waterplassen op straat te staan, die muggen aantrekken. Een serieus probleem vormen de dengue-muggen, die de zogenaamde knokkelkoorts veroorzaken. Dat is een virusziekte die gekenmerkt wordt door flinke koortsaanvallen, huiduitslag en verschijnselen van zware griep. Knokkelkoorts kan alleen door bloedonderzoek aangetoond worden. Er zijn geen medicijnen om knokkelkoorts te voorkomen of genezen. Wat is het advies? De assistent adviseert om vitamine B1 preventief te slikken, te beginnen twee 32

OF–3.indd 32

weken vóór vertrek, 100 gram per dag. Vitamine B1 bevat thiamine, een zwavelmolecule die via het lichaam een geur afgeeft die onaantrekkelijk is voor muggen. B1 moet men tijdens de vakantie doorslikken, bij thuiskomst kan het slikken weer gestopt worden. Overigens heeft deze methode alleen zin als de vakantieganger inderdaad twee weken voor vertrek met inname begint. Voor de cliënte aan de balie heeft slikken van B1 dus geen zin meer. Zij krijgt dit advies dus vooral ter voorkoming voor een volgende keer. Ze krijgt nu het advies ’s nachts een klamboe te gebruiken én zo snel mogelijk een bruin kleurtje

te krijgen. Want een gebruinde huid is dikker dan een blanke huid en daarom voor muggen lastiger om in te prikken. Zowel ’s avonds als overdag raadt de assistent aan een antimuggenlotion met DEET te gebruiken en na gebruik van de lotion de handen goed te wassen. Bovendien is het goed om overdag zo veel mogelijk luchtige kleding met lange mouwen en broeken te dragen. Tegen de jeuk wordt een antihistamine geadviseerd. Verschil met Nederland? Het slikken van vitamine B1 tegen muggenbeten is in Nederland wel een Optima farma

16-03-12 14:14

t adviseren n de balie e grens?

Advies aan de balie

Botica Brion, Curaçao Wat kun je in elk geval adviseren? ■ Vraag cliënten aan de balie

altijd waar ze naar toe gaan; in een omgeving met bijvoorbeeld de dengue-mug is het raadzaam preventieve maatregelen te nemen. ■ Muggenlotion met DEET is ook overdag aan te bevelen omdat de dengue-mug vooral dan actief is. ■ Na het opbrengen van muggenlotion met DEET de handen goed wassen. DEET heeft namelijk een neurotoxisch effect bij mensen (en andere zoogdieren). ■ Draag luchtige kleding die het lichaam bedekt. ■ Sluit deuren en ramen altijd na zonsondergang. ■ Slaap onder een klamboe. ■ Slikken van B1 is aan te beleven als onderdeel van alle bovenstaande maatregelen. Maar het is alleen zinvol als de cliënt twee weken voor vertrek begint 100 gram per dag te slikken. Stoppen bij thuiskomst.

bekende methode, maar het wordt niet grootschalig geadviseerd in de apotheek. Reden is voornamelijk dat nog onvoldoende wetenschappelijk bewijs hiervoor bestaat. Bij navraag bij verschillende botica’s blijkt dat reacties van de cliënten zeer wisselend zijn: bij sommigen lijkt het te werken, weer anderen geven aan dat zij geen verschil merken. Overigens zijn ook de meldingen over de effectiviteit van DEET heel wisselend. Insmeren met antimuggenlotion met DEET is geen garantie dat de muggen niet zullen steken. Waarschijnlijk heeft dit te maken met de concentratie DEET die in de lotion zit; hoe Optima farma

OF–3.indd 33

hoger de concentratie, hoe effectiever het middel zal zijn. DEET is overigens niet ongevaarlijk: het heeft een neurotoxisch effect op mensen (en andere zoogdieren). DEET bevat het enzym acetylcholinesterase, een bestandsdeel dat ook in verschillende zenuwgassen aangetroffen wordt. Voorzichtigheid met hoge concentraties DEET is dus geboden en in elk geval na gebruik goed de handen wassen. In het geval van vitamine B1 zijn er zelden bijwerkingen of negatieve effecten van het tijdelijk preventief slikken te verwachten; het lichaam slaat B1 niet op, een overvloed wordt uitgescheiden. 33

16-03-12 14:14

Nascholing

“In het apotheekteam ben je elkaars klant” Interne Klantgerichtheid nascholing

Bij klantgerichtheid denk je bijna automatisch aan omgaan met patiënten. Een cursus Interne Klantgerichtheid in de Apotheek prikkelt dus de nieuwsgierigheid. Waar gaat het precies om?

Froukje Wattel

“De vraag naar deze cursus kwam uit de apotheek zelf,” zegt trainer Nanda Bartelse. “De omgang met de patiënten aan de balie kan prima zijn, toch loopt het soms niet allemaal zoals het moet. Het gaat dan vaak om de communicatie, de organisatie en de logistiek achter de balie. Apotheekwerk is teamwerk. Zeker nu het steeds drukker en hectischer wordt, is het belangrijk om tijd aan het team te besteden.” Alles loopt soepeler Ingrid de Vogel, manager van Kringapotheek Parijsch in Culemborg, volgde de cursus in december 2011 samen met haar team. “We gingen met twee apotheken op twee locaties samenwerken met 18 mensen,” vertelt ze. “We hadden het zo druk met de afstemming dat de klant wat uit het zicht raakte. Deze cursus kwam precies op tijd. Je wordt gedwongen naar jezelf en je rol in het team te kijken.” Nu, een paar maanden later, merkt De Vogel nog duidelijk dat de training resultaat heeft gehad. “We spreken elkaar bijvoorbeeld meer aan. We hebben dat allemaal geoefend, dus we laten ons nu ook makkelijker aanspreken. Dat is goed voor de samenwerking.” En de klant, merkt die er ook wat van? “Ja,

34

OF–3.indd 34

die merkt dat het werk soepeler loopt, dat de samenwerking aan de balie beter is en dat de wachttijden korter zijn!” Je rol in het team De training begint met een sterktezwakteanalyse van de organisatie en de logistiek in de apotheek, legt Bartelse uit. “De eerste avond wordt besproken wat er beter kan en hoe je dat kunt aanpakken. De tweede avond staat in het teken van teamrolmanagement. We onderzoeken dan welke rollen en kwaliteiten het team heeft. Daar komt een teamprofiel uit. Zo leer je elkaars kwaliteiten zien en benutten en ga je begrijpen wat er komt kijken bij samenwerking.” De derde en laatste avond wordt besteed aan onderlinge communicatie.

Hoe geef je feedback, hoe voorkom je ergernissen, hoe werk je professioneel samen? Bartelse: “In de ene apotheek gaat het dan om afspraken nakomen, bij de andere om het overdragen van werk. Iedereen heeft zijn eigen dingen, maar overal geldt: je bent elkaars klant in het apotheekteam!”

Meer weten? Deze nascholingscursus van de SBA duurt 3 avonden van 3 uur (in de eigen apotheek of een ruimte in de buurt). Data en aanvangstijd in overleg. Voor informatie: mail of bel de SBA: [email protected] of 030 600 85 20.

Optima farma

16-03-12 14:14